sveobuhvatna procjena trenutnog stanja ... waste...prihodi koji se izdvajaju za upravljanje otpadom...

SVEOBUHVATNA PROCJENA TRENUTNOG STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U JUGOISTOČNOJ EVROPI I PERSPEKTIVE ZA BUDUĆNOST OVOG SEKTORA UKLJUČUJUĆI MOGUĆNOST REGIONALNE SARADNJE U RECIKLAŽI ELEKTRIČNOG I ELEKTRONSKOG OTPADA

ZADATAK 1: PROCJENA STANJA OTPADA I MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM U BOSNI I HERCEGOVINI

Dr. Dominic Hogg

Thomas Vergunst

Tim Elliott

Wim Van Breusegem

Costis Nicolopoulos

Chara Kotsani

Fethi Silajdžić

Maja Maretić Tiro

Ines Fejzić

12. januar 2017.

Izvještaj pripremljen za: Maja Mikosinska, Glavna uprava za okoliš Evropske Unije

Pripremili: Dr. Dominic Hogg (Eunomia), Thomas Vergunst (Eunomia), Tim Elliott (Eunomia), Wim Van Breusegem (EMS), Costis Nicolopoulos (LDK), Chara Kotsani (LDK) i konsultanti iz Bosne i Hercegovine Fethi Silajdžić, Maja Maretić Tiro i Ines Fejzić

Odobrio

………………………………………………….

Dr. Dominic Hogg

(Direktor Projekta)

Eunomia Research & Consulting Ltd 37 Queen Square Bristol BS1 4QS

Ujedinjeno Kraljevstvo

Tel: +44 (0)117 9172250 Fax: +44 (0)8717 142942

Web: www.eunomia.co.uk

Izjava o odricanju odgovornosti

Informacije i stavovi izneseni u ovoj analizi su mišljenja i stavovi autora i ne odražavaju nužno zvanični stav Komisije. Komisija ne garantuje tačnost podataka sadržanih u ovoj analizi. Za korištenje informacija iz ove analize ne mogu se smatrati odgovornim ni Komisija niti neka druga osoba koja postupa u ime Komisije.

Eunomia Research & Consulting je u pripremi ovog izvještaja u najvećoj mogućoj mjeri vodila računa o tačnosti svih činjenica i analiza koje su iznesene u opsegu projekta. Međutim, nema garancije u pogledu iznesenih podataka, a Eunomia Research & Consulting se ne smatra odgovornom za odluke koje budu donesene ili aktivnosti koje budu preduzete na osnovu sadržaja ovog izvještaja.

http://www.eunomia.co.uk/

i

IZVRŠNI SAŽETAK

E.1.1 Uvod

Jedan od ključnih zadataka Projekta Sveobuhvatna procjena trenutnog stanja upravljanja otpadom u Jugoistočnoj Evropi i perspektive za budućnost ovog sektora, uključujući mogućnost regionalne saradnje u reciklaži električnog i elektronskog otpada, koji finansira Glavna uprava za okoliš, a provodi konzorcij na čelu sa organizacijom Eunomia Research & Consulting Ltd.,1 je izrada Procjene stanja otpada i Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini (BiH).

Za procjenu stanja otpada u BiH i pripremu Mape puta korišten je pristup koji obuhvata 13 sljedećih faza:

Faza 1 – Izrada kriterija za procjenu;

Faza 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka;

Faza 3 – Priprema pregleda stanja upravljanja otpadom;

Faza 4 – Procjena uspješnosti zemlje;

Faza 5 – Identifikacija problema;

Faza 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima;

Faza 7 – Izrada Mape puta;

Faza 8 – Određivanje redoslijeda odabranih mjera;

Faza 9 – Pregled izvora finansiranja;

Faza 10 – Dostavljanje nacrta Mape puta Evropskoj komisiji;

Faza 11 – Konsultacije sa nadležnim službenicima ministarstava;

Faza 12 – Diskusija na nacionalnoj radionici; i

Faza 13 – Izrada konačne verzije Mape puta zemlje korisnice.

Dodatni podaci o pristupu koji je korišten u izradi Mape puta navedeni su o Poglavlju 3. Glavnog izvještaja.

S obzirom na veličinu teritorije Brčko Distrikta (BD), na početnom sastanku Projekta je dogovoreno da će težište Procjene stanja otpada BiH i Mape puta biti na nivou Federaciji Bosne i Hercegovina (FBiH) i Rapublike Srpske (RS). Trenutna situacija upravljanja otpadom u oba entiteta je procijenjena zasebno, a prilikom izrade Mape puta su uzete u obzir razlike, pri čemu je također razmatrana uloga koju bi vlada na državnom nivou mogla imati u smislu pomoći na ostvarivanju lakše saradnje po određenim aspektima upravljanja otpadom (npr. u odnosu na odgovornost proizvođača), s obzirom na činjenicu da su prema Ustavu za ovu oblast nadležni entiteti.

1 Ostali partneri konzorcijuma su EMS, LDK i IVL.

ii

E.1.2 Procjena stanja otpada u državi

Procjena stanja otpada provedena je na nivou cijele države kao i na nivou FBIH i RS. Iscrpni podaci o procjeni izneseni su Poglavljima 4. do 14. Glavnog izvještaja – u svakom poglavlju je ispitan različit segment sistema upravljanja otpadom u svakom od entiteta (napr. najvažnije organizacije koje su uključene upravljanje otpadom, učinak regulatornog sistema, stanje planskih i strateških dokumenata, podaci o otpadu i infrastruktura, te pristup proširenoj odgovornosti proizvođača). U izradi Procjene stanja otpada u BiH naglašena su neka ključna pitanja za državni i entitetski nivo, dok su najvažnija zapažanja iznesena u daljem tekstu. U Poglavlju 14. Glavnog izvještaja je naveden čitav spektar pitanja koja su postavile interesne grupe.

E.1.2.1 Bosna i Hercegovina

Osim činjenice da je Strategija 2000 BiH koju je pripremilo Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO) nikad nije formalno usvojena na nivou države (iako je tom Strategijom uspostavljena osnova za planiranje na nivou entiteta), najvažnije zapažanje aktera u odnosu na državni nivo vlasti, jeste da su se ove vlasti možda suviše udaljile od nekih aspekata upravljanja otpadom. To jeste u skladu sa Ustavom BiH, ali može predstavljati problem u nekim oblastima, koje imaju implikacije na tržište (kao što je odgovornost proizvođača), kao i nekim više strateškim oblastima upravljanja otpadom (kao što je planiranje tretmana opasnog otpada). U pogledu odgovornosti proizvođača, većina proizvođača koji imaju obaveze po ovom osnovu bi svoje obaveze vjerovatno radije izvršavala u okviru jedinstvenog mehanizma koji bi se koristio u cijeloj zemlji nego u dva (ili više) različitih sistema. MVTEO već radi sa sporazumima na nivou države, ali je pitanje usklađenosti sa pravnom tekovinom EU pitanje iz nadležnosti entiteta (tj. FBiH i RS). Ovakvo uređenje je uspostavljeno Ustavom zemlje te se čini da trenutno ima veoma malo prostora za razmatranje razdvajanja nadležnosti. Međutim, na srednjoročnom i dugoročnom planu treba razmišljati o nastojanjima da se postigne bolja usaglašenost politika dva entiteta u oblastima kao što su odgovornost potrošača i opasni otpad.

E.1.2.2 Problemi koji su zajednički za FBiH i RS

Neki problemi se javljaju i u jednom i u drugom entitetu, što pokazuje koliko napretka još treba ostvariti u oba entiteta:

1) Administrativni kapaciteti na državnom i lokalnom nivou su slabi, uz evidentne nedostatke kako u smislu resursa tako i vještina. Mali broj opština ima osoblje posebno angažovano na upravljanju otpadom.

2) Kvalitet podataka o otpadu je loš. To otežava izradu projekcija ili razumijevanje (na primjer) promjena učinka reciklaže. U RS-u postoji veoma mali broj kolskih vaga koje su u funkciji. U RS-u i FBiH, sva postrojenja i objekti za koje je potrebna dozvola su dužni da prijavljuju podatke, ali većina javnih komunalnih preduzeća još uvijek nema dozvolu (a nisu obuhvaćena relevantnim propisima).

3) U principu, provedba prioritetnog poretka u hijerarhiji otpada nije evidentna. Stope reciklaže su i dalje na niskom nivou (a mnogi od ključnih ciljeva još nisu utvrđeni, naročito u RS-u), te veliki dio aktivnosti otpada na neformalni sektor. S obzirom da ne postoje druge mjere, sam nizak nivo troškova odlaganja je nedovoljna mjera za podsticanje aktivnosti u višim nivoima hijerarhije.

iii

4) Za opštine je povrat troškova najvažniji problem. U FBiH, u zavisnosti od opštine, nenaplaćene naknade se kreću u rasponu od 50% do 70% ukupnih troškova. Procjenjuje se da se u RS-u nenaplaćene naknade opština kreću u rasponu od 30% do 90%. I FBiH i RS imaju fondove za zaštitu okoliša / životne sredine, i premda se ovi fondovi mogu koristiti za podršku budućem razvoju usluga upravljanja otpadom, prihodi koji se izdvajaju za upravljanje otpadom teško mogu bitno umanjiti iznos koji će ubuduće biti potreban.

5) Problematično je upravljanje opasnim otpadom. Ni FBiH ni RS nemaju adekvatne planove za upravljanje opasnim materijalima.

E.1.2.3 Federacija Bosne i Hercegovina

U nastavku su navedeni neki ključni problemi koji su utvrđeni u FBiH:

1) Raspodjela nadležnosti za izdavanje dozvola i inspekciju postrojenja za otpad između entitetskih i kantonalnih inspektora, može doprinijeti sukobu interesa, i teško da može doprinijeti razvoju potrebne stručnost u oblasti izdavanja dozvola i inspekcija. U cjelini, inspekcijske službe nemaju dovoljno resursa.

2) Samo četiri deponije zadovoljavaju standarde EU (tri regionalne i jedna opštinska), te se procjenjuje da će, uz još tri planirane deponije, biti zadovoljeno samo 40% potreba stanovništva za uslugama takvih deponija. Oko 45 deponija koriste opštine, a nekoliko opština je pripremilo planove adaptacije za svoje deponije, što je pozitivan korak.2 Međutim, ostaju brojna nelegalna odlagališta otpada, tako da je odlaganje otpada uglavnom opterećeno problemima.

3) Procjenjuje se da je oko 60% stanovništva obuhvaćeno uslugama sakupljanja otpada, uz manje više potpunu pokrivenost u većim gradovima i niži novo pokrivenosti u ruralnim područjima.

4) Veoma velike dijelove pravne tekovine EU kojima je uređen otpad tek treba prenijeti u domaće zakone. Planiranje upravljanja otpadom ili nije dovršeno (nisu završeni planovi na kantonalnom nivou) ili nije usklađeno sa zahtjevima člana 28. Okvirne direktive o otpadu.

5) Iako su provedeni programi odgovornosti proizvođača za ambalažu, električni i elektronski otpad (EEO), bilo je nekih problema sa organizacijama za odgovornost proizvođača (OOP) koje izvršavaju obaveze proizvođača.

2 Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, u 2010.g. je bilo 49 registrovanih komunalnih deponija (deponije i opštinska službena nesanitarna odlagališta otpada- vidi: Federalni zavod za statistiku (2011.) Prvi podaci: Prikupljeni i odloženi čvrsti komunalni otpad u 2010., br. 20.5.1, 20. juli 2011.). Federalni zavod za statistiku nije ažurirao ovu informaciju od objavljivanja ovog dokumenta. S obzirom na postojanje četiri sanitarne deponije (tri regionalne i jedna opštinska) pretpostavlja se da 45 opštinskih deponija koje su možda još u funkciji ne ispunjavaju standarde sanitarnih deponija definisane u Direktivi o deponijama. Za dodatne podatke vidi Poglavlje 12.1.3.1 Glavnog izvještaja.

iv

E.1.2.4 Republika Srpska

Prema našim saznanjima, priprema se nova strategija otpada. Shodno tome, moguće je da se neke stvari mijenjaju. Međutim, na osnovu trenutnog stanja, najvažnija zapažanja između ostalog su:

1) Samo dvije deponije zadovoljavaju standarde EU. Iako su planirane još tri, procjenjuje se da će u toj fazi sve deponije zadovoljavati potrebe samo 20% stanovništva. Postoji oko 270 lokalnih odlagališta otpada (legalna odlagališta koja koje nisu sanitarna kao i ilegalna odlagališta), a premda postoje propisi koji nalažu izradu programa mjera za prilagođavanje, kao i moguće zatvaranje neuređenih deponija, ovaj proces je još uvijek u samom začetku.3 Dakle, pitanje odlaganja je, kao i u FBiH, i dalje opterećeno problemima.

2) Inspekcijske službe nemaju dovoljno resursa. 3) Raspoloživi podaci ukazuju na to da je udio komunalnog otpada koji se u praksi

prikupi između 60-65%. Ovako niska stopa sakupljanja otpada pogoršava problem ilegalnog odlaganja.

4) Velike dijelove propisa EU kojima je uređena oblast otpada tek treba prenijeti u domaće zakone. Nova strategija upravljanja otpadom i Plan upravljanja otpadom su u procesu odobravanja od strane Vlade RS. Uprkos nepostojanju strategije na nivou entiteta, opštine su počele sa pripremom planova za upravljanje komunalnim otpadom, iako taj proces još nije završen. To može značiti da će te planove biti potrebno revidirati već u ranoj fazi.

5) Uspostavljen je samo jedan program odgovornosti proizvođača, pružalac usluga je dobio dozvolu u 2016, a u vrijeme pisanja ovog dokumenta nije bilo relevantnih podataka o ovom programu.

E.1.3 Mapa puta

Mnogi od navedenih problema međusobno su tijesno povezani, te za njihovo rješavanje treba koristiti holistički pristup. Cilj je da se sistem oslobodi tako da sistemi prikupljanja i, po potrebi, sistemi za obradu mogu da se razvijaju u skladu sa provedbom hijerarhije otpada, i to na način koji je najbolje prilagođen situaciji u zemlji. Alternativni načini rješavanja navedenih problema razmatrani su s ciljem pronalaženja potencijalnih načina za postizanje održivih praksi upravljanja čvrstim otpadom u BiH. Na osnovu toga je utvrđen niz preporuka, na osnovu kojih je izrađen dinamika provedbe sa mjerama koje treba preduzeti (Slika E-1). U nastavku su navedene ključne preporuke koje proizilaze iz Mape puta. Preporuke su iscrpno razrađene u Poglavlju 15. Glavnog izvještaja.

E.1.3.1 Podjela nadležnosti

Ustav BiH i politička klima nesumnjivo ukazuju na postojanje poteškoća u vezi sa većim stepenom saradnje, a pogotovo aktivnijom ulogom države u određenim oblastima upravljanja otpadom. Međutim, smatramo da bi, u kontekstu procesa pridruživanja EU,

3 Procjena o broju nelegalnih odlagališta otpada proizašla je iz projekta: Utvrđivanje, klasifikacija i izrada baze podataka o lokalnim i nelegalnim deponijama u Republici Srpskoj. Projekat je finansirao Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, a proveo ga je Institut za građevinarstvo “IG” Banja Luka.

v

državna i entitetske vlasti trebale razmišljati o načinu postizanja bolje usaglašenosti politike i zakona u dva entiteta. Bilo bi dobro provesti analizu kako bi se utvrdilo koje aspekte politike i zakona bi bilo korisno usaglasiti da se omogući neometano funkcionisanje tržišta za usluge upravljanja otpadom i (implicitno u pogledu odgovornosti proizvođača) za proizvode.

E.1.3.2 Uređivanje oblasti odlaganja otpada

Činjenica da je još uvijek dozvoljeno odlaganje otpada na deponije koje nisu u skladu sa Direktivom predstavlja prijetnju za okoliš i narušava ekonomičnost svih drugih alternativa za upravljanje otpadom. Politička privlačnost jeftinog odlaganja sastoji se u tome što ublažava pritisak da se povećaju naknade za domaćinstva koje se naplaćuju radi povrata troškova.

Predložili smo niz mjera koje imaju za cilj zatvaranje starih odlagališta otpada i razvoj alternativnih pristupa obradi i odlaganju. Ključne preporuke, između ostalog, su:

1) Treba nastaviti sa pregledom postojećih opštinskih deponija i nelegalnih odlagališta u oba entiteta.

2) U prostornim planovima oba entiteta treba utvrditi odgovarajuće lokacije za dodatne sanitarne deponije.

3) Entitetske vlade (ili kantoni) trebaju zatražiti od javnih komunalnih preduzeća da ostali otpad dostavljaju u namjenske objekte i za to plate obaveznu naknadu za odlaganje otpada.

4) Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa i resorna entitetska ministarstva trebala bi, po potrebi, te tamo gdje to još nije slučaj, definisati odgovarajuće finansijske modele za pomoć u nabavci pogona za odlaganje.

5) Operatere deponija treba obavezati, odnosno treba im dozvoliti, da odrede naknade tako da ostvare povrat svih troškova, uključujući troškove naknadne brige u skladu sa Direktivom o deponijama.

6) Nastojanjima na postizanju potpune obuhvaćenosti (100%) uslugama prikupljanja otpada treba dati prioritet s ciljem da se smanji mogućnost nezakonitog odlaganja.

7) Treba uspostaviti sveobuhvatan sistem sankcija i dosljednog izvršenja u oba entiteta kako bi se podstakla provedba neophodnih promjena.

E.1.3.3 Podizanje upravljanja otpadom na ljestvici hijerarhije otpada

U principu nema razloga da zemlja kao što je BiH ubuduće ne postigne visoku stopu reciklaže. Iako nesumnjivo postoje izazovi u unapređenju učinka reciklaže, predložili smo neke mehanizme za rješavanje nekih od ovih problema kako bi se vremenom mogli postići ciljevi upravljanja otpadom postavljeni na nivou EU. Neke od najvažnijih preporuka, između ostalog su:

1) Odgovornost za postizanja ciljeva EU treba spustiti na nivo opština uz novčane kazne koje bi u slučaju nepostizanja ovih ciljeva izricale entitetske vlade.

2) Postaviti minimalne standarde usluga za otpad prikupljen kako iz domaćinstava tako i poslovnih prostora.

3) Uspostaviti mrežu reciklažnih dvorišta /zelenih ostrva kako bi se olakšala reciklaža i povećao broj proizvoda koji se pripremaju za ponovnu upotrebu.

4) Materijale za kampanje koji bi doprinijele upoznavanju i informisanju domaćinstava i poslovnih subjekata o reciklaži treba pripremiti na nivou entiteta.

vi

5) Uvesti programe plaćanja kaucije za pakovanja osvježavajućih napitaka (proširenje postojećih programa povratnih staklenih boca).

6) Uvesti naknade za jednokratne kese tregerice u RS-u (gdje trenutno ne postoji). U oba entiteta uvesti takse na jednokratne proizvode, s tim što bi se prihod koristio za pomoć u unapređenju usluga upravljanja otpadom.

7) Uvesti naknade koje bi se naplaćivala na otpad koji se otprema na deponije koje nisu u skladu sa uslovima utvrđenim u Direktivi o deponijama.

8) U pogledu industrijskog otpada, koristiti okvir iz Direktive o industrijskim emisijama s ciljem podrške smanjenju nastanka opasnog otpada.

9) U pogledu građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, na dobrovoljnoj osnovi pokrenuti inicijativu zajedno sa najvećim investitorima. Uz to bi se mogli koristiti povratna jamstva/depoziti u smislu garancije da će biti ispoštovani uslovi, a koji bi bile vezani za planove upravljanja otpadom na gradilištima.

E.1.3.4 Povrat troškova

Najveća prepreka koju treba savladati je da se osigura puni povrat troškova u situaciji poskupljenja upravljanje otpadom. Za upravljanje otpadom je važno imati dobru finansijsku osnovu, tako da ne uzrokuje povećanje deficita javnog sektora. Može se reći da je pitanje troškova jedan od razloga što već nisu uspostavljene bolje usluge. Mjere u prethodnom tekstu su predložene s ciljem da se podstakne djelovanje opština. Da bi se opštinama omogućilo da rade bez stvaranja finansijskog deficita, neophodno je riješiti pitanje povrata troškova. U tom pravcu se predlaže sljedeće:

1) Naplatu naknada za troškove usluga upravljanja otpadom ne trebaju vršiti javna komunalna preduzeća.

2) Na kratkoročnom i srednjoročnom planu, lokalne vlasti trebaju vršiti povrat troškova putem: a) oporezivanja na lokalnom nivou i zajedničkih prihoda; i b) izdvajanja od centralne vlasti. Treba obeshrabriti da se sredstva dodijeljena u vidu kapitalnog granta koriste za umanjenje naknada za odlaganje ostalog otpada na nivo niži od stvarnih troškova.

3) Provedba koncepta odgovornosti proizvođača treba osigurati da proizvođači finansiraju usluge koje pružaju komunalna preduzeća / pružaoci usluga, a koje se koriste za podršku ispunjavanju obaveza proizvođača.

4) Ukoliko su fondovi za zaštitu okoliša namijenjeni za podršku uslugama prikupljanja otpada, finansijska podrška treba biti usmjerena na opštine koje imaju jasne planove za poboljšanje usluga.

U slučaju ispunjavanja navedenih uslova i poboljšanja usluga, finansijska odgovornost opština se prebacuje na pružanje usluga za prikupljanje, tretman i odlaganje biootpada i ostalog otpada. Što više materijala se reciklira u okviru programa odgovornosti proizvođača, to će manje biti finansijsko opterećenje na komunalnim javnim preduzećima.

E.1.3.5 Proširena odgovornost proizvođača

Primjena propisa o odgovornosti proizvođača u BiH je nesistematična uslijed različitog pristupa u dva entiteta. Ostavljajući po strani političke i pravne izazove, po našem mišljenju bi za proizvođače bi poželjniji jedinstven sistem odgovornosti proizvođača u cijeloj BiH. Preporučuje se razmatranje ove mogućnosti prije nego što se uvriježi nekoliko postojećih sistema. FBiH i RS trebaju raditi zajedno na provedbi usklađenih programa za svaki od

vii

relevantnih tokova otpada, na primjer, putem međuentitetskog tijela. Ovakav pristup bi doprinjeo jednostavnijem izvršenju obaveza proizvođača, a u idealnoj situaciji omogućio izvršavanje obaveza u okviru jedinstvenog sistema.

I FBiH i RS trebaju osigurati da mehanizmi odgovornosti proizvođača dobiju podršku inspekcije i adekvatan mehanizam izvršenja, kako bi se osiguralo da subjekti koji imaju obavezu ispuniti konkretne ciljeve budu sankcionirani ukoliko to ne urade. Standardi izvršenja i sankcija trebaju biti usklađeni u oba entiteta kako bi se za proizvođače osigurali uslovi za lojalnu konkurenciju u smislu troškova i zakonskih obaveza koje imaju pri stavljanju proizvoda na tržište.

E.1.3.6 Jačanje kapaciteta

Postoji potreba za jačanjem kapaciteta u većini oblasti koje se tiču upravljanja otpadom (uključujući i finansiranje upravljanja otpadom) na državnom i entitetskom nivou. Međutim, provedba pravne tekovine EU je značajnoj mjeri u nadležnosti aktera na lokalnom nivou. Ključne preporuke u smislu jačanja kapaciteta bi bile:

1) Treba povećati broj odgovarajućih inspektora zaposlenih na puno radno vrijeme koji rade isključivo u oblasti upravljanja otpadom u FBiH i RS-u.

2) Oba entiteta trebaju pripremiti program obuke i podrške javnim komunalnim preduzećima s ciljem unapređenja kompetentnosti osoblja. Ovim programom trebaju biti obuhvaćeni tehnički aspekti upravljanja otpadom kao i nabavke usluga i postrojenja.

3) Razviti stručno znanje u oblasti zelenih javnih nabavki u organima entiteta, kantona i javnih komunalnih preduzeća s ciljem da se doprinese „ozeljenjavanju“ javne potrošnje.

E.1.3.7 Poboljšanje kvaliteta podataka o otpadu

S ciljem izvođenja kvalitetnih podataka o upravljanju otpadom i sudbini otpada, potrebno je uspostaviti neku vrstu mehanizma za sakupljanje podataka. U principu postoje rješenja koja koriste niske i visoke tehnologije, a troškovi uspostavljanja sistema visoke tehnologije su sve niži. S obzirom na nepostojanja djelotvornog sistema koji treba zamijeniti, preporučujemo uspostavljanje opsežnog programa za sakupljanje podataka i monitoring koji je zasnovan na elektronskom praćenju i prijavljivanju podataka od proizvođača, putem sakupljača, a zatim do posrednika u upravljanju otpadom. Ovakvi sistemi mogu pomoći u mjerenju učinka, te ukazati na moguće nezakonite aktivnosti. S obzirom na važnost tačnih podataka u planiranju upravljanja otpadom i mjerenju učinka u odnosu na ciljeve, smatra se da ne treba odlagati aktivnosti na uvođenju takvog mehanizma.

E.1.3.8 Druga pitanja i mjere

Predložen je niz drugih mjera, ali su u prethodnim poglavljima navedene najvažnije. Cjelokupan niz mjera i predložena dinamika za njihovo provođenje prikazani su na Slici E-1.

viii

Slika E- 1: Dinamika i redoslijed provedbe preporuka

Ključno: Priprema, planiranje, početna provedba Provedba u toku / izvršenje

Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

Uloge i nadležnosti

1

Treba nastojati da se međuentitetskom saradnjom osigura provedba najvažnijih tačaka politike upravljanja otpadom i postigne dobra usaglašenost zakona u oba entiteta. Bilo bi dobro provesti analizu koja bi pokazala koje aspekte je najkorisnije usaglasiti za podsticanje neometanog funkcionisanja tržišta za usluge upravljanja otpadom.

2

Federalna uprava za inspekcijske poslove FBiH treba preuzeti nadležnosti kantonalnih inspektora i biti popunjana adekvatnim kadrovima. Prema trenutnim odredbama, ovo nije u skladu sa Ustavom, ali bi omogućilo usaglašenost postupka za izdavanje dozvola i sistema izvršenja u cijeloj zemlji.

Regulatorna pitanja

1

U oba entiteta treba nastaviti sa pregledom doponija i nezakonitih odlagališta. U slučajevima gdje to već nije urađeno, ova analiza bi mogla pomoći u utvrđivanju potreba za unapređenjem odlagališta, ili potreba za aktivnostima sanacije /zatvaranja. Ovaj postupak je već prilično daleko odmakao u FBiH, ali je u RS-u još uvijek u ranoj fazi.

2 U prostornim planovima oba entiteta treba odrediti odgovarajuće lokacije za dodatne sanitarne deponije.

3

Strukture projekata trebaju biti planirane tako da se javna komunalna preduzeća/pružaoci usluga obavežu da relevantni otpad otpremaju u objekte odobrene u postupku javne nabavke. Alternativno rješenje je da entitetski organi ( ili kantoni) od javnih preduzeća traže da ostali otpad otpremaju u namjenske pogone. Također treba osigurati da se operaterima objekata plaćaju naknade za odlaganje otpada.

4

Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa i resorna entitetska ministarstva, po potrebi i gdje to već nije urađeno, trebaju naći odgovarajuće finansijske modele za podršku u nabavci resursa. Mi bismo sugerisali modele projektuj – izgradi – upravljaj (DBO) ili projektuj – izgradi - finansiraj - upravljaj (DBFO) tako da izvođači budu odgovorni i za sam rad objekata, što bi ih podstaklo da projektuju i grade kvalitetne objekte (time bi se također mogao ubrzati postupak nabavke, čiji se veći dio troši na izradu detaljnih idejnih rješenja u fazi prije nabavke).

ix


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5 Operatere odlagališta treba obavezati / dozvoliti im da odrede naknade tako da pokrivaju sve njihove troškove, uključujući troškove naknadne brige, u skladu s Direktivom o odlagalištima.

6

U svakom od entiteta za izdavanje dozvola i inspekcijske poslove treba biti zadužena jedinstvena agencija. Time bi se umanjila mogućnost nastanka sukoba interesa i omogućila koncentracija tehničkog znanja tamo gdje je neophodno. Empirijski dokazi ukazuju na to da je potrebno ojačati resurse inspekcijskih organa (iako bi se to moglo postići jednostavno efikasnijim korištenjem centralizovanih resursa).

7 Nastojanjima na postizanju potpune obuhvaćenosti (100%) uslugama prikupljanja otpada treba dati prioritet s ciljem da se smanji mogućnost nezakonitog odlaganja.

8

Na cijeloj teritoriji oba entiteta treba uspostaviti sveobuhvatan sistem sankcija i sistem za njihovo dosljedno izvršenje kako bi se provele neophodne promjene u sektoru upravljanja otpadom (upravljanje sektorom u velikoj mjeri zavisi od zakona i djelotvorne provedbe zakon). Ovi bi sistemi u najvećoj mogućoj mjeri trebali biti usklađeni u oba entiteta kako bi se stvorili uslovi za lojalnu konkurenciju.

Propisi

1 Osigurati potpunu transpoziciju Direktiva u zakone, po potrebi uz koordinaciju određenih aspekata gdje je poželjna usaglašenost pristupa entiteta.

2 Donijeti provedbene mjere na entitetskom nivou za postizanje očekivanih rezultata Direktiva, uključujući i one koji se spominju u Mapi puta.

Planiranje upravljanja otpadom

1 Planovi za upravljanje otpadom u FBiH i RS-u trebaju biti u potpunosti usaglašeni sa članom 28. Okvirne direktive o otpadu.

2

Pri planiranju na entitetskom i opštinskom nivou treba uzeti u obzir implikacije najnovijih prijedloga zakona koje je predložila Evropska komisija radi revidiranja jednog broja direktiva o otpadu, uključujući i Okvirnu direktivu o otpadu te Direktivu o ambalaži i ambalažnom otpadu.

Administrativni kapacitet

1 U oba entiteta treba povećati broj inspektora.

x


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

2

Opštine kako u FBiH tako i u RS-u trebaju povećati broj osoblja koje radi na upravljanju otpadom. U smislu smjernica, nivo zaposlenih za sistem koji dobro funkcioniše mogao bi biti oko 3-4 za svaku opštinu, ne uzimajući u obzir operativno osoblje koje je uključeno u monitoring i inspekcijski nadzor.

3

Bilo bi korisno unaprijediti stručnost osoblja ministarstava u smislu provedbe ključnih mjera, te u pogledu nabavke u mjeri u kojoj utiče na njihove aktivnosti (na primjer, u pogledu opasnog otpada, te u pogledu pružanja usluga opštinama po pitanju ambalaže i nabavke njihovih usluga i resursa). Treba izraditi program obuke koji se usmjeren na ove oblasti.

4

Program obuke i podrške komunalnim javnim preduzećima treba razviti s ciljem da se unaprijedi stručnost osoblja koje je angažovano na upravljanju otpadom. To bi trebao biti višegodišnji program podrške, prilagođen osoblju koje radi na uslugama prikupljanja, nabavke i strateškog planiranja.

Podaci o otpadu

1 Svi objekti za zbrinjavanje otpada trebaju imati kolsku vagu.

2

Gdje to još nije slučaj, sva komunalna javna preduzeća u FBiH i RS-u trebaju pribaviti dozvole (kako je već propisano zakonom). U preduzećima koja imaju dozvole treba provoditi inspekcijski nadzor kako bi se osiguralo da poštuju uslove postavljene u njihovim dozvolama.

3

U dozvolama treba biti postavljen zahtjev za periodičnim dostavljanjem podataka u odgovarajućem obliku nadležnim organima u FBiH i RS-u. Za propust da se pravovremeno dostave tačni podaci treba propisati manje kazne.

4

Provesti sveobuhvatan mehanizam za sakupljanje podataka i monitoring zasnovan ne elektronskom praćenju i dostavljanju podataka (kakav u određenoj mjeri već postoji u FBiH) od proizvođača, putem sakupljača, a zatim dalje posrednika. Pored toga a) osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa onim što se traži trenutno i što će biti potrebno ubuduće i b) osigurati obučenost opština i operatera otpada za korištenje takvog mehanizma, te dostavljanje podataka na predviđeni način.

xi


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5 Treba razmisliti mogućnostima da se osigura dostavljanje informacija. Ovo bi se moglo vezati za tokove finansiranja za općine, ili uslove za izdavanje dozvola (i vezane sankcije) za posjednike otpada.

6

Treba nastojati procijeniti aktivnost neformalnog sektora. Sistem prikupljanja podataka treba osigurati da posrednici u upravljanju otpadom dostavljaju ulazne podatka koji pristignu ovim putem. Možda bi vrijedilo razmisliti o ukidanju gotovinskog plaćanja kako bi se unaprijedilo dostavljanje podataka i sljedivost materijala koji prolaze kroz neformalni sektor.

7

Subjekti koji upravljaju podacima na entitetskom nivou trebaju nastojati da utvrde razloge za nepotpunu obuhvaćenost uslugama pripremajući se za potpuniju obuhvaćenost, te s ciljem da razumiju implikacije nepotpune obuhvaćenosti na postojeći pristup upravljanju otpadom.

Ciljevi i hijerarhija otpada

1 Kad je riječ o komunalnom otpadu, u zakone oba entiteta treba ugraditi sljedeće odredbe:

1a

Ciljeve EU upravljanja otpadom spustiti na opštinski (ili kantonalni) nivo. Novčane kazne za nepoštivanje izricale bi entitetske vlasti opštinama (ili kantonima) koji ne ispune ciljeve. Time bi se podstaklo preduzimanje jačih napora na lokalnom nivou na ispunjavanju ciljeva.

1b

Oba entiteta trebaju postaviti minimalne standarde pružanja usluga prikupljanja komunalnog otpada, sa preciziranim rokovima u dogledno vrijeme (FBiH već ima postavljen sličan cilj, iako nije preciziran kvalitet usluga). Moglo bi se razmisliti o različitim rokovima za urbane i ruralne opštine (s obzirom na činjenicu da je u urbanim područjima pokrivenost već bolja nego u ruralnim područjima). Mogli bi se postaviti različiti minimalni standardi za različite stambene objekte, kako bi se uzelo u obzir da bi priroda infrastrukture prikupljanja bila drugačija za pojedinačne porodične kuće u odnosu na pristup koji se koristi za pružanje usluga višespratnicama. Standardi usluga trebaju uključiti osiguranje reciklažnih dvorišta / zelenih ostrva.

xii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

1c

Postaviti minimalne standarde pružanja usluga za poslovne prostore u oba entiteta. To bi bilo povezano sa zahtjevima za privredne subjekte da razdvajaju otpad nakon uspostavljanja ovih usluga.

1d Razviti mrežu reciklažnih dvorišta/ zelenih ostrva kako bi se olakšala reciklaža i povećao broj proizvoda koji se pripremaju za ponovnu upotrebu.

1e

Izraditi materijale za kampanju informisanja i podizanja svijesti na entitetskom nivou. Time bi se osigurala osnova za izradu marketinških materijala koji se mogu koristiti na lokalnom nivou za podizanje svijesti o pripremi za ponovno korištenje, reciklažu i sigurno odlaganje nepoželjnih proizvoda i sl.

2 Uvesti sistem plaćanja kaucije za ambalažu osvježavajućih napitaka (proširenjem postojećih programa za povratne staklene boce).

3

Uvesti taksu na jednokratne kese tregerice u RS-u (tamo gdje još nisu uvedene) i u oba entiteta uvesti porez na promet proizvoda za jednokratnu upotrebu, s tim da se prihod koristi za podsticaj boljim uslugama upravljanja otpadom.

4

Uvesti naknade za otpad koji javna komunalna preduzeća ili pružaoci usluga opština/kantona otpremaju na nekontrolisane deponije, odnosno, lokacije koje nisu u skladu sa Direktivom o deponijama. Ova taksa bi se povećavala u periodu od deset godina do otprilike 60 eura po toni. Time bi se podstakla izgradnja sanitarnih deponija u periodu intervencije a materijali podigli na viši nivo u hijerarhiji otpada.

5 Što se tiče industrijskog otpada, po mogućnosti treba koristiti Direktivu o industrijskim emisijama kako bi se osiguralo maksimalno suzbijanje otpada na mjestu nastanka.

6

U pogledu građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, smatramo da bi dobrovoljna inicijativa na kojoj bi se radilo sa najvećim investitorima, mogla pomoći u unapređenju upravljanja ovim otpadom. Ovi napori bi se mogli dopuniti korištenjem povratnog jamstva koji je uslovljen poštivanjem uslova, a koje je povezano sa planovima upravljanja otpadom na lokaciji.

xiii


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

7

Ojačati stručno znanje u oblasti politika zelenih javnih nabavki u nastojanju da se smanji proizvodnja otpada vezana za javne nabavke, te pružaoci usluga podstaknu na korištenje modela kombinacije proizvoda i usluga.

Povrat troškova za komunalni otpad

1 Naplatu naknada za pokrivanje troškova usluga upravljanja otpadom ne trebaju vrišti javna komunalna preduzeća.

2 Povrat troškova trebaju vršiti organi na lokalnom nivou putem kombinacije: a) naplate naknada ili poreza na lokalnom nivou koje naplaćuju opštine; i b) transfera od centralne vlasti.

3 Treba obeshrabriti korištenje sredstava iz kapitalnih grantova za umanjenje naknade za odlaganje ostalog otpada na iznos niži nego što bi inače bio.

4 Provedbe koncepta proširene odgovornosti proizvođača u oba entiteta treba osigurati da proizvođači finansiraju usluge koje pružaju javna komunalna preduzeća / pružaoci usluga po ugovoru.

Preporuke vezane za Preporuku 2 pod stavkom o zakonima

5 U slučaju fondova za zaštitu okoliša namijenjenih za podršku uslugama, finansijska pomoć treba biti usmjerena na opštine koje imaju jasne planove za unapređenje usluga.

6

Nakon što se uspostave usluge reciklaže odgovarajućeg kvaliteta i povrat troškova bude imao zdravu finansijsku osnovu, potrebno je razmotriti realizaciju sistema „plaćaj koliko odlažeš“ kao načina da se podstakne pružanje boljih usluga.

Odgovornost proizvođača

1 Za proizvođače bi bilo optimalno da imaju jedan sistem u cijeloj BiH. FBiH i RS trebaju raditi zajedno, na primjer u okviru međuentitetskog tijela, na provedbi usaglašenih programa za svaki relevantni tok otpada.


2 U oba entiteta ciljeve iz relevantnih Direktiva treba prenijeti u domaće zakone, te donijeti relevantne provedbene propise.


3

I FBiH i RS trebaju osigurati da mehanizmi odgovornosti proizvođača imaju podršku inspekcije i adekvatnog izvršenja kako bi se osiguralo da subjekti koji su u obavezi da ispune konkretne ciljeve budu sankcionisani ukoliko to i ne urade.


4 Provedbene mjere trebaju biti u skladu sa principima utvrđenim u članu 8a Okvirne direktive o otpadu.


xiv


Br. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5

U pogledu ambalaže (i u manjoj mjeri električnog i elektronskog otpada, EEO), gdje postoji jasna veza sa uslugama koje pružaju opštine ili se pružaju u ime opština, oba entiteta trebaju ispitati mogućnost uspostavljanja optimalnog mehanizma koji će osigurati da opštine ne snose troškove obaveza proizvođača (to bi se moglo provesti putem međuentitetskog tijela).


Upravljanje opasnim otpadom

1 Industrijske subjekte treba podsticati u provedbi najboljih raspoloživih tehnika kako bi se smanjila proizvodnja opasnog otpada u procesima takvih objekata.

2

Federalni plan za upravljanje opasnim otpadom čija je priprema predviđena u FBiH, svakako treba izraditi. Strategija za upravljanje otpadom RS treba obuhvatiti i strategiju za upravljanje opasnim otpadom.

3 Zemlje u regiji trebaju pokušati da se dogovore o nekim ograničenim izuzecima od zabrane uvoza i prenosa opasnog otpada s ciljem lakšeg prolaza do ogovarajućih objekata za tretman u inostranstvo.

xv

E.1.4 Procjena troškova

Neki troškovi povezani sa elementima Mape puta izračunati su za FBiH i RS. U nastavku su iskazane neke ključne brojke u pogledu mogućih dobiti ukoliko dva entiteta ispune cilj od 50% reciklaže komunalnog otpada (izmjeren kao ponderisani prosjek ukupno recikliranog komunalnog otpada). Tabela E- 1 je vidljivo da, ako se kapitaliziraju vozila, u praksi kapitalni trošak opreme za prikupljanje dominira u ukupnoj kapitalnoj investiciji potrebnoj za postizanje 50% reciklaže komunalnog otpada. Jedno od pitanja koje je bilo problematično u nekim državama članicama EU je kanalisanje grantova i povoljnih kredita za kapital u pravcu velikih kapitalnih investicija, često onih na dnu hijerarhije otpada. Ovi rezultati ukazuju na to da, ako se smatra kapitalnom stavkom, onda je infrastruktura za prikupljanje zapravo stavka gdje su investicije najpotrebnije. Ako se na to doda kapital potreban za podršku postrojenjima za tretman za biootpad razdvojen na mjestu nastanka (daleko najveći dio toka komunalnog otpada), onda postaje jasno da je potrebno kapital usmjeriti na više nivoe hijerarhije.

Tabela E- 1: Procjena raspona troškova kapitalnih investicija u periodu od 10 godina (u milionima eura, cijene realnog vremena 2016.) potrebnih da se dostigne nivo reciklaže komunalnog otpada od 50%

Stavka kapitala

FBiH RS

Niska procjena

(u eurima)

Visoka procjena

(u eurima)

Niska procjena

(u eurima)

Visoka procjena

(u eurima)

Prikupljanje

Vozila za prikupljanje 47 113 27 65

Kontejneri za prikupljanje 40 53 23 31

Baza vozila 8,7 52 5,3 32

Postrojenja za sortiranje (sortirnice) 0 26 0 9,7

Reciklažna dvorišta/zelena ostrva 1,2 1,9 0,93 1,5

Tretman / odlaganje

Kompostiranje (niska procjena), Anaerobna digestija (visoka procjena)

16 65 6,0 24

Deponija 30 40 30 40

Podzbir

Ukupno prikupljanje 97 246 56 138

Ukupno tretman / odlaganje 46 105 36 64

Ukupni zbir 143 351 92 203

Napomena: Na dan 11. maja 2016. BAM 1 = 0.51 eura

U Tabeli E-2 prikazan je kapacitet koji je potreban za dodatni tretman biootpada i kapacitet sanitarnih deponija koji je potreban za predviđenu stopu reciklaže od 50% u

xvi

2026.g. kako u FBiH tako i u RS-u. Razlika koja se javlja u pogledu kapaciteta koji je potreban u visokoj i niskoj procjeni rezultat je različitih pretpostavki u pogledu budućeg rasta nastanka otpada u oba entiteta. Također je prikazan ukupni iznos ostalog otpada kojim je potrebno upravljati u 2026. Uz pretpostavku da treba postići dugoročnije ciljeve prema predloženom paketu kružne ekonomije, maksimalni iznos kapaciteta za tretman ostalog otpada koji treba uzeti u obzir na srednjoročnom, odnosno dugoročnom planu je između 377k i 428k tona godišnje za FBiH i 161k tona godišnje za RS.

Tabela E- 2: Procjena kapaciteta za obradu i odlaganje otpada potrebnog da se ispuni cilj od 50% reciklaže komunalnog otpada u 2026. (hiljadu tona godišnje pod pretpostavkom da neće biti smanjenja postojećeg kapaciteta)

Stavka

FBiH RS

Visoka procjena

(u eurima)

Niska procjena

(u eurima)

Visoka procjena

(u eurima)

Niska procjena

(u eurima)

Sanitarna deponije 436 521 187 219

Kompostiranje/anaerobna digestija 188 214 71 80

Ukupna potreba za tretmanom / odlaganjem ostalog otpada

628 713 236 268

S obzirom na probleme vezane za povrat troškova za uslugu upravljanja komunalnim otpadom, oblikovali smo promjene u troškovima upravljanja komunalnim otpadom koje bi se mogle očekivati u procesu rasta stope reciklaže sa trenutnog nivoa na nivo od 50%. Opštine trebaju znati šta mogu očekivati u narednom periodu i moraju shvatiti da će biti potreban dodatni prihod. Troškovi po domaćinstvu prikazani u Tabeli E – 3 izračunati su pod pretpostavkom da se kapital računa na godišnjem nivou (u vidu ‘naknade za odlaganje otpada’). Oni ukazuju na to da se može očekivati neto promjena od nekih 59 eura po domaćinstvu u FBiH i 60 eura po domaćinstvu u RS-u, ako se postigne stopa reciklaže i ako se sav ostali otpad otprema na sanitarne deponije koje ostvaruju puni povrat troškova. Ovaj iznos se može donekle umanjiti - do iznosa od oko 44 eura u FBiH i 45 eura u RS-u po domaćinstvu - ako se programi odgovornosti proizvođača uspostave na predloženi način, a s ciljem podržavanja usluga koje pružaju opštine ili njihovi pružaoci usluga. Za dodatne podatke vidi Poglavlje 17 Glavnog izvještaja o ovim procjenama.

xvii

Tabela E- 3: Procjena ukupnih troškova po domaćinstvu, za trenutni nivo reciklaže i procenat od 50% reciklaže, cijene u realnom vremenu 2016. (svi troškovi na godišnjem nivou)

Trošak

FBiH RS

Trenutno

(u eurima)

Stopa od 50%

reciklaža

(u eurima)

Neto troškovi u (u eurima)

Trenutno

(u eurima)

Stopa od 50%

reciklaža

(u eurima)

Neto troškovi

(u eurima)

Prikupljanje 13 56 43 11 57 46

Tretman / odlaganje 12 28 16 10 24 14

Podzbir 25 84 59 21 81 60

Doprinos organizacija za odgovornost proizvođača

- - 15 - 15 - - 15 - 15

Ukupni troškovi za opštine

25 69 44 21 66 45

Note: Na dan 11. maja 2016. 1 KM = 0.51 euro

Treba napomenuti da smo krenuli od pretpostavke da trenutno i ubuduće postoje efikasni sistemi. Najvažnije je da opštine moraju pronaći način da ostvare veći nivo povrata troškova za svoje usluge i uzeti u obzir da će troškovi koje trebaju povratiti rasti i ubuduće. Moguće je da do sada nije bilo dovoljno iskrenosti u vezi sa ovim pitanjem.

Treba imati na umu da su ovi troškovi izračunati pod pretpostavkom da će se ostali otpad dalje odlagati na deponije, te da se stopa od 50% ostvaruje korištenjem najzahtjevnije od 4 metode dozvoljene prema važećim propisima Evropske unije. 4 FBiH i RS bi mogle pokušati postići ciljeve reciklaže koristeći jedan od lakših pristupa kao što je metoda 1; međutim, diskusije koje se trenutno vode na nivou EU ukazuju da to neće biti moguće na dugoročnom planu.

E.1.5 Izvori finansiranja

U sklopu Studije je analiziran niz izvora finansiranja. U regiji je aktivno više donatora i finansijera koji nude sredstva pod različitim uslovima. Uz zabrinutost finansijera da je povrat troškova neadekvatan, postoje i drugi problemi koji se odnose na neusklađenost između onog što finansijeri nude i onog što je zaista potrebno za podršku zemlji (i regiji) da postignu usklađenost sa pravnim propisima EU. Ukoliko BiH želi dostići visoke stope reciklaže u budućnosti (i održavati prostor za postizanje stope reciklaže predviđene u

4 Vidi Odluku Komisije 2011/753/EU Utvrđivanje pravila i metode izračunavanja za potvrdu usklađenosti sa ciljevima postavljenim u članu 11. stav 2. Direktive 2008/98/EC Evropskog parlamenta i Vijeća, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:32011D0753

xviii

prijedlozima Evropske komisije u okviru revidiranog paketa kružne ekonomije5), potrebno je preusmjeriti pažnju finansijera sa velikih postrojenja za obradu ostalog otpada za koja su potrebna velika kapitalna ulaganja na projekte čiji je cilj povećanje stope reciklaže.

Ovo, po našem mišljenju, ukazuje na važnost dijaloga između finansijera i zemalja korisnica o tome koji je najbolji način da se osigura da se projekti čiji je cilj postizanje većih stopa reciklaže osmisle na način koji ih čini privlačnim za finansijere. To će opet primorati vlade da tijesno sarađuju sa opštinama na izradi projekata koji su adekvatni za finansijere, i možda čak i udružuju projekte kako bi ispunili minimalne kapitalne zahtjeve finansijera. Dodatni podaci o mogućim izvorima finansiranja mogu se naći u Poglavlju 18 Glavnog izvještaja.

5 Evropska komisija (2016.) Strategija kružne ekonomije, datum pristupa: 7. maj 2016, dostupno na:

http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm





xix

Sadržaj

1.0 Uvod ...............................................................................................................1

2.0 Kontekst ..........................................................................................................4

3.0 Metodologija ...................................................................................................8

3.1 Izrada kriterija za procjenu ................................................................................... 10

3.2 Prikupljanje polaznih informacija i podataka ....................................................... 11

3.3 Priprema pregleda stanja upravljanja otpadom ................................................... 12

3.4 Procjena uspješnosti zemlje .................................................................................. 12

3.5 Identifikacija problema ......................................................................................... 13

3.6 Konsultacije o najvažnijim problemima ................................................................ 13

3.7 Izrada Mape puta .................................................................................................. 13

3.8 Određivanje redoslijeda odabranih mjera ............................................................ 14

3.9 Izvori finansiranja .................................................................................................. 14

3.10 Dostavljanje nacrta mapa puta po državama .................................................... 14

3.11 Konsultacije sa predstavnicima ministarstava .................................................. 14

3.12 Diskusija na radionici u BiH ................................................................................ 15

3.13 Izrada konačne verzije mape puta po državama ............................................... 15

PRVI DIO: PROCJENA O STANJU OTPADA U BiH .......................................................... 16

4.0 Najvažnije organizacije uključene u izradu zakona, strategija i planiranje upravljanja otpadom ................................................................................................. 17

4.1 Pregled .................................................................................................................. 17

4.1.1 Bosna i Hercegovina ....................................................................................... 20

4.1.2 Federacija Bosne i Hercegovine ...................................................................... 22

4.1.3 Republika Srpska ............................................................................................ 25

4.2 Sažetak .................................................................................................................. 27

5.0 Stanje regulatornog sistema .......................................................................... 30

5.1 Pregled .................................................................................................................. 30




xx

5.2 Sažetak .................................................................................................................. 36

6.0 Status propisa u oblasti otpada...................................................................... 38

6.1 Pregled .................................................................................................................. 38




6.2 Sažetak .................................................................................................................. 42

7.0 Status planskih i strateških dokumenata ........................................................ 44

7.1 Pregled .................................................................................................................. 44




7.2 Sažetak .................................................................................................................. 48

8.0 Kvalitet podataka o upravljanju otpadom ...................................................... 51

8.1 Pregled .................................................................................................................. 51




8.2 Sažetak .................................................................................................................. 61

9.0 Transpozicija ciljeva i trenutno stanje ............................................................ 63

9.1 Pregled .................................................................................................................. 63

9.1.1 Ciljevi sprečavanja nastanka otpada .............................................................. 63

9.1.2 Ciljevi reciklaže i povrata materijala iz otpada .............................................. 64

9.1.3 Ciljevi odlaganja otpada ................................................................................. 70

9.1.4 Transpozicija ciljeva i mjerenje uspješnosti .................................................... 71

9.2 Sažetak .................................................................................................................. 78

10.0 Provedba koncepta odgovornosti proizvođača ............................................... 81

10.1 Pregled ............................................................................................................... 81

10.1.1 Ambalaža .................................................................................................... 81

10.1.2 Otpadna vozila ............................................................................................ 83

10.1.3 Električni i elektronski otpad (EEO) ............................................................. 84

10.1.4 Baterije i akumulatori ................................................................................. 88

xxi

10.2 Sažetak ............................................................................................................... 88

11.0 Adekvatnost infrastrukture za prikupljanje otpada ........................................ 90

11.1 Pregled ............................................................................................................... 90

11.1.1 Prikupljanje komunalnog otpada – Otpad iz domaćinstava i komercijalni otpad 90

11.1.2 Prikupljanje industrijskog otpada ............................................................. 105

11.1.3 Prikupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata ............. 106

11.2 Sažetak ............................................................................................................. 107

12.0 Adekvatnost infrastrukture za obradu i zbrinjavanje otpada ........................ 110

12.1 Pregled ............................................................................................................. 110

12.1.1 Prerada otpada ......................................................................................... 110

12.1.2 Pogoni za obradu miješanog otpada (Mehaničko sortiranje) .................. 113

12.1.3 Odlaganje otpada ..................................................................................... 116

12.1.4 Neuređena odlagališta otpada ................................................................. 123

12.2 Sažetak ............................................................................................................. 124

13.0 Upravljanje opasnim otpadom ..................................................................... 128

13.1 Pregled ............................................................................................................. 128

13.2 Sažetak ............................................................................................................. 129

14.0 Ključna pitanja ............................................................................................ 130

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM ..................... 135

15.0 Mapa puta .................................................................................................. 136

15.1 Uloge i nadležnosti .......................................................................................... 137

15.1.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 137

15.1.2 Koji su uzroci problema? ........................................................................... 138

15.1.3 Alternativni pristupi rješavanju problema ................................................ 140

15.1.4 Preporuke .................................................................................................. 141

15.2 Regulatorna pitanja ......................................................................................... 141

15.2.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 141


15.2.3 Alternativni pristupi problemima .............................................................. 144

15.2.4 Preporuke za dalje postupanje .................................................................. 145

15.3 Propisi .............................................................................................................. 147

xxii

15.3.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 147


15.3.3 Preporuke za dalje postupanje .................................................................. 149

15.4 Planiranje upravljanja otpadom ...................................................................... 149

15.4.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 149



15.4.4 Preporuke .................................................................................................. 152

15.5 Administrativni kapacitet ................................................................................ 152

15.5.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 152



15.5.4 Preporuke .................................................................................................. 157

15.6 Podaci o otpadu ............................................................................................... 157

15.6.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 157



15.6.4 Preporuke .................................................................................................. 161

15.7 Ciljevi i hijerarhija otpada ................................................................................ 162

15.7.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 162



15.7.4 Preporuke .................................................................................................. 169

15.8 Povrat troškova za komunalni otpad ............................................................... 171

15.8.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 171



15.8.4 Preporuke .................................................................................................. 174

15.9 Odgovornost potrošača ................................................................................... 175

15.9.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 175



xxiii

15.9.4 Preporuke .................................................................................................. 180

15.10 Upravljanje opasnim otpadom ........................................................................ 181

15.10.1 Koji su problemi? ....................................................................................... 181


15.10.3 Alternativni pristupi problemu .................................................................. 182

15.10.4 Preporuke .................................................................................................. 184

16.0 Sažetak preporuka i prijedlog vremenskog okvira ........................................ 185

17.0 Troškovi provedbe Mape puta ..................................................................... 193

17.1 Federacija Bosne i Hercegovine ....................................................................... 193

17.1.1 Troškovi unapređenja upravljanja komunalnim otpadom ....................... 193

17.1.2 Specifikacija troškova po stavkama za najvažnije preporuke ................... 197

17.2 Republika Srpska .............................................................................................. 200

17.2.1 Troškovi unapređenja upravljanja komunalnim otpadom ....................... 200

17.2.2 Specifikacija troškova po stavkama za najvažnije preporuke ................... 204

18.0 Finansiranje usluga upravljanja otpadom ..................................................... 208

18.1 Vrste finansiranja ............................................................................................. 208

18.2 Izvori finansiranja ............................................................................................ 210

18.3 Kriteriji finansiranja ......................................................................................... 215

18.4 Problemi u smislu finansiranja infrastrukture otpada..................................... 216

18.5 Sažetak ............................................................................................................. 220

DODACI ................................................................................................................... 223

xxiv

Spisak akronima i skraćenica

BiH Bosna i Hercegovina

EEO Električni i elektronski otpad

FBIH Federacija Bosne i Hercegovine

FMERI Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije

FMOT Federalno ministarstvo okoliša i turizma

FMPVŠ Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva

FMZ Federalno ministarstvo zdravstva

FSUO Federalna strategija upravljanja otpadom

FUIP Federalna uprava za inspekcijske poslove

IPA Instrument pretpristupne pomoći

JKP Javno komunalno preduzeće

MIER Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva (RS)

MPŠV Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (RS)

MPUGE Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju (RS)

MVTEO Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa

MZSZ Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite (RS)

PET Polietilen tereftalat

PUO Plan upravljanja otpadom

rPET reciklirane granule od PET ambalaže

RS Republika Srpska

Sl. glasnik RS Službeni glasnik RS

Sl. novine FBiH Službene novine FBiH

xxv

SIDA Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju

SSP Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju

Valutni kurs

U ovom dokumentu je za računanje iznosa izraženog u bosanskim konvertibilnim markama u euro korišten valutni kurs koji je važio dana 11. maja 2016. (1 BAM = €0.511292).6

6 Za promjene valute korišten xe.com, dostupno na: www.xe.com/currencyconverter/convert/?Amount=25&From=BAM&To=EUR

http://www.xe.com/currencyconverter/convert/?Amount=25&From=BAM&To=EUR

1

1.0 Uvod

U okviru pravne tekovine EU o zaštiti okoliša, otpad je jedan od najzahtjevnijih sektora u smislu, kako ljudskih tako i finansijskih, resursa potrebnih za transpoziciju relevantnih propisa EU, kao i za provedbu mjera osmišljenih s ciljem ostvarivanja očekivanih rezultata s tim u vezi. U godišnjim izvještajima koje Komisija donosi o napretku za svaku zemlju Zapadnog Balkana naglašeno je da i dalje postoji potreba za naporima u ovom sektoru kako bi se postigla potpuna usaglašenost prije pristupanja EU.7 Dobra politika upravljanja otpadom doprinosi "afirmaciji ekonomske efikasnosti upotrebe resursa", u skladu sa Strategijom Evropa 2020, te se umanjuje negativan uticaj na okoliš i zdravlje tokom životnog ciklusa proizvoda.

Prethodna proširenja su pokazala koliko je Evropskoj komisiji važno da tijesno sarađuje sa državama tokom cijelog procesa pridruživanja i pruži im pomoć s ciljem transpozicije i propisne provedbe pravne tekovine o zaštiti okoliša do dana prijema. Ovaj Projekat je pokrenut u tom pravcu i u okviru Projekta je sačinjena Mapa puta za Bosnu i Hercegovinu (BiH) u smislu koraka koje treba preduzeti s ciljem usaglašanosti sa pravnim propisima EU o otpadu. Cilj preporuka sadržanih u Mapi puta je da jasno opišu način unapređenja upravljanja otpadom u srednjoročnom, odnosno dugoročnom periodu.

Ovaj izvještaj je podijeljen na dva dijela:

1) U Prvom dijelu su izneseni zaključci detaljne procjene situacije upravljanja otpadom u BiH. Podaci koji su prikupljeni u okviru ove Procjene stanja otpada u BiH korišteni su s ciljem utvrđivanja brojnih suštinskih problema o kojima su provedene konsultacije sa relevantnim akterima. Mjere predložene za rješavanje svakog od ovih problema predložio je projektni tim prije obavljanja širih konsultacija. Ove su preporuke predstavljale osnov za pripremu nacrta Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u BiH.

2) Mapa puta predstavlja Drugi dio izvještaja i sadrži niz preporuka, sa procjenom troškova vezanih za preporuke, kao i prijedlog vremenskih rokova za provođenje aktivnosti. Sa akterima su obavljene konsultacije o preporukama sadržanim u Mapi puta nakon čega je tekst dovršen i odobren od Evropske komisije. U izvještaju je sadržana konačna verzije Mape puta.

Metodologija korištena za pripremu Mape puta, koja je u skladu sa Projektnim zadatkom, opisana je u Poglavlju 3.0. Pregled strukture izvještaja i osnovnog sadržaja svakog poglavlja sadržan je u Tabeli 1-1.

7 Evropska komisija (2016.) Strategija i izvještaji, Datum pristupa: 6. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm

2

Tabela 1-1: Pregled strukture izvještaja i sažetak sadržaja

Poglavlje izvještaja

Opis

Poglavlje 2.0 Sadrži dodatne podatke o kontekstu i informacije o BiH, te poređenja ključnih statističkih podataka sa podacima iz pet drugih država obuhvaćenih ovom analizom.

Poglavlje 3.0

Sadrži kratak opis metodološkog pristupa provedbi procjene stanja otpada u BiH i pristupa koji je korišten za izradu preporuka sadržanih u Mapi puta. Ovo poglavlje treba pročitati zato što sadrži obrazloženje samog procesa i neke probleme koji su se pojavili.

1. DIO: PROCJENA STANJA OTPADA U BIH

Poglavlje 4.0 U ovom poglavlju su predstavljene najvažnije organizacije u oblasti upravljanja otpadom, dat je kratak opis njihove uloge i nadležnosti, kao i opšta ocjena njihovog učinka i naznačeni su najvažniji problemi.

Poglavlje 5.0 Pregled regulatornog sistema.

Poglavlje 6.0 Identifikacija propisa o upravljanju otpadom koji su usvojeni i ocjena ostvarenog napretka u transpoziciji pravne tekovine EU u oblasti upravljanju otpadom.

Poglavlje 7.0

Djelotvoran sistem za pripremu sveobuhvatnih planova kojima će biti obuhvaćena cijela zemlja je od ključnog značaja za provedbu odredbi i ciljeva u upravljanju otpadom postavljenih u pravnoj tekovini EU o otpadu. U ovom poglavlju su predstavljeni mnogi planski/strateški dokumenti u BiH i data procjena u kojoj mjere ti planovi adekvatno opisuju način na koji zemlja može napredovati do potpune usaglašenosti sa relevantnim propisima.

Poglavlje 8.0

Sadrži pregled podataka o otpadu koji su trenutno dostupni i najvažnija ograničenja s tim u vezi. Tačni podaci o nastanku otpada i upravljanju proizvedenim otpadom su od suštinske važnosti za planiranje budućih koraka i mjerenje uspješnosti u odnosu na zacrtane ciljeve u oblasti upravljanja otpadom.

Poglavlje 9.0

U ovom poglavlju su predstavljeni ciljevi u upravljanju otpadom koji su uvedeni za svaki nivo u hijerarhiji otpada. Ocijenjeno je u kojoj mjeri su ovi ciljevi usaglašeni sa ciljevima EU kao i da li se sakupljaju podaci koji će omogućiti pripremu tačnih izvještaja o napretku u postizanju ovih ciljeva.

Poglavlje 10.0

U ovom poglavlju je ocijenjeno da li su uspostavljeni sistemi odgovornosti proizvođača, ili ekvivalentne mjere za ispunjavanje ciljeva, kako bi se osiguralo da proizvođači ambalaže, električne i elektronske opreme, vozila, te baterija i akumulatora plaćaju troškove zbrinjavanja ovog otpada.

Poglavlje 11.0 Analiza postojeće infrastrukture za prikupljanje u smislu adekvatnog upravljanja komunalnim, industrijskim, građevinskim i otpadom od rušenja objekata.

Poglavlje 12.0 Analiza postojeće infrastrukture za obradu u smislu obrade/zbrinjavanja komunalnog, industrijskog, građevinskog i otpada od rušenja objekata.

Poglavlje 13.0 Kratak opis pristupa upravljanju opasnim otpadom.

3

Poglavlje izvještaja

Opis

Poglavlje 14.0 U ovom poglavlju je dat kratak pregled problema koji su proizašli iz Procjene stanja otpada u BiH, a koji su identifikovani u prethodnim poglavljima.

2. DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM

Poglavlje 15.0

U ovom poglavlju se, po potrebi, razmatraju alternativni pristupi koji bi se mogli koristiti u rješavanju problema iznesenih u Poglavlju 14.0. Ovo poglavlje je ključni dio Mape puta i sadrži brojne preporuke o tome kako se svaki od ovih problema može riješiti i ublažiti. U ovim preporukama je za svaki tok otpada jasno opisan način na koji se situacija u upravljanju otpadom može poboljšati i uskladiti sa uslovima postavljenim u pravnim propisima o otpadu na nivou EU.

Poglavlje 16.0 Dat je kratak pregled predloženog redoslijeda i vremenskog okvira za provedbu preporuka koje su navedene u Poglavlju 15.0.

Poglavlje 17.0

U ovom poglavlju su, za stavke za koje je to bilo izvodivo i moguće, navedeni iznosi nekih finansijskih troškova koje podrazumijevaju predložene preporuke. To uključuje neke procjene kapitalnih i operativnih troškova za usluge komunalnog otpada koje će BiH omogućiti da postigne potpunu usaglašenost sa postojećim ciljem od 50% pripreme za ponovno korištenje i reciklaže, kao i cilj u vezi sa preusmjeravanjem biorazgradivog komunalnog otpada sa deponija na druge načine zbrinjavanja.

Poglavlje 18.0

Iako je cilj da se ostvari puni povrat sredstava za usluge upravljanja otpadom, na kratkoročnom, odnosno srednjoročnom planu je još uvijek potrebno eksterno finansiranje. U ovom poglavlju su opisani izvori raspoloživih sredstava, dati neki primjeri organizacija koje finansiraju projekte u oblasti upravljanja otpadom na Zapadnom Balkanu, te problemi koji se javljanju u pribavljanju sredstava.

4

2.0 Kontekst

EU je u decembru 2014. zauzela novi pristup u odnosu Bosnu i Hercegovinu (BiH), u okviru kojeg je promijenjen redoslijed uslova koje zemlja mora ispuniti na putu u EU i uzeti su u obzir društveno-ekonomski problemi sa kojima se suočava. Rezultat tog pristupa je stupanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) između Bosne i Hercegovine i EU 1. januara 2015, koji je zamijenio Privremeni sporazum (PS) iz 2008. godine. U julu je zemlja usvojila neophodnu Reformsku agendu s ciljem rješavanja teške društveno-ekonomske situacije i napretka u provedbi reformi pravosuđa i javne uprave. Dodatni podaci o napretku u provedbi kako Reformske agende tako i SPP-a/Privremenog sporazuma mogu se naći u Izvještaju Evropske komisije o Bosni i Hercegovini za 2015. godinu, koji je upućen uz dokument Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom ekonomskom i socijalnom odboru, i Odboru Regija - Strategija proširenja EU.8

BiH se nalazi na sjeverozapadu Zapadnog Balkana i na sjeveru i jugozapadu graniči sa Hrvatskom, na jugoistoku sa Srbijom i jugoistoku sa Crnom Gorom (Slika 2-1). U pretežno brdovitom području zemlje vlada prilično nestabilna klima sa kontinentalnim uticajem, uz izuzetak malog priobalnog područja u jugozapadnom dijelu zemlje. Što se tiče administrativnog uređenja, BiH ima 143 opštine u okviru dva entiteta, Federacija Bosne i Hercegovine (FBIH) i Republika Srpska (RS), te Brčko Distrikt (BD), koji je samostalna administrativna jedinica. BiH je relativno mala zemlja koja se prostire na površini od oko 51.000 km² sa populacijom od 3,829 miliona u 2013.9 Službeni jezici u upotrebi su bosanski, srpski i hrvatski, a glavni grad je Sarajevo.

8 Evropska komisija (2015.) radni dokument osoblja Komisije: Izvještaj o Bosni i Hercegovini za 2015, uz Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom privrednom i socijalnom odboru i Odboru regija -Strategija proširenja EU, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm 9 http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL


http://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL

5

Slika 2-1: Zemlje Zapadnog Balkana

Izvor: Eunomia

Izvještaj Evropske komisije za 2015. o procesu pridruživanja BiH sadrži i sljedeći navod o upravljanju otpadom:

“Još uvijek nije pripremljena strategija za upravljanje otpadom za cijelu zemlju kao ni strateško planiranje investicija u ovoj oblasti. Izrađeni su opštinski planovi za upravljanje otpadom, ali ih tek treba provesti. Federacija Bosne i Hercegovine provodi strategiju za upravljanje otpadom i plan upravljanja otpadom. Usvojeni su provedbeni propisi za otpad od električnih i elektronskih uređaja. U Republici Srpskoj se priprema nova strategija o upravljanju otpadom, a usvojeni su provedbeni propisi o skladištenju, obradi i odlaganju otpada. Ekonomski mehanizmi za afirmaciju reciklaže i sprečavanje nastajanja otpada su i dalje

Bosna i Hercegovina Srbija

Kosovo

Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija

Crna Gora

Albanija

6

ograničeni. Potrebno je ojačati kapacitete za upravljanje industrijskim i opasnim otpadom.”10

U 2014. godini je BDP po glavi stanovnika u BiH iznosio 3.735 eura, što je 14% prosjeka u EU-28 koji iznosi 27.394 eura. Stvarna individualna potrošnja (prilagođena za kupovnu moć) iste godine je sa 18% prosjeka u EU-28 bila veća u relativnom smislu.11 U 2014. je u BiH na industrijsku proizvodnju otpadalo 26.8% BDP-a.12 Među najvažnije grane industrije u zemlji se ubrajaju željezo, ugalj, željezna ruda, olovo, cink, boksit, aluminijum, sklapanje motornih vozila, tekstilna, duvanski proizvodi, proizvodnja drvenog namještaja, municija, aparati za domaćinstvo i rafinerije ulja, iako nema pregleda udjela po granama industrijske proizvodnje u BDP-u.13 Procjenjuje se da je stopa nezaposlenosti u 2014. bila 27,9%.14

Najvažniji izvoz uključuje metale, odjeću, drvne proizvode, dok se uvoz u BiH uglavnom sastoji od mašina i opreme, hemikalija, goriva i hrane.15 Sa površinom od 51.210 km2, BiH je druga po veličini među zemljama Zapadnog Balkana koje su obuhvaćene ovom analizom. Najvažnije činjenice za svaku od šest zemalja, uz prosjek na nivou EU-28 prikazane su u Tabeli 2-1.

Tabela 2-1: Najvažniji statistički podaci za zemlje Zapadnog Balkana (2014.)1

Parametar

Alb

anija

Bo

sna

i

He

rce

govi

na

Ko

sovo

Biv

ša

Jugo

slo

ven

ska

Re

pu

blik

a M

ak

ed

on

ijaM

ace

do

nia

C

rna

Go

ra

Srb

ija

Pro

sjek

u

zem

ljam

a Z

.

Ba

lka

na

Pro

sjek

na

niv

ou

EU -

28

Stanovništvo (u milionima) 2,89 3,82 1,82 2,08 0,62 7,13 3,06 -

Površina (km2 ) 28.750 51.210 10.887 25.710 13.810 77.4742 34.640 -

Gustina naseljenosti (stanovnika po km2)

105,6 74,9 167,4 82 46,2 81,5 92,93 120

10 Evropska komisija (2015.) radni dokument osoblja Komisije: Izvještaj o Bosni i Hercegovini za 2015, uz Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom privrednom i socijalnom odboru i Odboru regija -Strategija proširenja EU, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm 11 Ove cifre su preuzete od agencije Eurostat. 12 Podaci Svjetske banke (2014.) World Development Indicators, pristup 5. maja 2016, dostupno na: http://data.worldbank.org/country/bosnia-and-herzegovina 13 CIA (2016.) The World Factbook, datum pristupa 6. maj 2016. dostupno na: www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/ 14 Podaci svjetske banke (2012) World Development Indicators, pristup 5. maja 2016, dostupno na: http://data.worldbank.org/country/bosnia-and-herzegovina 15 CIA (2016) The World Factbook, datum pristupa 29 april 2016, dostupno na: www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/


http://data.worldbank.org/country/bosnia-and-herzegovina

https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/

http://data.worldbank.org/country/bosnia-and-herzegovina

https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/

7

Parametar

Alb

anija

Bo

sna

i

He

rce

govi

na

Ko

sovo

Biv

ša

Jugo

slo

ven

ska

Re

pu

blik

a M

ak

ed

on

ijaM

ace

do

nia

C

rna

Go

ra

Srb

ija

Pro

sjek

u

zem

ljam

a Z

.

Ba

lka

na

Pro

sjek

na

niv

ou

EU -

28

Korisnici interneta (na 100 osoba)

60 61 - 68 61 54 61 78

Pretplatnici mobilne telefonije (na 100 osoba)

105 91 - 106 163 122 117 123

Izvori: 1. World Bank Data (2015) World Development Indicators, posljednji put ažurirano 05/02/2016,

podaci preuzeti dana 6. maja 2016, dostupno na: http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators#

2. Nije uključeno Kosovo prema Centralnoj obavještajnoj agenciji (2014.), The World Factbook: Srbija, 20. juni 2014, pristup 5. maja 2016, www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=world-development-indicators

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ri.html

8

3.0 Metodologija

Za potrebe Mape puta za unapređenje upravljanja otpadom u BiH bilo je neophodno provesti opsežno istraživanje i osigurati učešće aktera u periodu od 16 mjeseci (od januara 2015. do aprila 2016.) Pristup koji je korišten zasnovan je na Projektnom zadatku (PZ). U ovom poglavlju je u glavnim crtama opisana metodologija i sadržane su važne informacije o kontekstu radi razumijevanja osnove pristupa koji je korišten u provedbi Procjene stanja otpada u BiH. Procjena stanja otpada u državi predstavljena je u 1. Dijelu ovog dokumenta (tj. Poglavlja 4.0 – 14.0) i korištena je kao izvor informacija pri izradi preporuka sadržanih u Mapi puta, koja čini Drugi dio ovog izvještaja (tj. Poglavlja 15.0 – 18.0).

Radi boljeg razumijevanja, ova analiza obuhvatila je glavne tokove otpada, uključujući:

čvrsti komunalni otpad,

otpad od privrednih djelatnosti i industrijskih pogona i postrojenja,

otpad od gradnje i rušenja objekata,

ambalažni otpad,

otpad od elektronske i električne opreme (EEO),

otpadna vozila,

baterije i akumulatore i

opasni otpad.

Mapa puta BiH izrađena je pristupom koji je obuhvatio 13 faza:

Faza 1 – Izrada kriterija za procjenu,

Faza 2 – Prikupljanje polaznih informacija i podataka,

Faza 3 – Priprema pregleda stanja upravljanja otpadom,

Faza 4 – Procjena uspješnosti zemlje,

Faza 5 – Identifikacija problema,

Faza 6 – Konsultacije o ključnim pitanjima,

Faza 7 – Izrada Mape puta,

Faza 8 – Određivanje redoslijeda odabranih mjera,

Faza 9 – Pregled izvora finansiranja,

Faza 10 – Dostavljanje nacrta Mape puta Evropskoj komisiji,

Faza 11 – Konsultacije sa nadležnim službenicima ministarstava,

Faza 12 – Diskusija na nacionalnoj radionici i

Faza 13 – Izrada konačne verzije Mape puta zemlje korisnice.

Na Slika 3-1 je prikazana međusobna povezanost svih faza.

9

Slika 3-1: Pregled korištenog pristupa

10

3.1 Izrada kriterija za procjenu

Za potrebe PZ-a bilo je potrebno postaviti kriterije, uključujući:

postojanje adekvatne mreže objekata za obradu otpada (postojeći i planirani, uključujući objekte za obradu posebnih tokova otpada, s obzirom na trenutni i predviđeni nivo nastajanja otpada);

usaglašenost sa hijerarhijom upravljanja otpadom;

ispunjavanje ciljeva ponovnog korištenja, reciklaže i povrata kao i ciljeva preusmjeravanja biorazgradivog otpada sa deponija na druge vidove obrade;

postojanje djelotvornih politika i mehanizama;

postojanje kvalitetnog plana ili planova upravljanja otpadom i

doprinos upravljanja otpadom održivom upravljanju materijalima i efikasnosti resursa.

Za potrebe PZ-a također je bilo potrebno izvršiti pregled praksi koje uključuju “najmanje sljedeće elemente”:

analizu nacionalnih strategija, politika, akcionih planova i planova upravljanja i (ukoliko postoje) programa prevencije,

analizu trenutnog nivoa usklađenosti (transpozicija i provedba), te usaglašenosti sa odredbama iz propisa o upravljanju otpadom (uključujući Okvirnu direktivu o upravljanju otpadom sa hijerarhijom otpada, upravljanje otpadom prilagođeno okolišu, ciljeve, razdvojeno prikupljanje, dovoljnu i adekvatnu infrastrukturu, kao i ciljeve u odnosu na prikupljanje otpada, pripremu za ponovno korištenje, reciklažu i povrat, postavljene u direktivama o tokovima otpada i sl. Naglašeno je da prilikom rada trebaju biti uzete u obzir i Direktiva o deponijama i Direktiva o industrijskim emisijama),

analizu postojećih i planiranih infrastruktura u odnosu na trenutni i predviđeni nivo nastajanja otpada;

procjenu raspoloživih podataka o projekcijama proizvodnje i upravljanja otpadom;

propisno izvršenje zakonskih propisa o otpadu (uključujući inspekcijske kapacitete i mjere odvraćanja kao što su kazne i sl.), te

centralne, regionalne i lokalne kapacitete u ovom sektoru.

Ove dvije grupe uslova korištene su kao osnov za izradu liste objektivnih kriterija prema kojima se može ocijeniti rad sektora za upravljanje otpadom u BiH. Cilj pripreme liste uključuje:

1) identifikaciju ključnih problema u sadašnjem pristupu upravljanju otpadom u zemlji o kojoj je riječ, uzimajući u obzir odredbe PZ-a, a naročito sa težištem na napretku u usaglašavanju sa pravnom tekovinom EU,

2) identifikaciju manje važnih pitanja, koja je bilo korisno naglasiti u kontekstu analize i

3) pomoć u izradi preporuka u smislu rješavanja utvrđenih problema.

11

Lista kriterija je podijeljena prema zahtjevima PZ-a kako bi se osigurala kompletna obuhvaćenost relevantnih pitanja.

Listu je pregledala Glavna uprava za okoliš koja je odobrila konačnu verziju. Lista kriterija, prema PZ-u, je izrađena u Instrumentu za procjenu otpada zasnovanom na programu Excel za upotrebu Komisije po zaključivanju ugovora (Slika 3-2). Projektni tim, uključujući domaće konsultante, dobio je zeleno svjetlo za upotrebu Instrumenta u ranoj fazi na sastanku tima. Instrument, sa ugrađenim vodičem za korisnike koji je namijenjen za pomoć u korištenju aplikacije, zatim je ustupljen i domaćim ekspertima za procjenu stanja u oblasti otpada u BiH. Ovi eksperti su ga koristili za prikupljanje svih relevantnih informacija u okviru faze 2.

Slika 3-2: Snimak segmenta Instrumenta za procjenu stanja otpada

3.2 Prikupljanje polaznih informacija i podataka

Koristeći Instrument za procjenu stanja otpada, domaći konsultanti su prikupili raspoložive informacije i podatke o funkcionisanju sektora otpada u svakoj zemlji. Pored

12

procjene stanja u zemlji u odnosu na svaki kriterij dogovoren u Fazi 1, domaći konsultanti su također prikupili sljedeće informacije, u mjeri u kojoj su bile dostupne:

podatke o otpadu iz ranijih perioda;

sastavu otpada i

budućim projekcijama nastajanja otpada.

O svakom od navedenih tokova otpada prikupljeni su svi raspoloživi podaci. Kao i u većini evropskih zemalja, u praksi se količina i kvalitet dostupnih podataka znatno razlikuje u odnosu na različite tokove otpada. Na primjer, podaci o komunalnom otpadu su lakše dostupni nego podaci za neke manje tokove otpada kao što su baterije, ili za tokove otpada čije zbrinjavanje organizuju poslovni subjekti koji ih proizvode (kao što su industrijski otpad i otpad od građenja i rušenja objekata).

3.3 Priprema pregleda stanja upravljanja otpadom

S ciljem obuhvatanja svih tematskih oblasti u Instrumentu za procjenu, procjena stanja otpada na nivou zemlje se dijeli na sljedeća poglavlja:

Najvažnije organizacije uključene u upravljanje otpadom (Poglavlje 4.0),

Efikasnost regulatornog sistema (Poglavlje 5.0),

Status propisa u oblasti otpada (Poglavlje 6.0),

Status planskih i strateških dokumenata (Poglavlje 7.0),

Kvalitet podataka o upravljanju otpadom (Poglavlje 8.0),

Transpozicija ciljeva i trenutno stanje (Poglavlje 9.0),

Provedba koncepta odgovornosti proizvođača (Poglavlje 10.0),

Adekvatnost infrastrukture za prikupljanja otpada (Poglavlje 11.0),

Adekvatnost strukture za obradu i zbrinjavanje otpada (Poglavlje 12.0) i

Upravljanje opasnim otpadom (Poglavlje 13.0).

Domaći konsultanti su, zajedno sa međunarodnim konsultantima, na osnovu informacija sadržanih u programskom instrumentu za procjenu stanja otpada napravili pregled sektora upravljanja otpadom za svaku od gore navedenih tematskih oblasti. Po potrebi su provedena dodatna istraživanja i konsultacije radi pojašnjenja nekih dilema.

Rezultati ovog rada prikazani su u podpoglavljima pod nazivom 'Pregled' u procjenama stanja otpada po zemljama (napr. Prvi dio, Poglavlja 4.0 – 14.0). Ovaj kombinovani postupak osigurao je pregled najvažnijih komponenti sistema upravljanja otpadom u BiH.

3.4 Procjena uspješnosti zemlje

Za potrebe PZ-a je bilo neophodno postaviti kriterije kao osnov za procjenu uspješnosti zemlje. Na osnovu duge liste kriterija koji su postavljeni u Fazi 1, identifikovan je niz kriterija u odnosu na koje je ocijenjena uspješnost zemlje. Kriteriji su ocjenjivani na skali od 1 do 3, na sljedeći način:

Rezultat 1 označava da nisu preduzete aktivnosti u pravcu rješavanje stavke koja se razmatra, ili postojeće okolnosti izazivaju ozbiljnu zabrinutost u pogledu održivosti / funkcionisanja sistema.

13

Rezultat 2 označava da su preduzete značajne aktivnosti s ciljem unapređenja sistema upravljanja otpadom, ali su ostali neki problemi koji bi mogli onemogućiti zemlju da postigne punu usaglašenost sa propisima EU.

Rezultat 3 označava da se smatra da su postojeće ili strogo planirane mjere dovoljne da omoguće zemlji potpuno usaglašavanje sa propisima o otpadu EU.

Rezultati provođenja procjene prikazani su u podpoglavljima pod nazivom „Sažetak procjene“ dokumenta o procjeni stanja otpada u BiH. Navedeni sistem bodovanja u određenoj mjeri je posebno prilagođen za svako poglavlje kako bi se osiguralo da je odgovarajući za stavku koja se razmatra. Procjene za dva entiteta, tj. Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku su zasebno provedene.

3.5 Identifikacija problema

Na osnovu ishoda prethodno navedenih aktivnosti, utvrđena je lista problema povezanih sa izgledima zemlje da ispuni glavne ciljeve i odredbe Okvirne uredbe o otpadu (2008/98/EC) kao i ciljeve postavljene u direktivama za pojedine tokova otpada. Ova pitanja su opisana u Poglavlju 14.0.

Identifikacija ovih problema bila je važna u smislu pomoći u pribavljanju više podataka u svrhu koncipiranja problema sa kojima se suočavaju BiH i dva entiteta u nastojanjima da unaprijede sistem upravljanja otpadom i načina da se ovi problemi prevaziđu.

3.6 Konsultacije o najvažnijim problemima

Uporedo sa konsultacijama koje su proveli domaći konsultanti u okviru postojećih mreža, konsultacije su obavljene i sa najvažnijim akterima o problemima koje je utvrdio projektni tim. Ove konsultacije su korištene za provjeru, i po potrebi izmjene, prirode problema koji su opisani.

Ovi problemi su grupisani u podgrupe problema, u skladu sa naslovima poglavlja Procjene stanja otpada u BiH. Problemi su opisani u Poglavlju 14.0. Ova faza efektivno predstavlja kraj Procjene stanja otpada u BiH i osnov za izradu iscrpne Mape puta.

3.7 Izrada Mape puta

Za izradu Mape puta korišten je sljedeći pristup. Za svaku podgrupu problema (sa promjenama napravljenim u procesu konsultacija) po potrebi je razmatran niz alternativnih pristupa (napr. pristupi koji se već koriste u zemljama članicama) koji bi se mogli koristiti za rješavanje problema.

Mehanizmi čije je uključivanje razmatrano:

ekonomski i fiskalni mehanizmi (napr. naknade/takse ili zabrana povezane sa odlaganjem na deponiju/spaljivanjem, naknade za efikasnost resursa, koncepti odgovornosti proizvođača, koncepti 'plaćaj koliko odlažeš' (eng. 'pay-as-you-throw') i drugi relevantni mehanizmi),

pravni mehanizmi (izmjene domaćih zakona),

14

administrativni mehanizmi, uključujući promjenu administrativnih procedura i

kampanje informisanja i edukacije.

Na osnovu ovih mehanizama, pripremljen je niz preporuka za BiH i dva entiteta, uzimajući u obzir posebne okolnosti u cijeloj zemlji.

Za paket predloženih mjera, ocijenjeni su opsežni pokazatelji potreba u pogledu infrastrukture, uključujući procjenu troškova investicija. Gdje je to bilo moguće, utvrđeni su i drugi troškovi. Ovi troškovi su namijenjeni da osiguraju visok nivo procjene mogućih troškova povezanih sa različitim mjerama. Metodologija koja je korištene za izračunavanje troškova posebno je opisana u Dodatku A.4.0

3.8 Određivanje redoslijeda odabranih mjera

Razmatrano je pitanje redoslijeda predloženih mjera kako bi se mogao odrediti okvirni vremenski rok za provedbu predloženih mjera. Ovaj raspored nije nepromjenjiv, ali je izrađen na osnovu informacija koje je konsultant imao o sektoru, te na osnovu toga koliko je potrebno za provedbu neke mjere, odnosno izgradnju infrastrukture za otpad. Treba napomenuti, međutim, da je dinamika utvrđena pod pretpostavkom da će država početi preduzimati napore na provedbi mjera što je prije moguće.

3.9 Izvori finansiranja

Raspoloživost različitih izvora finansiranja razmatrana je u okviru istraživanja provedenih u uredu kao i tokom razgovora. Pribavljeni su kontakt podaci od različitih međunarodnih finansijskih institucija i tijela EU koji rade na Zapadnom Balkanu. Radi obavljanja razgovora kontaktirane su sljedeće organizacije: Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Instrument za predpristupnu pomoć (IPA), Evropska investiciona banka (EIB), KfW, Fond za pomoć malim preduzećima i Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija Evropske komisije (TAIEX) i Svjetska banka. Identifikovano je ukupno 65 osoba i sa svima je uspostavljen kontakt, devet osoba je pristalo na razgovor ili dostavilo dodatne informacije. S obzirom na to da mnogi tokovi finansiranja nemaju posebna sredstva namijenjena za određene zemlje, informacije o ovoj aktivnosti se u osnovi tiču cijele regije. To je bilo dovoljno za da se ostvari uvid u raspoložive načine finansiranja i neke od najvećih izazova u osiguranju finansiranja. Rezultati ovih aktivnosti opisani su u Poglavlju 18.0.

3.10 Dostavljanje nacrta mapa puta po državama

Nacrt Mape puta zatim je dostavljen u Glavnu upravu za okoliš radi komentara i odobravanja prije provođenja dodatnih konsultacija.

3.11 Konsultacije sa predstavnicima ministarstava

O odobrenoj Mapi puta je diskutovano na sastanku sa predstavnicima Federalnog ministarstva okoliša i turizma i Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, te su unesene izmjene u skladu sa onim što je izneseno na sastancima.

15

3.12 Diskusija na radionici u BiH

Nakon sastanaka sa predstavnicima ministarstava, izvršni sažetak revidirane Mape puta je dostavljen nizu aktera u pripremama za radionicu koja je održana u Sarajevu 20. oktobra 2016. (spisak učesnika na radionici sadržan je u Dodatku A.1.0). Primarni cilj radionice bila je iscrpna razmjena mišljenja između projektnog tima i učesnika na radionici. Težište diskusije na radionici bila su najvažnija pitanja i prioritetne preporuke predložene u nacrtu Mape puta. Projektni tim napravio je kratak pregled povratnih informacija pribavljenih tokom trajanja radionice i dostavio ga svim učesnicima. U sažetku je iznesen način na koji će neke preporuke biti promijenjene u svjetlu diskusija na radionici. Nove preporuke o kojima je bilo riječi na radionici i koje su smatrane relevantnim također su obuhvaćene sažetkom sa radionice. Učesnicima je data prilika da daju primjedbe na sažetak ili istaknu bilo koje pitanje za koje smatraju da je ispušteno ili da nije adekvatno obrađeno na radionici.

3.13 Izrada konačne verzije mape puta po državama

Povratne informacije sa radionice i naknadni komentari objedinjeni su i iskorišteni za izradu konačnog teksta preporuka u okviru Mape puta. Konačna Mapa puta je zatim dostavljena Evropskoj komisiji radi pribavljanja saglasnosti i potpisivanja dokumenta.

16

PRVI DIO: PROCJENA O STANJU OTPADA U BiH

17

4.0 Najvažnije organizacije uključene u

izradu zakona, strategija i planiranje

upravljanja otpadom

4.1 Pregled

U skladu sa Opštim mirovnim sporazumom za BiH potpisanim u Dejtonu 21. novembra 1995. godine, država se sastoji od dva entiteta: FBiH i RS. Na osnovu arbitražne odluke donesene 5. marta 1999. godine, BD je formiran 8. marta 2000. godine kao treća zasebna administrativna jedinica (Slika 4-1). BD je formiran nakon procesa arbitraže koji je vodio visoki predstavnik za BiH. BD je bio jedini element u Dejtonskom mirovnom sporazumu koji nije finaliziran (FBiH i RS nisu mogli postići sporazum o tome koji entitet bi trebao preuzeti kontrolu nad BD). Sporazum o arbitraži je finaliziran u martu 1999. godine, što je za rezultat imalo formiranje ‘distrikta’ kojim upravlja prvi zamjenik visokog predstavnika, po pravilu Amerikanac, koji je po službenoj dužnosti i međunarodni supervizor za Brčko.

Slika 4-1: Administrativna organizacija Bosne i Hercegovine

Izvor: Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012), Izvještaj o stanju okoliša u Bosni i Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html

S obzirom na teritorijalno malo područje koje pokriva BD, na početnom sastanku u okviru ovog projekta dogovoreno je da će se Procjena o stanju otpada i Mapa puta u BiH

http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html


18

fokusirati samo na FBiH i RS. U daljem tekstu biće zasebno izloženi detalji koji se tiču ove dvije regije, bez ikakvih informacija o BD.

FBiH je administrativno podijeljena u 10 kantona koji su dalje podijeljeni u 79 opština.16 Prema podacima Zavoda za statistiku FBiH, broj opština se nije mijenjao u posljednjih nekoliko godina. Prema podacima Agencije za statistiku BiH, RS je administrativno podijeljena u 62 opštine bez podjele na kantone.17 Ova brojka se razlikuje od one koju daje Zavod za statistiku RS koji navodi da se broj opština smanjio sa 61 (uključujući dva grada) u 2009. godini na 58 opština (i šest gradova) u 2014. godini.

U skladu sa Ustavom BiH, pitanja okoliša su u nadležnosti vlada FBiH, RS i BD. Kao rezultat toga, vlade dva entiteta i BD razvijaju i usvajaju svoje vlastite propise. Institucije odgovorne za zaštitu okoliša uspostavljene su na entitetskom nivou u FBiH18 i RS. U BD je u okviru vlade formirano odjeljenje koje je odgovorno za aktivnosti u oblasti zaštite okoliša. Organizacijski dijagram nadležnih organa u BiH koji su odgovorni za zaštitu okoliša prikazan je na Slici 3-4.

16 Kantoni su slični ‘regijama’/’pokrajinama’. Podaci dobijeni od Zavoda za statistiku FBiH. 17 Izvor je publikacija Agencije za statistiku BiH: “Bosna i Hercegovina u brojevima 2014” ISSN 1986-8510) 18 U FBiH nadležnosti su dalje podijeljene i na kantonalnom nivou.

19

Slika 4-2: Organizaciona šema nadležnih organa u BiH u oblasti zaštite okoliša


U Tabeli 3-1 sumirane su uloge i odgovornosti države, entitetskih vlada, kantona u FBiH, i opština u oblasti upravljanja otpadom. U FBiH, svaki kanton je odgovoran za usvajanje vlastitog Zakona o komunalnim djelatnostima. Ovi zakoni propisuju principe, djelovanje i finansiranje komunalnih djelatnosti, i predviđaju druga pitanja od značaja za uspješno funkcionisanje komunalnih djelatnosti u svakom kantonu. Na osnovu ovih zakona, kantoni, gradovi i opštine obavezni su pružiti nužne komunalne usluge (uključujući prikupljanje, obradu i odlaganje komunalnog otpada). Opštine regulišu djelovanje pojedinačnih komunalnih djelatnosti usvajanjem vlastitih propisa. Svrha opštinskih Odluka o komunalnim djelatnostima jeste da regulišu i osiguraju kontinuirano pružanje komunalnih usluga. Ove usluge pokrivaju prikupljanje i obradu / odlaganje komunalnog otpada.

Slično kao i u FBiH, opštine u RS su uređene Zakonom o komunalnoj djelatnosti (Sl. glasnik RS, br. 124/11) i Zakonom o lokalnoj samoupravi (S.G. RS, br. 101/04). Lokalne vlade su obavezne, između ostalog, da uređuju i osiguraju pružanje komunalnih usluga



20

(uključujući upravljanje otpadom). Opštine, u skladu sa zakonom, organizuju usluge prikupljanja i odlaganja komunalnog otpada. U biti, opštine donose Odluke o komunalnim djelatnostima kojima se uređuju pružanje i održavanje komunalnih usluga u granicama te opštine (uključujući prikupljanje i odlaganje komunalnog otpada).

Tabela 4-1: Sažetak uloga i odgovornosti u oblasti upravljanja otpadom

Nadležnost Država Entitet (FBiH

i RS) Kantoni u

FBiH1 Opština

Određivanje politika

Koordinacija djelatnosti i usklađivanje planova entitetskih tijela

Izrada zakona i propisa u oblasti upravljanja otpadom

n/p2

Izrada strategija i planova u oblasti upravljanja otpadom

Izdavanje okolinskih dozvola za relevantne pogone i postrojenja (zavisno od predviđenog praga)

Inspekcijski nadzor postrojenja koja su dobila dozvolu (zavisno od predviđenog praga)

Organizovanje i provođenje statističkih istraživanja 3 4

Praćenje prekograničnog kretanja otpada

Određivanje mjesta i lokacija za izgradnju infrastrukture za upravljanje otpadom (planiranje)

Vođenje / nabavka usluga upravljanja otpadom

2

Naplata naknada 2

Napomene:

1. Samo je FBiH podijeljena na kantone/regije.

2. Usluga na kantonalnom nivou javlja se samo u Kantonu Sarajevo.

3. Agencija za statistiku je državna agencija koja pokriva cijelu BiH.

4. U FBiH, Zavod za statistiku je organizovan na sljedeći način: statistička istraživanja obavljaju kantonalni odjeli i uredi koji su smješteni u sjedištima svih deset kantona, i oni prikupljaju, kontrolišu I šalju podatke odjelima za istraživanje u Sarajevu.

4.1.1 Bosna i Hercegovina

U skladu sa Zakonom o postupku zaključivanja i izvršavanja međunarodnih ugovora (Sl. glasnik BiH, br. 29/00, 32/13), Predsjedništvo BiH zaključuje međunarodne ugovore u

21

ime cijele države (ovo je u skladu sa Zakonom o ministarstvima i drugim organima uprave BiH i primjenjuje se na cjelokupnu oblast zaštite okoliša). Predsjedništvo BiH može ovlastiti Vijeće ministara BiH i druge nadležne organe da zaključe određeni međunarodni sporazum. Međunarodne sporazume kojima se stvaraju obaveze koje BiH mora odmah početi ispunjavati provode organi državne uprave koji su nadležni za pitanja koja se uređuju tim sporazumom. Na primjer, ovo je relevantno za sve konvencije koje je ratifikovala država BiH, kao što su Bazelska konvencija, Štokholmska konvencija i Roterdamska konvencija koje imaju direktne, ili indirektne, implikacije na sektor otpada u BiH. Izvršavanje obaveza koje proističu iz ovih konvencija prenosi se od strane države BiH na državna ministarstva (u slučaju okoliša relevantno ministarstvo je državno Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO) – Slika 3-4). Državna ministarstva su obavezna osigurati da se ove obaveze izvršavaju u FBiH, RS i BD. Stvarno izvršavanje obaveza koje proizilaze iz ovih konvencija, u pogledu pitanja koja se tiču okoliša, u nadležnosti je entitetskih vlada (FBiH i RS) i vlade BD.

4.1.1.1 Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa

Kao što je gore navedeno, a u skladu sa Ustavom BiH, pitanja okoliša su u nadležnosti entitetskih vlada i vlade BD. Međutim, Ustav je ostavio otvorenu mogućnost da određena pitanja, u skladu sa međusobnim dogovorom, može riješavati zajedničko međuentitetsko tijelo – odnosno, državna tijela i institucije. Prema Zakonu o ministarstvima i drugim organima uprave Bosne i Hercegovine, posebne nadležnosti u oblasti zaštite okoliša dodijeljene su MVTEO.19 Član 9. ovog zakona glasi:

“Ministarstvo je nadležno i za obavljanje poslova i zadataka iz nadležnosti BiH koji se odnose na definisanje politike, osnovnih principa, koordiniranje djelatnosti i usklađivanje planova entitetskih tijela vlasti i institucija na međunarodnom planu u područjima: poljoprivrede, energetike, zaštite okoline, razvoja i korištenja prirodnih resursa i turizma”.

MVTEO je podijeljen u sedam sektora i inspektorat. Sektor za prirodne resurse, energetiku i zaštitu okoliša zadužen je za analitičke studije, normativne i pravne poslove, stručne i operativne poslove, i administrativno-tehničke poslove u sljedećim oblastima:

upravljanje prirodnim resursima,

koncesije,

turizam,

energetika, i

zaštita okoliša i prirodnih bogatstava. Dužnosti Sektora su organizovane u okviru sljedećih pet odjela:

Odjel za prirodne resurse i turizam,

Odjel za primarnu energiju,

Odjel za sekundarnu energiju i projekte,

19 Sl. glasnik BiH, br. 5/03, 42/03, 26/04, 42/04, 45/06, 88/07, 35/09, 59/09 i 103/09

22

Odjel za zaštitu okoliša, i

Odjel za implementaciju projekata.

4.1.1.2 Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine

Državna agencija za statistiku BiH obavlja zadatke koji se tiču organizovanja, izrade i distribucije statističkih podataka za cijelu zemlju. Agencija djeluje u skladu sa Zakonom o statistici BiH (Sl. glasnik BiH, br. 26/04 i 42/04) i nadležni je organ za obradu, distribuciju i utvrđivanje statističkih podataka BiH. Ovim zakonom se uspostavlja pravni okvir za organizaciju, izradu i distribuciju statističkih podataka u BiH. Agencija prikuplja, obrađuje i distribuira statističke podatke BiH u skladu sa međunarodno prihvaćenim standardima na osnovu podataka dostavljenih od entitetskih zavoda za statistiku ili podataka direktno prikupljenih od strane Agencije.

4.1.2 Federacija Bosne i Hercegovine

4.1.2.1 Federalno ministarstvo okoliša i turizma

U FBiH, Federalno ministarstvo okoliša i turizma (FMOT) nadležno je između ostalog za:

upravljanje otpadom,

ekološku zaštitu zraka, vode i zemlje,

izradu strategije i politike zaštite okoliša,

standarde kvaliteta zraka, vode i zemlje,

ekološko praćenje i kontrolu zraka, vode i zemlje. Ovo ministarstvo ima pet sektora:

Sektor za zaštitu okoliša,

Sektor za okolinske dozvole,

Sektor turizma,

Sektor za realiziranje projekata, i

Sektor za pravne, finansijske i opšte poslove. Aktivnosti koje se tiču upravljanja otpadom uglavnom se provode u okviru Sektora za zaštitu okoliša, Sektora za okolinske dozvole i Sektora za realiziranje projekata. Što se tiče upravljanja otpadom, ključna organizaciona jedinica je Odjel za zaštitu zraka, vode i zemlje koji djeluje u okviru Sektora za zaštitu okoliša.

FMOT ima redovnu saradnju sa drugim federalnim ministarstvima, kao što su Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva (FMPVŠ), Federalno ministarstvo zdravstva (FMZ) za upravljanje medicinskim i radioaktivnim otpadom, i Federalnim ministarstvom energije, rudarstva i industrije (FMERI) za upravljanje industrijskim otpadom. Iako FMOT snosi primarnu odgovornost za upravljanje otpadom, ova druga ministarstva imaju centralnu ulogu u uspostavljanju sistema upravljanja otpadom za tačno određene tokove otpada.

Prema članu 11. Zakona o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09), FMOT je zaduženo za poslove koji se tiču prekograničnog prometa otpada, sve poslove

23

upravljanja otpadom (uključujući postrojenja za tretman otpada) koji obuhvataju, ili se vrše na području dva ili više kantona u Federaciji.

FMOT je zaduženo za izradu strategija, planova, zakona i propisa upravljanja otpadom koji pokrivaju FBiH. Pored toga, oni takođe izdaju okolinske dozvole pogonima za upravljanje otpadom i drugim postrojenjima koja djeluju iznad pragova predviđenih u Pravilniku o pogonima i postrojenjima (Sl. novine FBiH, br. 19/04). Ovim pravilnikom se zahtijeva da se prije izgradnje postrojenja i prije izdavanja okolinske dozvole uradi procjena utjecaja na okoliš.

4.1.2.2 Federalna uprava za inspekcijske poslove

Inspekciju postrojenja koja su dobila dozvolu na nivou FBiH obavlja Federalna uprava za inspekcijske poslove (FUZIP). Kako bi se osiguralo provođenje zakona i podzakonskih akata u FBiH, kako je propisano Zakonom o inspekcijama (Sl. novine FBiH, br. 69/05), sljedeći inspektorati u okviru Federalne uprave obavljaju poslove inspekcije u oblasti zaštite okoliša, uključujući upravljanje otpadom:

Urbanističko-ekološki inspektorat – ovaj inspektorat je nadležan za inspekciju i provođenje zakona i podzakonskih akata koji se tiču zaštite i unaprijeđenja okoliša, i

Inspektorat sanitarno zdravstveno farmaceutske inspekcije – ovaj inspektorat je nadležan za inspekciju provođenja zakona i podzakonskih akata koji se tiču odlaganja i uništavanja farmaceutskog otpada.

4.1.2.3 Federalni zavod za statistiku

Federalni zavod za statistiku FBiH prikuplja i organizuje statističke podatke i obavlja relevantna statistička istraživanja za Federaciju.20 Odsjeci za statistiku industrije, građevinarstva, i poljoprivrede, šumarstva i zaštite okoliša nadležni su za statistiku okoliša, uključujući otpad. Federalni zavod za statistiku ima obavezu proslijeđivati podatke državnoj Agenciji za statistiku BiH u skladu sa državnim Zakonom o statistici (Sl. glasnik BiH, br. 26/04 i 42/04). Prema Zakonu o statistici u FBiH (Sl. novine FBiH, br. 63/03 i 09/09), kantonalni organi uprave i druge kantonalne institucije, kao i gradske i opštinske službe za upravu i druge gradske i opštinske institucije, i sva ostala pravna i fizička lica dužni su davati potrebne podatke Federalnom zavodu za statistiku (ovo uključuje i podatke o otpadu). Statistička istraživanja se obavljaju u skladu sa četverogodišnjim programom i detaljnim godišnjim planovima rada.

20 Federalni zavod za statistiku je formiran u aprilu 1997. godine u skladu sa Zakonom o federalnim ministarstvima i drugim tijelima (Sl. novine FBiH, br. 8/95 i 9/96).

24

4.1.2.4 Uprava na nivou kantona u FBiH

Kantonalna ministarstva okoliša

FBiH se sastoji od deset kantona čija nadležnost je definisana u Ustavu Federacije - broj stanovnika u svakom od kantona prikazan je u Tabeli 3-2. Svaki kanton ima svoju vladu koja donosi vlastite zakone (u skladu sa federalnim zakonima). U članu 11. Zakona o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09) stoji da su kantonalna ministarstva nadležna za upravljanje svim vrstama otpada, i određivanje odgovarajućih lokacija za izgradnju infrastrukture za upravljanje otpadom. Kantonalna ministarstva su takođe nadležna za izradu kantonalnih strategija i planova upravljanja otpadom, izradu zakona i propisa na kantonalnom nivou, izdavanje dozvola za poslove upravljanja otpadom i okolinskih dozvola za pogone i postrojenja za upravljanje otpadom ispod pragova predviđenih u Pravilniku o pogonima i postrojenjima. Ovim pravilnikom propisuje se obavezna procjena utjecaja na okoliš za pogone i postrojenja iznad predviđenih pragova koji mogu biti izgrađeni i pušteni u rad, prije izdavanja okolinske dozvole (Sl. novine FBiH, br. 19/04).

Tabela 4-2: Broj stanovnika u pojedinačnim kantonima u FBiH, 2013

Kanton Broj stanovnika

Unsko-sanski kanton 299.343

Posavski kanton 48.089

Tuzlanski kanton 477.278

Zeničko-dobojski kanton 385.067

Bosansko-podrinjski kanton 25.336

Srednjobosanski kanton 273.149

Hercegovačko-neretvanski kanton 236.278

Zapadnohercegovački kanton 97.893

Kanton Sarajevo 438.443

Kanton 10 90.727

Ukupno 2.371.603

Izvor: Preliminarni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u BiH 2013. godine.

U nekim segmentima, nadležnosti su podijeljene između FMOT i nadležnih kantonalnih tijela. Na primjer, kantonalna tijela su nadležna za izdavanje većine dozvola za upravljanje otpadom, osim onih koje se izdaju za postrojenja i poslove međukantonalnog karaktera. Pored odredbi Zakona o upravljanju otpadom, komunalni otpad je takođe uređen kantonalnim Zakonima o komunalnim djelatnostima i opštinskim Odlukama o komunalnim djelatnostima. Nadležna tijela za komunalne djelatnosti su definisana u okviru zakona (ili kantonalna vlada, ili opštine i gradovi), kao i subjekti koji mogu obavljati komunalne djelatnosti (uključujući i za uslugu upravljanja komunalnim otpadom). Kantonalnim Zakonima o komunalnim djelatnostima takođe je definisano koje komunalne usluge su detaljno regulisane opštinskim propisima. Na osnovu kantonalnih

25

Zakona o komunalnim djelatnostima, opštine mogu donijeti provedbene propise koji regulišu komunalne usluge na opštinskom nivou (ovo uključuje upravljanje i zbrinjavanje komunalnog otpada).

Kantonalne uprave za inspekcijske poslove

Na kantonalnom nivou, inspekcijski nadzor postrojenja za upravljanje otpadom koja su dobila dozvolu obavljaju kantonalni inspektorati.

4.1.2.5 Uprava na nivou opština u FBiH

Na opštinskom nivou u FBiH, sistem javne uprave često je direktno uključen u upravljanje čvrstim otpadom. Opštine su nadležne za izradu planova upravljanja komunalnim otpadom, organizaciju prikupljanja otpada i poslova odlaganja. Uslugu upravljanja otpadom uglavnom pružaju javna komunalna preduzeća (JKP) koja su potpuno ili djelimično u državnom vlasništvu, ili u rijeđim slučajevima privatna preduzeća koja opštine angažuju u ovu svrhu. Ova komunalna preduzeća su finansijski odgovorna za svoje poslovanje – odnosno, ona prikupljaju naknade od domaćinstava i plaćaju naknade za zbrinjavanje otpada operaterima deponija ako su uključeni u regionalni program za odlaganje otpada. Opštine u Kantonu Sarajevo su izuzetak s obzirom da kantonalno JKP u Sarajevu prikuplja otpad, a ujedno je nadležno i za upravljanje poslovima odlaganja otpada na deponiji.

Opštine su obavezne da pripreme i predlože razvojni program, usvoje i provedu lokalne planove upravljanja otpadom, regulišu i osiguraju pružanje komunalnih usluga i njihovo unaprijeđenje, organizuju upravljanje komunalnim i neopasnim otpadom na svojoj teritoriji, obezbijede sredstva za poslove iz njihove nadležnosti, te rade na izradi i upravljaju tenderima i ugovorima za komunalne usluge.

Opštinske službe za prostorno planiranje i komunalne poslove nadležne su za planiranje upravljanja otpadom. Preko ovih službi, opštine angažuju komunalna preduzeća da obavljaju određene zadatke u upravljanju otpadom na opštinskom nivou (opština može formirati JKP ili se u ovu svrhu mogu angažovati privatna preduzeća).

4.1.3 Republika Srpska

4.1.3.1 Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju

Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju (MPUGE) vrši upravne i druge stručne poslove koji se odnose na:

integralno prostorno planiranje i uređenje prostora,

izradu i primjenu prostornog plana RS,

reviziju, upravni nadzor i davanje saglasnosti na prostorne planove gradova, opština i posebnih područja, kao i na urbanističke planove, i

reviziju prostorno-planske dokumentacije, razvojnih programa i investiciono-tehničke dokumentacije od posebnog interesa za RS.

MPUGE je podijeljen u četiri glavna resora:

Resor za urbanizam i prostorno planiranje,

26

Resor za građevinarstvo,

Resor za zaštitu životne sredine, i

Resor za koordinaciju projekata, razvoj i evropske integracije. Aktivnosti koje se odnose na upravljanje otpadom, uključujući izdavanje dozvola za upravljanje otpadom, obavljaju se u okviru Resora za zaštitu životne sredine. Resor za zaštitu životne sredine je nadležan za, između ostalog, izradu zakona i podzakonskih akata iz oblasti zaštite životne sredine, kontakt i saradnju sa domaćim i međunarodnim organima i organizacijama koji se bave zaštitom životne sredine, i učešće u realizaciji projekata finansiranih od strane međunarodnih finansijskih organizacija u oblasti zaštite životne sredine.

Iako primarnu odgovornost za upravljanje otpadom snosi MPUGE, druga ministarstva su nadležna za uspostavljanje sistema za upravljanje otpadom za tačno određene tokove otpada. Na primjer, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite (MZSZ) je nadležno za uspostavljanje sistema za upravljanje otpadom za medicinske ustanove u smislu načina zbrinjavanja kliničkog otpada. Zbrinjavanje industrijskog otpada uređuje Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva (MIER), dok pitanja koja se tiču otpadnih voda i ponovne upotrebe otpadnog mulja spadaju u direktnu nadležnost Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (MPŠV).

4.1.3.2 Republička uprava za inspekcijske poslove

Zakonom o inspekcijama (Sl. glasnik RS, br. 113/05) propisano je da inspekcija provođenja zakona i podzakonskih akata u oblasti zaštite životne sredine, uključujući upravljanje otpadom, spada u nadležnost Republičke uprave za inspekcijske poslove RS. Urbanističko-građevinska i ekološka inspekcija vrši inspekcijski nadzor u pogledu pridržavanja propisa koji se odnose na zaštitu životne sredine, ekologiju, planiranje i uređenje prostora i upravljanje otpadom.

4.1.3.3 Zavod za statistiku Republike Srpske

Republički zavod za statistiku je nadležno tijelo zaduženo za prikupljanje i upravljanje statističkim podacima u RS u skladu sa Zakonom o statistici (Sl. glasnik RS, br. 85/03). Sektor za statistiku rada, cijena, životnog standarda i zaštite životne sredine i Odjeljenje statistike rada i zaštite životne sredine nadležni su za oblast zaštite životne sredine.

Prema Zakonu o statistici u RS (Sl. glasnik RS, br. 85/03), izvještajne jedinice – odnosno, pravni subjekti ili fizička lica koji su Programom rada utvrđeni kao davaoci podataka – obavezni su dostaviti tražene informacije Zavodu za statistiku RS. Ovo uključuje i podatke o otpadu koji se prikupljaju u okviru statističkih podataka. Statistička istraživanja se provode u skladu sa Programom rada i detaljnim Planovima rada.

4.1.3.4 Uprava na nivou opština u RS

U RS, kao i u FBiH, sistem javne uprave još uvijek je često direktno uključen u upravljanje čvrstim otpadom. Opštine su nadležne za izradu opštinskih planova upravljanja otpadom i organizaciju aktivnosti prikupljanja i odlaganja otpada.

27

Djelovanje opština u RS regulisano je Zakonom o komunalnim djelatnostima (Sl. glasnik RS, br. 124/11) i Zakonom o lokalnoj samoupravi (Sl. glasnik RS, br. 101/04). Lokalne vlade su obavezne da pripreme i predlože razvojni program, donesu i provedu lokalne planove upravljanja otpadom, regulišu i osiguraju pružanje komunalnih usluga i njihovo unaprijeđenje, organizuju upravljanje komunalnim otpadom i neopasnim otpadom na svojoj teritoriji, obezbijede sredstva za poslove iz njihove nadležnosti, i rade na izradi i upravljaju tenderima i ugovorima za komunalne usluge.

Opštinske službe za prostorno uređenje i komunalne poslove nadležne su za planiranje upravljanja otpadom. Preko ovih službi opštine angažuju komunalna preduzeća za obavljanje određenih zadataka u upravljanju otpadom na opštinskom nivou (opština može formirati JKP ili se ovi poslovi mogu povjeriti privatnom preduzeću). U vrijeme obavljanja ove ocjene, usluge upravljanja otpadom uglavnom su pružala JKP koja su potpuno ili djelimično u državnom vlasništvu.

4.2 Sažetak

Ocjena najvažnijih organizacija uključenih u upravljanje otpadom prikazana je u Tabela 4-3 za FBiH i Tabela 4-4 za RS. Uspješnost prema svakom od navedenih kriterija ocjenjena je na skali od 1 do 3, gdje je:

rezultat 1 označava nizak nivo uspješnosti uslijed, na primjer, nedostatka jasnih odgovornosti ili preklapanja/nepovezanosti nadležnosti.

rezultat 2 označava da je organizaciono funkcionisanje prihvatljivo, ali sa određenim ograničenjima koja bi se mogla poboljšati.

rezultat 3 označava da organizacije dobro funkcionišu, bez značajnijih spornih pitanja.

Tabela 4-3: Ocjena upravnih organizacija u FBiH

Kriteriji Ocjena

Nadležnosti za upravljanje sličnim otpadom nisu šire raspoređene na različite organizacije ili sektore

Rezultat 1 – nadležnosti za različite tokove otpada su podijeljene između ministarstava i ovo može otežati napore na koordinaciji planiranja i provedbe, itd. Na primjer, FMOT pokriva komunalni otpad i nekoliko drugih tokova otpada, dok je FMPVŠ odgovorno za poljoprivredni otpad, FMZ je odgovorno za medicinski i radioaktivni otpad, a FMERI je odgovorno za industrijski otpad. Industrijski otpad se često tretira u istim postrojenjima kao i komunalni otpad i, pogotovo kada se radi o ova dva toka otpada, bilo bi dobro da budu obuhvaćeni jednim ministarstvom.

U okviru FMOT postoji nekoliko sektora koji su nadležni za otpad – odnosno Sektor za zaštitu okoliša, Sektor za okolinske dozvole i Sektor za realiziranje projekata – s tim da je Odjel za zaštitu zraka, vode i zemlje u okviru Sektora za zaštitu okoliša ključna organizaciona jedinica.

Odgovornosti su dalje podijeljene između entitetskih ministarstava i deset kantona. Kantonalna ministarstva su nadležna za upravljanje svim vrstama otpada, i određivanje

28

Kriteriji Ocjena

odgovarajućih mjesta i lokacija za izgradnju infrastrukture za upravljanje otpadom.

Nadležnosti različitih institucija su jasno definisane i jasne svim akterima

Rezultat 1 – čini se da FMOT i kantonalna ministarstva imaju podijeljene nadležnosti i postoji značajan obim preklapanja koji može dovesti do zabune. Na primjer, kantoni su odgovorni za izradu zakona i propisa za kantonalnu nadležnost, izdavanje dozvola za aktivnosti upravljanja otpadom i okolinskih dozvola za postrojenja ispod praga predviđenog Pravilnikom o pogonima i postrojenjima, i izdavanje većine dozvola za upravljanje otpadom, osim onih koje se izdaju za postrojenja i aktivnosti koje su međukantonalne prirode. Preklapanje zadataka i nadležnosti može doprinijeti stvaranju smetnji.

U Izvještaju o stanju okoliša se ukazuje na “[n]epostojanje koordinacijskog mehanizma s jasnim ovlaštenjima, te jasnog razgraničenja odgovornosti i obaveza između države, entiteta, kantona i općina” kao prepreku “koj[a] mo[že] usporiti provođenje okolinskih reformi”.

Podjela nadležnosti ne dovodi do sukoba interesa

Rezultat 1 – FMERI je odgovorno za industrijski otpad što teoretski može dovesti do sukoba interesa s obzirom da ovo ministarstvo u praksi uređuje sektor koji je takođe dužno promovisati.

Tabela 4-4: Ocjena upravnih organizacija u RS

Kriteriji Ocjena

Nadležnosti za upravljanje sličnim otpadom nisu šire raspoređene na različite organizacije ili sektore

Rezultat 1 – MPUGE ima primarnu nadležnost za upravljanje otpadom u RS. Međutim, ova nadležnost je dalje podijeljena pojedinačnim ministarstvima. Na primjer, MZSZ je nadležno za klinički otpad koji proizvode zdravstvene ustanove, MIER pokriva industrijski otpad, dok je MPŠV nadležno za otpadne vode i ponovno korištenje otpadnog mulja. Podjela nadležnosti za različite tokove otpada između ministarstava može otežati napore na koordinaciji planiranja i provedbe, itd.

Nadležnosti različitih institucija su jasno definisane i jasne svim akterima

Rezultat 1 – Za razliku od FBiH, RS nema kantone, čime se uklanja jedan upravni nivo koji može dodatno otežati integraciju između državnog, entitetskog i lokalnog nivoa. Međutim, po našem shvatanju, podjela nadležnosti nije uvijek jasna na terenu. U Izvještaju o stanju okoliša se ukazuje na “[n]epostojanje koordinacijskog mehanizma s jasnim ovlaštenjima, te jasnog razgraničenja odgovornosti i obaveza između države, entiteta, kantona i općina” kao prepreku “koj[a] mo[že] usporiti provođenje okolinskih reformi”.

29

Kriteriji Ocjena

Podjela nadležnosti ne dovodi do sukoba interesa

Rezultat 1 – MIER je odgovorno za industrijski otpad što teoretski može dovesti do sukoba interesa s obzirom da ovo ministarstvo u praksi uređuje sektor koji je takođe dužno promovisati.

30

5.0 Stanje regulatornog sistema

5.1 Pregled


Administracija za okolišna pitanja u BiH, koja uključuje i sektor za upravljanje otpadom, veoma je iscjepkana posebno imajući u vidu da se radi o državi sa malim brojem stanovnika. Postoji kompleksna institucionalna struktura sa tri upravna nivoa u FBiH (entitet, kantoni i opštine), dva u RS (entitet i opštine) i jednim u BD. Organi i tijela za zaštitu okoliša na svim nivoima u BiH imaju zakonski definisane mandate kojima su predviđene njihove odgovornosti i funkcije. Međutim, glavni razlog za postojanje praznina, preklapanje i dupliciranje funkcija i odgovornosti jeste nedostatak institucionalnih kanala vertikalnih i horizontalnih konsultacija, nepostojanje jasno razgraničenih nadležnosti i obaveza, i odsustvo mehanizama koordinacije sa jasnim ovlaštenjima. Izvještaj o stanju okoliša, koji je objavljen 2012. godine, pruža dobar pregled okolišnog upravljanja u BiH:

“U BiH postoji fragmentirani niz okolinskih institucija koje se nalaze na četiri upravna nivoa: državnom, entitetskom, kantonalnom i općinskom. Prema ustavu, okolišne politike i korištenje prirodnih resursa spadaju u odgovornosti entitetskih vlada i Vlade BD, koje reguliraju pitanja okoliša svojim zakonima, propisima i standardima. Međutim, donošenjem Zakona o ministarstvima i drugim upravnim organima BiH u martu 2003. godine, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH je dobilo nadležnost da se na državnom nivou bavi definiranjem politika i osnovnih principa, te koordinacijom djelatnosti i usklađivanjem planova entitetskih tijela, vlasti i institucija na međunarodnom planu u područjima poljoprivrede, energetike, zaštite okoliša, razvoja i korištenja prirodnih resursa i turizma.

Iako u ovako kompleksnoj administrativnoj strukturi veliki problem predstavlja nedostatak vertikalne (entitetska / kantonalna / općinska) i horizontalne (međuentitetska / međuministarska / međuopćinska) saradnje, vidljiv je pomak u provođenju reformi u sektoru okoliša. Proces pridruživanja BiH Evropskoj uniji je jedan od glavnih pokretača reformi u oblasti okoliša, što se u najvećoj mjeri odnosi na harmonizaciju domaćeg zakonodavstva s EU. […]

Usprkos do sada postignutom uspjehu u pojedinim područjima, BiH se susreće s velikim izazovima kada je u pitanju ispunjavanje zacrtanih ciljeva u zaštiti okoliša. Nepostojanje koordinacijskog mehanizma s jasnim ovlaštenjima, te jasnog razgraničenja odgovornosti i obaveza između države, entiteta, kantona i općina, nepostojanje usaglašene metodologije prikupljanja i obrade podataka, odnosno domaćih standarda u skladu s EU normama, nedostatak podzakonskih akata te nedostatak sredstava za finansiranje nekih važnih mjera za provođenje politike

31

zaštite okoliša, mogu se prepoznati kao osnovne prepreke koje mogu usporiti provođenje okolinskih reformi.”21

Iz ovoga je jasno da su strukture upravljanja kompleksne i da ne postoji uvijek jasno razgraničenje odgovornosti između organizacija koje djeluju na državnom, entitetskom i lokalnom nivou. Kao rezultat toga, pravno okruženje je kompleksno i suočeno sa nizom izazova.22 Ovo otežava krivično gonjenje organizacija ili pojedinaca za kršenje zakona.

U BiH, kao i u mnogim državama Zapadnog Balkana, aktuelna su pitanja povezana sa nelegalnim odlaganjem otpada. MVTEO ovako komentariše nelegalna odlagališta, ili divlje deponije, u svom Izvještaju o stanju okoliša iz 2012. godine: 23

“U BiH postoji veliki broj nelegalnih odlagališta, uglavnom zbog ograničenih kapaciteta za odlaganje otpada i niske javne svijesti o adekvatnom upravljanju otpadom. Problemu velikog broja nelegalnih odlagališta potrebno je pristupiti sistemski. Najbolji pristup rješavanju tog problema je da se planiraju i provedu mjere za sprečavanje ponovnog nastajanja takvih odlagališta, kao npr.: postavljanje vidiljivih znakova o zabrani odlaganja otpada na ugroženim lokacijama, poboljšano praćenje, uvođenje službi za nadzor, intenziviranje sankcija itd. Međutim, pored represivnih mjera, na određenim područjima je potrebno poboljšati nivo pokrivenosti uslugom zbrinjavanja otpada. Sistemski pristup tom problemu zahtijeva direktnu saradnju između komunalnih preduzeća, općinskih institucija, komunalnih redara i inspekcija. Pored toga, jedna od ključnih aktivnosti za sprečavanje nelegalnog odlaganja je obrazovanje i provođenje kampanja za podizanje javne svijesti o adekvatnom upravljanju otpadom, odvojenom prikupljanju otpada, reciklaži i negativnom utjecaju divljih odlagališta na zdravlje ljudi i okoliš.”

Kasnije u izvještaju, MVTEO ukazuje na potrebu koordinisanih napora na svakom nivou uprave: 24

“S ciljem da se smanje negativni utjecaji odlaganja komunalnog otpada na okoliš, pored uspostavljanja regionalnih odlagališta, entitetske, kantonalne i općinske

21 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni I Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html 22 Evropska banka za obnovu i razvoj (2014) Poslovni zakoni Bosne i Hercegovine: Ocjena EBRD-a, avgust 2014, www.ebrd.com/documents/legal-reform/bosnia-herzegovina-country-law-assessment.pdf 23 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni I Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html 24 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni I Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html



http://www.ebrd.com/documents/legal-reform/bosnia-herzegovina-country-law-assessment.pdf





32

vlasti trebaju uložiti više napora da bi osigurale bolje provođenje postojećih zakonskih propisa o upravljanju otpadom, te da bi se zatvorila postojeća nekontrolirana općinska i divlja odlagališta. Da bi se umanjilo nelegalno odlaganje, a ubrzalo uspostavljanje regionalnih odlagališta, relevantna entitetska i kantonalna ministarstva, zajedno s općinama i ostalim partnerima, moraju raditi na podizanju javne svijesti i promociji za okoliš prihvatljivih praksi upravljanja otpadom (uključujući odvajanje otpada, reciklažu i ponovnu upotrebu).”

U 2012. godini, u Sektoru za prirodne resurse, energetiku i zaštitu okoline MVTEO bile su zaposlene 34 osobe, od čega su osam državnih službenika i jedan referent bili raspoređeni u Odsjeku za zašitu okoliša.25 Ovo ukazuje na to da na državnom nivou postoji ozbiljan manjak osoblja koje bi se bavilo praćenjem provedbe propisa u oblasti upravljanja otpadom s obzirom na kompleksnost administrativnih struktura u okviru BiH.


FMOT je glavna institucija za regulisanje upravljanja otpadom i nadležno tijelo za izdavanje i naknadnu reviziju okolinskih dozvola. Glavni sektori u okviru FMOT u vezi s zaštitom okoliša i upravljanja otpadom su Sektor okoliša i Sektor za okolinske dozvole, I oba imaju nedovoljan broj osoblja. Od 48 sistematiziranih radnih mjesta u ova dva sektora, samo njih 16 (33%) je trenutno popunjeno.26

Kako je već opisano u Poglavlju 4.1.2.2, Federalna uprava za inspekcijske poslove vrši inspekcijsku kontrolu u vezi s upravljanjem otpadom na federalnom nivou putem Urbanističko-ekološkog inspektorata i Inspektorata sanitarno zdravstveno farmaceutske inspekcije. Čini se da Inspektorat raspolaže sa nedovoljnim resursima s obzirom da je popunjeno samo 5 od 9 radnih mjesta u Urbanističko-ekološkom inspektoratu i 22 od 30 radnih mjesta u Inspektoratu sanitarno zdravstveno farmaceutske inspekcije.

Na kantonalnom nivou, resursi su podijeljeni između nekoliko različitih ministarstava u FBiH:27

Ministarstvo za građenje, prostorno uređenje i zaštitu okoliša Unsko-sanskog kantona - 6 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo prometa, veza, turizma i zaštite okoliša Posavskog kantona - 1 zaposlenik u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo prostornog uređenja i zaštite okolice Tuzlanskog kantona - 9 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

25 Bosna i Hercegovina, Vijeće ministara, Odgovori na listu pitanja EU – Poglavlje 27 Okoliš, Sarajevo, oktobar 2012 26 Bosna i Hercegovina, Vijeće ministara, Odgovori na listu pitanja EU – Poglavlje 27 Okoliš, Sarajevo, oktobar 2012 27 Bosna i Hercegovina, Vijeće ministara, Odgovori na listu pitanja EU – Poglavlje 27 Okoliš, Sarajevo, oktobar 2012, i informacije prikupljene sa web stranica ministarstava.

33

Ministarstvo za prostorno uređenje, promet i komunikacije i zaštitu okoline Zeničko-dobojskog kantona - 2 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo za urbanizam, prostorno uređenje i zaštitu okoline Bosansko-podrinjskog kantona - 2 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo prostornog uređenja, građenja, zaštite okoliša, povratka i stambenih poslova Srednjobosanskog kantona - 5 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo trgovine, turizma i zaštite okoliša Hercegovačko-neretvanskog kantona - 7 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo prostornog uređenja, graditeljstva i zaštite okoliša Zapadnohercegovačkog kantona - 3 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša,

Ministarstvo prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo - 6 zaposlenika u sektoru zaštite okoliša (predviđeno 10 radnih mjesta),

Ministarstvo graditeljstva, obnove, prostornog uređenja i zaštite okoliša Kantona 10 - radna mjesta u oblasti zaštite okoliša predviđena unutrašnjom strukturom nisu popunjena.

Pitanja koja se tiču donošenja, provođenja i osiguranja izvršenja propisa i strategija iz oblasti okoliša (uključujući upravljanje otpadom) su u nadležnosti kantonalnih organa koja se izvršava preko njihovih kantonalnih uprava za inspekcijske poslove. Kazne za kršenje propisa iz oblasti upravljanja otpadom predviđene su Zakonom o upravljanju otpadom. Međutim, ne postoje posebne zabrane za spaljivanje otpada u dvorištima, ili spaljivanje otpada na otvorenom prostoru na odlagalištima, a poznato je da se to radi.

Četiri deponije u FBiH ispunjavaju standarde EU:

Regionalna deponija Smiljevići u Sarajevu,

Regionalna deponija Mošćanica u Zenici,

Regionalna deponija Uborak u Mostaru, i

Deponija Desetine u Tuzli. Opštine su nedavno počele sa izradom Planova za prilagođavanje njihovih postojećih nesanitarnih deponija. Plan prilagođavanja sadrži, između ostalog, prijedloge mjera za prilagođavanje starih deponija u fazama do njihovog konačnog zatvaranja po uspostavljanju regionalne sanitarne deponije. U vrijeme ove ocjene, otprilike 60 opština u FBiH izradilo je svoje Planove prilagođavanja. Ovi planovi su odobreni, ili su bili u fazi odobravanja, od strane FMOT.

Prema aktuelnoj strukturi odgovornosti, za sanaciju deponija su prvenstveno odgovorni vlasnici deponija s obzirom da je teško definisati istorijski otpad, ili otpad nastao uglavnom radom fabrika u prošlosti. Prema Zakonu o zaštiti okoliša (Sl. novine FBiH, br. 33/03 i 38/09) i Zakonu o obligacionim odnosima (Sl. novine FBiH, br. 29/03, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10, 45/10), trenutni vlasnik deponije uglavnom se smatra i operaterom odgovornim za sanaciju kontaminirane deponije s obzirom da ima kontrolu nad deponijom. Ovo znači da bi svaki vlasnik zemljišta u FBiH mogao potencijalno snositi odgovornost bez obzira da li je u stvari zagadio svoju zemlju ili ne, s obzirom da ne postoji odredba kojom bi se savjesni vlasnici zemljišta izuzeli od odgovornosti. Ovo pitanje je dodatno usložnjeno činjenicom da ne postoji zakonska definicija

34

kontaminirane deponije u FBiH. Generalno, opštine su odgovorne za čišćenje i sanaciju starih opštinskih nesanitarnih deponija i lokacija na kojima se nelegalno odlaže komunalni otpad (ako se nalaze na opštinskoj zemlji).

Opštinske službe komunalnih djelatnosti obavezne su zaposliti komunalne redare koji rade na terenu kako bi spriječili ostavljanje ili odbacivanje, odlaganje ili nekontrolisano upravljanje otpadom. Međutim, u ovoj oblasti je izražen opšti nedostatak kapaciteta i mnoge opštine imaju samo jednog komunalnog redara, ili čak nijednog. Preduzeti su neki koraci kako bi se zabranilo ostavljanje, odlaganje ili nekontrolisano upravljanje otpadom. Međutim, neophodno je i dalje raditi na ovom pitanju, posebno putem kampanja za podizanje svijesti koje bi bile usmjerene na opštu javnost kako bi se postigla promjena u mentalitetu i načinu na koji javnost shvata upravljanje otpadom.

Kampanje podizanja svijesti su provedene u različitim regijama kako bi se podržalo učešće u održivoj praksi upravljanja otpadom. Na primjer, u 2013. godini FMOT je pokrenulo javnu kampanju podizanja svijesti koju su finansirale Svjetska banka i Švedska agencije za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA). Aktivnosti u okviru ove kampanje provedene su u šest regija: Sarajevo, Bihać, Mostar, Livno, Zenica i Tuzla, i bile su usmjerene na predstavnike relevantnih federalnih i kantonalnih ministarstava, obrazovnih ustanova, opštinskih službi, NVO, medija, industrije, učenike (osnovnih i srednjih škola), i širu javnost.

Postoje standardi dozvoljene emisije za postrojenja za spaljivanje otpada. U Pravilniku o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada (Sl. novine FBiH, br. 12/05, 11/12) prenesena je većina obaveza iz Direktive o spaljivanju otpada. Pravilnikom je propisana obaveza monitoringa emisija, ali nisu propisane posebne kazne za neizvršavanje obaveza. Umjesto toga, primjenjuju se opšte kaznene odredbe Zakona o zaštiti okoliša (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 38/09) i Zakona o zaštiti zraka (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 04/10). Što se tiče odlagališta, Pravilnik o odlagalištima otpada nije bio usvojen u vrijeme izrade ove ocjene. Jedini instrument da se osiguraju dozvoljeni standardi emisije za odlagališta otpada jeste putem okolinske dozvole koja se izdaje za određenu lokaciju. U nedostatku lokalnih zakona, dokumentacija koja se predaje nadležnom ministarstvu u procesu pribavljanja okolinske dozvole treba uzeti u obzir odredbe predviđene u relevantnim direktivama EU.

Obavijesti o prometu otpada se popunjavaju i dostavljaju FMOT u slučajevima prekograničnog slanja otpada i za opasni otpad koji se šalje na postupanje ili zbrinjavanje ovlaštenim kompanijama koje imaju dozvole za upravljanje otpadom (BiH je potpisnica Bazelske konvencije). Međutim, još uvijek ne postoje sveobuhvatni podaci o proizvodnji i upravljanju opasnim otpadom, tako da se opasni otpad ne može pratiti od njegovog nastajanja do konačnog zbrinjavanja.

Usvojene su mjere zabrane miješanja opasnog otpada sa drugim vrstama otpada. Prema Zakonu o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09), zabranjeno je miješati različite vrste otpada osim u postrojenjima koja služe za povrat materijala iz otpada, odnosno zbrinjavanje otpada. Uredbom o selektivnom prikupljanju, pakovanju i označavanju otpada (Sl. novine FBiH, br. 38/06) propisane su mjere za selektivno prikupljanje, identificiranje, skladištenje, pakovanje i označavanje otpada prije odlaganja,

35

transporta ili prenosa do drugog lica nadležnog za povrat komponenti ili odlaganje i to na način koji štiti ljudsko zdravlje, okolinu, podstiče povrat komponenti i ponovno korištenje otpada. U ovoj uredbi su takođe preneseni član 21.1 a) i član 21.1 c) Okvirne direktive o otpadu koji se odnose na selektivno prikupljanje rabljenih ulja i odredbe za nemiješanje rabljenih ulja različitih karakteristika ili njihovo miješanje sa drugim supstancama ili vrstama otpada, ako bi takvo miješanje ometalo postupanje sa rabljenim uljima. Članom 6. Uredbe propisano je selektivno prikupljanje otpada, u članu 14. se daje definicija rabljenih ulja i metoda njihove obrade ili zbrinjavanja, dok se u članu 15. navode tri kategorije rabljenih ulja u zavisnosti od nivoa onečišćenja.


U pogledu zaštite životne sredine i upravljanja otpadom, najvažniji resor u okviru MPUGE je Resor za zaštitu životne sredine. Što se tiče ljudskih resursa, od 12 radnih mjesta u ovom resoru 10 je bilo popunjeno u 2012. godini.28

Na lokalnom nivou, sistem javne uprave direktno je uključen u upravljanje čvrstim otpadom. Javna uprava, pogotovo opštinska uprava, ima izvršnu odgovornost za upravljanje komunalnim otpadom. Opštinska uprava obično ima u svom sastavu Službu za komunalne poslove, koja je odgovorna za zaštitu životne sredine. Kapaciteti u pogledu ljudskih resursa se razlikuju i uveliko variraju od opštine do opštine.

Uprava za zaštitu životne sredine na svim nivoima u RS, koja uključuje i sektor upravljanja otpadom, ima zakonski definisane mandate kojima su predviđene njihove nadležnosti i funkcije. Međutim, uprava za životnu sredinu je veoma iscjepkana i ima kompleksnu institucionalnu strukturu raspoređenu na dva upravna nivoa (tj. entitet i opštine). Nedostatak čvrste vertikalne i horizontalne koordinacije doveo je do toga da su usluge upravljanja životnom sredinom i upravljanja otpadom neefikasne i neekonomične uprkos tome što su nadležnosti i funkcije prilično dobro definisane.

Republička uprava za inspekcijske poslove (Inspektorat RS) zadužena je za provedbu propisa iz oblasti zaštite životne sredine. Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13) propisane su kazne za nepoštivanje odredbi. U vrijeme provođenja ove procjene, ukupan broj zaposlenih u Inspektoratu RS bio je 318 (od čega je bilo 265 inspektora). Prema pravilniku o sistematizaciji radnih mjesta iz 2012. godine, planirano je da Inspektorat ima 370 zaposlenih, od čega 252 inspektora.29 Od 70 inspektora za sve oblasti zaštite životne sredine, samo četiri inspektora rade u Urbanističko-građevinskoj i ekološkoj inspekciji (koja je zadužena za vršenje inspekcijskog nadzora u oblasti zaštite životne sredine, uključujući upravljanje otpadom). Tako ograničeni resursi su nedovoljni za praćenje provedbe svih aktivnosti upravljanja otpadom u okviru RS.

U vrijeme ove procjene, samo dvije deponije su ispunjavale standarde EU:

28 Bosna i Hercegovina, Vijeće ministara, Odgovori na listu pitanja EU – Poglavlje 27 Okoliš, Sarajevo, oktobar 2012 29 Ibid.

36

Regionalna deponija Ramići u Banja Luci; i

Regionalna deponija Brijesnica u Bijeljini. Postoje propisi koji predviđaju izradu programa mjera da se prilagode i konačno zatvore odlagališta koja ne ispunjavaju standarde, ali ovaj proces je još uvijek u začetku. Prema Zakonu o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13) zabranjeno je odlaganje i spaljivanje otpada koji se može ponovo koristiti. Međutim, ne postoji posebna zabrana nekontrolisanog spaljivanja otpada na deponijama / neuređenim odlagalištima, a zna se da se to radi.

Uredbom o odlaganju otpada na deponije (Sl. glasnik RS, br. 36/15) propisani su standardi emisije i obaveza monitoringa, koji su u skladu sa Direktivom EU o odlagalištima otpada. Međutim, ovom Uredbom nisu posebno propisane kazne za nepoštivanje odredbi. Primjenjuju se opšte kaznene odredbe (novčane kazne) iz Zakona o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13). Nisu dostupne informacije o tome koji je stepen nepoštivanja ove Uredbe, niti da li se kazne izrečene za nepoštivanje odredbi naplaćuju.

Pored toga, propisani su i standardi dozvoljene emisije za postrojenja za spaljivanje otpada. U Pravilniku o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada (Sl. glasnik RS, br. 39/05) prenesena je većina uslova iz Direktive o spaljivanju otpada. U Pravilniku je definisan obavezni monitoring emisija. Međutim, ovim pravilnikom nisu posebno propisane kazne za nepoštivanje odrebi, i primjenjuju se opšte kaznene odredbe iz Zakona o zaštiti životne sredine (Sl. glasnik RS, br. 71/12) i Zakona o zaštiti vazduha (Sl. glasnik RS, br. 124/11).

Prema članu 51. Zakona o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13) kretanje opasnog otpada treba pratiti poseban dokument. Formu ovog dokumenta propisuje Pravilnik o obrascu dokumenta o kretanju opasnog otpada i uputstvo za njegovo popunjavanje (Sl. glasnik RS, br. 21/15). Prema Zakonu o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13) zabranjeno je:

miješanje opasnog otpada sa komunalnim otpadom, i

miješanje različitih kategorija opasnih otpada, ili miješanje opasnog otpada sa neopasnim otpadom, osim u postupku tretmana opasnog otpada.

5.2 Sažetak

Ocjena regulatornog sistema prikazana je u Tabeli 5-1 za FBiH i Tabeli 5-2 za RS. Uspješnost prema svakom od navedenih kriterija ocjenjena je na skali od 1 do 3, gdje je:

rezultat 1 označava postojanje ozbiljne zabrinutosti u pogledu efikasnosti regulatornog sistema.

rezultat 2 označava da se čini da je regulatorni sistem efikasan, ali uz određena ograničenja / sporna pitanja.

rezultat 3 označava da postoji efikasan i funkcionalan regulatorni sistem, bez značajnijih ograničenja / spornih pitanja.

37

Tabela 5-1: Ocjena regulatornog sistema u FBiH

Kriteriji Ocjena

Aktivnostima izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora upravlja se na odgovarajući način, i ove aktivnosti su efikasne (Okvirna direktiva o otpadu, članovi 23-26., 34.)

Rezultat 1 – aktivnosti su predviđene, ali inspekcijski nadzor je razdvojen od izdavanja dozvola što može dovesti do operativnih problema. Komplikovana administrativna struktura i nedostatak resursa ometaju regulatorne aktivnosti i aktivnosti na osiguranju provođenja propisa.

Preduzimaju se neophodne mjere kako bi se zabranilo ostavljanje (odbacivanje), odlaganje ili nekontrolisano upravljanje otpadom. Provode se efikasne, proporcionalne i odvraćajuće sankcije (Okvirna direktiva o otpadu, član 36)

Rezultat 1 – preduzete su određene mjere, ali generalno je na ove aktivnosti raspoređeno nedovoljno resursa.

Tabela 5-2: Ocjena regulatornog sistema u RS

Kriteriji Ocjena

Aktivnostima izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora upravlja se na odgovarajući način, i ove aktivnosti su efikasne (Okvirna direktiva o otpadu, članovi 23-26., 34.)

Rezultat 1 – odgovornosti su prilično dobro definisane i predviđene su odgovarajuće radnje, ali inspekcijski nadzor je razdvojen od izdavanja dozvola što može dovesti do operativnih problema. Komplikovana administrativna struktura i nedostatak resursa ometaju regulatorne aktivnosti i aktivnosti na osiguranju provođenja propisa.

Preduzimaju se neophodne mjere kako bi se zabranilo ostavljanje (odbacivanje), odlaganje ili nekontrolisano upravljanje otpadom. Provode se efikasne, proporcionalne i odvraćajuće sankcije (Okvirna direktiva o otpadu, član 36)

Rezultat 1 – preduzete su ograničene mjere i nema dokaza o njihovoj efikasnosti.

38

6.0 Status propisa u oblasti otpada

6.1 Pregled


Entitetske vlade FBiH i RS i vlada BD su nadležne za izradu i donošenje vlastitih zakona o otpadu. U tom smislu, ne postoje krovni zakoni o otpadu na državnom nivou.

U Izvještaju Evropske komisije iz 2015. godine o procesu pridruživanja BiH se u pogledu transpozicije ili prenošenja u domaće zakonodavstvo propisa EU iz oblasti okoliša navodi sljedeće:

“U pogledu horizontalnog zakonodavstva, i dalje je potrebno usvojiti nekoliko strateških dokumenata kojima bi se ubrzalo usklađivanje sa acquis-em EU iz oblasti životne sredine. Radi se o strategiji usklađivanja u oblasti životne sredine i odgovarajućih provedbenih dokumenata, posebnim planovima provedbe odabranih direktiva iz oblasti životne sredine i strateških dokumenata iz ove oblasti. I dalje se čeka na usvajanje planova provedbe procjena uticaja na životnu sredinu, Protokola o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu i Bazelske konvencije o kontroli prekograničnog kretanja opasnih otpada i njihovom odlaganju, kao i strategije o upravljanju podacima o nadzoru životne sredine i izvještavanju. Potrebno je unaprijediti učešće javnosti u oba entiteta. Čeka se na usvajanje novog zakonodavstva o zaštiti životne sredine u FBiH. Isto važi i za strategiju Brčko Distrikta u ovoj oblasti.”30

U Poglavljima u daljem tekstu dat je pregled postojećih zakona koji su usvojeni na entitetskom nivou.


6.1.2.1 Zakon o upravljanju otpadom (Službene novine FBiH, br. 33/03, 72/09)

Zakonom o upravljanju otpadom uspostavlja se opšti okvir za sve aspekte upravljanja čvrstim otpadom u FBiH, posebno:

planiranje upravljanja otpadom (nadležnosti, uloge i odgovornosti nadležnih organa, vrste planskih dokumenata, izdavanje dozvola, finansijske garancije, itd.),

30 Evropska komisija (2015), Radni dokument osoblja Komisije: Izvještaj za Bosnu i Hercegovinu za 2015. godinu, prilog uz dokument Saopštenje Komisije Evropskom parlamentu, Vijeću, Evropskom ekonomskom i socijalnom odboru i Odboru regija, Strategija proširenja EU, novembar 2015, http://ec.europa.eu/enlargement/countries/package/index_en.htm


39

odgovornosti u upravljanju otpadom (odgovornost proizvođača, odgovornost prodavača, odgovornost proizvođača i vlasnika otpada),

glavni funkcionalni elementi sistema upravljanja otpadom (privremeno skladištenje, prikupljanje, transport, ponovno korištenje, recikliranje i/ili obrada i odlaganje),

glavni zahtijevi za upravljanje opasnim otpadom,

prekogranični promet otpada, i

kontrola ili nadzor nad upravljanjem otpadom. Ovim zakonom se ohrabruje sprečavanje proizvodnje otpada, reciklaža, ponovno korištenje i korištenje otpada kao energetskog izvora, a odnosi se na sve vrste otpada (osim radioaktivnog otpada, gasova koji se ispuštaju u atmosferu i otpadnih voda), kao i na sve vrste aktivnosti, operacije i sisteme upravljanja otpadom. Odredbe ovog zakona takođe se primjenjuju na otpad nastao istraživanjem resursa, ekstrakcijom, tretmanom i iskorištavanjem mineralnih sirovina i radom kamenoloma, tečni otpad, životinjski otpad i druge neopasne materijale prirodnog porijekla koji se mogu koristiti u poljoprivredne svrhe i odloženi eksploziv, osim ako to nije regulisano posebnim propisom.

6.1.2.2 Pravilnik o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13)

Prije nego je povučen početkom 2016. godine, ovaj pravilnik je predstavljao zakonski okvir za upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom. Propisivao je pravila upravljanja ambalažom u proizvodnji, prometu i upotrebi ambalaže i pravila postupanja i druge uslove sakupljanja, ponovnog korištenja, obnove i odlaganja, u skladu sa prioritetima i osnovnim načelima Zakona o upravljanju otpadom.

Ovaj pravilnik je prestao važiti objavljivanjem Pravilnika o prestanku važenja Pravilnika o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 8/16) i propisi su sada očigledno u fazi ponovne izrade. Prema ovom novom pravilniku, operateri sistema bili su dužni da do 31. marta 2016. godine prenesu sve stečene obaveze i sva namjenski neutrošena sredstva (osim osnivačkog kapitala) na Fond za zaštitu okoliša FBiH. Finansijska sredstva prebačena na Fond za zaštitu okoliša utrošit će se isključivo namjenski na unaprjeđenje infrastrukture za prikupljanje ambalažnog otpada, uz nadzor FMOT-a.

Iako su propisi kojima je uređen ambalažni otpad privremeno prestali važiti, ciljevi u pogledu reciklaže još uvijek vrijede (Poglavlje 9.1.2). Prema našem shvatanju, ponovna izrada propisa u ovoj oblasti neće dovesti do promjene planiranih ciljeva.

6.1.2.3 Pravilnik o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Službene novine FBiH, br. 87/12)

Ovaj pravilnik je takođe povučen u isto vrijeme kada i prethodno spomenuti pravilnik o upravljanju ambalažnim otpadom objavljivanjem Pravilnika o prestanku važenja Pravilnika o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 8/16). Pravilnik o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12) je propisivao način i postupak stavljanja električnih i elektronskih

40

proizvoda (EEP) na tržište, uspostavljanje sistema za sakupljanje i obradu električnog i elektronskog otpada (EEO), i rad tog sistema.

Od 31. marta 2016. godine, što se tiče ambalažnog materijala koji se stavlja na tržište, proizvođači koji stavljaju EEP na tržište moraju sredstva uplaćivati direktno Fondu za zaštitu okoliša. Finansijska sredstva prikupljena na ovaj način bit će utrošena na unapređenje mogućnosti za prikupljanje EEO. Propisi u oblasti upravljanja EEO trenutno su u fazi ponovne izrade – planirani ciljevi ostaju na snazi i ne očekuje se da će doći do njihove izmjene (Poglavlje 9.1.2).

6.1.2.4 Ostali relevantni zakoni / propisi

Pored već spomenutih, u FBiH su za upravljanje otpadom od značaja sljedeći zakoni / propisi:

Pravilnik o kategorijama otpada sa listama (Sl. novine FBiH, br. 9/05),

Uredba o selektivnom prikupljanju, pakovanju i označavanju [opasnog] otpada (Sl. novine FBiH, br. 38/06),

Pravilnik koji određuje postupanje sa opasnim otpadom koji se ne nalazi na listi otpada ili čiji je sadržaj nepoznat (Sl. novine FBiH, br. 33/03),

Pravilnik o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada (Sl. novine FBiH, br. 12/05, 11/12),

Pravilnik o sadržaju Plana prilagođavanja upravljanja otpadom za postojeća postrojenja za tretman ili odlaganje otpada (Sl. novine FBiH, br. 09/05),

Uredba o finansijskim i drugim garancijama za pokrivanje troškova rizika od mogućih šteta, sanacije i postupka nakon zatvaranja deponije (Sl. novine FBiH, br. 39/06),

Uredba o naknadama za plastične kese tregerice (Sl. novine FBiH, br. 9/14),31

Pravilnik o životinjskom otpadu i drugim neopasnim materijalima prirodnog porijekla koji se mogu koristiti u poljoprivredne svrhe (Sl. novine FBiH, br. 8/08),

Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 77/08),

Uredba o obavezi dostavljanja godišnjeg izvještaja o ispunjenju uvjeta iz dozvole za upravljanje otpadom (Sl. novine FBiH, br. 31/06),

Pravilnik o uvjetima za prenos obaveza upravljanja otpadom sa proizvođača i prodavača na operatera sistema za prikupljanje otpada (Sl. novine FBiH, br. 09/05),

31 U skladu sa Uredbom o naknadama za plastične kese tregerice (Sl. novine FBiH, br. 9/14), Fond za zaštitu okoliša FBiH prikuplja naknade koje plaćaju zagađivači okoliša. Naknadu plaćaju svi trgovci (trgovačke radnje, marketi, supermarketi, pekare, kiosci, apoteke, prodavnice mješovite robe, itd.) registrovani u FBiH koji troše za vlastite potrebe ili stavljaju u promet plastične kese tregerice. Uredba se odnosi na polietilenske kese, sa ili bez aditiva za razgradnju, čija debljina stijenke ne prelazi 20 mikrona i koja nema posebno izrađene ručke (nego su one sastavni dio plastične kese). Visina naknade za stavljanje u promet plastične kese iznosi 0,05 KM (0,026 EUR) po komadu, odnosno 50 KM (25,56 EUR) po jednom pakovanju od 1000 komada plastičnih kesa.

41

Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl. novine FBiH, br. 49/06, 51/09),

Kantonalni zakoni o komunalnim djelatnostima, i

Opštinske odluke o komunalnim djelatnostima.


6.1.3.1 Zakon o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13, 106/15)

Zakonom o upravljanju otpadom u RS uređuju se vrsta i klasifikacija otpada, planiranje, organizovanje, finansiranje i nadzor upravljanja otpadom, subjekti, odgovornosti i obaveze u upravljanju otpadom, upravljanje posebnim tokovima otpada, postupak izdavanja dozvola, prekogranično kretanje otpada, i izvještavanje o otpadu i baze podataka. Ovaj zakon predviđa načelo blizine i zajedničkog pristupa upravljanju otpadom. Ovo načelo podrazumijeva sljedeće:

tretiranje ili odlaganje otpada što je moguće bliže mjestu njegovog nastajanja, odnosno u mjestu gdje je proizveden da bi se u toku transporta otpada izbjegle neželjene posljedice na životnu sredinu,

vršenje izbora lokacije postrojenja za tretman ili odlaganje otpada u zavisnosti od lokalnih uslova i okolnosti, vrste otpada, njegove zapremine, načina transporta i odlaganja, ekonomske opravdanosti, kao i od mogućeg uticaja na životnu sredinu, i

zajedničko upravljanje otpadom, koje se obezbjeđuje razvojem i primjenom zajedničkih planova zasnovanih na strategiji upravljanja otpadom.

Ovaj zakon sadrži opšte odredbe koje se odnose na posebne tokove otpada (baterije, otpadna ulja, otpadne gume, EEO, otpadne fluorescentne cijevi, otpad koji sadrži polihlorovane bifenile (PCB), otpad kontaminiran dugotrajnim organskim zagađujućim materijama (POP), otpad koji sadrži azbest, otpadna vozila, medicinski otpad, i otpad od titan-dioksida). Zakonom je propisano donošenje podzakonskih akata kojim će se urediti upravljanje ovim tokovima otpada u roku od godinu dana od njegovog stupanja na snagu (tj. decembar 2014). U vrijeme pisanja ovog izvještaja, nisu donešeni nikakvi podzakonski akti koji pokrivaju ove tokove otpada.

6.1.3.2 Uredba o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 36/15)

Ovom uredbom propisuju se način postupanja sa ambalažom i ambalažnim otpadom i obaveze učesnika sistema za upravljanje ambalažom I ambalažnim otpadom.

6.1.3.3 Uredba o odlaganju otpada na deponije (Sl. glasnik RS, br. 36/15)

Ovom uredbom bliže se propisuju uslovi i kriterijumi za određivanje lokacije, tehnički i tehnološki uslovi za projektovanje, izgradnju i rad deponija otpada, vrste otpada čije je odlaganje na deponiji zabranjeno, kriterijumi i procedure za prihvatanje ili neprihvatanje, odnosno odlaganje otpada na deponiju, način i procedure rada i zatvaranja deponije, monitoring rada deponije, kao i naknadnog održavanja poslije zatvaranja deponije.

42

6.1.3.4 Ostali relevantni zakoni / propisi

Pored već spomenutih, sljedeći zakoni / propisi su od značaja za upravljanje otpadom u RS:

Uredba o naknadama za opterećivanje životne sredine ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 101/12, 38/13, 36/15),

Pravilnik o uvjetima za prenos obaveza upravljanja otpadom sa proizvođača i prodavača na odgovorno lice sistema za prikupljanje otpada (Sl. glasnik RS, br. 118/05),

Pravilnik o finansijskim garancijama kojima se može osigurati prekogranično kretanje otpada (Sl. glasnik RS, br. 86/05),

Pravilnik o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada (Sl. glasnik RS, br. 39/05),

Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 90/06),

Pravilnik o vrstama otpada i djelatnostima upravljanja otpadom za koje je potrebna dozvola (Sl. glasnik RS, br. 39/05, 3/07),

Pravilnik o načinu upravljanja otpadnim gumama (Sl. glasnik RS, br. 20/12);

Pravilnik o sadržini programa mjera sa dinamikom prilagođavanja za rad postojećih deponija (Sl. glasnik RS, br. 41/15),

Pravilnik o sadržini, načinu vođenja i izgledu registra izdatih dozvola za upravljanje otpadom (Sl. glasnik RS, br. 43/15),

Pravilnik o sadržini i izgledu dozvole za upravljanje otpadom (Sl. glasnik RS, br. 43/15);

Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada (Sl. glasnik RS, br. 43/15);

Pravilnik o obrascu zahtjeva za izdavanje dozvole za skladištenje, tretman i odlaganje otpada (Sl. glasnik RS, br. 18/15);

Pravilnik o obrascu dokumenta o kretanju otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje (Sl. glasnik RS, br. 21/15);

Pravilnik o obrascu dokumenta o kretanju opasnog otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje (Sl. glasnik RS, br. 21/15);

Pravilnik o načinu skladištenja, pakiranja i obilježavanja opasnog otpada (Sl. glasnik RS, br. 49/15);

Zakon o komunalnim djelatnostima (Sl. glasnik RS, br. 124/11);

Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl. glasnik RS, br. 101/04); i

Opštinske odluke o komunalnim djelatnostima.

6.2 Sažetak

Ocjena o tome da li je zakonodavstvo o otpadu u FBiH i RS usklađeno sa načelima predviđenim u propisima EU o otpadu prikazana je u Tabela 6-1 za FBiH i Tabela 6-2 za RS. Status entitetskog zakonodavstva o otpadu bodovan je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da je zakonodavstvo usklađeno sa propisima EU o otpadu.

43

rezultat 2 označava da je zakonodavstvo djelimično usklađeno sa propisima EU o otpadu.

rezultat 3 označava da je zakonodavstvo u potpunosti usklađeno sa propisima EU o otpadu.

Tabela 6-1: Ocjena propisa o otpadu u FBiH

Kriteriji Ocjena

Propisi su usklađeni sa principima postavljenim u propisima EU o otpadu

Rezultat 1 – pojedine direktive su prenesene, ali podzakonski akti kojima se propisuje upravljanje određenim tokovima otpada nisu još uvijek odobreni. Prema navodima aktera sa kojima su obavljene konsultacije u okviru ovog projekta, potrebno je uraditi još mnogo toga da bi propisi EU o otpadu bili u potpunosti preneseni u domaće zakonodavstvo.

Tabela 6-2: Ocjena propisa o otpadu u RS

Kriteriji Ocjena

Propisi su usklađeni sa principima postavljenim u propisima EU o otpadu

Rezultat 1 – transpozicija propisa EU o otpadu je nepotpuna.

44

7.0 Status planskih i strateških

dokumenata

7.1 Pregled


7.1.1.1 Strategija za upravljanje čvrstim otpadom

Strategija za upravljanje čvrstim otpadom u BiH pripremljena je na državnom nivou i objavljena u avgustu 2000. godine. Međutim, ovaj dokument nije nikada zvanično usvojen na državnom nivou. Na entitetskom nivou, ovaj dokument je usvojen u RS u 2002. godini, dok u FBiH nikada nije zvanično usvojen. U to vrijeme, strategija je ukazala na nedostatak pouzdanih podataka o generisanom otpadu u BiH. Iako su u prethodnih nekoliko godina preduzeti napori na prikupljanju podataka, podaci se i dalje uglavnom baziraju na procjenama provedenim indirektnim metodama mjerenja, kao što su istraživanja (vidjeti Poglavlje 8.0 za više pojedinosti o kvalitetu podataka).

Strategijom je predloženo uspostavljanje funkcionalnog sistema prikupljanja podataka i formiranje savjetodavne službe u okviru koje bi grupe pažljivo odabranih tehničkih eksperata pružale pomoć vladi u planiranju politike i budućih strategija upravljanja otpadom, a na taj način bi se pomoglo i u radu preduzeća koja se bave upravljanjem otpadom, upravljanju zdravstvenim ustanovama, kao i u radu industrije svih vrsta. Takođe je predloženo da se u okviru države formira savjetodavna služba u vidu neprofitnog udruženja za upravljanje otpadom koje bi bilo povezano sa međunarodnim asocijacijama i ustanovama koje se bave pitanjima otpada.

7.1.1.2 Akcioni plan za zaštitu okoliša BiH

Akcioni plan za zaštitu okoliša BiH usvojen je na državnom nivou 2003. godine, a kasnije su ga usvojile i vlade FBiH i RS. Ovaj plan definiše prioritetna područja i glavne ciljeve politike zaštite okoliša u BiH, te određuje mjere za postizanje zadatih ciljeva. Osnovni cilj ovog Akcionog plana je uspostavljanje cjelovitog sistema zaštite okoliša u BiH na principima održivog razvoja. Ovaj Akcioni plan je definisao osam prioritnih područja za upravljanje okolišom sa prijedlogom mjera za poboljšanje stanja okoliša i to: vodni resursi (otpadne vode), održivi razvoj i ruralna područja, upravljanje okolišom (kroz informacioni sistem, integralno planiranje i edukacije), zaštita biološke i pejzažne raznolikosti, upravljanje otpadom, održivi ekonomski razvoj, javno zdravlje i deminiranje. Akcioni plan cjelovito kreira i strukturira procese za zaštitu okoliša i daje smjernice za početak nove prakse u ukupnom razvoju BiH.

7.1.1.3 Plan provođenja Direktive o odlagalištima otpada

Plan provođenja Direktive o odlagalištima otpada (LF DSIP – BiH) objavljen je u septembru 2014. godine, ali u vrijeme obavljanja ove procjene još uvijek nije bio zvanično usvojen. Ovaj plan predviđa državnu strategiju za implementaciju Direktive o

45

odlagalištima otpada (99/31/EC). Opisuje se uloga ovog dokumenta na nivou BiH i uloge raznih institucija na BiH i entitetskom nivou. Uključen je i pravni kontekst dokumenta i njegova veza sa drugim relevantnim propisima. Posebno se ističe da Direktiva o odlagalištima otpada ne može biti implementirana izolovano kao ‘samostojeća’ direktiva. Zbog toga plan sumira ključne zahtjeve Okvirne direktive o otpadu (2008/98/EC), čija je puna ili djelimična implementacija preduslov za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada.

Kako bi izvršila određeni pritisak na sve nivoe vlasti u BiH, EU je donijela odluku da prekine finansiranje do formalnog usvajanja Strategije aproksimacije u oblasti okoliša/životne sredine na entitetskom i državnom nivou, zajedno sa četiri plana provođenja direktiva (DSIP). Planovi provođenja direktiva pokrivaju Direktivu o vodi za piće, Direktivu o komunalnim otpadnim vodama, Direktivu o poplavama i Direktivu o odlagalištima otpada, i popratne akcione planove za implementaciju direktiva u FBiH, RS i BD (uključujući i Akcioni plan za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada u FBiH i RS o kojem će biti više riječi u daljem tekstu).

7.1.1.4 Nacionalni plan implementacije Štokholmske konvencije

Nacionalni plan implementacije Štokholmske konvencije u BiH je pripremljen u okviru projekta Aktivnosti za omogućavanje pravovremenog djelovanja pri implementaciji Štokholmske konvencije o postojanim organskim onečišćujućim supstancama u Bosni i Hercegovini. Cilj ovog projekta bio je:

1) jačanje kapaciteta BiH za upravljanje postojanim organskim onečišćujućim supstancama (tj. hemikalijama regulisanim Štokholmskom konvencijom),

2) razvijanje sposobnosti izrade Nacionalnog plana implementacije, i 3) pomoć državi pri usvajanju ovog plana i njegovom podnošenju Sekretarijatu

Konvencije. Ovaj plan je izrađen u 2015. godini, i u vrijeme pisanja bio je u procesu formalnog usvajanja.


7.1.2.1 Strategija zaštite okoliša 2008 – 2018

U skladu sa Zakonom o zaštiti okoliša (Sl. novine FBiH, br. 33/03 i 38/09), FMOT je izradilo Strategiju zaštite okoliša koja pokriva period od 2008. do 2018. godine. Ovu strategiju je formalno usvojio Parlament FBiH. Ukupni cilj strategije je da se utvrdi trenutno stanje okoliša i da se predlože mjere kako bi se spriječili negativni uticaji izradom desetogodišnjeg akcionog plana baziranog na DPSIR okviru Evropske agencije za zaštitu okoliša.32

32 Evropska agencija za okoliš (2016) DPSIR okvir, pristupljeno 12. februara 2016, dostupno na sljedećem linku: www.eea.europa.eu/publications/92-9167-059-6-sum/page002.html

http://www.eea.europa.eu/publications/92-9167-059-6-sum/page002.html

46

7.1.2.2 Strategija upravljanja otpadom 2008 – 2018

Federalna strategija upravljanja otpadom je sastavni dio šire Strategije zaštite okoliša o kojoj je bilo riječi u ranijem tekstu. Ovom strategijom se definišu politika i strateške smjernice zasnovane na opštim načelima EU prenesenim u domaće zakonodavstvo putem Zakona o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09). Strategijom su predviđeni vizija, principi i pristup u rješavanju ključnih pitanja u sektoru upravljanja otpadom u FBiH. Pored toga, ovom strategijom su definisani strateški ciljevi za razvoj sektora upravljanja otpadom i mjere za njihovo postizanje.

7.1.2.3 Federalni plan upravljanja otpadom 2012 – 2017

U skladu sa članom 6. Zakona o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09), FMOT je izradilo Federalni plan upravljanja otpadom 2012-2017. Federalni plan upravljanja otpadom je usvojen od strane Vlade FBiH na osnovu prijedloga FMOT. Federalni plan upravljanja otpadom je provedbeni dokument gore navedene Strategije upravljanja otpadom i njegova glavna svrha je uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom. U Federalnom planu upravljanja otpadom pobliže je opisano trenutno stanje u sferi prikupljanja, odlaganja i tretmana otpada, kao i stanje infrastrukture u FBiH, u vrijeme izrade ovog plana. U ovom planu su takođe definisani, na osnovu budućih potreba, pravni i institucionalni zahtjevi i kapaciteti neophodni za dostizanje ciljeva postavljenih Strategijom upravljanja otpada. Federalnim planom upravljanja otpadom postavljen je okvir za izradu kantonalnih i opštinskih planova upravljanja otpadom i ovaj plan predstavlja osnov za razvoj integralnog sistema upravljanja otpadom zasnovanog na regionalnom konceptu, što podrazumijeva izradu kantonalnih planova upravljanja otpadom.

7.1.2.4 Akcioni plan za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada

Kako je gore navedeno, Akcioni plan za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada (APID FBiH) bio je instrument za transpoziciju Direktive o odlagalištima otpada u FBiH (kako je predviđeno Planom provođenja Direktive o odlagalištima otpada za BiH). Plan provođenja Direktive o odlagalištima otpada je okvirni dokument koji sadrži pravni kontekst dokumenta i njegov odnos prema drugim relevantnim propisima. Akcioni plan za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada pripremljen je u sklopu projekta EU Jačanje institucija za zaštitu okoliša/životne sredine u Bosni i Hercegovini i priprema za pretpristupne fondove (projekat EnvIS) i objavljen 2014. godine. U vrijeme pisanja ove procjene nije bio zvanično usvojen.

7.1.2.5 Kantonalni planovi upravljanja otpadom

Federalnom strategijom upravljanja otpada bilo je predviđeno da pojedinačni kantoni izrade i usvoje kantonalne Planove upravljanja otpadom (PUO) do kraja 2010. godine. Svrha ovih planova je da se uvedu mjere za “stv[aranje] uvjet[a] za sanitarno odlaganje kapaciteta za najmanje 5 godina odlaganja u svim regijama" i ispunjenje šireg cilja “smanjenj[a] rizika po okoliš i zdravlje ljudi i uspostav[e] prioritetne infrastrukture za integrirano upravljanje otpadom.” U vrijeme obavljanja ove procjene, bili su zvanično usvojeni sljedeći kantonalni PUO:

47

PUO na području Zeničko-dobojskog kantona (2008.-2028.) – usvojen prije Federalnog plana upravljanja otpadom u novembru 2008. godine,

PUO Unsko-sanskog kantona (2014.-2019.) – usvojen u julu 2014. godine,

PUO za područje Bosansko-podrinjskog kantona Goražde (2013.-2018.) – usvojen u aprilu 2014. godine, i

PUO Tuzlanskog kantona (2015.-2020.) – usvojen u decembru 2014. godine. PUO Hercegovačko-neretvanskog kantona za period 2011.-2021, koji je izrađen 2011. godine, još uvijek nije formalno usvojen. Sljedeći PUO su u fazi izrade, u procesu javne rasprave i/ili usvajanja:

PUO Kantona Sarajevo (2013.-2018.), i

PUO Srednjobosanskog kantona (2015.-2025.). U vrijeme ove procjene, tri kantona – odnosno, Kanton 10, Posavski kanton i Zapadnohercegovački kanton još nisu započeli sa izradom svojih PUO.

7.1.2.6 Opštinski planovi upravljanja otpadom

Pored kantonalnih PUO, i opštine su obavezne da izrade svoje lokalne PUO. Federalnim planom upravljanja otpadom predviđeno je da se do 2011. godine izrade ovi opštinski planovi i propisi kojima se definišu lokalne obaveze u odnosu na primjenu koncepta regionalnog deponovanja definisanog kantonalnim PUO. Prema raspoloživim podacima u vrijeme obavljanja ove ocjene, 95 opština je izradilo svoje PUO od ukupnog broja od 141 opštine u BiH (79 u FBiH i 62 u RS). U ovom izvoru informacija nije navedeno koliko je planova upravljanja otpadom odobreno u svakom od entiteta. Ukupno 44 PUO finansirala je Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA), dok je njih 24 finansirano putem sredstava iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA).

7.1.2.7 Plan prilagođavanja

Federalnom strategijom upravljanja otpadom predviđena je izrada i usvajanje planova prilagođavanja za sanaciju i zatvaranje postojećih opštinskih nesanitarnih odlagališta do 2008. godine. Odgovornost za izradu ovih planova snose opštine.

Od 79 opština u FBiH, oko 60 ih je usvojilo planove prilagođavanja u vrijeme provođenja ove procjene. Ovi planovi su bili odobreni, ili su bili u fazi odobravanja, od strane FMOT-a.

Opštine su započele sa procesom zatvaranja starih opštinskih deponija za odlaganje otpada. Konačno zatvaranje ovih deponija zavisi od uspostave regionalnih sanitarnih deponija. Planom prilagođavanja predviđena je sanacija i obnova deponija – odnosno, zatvaranje dijela stare deponije koji ne ispunjava predviđene uslove i izgradnja kasete/ćelije za sanitarno odlaganje otpada do početka rada najbliže regionalne deponije), kao i izgradnja pratećih postrojenja za upravljanje otpadom kojim se osigurava visoki kvalitet i bezbjedno funkcionisanje deponija.

48


7.1.3.1 Strategija upravljanja otpadom

U aprilu 2014. godine, MPUGE je objavilo javni poziv za izražavanje interesa za izradu Strategije upravljanja otpadom Republike Srpske. Ova nova strategija upravljanja otpadom je u završnoj fazi izrade. Prvobitno je bilo planirano da Vlada RS usvoji ovu strategiju u novembru 2015. godine, no međutim planovi su prolongirani i u vrijeme pisanja, ova strategija još nije bila formalno usvojena.

Finansiranje ove strategije je planirano putem kredita Svjetske banke u okviru Drugog projekta upravljanja čvrstim otpadom u BiH. Ovom strategijom biće predviđen pristup za razvoj održivog sistema upravljanja otpadom u periodu od 2015. do 2025. godine. Ukupni cilj je da se smanji zagađenje okoline i degradacija zemljišta.

7.1.3.2 Akcioni plan za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada

Kao i u slučaju FBiH, uloga Akcionog plana za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada (APID RS) jeste da se Direktiva o odlagalištima otpada implementira u RS. Ovaj dokument je pripremljen 2014. godine u okviru istog projekta EU (tj. Jačanje institucija za zaštitu okoliša/životne sredine u Bosni i Hercegovini i priprema za pretpristupne fondove). U vrijeme provođenja ove procjene, Akcioni plan nije bio formalno usvojen.

7.1.3.3 Ostali strateški dokumenti

U RS takođe postoje i sljedeće strategije i planovi:

Strategija hemijske bezbjednosti RS od 2012. do 2016. godine, i

Opštinski planovi upravljanja otpadom (koji još nisu usvojile sve opštine u RS). Kao što je već navedeno u dijelu koji se odnosi na FBiH, od ukupno 141 opštine u BiH, 95 opština je izradilo svoje PUO, iako nije bilo moguće odvojeno utvrditi broj opština u RS koje su izradile svoje PUO.

7.2 Sažetak

Ocjena planskih i strateških dokumenata u FBiH i RS prikazana je u Tabela 7-1 za FBiH i Tabela 7-2 za RS. Navedeni kriteriji su bodovani na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da nije ispunjen kriterij ocjene.

rezultat 2 označava da su djelimično ispunjeni uslovi kriterija ocjenjivanja.

rezultat 3 označava da je relevantni kriterij u potpunosti ispunjen. Tabela 7-1: Ocjena planskih i strateških dokumenata u FBiH

Kriterij Ocjena

U primjeni su nedavno vrednovani ili revidirani planovi za upravljanje otpadom koji su izrađeni uz učešće javnosti i koji obuhvataju cijelo

Rezultat 1 – u primjeni su Federalni plan upravljanja otpadom (2012 – 2017) i Strategija upravljanja otpadom (2008 – 2018). Međutim, Strategijom upravljanja otpadom predviđeno je da svaki kanton i opština izrade svoje vlastite PUO. U vrijeme provođenja ove procjene samo četiri od deset kantona su formalno usvojili PUO, a i veći broj opština

49

Kriterij Ocjena

područje (Okvirna direktiva EU o otpadu, članovi 28., 30. i 31.)

takođe nisu usvojile svoje planove uprkos roku iz Federalne strategije kojim je bilo predviđeno njihovo usvajanje do 2011. godine.

U svim PUO pravilno je ocijenjena potreba za novim sistemima prikupljanja, kao i potreba za dodatnom infrastrukturom I određivanjem njihove lokacije, te povezanim ulaganjima (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – Federalni PUO predstavlja krovni plan za izradu kantonalnih i opštinskih PUO.

Primjenjuje se strategija za smanjenje količina biorazgradivog otpada koji se šalje na deponije (Okvirna direktiva o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – Plan provođenja Direktive o odlagalištima otpada (LF DSIP – BiH) predviđa strategiju BiH za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada na državnom i entitetskom nivou. U vrijeme provođenja ove procjene, nije bio formalno usvojen ovaj plan, a trenutno se ne primjenjuju popratne mjere, kojima bi se osiguralo da se biorazgradivi komunalni otpad ne otprema na deponije. Federalni plan upravljanja biorazgradivim otpadom bio je planiran za 2010. godinu, ali još uvijek nije pripremljen.

Postoje programi za sprečavanje nastanka otpada / provode se predviđene mjere (Okvirna direktiva o otpadu, članovi 9. i 29.)

Rezultat 1 – ne postoji zaseban plan sprečavanja nastanka otpada u FBiH, i iako su neke mjere visokog nivoa za sprečavanje nastanka otpada definisane u Federalnom PUO, ne postoje jasno definisane aktivnosti kojima bi se to postiglo. U pojedinim opštinskim PUO kompostiranje u domaćinstvima je identifikovano kao mjera prevencije nastanka otpada, i u tom pravcu je predloženo provođenje kampanja za podizanje javne svijesti o kompostiranju u domaćinstvima kao i obuka u lokalnim zajednicama (posebno u ruralnim područjima). Usmjerenost na sprečavanje nastanka otpada i dalje je vrlo ograničen.

Tabela 7-2: Ocjena planskih i strateških dokumenata u RS

Kriterij Ocjena

U primjeni su nedavno vrednovani ili revidirani planovi za upravljanje otpadom koji su izrađeni uz učešće javnosti i koji obuhvataju cijelo područje (Okvirna direktiva EU o otpadu, članovi 28., 30. i 31.)

Rezultat 1 – Strategija upravljanja otpadom RS (2015 – 2025) je u završnoj fazi izrade. Bilo je planirano da bude usvojena u decembru 2015. godine, ali u vrijeme pisanja ove procjene još uvijek se čeka na konačno usvajanje. Opštine u RS su takođe obavezne da izrade svoje vlastite PUO, ali u vrijeme pisanja ove procjene veći broj opština nije izradio planove upravljanja otpadom, ili ti planovi nisu usvojeni.

50

Kriterij Ocjena

U svim PUO pravilno je ocijenjena potreba za novim sistemima prikupljanja, kao i potreba za dodatnom infrastrukturom I određivanjem njihove lokacije, te povezanim ulaganjima (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – nema procjene o potrebi za novim sistemima potrebnim kako bi se ispunili ključni ciljevi djelimično i zbog toga što nema ni samih ciljeva.

Primjenjuje se strategija za smanjenje količina biorazgradivog otpada koji se šalje na deponije (Okvirna direktiva o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – Planom provođenja Direktive o odlagalištima otpada (LF DSIP – BiH) predviđeno je donošenje strategije BiH za implementaciju Direktive o odlagalištima otpada na državnom i entitetskom nivou. Ovaj plan nije bio formalno usvojen u vrijeme provođenja procjene, a trenutno se ne primjenjuju popratne mjere kojima bi se osiguralo da se biorazgradivi komunalni otpad ne otprema na deponije.

Postoje programi za sprečavanje nastanka otpada / provode se predviđene mjere (Okvirna direktiva o otpadu, članovi 9. i 29.)

Rezultat 1 – u RS ne postoji zaseban plan za sprečavanje nastanka otpada, i nije jasno da li će posebne mjere koje imaju za cilj sprečavanje nastanka otpada biti uključene u Strategiju upravljanja otpadom.

51

8.0 Kvalitet podataka o upravljanju

otpadom

8.1 Pregled


U 2008. godini, nakon dužeg perioda u kojem nije provođeno prikupljanje podataka te vrste, Agencija za statistiku BiH je, u saradnji sa Federalnim zavodom za statistiku (FBiH) i Zavodom za statistiku RS, započela konsolidaciju baze podataka o komunalnom, industrijskom i opasnom otpadu koja obuhvata podatke sa cijele teritorije države, na osnovu izvještaja i odgovora na istraživanje provedeno putem slanja upitnika. Ovo istraživanje pruža strukturne podatke o otpadu prema statističkoj nomenklaturi otpada EWC-Stat i u skladu sa Regulativom 2150/2002/EC o statistici otpada. Međutim, kvalitet podataka mogao bi se značajno poboljšati. Ovo bi se moglo postići kroz ostvarivanje bliske saradnje između državnih i entitetskih institucija za statistiku, FMOT, MPUGE RS, Odjeljenja za prostorno planiranje i imovinsko-pravne poslove Vlade BD i kantonalnih organa, koji svi dobivaju podatke i informacije o otpadu od komunalnih preduzeća, firmi i drugih koji pružaju usluge upravljanja otpadom.

Agencija za statistiku BiH obrađuje podatke pribavljene putem statističkih istraživanja nazvanih Godišnji izvještaj o sakupljenom otpadu i Godišnji izvještaj o odloženom otpadu. Popunjene obrasce za istraživanje podnose JKP i druga preduzeća koja imaju dozvolu za prikupljanje i odlaganje otpada, kao i operateri koji upravljaju odlagalištima otpada i postrojenjima za obradu otpada.

U vrijeme ove procjene, nije bilo pouzdanih podataka o proizvodnji otpada u BiH. U 2012. godini, Agencija za statistiku BiH objavila je smjernice za pripremu izvještaja o kvalitetu statističkih istraživanja u skladu sa preporukama EUROSTAT-a. Međutim, nijedan od dosad objavljenih izvještaja o kvalitetu nije se odnosio na istraživanja sektora upravljanja otpadom.

8.1.1.1 Komunalni otpad

Na nivou BiH ne postoje detaljni podaci o sastavu prikupljenog komunalnog otpada. Agencija za statistiku BiH objavljuje na godišnjem nivou podatke o prikupljanju i odlaganju komunalnog otpada, ali u pogledu ovih podataka nameće se nekoliko pitanja koja se tiču njihovog kvaliteta. Prema podacima Agencije za statistiku BiH, samo je nekoliko poslovnih subjekata dostavilo podatke o količini otpada dobijene direktnim mjerenjem jer samo ograničen broj odlagališta ima opremu za vaganje.33 U slučajevima

33 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni i Hercegovini,

52

kada podaci dobijeni direktnim mjerenjem/vaganjem nisu dostupni, procjene se prave na osnovu broja isporučenih vozila i njihovog kapaciteta. Nadalje, javna komunalna preduzeća još uvijek ne primjenjuju jedinstvenu metodologiju za prikupljanje podataka ili standardnu definiciju otpada.

Prema Izvještaju o stanju okoliša:

“Unapređenje tačnosti podataka o komunalnom otpadu i uspostavljanje pouzdanog sistema prikupljanja podataka i izvještavanja je jedan od ključnih izazova. Prvi preduvjet za postizanje tog cilja je ugradnja opreme za vaganje na što većem broju odlagališta. Drugi preduvjet je puno provođenje jedinstvenih praksi prikupljanja podataka.”34

U Tabela 8-1 prikazani su raspoloživi podaci o proizvodnji, prikupljanju, odlaganju i preradi komunalnog otpada u BiH u periodu između 2009. i 2013. godine. Razlika između proizvedene količine komunalnog otpada i količine otpada u zvaničnim sistemu upravljanja odnosi se na nelegalno odlaganje otpada.

Tabela 8-1: Proizvodnja, prikupljanje, odlaganje i prerada otpada (tona)

Godina Proizvedeni komunalni

otpad

Prikupljeni komunalni

otpad1

Trajno odložen otpad na

odlagalište

Na drugi način

odstranjen otpad 2

Prerađen otpad

Procenat otpada

odloženog na

odlagalište

Procenat prerađenog

otpada

2009. 1.493.060 1.362.592 1.421.978 145 390 95% 0,03%

2010. 1.275.918 1.057.768 1.042.185 58.367 1.480 82% 0,12%

2011. 1.306.663 1.027.006 1.034.327 36.896 2.731 79% 0,21%

2012. 1.302.866 964.121 873.008 50.747 1.985 67% 0,15%

2013. 1.191.267 881.538 894.183 101 3.382 75% 0,28%

Napomena:

1. Prikupljen od strane opštinskih komunalnih preduzeća.

2. Druge vrste odstranjivanja otpada obuhvataju operacije čiji je cilj završno zbrinjavanje otpada, koji se ne može preraditi i koji prolazi različite postupke obrade i odlaganja otpada. Nije jasno da li je tonaža koja se otprema na odlagalište uključena u kategoriju ‘trajno odložen otpad na odlagalište’.

Izvor: Agencija za statistiku BiH, Prvi podaci - Javni odvoz i odlaganje komunalnog otpada 2009, 2010, 2011, 2012 i 2013

Različiti tokovi otpada koji su obuhvaćeni kategorijom ‘prikupljeni komunalni otpad’ prikazani su u Tabela 8-2. Ova tabela pokazuje da je procijenjena količina razdvojeno

http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html 34 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni i Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html





53

prikupljenih tokova otpada iznosila manje od 10% ukupno prikupljenog otpada u svim godinama u periodu između 2009. i 2013. godine.

Tabela 8-2: Tokovi prikupljenog komunalnog otpada (tona)

Godina Odvojeno

prikupljene vrste otpada1

Otpad iz vrtova i parkova2

Drugi komunalni otpad3

Ambalažni otpad

Ukupno prikupljeni komunalni otpad

2009. 80.898 15.180 1.260.683 5.831 1.362.592

2010. 90.533 17.141 944.280 5.794 1.057.768

2011. 98.968 39.578 881.978 6.482 1.027.006

2012. 69.679 46.192 834.468 13.782 964.121

2013. 55.071 29.685 775.942 20.840 881.538

Napomene:

1. Odvojeno prikupljene vrste otpada podrazumijevaju prikupljene količine papira, kartona, stakla, tekstila i dr. 2. Otpad iz vrtova i parkova uključuje biorazgradivi otpad, zemlju i kamenje i ostali otpad koji nije biorazgradiv. 3. Drugi komunalni otpad obuhvata miješani komunalni otpad, otpad sa pijaca, otpad od čišćenja ulica, od čišćenja iz kanalizacije, kabasti otpad i sl.


Otpad iz domaćinstava predstavlja najveći izvor komunalnog otpada, kako je prikazano u Tabela 8-3. Takođe su prikazane i procjene o količini otpada koji potiče iz proizvodnih i uslužnih djelatnosti i javnih komunalnih službi. U 2013. godini, procijenjeno je da je otpad iz domaćinstava imao udio od 79% u toku komunalnog otpada, 19% otpada je poticalo iz proizvodnih i uslužnih djelatnosti i preostalih 2,5% iz komunalnih službi.

Tabela 8-3: Izvori prikupljenog komunalnog otpada (tona)

Godina Otpad iz

domaćinstava Otpad iz proizvodnih i uslužnih djelatnosti

Otpad iz javnih komunalnih službi

Ukupno prikupljeni komunalni otpad

2009. 996.165 357.233 9.194 1.362.592

2010. 839.165 203.855 14.748 1.057.768

2011. 836.145 176.185 14.676 1.027.006

2012. 759.782 183.325 21.014 964.121

2013. 693.027 166.323 22.188 881.538


Postoje ograničeni podaci o sastavu komunalnog otpada u BiH. Na Slika 3-5 prikazan je prikupljeni komunalni otpad po sektorima u 2013. godini.

54

Slika 8-1: Prikupljeni komunalni otpad po sektorima

Izvor: Federalni zavod za statistiku, Prikupljeni/sakupljeni i odloženi otpad 2010, 2011, 2012 i 2013

8.1.1.2 Industrijski otpad

Podaci o otpadu iz proizvodnih djelatnosti prikupljeni su od strane Agencije za statistiku BiH i objavljeni u Godišnjem izvještaju o otpadu nastalom u proizvodnim aktivnostima, u skladu sa Godišnjim planom provođenja statističkih aktivnosti. Izvještajne jedinice su poslovni subjekti i dijelovi poslovnih subjekata koji su registrovani u sektoru B - Vađenje ruda i kamena, C - Prerađivačka industrija i D - Proizvodnja i snabdijevanje el. energijom, plinom, parom i klimatizacija Klasifikacije djelatnosti, koji imaju 10 i više zaposlenih. Izvještaji se zasnivaju na evidenciji i dokumentaciji, a tamo gdje nije moguće, na procjeni. Ovi podaci o količini, vrsti i toku otpada nastalog u ‘proizvodnom procesu u industriji, obrtu i drugim procesima’ još uvijek ne daju punu sliku o nastanku i tokovima otpada u BiH. Postoji nedostatak informacija o drugom industrijskom otpadu ili otpadu koji potiče iz drugih izvora osim domaćinstava.

Procijenjena tonaža generisanog otpada iz industrijskih aktivnosti prikazana je u Tabela 8-4.

55

Tabela 8-4: Opasni i neopasni industrijski otpad (tona)

Godina1

C - Vađenje ruda i kamena

D - Prerađivačka industrija

E - Proizvodnja i snabdijevanje el.

energijom, plinom, parom i klimatizacija

Ukupno

Opasni Neopasni Opasni Neopasni Opasni Neopasni Opasni Neopasni

2008. 39.905 40.616.708 51.324 3.512.034 665.145 393.842 756.374 44.522.584

2009. 15.136 68.481 65.586 3.011.982 937.313 626.301 1.018.035 3.706.764

2010. 10.719 93.603 23.005 1.302.601 491.401 1.091.719 525.125 2.487.923

2012. 142 72.222 9.011 1.204.464 936.770 2.233.947 945.923 3.510.633

Napomena:

1. Podaci za 2011. godinu nisu dostupni.


8.1.1.3 Posebni tokovi otpada

Podaci o generisanom otpadu za građevinski otpad i otpad od rušenja objekata, korištena ili rabljena ulja, otpadna vozila i EEO prikazani su u Tabela 8-5. Međutim, dati podaci se odnose samo na tokove otpada nastalog u proizvodnim aktivnostima u područjima C (prerađivačka industrija), D (proizvodnja i snabdijevanje el. energijom, plinom, parom i klimatizacija) i E (snabdijevanje vodom; uklanjanje otpadnih voda, upravljanje otpadom te djelatnosti sanacije okoliša) Klasifikacije djelatnosti, čime je isključen otpad nastao u drugim industrijskim sektorima predviđenim Klasifikacijom djelatnosti, uključujući građevinsku industriju. Na nivou BiH nisu dostupni podaci razvrstani po izvoru otpada.

Tabela 8-5: Proizvodnja otpada u posebnim tokovima otpada iz područja C, D i E NACE Klasifikacije djelatnosti (tona)

Godina1

Građevinski otpad i otpad od rušenja

objekata Korištena ulja Otpadna vozila EEO

2008. 4.269 35.456 45 315

2009. 2.394 17.518 91 40

2010. 2.492 11.916 121 188

2012. 6.259 1.223 134 357

Napomena:

1. Podaci za 2011. godinu nisu dostupni.


Urađene su procjene količine ambalažnog otpada koji je prikupljen u sklopu toka koji se odnosi na komunalni otpad (Tabela 8-2). Međutim, nema zasebnih izvještaja o prikupljenom ambalažnom otpadu iz drugih izvora. U Izvještaju o stanju okoliša u Bosni i

56

Hercegovini iz 2012. godine ističe se da ne postoje pouzdani statistički podaci o proizvodnji ambalažnog otpada u BiH, ali se ipak daje procjena na osnovu analize sastava otpada odloženog na nekoliko odlagališta, što je prikazano u Tabela 8-6.

Tabela 8-6: Procjena proizvedene količine ambalažnog otpada u BiH, 2010

Vrsta ambalažnog otpada Proizvedena količina (t/godišnje)

Plastična ambalaža (PET i plastika velike gustoće) 70.127

Metalna ambalaža (aluminij i ostalo) 15.420

Staklena ambalaža 49.878

Papir i karton 104.548

Ukupno 239.972


Trenutno, ne postoje statistički podaci o količini otpadnih baterija/akumulatora. U Izvještaju o stanju okoliša iz 2012. godine procjenjuje se da je godišnja količina otpadnih akumulatora iznosila 6.500 tona (na osnovu izvještaja Svjetske banke iz 2006. godine). U Izvještaju o stanju okoliša takođe je bio pokušaj da se procjeni godišnja količina električnog i elektronskog otpada (EEO). Procijenjeno je da stanovnici proizvode 5-6 kg ovog otpada po osobi – odnosno, količinu sličnu onoj u Bugarskoj – što bi na godišnjem nivou iznosilo 23.000 tona za BiH u cjelini. Godišnja potrošnja maziva iznosi oko 22.000 – 23.000 tone godišnje.35 Ovi podaci obuhvataju potrošnju u svim područjima industrijske primjene i u sektoru transporta. Procjenjuje se da se oko 50% ove količine, ili 11.000 – 11.500 tona godišnje, prikupi nakon upotrebe, dok se ostatak ispušta u okoliš zbog isparavanja lakih frakcija, curenja, kapanja, itd.36


Pravilnikom o Registrima postrojenja i zagađivanjima (Sl. novine FBiH, br. 82/07) propisano je uspostavljanje i održavanje Registra o postrojenjima i zagađivanjima i predviđeno uspostavljanje sljedećih baza podataka:

ispuštanje zagađivanja (uključujući proizvodnju otpada),

okolinske dozvole,

aktivnosti okolišne inspekcije, i

35 Federalno ministarstvo prostornog uređenja i okoliša (2006) Analiza za razvoj i uspostavljanje sistema upravljanja mazivim uljima 36 Bosna i Hercegovina, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (2012) Izvještaj o stanju okoliša u Bosni I Hercegovini, http://ba.one.un.org/content/unct/bosnia_and_herzegovina/en/home/publications/state-of-environment-report-in-bih-2012.html





57

tvari štetne za zdravlje ljudi. U skladu sa Pravilnikom o Registrima postrojenja i zagađivanjima sva postrojenja i pogoni za čiji rad je potrebna okolinska dozvola na federalnom, kantonalnom ili opštinskom nivou, obavezni su podnositi izvještaje nadležnom ministarstvu (federalnom ili kantonalnom). U 2012. godini, razvijen je sistem za elektronsko unošenje podataka od strane obaveznih subjekata. U skladu sa Pravilnikom, dostavljaju se sljedeći podaci o otpadu:

opis otpada;

šifra otpada (u skladu sa Pravilnikom o kategorijama otpada sa listama);

količina otpada (u tonama godišnje);

metoda korištena za dobivanje podataka (npr. direktno mjerenje, izračunavanje ili procjena);

naziv operatora lokacije za odlaganje ili reciklažu;

metoda obrade otpada; i

adresa lokacije za odlaganje. Opštinska JKP, organizacije koje su uglavnom odgovorne za prikupljanje i odlaganje otpada u opštinama, nisu obuhvaćena ovim Pravilnikom. Zapravo, većina JKP još uvijek nemaju dozvole za upravljanje otpadom. Ovo predstavlja problem u prikupljanju pouzdanih podataka o aktivnostima upravljanja otpadom.

Zakonom o statistici u Federaciji BiH (Sl. novine FBiH, br. 63/03 i 09/09) definisane su vrste informacija, uključujući statističke podatke o otpadu, koje su Federalnom zavodu za statistiku dužni dostavljati kantonalni organi uprave i druge kantonalne institucije, gradske i opštinske službe za upravu i druge gradske i opštinske institucije, i sva ostala pravna i fizička lica. Statistička istraživanja se provode u skladu sa četverogodišnjim Programom i detaljno razrađenim Godišnjim planovima rada. Uredba o selektivnom prikupljanju, pakovanju i označavanju otpada (Sl. novine FBiH, br. 38/06) propisuje da svaki proizvođač ili vlasnik otpada koji transportuje opasni otpad do operatera unutar FBiH mora osigurati da otpad bude praćen odgovarajućom i standardiziranom dokumentacijom.

U vrijeme ove ocjene, nije bilo pouzdanih podataka o generisanom otpadu u FBiH. Ipak, u 2012. godini, Federalni zavod za statistiku je objavio izvještaj Implementacija Kodeksa prakse evropske statistike u Federalnom zavodu za statistiku - samoprocjena i buduće aktivnosti. Namjena ovog dokumenta bila je da se podrži proces razvoja i obezbijedi okvir za ocjenu i praćenje kvaliteta statističkih podataka FBiH na osnovu kriterija kvaliteta Evropskog statističkog sistema. Ovaj dokument je predstavljao samoprocjenjenu usklađenost statistike FBiH sa principima Kodeksa prakse evropske statistike i planirane aktivnosti na poboljšanju koje su neophodne kako bi se osiguralo puno poštivanje i provođenje sistema upravljanja kvalitetom.

Evropski katalog otpada je prenesen u domaće zakonodavstvo putem Pravilnika o kategorijama otpada sa listama (Sl. novine FBiH, br. 9/05).

Kako je navedeno u Poglavlju 8.1.1, Federalni zavod za statistiku sarađuje sa Agencijom za statistiku BiH u prikupljanju i izvještavanju o podacima o proizvodnji, prikupljanju i

58

odlaganju komunalnog otpada. Međutim, podaci izneseni za BiH ne slažu se nužno sa onim za FBiH. Poslije prvih podataka o otpadu, Federalni zavod za statistiku (FBiH) dostavio je ispravku podataka Agenciji za statistiku BiH, što je rezultiralo ažuriranjem podataka o otpadu objavljenih na državnom nivou. Međutim, ove ispravljene podatke Federalni zavod za statistiku nije objavio na entitetskom nivou, što je dovelo do toga da su dvije grupe objavljenih podataka trenutno međusobno neusaglašene. Razvrstani podaci objavljeni za FBiH prikazani su u Prilogu 0.

Pored podataka predstavljenih u Prilogu 0, objavljeni su i neki dodatni podaci koji se odnose samo na FBiH. Na Slika 3-6, na primjer, prikazan je prosječni sastav otpada za Unsko-sanski kanton (uključujući opštinu Drvar). Projekcije rasta količina komunalnog otpada navedene su u planovima za upravljanje otpadom četiri kantona: Unsko-sanskog kantona za period 2014.-2019., Hercegovačko-neretvanskog kantona za period 2011.-2021., Bosansko-podrinjskog kantona Goražde za period 2013.-2018., i Tuzlanskog kantona za period 2015.-2020.

Slika 8-2: Sastav komunalnog otpada za Unsko-sanski kanton i opštinu Drvar u Federaciji Bosne i Hercegovine37

Izvor: Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014-2019

37 Prosječni sastav iz tri analize o sastavu otpada.

59


Pravilnikom o metodologiji i načinu vođenja Registra postrojenja i zagađivača (Sl. glasnik RS, br. 92/07) propisano je uspostavljanje i održavanje Registra postrojenja i zagađivača i predviđeno uspostavljanje sljedećih baza podataka:

ispuštanje zagađujućih materija (uključujući proizvodnju otpada),

ekološke dozvole,

aktivnosti inspekcije za zaštitu životne sredine, i

supstance štetne za zdravlje ljudi. U vrijeme ove procjene, nacrt Pravilnika o metodologiji prikupljanja podataka o otpadu i njihovoj evidenciji bio je u fazi razmatranja. Po njegovom usvajanju, ovim pravilnikom biće propisani metodologija za prikupljanje podataka o vrstama i količinama otpada, metodologija za prikupljanje podataka o količinama komunalnog otpada na teritoriji lokalne jedinice, obrasci dnevne evidencije i obrasci godišnjeg izvještaja o otpadu sa uputstvom za popunjavanje godišnjeg izvještaja.

U skladu sa Pravilnikom o metodologiji i načinu vođenja Registra postrojenja i zagađivača (Sl. glasnik RS, br. 92/07), sva postrojenja i pogoni za čiji rad je potrebna ekološka dozvola na entitetskom ili opštinskom nivou obavezni su podnostiti izvještaje MPUGE-u ili lokalnoj jedinici. Podaci se dostavljaju MPUGE-u ili lokalnoj jedinici od strane obaveznih subjekata putem popunjenih papirnih obrazaca. U skladu sa Pravilnikom, dostavljaju se sljedeći podaci o otpadu:

opis otpada,

šifra otpada (u skladu sa Pravilnikom o kategorijama otpada sa katalogom),

količina otpada (u tonama godišnje),

metoda korištena za dobivanje podataka: mjerenje, izračunavanje ili procjena,

naziv operatora lokacije za odlaganje ili reciklažu,

medoda obrade otpada, i

adrese lokacija za odlaganje. Kao i u FBiH, opštinska JKP nisu obuhvaćena ovim pravilnikom. Njihove obaveze u pogledu izvještavanja o podacima o otpadu biće regulisane Pravilnikom o metodologiji prikupljanja podataka o otpadu i njihovoj evidenciji kada nacrt ovog dokumenta bude odobren i usvojen. Većina JKP još uvijek nema dozvole za upravljanje otpadom.

Zakon o statistici u RS (Sl. glasnik RS, br. 85/03) definiše vrstu informacija, uključujući statističke podatke o otpadu, koje su izvještajne jedinice (pravni subjekti ili fizička lica koji su programom rada utvrđeni kao davaoci podataka) obavezni dostaviti Zavodu za statistiku RS. Statistička istraživanja se provode u skladu sa Programom rada i detaljnim Planovima rada.

Kao i u FBiH, trenutno ne postoje pouzdani podaci o generisanom otpadu u RS, ali Zavod za statistiku RS je 2012. godine objavio izvještaj naslovljen Implementacija Kodeksa prakse evropske statistike u Republičkom zavodu za statistiku Republike Srpske - samoocjena i buduće aktivnosti. Ovaj dokument je izrađen u vidu akcionog plana

60

djelovanja Zavoda, s namjenom da podrži proces razvoja i obezbijedi okvir za ocjenu i nadziranje kvaliteta statistike RS, prema utvrđenim kriterijumima Evropskog statističkog sistema. U dokumentu su prikazani nalazi samoocjene usklađenosti statistike RS sa načelima Kodeksa prakse evropske statistike i planirane aktivnosti poboljšanja, neophodne za postizanje pune usaglašenosti i primjene sistema upravljanja kvalitetom.

Evropski katalog potpada je prenesen u domaće zakonodavstvo putem Pravilnika o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada (Sl. glasnik RS, br. 56/10). U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br. 111/13), kretanje otpada, osim otpada iz domaćinstava, prati dokumentacija čiji je format propisan u zakonu.

Kako je navedeno u Poglavlju 8.1.1, Zavod za statistiku RS sarađuje sa Agencijom za statistiku BiH u prikupljanju i izvještavanju o podacima o proizvodnji, prikupljanju i odlaganju komunalnog otpada. Razvrstani podaci objavljeni za RS prikazani su u prilogu A.3.0. Pronađeni su i neki dodatni podaci koji se odnose samo na RS, naprimjer, sastav komunalnog otpada dostavljenog na regionalnu sanitarnu deponiju Ramići u Banja Luci prikazan je na Slika 3-7. Uloženi su napori kako bi se pokušale identifikovati bilo kakve projekcije o otpadu, ali u okviru pregleda literature nisu pronađeni takvi podaci za RS.

Slika 8-3: Sastav miješanog otpada dostavljenog na sanitarnu deponiju Ramići u Banja Luci (2010)

Izvor: Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj (Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, Međunarodno udruženje naučnih radnika AIS - Banja Luka i Institut za geografiju i regionalno istraživanje Univerziteta u Gracu - Austrija, 2012)

61

8.2 Sažetak

Ocjena situacije u vezi s kvalitetom podataka o otpadu u FBiH i RS prikazana je u Tabela 8-7 za FBiH i Tabela 8-8 za RS. Svaki od navedenih kriterija bodovan je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da navedena stavka nije provedena ili nedostaju podaci.

rezultat 2 označava da navedena stavka postoji, uz određene nedoumice o kvalitetu / tačnosti.

rezultat 3 da je navedena stavka adekvatna i odgovara svojoj namjeni. Tabela 8-7: Ocjena kvaliteta podataka o otpadu u FBiH

Kriteriji Ocjena

Na državnom/entitetskom nivou postoji lista/katalog otpada koji je usklađen sa Evropskim katalogom otpada i koji se koristi u praksi

Rezultat 3 – Evropski katalog otpada je prenesen u domaće zakonodavstvo putem liste otpada FBiH.

Postoje aktuelni podaci o generisanom otpadu, kao i projekcije za naredni period, koji omogućavaju efikasno / pouzdano planiranje dodatne infrastrukture (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – projekcije rasta količina otpada navedene su u planovima upravljanja otpadom pojedinih kantona, ali to ne predstavlja projekciju za cijelu BiH, s tim da neke od ovih projekcija sada predstavljaju blisku budućnost.

Postoje podaci koji omogućavaju precizno praćenje ostvarenog napretka u ispunjavanju zacrtanih ciljeva u oblastima odlaganja otpada, čvrstog komunalnog otpada, građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, kao i proširene odgovornosti proizvođača (POP) (Okvirna direktiva EU o otpadu i direktive o tokovima otpada)

Rezultat 1 – obuhvaćenost podacima je nedovoljna, i podaci se često procijenjuju na osnovu indirektnih mjerenja.

Postoje podaci o količini i upravljanju opasnim otpadom (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 17.)

Rezultat 1 – dostavljaju se podaci o opasnom industrijskom otpadu, ali ne i o upravljanju tim otpadom.

Tabela 8-8: Ocjena kvaliteta podataka o otpadu u RS

Kriteriji Ocjena

Na državnom/entitetskom nivou postoji lista/katalog otpada koji je usklađen sa Evropskim katalogom otpada i koji se koristi u praksi

Rezultat 3 – Evropski katalog otpada je prenesen u domaće zakonodavstvo putem kataloga otpada RS.

Postoje aktuelni podaci o generisanom otpadu, kao i projekcije za naredni period, koji omogućavaju efikasno / pouzdano planiranje dodatne infrastrukture (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 28.)

Rezultat 1 – Nema projekcija o količinama otpada u narednom periodu koje bi omogućile efikasno planiranje dodatne infrastrukture.

Postoje podaci koji omogućavaju precizno praćenje ostvarenog napretka u ispunjavanju zacrtanih ciljeva u

Rezultat 1 – obuhvaćenost podacima je nedovoljna, i podaci se često

62

Kriteriji Ocjena

oblastima odlaganja otpada, čvrstog komunalnog otpada, građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, kao i proširene odgovornosti proizvođača (Okvirna direktiva EU o otpadu i direktive o tokovima otpada)

procijenjuju na osnovu indirektnih mjerenja

Postoje podaci o količini i upravljanju opasnim otpadom (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 17.)

Rezultat 1 – dostavljaju se podaci o opasnom industrijskom otpadu, ali ne i o upravljanju tim otpadom.

63

9.0 Transpozicija ciljeva i trenutno stanje

9.1 Pregled

Ovo Poglavlje sadrži pregled ciljeva u pogledu sprečavanja nastanka, reciklaže i odlaganja otpada u FBiH i RS. Različiti ciljevi razmatraju se pojedinačno za svaki od entiteta.

9.1.1 Ciljevi sprečavanja nastanka otpada

9.1.1.1 Federacija Bosne i Hercegovine

U Federalnoj strategiji upravljanja otpadom za period 2008.-2018. nisu zacrtani nikakvi ciljevi u pogledu sprečavanja nastanka otpada za komunalni otpad / otpad iz domaćinstava, ambalažni otpad, EEO, odbačena stara vozila, akumulatore ili građevinski otpad i otpad od rušenja objekata. Iako ne predstavlja cilj, Uredba o naknadama za plastične kese tregerice (Sl. novine FBiH, br. 9/14) vjerovatno će imati uticaja na sprečavanje nastanka otpada kao što je to bio slučaj u brojnim drugim evropskim zemljama.

Što se tiče industrijskog otpada, Strategijom je prepoznato da je prvi prioritet u hijerarhiji postupanja s otpadom njegova prevencija. Kao vid smanjenja količina otpada iz industrije, Strategijom je prepoznata potreba promocije i primjene novih tehnologija kojima se osigurava veća efikasnost resursa. U cilju ispunjavanja drugog strateškog cilja (7.2) “Smanjenje količina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije korištenje resursa”, u Strategiji je zacrtan sljedeći operativni cilj (7.2.5): “Preventivnim mjerama spriječiti/umanjiti porast ukupnih količina otpada sa porastom obima industrijske proizvodnje (minimalno smanjenje u odnosu na porast [tj. smanjenje u odnosu na stopu izmjene u obimu proizvodnje])” (Tabela 9-1).

Tabela 9-1 Ciljevi sprečavanja nastanka industrijskog otpada definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom za period 2008.-2018.

Br. Operativni cilj 2011. 2014. 2018.

7.2.5 Preventivnim mjerama spriječiti/umanjiti porast ukupnih količina otpada sa porastom obima industrijske proizvodnje (minimalno smanjenje u odnosu na porast gledano u odnosu na stopu izmjene u obimu proizvodnje)

- 5% 10%

7.2.11 Spriječiti nastanak otpada iz stočarstva i klaonica i umanjiti količinu otpada za finalno odlaganje (% ukupne količine)

5% 10% 15%

9.1.1.2 Republika Srpska

U RS, nisu zacrtani ciljevi u pogledu sprečavanja nastanka otpada za bilo koji od tokova otpada obuhvaćenih ovim izvještajem. U vrijeme provođenja ove procjene, Strategija

64

upravljanja otpadom bila je u procesu odobravanja od strane vlade RS. Iz ovog razloga nije bilo moguće potvrditi da li će ova strategija obuhvatiti bilo kakve ciljeve u pogledu sprečavanja nastanka otpada.

9.1.2 Ciljevi reciklaže i povrata materijala iz otpada


Ambalažni otpad

Da bi se ispunio drugi strateški cilj (7.2) “Smanjenje količina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije korištenje resursa” Federalnom strategijom upravljanja otpadom za period 2008.-2018. definisan je operativni cilj za komunalni otpad: “Prikupiti i reciklirati otpad od ambalaže (% ukupne količine)” – ciljevi ili projekcije povezane sa ovim operativnim ciljem prikazani su u Tabela 9-2. Nije jasno kako se ukupni ciljevi vežu za materijalne specifične ciljeve [ukupna količina prikupljenog i ukupna količina recikliranog otpada] – na primjer, ako se materijalni specifični ciljevi ispune u 2018. godini, ukupna stopa recikliranja biće veća od kombinovanog cilja od 30%. Ovi ciljevi nisu usklađeni sa članom 6. Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu 94/62/EC u kojem se navodi da najmanje 55% ambalažnog otpada, po težini, mora biti reciklirano (Tabela 9-9).

Tabela 9-2: Ciljevi reciklaže za ambalažni otpad definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom za period 2008.-2018.


7.2.2 Prikupiti i reciklirati otpad od ambalaže (% ukupne količine)

8% 20% 30%

Papir i karton 35% 45% 55%

Staklo 1% 10% 40%

Metal 55% 60% 65%

Plastika 3% 6% 15%

Početkom 2016. godine, FBiH je donijela Pravilnik o prestanku važenja Pravilnika o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 8/16) (vidjeti Poglavlje 6.1.2.2 za više detalja). Raniji Pravilnik o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13) uključivao je ciljeve za povrat materijala od otpada i reciklažu ambalažnog otpada. Ovim pravilnikom bilo je propisano da se do 2015. godine mora sakupiti 20% ambalažnog otpada nastalog stavljanjem ambalaže na tržište, dok se 15% mora reciklirati. Iako je ovaj pravilnik povučen – u vrijeme pisanja procjene bio je u procesu ponovne izrade – ciljevi još uvijek važe. Ciljevi u Pravilniku o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom su slični, ali ne i potpuno usklađeni sa ciljevima predviđenim u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom. Pravilnik je izrađen u skladu sa Strategijom i član 11. Pravilnika je glasio: “Ciljeve, u skladu sa Federalnom strategijom upravljanja otpadom, propisuje Ministarstvo za period od 5 godina”. Odredbe ovog

65

pravilnika odnosile su se na sav amabalažni otpad nastao stavljanjem ambalaže na tržište u FBiH, dok se one predviđene Federalnom strategijom upravljanja otpadom odnose samo na materijale nastale povratom iz komunalnog otpada.

Godišnji specifični ciljevi bili su predviđeni u Prilogu III Pravilnika i odnosili su se na minimalnu količinu (%) koju treba pripremiti za ponovnu upotrebu ili reciklirati na godišnjoj osnovi (Tabela 9-3). Ovi ciljevi su definisani na osnovu opšteg operativnog cilja (7.2.2) iz Strategije u kojem se navodi da do 2014. godine, 20% od ukupno proizvedene količine ambalažnog otpada treba biti prikupljeno i reciklirano (Tabela 9-2).

Tabela 9-3: Ciljevi povrata materijala od otpada ili reciklaže za ambalažni otpad definisani Pravilnikom o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13)


Staklo 5% 8% 12%

Metal 4% 6% 10%

Papir 20% 25% 30%

Plastika 8% 12% 16%

Drvo 5% 8% 12%

Višeslojni i ostali material 5% 8% 10%

Ambalaža koja sadrži i/ili je onečišćena opasnim materijama

5% 8% 10%

EEO

Kako bi se ispunio drugi strateški cilj (7.2) “Smanjenje količina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije korištenje resursa”, u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom za period 2008.-2018. definisan je sljedeći operativni cilj: “Povećati udio otpada koji se reciklira odnosno podliježe povratu materijala i energije (R & R)”. Ciljevi ili projekcije povezane sa ovim operativnim ciljem prikazani su u Tabela 9-4.

Tabela 9-4: Ciljevi reciklaže i povrata materijala od otpada za posebne tokove otpada definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom za period 2008.-2018.


7.2.7 Povećati ukupni procenat adekvatnog zbrinjavanja otpada reciklažom, odnosno povratom materijala ili energije

Električni i elektronski otpad 20% 30% 70%

Stara vozila 40% 80% 90%

Stari akumulatori 85% 90% 95%

66


Stare gume 30% 60% 85%

Otpadna ulja

Maks. prikupivog dijela

70% 80% 90%

Od izvorne količine svježeg ulja

35% 40% 45%

Pravilnik o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12) povučen je u februaru 2016. godine (vidjeti Poglavlje 10.1.3). Ipak, ciljevi obuhvaćeni ovim pravilnikom ostaju na snazi u odredbama Pravilnika o prestanku važenja Pravilnika o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 8/16). Operateri sistema su prestali sa funkcionisanjem i proizvođači su sada obavezni da plaćaju naknadu Fondu za zaštitu okoliša. Ciljevi su sljedeći:

u prvoj punoj godini poslije dobivanja dozvole za operatera sistema - 5% od količine opreme stavljene na tržište FBiH u tekućoj godini, koju odgovornost su obveznici preko ugovora prenijeli na operatera sistema,

u drugoj punoj godini poslije dobivanja dozvole za operatera sistema - 10% od količine opreme stavljene na tržište FBiH,

u trećoj punoj godini poslije dobivanja dozvole za operatera sistema - 15% od količine opreme stavljene na tržište FBiH,

u četvrtoj punoj godini poslije dobivanja dozvole za operatera sistema - 20% od količine opreme stavljene na tržište FBiH,

u petoj punoj godini poslije dobivanja dozvole za operatera sistema - 25% od količine opreme stavljene na tržište FBiH.

Pravilnikom o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda takođe je bilo predviđeno da po isteku petogodišnjeg perioda od početka svog djelovanja, operateri sistema trebaju biti u mogućnosti da pokažu da mogu ispuniti sljedeće ciljeve na osnovu količine otpada nastalog od električnih i elektronskih proizvoda (EEP) koje njihovi članovi stavljaju na tržište:

1) za dodatnu opremu svrstanu u razrede EEP od 1-10, iz Priloga 138 ovog Pravilnika, najmanje:

o 80% prerada, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave, i

38 Prilozi 1 i 2 Pravilnika o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12) usklađeni su sa Prilozima 1 i 2 Direktive EU o električnom i elektronskom otpadu (EEO).

67

o 75% ponovna upotreba i recikliranje sastavnih dijelova, materijala i materija otpadne opreme, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave.

2) za otpadnu opremu svrstanu u razrede EEP 3 i 4, iz Priloga 1 ovog Pravilnika, najmanje:

o 75% prerada, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave, i o 65% ponovna upotreba i reciklaža sastavnih dijelova, materijala i

materije otpadne opreme, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave.

3) za otpadnu opremu svrstanu u razrede EEP 2, 5, 6, 7 i 9, iz Priloga 1 ovog Pravilnika, najmanje:

o 70% prerada, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave, i o 50% ponovna upotreba i reciklaža sastavnih dijelova, materijala i

materije otpadne opreme, izračunata u odnosu na prosječnu masu naprave.

4) Za otpadnu opremu svrstanu u podrazred EEP 5a, iz Priloga 1 ovog Pravilnika, najmanje 80% ponovna upotreba i reciklaža sastavnih dijelova, materijala i materija u odnosu na masu naprave, odnosno proizvoda.

Iz gore navedenog, može se zaključiti da su ciljevi obnove predviđeni Pravilnikom usklađeni sa prvim dijelom Priloga V Direktive EU o električnom i elektronskom otpadu 2012/19/EU (Direktiva o EEO). Ovi ciljevi, međutim, nisu usklađeni sa kasnijim ciljevima navedenim u trećem dijelu Priloga V ove Direktive (Tabela 9-9). Prema izvornom pravilniku, operateri sistema bili su dužni dostaviti nadležnom organu petogodišnji plan o tome kako planiraju postići tražene ciljeve predviđene u zakonu (uključujući ciljeve/projekcije).

Ostali posebni tokovi otpada

Federalnom strategijom upravljanja otpada definisani su ciljevi za reciklažu ili obnovu ostalih kategorija posebnog otpada (Tabela 9-4). Strategiju prati Federalni plan upravljanja otpadom 2012-2017 koji predviđa propise koji trebaju biti usvojeni kako bi se osiguralo bezbjedno upravljanje posebnim tokovima otpada. U vrijeme pisanja ove procjene, u FBiH nisu bili usvojeni podzakonski akti koji uređuju upravljanje otpadnim vozilima, otpadnim baterijama/akumulatorima, otpadnim gumama i otpadnim/rabljenim uljima. Iz toga proizilazi da nisu propisane nikakve obaveze za proizvođače da preduzmu radnje kako bi osigurali ispunjavanje ciljeva (tj. ciljevi nisu spušteni ili preneseni na one koji su odgovorni za ispunjavanje određenog cilja).

Što se tiče otpadnih ulja, iako pravilnik za upravljanje otpadnim uljima još uvijek nije usvojen, Uredbom o selektivnom prikupljanju, pakovanju i označavanju otpada (Sl. novine FBiH, br. 38/06) propisano je da su generatori rabljenih ulja dužni razdvojeno prikupiti sljedeći minimalni procenat generisanih rabljenih ulja:

motorna ulja - 45%,

ulja za zupčaste prenosnike - 75%,

hidraulična ulja - 75%,

ulja za turbine - 80%,

68

ulja za kompresore - 50%,

elektroizolaciona ulja (ulja za električne transformatore, kondenzatore, i sl.) - 80%,

ulja za prenos topline - 70%,

ulja za obradu metala (uključujući emulziona ulja) - 50%, i

ulja za klizne staze - 20%. Generatori rabljenih ulja moraju nadležnom organu koji je izdao njihovu okolinsku dozvolu ili dozvolu za upravljanje otpadom do 1. marta svake godine dostaviti izvještaj sa podacima o količinama i vrstama (ili kategorijama) rabljenih ulja koja su prikupili u toku prethodne godine.

U Federalnoj strategiji upravljanja otpadom 2008.-2018. nisu predviđeni nikakvi ciljevi za reciklažu građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata i u FBiH nisu usvojeni nikakvi podzakonski akti koji se odnose na upravljanje ovim tokom otpada.

Biootpad

Da bi se ispunio drugi strateški cilj (7.2) “Smanjenje količina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije korištenje resursa”, u Federalnoj strategiji za upravljanje otpadom definisani su sljedeći operativni ciljevi (Tabela 9-5):

odvojeno prikupiti biootpad iz vrtova i parkova (% ukupne količine), i

biorazgradivi otpad iskorišten za proizvodnju komposta i biogoriva (u %). Operativni cilj 7.2.3 iz Tabela 9-5 odnosi se na komunalni otpad, dok se operativni cilj 7.2.8 odnosi na otpad iz poljoprivrede i šumarstva.

Strategijom se predlaže izrada Federalnog plana upravljanja biorazgradivim otpadom koja bi uključivala iznalaženje najboljeg modela za uspostavu sabirnih centara za kompostiranje biorazgradivog otpada / proizvodnju biogoriva. Iako je izrada Federalnog plana za upravljanje biorazgradivim otpadom bila planirana za 2010. godinu, ovaj plan još uvijek nije izrađen.

Tabela 9-5: Ciljevi za biootpad definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom 2008.-2018.


7.2.3 Odvojeno prikupiti biootpad iz vrtova i parkova (% ukupne količine)

30% 50% 70%

7.2.8 Biorazgradivi otpad iskorišten za proizvodnju komposta i biogoriva

5% 15% 40%

Industrijski i opasni otpad

Kako bi se ispunio drugi strateški cilj (7.2) “Smanjenje količina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije korištenje resursa”, u Federalnoj strategiji za upravljanje otpadom 2008.-2018. definisan je sljedeći operativni cilj: “Povećati udio otpada iz industrije koji se reciklira, odnosno, podliježe povratu materijala i energije (R &

69

R), uz istovremeno smanjenje količina preostalog otpada za odlaganje”. Ciljevi prikazani u Tabela 9-6 obuhvataju i neopasni i opasni industrijski otpad, ali ne obuhvataju građevinski otpad i otpad od rušenja objekata.

Tabela 9-6: Ciljevi reciklaže i povrata materijala i energije iz otpada za industrijski otpad definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom 2008.-2018.


7.2.6

Povećati udio otpada iz industrije koji se reciklira, odnosno, podliježe povratu materijala i energije (R & R), uz istovremeno smanjenje količina preostalog otpada za odlaganje (% ukupnog adekvatno zbrinutog otpada)

40% 60% 90%

Uz istvoremeno smanjenje količina preostalog otpada

za odlaganje:

60% 40% 10%

Strategijom je predložena izrada Krovne studije izvodljivosti kojom bi se utvrdile najbolje ekonomske, ekološke i institucionalno prihvatljive alternative za upravljanje ovim otpadom (reciklaža, povrat energije). Na osnovu rezultata ove studije, Strategijom se predlaže izrada Federalnog plana za upravljanje opasnim otpadom, kojim je potrebno predvidjeti upotrebu postojećih i uspostavu dodatnih kapaciteta za povrat materijala i energije. Krovna studija izvodljivosti nije bila objavljena u vrijeme pisanja, i tek kada to bude urađeno može se raditi na izradi Federalnog plana za upravljanje opasnim otpadom.

Što se tiče opasnog otpada iz zdravstvenih ustanova, u okviru operativnog cilja 7.2.12 “Smanjiti količinu proizvedenog medicinskog opasnog otpada iz zdravstvenih ustanova (u %)”, Strategijom su definisani sljedeći ciljevi smanjenja (u odnosu na indikator iz 2007. godine):

10% do 2011.

30% do 2014. i

50% do 2018. godine.


Ambalažni otpad

Uredbom o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 36/15) definišu se ciljevi upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom. Proizvođači su dužni da, sami ili prenošenjem svojih obaveza na operatera, osiguraju pravilno upravljanje

70

ambalažnim otpadom. U slučaju kada izaberu da sami izvršavaju ovu obavezu, oni podnose izvještaje direktno Fondu za zaštitu životne sredine RS. Uredba uključuje sljedeće ciljeve u okviru pripreme za ponovno iskorišćenje i reciklažu ambalažnog otpada (kao procenat otpada od ambalaže koja se stavlja na tržište svake godine):

20% do 2015. i

35% do 2016. godine. Ciljevi definisani u ovoj Uredbi nisu potpuno usklađeni sa članom 6. Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu 94/62/EC. Iako su propisi za upravljanje ambalažnim otpadom usvojeni i u FBiH i u RS, u vrijeme ove procjene nijedan operater nije dobio dozvolu za upravljanje ambalažnim otpadom u RS. Ovo predstavlja prepreku za punu provedbu propisa u oblasti ambalažnog otpada na nivou BiH.

Industrijski otpad, biootpad, EEO i ostali posebni tokovi otpada

Strategija za upravljanje otpadom u RS je u izradi. Još nisu određeni nikakvi ciljevi u pogledu prikupljanja ili reciklaže industrijskog otpada, biootpada, EEO, otpadnih vozila, otpadnih baterija/akumulatora, korištenih ulja i građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata. Propisi o upravljanju ovim kategorijama otpada još uvijek nisu usvojeni u RS.

9.1.3 Ciljevi odlaganja otpada


U Federalnoj strategiji upravljanja otpadom 2008-2018 nisu zacrtani nikakvi ciljevi kojima se nastoji smanjiti količina biorazgradivog komunalnog otpada koji se odlaže na odlagališta. Ipak, Strategijom jesu predviđeni drugi ciljevi da se ograniči / smanji odlaganje otpada na odlagališta (Tabela 9-7). Važeći su i ciljevi za smanjenje odlaganja industrijskog otpada iz Tabela 9-6.

Tabela 9-7: Ciljevi da se ograniči / smanji odlaganje otpada na odlagališta – definisani u Federalnoj strategiji upravljanja otpadom 2008.-2018.


7.2.1 Uspostaviti sistem razdvojenog prikupljanja komunalnog otpada u svim opštinama FBiH (% od ukupnog broja opština)

30% 60% 95%


Iako je RS usvojila Uredbu o odlaganju otpada na deponije (Sl. glasnik RS, br. 36/15), koja je uglavnom usklađena sa Direktivom EU o odlagalištima otpada 1999/31/EC i njenim izmjenama i dopunama, član 5. ove direktive, koji predviđa izradu strategije za provođenje smanjivanja količine biorazgradivog komunalnog otpada koji se odlaže na odlagališta, nije prenesen u zakonodavstvo RS.

71

9.1.4 Transpozicija ciljeva i mjerenje uspješnosti

Ciljevi odlaganja otpada koji se odnose na tokove otpada obuhvaćene ovom studijom prikazani su u Tabela 9-8. U odnosu na svaki cilj, znak ‘’ u kolonama s desne strane označava da cilj ili nije prenesen u domaće zakonodavstvo ili da u ovom trenutku nisu

dostupni podaci kako bi se ocijenilo da li je cilj ispunjen. Znak ‘’ ukazuje na to da su podaci dostupni – iako, kako je navedeno u Poglavlju 8.0, mogu postojati određena pitanja u vezi s kvalitetom / tačnosti podataka – ili da je navedeni cilj prenesen u domaće zakonodavstvo (vremenski rok za ispunjenje cilja često je kasniji u odnosu na onaj predviđen u direktivama EU o otpadu). Tabela 9-8 da većina ciljeva nije prenesena u domaće zakone. Iako su pojedini ciljevi obuhvaćeni Strategijom upravljanja otpadom FBiH, još uvijek nisu izrađeni podzakonski akti kojima bi se omogućila njihova primjena.

Vrijedi istaći i dugoročnije trendove i perspektivu u ovoj oblasti s obzirom na ciljeve koje je Evropska komisija predložila u decembru 2015. godine u okviru paketa mjera kružne ekonomije.39 Ovi ciljevi nisu još uvijek ugrađeni u propise EU i shodno tome trenutno se ne zahtijeva njihova transpozicija u domaće zakonodavstvo. Međutim, ako predložene izmjene relevantnih direktiva budu usvojene, ovo bi moglo dovesti do toga da ciljevi u pogledu reciklaže komunalnog otpada porastu na 65%, uz takođe značajan procentualni porast ciljeva u pogledu reciklaže ambalažnog otpada. Predložene izmjene Direktive o odlagalištima otpada takođe uključuju i cilj da se ograniči količina komunalnog čvrstog otpada koji se odlaže na odlagališta na ne više od 10% od ukupne količine.

39 Prijedlozi Evropske komisije o izmjenama šest direktiva o otpadu mogu se naći ovdje: Evropska komisija (2016) Strategija kružne ekonomije, datum pristupanja: 7. maj 2016, dostupno na sljedećem linku: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


72

Tabela 9-8: Transpozicija ciljeva upravljanja otpadom EU u FBiH i RS

Cilj Materijal / proizvod

Metod mjerenja Cilj Vremenski rok

određen u direktivi EU

FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

Komunalni čvrsti otpad

Ciljevi za reciklažu komunalnog čvrstog otpada u Okvirnoj direktivi EU o otpadu 2008/98/EC


% izmjeren na osnovu mase količine otpada koja ulazi u 'konačni postupak recikliranja' (postoji mogućnost za odstupanje ako se može pokazati da gubici u masi tvari ili materijala nakon prvog postupka sortiranja iznose manje od 10% ukupne količine materijala koji se reciklira).

50% 2020.

Biorazgradivi komunalni otpad

Smanjiti količinu biorazgradivog komunalnog otpada koji se otprema na odlagališta (Direktiva EU o odlagalištima otpada 1999/31/EC, član 5.)

Biorazgradivi komunalni otpad

% od ukupnog iznosa, po težini, biorazgradivog komunalnog otpada koji je odlagan na odlagališta u 1995. godini

75%

najviše 5 godina, uz mogućnost

odgode od najviše 4 godine

50%

najviše 8 godina, uz mogućnost

odgode od najviše 4 godine

73




FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

35%

najviše 15 godina, uz mogućnost odgode od

najviše 4 godine

Građevinski otpad i otpad od rušenja objekata

Cilj za građevinski otpad i otpad od rušenja objekata (član 11. Prijedloga o izmjeni Okvirne direktive EU o otpadu)


Težina neopasnog građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata koji se priprema za ponovnu upotrebu, reciklažu i nasipavanje, isključujući materijal iz prirode naveden pod oznakom 17 05 04 na popisu otpada

70% 2020.

Ambalažni otpad

Ciljevi reciklaže ambalažnog otpada (Direktiva EU o ambalažnom

Plastika

Težina materijala koji se reciklira

22.5% decembar 2008.

Drvo 15% decembar 2008.

Metali 50% decembar 2008.

74




FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

otpadu 94/62/EC, član 6.)

Staklo 60% decembar 2008.

Papir i karton 60% decembar 2008. Električni i elektronski otpad (EEO)

Cilj stope prikupljanja (Direktiva o EEO 2012/19/EU, član 7.). Države mogu odabrati između ova dva cilja.

% zasnovan na masi EEP stavljenih na tržište u prethodne tri godine

65% 2019.

% zasnovan na EEO generisanom u određenoj godini

85% 2019.

Ciljevi povrata materijala i reciklaže (Direktiva o EEO 2012/19/EU, član 11., Prilog V, dio 3)

kategorija 1 % zasnovan na masi EEO koji se priprema za ponovnu upotrebu ili reciklažu podijeljenoj s masom razdvojeno prikupljenog otpada za svaku kategoriju

> 85% se obnavlja > 80% se priprema za ponovnu upotrebu i reciklira

august 2018.

kategorija 2

> 80% se obnavlja > 70% se priprema za ponovnu upotrebu i reciklažu

august 2018.

75




FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

kategorija 3 > 80% se reciklira august 2018.

kategorija 4


august 2018.

kategorija 5


august 2018.

kategorija 6


august 2018.

Otpadna vozila

76




FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

Ciljevi povrata materijala i reciklaže za otpadna vozila (Direktiva EU o otpadnim vozilima 2000/53/EC, član 7.)

Sva otpadna vozila

% zasnovan na "prosječnoj težini vozila po vozilu godišnje".

> 85% se obnavlja > 80% se priprema za ponovno korištenje i reciklažu

januar 2006.

Otpadna vozila proizvedena prije 1980. godine


januar 2006.

Sva otpadna vozila


januar 2015.

Baterije i akumulatori

Cilj stope prikupljanja


Nije definisano ("Države članice šalju izvještaje

25% septembar

2012.

77




FBiH RS

Cilj prenesen

Podaci dostupni

Cilj prenesen

Podaci dostupn

i

(Direktiva EU o baterijama i akumulatorima 2006/66/EC, član 10.)

Komisiji o roku od šest mjeseci od kraja dotične kalendarske godine. U izvještajima se navodi način pribavljanja podataka potrebnih za izračunavanje stope skupljanja.")

45% septembar

2016.

78

9.2 Sažetak

Ocjena uspješnosti FBiH i RS u odnosu na glavne ciljeve upravljanja otpadom prikazana je u Tabela 9-9. Uspješnost države u pogledu ispunjenja ciljeva za pojedinačne tokove otpada bodovana je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da ciljevi nisu predviđeni, ili, ako jesu predviđeni, nisu ostvareni ili vjerovatno neće biti ostvareni.

rezultat 2 označava da su ciljevi djelimično usklađeni sa ciljevima EU i vidljiv je određeni napredak u njihovom ostvarivanju.

rezultat 3 označava da su ciljevi potpuno usklađeni sa ciljevima EU i postiže se dobar napredak u njihovom ostvarivanju.

Tabela 9-9: Ocjena uspješnosti u odnosu na glavne ciljeve u FBiH i RS

Kriteriji Ocjena za FBiH Ocjena za RS

Cilj reciklaže komunalnog čvrstog otpada

Ciljevi su predviđeni relevantnim propisima

Rezultat 1 – ciljevi koji obuhvataju ambalažni otpad iz toka komunalnog otpada uključeni su u Federalnu strategiju upravljanja otpadom. Ovo, međutim, nije usklađeno sa ciljem koji iznosi 50%.

Rezultat 1 – nisu predviđeni ciljevi.

Ciljevi su usklađeni sa direktivama EU

Ciljevi se ostvaruju u praksi

Primjenjuju se funkcionalne provedbene mjere da bi se osiguralo ispunjavanje ciljeva

Cilj reciklaže građevinskog otpada i otpada od rušenja


Rezultat 1 – nisu predviđeni ciljevi. Rezultat 1 – nisu predviđeni ciljevi.




Ciljevi za ambalažu


Rezultat 1 – ciljevi nisu usklađeni sa onim propisanim u Direktivi EU o ambalaži i ambalažnom otpadu. Dostupni podaci nisu dovoljni da bi



79


Ciljevi se ostvaruju u praksi se dala precizna ocjena o ispunjenosti predviđenih ciljeva.


Ciljevi za električni i elektronski otpad (EEO)


Rezultat 1 – ciljevi nisu usklađeni sa ciljevima propisanim u Direktivi o EEO. Dostupni podaci nisu dovoljni da bi se dala precizna ocjena o ispunjenosti predviđenih ciljeva.





Ciljevi za otpadna vozila


Rezultat 1 – ciljevi su obuhvaćeni Federalnom strategijom upravljanja otpadom. Ovi ciljevi, međutim, nisu formalno usvojeni u domaćem zakonodavstvu kako bi se osiguralo da su odgovornosti za postizanje ovih ciljeva prenesene ili spuštene na relevantne aktere. Ciljevi navedeni u strategiji nisu potpuno usklađeni sa ciljevima EU.





Ciljevi za otpadne baterije / akumulatore


Rezultat 1 – ciljevi su obuhvaćeni Federalnom strategijom upravljanja otpadom. Ovi ciljevi, međutim, nisu formalno usvojeni u domaćem zakonodavstvu kako bi se osiguralo da su odgovornosti za postizanje ovih ciljeva prenesene ili spuštene na relevantne aktere. Ciljevi predviđeni u strategiji odnose se samo na akumulatore, i iz tog razloga nisu potpuno usklađeni sa ciljevima EU.





Cilj za biorazgradivi komunalni otpad koji se odlaže na odlagališta

80



Rezultat 1 – nisu predviđeni ciljevi. Rezultat 1 – nisu predviđeni ciljevi.



Primjenjuju se funkcionalne provedbene mjere da bi se osiguralo ispunjenje ciljeva

Trenutno stanje ukazuje na to da se hijerarhija otpada primjenjuje onako kako je predviđeno redoslijedom prioriteta u zakonodavstvu i politici (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 4.)

Rezultat 1 – trenutno stanje ukazuje na to da se hijerarhija otpada ne primjenjuje u praksi.

Rezultat 1 – trenutno stanje ukazuje na to da se hijerarhija otpada ne primjenjuje u praksi.

81

10.0 Provedba koncepta odgovornosti

proizvođača

10.1 Pregled

10.1.1 Ambalaža

Sistem prikupljanja ambalažnog otpada djelimično je opisan u ranijim poglavljima, zajedno sa sistemom prikupljanja ostalog iskoristivog otpada. Ambalažni otpad prikupljaju JKP ili privatna preduzeća (za posebne tokove otpada kao što je papir).

Sistem povrata depozita (kaucije)nije raširena praksa u BiH. Prodavnice naplaćuju kauciju za povratne staklene boce koje se koriste za osvježavajuće napitke i pivo. U ovom trenutku nijedna druga ambalaža nije obuhvaćena režimom povrata depozita. Kupcima se vraća kaucija po vraćanju staklenih boca prodavcu.


Početkom 2016. godine FBiH je donijela Pravilnik o prestanku važenja Pravilnika o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 8/16). Vlada je preduzela ovaj korak jer nisu bili zadovoljni sa načinom na koji su operateri sistema izvršavali svoje zakonom propisane obaveze. U suštini, ovom promjenom se kontrola nad sistemom prikupljanja ambalažnog otpada prenosi sa operatera sistema na Fond za zaštitu okoliša. Ovo se trebalo dogoditi otprilike krajem marta 2016. godine. U svrhu informisanja, u narednim pasusima biće opisani operateri sistema koji su radili u prethodnom periodu.

U skladu sa Pravilnikom o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13) koji sada više nije na snazi, dva operatera sistema za ambalažni otpad – odnosno, Ekopak i Eko život – imala su dozvolu izdatu od strane FMOT-a za rad u FBiH. Operateri sistema bili su dužni da organizuju upravljanje ambalažnim otpadom u ime preduzeća koja su ovu svoju obavezu prenijela na operatare sistema i da ispune ciljeve prikazane u Tabela 9-3. Operateri sistema su preuzeli na sebe sljedeće obaveze:

sakupljanje ambalažnog otpada od krajnjih korisnika od strane ovlaštenih sakupljača ambalažnog otpada,

ponovno iskorištenje ili reciklaža ambalažnog otpada u ovlaštenim postrojenjima,

odlaganje neiskoristivog dijela ambalažnog otpada na odobrenim regionalnim ili opštinskim odlagalištima, i

organizovanje obrade ili izvoza ambalažnog otpada koji sadrži ostatke ili je onečišćen opasnim materijama.

82

Prema posljednjem izvještaju o provedenim aktivnostima Fonda za zaštitu okoliša FBiH,40 u 2013. godini ukupno 635 subjekata bilo je uključeno u sistem upravljanja ambalažnim otpadom. Ukupni broj subjekata koji su prenijeli svoje obaveze na ovlaštenog operatera sistema, Ekopak, bio je 415. U vrijeme pisanja procjene (u julu 2015. godine) nisu bile dostupne informacije o drugom operateru sistema, društvu Eko život d.o.o., s obzirom da je Eko život dobio dozvolu tek u martu 2014. godine. Istraživanje koje je proveo Fond za zaštitu okoliša, te podaci Uprave za indirektno oporezivanje BiH, ukazivali su na to da je približni broj potencijalnih obveznika oko 4.500.41 Ova brojka bila je značajno veća od broja od 635 registrovanih subjekata, što bi ukazivalo na veoma veliki broj ‘neplatiša’ koji nisu doprinosili finansiranju ovog sistema.

Prema istraživanju koje je proveo Fond za zaštitu okoliša, ukupno prijavljene količine ambalaže koju su na tržište stavili obveznici koji su svoje obaveze prenijeli na operatera sistema Ekopak, iznosile su za 2013. godinu 51.863 tone.42 U istoj godini, ukupno prijavljene količine ambalaže stavljene na tržište koja nije bila pod kontrolom Ekopaka, i o kojoj su, shodno tome, podaci dostavljani direktno Fondu za zaštitu okoliša FBiH, iznosile su 11.961 tone. Dakle, ukupno prijavljene količine ambalaže stavljene na tržište FBiH u 2013. godini koje su bile obuhvaćene sa ova dva programa iznosile su 63.824 tone.

U istoj ovoj godini, Ekopak je obavijestio Fond za zaštitu okoliša da su reciklirali 7.063 tone ambalažnog otpada. Ekopak je dostavio Fondu dokumentaciju potpisanu i ovjerenu od strane sakupljača i subjekata koji se bave reciklažom kojom se dokazuje da je sakupljeno i obrađeno 13% od ukupne količine ambalaže stavljene na tržište u FBiH od strane subjekata koji su svoje obaveze upravljanja ambalažnim otpadom prenijeli na operatera sistema Ekopak. Ekopak, stoga, nije dokazao da su se adekvatno pobrinuli za sakupljanje i obradu preostalih 87% materijala pod njihovom kontrolom.43

Nakon što je ispunio standarde koje predviđa evropska organizacija PRO EUROPE sa sjedištem u Briselu, te ispunivši kriterije međunarodne revizorske kompanije, Ekopak je u decembru 2013. godine primljen u ovu organizaciju. Na ovaj način, Ekopak je postao 32. članica (a BiH 32. zemlja) u ovom sistemu, i ekskluzivni davatelj prava na korištenje znaka ‘Zelena tačka’ za tržište BiH. Korisnici znaka ‘Zelena tačka’ su proizvođači, uvoznici, distributeri i trgovci – odnosno, subjekti koji prvi stavljaju proizvod na tržište BiH (uvoznici na uvezenim proizvodima, a domaći proizvođači na vlastitim).44 Lokacije ovih proizvođača u FBiH prikazane su na Slika 3-8.

40 Izvještaj o ostvarenju Programa rada i Finansijskog plana Fonda za zaštitu okoliša Federacije BiH (Sl. Novine FBiH, br. 14/15) 41 Ibid. 42 Ibid. 43 Ibid. 44 Web stranica EKOPAK (2016), datum pristupanja: januar 2016. godine, dostupno na linku: www.ekopak.ba

http://www.ekopak.ba/

83

Slika 10-1: Korisnici znaka ‘Zelena tačka’ u FBiH

Izvor: EKOPAK (dostupno na linku: http://www.ekopak.ba/)


Operater za ambalažni otpad još uvijek nije ovlašten od strane nadležnog ministarstva u RS.

10.1.2 Otpadna vozila

Većina putničkih vozila registrovanih u BiH je starija od 10 godina (Slika 3-9). U ovom trenutku, ne postoji organizovano sakupljanje i upravljanje otpadnim vozilima jer propisi koji se odnose na ovaj tok otpada još uvijek nisu usvojeni u FBiH ili RS.

84

Slika 10-2: Registrovana putnička vozila u BiH, po starosti

2 godine

6- 10 godina

3- 5 godina

> 10 godina

Izvor: Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Prvi podaci, Saobraćaj: Registrovana cestovna motorna vozila za period 2010. – 2014.

Preduzeća za otkup otpada prikupljaju otpadna vozila i skladište ih u otvorenim dvorištima. Rezervni dijelovi otpadnih vozila se ponovno prodaju vlasnicima putničkih automobila, dok se neiskoristivi dijelovi uglavnom kompaktiraju (sabijaju) i prodaju kao otpadno željezo. Nije bilo moguće doći do dodatnih podataka ili informacija o upravljanju i obradi otpadnih vozila u BiH.

10.1.3 Električni i elektronski otpad (EEO)


Početkom 2016. godine FBiH je usvojila Pravilnik o prestaku važenja Pravilnika o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 8/16). U suštini, ovom promjenom se kontrola nad sistemima prikupljanja EEO prenosi sa operatera sistema na Fond za zaštitu okoliša. Ovo se trebalo dogoditi otprilike krajem marta 2016. godine. U svrhu informisanja, u narednim pasusima biće opisani operateri sistema koji su radili u prethodnom periodu.

Prema Pravilniku o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12) prikupljanje i upravljanje EEO trebali su organizovati operateri sistema. Operateri sistema morali su dobiti dozvolu od FMOT-a. U maju 2013. godine,

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2010 2011 2012 2013 2014

≤ 2 years

3 - 5 years

6 - 10 years

> 10 years

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2010 2011 2012 2013 2014

≤ 2 years

3 - 5 years

6 - 10 years

> 10 years

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2010 2011 2012 2013 2014

≤ 2 years

3 - 5 years

6 - 10 years

> 10 years

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2010 2011 2012 2013 2014

≤ 2 years

3 - 5 years

6 - 10 years

> 10 years

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2010 2011 2012 2013 2014

≤ 2 years

3 - 5 years

6 - 10 years

> 10 years

85

ZEOS eko-sistem d.o.o. postao je prvi operater sistema kojem je izdana dozvola u skladu sa ovim pravilnikom. U januaru 2014. godine, drugi operater sistema Kim Tec Eco d.o.o. dobio je zvaničnu dozvolu. Međutim, sistem je još uvijek bio u ranoj fazi razvoja i EEO se prema dostupnim informacijama u mnogim područjima i dalje odlagao na deponijama.

Prema posljednjem godišnjem izvještaju društva ZEOS eko-sistem, ovo preduzeće je sakupilo 1.109 tona električnog i elektronskog otpada (EEO) (Slika 3-10).45 U izvještaju se navodi da ovo predstavlja stopu sakupljanja od 11% od ukupne količine EEO stavljene na tržište u FBiH. Najveći dio EEO prikupljen je od strane ovlaštenih sakupljača na području FBiH (ZEOS Eko-sistem ima 65% tržišnog udjela u FBiH). U 2014. godini, ZEOS Eko-sistem je prema podacima iz izvještaja obezbijedio 140 namjenskih paleta za razdvojeno sakupljanje EEO koje su podijeljene komunalnim preduzećima, privrednim subjektima i ovlaštenim sakupljačima ovog otpada u FBiH.46 Gradovi u kojima je preduzeće omogućilo besplatnu predaju EEO prikazani su na Slika 3-11.

Zbog nedostatka odgovarajuće infrastrukture u državi, ZEOS Eko-sistem se okrenuo izvozu EEO na obradu u inostranstvo. U 2014. godini, prema podacima iz izvještaja ukupno 63 tone frižidera i zamrzivača izvezeno je na reciklažu u Austriju (UFH Recycling GmbH).

S obzirom da je Kim Tec Eco djelovao samo u kratkom periodu prije izmjene propisa, nema detaljnih podataka o aktivnostima ovog preduzeća. Nije bilo moguće doći do bilo kakvih dodatnih podataka o upravljanju EEO u FBiH.

Što se tiče primjene Pravilnika o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda, primjenjuju se kaznene odredbe u skladu sa članovima 52. i 53. Zakona o upravljanju otpadom i drugih posebnih propisa. Nisu određene posebne kazne za EEO.

45 ZEOS Eko-sistem d.o.o. Godišnji izvještaj 2014 46 ZEOS Eko-sistem d.o.o. Godišnji izvještaj 2014

86

Slika 10-3: Tonaža i stopa sakupljenog EEO u 2014. godini od strane društva ZEOS eko-sistem d.o.o.

Izvor: Godišnji izvještaj 2014, ZEOS eko-sistem d.o.o.

87

Slika 10-4: Gradovi u kojima je ZEOS eko-sistem omogućio besplatnu predaju EEO

Izvor: Godišnji izvještaj 2014, ZEOS eko-sistem d.o.o.


RS još uvijek nije usvojila propis kojim bi se regulisalo upravljanje EEO i iz tog razloga, nadležno ministarstvo nijednom operateru nije izdalo dozvolu za upravljanje ovom vrstom otpada. Glavnina EEO završava na deponijama, a samo metalni dijelovi se prodaju kao otpad. Nije bilo moguće doći do dodatnih informacija o upravljanju EEO u RS.

Uslijed nedostatka integracije na cijelom području BiH moglo bi se pojaviti pitanje konkurentnosti s obzirom da cijene koje se naplaćuju za EEO u FBiH moraju uključiti i trošak upravljanja otpadnom opremom, dok to u RS nije slučaj. U ovom trenutku, ovo pitanje nije toliko problematično s obzirom da su količine prikupljenog EEO još uvijek relativno male i da tretman pojedinih materijala koji se prikupljaju, kao što su veliki kućanski aparati, može biti profitabilan. S povećanjem tonaže sakupljenog i recikliranog materijala, moraće se obrađivati i opasniji tokovi EEO koji su teži za tretman i ovo bi moglo dovesti do stvaranja većih razlika u troškovima koje plaćaju krajnji korisnici u entitetima.

88

10.1.4 Baterije i akumulatori

Još uvijek nema organizovanog prikupljanja baterija i akumulatora jer propisi koji se odnose na upravljanje otpadnim baterijama i akumulatorima još uvijek nisu usvojeni u FBiH i RS. Ipak, preduzeća koja su ovlaštena za aktivnosti upravljanja otpadom sakupljaju stare baterije i akumulatore koji se, u većini slučajeva, izvoze u inostranstvo na obradu/reciklažu. U Poglavlju 12.1.1 spominje se postrojenje za reciklažu starih akumulatora kapaciteta 20.000 do 25.000 tona godišnje. Međutim, istaknuto je da se ovo postrojenje suočava sa problemima u pribavljaju dovoljne količine starih akumulatora za obradu.

10.2 Sažetak

Ocjena efikasnosti zakonodavstva o odgovornosti proizvođača za pet tokova otpada prikazana je u Tabela 10-1 za FBiH i RS. Efikasnost zakonodavstva koje pokriva svaki od navedenih tokova otpada bodovana je na skali od 1 do 3 gdje je:

Rezultat 1 označava da se ne primjenjuje režim proširene odgovornosti proizvođača ili ekvivalentna mjera da bi se ispunili ciljevi.

Rezultat da se primjenjuje režim proširene odgovornosti proizvođača, ili ekvivalentna mjera za ispunjenje ciljeva, i da ga finansira proizvođač, ali ovi programi vjerovatno neće ispuniti zacrtane ciljeve ili se suočavaju sa drugim preprekama.

Rezultat 3 označava da se režim proširene odgovornosti proizvođača, ili ekvivalentna mjera za ispunjenje ciljeva, primjenjuje i finansira od strane proizvođača, bez značajnijih prepreka.

Tabela 10-1: Ocjena primjene propisa o odgovornosti proizvođača za posebne tokove otpada u FBiH


Režim proširene odgovornosti proizvođača za ambalažu i ambalažni otpad, ili ekvivalentna mjera za ispunjavanje ciljeva, primjenjuje se i finansira od strane proizvođača (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 8.)

Rezultat 2 – propisi za proširenu odgovornost proizvođača, koji se odnose na ambalažni otpad, povučeni su u februaru 2016. godine (trenutno su u procesu ponovne izrade). Proizvođači koji stavljaju ambalažu na tržište u FBiH sada su dužni da plaćaju naknadu direktno federalnom Fondu za zaštitu okoliša. Ova sredstva se koriste za finansiranje režima prikupljanja ambalažnog otpada. Prestankom važenja ranijeg pravilnika nestalo je i potrebe za postojećim operaterima sistema. Prikupljanje ambalažnog otpada je iz tog razloga trenutno neriješeno i potrebno je ponovno uspostaviti

Rezultat 1 – ne primjenjuje se uopšte.

89


jasan sistem kako bi se osiguralo da se iz ambalažnog otpada može povratiti dovoljna količina materijala i energije u skladu sa zacrtanim ciljevima.

Režim proširene odgovornosti proizvođača za EEO, ili ekvivalentna mjera za ispunjavanje ciljeva, primjenjuje se i finansira od strane proizvođača (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 8.)

Rezultat 2 – kao i za ambalažni otpad, pravilnik koji se odnosio na EEO povučen je u februaru 2016. godine. Vrijede ista pitanja kao i prethodno navedena za ambalažni otpad.


Režim proširene odgovornosti proizvođača za otpadna vozila, ili ekvivalentna mjera za ispunjavanje ciljeva, primjenjuje se i finansira od strane proizvođača (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 8.)



Režim proširene odgovornosti proizvođača za baterije i prenosive akumulatore, ili ekvivalentna mjera za ispunjavanje ciljeva, primjenjuje se i finansira od strane proizvođača (Okvirna direktiva EU o otpadu, član 8.)



90

11.0 Adekvatnost infrastrukture za

prikupljanje otpada

11.1 Pregled

11.1.1 Prikupljanje komunalnog otpada – Otpad iz domaćinstava i komercijalni otpad

11.1.1.1 Pregled preduzeća za prikupljanje otpada

Federacija Bosne i Hercegovine

U FBiH, opštine su odgovorne za upravljanje ukupnom količinom komunalnog otpada. Usluge upravljanja otpadom, uključujući sakupljanje, prevoz i odlaganje, uglavnom obavljaju komunalna preduzeća koja su u cijelosti ili djelimično u državnom vlasništvu. U manjem broju slučajeva opštine za obavljanje ovih usluga angažuju privatna preduzeća: na primjer, u Zenici uslugu sakupljanja otpada obavlja privatno preduzeće Alba Zenica. U 2010. godini, prikupljanje otpada u 79 opština u FBiH obavljalo je 67 komunalnih preduzeća (Slika 3-12).47 Nije bilo moguće pribaviti informacije o tačnom broju privatnih komunalnih preduzeća koja obavljaju uslugu sakupljanja komunalnog otpada u okviru Federacije.

Komunalna preduzeća su finansijski odgovorna za svoje poslovanje – odnosno, ona naplaćuju naknadu od domaćinstava i plaćaju naknadu za zbrinjavanje otpada operaterima deponija ako su uključeni u program regionalnog deponovanja. Nekolicina opština potpisala je međuopštinske sporazume za odlaganje otpada na regionalne deponije. Prema ovim sporazumima, opštine uspostavljaju javno preduzeće za upravljanje otpadom koje upravlja regionalnom deponijom. Ovo javno preduzeće za upravljanje otpadom je u vlasništvu opština (sa različitim vlasničkim udjelom). Međutim, postoje primjeri da neke opštine, iako su potpisnice međuopštinskog sporazuma, ne odlažu svoj otpad na regionalnoj deponiji (npr. zbog visokih troškova odlaganja i velike udaljenosti opštine od regionalne deponije). Opštine u Kantonu Sarajevo su izuzetak jer kantonalno JKP u Kantonu Sarajevo prikuplja otpad iz svih opština u okviru kantona, dok u isto vrijeme obavlja aktivnosti održavanja regionalne deponije.

47 Federalni plan upravljanja otpadom 2012. – 2017.

91

Slika 11-1: Broj komunalnih preduzeća u FBiH po kantonima

Izvor: Federalni plan upravljanja otpadom 2012 – 2017

Uključenost privatnog sektora u pružanje usluga upravljanja otpadom u BiH još uvijek je ograničena (zbog malog broja privatnih preduzeća, nema dokaza koji bi ukazivali na to da postoji bilo kakva razlika u učinku između komunalnih preduzeća u javnom i privatnom vlasništvu u ovom sektoru). U jugozapadnom području BiH još uvijek nema stvarnog poticaja privatnim investitorima, što znači da akteri koji su u potpuno privatnom vlasništvu generalno nisu aktivni u ovom sektoru i ne može se ni očekivati da će do toga doći sve dok se ne ostvari dodatni napredak u pogledu, na primjer, stope prikupljanja i nivoa naknada za prikupljanje otpada.

Postojeći sistem za upravljanje otpadom, kako za prikupljanje tako i za odlaganje otpada, je neadekvatan u većini opština. Većina opština su vlasnici JKP koja pružaju različite javne usluge: na primjer, upravljanje otpadom i odlaganje (na nesanitarnim opštinskim deponijama), vodosnabdijevanje i kanalizacija, čišćenje ulica i održavanje javnih površina. Trenutno nema praktične saradnje između opština u pogledu organizovanja JKP koja bi obavljala usluge za dvije ili više susjednih opština, što bi potencijalno moglo doprinijeti većoj efikasnosti i uštedi troškova.

Postoji veoma mali broj punktova za prikupljanje iskoristivog otpada i većina ovih punktova predviđena je samo za komunalni otpad. Sistemi prikupljanja komunalnog otpada od domaćinstava baziraju se na sistemu donošenja i prikupljanju ‘od vrata do vrata’. Učestalost odvoza varira od dnevnog, sedmičnog do mjesečnog, s tim da je prosječni nivo pokrivenosti formalnim režimom prikupljanja oko 65% do 70% (ne postoje podaci o udjelu domaćinstava koja su imala uslugu prikupljanja ‘od vrata do vrata’). O raspoređenosti i učestalosti punktova za donošenje otpada odlučuju pojedinačna JKP, i ove odluke se zasnivaju na faktorima kao što su na primjer:

područja koja se mogu pokriti kontejnerima od 1.100 litara,

92

stvarni broj stanovnika (što uvijek predstavlja problem),

svijest građana o važnosti razdvajanja otpada i odgovarajućem odlaganju, i

učestalost odvoza otpada. Gradski i prigradski dijelovi opština dobro su pokriveni sistemom prikupljanja otpada uprkos nedostatku modernih vozila za prikupljanje otpada i nedovoljnom broju posuda za otpad. Pokrivenost uslugom prikupljanja otpada relativno je visoka u opštinama Kantona Sarajevo (oko 95%)48, kao i u Bihaću (95%)49, Tuzli (95%)50 i Bugojnu (90%)51, Čapljini (80%) i Mostaru (75%)52, i Goraždu (74%).53 Problemi se javljaju uglavnom u poluurbanim i ruralnim opštinama gdje je nivo pokrivenosti uslugom prikupljanja otpada daleko manji, kao što je to slučaj u Kalesiji (35%)54, Busovači (33%) i Kiseljaku (22%)55.

Postoji niz mogućih razloga za mali broj domaćinstava koja su pokrivena uslugom prikupljanja otpada u ruralnim područjima. U nacrtu Plana upravljanja otpadom za područje Srednjobosanskog kantona 2015.-2025. se, na primjer, ističe sljedeće:

“Mali broj posuda direktno utiče na slabu pokrivenost i povećanje transportnih troškova jer se pojačava dinamika odvoza.”

U pojedinim ruralnim opštinama teren je takođe zahtjevan što otežava pristup vozilima za sakupljanje otpada, i gustina naseljenosti je veoma mala što znači da JKP ne pokrivaju sva domaćinstva. U slučajevima kada domaćinstva nisu pokrivena formalnom uslugom sakupljanja otpada, oni obično u tu svrhu koriste neuređena odlagališta, ili, u nekim slučajevima, pribjegavaju spaljivanju svog otpada.

Opštinske Odluke o komunalnim djelatnostima, koje opštine donose na osnovu kantonalnih Zakona o komunalnim djelatnostima, obavezuju sva domaćinstva na području na kojem se pruža usluga prikupljanja otpada da plaćaju tu uslugu (bez obzira na to da li je koriste ili ne). Naplata naknada, međutim, predstavlja problem jer se JKP i opštine suočavaju sa poteškoćama u primjeni relevantnog zakonodavstva i osiguranju naplate za pruženu uslugu odvoza otpada.

Republika Srpska

Sakupljanje i odlaganje komunalnog otpada je odgovornost lokalnih vlasti u skladu sa opštinskim odlukama o komunalnim djelatnostima. Od 62 opštine u RS, organizovano zbrinjavanje komunalnog otpada odvija se u 59 opština. U 3 veoma male ruralne opštine - odnosno, Istočnom Mostaru, Kupresu i Istočnom Drvaru – prikupljanje i odvoz otpada

48 Nacrt Plana upravljanja otpadom Kantona Sarajevo 2013-2018 49 Plan upravljanja otpadom Unsko-sanskog kantona 2014-2019 50 Plan upravljanja otpadom Tuzlanskog kantona 2015-2020 51 Nacrt Plana upravljanja otpadom za područje Srednjobosanskog kantona 2015-2025 52 Nacrt Plana upravljanja otpadom Hercegovačko-neretvanskog kantona 2011-2021 53 Plan upravljanja otpadom za područje Bosansko-podrinjskog kantona Goražde 2013-2018 54 Plan upravljanja otpadom Tuzlanskog kantona 2015-2020 55 Nacrt Plana upravljanja otpadom za područje Srednjobosanskog kantona 2015-2025

93

ne vrši se redovno, i opštinske vlasti kontaktiraju komunalna preduzeća iz okolnih opština kada se ukaže potreba za uslugom prikupljanja i odvoza otpada.56

Usluge upravljanja otpadom u RS – koje uključuju prikupljanje, transport i odlaganje – uglavnom obavljaju JKP i, u manjoj mjeri, privatna preduzeća koja u tu svrhu angažuju opštine. Od 53 preduzeća koja trenutno pružaju usluge upravljanja otpadom:

48 JKP su u vlasništvu opština;

3 komunalna preduzeća su sada privatizovana; i

2 privatna preduzeća obavljaju uslugu prikupljanja otpada u 3 manje opštine (jedno u opštini Ugljevik, i drugo u opštinama Donji Žabar i Pelagićevo).57

Većina JKP koja su u vlasništvu opština pružaju različite javne usluge – na primjer, upravljanje i zbrinjavanje otpada, vodosnabdijevanje i kanalizacija, čišćenje ulica i održavanje javnih površina.

Pokrivenost uslugama prikupljanja otpada je najviša u opštinama Istočno Novo Sarajevo (89%), Mrkonjić Grad (72%) i Gradiška (72%), dok je stopa pokrivenosti uslugama prikupljanja otpada posebno niska u opštinama Osmaci (11%), Kalinovik (13%), Ribnik (15%) i Berkovići (14%)).58

11.1.1.2 Prikupljanje miješanog komunalnog čvrstog otpada


U urbanim područjima najviše je zastupljen sistem donošenja za prikupljanje komunalnog otpada uz korištenje Eurobin kontejnera (od 1.100 litara) za komunalni otpad. U centralnom dijelu grada Sarajeva i u staroj gradskoj jezgri otpad se prikuplja iz plastičnih kesa koje odlažu građani, dok se u padinskim dijelovima, zbog uskih i strmih ulica, otpad prikuplja iz plastičnih kućnih kanti.

U poluurbanim područjima, usluge prikupljanja komunalnog otpada zasnivaju se na sistemu donošenja uz korištenje metalnih Eurobin kontejnera od 1.100 litara ili prikupljanju ‘od vrata do vrata’ uz korištenje plastičnih posuda (zapremine 120 ili 240 litara). U ruralnim područjima, najviše je zastupljeno prikupljanje ‘od vrata do vrata’ uz korištenje plastičnih posuda (od 80, 120 ili 240 litara).

56 Izvor informacija: Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, Međunarodno udruženje naučnih radnika AIS - Banja Luka i Institut za geografiju i regionalno istraživanje Univerziteta u Gracu – Austrija (2013) Upravljanje otpadom u Republici - Analiza postojećeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzeća 57 Treba naglasiti da u RS postoji nekoliko privatnih preduzeća koja obavljaju uslugu prikupljanja otpada u polururalnim i ruralnim područjima Banja Luke i Bijeljine, uključujući prikupljanje komunalnog otpada od privrednih subjekata. Međutim, tačan broj ovih preduzeća ne navodi se u dokumentu Upravljanje otpadom u Republici - Analiza postojećeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzeća. 58 Izvor informacija o stopi pokrivenosti: Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, Međunarodno udruženje naučnih radnika AIS - Banja Luka i Institut za geografiju i regionalno istraživanje Univerziteta u Gracu – Austrija (2013) Upravljanje otpadom u Republici - Analiza postojećeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzeća

94

Republika Srpska

Prikupljanje miješanog komunalnog otpada odvija se u skladu sa istim praksama kao i u FBiH. Prikupljeni miješani komunalni otpad prevozi se direktno na deponije. Ipak, kako bi se smanjili troškovi transporta, nedavno izrađenim opštinskim planovima upravljanja otpadom u sistem upravljanja otpadom uvedene su pretovarne stanice, posebno za opštine koje jesu, ili će tek biti, uključene u režim regionalnog odlaganja otpada.

Jedan primjer je opština Gradiška, koja je izgradila pretovarnu stanicu kapaciteta 25 tona,59 što je smanjilo troškove transporta do 70%. Ovim projektom je izvršena i nabavka specijalnih vozila kao što su kamion tegljač i specijalizovana poluprikolica sa presom.60

11.1.1.3 Prikupljanje razdvojenog iskoristivog otpada

U ovom trenutku reciklaža u BiH je veoma ograničena. Preduzeća koja su najaktivnija u reciklaži otpada nisu ona koja prikupljaju komunalni otpad, već privatna preduzeća. Takva preduzeća su distributeri i trgovci koji rade sa već razdvojenim tokovima otpada ili onim koji zahtijevaju minimalnu obradu, i koji vrše dalju prodaju reciklažnog otpada drugim preduzećima u BiH ili inostranstvu. Preduzeća koja obavljaju prikupljanje otpada uglavnom su usmjerena na materijale visoke vrijednosti koji ne zahtijevaju obradu, ili je pak potrebna minimalna obrada - prvenstveno papir i otpadni metal, ali takođe i otpadna plastika, korištena ulja, i, u manjoj mjeri, stari toneri-kasete i otpadno drvo.


Preduzeća koja se bave prikupljanjem, obradom i prodajom reciklažnog otpada djeluju na cijelom području države. Nema detaljnih informacija za FBiH u cjelini o zastupljenosti usluga reciklaže komunalnog otpada.

Pojedine opštine su prema prikupljenim podacima uvele stanice za odlaganje otpada – tzv. ‘reciklažna dvorišta’ – za prikupljanje materijala koji se mogu reciklirati. Ovo još uvijek nije raširena praksa i većina ovih reciklažnih dvorišta izgrađena je u sklopu pilot projekata u određenim područjima. Reciklažna dvorišta su obično veća dvorišta ili parkovi u kojima su smješteni kontejneri čija veličina varira i zavisi od broja stanovnika kojima gravitira. Ova postrojenja mogu biti locirana u rubnim gradskim područjima ili bliže centru, u zavisnosti od raspoloživog prostora i geografskih karakteristika područja. Reciklažno dvorište je obično ograđeno i opremljeno spremnicima i posudama od 1.100 do 5.000 litara za razdvojeno prikupljanje glomaznog otpada i drugog reciklažnog otpada. Zavisno od veličine postrojenja sljedeći materijali mogu se razdvojeno

59 Pretpostavlja se da je ovo 25 tona dnevno, s obzirom da ovo pitanje nije jasno razjašnjeno u izvještaju na koji se poziva ova studija. 60 Izvor informacija: Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, Međunarodno udruženje naučnih radnika AIS - Banja Luka i Institut za geografiju i regionalno istraživanje Univerziteta u Gracu – Austrija (2013) Upravljanje otpadom u Republici - Analiza postojećeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzeća

95

prikupljati: otpadni papir i karton, staklo, otpadni metal, plastika, gume, glomazni kućni otpad, bijela tehnika, korištena ulja, i baterije i akumulatori.

Ne postoji detaljan i sveobuhvatan izvor informacija o broju opština u FBiH koje su uvele usluge reciklaže, kao i o kojim uslugama se radi. Ipak, neke informacije su dostupne na kantonalnom nivou. Na primjer, u 2004. godini, kantonalno JKP Rad sa sjedištem u Sarajevu započelo je sa reciklažom otpada iz domaćinstava kroz niz projekata reciklaže koji su bili popraćeni informativnim kampanjama. Ovi projekti su uključivali uvođenje infrastrukture za reciklažu, kao što su kontejneri za papir i karton, PET ambalaža i limenke, ali takođe i specijalizovana vozila za prikupljanje iskoristivih materijala i sortirnicu na deponiji Smiljevići (ova sortirnica je detaljnije opisana u Poglavlju 12.1.3).

Trenutno, u Kantonu Sarajevo raspoređeno je 560 kontejnera od 1.100 litara za razdvojeno prikupljanje papira (plavi kontejneri) i PET ambalaže (žuti kontejneri). Pored toga, raspoređeno je i 12 posuda tzv. ‘zvona’ pojedinačne zapremine od 2.000 litara (6 plavih i 6 žutih). Međutim, ove posude se nalaze samo u određenim dijelovima grada. Prema podacima KJKP Rad, do sada je oko 85.000 stanovnika i 30.000 učenika Kantona Sarajevo obuhvaćeno selektivnim prikupljanjem otpada (ovo iznosi 26% ukupnog stanovništva Kantona Sarajevo). Ovi kontejneri se nalaze pored kontejnera za komunalni otpad i ispred škola. Međutim, ovi kontejneri često postaju kontejneri za miješani komunalni otpad jer nesavjesni građani ubacuju kućni otpad u kontejnere predviđene za papir i plastiku.61

U Unsko-sanskom kantonu, u opštinama Bihać, Cazin, Velika Kladuša i Sanski Most raspoređeni su kontejneri za razdvojeno prikupljanje otpada. JKP prikupljaju suhi iskoristivi otpad (prvenstveno papir i karton, PET ambalažu i drugu plastiku), kompaktiraju (sabijaju) ih i zatim prodaju preduzećima za reciklažu i promet otpada.

U Srednjobosanskom kantonu, u opštinama Travnik i Novi Travnik, JKP takođe obavljaju prikupljanje i sabijanje papira i kartona, PET ambalaže i druge plastike. Balirani materijali se zatim prodaju preduzećima za reciklažu i promet otpada.

61 Nacrt Plana upravljanja otpadom Kantona Sarajevo 2013-2018

96

Slika 11-2: Kontejneri za razdvojeno prikupljanje otpada u Sarajevu

Izvor: Nacrt Plana upravljanja otpadom Kantona Sarajevo 2013-2018

Republika Srpska

Na osnovu podataka Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, u RS je za aktivnosti upravljanja otpadom ovlašteno 39 privatnih preduzeća (od toga je 16 preduzeća ovlašteno za reciklažu posebnih tokova otpada i protektiranje (obnavljanje) guma).

11.1.1.4 Sortiranje reciklažnog otpada

U 19 od 62 opštine u RS, obavljaju se određene aktivnosti sortiranja i reciklaže otpada. Selektiranje otpada vrši se ručnim putem uz korištenje zastarjele mehanizacije kao što su dizalice, prese za sabijanje otpada, mašine za guljenje, itd. Prema podacima iz izvještaja samo mali broj ovih centara zadovoljava kriterije Evropske unije u pogledu zdravstvenih i sigurnosnih standarda.62

62 Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, Međunarodno udruženje naučnih radnika AIS - Banja Luka i Institut za geografiju i regionalno istraživanje Univerziteta u Gracu – Austrija (2013)

97

Centar za reciklažu otpada u Derventi izgrađen je 2006. godine u sklopu CARDS Pilot projekta reciklaže otpada u BiH (Slika 3-14). U 2013. godini, u ovom centru je obrađeno preko 180 tona papira, 20 tona PET ambalaže i oko 18 tona najlona.

Slika 11-3: Centar za reciklažu otpada javnog komunalnog preduzeća Komunalac, Derventa

Izvor: JKP Komunalac, Derventa, www.komunalacderventa.ba

11.1.1.5 Udio neformalnog sektora

Prema Studiji tržišta sekundarnih sirovina manjeg stepena kontrole – Bosna i Hercegovina (engl. light touch market study), u praktično svim gradovima postoje ilegalni sakupljači otpada.63 Ovi ilegalni sakupljači uglavnom sakupljaju otpadne metale, i u manjoj mjeri otpadni karton s obzirom da ovi materijali imaju veću tržišnu vrijednost. Ilegalni sakupljači sakupljaju otpad sa lokalnih punktova za odlaganje, iz kontejnera i direktno od domaćinstava (kao vid sakupljanja ‘od vrata do vrata’). Prema podacima iz izvještaja prosječni broj ilegalnih sakupljača na punktovima na kojima se odlaže veća količina otpada kreće se od 5 do 10 dnevno. Otprilike isti broj sakupljača je primijećen kako na sedmičnoj osnovi sakupljaju otpad u manjim gradovima ili urbanim naseljima sa nekoliko hiljada stanovnika. Pojedini ilegalni sakupljači otpada prodaju sakupljeni otpadni bakar i odbačene aluminijske limenke preduzećima koja vrše otkup sekundarnih sirovina. Za preciznije i pouzdanije informacije o broju ilegalnih sakupljača otpada i cijeni koja im se plaća za sekundarne sirovine, bilo bi neophodno obaviti detaljnije istraživanje.

Upravljanje otpadom u Republici - Analiza postojećeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzeća 63 Međunarodna finansijska korporacija (2004) Studija tržišta sekundarnih sirovina manjeg stepena kontrole – Bosna i Hercegovina (Light Touch Market Study for Scrap Material – Bosnia and Herzegovina)

http://www.komunalacderventa.ba/

98

Nepoznat broj preduzeća koja vrše otkup sekundarnih sirovina djeluje na čitavoj teritoriji države (grube procjene govore o jednom takvom preduzeću na nekoliko hiljada stanovnika), i oni prikupljaju i/ili vrše otkup uglavnom otpadnih metala. Neformalni posrednici sekundarnih sirovina obično imaju otvoreni prostor za skladištenje otpadnog materijala. Neki od njih skladište i stara otpadna vozila.

U izvještaju iz 2006. godine navodi se da ne postoje zvanični podaci o broju sakupljača otpada u BiH, a u okviru ove studije nisu pronađeni nikakvi noviji podaci o ovom pitanju.64 Istraživanje 659 pojedinačnih sakupljača (uključujući 595 Roma) provedeno u okviru studije iz 2006. pokazalo je da se najčešće sakuplja metalni otpad, obojeni i neobojeni metali (aluminij - 91%, željezo - 90% i bakar - 85%). Nakon metala, sakupljači otpada su usmjereni na stare akumulatore (39%). Druge vrste materijala za reciklažu bile su sakupljane u značajno manjem obimu – papir (15%), plastika (13%), i staklo (5%). U izvještaju je istaknuto da sakupljači otpada obično traže iskoristivi otpad u gusto naseljenim područjima, na deponijama i punktovima za odlaganje otpada, i, u manjoj mjeri, u industrijskim područjima.

11.1.1.6 Naknade za komunalni otpad

Usluge upravljanja otpadom u BiH, uključujući prikupljanje, transport i odlaganje, obično obavljaju opštinska komunalna preduzeća (koja su djelimično ili u cijelosti u državnom vlasništvu) i, u manjoj mjeri, privatna preduzeća koja opštine angažuju u tu svrhu. Ova komunalna preduzeća su finansijski odgovorna za svoje poslovanje, tj. za naplatu naknada za odvoz otpada od domaćinstava i plaćanje troškova odlaganja.

U BiH, JKP ostvaruju većinu prihoda od "korisničkih naknada za prikupljanje i odlaganje komunalnog otpada." Naplata ovih naknada je veoma neefikasna i rezultira značajnim manjkom u sredstvima za finansiranje. Na primjer, u FBiH, zavisno od opštine, neplaćene naknade mogu iznosititi između 50% i 70% ukupnih troškova. U RS, nenaplaćene naknade opština su u rasponu od 30% do 90%. Ovaj značajan procenat nenaplaćenih naknada je prema prikupljenim informacijama rezultat činjenice da opštine i JKP mogu samo sudskim putem tražiti naplatu dugovanja i da im nisu dostupni drugi pravni instrumenti kako bi se građani primorali da plate uslugu odvoza njihovog otpada. Pokretanje sudskih tužbi protiv domaćinstava je skupo i dugotrajno, i zato JKP rijetko pribjegavaju ovoj opciji.

JKP koja pružaju usluge upravljanja otpadom odgovorna su za određivanje cijena i naknada za prikupljanje otpada, s tim da su opštine te koje odobravaju ove cijene. Naknade za prikupljanje otpada od domaćinstava zasnivaju se na jednom od tri pristupa:

korisna stambena površina (u m2),

jedinstveni paušalni iznos po domaćinstvu, ili

broj članova domaćinstva.

64 Međunarodna finansijska korporacija (2006.) Ocjena reciklažnog sektora u Bosni i Hercegovini

99

Najčešći metod izračunavanja naknade je jedinstveni paušalni iznos po domaćinstvu, a potom izračunavanje korisne stambene površine (uglavnom u urbanim područjima). Najmanje korišteni metod je izračunavanje naknade po broju članova domaćinstva.

Naknade za privrede subjekte zavise od vrste privredne djelatnosti i obično se izračunavaju po kvadraturi poslovnog prostora (na osnovu klasifikacije poslovnog prostora) i, u manjoj mjeri, kao paušalni iznos na osnovu aktivnosti koje obavlja privredni subjekt.

Za domaćinstva, naknada za prikupljanje otpada je, u nekim slučajevima, dodana na zajednički račun zajedno sa naknadom za snabdijevanje vodom i kanalizaciju. Nije poznato da se to dešava, ali JKP koja rade na ovakav način mogla bi na isti način naplaćivati usluge i privrednim subjektima.

Prema saznanjima pribavljenim od opštinskih službenika, sektor upravljanja otpadom funkcioniše sa stopom povrata troškova koja je manja od ukupnih troškova. Kako je već navedeno u ranijem tekstu, to je, barem jednim dijelom, rezultat nemogućnosti da se izvrši naplata usluge odvoza otpada od velikog broja domaćinstava. Pored toga, takođe se navodi da su naknade često, iz političkih razloga, određene na nivou koji je prenizak da bi se pokrili troškovi.

U većim urbanim centrima komunalna preduzeća su često premala da bi bila rentabilna i ne posjeduju potrebno znanje i iskustvo za aktivnosti modernog upravljanja otpadom. U mnogim slučajevima, ova komunalna preduzeća su multi-funkcionalna – pored upravljanja otpadom takođe su odgovorna i za nekoliko drugih usluga kao što su vodosnabdijevanje, čišćenje ulica, upravljanje grobljima, itd. Kao rezultat toga, suočavaju se sa finansijskim poteškoćama i često su primorani da preusmjeravaju sredstva od jedne usluge na drugu. Ovo sprečava investiranje u aktivnosti upravljanja otpadom. U većini slučajeva, tarife/naknade su nedovoljne u odnosu na pruženu uslugu i značajno variraju zavisno od opštine.

Zakoni o upravljanju otpadom FBiH i RS (Sl. novine FBiH, br. 33/03, 72/09 i Sl. glasnik RS, br. 111/13, 106/15) zasnivaju se na principu ‘zagađivač plaća’ – proizvođač otpada je odgovoran za troškove prikupljanja i odlaganja. U oba ova zakona jasno je propisano da se usluge upravljanja otpadom pružaju uz naknadu i da naknada treba pokriti troškove pruženih usluga.

Iako korisna površina stambene jedinice može biti dobar okvirni indikator količine otpada koju domaćinstvo proizvodi, naknade za prikupljanje otpada nisu istinski ekonomski instrument jer korisna stambena površina, a ne količina proizvedenog otpada, predstavlja osnovu za naplatu. Prilikom povećanja cijena, nadležni organi u BiH trebaju razmotriti nelegalno odlaganje otpada i druga pitanja s obzirom da bi bilo preoptimistično očekivati da se naknade mogu rapidno povećati do mjere u kojoj će u potpunosti pokrivati nastale troškove. Prilično su veliki izgledi da će opštine još neko vrijeme morati nastaviti sa izdvajanjem budžetskih sredstava da bi se pokrila ova

100

razlika.65 Stoga se predlaže da bi, u mjeri u kojoj su dostupni vanjski izvori finasiranja, bilo korisno da se ta sredstva usmjere tako da se spriječi povećanje naknada za prikupljanje i tretman/odlaganje.

Naknade za zbrinjavanje otpada na odlagalištu

U BiH naknade za zbrinjavanje otpada plaćaju se samo na regionalnim deponijama i ove naknade variraju zavisno od deponije. Ovo su neki od primjera različitih troškova odlaganja komunalnog otpada:

Regionalna deponija Brijesnica u Bijeljini – 25 KM po toni (13 eura po toni),

Regionalna deponija Ramići u Banja Luci – 33 KM po toni (17 eura po toni), i

Regionalna deponija Mošćanica u Zenici – 54 KM po toni (28 eura po toni).66 Nesanitarne opštinske deponije kojima upravljaju JKP nemaju zasebnu naknadu za zbrinjavanje otpada na deponiji s obzirom da su u vlasništvu komunalnih preduzeća koja ih koriste. U BiH, samo određeni broj deponija imaju kolske vage – kolske vage se mogu naći u regionalnim sanitarnim deponijama i manjem broju opštinskih nesanitarnih deponija.

U FBiH, naknade za zbrinjavanje otpada na odlagalištima naplaćuju se na regionalnim deponijama Mošćanica u Zenici i Uborak u Mostaru. Odlaganje otpada na regionalnoj deponiji Mošćanica naplaćuje se u skladu sa cjenovnikom koji izdaje opština. Cijene nisu mogle biti pribavljene u okviru ove studije, ali prema našem shvatanju cijene su diferencirane na sljedeći način:

jedna cijena za komunalni otpad, nerazvrstani građevinski otpad, građevinski otpad sa ili bez armiranog betona, i čisti iskopi zemlje i kamenja,

jedna cijena za kabasti otpad iz domaćinstva, stare autogume i olupine automobila, i

jedna cijena za industrijski neopasni otpad čije je odlaganje dozvoljeno na deponiji (cijena se, međutim, određuje na osnovu sastava otpada i njegovog tretmana prilikom deponovanja).

Naknade za zbrinjavanje otpada naplaćuju se i na regionalnoj deponiji Uborak u Mostaru. U sklopu ove studije nismo mogli dobiti detaljan pregled troškova deponovanja. Regionalnom deponijom Smiljevići u Sarajevu upravlja kantonalno JKP Rad. KJKP Rad pruža uslugu prikupljanja otpada opštinama koje odlažu otpad na ovoj regionalnoj deponiji. Shodno tome, ne postoji zasebna naknada za zbrinjavanje otpada na ovoj deponiji. JKP Komunalac Tuzla pruža uslugu prikupljanja otpada u gradu Tuzla i upravlja opštinskom deponijom Desetine, tako da se kao i u slučaju deponije Smiljevići ne naplaćuje zasebna naknada.

65 Ekonomska komisija Ujedinjenih Nacija za Evropu (2011) Drugi pregled stanja okoliša – Bosna i Hercegovina 66 Konverzija valuta ovdje je izvršena po stopi na dan 11. Maj 2016 (1 KM = EUR 0.511292), dostupno na http://www.xe.com/currencyconverter/convert/?Amount=25&From=BAM&To=EUR

http://www.xe.com/currencyconverter/convert/?Amount=25&From=BAM&To=EUR

101

U RS, na regionalnoj deponiji Ramići u Banja Luci naknada za zbrinjavanje otpada se razlikuje u zavisnosti od vrste otpada koji se odlaže:

komunalni otpad,

kabasti otpad iz domaćinstava, stare autogume i olupine automobile, leševi uginulih životinja, itd.,

neopasni tehnološki otpad i nerazvrstani građevinski otpad,

komunalni otpad sa zelenih površina,

građevinski otpad i otpad od rušenja objekata sa komadima betona ne dužim od 4 m bez opasnog otpada i otpada koji sadrži azbest,

čista građevinska šuta bez betona,

čisti iskopi zemlje i kamenja - bez opasnog i otpada koji sadrži azbest,

klaonički i životinjski otpad, i

neupotrebljiva roba iz trgovina i drugih preduzeća. Fondovi za zaštitu okoliša/životne sredine

Pored okolinske administracije na državnom i entitetskom nivou, oba entiteta imaju svoje vlastite fondove za zaštitu okoliša/životne sredine. Proces uspostave ovih fondova i početka njihovog funkcionisanja bio je veoma spor. RS je započela ovaj proces 2002., FBiH 2003. godine, a fondovi su postali operativni tek 2010. godine.67

Fond za zaštitu okoliša Federacije BiH

Fond za zaštitu okoliša FBiH osnovan je Zakonom o Fondu za zaštitu okoliša FBiH (Sl. novine FBiH, br. 33/03) u svrhu prikupljanja i distribucije finansijskih sredstava za zaštitu okoliša. Fond je neprofitna javna ustanova. Fond vrši prikupljanje i distribuciju finansijskih sredstava za zaštitu okoliša na teritoriji FBiH. Djelatnosti Fonda obuhvataju poticanje i finansiranje pripreme, provedbe i razvoja programa, projekata i sličnih aktivnosti, i to u oblasti očuvanja, održivog korištenja, zaštite i unapređenja stanja okoliša i korištenja obnovljivih izvora energije.

Prihodi Fonda za zaštitu okoliša FBiH osiguravaju se iz:

naknada zagađivača okoliša,

naknada korisnika okoliša,

posebne naknade za okoliš koja se plaća pri svakoj registraciji motornih vozila,

sredstava ostvarenih s osnova međunarodne bilateralne i multilateralne saradnje, te saradnje u zemlji na zajedničkim programima, projektima i sličnim aktivnostima u području zaštite okoliša;

kredita banaka,

sredstava iz zajmova i pozajmica drugih pravnih lica i finansijskih institucija,

donatorskih sredstava i drugih vidova podrške,

67 Ekonomska komisija Ujedinjenih Nacija za Evropu (2011) Drugi pregled stanja okoliša – Bosna i Hercegovina

102

poslovanja Fonda (naknada za obavljene usluge, otplata glavnica, kamata i dr.),

budžeta FBiH, i

drugih izvora sredstava određenih posebnim zakonom, drugim propisima ili ugovorom.

Što se tiče sektora otpada, Fond trenutno prikuplja sljedeće naknade:

Naknada za upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom se zasniva na količini ambalaže (bilo koje vrste) proizvoda koji se po prvi put stavlja u promet u FBiH. Kriteriji za izračunavanje naknada u Pravilniku o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11 i 28/13), koji sada više nije na snazi, bili su sljedeći:

o Koeficijent naknade (u KM po kilogramu ambalaže) i metod obračunavanja naknade za opšte i specifične ciljeve bili su naznačeni u Prilogu III Pravilnika o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13).

o Naknada = koeficijent 1 + koeficijent 2, gdje je koeficijent 1 za ponovno iskorišćenje i reciklažu i iznosi 0,77 KM (0,39 eura) po kilogramu, a koeficijent 2 su posebne naknade za ponovno iskorišćenje i reciklažu otpada prema vrsti ambalaže. Posebne materijalne vrijednosti za koeficijent 2 su sljedeće:

staklo - 0,07 KM (0,04 eura) po kg metal - 0,28 KM (0,14 eura) po kg papir i karton - 0,20 (0,1 eura) KM po kg plastika - 0,40 KM (0,20 eura) po kg drvo - 0,06 KM (0,03 eura) po kg višeslojni i ostali materijal - 0,45 KM (0,23 eura) po kg ambalaža koja sadrži ili je onečišćena opasnim materijama - 5,0

KM (2,56 eura) po kg o Koeficijenti za narednu godinu određuju se na kraju tekuće godine.

Naknada koju plaćaju zagađivači okoliša u skladu sa Uredbom o naknadama za plastične kese tregerice (Sl. novine FBiH, br. 9/14) se naplaćuje od svih trgovaca (trgovačke radnje, marketi, supermarketi, pekare, kiosci, apoteke, prodavnice mješovite robe, itd.) registrovanih na području FBiH koji troše za vlastite potrebe ili stavljaju u promet plastične kese tregerice. Prihodi Fonda za zaštitu okoliša FBiH u 2014. godini ostvareni na osnovu Uredbe o naknadama za plastične kese tregerice (Sl. novine FBiH, br. 9/14) iznosili su 297.968 KM (152.349 eura) za pravna lica i 168 KM (86 eura) za fizička lica.68

Naknada za upravljanje električnim i elektronskim otpadom naplaćuje se od proizvođača i uvoznika EEO prilikom stavljanja proizvoda na tržište FBiH po

68 Izvještaj o ostvarenju Programa rada i Finansijskog plana Fonda za zaštitu okoliša Federacije BiH (Sl. novine FBiH, br. 14/15)

103

prvi put. Svrha ove naknade je da se pokriju troškovi prikupljanja, obrade, pripreme za ponovnu upotrebu i reciklaže EEO. Kategorije opreme su razvrstane u razrede i podrazrede, i jedinična naknada se određuje prema vrsti opreme. Metod izračunavanja i plaćanja naknade bio je propisan Pravilnikom o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12). Prihodi Fonda za zaštitu okoliša FBiH na osnovu opšte naknade u skladu sa Pravilnikom o upravljanju otpadom od električnih i elektronskih proizvoda (Sl. novine FBiH, br. 87/12) u 2014. godini iznosili su 318.083 KM (162.633 eura), dok je u 2013. godini na ime ove naknade naplaćeno 102.243 KM (52.276 eura). Prihodi od naknade za upravljanje EEO od proizvođača i uvoznika, koji nisu uključeni u organizovani sistem preko operatera sistema, u 2014. godini iznosili su 279.397 KM (142.853 eura), dok je za istu naknadu u 2013. godini naplaćeno 12.238 KM (6.257 eura).

Fond takođe prikuplja sljedeće naknade:

Naknade na temelju člana 177. Zakona o vodama (Sl. novine FBiH, br. 70/06) koji propisuje da 15% prihoda od opšte i posebne naknade i prihoda prikupljenog po osnovu zakupa javnog vodnog dobra na površinskim vodama I. kategorije pripada Fondu za zaštitu okoliša FBiH.

Naknade koje plaćaju zagađivači zraka (naknade za ispuštanje SO2, NO2 i čvrstih čestica (prašine) u zrak). Jedinične naknade, korektivni koeficijenti i način izračunavanja i plaćanja naknade propisani su Pravilnikom o načinu obračunavanja i plaćanja, te rokovima obračunavanja i plaćanja naknada za zagađivače zraka (Sl. novine FBiH, br. 79/11) i Uredbom o vrstama naknada i kriterijumima za obračun naknada za zagađivače zraka (Sl. novine FBiH, br. 66/11, 107/14).

Posebne naknade za okoliš plaćaju se pri registraciji motornih vozila od strane pravnih ili fizičkih lica koja imaju u svom vlasništvu, ili su ovlašteni da voze vozilo na motorni pogon. Jedinične naknade, korektivni koeficijenti i način izračunavanja i plaćanje naknade propisani su Uredbom o posebnim naknadama za okoliš koje se plaćaju pri registraciji motornih vozila (Sl. novine FBiH, br. 14/11 i 26/11).

Prihod se dijeli između 10 kantona i Fonda u omjeru 70% kantonima i 30% Fondu. Od 2006. godine, dodatni prihodi koji se ostvaruju iz procenta naplaćenih naknada za vodu dodijeljuju se Fondu.69

Prema posljednjem izvještaju o provedenim aktivnostima,70 Fond za zaštitu okoliša FBiH je u toku 2014. godine finansirao projekte ukupne vrijednosti od 7.193.894 KM (3,68 miliona eura), što predstavlja 37% u odnosu na Plan za 2014. godinu. Od ovog iznosa, 0

69 Ekonomska komisija Ujedinjenih Nacija za Evropu (2011) Drugi pregled stanja okoliša – Bosna i Hercegovina 70 Izvještaj o ostvarenju Programa rada i Finansijskog plana Fonda za zaštitu okoliša Federacije BiH (Sl. novine FBiH, br. 14/15)

104

KM je potrošeno na projekte u oblasti upravljanja otpadom (iako je Planom za 2014. godinu bilo predviđeno 500.000 KM (255.624 eura) za projekte upravljanja otpadom). Ipak, treba naglasiti da su neka od planiranih finansijskih sredstava preusmjerena na druge aktivnosti zbog poplava koje su zadesile BiH u maju 2014. godine.

Fond za zaštitu okoliša FBiH već je preduzeo aktivnosti na usmjeravanju politika u oblasti zaštite okoliša tako što je podržao usvajanje nekoliko važnih nacrta podzakonskih akata. Ovi izuzetno bitni sekundarni propisi odnose se na:

stare gume,

otpadna vozila,

otpadna ulja, i

otpadne baterije i akumulatore. Ovi podzakonski akti nisu usvojeni u FBiH. Tek nakon njihovog usvajanja Fond će biti u mogućnosti da prikuplja naknade za gore navedene tokove otpada.

Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS

Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS je uspostavljen kao pravno lice sa javnim ovlašćenjima čija su prava, obaveze i odgovornosti propisane Zakonom o Fondu i finansiranju zaštite životne sredine RS (Sl. glasnik RS, br. 117/11, 63/14), Statutom Fonda i drugim propisima. Osnivač Fonda je RS. Prava i odgovornosti osnivača vrši Vlada RS, dok nadzor nad radom Fonda vrši MPUGE. Djelatnost Fonda obuhvata poslove u vezi sa prikupljanjem sredstava, kao i finansiranjem pripreme, provedbe i razvoja programa, projekata i sličnih aktivnosti u oblasti očuvanja, održivog korišćenja, zaštite i unapređivanja životne sredine, te u oblasti energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije, kako je definisano zakonom.

Sredstva za finansiranje Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, u skladu sa zakonom, obezbjeđuju se iz namjenskih sredstava i to:

naknade koje plaćaju zagađivači životne sredine,

naknade za opterećivanje životne sredine otpadom,

naknade za zaštitu voda koju plaćaju vlasnici transportnih sredstava koja koriste naftu ili naftne derivate u skladu sa Zakonom o vodama (Sl. glasnik RS, br. 50/06 i 92/09),

sredstava ostvarenih po osnovu međunarodnih programa, projekata i drugih aktivnosti u oblasti zaštite životne sredine, energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije,

priloga, donacija, poklona i pomoći, i

iz drugih izvora u skladu sa zakonom. Glavni prihodi Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS trenutno se obezbjeđuju na sljedeći način:

U skladu sa članom 194. stav 2. Zakona o vodama (Sl. glasnik RS, br. 50/06 i 92/09), Fond dobiva, preko računa posebne namjene za zaštitu životne sredine RS, 15% od ukupnih prihoda prikupljenih u RS na osnovu naknade za zaštitu voda (član 189. stav 1. tačka (v), podtačke 1, 2 i 3 Zakona o vodama).

105

Uredbom o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 36/15) propisuje se način postupanja sa ambalažnim otpadom i obaveze učesnika u sistemu upravljanja ambalažnim otpadom u RS. Uredbom o naknadama za opterećivanje životne sredine ambalažnim otpadom (Sl. glasnik RS, br. 101/12, 38/13, 36/15) utvrđuju se kriteriji za obračun naknade za opterećivanje životne sredine ambalažnim otpadom. Naknade se obračunavaju na sljedeći način:

o Koeficijent naknade (u KM po kilogramu ambalaže) i način obračunavanja naknade za opšte i specifične ciljeve bili su naznačeni u Prilogu III Pravilnika o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Sl. novine FBiH, br. 88/11, 28/13).

o Naknada = koeficijent 1 + koeficijent 2, gdje je koeficijent 1 za ponovno iskorišćenje i reciklažu i iznosi 0,002 KM (0,001 eura) po kilogramu, a koeficijent 2 su posebne naknade za ponovno iskorišćenje i reciklažu otpada prema vrsti ambalaže. Posebne materijalne vrijednosti za koeficijent 2 su sljedeće:

staklo - 0,40 KM (0,20 eura) po kg, metal - 0,30 KM (0,15 eura) po kg, papir - 0,40 KM (0,20 eura) po kg; plastika - 0,60 KM (0,30 eura) po kg, drvo - 0,25 KM (0,13 eura) po kg; višeslojni i ostali materijal - 0,60 KM (0,30 eura) po kg, i ambalaža koja sadrži ili je onečišćena opasnim materijama - 5.0

KM (2,6 eura) po kg.

Fond se takođe finansira iz sredstava prikupljenih za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji radi unapređenja realizacije mjera energetske efikasnosti (član 31., stav 3. Zakona o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji (Sl. glasnik RS, br. 39/13). Po ovom osnovu, Fondu se uplaćuje 5% prikupljenih sredstava.

Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS već je preduzeo aktivnosti i podržao usvajanje nekoliko važnih nacrta podzakonskih akata u RS. Međutim, kao i u FBiH, tek nakon usvajanja ovih suštinski bitnih podzakonskih propisa za upravljanje posebnim tokovima otpada, Fond će biti u mogućnosti da prikuplja naknade za posebne tokove otpada i na taj način da od prikupljenih sredstava finansira projekte u sektoru otpada.

11.1.2 Prikupljanje industrijskog otpada

U skladu sa zakonodavstvom u oblasti zaštite okoliša/životne sredine u FBiH i RS, industrijski pogoni i postrojenja dužni su za svoj rad dobiti okolinsku/ekološku dozvolu, koja je takođe neophodna i za sve planirane aktivnosti na izgradnji takvih objekata.71

71 Okolinske/ekološke dozvole se izdaju na osnovu, između ostalog, Plana o upravljanju otpadom koji pripremaju industrijski pogoni/postrojenja i u kojem je potrebno navesti kako će upravljati svim svojim

106

Industrijski pogoni/postrojenja takođe su obavezni izraditi plan upravljanja otpadom, koji je sastavni dio dokumentacije potrebne za dobivanje okolinske/ekološke dozvole. Industrijski pogoni/postrojenja su dužni da svojim otpadom upravljaju u skladu sa planom upravljanja otpadom i odredbama predviđenim u okolinskoj/ekološkoj dozvoli.

Što se tiče neopasnog industrijskog otpada, on se uglavnom odlaže na području oko industrijskih objekata i, u manjoj mjeri, se isporučuje preduzećima ovlaštenim za reciklažu (uglavnom otpadni metali, plastika, papir i karton).

11.1.3 Prikupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata

U BiH nema deponija za odlaganje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata. Inertni dio građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata (koji predstavlja oko 95% ovog toka otpada) obično završava na ilegalnim odlagalištima, ili divljim deponijama, ili se koristi na regionalnim i opštinskim deponijama za dnevno pokrivanje. Moguće je da se određeni dio inertnog materijala koristi za nasipavanje na deponijama ili se ponovno koristi za nove građevinske projekte, ali u sklopu ove studije nije bilo moguće doći do takvih podataka.


U skladu sa članom 79. Zakona o prostornom planiranju i korištenju zemljišta na nivou FBiH (Sl. novine FBiH, br. 2/06, 72/07, 32/08, 4/10, 13/10 i 45/10) i članom 8. Uredbe o vrsti, sadržaju, označavanju i čuvanju, kontroli i nostrifikaciji investicijsko-tehničke dokumentacije (Sl. novine FBiH, br. 33/10), predlagač projekta dostavlja detaljan plan upravljanja građevinskim otpadom zajedno sa ostalom potrebnom dokumentacijom u zahtjevu za izdavanje građevinske dozvole, ili pak detaljan plan upravljanja otpadom od rušenja objekta u zahtjevu za izdavanje odobrenja za uklanjanje građevine. Sadržaj ovih planova propisan je članom 19. Zakona o upravljanju otpadom (Sl. novine FBiH, br. 3/03, 72/09).

Iako je izrada plana upravljanja građevinskim otpadom ili plana upravljanja otpadom od rušenja objekata zakonska obaveza, ne radi se na osiguranju provođenja ovih zakonskih odredbi. Kao rezultat toga, ovi planovi se ne izrađuju u građevinskom sektoru. Prema informacijama iz Plana upravljanja građevinskim otpadom u Kantonu Sarajevo,72 generalno stanje upravljanja građevinskim otpadom u Kantonu Sarajevu (ovo stanje je isto na cijelom području BiH) karakteriše sljedeće:

tokovima otpada. Okolinske/ekološke dozvole potrebno je obnavljati/produžavati svakih 5 godina. Ako se želi poboljšati upravljanje određenom vrstom otpada, to se može dodati ili preinačiti u okviru procesa produžavanja dozvole pogonu/postrojenju. Treba naglasiti, međutim, da ako dođe do promjene u industrijskom procesu za više od 25%, u tom slučaju je potrebno podnijeti zahtjev za izdavanje nove okolinske/ekološke dozvole. 72 Ministarstvo prostornog uređenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo (2008) Plan upravljanja građevinskim otpadom u Kantonu Sarajevo

107

nema regularne deponije građevinskog otpada,

nema sistema odvojenog prikupljanja i tretmana građevinskog otpada,

nema organizovane reciklaže i iskorištavanja građevinskog otpada,

nema sistema odvajanja opasnog građevinskog otpada (npr. azbesta) prije početka rušenja,

pravilnik o upravljanju otpadom koji sadrži azbest još nije usvojen u FBiH,

velike količine građevinskog otpada se nekontrolisano odlažu na divlje deponije,

dio građevinskog otpada odlaže se na regionalnu deponiju (u drugim dijelovima FBiH – regionalnim deponijama i regularnim opštinskim deponijama), i

nizak nivo edukacije o najboljim načinima upravljanja građevinskim otpadom, posebno otpadom koji sadrži azbest.

Republika Srpska

U skladu sa članom 65. Zakona o uređenju prostora i građenju (Sl. glasnik RS, br. 40/13) glavni projekat, koji se dostavlja zajedno sa zahtjevom za izdavanje građevinske dozvole ili dozvole za uklanjanje objekta, treba sadržati plan upravljanja otpadom. Međutim, kao i u FBiH, propisi se ne provode i stanje je veoma slično gore opisanom stanju u Sarajevu.

11.2 Sažetak

Ocjena adekvatnosti infrastrukture za prikupljanje različitih tokova otpada u FBiH i RS prikazana je u Tabela 11-1 za FBiH i Tabela 11-2 za RS. Adekvatnost infrastrukture za prikupljanje bodovana je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da su postojeći, odnosno planirani sistemi za prikupljanje otpada neadekvatni da bi se osiguralo ispunjavanje relevantnih ciljeva iz direktiva EU.

rezultat 2 označava da će postojeći, odnosno planirani sistemi za prikupljanje otpada omogućiti ostvarivanje određenog napretka u ispunjavanju ciljeva iz direktiva EU, ali ne postoje izgledi da će ovi ciljevi biti ispunjeni.

rezultat 3 označava da postoji adekvatna infrastruktura za prikupljanje otpada, ili utvrđeni, odnosno razrađeni planovi za njeno unapređenje, što će osigurati da ciljevi iz direktiva EU budu ispunjeni.

Tabela 11-1: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za prikupljanje otpada u FBiH

Tok otpada Postojeća infrastruktura Stvarno planirana infrastruktura


Rezultat 1 – u većini opština postojeća infrastruktura za upravljanje otpadom je neadekvatna. U određenoj mjeri je zastupljeno razdvojeno prikupljanje iskoristivog otpada, ali ova praksa je prilično rijetka i ograničena je na mali broj opština. Formalne usluge prikupljanja otpada pružaju se za tek 65% do 70%

Rezultat 1 – nema stvarno utvrđenih planova promjena

108


domaćinstava (pokrivenost ovom uslugom je bolja u urbanim područjima u poređenju sa poluurbanim/ruralnim opštinama). Stopa povrata troškova je veoma niska i nedovoljna da bi se pokrili troškovi usluga koje se nude.


Rezultat 1 – izrada planova za upravljanje građevinskim otpadom, odnosno planova za upravljanje otpadom od rušenja objekata je zakonska obaveza. Međutim, zakonske odredbe se ne primjenjuju, i kao rezultat toga, ovi planovi se ne izrađuju u građevinskom sektoru. Shodno tome, nema formalnog sistema za prikupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, koji se često nelegalno odlaže.


Ambalažni otpad

Rezultat 1 – do marta 2016. godine, ambalažni otpad su prikupljali ovlašteni operateri sistema, ili su sama preduzeća organizovala prikupljanje ovog otpada. Ovaj sistem je ukinut i sredstva su preusmjerena na Fond za zaštitu okoliša, koji će sada početi sa finansiranjem aktivnosti prikupljanja za ovaj tok otpada. S obzirom na nedavne promjene u sistemu organizovanja prikupljanja ambalažnog otpada i nesigurnost u pogledu načina na koji će sredstva za zaštitu okoliša biti utrošena, data je niska ocjena - 1.


EEO Rezultat 1 – isto kao i za ambalažni otpad. Rezultat 1 – nema stvarno utvrđenih

planova promjena

Otpadna vozila

Rezultat 1 – nema formalnog sistema za prikupljanje ovog otpada koji bi finansirali proizvođači.





Tabela 11-2: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za prikupljanje otpada u RS



Rezultat 1 – postojeća infrastruktura za upravljanje prikupljanjem otpada je neadekvatna u većini opština, s tim da je


109


razdvojeno prikupljanje iskoristivog otpada uglavnom nepostojeće. Formalne usluge prikupljanja komunalnog otpada su u većoj mjeri zastupljene u urbanim nego u ruralnim područjima. Stopa povrata troškova je veoma niska i nedovoljna da bi se pokrili troškovi usluga koje se nude.


Rezultat 1 – građevinska preduzeća i preduzeća koja se bave rušenjem ili uklanjanjem objekata trebaju, u okviru ‘glavnog projekta’, koji dostavljaju zajedno sa zahtjevom za izdavanje građevinske dozvole ili dozvole za uklanjanje objekta, dostaviti i plan upravljanja otpadom. Međutim, zakonske odredbe se ne primjenjuju, i kao rezultat toga, ovi planovi se ne izrađuju u građevinskom sektoru. Shodno tome, nema formalnog sistema za prikupljanje građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, koji se često nelegalno odlaže.


Ambalažni otpad



EEO Rezultat 1 – nema formalnog sistema za prikupljanje ovog otpada koji bi finansirali proizvođači.


Otpadna vozila






110

12.0 Adekvatnost infrastrukture za obradu i

zbrinjavanje otpada

12.1 Pregled

12.1.1 Prerada otpada

U okviru studije iz 2006. godine Procjena sektora reciklaže u Bosni i Hercegovini obavljeno je detaljno istraživanje koje je obuhvatilo 35 preduzeća sa procijenjenim kombinovanim tržišnim udjelom od oko 60%.73 Rezultati ove studije su sljedeći:

iskoristivi materijali od crnih (neobojenih) metala - za 67% preduzeća za otkup sekundarnih sirovina koja su bila obuhvaćena ovom studijom utvrđeno je da se bave otkupom, preradom i prodajom neobojenih metala. Najveće preduzeće koje koristi otpadno željezo i čelik kao sirovinu je BH STEEL. Određene aktivnosti reciklaže takođe su zabilježene u Željezari Vareš (reciklaža otpadnog željeza za livenje) i Željezari Ilijaš (reciklaža otpadnog željeza za livenje i otpadno liveno gvožđe),

iskoristivi materijali od obojenih metala - 40% do 50% analiziranih preduzeća koja se bave preradom sekundarnih sirovina bave se preradom iskoristivih materijala od obojenih metala. Prema podacima iz izvještaja obojeni metali se uglavnom izvoze,

iskoristivi materijali od plastike - za 28% analiziranih preduzeća koja se bave preradom sekundarnih sirovina navodi se da se bave otkupom, preradom ili prodajom plastike. Iskoristivi materijali od plastike se prema podacima iz izvještaja izvoze u Hrvatsku, Italiju, Austriju, Njemačku i Bivšu Jugoslovensku Republiku Makedoniju (BJRM), dok određenu količinu koriste mlinovi za mljevenje plastike u BiH. Ovi mlinovi se nalaze u Gračanici, Posušju, Čitluku (FBiH) i Bijeljini (RS),

papir - 50% preduzeća analiziranih u sklopu studije bavi se prikupljanjem papira. U vrijeme provođenja ove studije, 30% papira za reciklažu se izvozilo dok je 70% koristila fabrika za proizvodnju papira i papirne ambalaže Natron Maglaj (jedina fabrika u BiH koja se bavi reciklažom starog papira),

istrošeni akumulatori – za 40% preduzeća koja se bave preradom sekundarnih sirovina utvrđeno je da se bave otkupom, preradom ili prodajom istrošenih akumulatora. Prema podacima iz izvještaja 90% prikupljenih akumulatora se izvozi, dok 10% prerađuje fabrika akumulatora Tesla iz Brčkog (jedina fabrika u BiH za preradu baterija i akumulatora), i

73 Međunarodna finansijska korporacija (2006.) Procjena sektora reciklaže u Bosni i Hercegovini

111

staklo - u izvještaju je konstatovano da su trgovanje i prerada stakla nerazvijeni u BiH.

Prema ovoj studiji, mogu se izdvojiti četiri fabrike s obzirom na veličinu postrojenja i količinu prerađenog materijala:

FBiH: o Natron Hayat, Maglaj, najveća fabrika papira i papirne ambalaže u

državi; o Mittal Steel, Zenica, proizvođač čelika, i o Weltplast, proizvođač plastike.

Distrikt Brčko BiH: o Tesla, Brčko, vodeća fabrika za proizvodnju startnih akumulatora.

U daljem tekstu biće više riječi o pojedinim ključnim postrojenjima u svakoj pojedinačnoj regiji u BiH.


Natron Maglaj je 1951. godine osnovala država, bivša SFRJ, i od tada je najveći proizvođač kraft papira i ambalažnih materijala u zemlji. U maju 2015. godine, kompanija je privatizovana spajanjem kompanija Natron d.d. Maglaj i kompanije Kastamonu Entegre, koja je članica Hayat Holding grupacije iz Turske. U 2013. godini, maksimalni kapacitet proizvodnje papira bio je 285 tona dnevno, a u narednom investicionom ciklusu planirano je povećanje proizvodnih kapaciteta i do 390 tona dnevno.74

Mittal Steel Zenica: Fabrika za proizvodnju željeza i čelika osnovana je 1982. godine pod nazivom Željezara Zenica i, u to vrijeme, je uglavnom proizvodila proizvode od valjanog čelika. Fabrika je kasnije pretvorena u veliki industrijski kompleks sa koksarom, visokom peći i valjaonicom čelika. U toku rata, sredinom 90.-ih godina, fabrika je prestala sa proizvodnjom. U 1998. godini, kompanija je ponovno pokrenuta finansijskim sredstvima Kuvajtskog investicionog fonda (Kuvajt). Putem zajedničkog ulaganja sa državom, Kuvajt je formirao novo preduzeće pod nazivom BH Steel-Željezara Zenica. U decembru 2004. godine, Mittal Steel, globalna firma za proizvodnju čelika, je od Vlade FBiH kupila 51% dionica u preduzeću BH Steel-Željezara Zenica nakon čega je, u decembru 2005. godine, Mittal Steel kupio dodatnih 41% dionica od kuvajtskog vlasnika. Kao rezultat ovih transakcija, Mittal Steel sada ima vlasnički udio od 92% u kompaniji Mittal Steel Zenica. Fabrika proizvodi toplo valjane proizvode – na primjer, rebrasti betonski čelik, valjane žice, armaturne žice, rešetkaste nosače i klasični betonski čelik – uglavnom za tržišta Balkana, EU i Sjeverne Afrike. Iako je planirano da dostigne proizvodni kapacitet od 2.250.000 tona čelika godišnje, fabrika trenutno proizvodi manje od jedne tone čelika

74 Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije (2013) Ministar Trhulj posjetio kompaniju Natron-Hayat d.o.o. Maglaj, datum pristupanja: januar 2016, dostupno na: www.fmeri.gov.ba/ministar-trhulj-posjetio-kompaniju-natronhayat-doo-maglaj.aspx

http://www.fmeri.gov.ba/ministar-trhulj-posjetio-kompaniju-natronhayat-doo-maglaj.aspx

http://www.fmeri.gov.ba/ministar-trhulj-posjetio-kompaniju-natronhayat-doo-maglaj.aspx

112

godišnje, s tim da je ukupna godišnja proizvodnja u 2012. godini iznosila 700.000 tona (fabrika ima maksimalni kapacitet od 1.000.000 tona godišnje).75

Weltplast je privatna firma osnovana 1984. godine. Ova firma je tržišni lider na prostoru BiH u završnoj preradi polimernih materijala PE i PP. Neki od proizvoda ove firme su cijevi za distribuciju vode, cijevi za distribuciju plina, PP cijevi i spojni elementi, PE ambalaža/vrećice, filmovi, kao i plastika koja se koristi u poljoprivredi. Reciklirani materijal koristi se samo u proizvodnji PE vrećica i filmova. Godišnja proizvodnja u BiH i Hrvatskoj iznosi 10.000 tona (zasebni podaci samo za BiH nisu dostupni), uključujući tlačne PEHD cijevi, PP cijevi za kućne instalacije, konfekcioniranu ambalažu, filmove i industrijske folije.76


Omorika Reciklaža je fabrika koja reciklira PET ambalažu (Slika 3-15). Preduzeće je osnovano 2007. godine i nalazi se u Johovcu blizu Doboja (RS). Otpadna PET ambalaža se koristi kao sirovina i reciklira se u savremenom pogonu za reciklažu sa instaliranim kapacitetom od 400 tona mjesečno. Rabljena ambalaža se koristi za proizvodnju PET mljevenca visokog stepena čistoće, koji se onda koristi za proizvodnju PET regranulata (rPET).

75 Muhamedagić S. Duran S. (2009) Uticaj metalurške proizvodnje na kvalitet zraka u Zenici, 6. Naučno-stručni skup s međunarodnim učešćem “Kvalitet 2009”, Neum, Bosna i Hercegovina, 4-6. juni 2009., https://ejatlas.org/conflict/arcelormittal-steel-production-factory-zenica-bosnia-and-herzegovina 76 Weltplast (2016) O nama, datum pristupanja: januar 2016, dostupno na: www.weltplast.com/en/about-us.html

https://ejatlas.org/conflict/arcelormittal-steel-production-factory-zenica-bosnia-and-herzegovina

http://www.weltplast.com/en/about-us.html

http://www.weltplast.com/en/about-us.html

113

Slika 12-1: Fabrika za reciklažu PET ambalaže Omorika Reciklaža

Izvor: Omorika Reciklaža

12.1.1.3 Brčko distrikt Bosne i Hercegovine

Fabrika Tesla je osnovana 1962. godine za proizvodnju (startnih) akumulatora za sve vrste vozila i izradu mašina. Nakon 1970. godine, ovo preduzeće je stupilo u partnerstvo sa firmama UNIS Sarajevo (namjenska industrija) i VW AG i Hoppecke iz Njemačke kako bi unaprijedili svoje proizvode i probili se na nova tržišta. Nova fabrika sa kapacitetom od 12.000 tona godišnje osnovana je 1978. godine. U 90-im rat je prekinuo proizvodnju. Poslije rata država je preuzela vlasništvo, odnosno Distrikt Brčko je postao vlasnik ovog preduzeća. U 2005. godini, preduzeće je na tenderu kupio MPP Klas i g. Miodrag Bukvić. S obzirom da olovo iz recikliranih akumulatora čini 80% novog akumulatora, kompanija je izgradila novu topionicu. Kupljena je moderna oprema za pretapanje od italijanskog proizvođača sa kapacitetom od 20.000 do 25.000 tona istrošenih akumulatora godišnje. Prema prikupljenim podacima, ova fabrika radi sa značajno smanjenim kapacitetom s obzirom na nedovoljnu količinu starih baterija/akumulatora u BiH (mnoga preduzeća koja imaju dozvolu za prikupljanje starih baterija/akumulatora izvoze ovu sirovinu na reciklažu u inostranstvo).

12.1.2 Pogoni za obradu miješanog otpada (Mehaničko sortiranje)


U opštini Konjic, na staroj opštinskoj deponiji izgrađena je sortirnica za miješani komunalni otpad. Pored inicijativa pokrenutih od strane opštinskih komunalnih

114

preduzeća, pojedine sanitarne deponije (Smiljevići u Sarajevu, Uborak u Mostaru i Desetine u Tuzli) uvele su sortirnice za sortiranje reciklažnog otpada. O ovome će biti više riječi u Poglavlju 12.1.3.


U septembru 2012. godine, JKP Progres Doboj je otvorilo centar za razdvajanje komunalnog otpada (Slika 3-16). Kapacitet postrojenja za razdvajanje miješanog komunalnog otpada je 5 tona po satu. Materijali koji se mogu reciklirati, uključujući PET, metale i papir, razdvajaju se od miješanog komunalnog otpada.77

Pored inicijativa komunalnih preduzeća, postoje takođe i inicijative koje su pokrenule regionalne deponije (Ramići u Banja Luci i Brijesnica u Bijeljini) za sortiranje reciklažnog otpada. O ovome će biti više riječi u Poglavlju 12.1.3.

77 Web stranica JKP Progres Doboj (2016), datum pristupanja: januar 2016, dostupno na sljedećem linku: www.progres-doboj.net/centar.html

http://www.progres-doboj.net/centar.html

115

Slika 12-2: Centar za razdvajanje komunalnog otpada, JKP Progres Doboj

Izvor: JKP Progres Doboj

12.1.2.3 Pogoni za obradu miješanog otpada (spaljivanje)

U BiH nema pogona za spaljivanje otpada. Međutim, u FBiH posluje fabrika cementa Lukavac (Lukavac, Tuzlanski kanton),78 koja je uspješno provela testove spaljivanja i dobila okolinsku dozvolu za spaljivanje sljedećih vrsta alternativnih goriva (dozvoljeno je da ova goriva sačinjavaju 10% potražnje za energijom):

otpadne gume,

određene vrste otpadnih ulja,

otpad iz kožarske industrije,

otpad iz tekstilne industrije,

filtracijska glina iz rafinerije nafte,

78 Podaci o kompaniji i proizvodnom procesu mogu se naći na Fabrika Cementa Lukavac (2016) Web stranica, datum pristupanja: januar 2016, dostupno na sljedećem linku: www.fclukavac.ba/

http://www.fclukavac.ba/

116

miješani mljeveni otpad, i

alternativne sirovine (zauljena zemlja, otpadni mulj nastao pročišćavanjem otpadnih voda i galvanski talog).

Fabrika cementa u Kaknju (FBiH) takođe planira prilagoditi svoj tehnološki proces i osigurati dodatnu kontrolu emisije dimnih plinova u bliskoj budućnosti, kao i obaviti preliminarne testove spaljivanja. Ovaj proces, međutim, još nije započet.

12.1.3 Odlaganje otpada


U FBiH, odlaganje komunalnog otpada organizovano je na sljedeći način:

na regionalnim sanitarnim deponijama (Smiljevići u Sarajevu, Mošćanica u Zenici i Uborak u Mostaru),

na opštinskim sanitarnim deponijama (Desetine Tuzla),

na odobrenim opštinskim (nesanitarnim) odlagalištima otpada – koja rade, ili su radila, u skladu sa dozvolom izdatom od strane nadležnog organa, i

na neodobrenim opštinskim odlagalištima otpada koja nemaju dozvolu izdatu od strane nadležnog organa.

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, u 2010. godini je evidentirano 49 odlagališta komunalnog otpada (deponije i odobrena opštinska nesanitarna odlagališta otpada).79 Međutim, Federalni zavod za statistiku od tada nije ažurirao ovu informaciju. S obzirom na prethodno navedenu ocjenu sanitarnih deponija, pretpostavlja se da 45 opštinskih odlagališta otpada koja se potencijalno još uvijek koriste ne ispunjavaju standarde sanitarnog odlaganja otpada propisane Direktivom EU o odlagalištima otpada. Četiri deponije koje ispunjavaju standarde sanitarnog odlaganja otpada na odlagalište detaljnije su opisane u daljem tekstu.

Regionalnom deponijom Smiljevići u Sarajevu upravlja kantonalno JKP Rad (koje je u vlasništvu Kantona Sarajevo). KJKP Rad prikuplja otpad iz devet opština Kantona Sarajevo i upravlja deponijom. Ova deponija je u funkciji od 1962. godine. Obnova deponije započela je 1997. godine. Stari dio deponije je saniran i zatvoren, i deponija je proširena tako da sada zauzima ukupnu površinu od 65 ha. Planira se da se ova deponija koristi do 2030. godine. Obnova ove deponije uključivala je izgradnju kaseta za odlaganje otpada sa multibarijernim sistemom zaštite, ulaznog objekta sa kolskom vagom, upravne zgrade, sistema za prikupljanje deponijskog plina (metana) (100 cijevi) sa bakljom, sistema za prikupljanje deponijskog filtrata (eluata) i druge infrastrukture (pristupni putevi, ograda, priključivanje na javne komunalne mreže, praonica za gume vozila prije izlaska u javni saobraćaj, itd.).

79 Prvi podaci: Prikupljeni/sakupljeni komunalni čvrsti otpad u 2010., br. 20.5.1, Federalni zavod za statistiku, 20. juli 2011

117

Na deponiji je izgrađeno postrojenje za tretman procjednih voda (eluata). Međutim, u vrijeme provođenja ove studije ovo postrojenje je bilo u probnoj fazi i nije počelo sa radom u punom kapacitetu. Energetsko postrojenje na deponijski plin je kapaciteta 300 kW el. energije i 432 kW toplotne energije uz potrošnju od 200 m3 po satu deponijskog plina. Do sada je ovo postrojenje proizvelo 3,6 miliona kW/h električne energije. Ova mini-elektrana je uvezana preko transformatorske stanice u energetski sistem BiH. Pregled ove deponije prikazan je na Slika 3-17.

Slika 12-3: Regionalna deponija Smiljevići, Sarajevo

Izvor: KJKP Rad

U 2004. godini, KJKP Rad je nizom projekata započeo sa aktivnostima na reciklaži otpada iz domaćinstava. Nakon toga, u okviru pilot projekta izgrađena je sortirnica otpada u 2006. godini (Slika 3-18). Sortirnica je započela sa radom u januaru 2007. godine. Ova sortirnica se trenutno koristi samo za (sekundarno) sortiranje već razdvojeno prikupljenog reciklažnog otpada (npr. PET ambalaža, papir i karton, plastična ambalaža i metalna ambalaža) sa punktova za odlaganje koji se mogu naći u određenim dijelovima grada Sarajeva.

Slika 12-4: Sortirnica u regionalnoj deponiji Smiljevići, Sarajevo

Izvor: KJKP Rad

Regionalnom deponijom Mošćanica u Zenici upravlja privredno društvo Regionalna deponija Mošćanica d.o.o. Zenica, koja je 100% u vlasništvu opštine Zenica. Ova deponija

118

je počela sa radom 2008. godine i predviđeno je da se na njoj deponuje otpad iz ove regije u periodu od 30 godina. Ukupna površina deponije je oko 24.000 m2.

Osnovne komponente deponije Mošćanica su sljedeće:

kasete za odlaganje otpada sa multibarijernim sistemom zaštite,

ulazni objekat sa kolskom vagom,

upravna zgrada,

radionica za održavanje vozila,

praonica za gume vozila prije izlaska u javni saobraćaj,

infrastruktura (pristupni putevi, ograda, priključivanje na javnu komunalnu mrežu, itd.),

sistem za prikupljanje deponijskog plina (metana),

sistem drenaže,

sistem prikupljanja procjednih voda i sabirni bazen (laguna) za deponijski filtrat - sistem recirkulacije i vraćanja vode u aktivnu sekciju deponije, i

prostor za privremeno skladištenje opasnog otpada iz domaćinstava. Sistem za prikupljanje deponijskog gasa koji je uveden na deponiji sastoji se od sistema za otplinjavanje tijela deponije, 64 plinske cijevi, mreže gasnog cjevovoda sa kondenzatorskim posudama, bakljom za spaljivanje i kompresorom za ekstrakciju gasa kapaciteta 250 m³ po satu. Deponija je prikazana na Slika 3-19.

Slika 12-5: Regionalna deponija Mošćanica, Zenica

Izvor: 'Regionalna deponija Mošćanica d.o.o. Zenica, www.rdm.ba

Regionalnom deponijom Uborak u Mostaru upravlja JKP Deponija d.o.o. Mostar, koja je 100% u vlasništvu grada Mostara. Do 2020. godine, deponija će primati miješani komunalni otpad u tri kasete ukupne površine od oko 2 ha (ove tri kasete osiguravaju oko 160.000 m3 raspoloživog prostora za odlaganje otpada), nakon čega se planira proširenje kapaciteta ove deponije. Prema planu deponija će u završnoj fazi zauzimati površinu od oko 11,5 ha. Deponija se sastoji od sljedećih glavnih komponenti:

prijemna zona sa kolskom vagom, platoom za dezinfekciju i pranje vozila, stanica za gorivo, itd. (Slika 3-20),

poslovno (upravni) objekat,

http://www.rdm.ba/

119

garaža za smještaj teške mehanizacije,


sistem za prikupljanje i obradu deponijskog plina i filtrata (eulata), i

sortirnica za miješani komunalni otpad kapaciteta 15 tona po satu (Slika 3-21). Ova deponija je puštena u rad 2014. godine, uz privremenu dozvolu za rad.

Slika 12-6: Regionalna deponija Uborak, Mostar

Izvor: JP Deponija d.o.o. Mostar, www.jpdeponija.ba/

Slika 12-7: Sortirnica u regionalnoj deponiji Uborak, Mostar

Izvor: JP Deponija d.o.o. Mostar, www.jpdeponija.ba/

Opštinskom sanitarnom deponijom Desetine u Tuzli upravlja JKP Komunalac Tuzla. Ova deponija takođe prima otpad iz grada Tuzle. Deponija se koristi posljednjih 20 godina, ali je modernizovana 2010. godine. Osnovne komponente ove deponije su:


ulazno-izlazna zona sa vagom,

sistem za prikupljanje deponijskog filtrata,

zona za pranje vozila,

prilazne saobraćajnice i parking, i

objekti infrastrukture.

http://www.jpdeponija.ba/

http://www.jpdeponija.ba/

120

U sklopu modernizacije ove deponije 2010. godine, izgrađeno je i postrojenje za selekciju komunalnog otpada koje omogućava razdvajanje plastike, papira i metala (Slika 3-22).

Slika 12-8: Sortirnica u opštinskoj deponiji Desetine, Tuzla

Izvor: JKP Komunalac Tuzla, www.komunalactz.com.ba/

U vrijeme pisanja ove ocjene, sljedeće regionalne deponije bile su u fazi razvoja u FBiH:

Tri opštine u Kantonu 10 (Glamoč, Livno i Bosansko Grahovo) potpisale su sporazum o osnivanju javnog preduzeća za upravljanje otpadom. U 2012. godini, opštinska vijeća usvojila su odluku o izgradnji regionalne deponije za čvrsti otpad u mjestu Korićine. Projektna dokumentacija je trenutno u pripremi.

4 opštine Srednjobosanskog kantona (Gornji Vakuf, Donji Vakuf, Bugojno i Jajce) su odredile lokaciju starog kopa rudnika uglja Gračanica, Gornji Vakuf/Uskoplje kao najpogodnije mjesto za izgradnju regionalne deponije. Projektna dokumentacija za ovu deponiju trenutno je u pripremi.

Studija izvodljivosti za izgradnju sanitarne deponije za regiju Tuzle (opštine Banovići, Kladanj i Živinice) završena je 2012. godine. Lokacija koja je ocjenjena je ‘Separacija 1’ u opštini Živinice. Odabran je najpovoljniji ponuđač za pripremu projektne dokumentacije za izgradnju sanitarne deponije u regiji Tuzla i očekuje se da će uskoro početi priprema projektne dokumentacije.

Čak i uz izgradnju ovih deponija, procjenjuje se da oko 40% stanovništva u FBiH neće biti pokriveno režimom odlaganja otpada na regionalnim deponijama.


U RS je odlaganje komunalnog otpada organizovano na sljedeći način:

postoje regionalne sanitarne deponije (Ramići u Banja Luci i Brijesnica u Bijeljini);

odlaganje se takođe vrši na odobrenim opštinskim odlagalištima otpada koja trenutno rade, ili su radila, u skladu sa ekološkom dozvolom izdatom od strane opštine ili nadležnog ministarstva, i

postoje neodobrena opštinska odlagališta otpada koja nemaju dozvolu izdatu od strane opštine ili nadležnog ministarstva.

http://www.komunalactz.com.ba/

121

Prema podacima Zavoda za statistiku RS, u 2013. godini u RS su evidentirana 43 odlagališta otpada.80 Osim dvije prethodno spomenute regionalne deponije, pretpostavlja se da preostalih 41 odlagalište otpada nisu izgrađena u skladu sa specifikacijama propisanim u Direktivi EU o odlagalištima otpada.

Regionalnom deponijom Ramići u Banja Luci upravlja JKP DEP-OT Banja Luka, koje se nalazi u vlasništvu grada Banja Luke (63%) i 7 opština ove regije - Gradiška (14%), Prnjavor (10%), Laktaši (8%), Srbac (1.92%), Kotor Varoš (0.03%), Čelinac (4%) i Kneževo (0.01%). Sadašnja lokacija deponije korištena je od 1976. godine kao opštinsko nesanitarno odlagalište otpada. Obnova starog odlagališta otpada započela je 2004. godine. Prva faza je uključivala postavljanje ograde oko deponije, izgradnju ulazne zone, postavljanje kolske vage na ulazu, izgradnju kanala u sklopu obnove deponije, itd. Od 2005. godine vodi se detaljna evidencija o odloženom otpadu razvrstanom po vrsti i količini.

Druga faza obnove obuhvatila je sanaciju plohe stare deponije Ramići ukupne površine od 29 ha i proširenje kapaciteta deponije na ukupnu površinu od 44 ha. U sklopu ovog proširenja kapaciteta izgrađena je sanitarna kaseta za odlaganje otpada sa sistemima za prikupljanje procjednih voda i deponijskog gasa. Nova kaseta je predviđena za odlaganje otpada u narednih 5 do 8 godina. Procjedne vode se trenutno prikupljaju u dva sabirna bazena, lagunu ukupnog kapaciteta 200 m3 gdje se vrši djelimično izjednačavanje i prirodna aeracija vode. Deponija je prikazana na Slika 3-23.

Slika 12-9: Regionalna deponija Ramići, Banja Luka

Izvor: JP DEP-OT Banja Luka, www.dep-ot.com

U 2014. godini je počelo sa radom postrojenje za obradu procjednih voda (Slika 3-24). Postrojenje ima kapacitet od 50 m3 dnevno, sa mogućnošću povećanja kapaciteta na 80 m3 dnevno, i koristi metodu reverzne (povratne) osmoze. Puštanjem ovog postrojenja u

80 Zavod za statistiku RS (2014.) Statistički godišnjak: Proizvedeni, prikupljeni i odloženi otpad u 2013, br. 218/14, 1. septembar 2014.

http://www.dep-ot.com/

122

rad, regionalna deponija Ramići u potpunosti ispunjava uslove predviđene za sanitarno odlagalište otpada u skladu sa propisima RS i direktivama EU.

Slika 12-10: Postrojenje za obradu procjednih voda u regionalnoj deponiji Ramići, Banja Luka

Izvor: JP DEP-OT, Banja Luka, www.dep-ot.com

Regionalna deponija - DEPOT Banja Luka planira izgraditi reciklažni centar na deponiji. Međutim, potrebna sredstva u iznosu od oko EUR 1,7 miliona još uvijek nisu odobrena.81

Regionalnom deponijom Brijesnica u Bijeljini upravlja JKP Eko-Dep Bijeljina, koje su osnovale opštine Bijeljina, Ugljevik, Lopare, Čelić i Teočak. Trenutno su u funkciji prva i druga sekcija deponije.82 Prema procjenama, ukupna površina deponije od 4,5 ha, i s tim povezana zapremina, dovoljna je za odlaganje otpada iz ove regije u narednih 5 do 7 godina. Kasete za odlaganje otpada su izgrađene u skladu sa Direktivom EU o odlagalištima otpada, sa zaštitnim izolacionim materijalima, posebnom geomembranom i drugim materijalima.

Procjedne vode se prikupljaju u egalizacioni bazen, sa sistemom za recirkulaciju i povrat procjedne vode u aktivnu sekciju. U 2014. godini, u sklopu deponije počelo je sa radom postrojenje za obradu procjednih voda (koristi se metoda reverzne osmoze). Pored toga, trenutne kapitalne investicije obuhvataju i izgradnju sistema za prikupljanje deponijskog gasa sa gasnom bakljom. U skladu sa planom kapitalnih investicija u drugoj fazi obnove, pokrenuta je procedura za izgradnju postrojenja za sagorijevanje deponijskog gasa. Deponija je prikazana na Slika 3-25.

81 Akcioni plan za implementaciju Direktive EU o odlagalištima otpada u Republici Srpskoj, septembar 2014. 82 Ibid.

http://www.dep-ot.com/

123

Slika 12-11: Regionalna deponija Brijesnica, Bijeljina

Izvor: JP Eko-Dep Bijeljina

Eko-DEP se trenutno suočava sa brojnim poteškoćama, od kojih su najveće mala količina komunalnog otpada koji se isporučuje na ovu deponiju i niski troškovi odlaganja otpada. Planirano je da deponija prima oko 200 tona komunalnog otpada dnevno, ali prema raspoloživim podacima ta količina iznosi manje od 90 tona dnevno. Zbog loše ekonomske situacije i visokih troškova transporta, opštine Čelić i Teočak ne koriste ovu deponiju, dok grad Bijeljina i opštine Ugljevik i Lopare ne odlažu sav proizvedeni otpad na deponiju Brijesnica, već još uvijek djelimično koriste svoja stara odlagališta.

U vrijeme pisanja ove procjene, u RS su u fazi razvoja bile sljedeće regionalne deponije:

Regionalna deponija Crni vrh u regiji Zvornika je u završnoj fazi izgradnje. Ova deponija će zauzimati površinu od 6 ha i koristiće se kao odlagalište otpada za devet opština (7 iz RS i 2 iz FBiH). Planirano je da se ova deponija koristi za odlaganje otpada u periodu od 20 godina, a njen kapacitet biće 40.000 tona godišnje.

Stara deponija Kurevo u opštini Prijedor (koja se koristi od 1984. godine) je u procesu obnove kako bi postala regionalna sanitarna deponija. Finansiranje obnove je omogućeno putem kredita Svjetske banke. Deponija se nalazi na oko 8 km udaljenosti od grada Prijedora, pokriva površinu od 60.000 m2 i ima ukupni kapacitet od 1.000.000 m3. Ova deponija je polupopunjena, što omogućava dalje odlaganje otpada do 2025. godine.

Prema podacima opštine Doboj, na ovom području je započela izgradnja regionalne deponije. Deponiju u Doboju će koristiti opštine Doboj, Modriča, Derventa, Brod, Petrovo, Teslić, Vukosavlje i Šamac iz RS i opštine Doboj Jug, Doboj Istok, Gračanica, Tešanj, Usora, Odžak i Maglaj iz FBiH.

Čak i uz izgradnju ovih deponija, procjenjuje se da oko 20% stanovništva u RS neće biti pokriveno režimom odlaganja otpada na regionalne deponije.

12.1.4 Neuređena odlagališta otpada

U BiH ne postoji definicija ‘neregulisanog/neuređenog odlagališta otpada’ ili ‘divlje deponije’ i teško je napraviti razliku između ‘ilegalnog odlagališta’ i mjesta gdje se iznova

124

nelegalno odlaže otpad. Komunalna preduzeća za upravljanje otpadom uklanjaju manja odlagališta, ali “pojavljuju” se nova odlagališta na drugim lokacijama ili se ponovo koriste stare lokacije.


U FBiH ne postoji zvanični popis ilegalnih odlagališta otpada. Jedini dostupni podaci potiču iz Federalnog plana za upravljanje otpadom 2012-2017, prema kojima u FBiH postoji 340 evidentiranih ilegalnih odlagališta otpada. Međutim, ovaj broj bi zapravo mogao biti znatno veći s obzirom da brojna takva odlagališta nisu identifikovana ili evidentirana od strane opština, JKP ili nadležnih organa.


U okviru projekta Identifikacija, kategorizacija i izrada baze podataka lokalnih i divljih deponija na teritoriji Republike Srpske sačinjena je geografska interaktivna baza podataka (GIS) divljih deponija koja je objavljena na Internetu.83 Cilj ovog projekta bio je da se identifikuju lokalne i divlje deponije na teritoriji RS, izradi geoprostorna bazu podataka ovih deponija, procijeni rizik po životnu sredinu od ovih deponija, procijene mogućnosti za sanaciju svake od ovih deponija i procijene finansijska sredstva neophodna za njihovu sanaciju. U okviru projekta identifikovano je 270 lokalnih i divljih deponija na teritoriji RS u 2010. godini (u ovom kontekstu lokalne deponije su legalne nesanitarne opštinske deponije). Zapremina lokalnih deponija iznosila je 2.023.940 m3 dok je procijenjena zapremina divljih deponija iznosila 277.780 m3.

12.2 Sažetak

Ocjena adekvatnosti infrastrukture za obradu otpada u FBiH i RS, u pogledu toga koju infrastrukturu entiteti trebaju izgraditi (prepoznajući pritom činjenicu da prema propisima EU, države nisu obavezne osigurati da svi tokovi otpada budu tretirani i zbrinuti unutar granica te države), prikazana je u Tabela 12-1 za FBiH i Tabela 12-2 za RS. Adekvatnost svake od navedenih tehnologija za obradu otpada bodovana je na skali od 1 do 3 gdje:

rezultat 1 označava da je postojeća, odnosno planirana infrastruktura neadekvatna, na primjer, zbog neodgovarajućeg upravljanja i održavanja deponija koje može predstavljati rizik po zdravlje i životnu sredinu. Planirani kapacitet infrastrukture za obradu komunalnog otpada može uticati na sposobnost države da ispuni ciljeve za reciklažu.

rezultat 2 označava da je infrastruktura za obradu otpada adekvatna, ali još uvijek postoje određena neriješena pitanja u vezi sa upravljanjem, odnosno planiranim kapacitetom.

83 Ovaj projekat je sufinansirao Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS, a proveo ga je Institut za građevinarstvo “IG” Banja Luka

125

rezultat 3 označava da se infrastrukturom za obradu otpada dobro upravlja i da neće biti potencijalno negativnog uticaja na sposobnost države da ispuni predviđene ciljeve za reciklažu.

Tabela 12-1: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za obradu otpada u FBiH

Tok otpada / Vrsta obrade Postojeća infrastruktura Utvrđeni planovi o osiguranju

infrastrukture

Organski otpad razdvojen na izvoru / Kompostiranje, anaerobna digestija (razlaganje)

Rezultat 1 – nisu identifikovani kapaciteti.

Rezultat 1 – nema informacija o planovima.

Miješani otpad / Mehaničko biološka obrada otpada

Rezultat 1 – jedna od sanitarnih deponija ima sortirnicu za miješani komunalni otpad koja prema prikupljenim podacima može obraditi do 15 tona ovog otpada po satu.84


Miješani otpad / Povrat energije

Rezultat 1 – fabrika cementa kojom upravlja firma Lukavac d.d. ima dozvolu za spaljivanje određenih vrsta otpada. U FBiH trenutno nema drugih preduzeća koja primaju otpad u svrhu njegovog spaljivanja.


Tabela 12-2: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za obradu otpada u RS


infrastrukture

Organski otpad razdvojen na izvoru / Kompostiranje, anaerobna digestija (razlaganje)



Miješani otpad / Mehaničko biološka obrada otpada



84 Dvije druge regionalne deponije u FBiH imaju sortirnice, ali ove sortirnice su predviđene za sortiranje suhog reciklažnog (iskoristivog) otpada koji se prikuplja kao dio jednog pomiješanog toka.

126


infrastrukture

Miješani otpad / Povrat energije



Ocjena adekvatnosti infrastrukture za odlaganje/zbrinjavanje otpada u FBiH i RS prikazana je u Tabela 12-3 za FBiH i Tabela 12-4 za RS. Adekvatnost ove infrastrukture bodovana je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da je postojeća ili planirana infrastruktura za odlaganje/zbrinjavanje otpada neadekvatna. Povećani rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu od nelegalnog odlaganja otpada/odlaganja otpada bez dozvole. Ukupni postojeći ili planirani kapacitet za odlaganje/zbrinjavanje otpada može uticati na sposobnost države da ispuni ciljeve za reciklažu.

rezultat 2 označava da je postojeća ili planirana infrastruktura za odlaganje/zbrinjavanje otpada dovoljna u kratkoročnom, odnosno srednjoročnom periodu i da su rizici po zdravlje ljudi i životnu sredinu svedeni na minimum.

rezultat 3 označava da se koristi, ili postoje utvrđeni planovi za osiguranje adekvatne infrastrukture za odlaganje/zbrinjavanje otpada koja omogućava efikasno i ekološki prihvatljivo upravljanje otpadom. Postojeća ili planirana infrastruktura neće negativno uticati na sposobnost države da ispuni ciljeve za reciklažu.

Tabela 12-3: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za odlaganje/zbrinjavanje otpada u FBiH

Vrsta odlaganja/zbrinjavanja

Trenutno Utvrđeni planovi o osiguranju infrastrukture

Odlaganje otpada obavlja se samo na odlagalištima/deponijama (ili drugim) lokacijama koje osiguravaju adekvatnu zaštitu okoliša

Rezultat 1 – još uvijek postoji veliki broj nesanitarnih deponija u vlasništvu opština koje se koriste. Na osnovu najnovijih dostupnih podataka iz 2010. godine, procjenjuje se da postoji 45 opštinskih deponija, koje se potencijalno još uvijek koriste, i koje ne ispunjavaju standarde sanitarnog odlaganja otpada propisane u Direktivi EU o odlagalištima otpada. Postoje četiri sanitarne deponije.

Rezultat 2 – opštine su pripremile planove prilagođavanja, ali nisu sve opštine to uradile, i adekvatnost ukupne infrastrukture za odlaganje/zbrinjavanje otpada je razlog za zabrinutost.

127

Tabela 12-4: Ocjena adekvatnosti infrastrukture za odlaganje/zbrinjavanje otpada u RS

Vrsta odlaganja/zbrinjavanja

Trenutno Utvrđeni planovi o osiguranju infrastrukture

Odlaganje otpada obavlja se samo na odlagalištima/deponijama (ili drugim) lokacijama koje osiguravaju adekvatnu zaštitu životne sredine

Rezultat 1 – podaci iz 2013. godine ukazuju na to da u RS još uvijek postoji 41 opštinska deponija koje nisu izgrađene u skladu sa specifikacijama propisanim u Direktivi EU o odlagalištima otpada. Postoje samo dvije regionalne sanitarne deponije u RS.

Rezultat 1 – nekoliko novih deponija je u fazi razvoja, ali ukupna slika je i dalje problematična.

128

13.0 Upravljanje opasnim otpadom

13.1 Pregled

Postojeća praksa upravljanja opasnim industrijskim otpadom u BiH obuhvata isporuku opasnog otpada specijalizovanim preduzećima koja imaju dozvolu (tj. licencu) koju izdaje relevantni nadležni organ. Ova preduzeća ili izvoze opasni otpad na obradu i odlaganje u inostranstvo ili, u manjoj mjeri, isporučuju ovaj otpad preduzećima u BiH ovlaštenim za obradu ili reciklažu. Određene količine opasnog otpada (nema preciznijih informacija o količinama) odlažu se na deponijama (u većini slučajeva na nesanitarne deponije), pogotovo na lokacijama industrijskih postrojenja. U BiH nema odlagališta za opasni otpad.

Prekogranični promet opasnog otpada odvija se u skladu sa Bazelskom konvencijom. Kompanije koje su ovlaštene od strane FMOT za zbrinjavanje i izvoz otpada u skladu sa odredbama Bazelske konvencije su:85

Grioss d.o.o., Grude,

Kemis d.o.o., Lukavac,

Kemokop d.o.o., Tuzla,

Delta Petrol d.o.o., Kakanj,

C.I.B.O.S. d.o.o., Sarajevo, i

Reciklon d.o.o., Sarajevo. Trenutno, spisak ovlaštenih kompanija u RS nije javno dostupan. Količina opasnog otpada koji se izvozi radi zbrinjavanja prikazana je na Slika 3-26.

Strategijom zaštite okoliša FBiH predložena je izrada Krovne studije izvodljivosti kojom bi se utvrdile najbolje ekonomske, ekološke i institucionalno prihvatljive alternative za upravljanje ovim otpadom (reciklaža, povrat energije). Na osnovu rezultata ove studije, Strategijom se predlaže izrada Federalnog plana za upravljanje opasnim otpadom, kojim je potrebno predvidjeti upotrebu postojećih i uspostavu dodatnih kapaciteta za povrat materijala i energije. Krovna studija izvodljivosti nije bila objavljena u vrijeme pisanja ove procjene, i tek kada to bude urađeno može se raditi na izradi Federalnog plana za upravljanje opasnim otpadom.

85 Federalno ministarstvo okoliša i turizma (2016) Upravljanje otpadom, datum pristupanja: januar 2016, dostupno na sljedećem linku: www.FMOT.gov.ba/ba/page/79/upravljanje-otpadom

http://www.fmoit.gov.ba/ba/page/79/upravljanje-otpadom

129

Slika 13-1: Prekogranični promet opasnog otpada, 2001.-2012.

Izvor: Agencija za statistiku BiH, Tematski bilten 13: Odabrani pokazatelji stanja okoliša 2013

13.2 Sažetak

Ocjena pristupa zbrinjavanju opasnog otpada prikazana je u Tabela 13-1. Adekvatnost raspoložive infrastrukture za skladištenje, obradu i odlaganje/zbrinjavanje ovog otpada bodovana je na skali od 1 do 3 gdje je:

rezultat 1 označava da je prateća infrastruktura neadekvatna.

rezultat 2 označava da je prateća infrastruktura prihvatljiva, ali sa određenim razlozima za zabrinutost.

rezultat 3 označava da je prateća infrastruktura adekvatna i odgovara svrsi za koju je namijenjena.

Tabela 13-1: Ocjena sistema za zbrinjavanje opasnog otpada

Kriteriji Ocjena

Opasni otpad se skladišti u uslovima koji osiguravaju zaštitu okoliša/životne sredine (Okvirna direktiva EU o otpadu, članovi 17. do 20.)

Rezultat 1 – postoji relativno malo informacija o ovom pitanju, ali s obzirom na nizak nivo izvoza u odnosu na proizvedeni otpad ove vrste, kao i nedostatak postrojenja za obradu opasnog otpada u BiH, može se pretpostaviti da postoje rizici povezani sa neadekvatnim skladištenjem opasnog otpada.

Opasni otpad se može tretirati / zbrinjavati u odgovarajućim postrojenjima unutar BiH ili u drugim državama

Rezultat 1 – u BiH nema postrojenja za tretman i zbrinjavanje opasnog otpada.

130

14.0 Ključna pitanja

Konsultacije su obavljene sa deset relevantnih aktera kako bismo dobili njihove komentare o različitim pitanjima koja su identifikovana u sklopu Procjene o stanju otpada u BiH izložene u prethodnim poglavljima (detaljan popis aktera sa kojima su obavljene konsultacije sadržan je u Prilogu A.1.0). U Tabeli 14 1 iznesen je sažetak ključnih pitanja koja se trebaju razmotriti u BiH, FBiH i RS kako bi se doprinijelo poboljšanju nivoa usluga upravljanja otpadom i njihovom usklađivanju sa uslovima propisanim u propisima EU o otpadu. Ova pitanja predstavljaju polazište za razvoj Mape puta i preporuka sadržanih u njoj (Poglavlje 15.0).

131

Tabela 14-1: Ključna pitanja identifikovana u sklopu Procjene o stanju otpada u BiH

Br. BiH FBiH RS

Uloge i odgovornosti

1 Nedostatak koordinacije između entiteta / države i neusklađenost strategija na entitetskom nivou.

Nadležnosti podijeljene između ministarstava.

Odgovornosti podijeljene između ministarstava.

2 Nedostatak vertikalne i horizontalne integracije među institucijama.

Neoptimalna podjela inspekcijskih odgovornosti.

-

Regulatorna pitanja

1 - Većina odlagališta otpada ne ispunjava osnovne standarde EU.

Većina odlagališta otpada ne ispunjava osnovne standarde EU.

2 - Propisi o odlagalištima otpada nisu usvojeni.

Niska stopa pokrivenosti uslugama prikupljanja otpada u ruralnim područjima.

3 - Pojedine sanitarne deponije ne primjenjuju ograničenja u pogledu otpada koji se prima na odlaganje.

-

4 - Niska stopa pokrivenosti uslugama prikupljanja otpada u ruralnim područjima.

-

Zakonodavna pitanja

1 Nedovoljno preuzimanje inicijative u izradi zakonodavstva na državnom nivou (u svrhu transpozicije direktiva u domaće zakonodavstvo).

Nizak nivo transpozicije direktiva EU. Nizak nivo transpozicije direktiva EU.

2 - Nedostatak provedbenih propisa. Nedostatak provedbenih propisa.


1 Nema odobrenog plana koji bi predvidio odgovarajuću ulogu države u upravljanju otpadom.

Strateški proces planiranja upravljanja čvrstim otpadom je nepotpun.

Radi se na izradi opštinskih planova o upravljanju otpadom prije nego je usvojena strategija na entitetskom nivou.

132

Br. BiH FBiH RS

2 - Nedostatak provedbe federalnog (entitetskog) akcionog plana.

Strateški proces planiranja upravljanja čvrstim otpadom je nepotpun.

3 - Potrebno je razmotriti relativne odgovornosti kantona i opština.

-


1 Nedostatak resursa i osposobljenosti u državnim institucijama.

Nedostatak resursa i osposobljenosti u entitetskim organima.

Nedostatak resursa i osposobljenosti u entitetskim organima.

2 - Nedovoljan broj inspektora u ekološkom inspektoratu.

Nedovoljan broj inspektora u ekološkom inspektoratu.

3 - Nedovoljan broj osoblja u kantonima.

4 - Nedovoljan broj službenika za odnose sa javnošću.

Kvalitet podataka

1 Nema baze podataka o otpadu na državnom nivou. Tonaža otpada se ne mjeri već procjenjuje / koristi se veoma mali broj kolskih vaga.

Tonaža otpada se ne mjeri već procjenjuje / koristi se veoma mali broj kolskih vaga.

2 Nema jedinstvene metodologije za prikupljanje podataka.

Nema jedinstvene metodologije za prikupljanje podataka.


1 - Nisu predviđene sankcije za neispunjenje ciljeva.

Nema ciljeva za recikliranje komunalnog otpada ili otpada iz domaćinstava.

2 - Postojeći sistemi prikupljanja otpada nisu adekvatni da bi omogućili ispunjavanje ciljeva.

Nizak nivo razdvojenog prikupljanja otpada iz domaćinstava.

3 - Nizak nivo razdvojenog prikupljanja otpada iz domaćinstava.

Nema propisa ili ciljeva za biootpad.

4 -

Nije predviđen plan upravljanja biootpadom kako bi se osiguralo ispunjenje ciljeva u pogledu reciklaže / kompostiranja biootpada iz strategije zaštite okoliša.

Nisu predviđeni ciljevi za smanjenje količina biorazgradivog komunalnog otpada koji se šalje na odlagališta.

133

Br. BiH FBiH RS

5 - Nisu predviđeni ciljevi za smanjenje količina biorazgradivog komunalnog otpada koji se otprema na odlagališta

Nema propisa ili ciljeva za građevinski otpad i otpad od rušenja objekata.

6 -

Nisu predviđeni ciljevi u pogledu ponovne upotrebe, obnove ili reciklaže građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata.

-


1 - Stopa naplate naknada za prikupljanje komunalnog otpada je niska i varira.

Stopa naplate naknada za prikupljanje komunalnog otpada je niska i varira.

2 - Tarife nisu dovoljne kako bi se pokrili stvarni troškovi usluga upravljanja otpadom.

Tarife nisu dovoljne kako bi se pokrili stvarni troškovi usluga upravljanja otpadom.

3 -

Sredstva namijenjena za zaštitu okoliša (i donatorska sredstva) mogu potencijalno usporiti razvoj održivih finansijskih rješenja.

Sredstva namijenjena za zaštitu okoliša (i donatorska sredstva) mogu potencijalno usporiti razvoj održivih finansijskih rješenja.


1 Potrebno je na državnom nivou izraditi zakonska rješenja kojima bi se definisala odgovornost proizvođača.

Trenutno, ciljevi za ambalažni otpad nisu mogli biti ocijenjeni zbog nedostavljanja podataka od strane organizacija odgovornosti proizvođača i niže od pune pokrivenosti.

Nije predviđen mehanizam za prikupljanje ambalažnog otpada.

2 -

Ne primjenjuju se kazne za neispunjavanje ciljeva za ambalažni otpad / nema posebnih kazni koje se odnose samo na ambalažni otpad.

Nema materijalnih specifičnih ciljeva za ambalažni otpad.

3 - Ciljevi za EEO se ne mogu ocijeniti. Nema propisa ili ciljeva za EEO.

4 - Ne radi se na osiguranju primjene predviđenih kazni za neispunjenje ciljeva za EEO i neplaćanje predviđenih naknada.

Nema koordinacije aktivnosti u upravljanju EEO između FBiH i RS.

134

Br. BiH FBiH RS

5 - Nema koordinacije aktivnosti u upravljanju EEO između FBiH i RS.

Nema propisa ili ciljeva za otpadna vozila.

6 - Nema zakonske obaveze za proizvođače da ispune ciljeve iz strategije / plana za otpadna vozila.

Nije predviđen sistem za preuzimanje ili obradu otpadnih vozila (npr. sprečavanje onečišćenja ili reciklaža).

7 - Nije predviđen sistem za preuzimanje ili obradu otpadnih vozila (npr. sprečavanje onečišćenja ili reciklaža).

Nema propisa ili ciljeva za baterije i akumulatore.

8 - Nema zakonske obaveze za proizvođače da ispune ciljeve predviđene strategijom / planom za baterije i akumulatore.

Nije predviđen formalni sistem za prikupljanje ili obradu baterija i akumulatora.

9 - Nije predviđen formalni sistem za prikupljanje ili obradu baterija i akumulatora.

-


1 Strateška priroda postrojenja za opasni otpad opravdava izradu strategije na državnom nivou.

Nisu predviđeni planovi zbrinjavanja industrijskog / opasnog otpada kako bi se osiguralo ispunjavanje ciljeva zacrtanih u strategiji.

Nema propisa ili ciljeva / slabo postojeće upravljanje opasnim otpadom.

2 - Nedostatak podzakonskih akata i propisa o upravljanju opasnim otpadom.

-

3 - Nema postrojenja za obradu / zbrinjavanje opasnog otpada.

-

4 - Nizak nivo razdvojenog sakupljanja opasnog otpada.

-

135

DRUGI DIO: MAPA PUTA ZA UNAPREĐENJE UPRAVLJANJA OTPADOM

136

15.0 Mapa puta

Struktura Mape puta prati poglavlja koja su razmatrana u okviru Procjene stanja otpada u zemlji, i odražava probleme koji su indentifikovani u okviru procjene. Ovi problemi su razmatrani u okviru relevantnih poglavlja u nastavku. Kako je naglašeno u Procjeni, težište je stavljeno na dva entiteta, FBiH i RS. U većem dijelu su dva entiteta razmatrana zasebno, iako smo u poglavljima Uloge i nadležnosti ( Poglavlje 15.1), Zakonske odredbe (Poglavlje 15.3), Planiranje upravljanja otpadom (Poglavlje 15.4) i Odgovornost proizvođača (Poglavlje 15.9), dali neka zapažanja u pogledu toga koliko je opravdano za dva entiteta i BD da funkcionišu u praksi kao tri zasebna zakonodavca u donošenju zakona o upravljanju otpadom i usaglašavanju sa propisima EU o otpadu. Također smo u ovim poglavljima dali relevantne komentare koji se relevantni za nivo BiH (državni nivo), kao i preporuke. Ovi komentari su od suštinske važnosti, a odnos prema njima će se odraziti na mnoge druge preporuke.

Nije jednostavno 'izdvojiti' neka od ovih pitanja. Razlog za to je činjenica što su sistemi za upravljanje otpadom sistemske prirode, sa povratnim informacijama, međusobnim vezama i tako dalje, tako da neka 'pitanja' mogu potpadati u brojne različite kategorije. U skladu sa Projektnim zadatkom, bilo je neophodno ispitati mogućnost razmatranja alternativnih mjera za rješavanje utvrđenih problema. Nastojali smo razraditi ove alternative u skladu sa opštim naslovima pod kojima su ovi problemi utvrđeni u okviru Procjene stanja otpada u BiH. Da smo morali ispitati alternative za svaki utvrđeni problem, obrazloženje bi bilo izuzetno dugo.

U poglavljima koja slijede, u okviru posebnih podpoglavlja smo naveli sljedeće:

koji su najvažniji problemi,

uroke ovih problema,

moguće alernativne pristupe rješavanju problema i

pristupe koji preporučujemo za rješavanje problema.

Kako je naglašeno u Poglavlju 3, o prvom nacrtu preporuka je obavljen razgovor sa predstavnicima FMOT-a i MSPCEE-a prije nego što su dostavljeni širem krugu aktera u okviru priprema za nacionalnu radionicu koja je održana u Sarajevu u oktobru 2016. Radionica je iskorištena za pribavljanje dodatnih povratnih informacija o najvažnijim preporukama sadržanim u poglavljima u nastavku. Ove preporuke, kao i neke od diskusija s tim u vezi, zatim su razrađene i unaprijeđene kako bi odražavale primljene komentare.

Pri kraju Mape pute, u odnosu na stavke za koje je to bilo moguće i primjereno, naznačili smo troškove programa mjera koje smo predložili. Nema mnogo smisla navoditi troškove za svaku pojedinu stavku iz razloga koji smo već spomenuli, naime cilj je uspostavljanje stabilnog sistema rješavanjem niza problema, tako da uticaj određenih pojedinačnih mjera nije uvijek tako lako prepoznatljiv.

U principu, moraju se rješavati svi problemi koji su utvrđeni. Shodno tome, davanje prednosti jednoj ili drugoj mjeri je manje važno od osiguranja razumnog rasporeda

137

aktivnosti: neke stvari se moraju uraditi prije ostalih. Pitanje kako treba rasporediti provođenje preporuka razmatrano je u Poglavlju 16.0.

Kako se ciljevi upravljanja otpadom pomjeraju prema vrhu hijerarhije, a pomjeraju se i dalje u ovom pravcu prema prijedlozima Komisije za reviziju Okvirne direktive o otpadu, Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu, tako se smanjuju izgledi da se sistemi upravljanja otpadom mogu uspostaviti koristeći pristup 'odozgo prema dole' i riješiti provedbom kapitalnih projekata. U okviru pristupa upravljanju otpadom kao resursu, o odnosu na sve otpadne materijale i proizvode se prvenstveno stavlja naglasak na najbolji način prikupljanja s ciljem njihovog ponovnog korištenja, pripreme za ponovno korištenje ili reciklaže, a tek kasnije se razmatra mogućnost da se zbrine kao ostali otpad. To znači da će postepeno restrukturisanje sistema prikupljanja ubuduće biti od ključne važnosti, kao i da treba biti prilagođeno situaciji na lokalnom nivou. To ima implikacije u smislu načina da se najbolje raspodijele izvori finansiranja koji su na raspolaganju sektoru s ciljem podrške budućem napretku. Ovo pitanje je razmatrano pri kraju Mape puta.

Kada je riječ o kapitalnim projektima, osim u pogledu osiguranja infrastrukture kao što su sanitarne deponije, te zatvaranja i sanacije odlagališta koja ne zadovoljavaju standarde, težište se sa velikih projekata koji uključuju znatna kapitalna ulaganja, koji su obično bili korišteni za obradu ostalog otpada sve više pomjera u pravcu:

1) sistema za razdvojeno prikupljanje otpadnih materijala i proizvoda koji olakšava njihovo ponovno korištenje, pripremu za ponovno korištenje i reciklažu,

2) preduzeća / pogona koji se bave ponovnim korištenjem / pripremom za ponovno korištenje,

3) obradu razdvojeno prikupljenog biootpada, te ukoliko je programom prikupljanja predviđeno i sortirnice (a to treba smatrati pitanjem na koje potrebno odgovoriti na lokalnom a ne na državnom nivou) i

4) preduzeća koja se bave ponovnom obradom materijala koji se prikupljaju radi ponovne obrade ili reciklaže.

Tačna priroda ili mjesto ovih stavki ne mogu se utvrditi u procjeni poput ove, to bi bio zadatak planova na (kantonalnom) i lokalnom nivou, ali za neke od njih se mogu dati indikativni uslovi. Iz Mape puta je, međutim, jasno da je potrebno raditi na ostvarivanju uslova za uspostavljanje takvog sistema, ojačati kapacitet za pokretanje projekata takve prirode kao i sredstva koja bi bolje osigurala finansijsku održivost takvih projekata.

I na kraju, treba naglasiti da se slika u BiH mijenja, sa promjenama koje su u toku i razradom planova za regionalizaciju upravljanja otpadom za kojim bi se uskoro trebala osjetiti potreba. Preporuke u nastavku teksta su osmišljene s obzirom na kontekst promjena.

15.1 Uloge i nadležnosti

15.1.1 Koji su problemi?

Problemi koji se odnose na uloge i nadležnosti već su opširno razmatrani i naglašeni u prethodnoj procjeni. Najvažniji problemi su identifikovani u Tabela 15-1.

138

Tabela 15-1: Problemi povezani sa ulogama i nadležnostima

Br. Problem

BiH

1. Nepostojanje koordinacije između entiteta / države i neusaglašenost strategija na entitetskom nivou.

2. Nedostatak vertikalne i horizontalne integracije između institucija.

FBiH

1. Nadležnosti podijeljene između više ministarstava.

2. Neoptimalna podjela nadležnosti za inspekcijske poslove.

RS

1. Nadležnosti podijeljene između više ministarstava.

15.1.2 Koji su uzroci problema?

15.1.2.1 Bosna i Herzegovina

Na nivou države je MVTEO zaduženo za najvažnije međunarodne konvencije i ima nadležnosti da osigura da se one provode na entitetskom i nivou BD. Međutim čini se da MVTEO nema mnogo drugih nadležnosti. Nadležnost za donošenje zakona za provedbu pravne tekovine je, prema Ustavu, dodijeljena entitetima i BD. To znači da u BiH postoji mogućnost da:

1) Brčko – Distrikt sa manje od 100.000 stanovnika koji proizvodi oko 40.000 tona komunalnog otpada bude u situaciji da provodi vlastitu verziju pravne tekovine EU. To nameće neprimjereno administrativno opterećenje na BD, a jednostavno je nepotrebno i neproduktivno.

2) Brčko Distrikt i entiteti također bi morali sami prenijeti direktive, te provoditi propise i mehanizme povezane sa direktivama. Taj koncept podrazumijeva rizik da svako ima različite zakone na snazi u pogledu, naprimjer, mjera za odgovornost proizvođača, što bi podijelilo zemlju sa stanovišta preduzeća koja podliježu ovoj obavezi, te nepotrebno zakomplikovalo usaglašavanje i povisilo troškove.

Plan provedbe Direktive o deponijama za Bosnu i Hercegovinu izrađen je 2014, ali nije formalno odobren, te tako još nije proveden. Ovaj dokument predstavlja plan za provedbu Direktive o deponijama 99/31/EC u BiH. Interesantno je da se u planu napominje da se Direktiva o deponijama ne može provesti kao 'samostalna' direktiva. U planu je zato dat kratak pregled Okvirne direktive o otpadu (Direktiva /2008/EC o otpadu) čija je potpuna ili djelimična provedba preduslov za provedbu Direktive o deponijama. Prema našem shvatanju, ovaj Plan je pripremljen pod pritiskom EU (obustavljeno je finansiranje do uspostavljanja planova za provedbu ključnih direktiva).

139

Ukratko, u provedbi pravne tekovine EU može doći do nastanka nepotrebno komplikovanih, a time i nepotrebno zahtjevnih sistema u administrativnom smislu (kako za aktere u vlastima tako i za pravne subjekte koji posluju u BiH). Prepuruka u Izvještaju iz 2012. godine o stanju okoliša (MVTEO) glasi:

“Federalno ministarstvo okoliša i turizma, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS-a i Vlada BD trebaju usvojiti podzakonske akte, koji su potrebni za uspostavljanje sistema upravljanja otpadom koji se ubraja u posebne kategorije (akumulatori, otpadna ulja, otpadni automobili, EEO itd.). Pored izrade zakonskih propisa, relevantna entitetska i kantonalna ministarstva bi trebala raditi na podizanju industrijske svijesti o mogućnostima ponovne upotrebe i reciklaže, te na promociji povrata materijala i energije iz otpada. Relevantna entitetska i kantonalna ministarstva trebaju raditi na izradi studija izvodljivosti za ispitivanje ekonomskih aspekata i potencijalnog tržišta za organiziranje odvojenog prikupljanja komunalnog otpada i za izgradnju postrojenja za reciklažu. Program reciklaže na nivou države, koji bi se proveo u partnerstvu sa općinskim/kantonalnim komunalnim preduzećima (kontejneri za otpadni papir, kamioni itd.), mogao bi značajno poboljšati povrat materijala”.

Ovim je naglašena mogućnost da dva entiteta i Brčko Distrikt usvoje različite zakone.


FMOT ima vodeću nadležnost u oblasti otpada, ali za industrijski otpad je nadležno FMERI, dok je za medicinski otpad nadležno FMZ.

Podijeljena nadležnost za različite vrste otpada pogoduje nastanku preklapanja nadležnosti. Politike za jedan tok otpada u sve većoj mjeri će imati implikacije na politike za druge vrste otpada.

FMOT izdaje dozvole za objekte iznad utvrđenih pragova, dok su kantonalne uprave nadležne za izdavanje dozvola koje su ispod datog praga, što obuhvata većinu objekata (za koje je obavezno provođenje procjene utjecaja na okoliš (PUO)). FIA provodi inspekcijske kontrole u objektima za koje je dozvole izdalo FMOT, ali inspekcijske kontrole na kantonalnom nivou provode kantonalne inspekcije.

Razdvajanje nadležnosti za izdavanje dozvola i inspekcijske kontrole na entitetski i kantonalni nivo može dovesti do problema zato što je moguće da je stručno znanje u ovoj oblasti na kantonalnom nivou ograničeno. Također se može govoriti o zabrinutosti u pogledu činjenice da se kantonalne inspekcijske kontrole provode vodeći računa o činjenici da inspekcijski poslovi imaju implikacije na troškove za upravljanje otpadom.

Korisno je naglasiti da su neki kantoni, a ima ih 10 i obuhvataju 79 opština, prilično mali u smislu broja stanovnika (i otpada u svojoj nadležnosti). Objašnjenje za zasebnu organizaciju na kantonalnom nivou, na kojem se pripremaju planovi i strategije, uz opštine na nižem nivou koje također pripremaju planove, treba preispitati budući da može pogoršati probleme preklapanja nadležnosti i administrativnog opterećenja. Bosansko-podrinjski kanton, naprimjer, proizvodi manje od 10.000 tona komunalnog otpada, a obuhvata tri opštine. Tuzlanski kanton, sa najvećom populacijom, proizvodi

140

150.000 tona otpada u svih 13 opština. Manji kantoni naročito (a moguće i veći) teško mogu imati kvalitetan stručni kadar namjenski raspoređen na poslove izdavanja dozvola i inspekcijske poslove.


Uređenje na nivou ministarstava u RS nije slično prethodno opisanom. U RS-u MSPCEE ima vodeću nadležnost za otpad, ali je MIER nadležno za industrijski otpad, a MZSZ za medicinski otpad. FBiH ima isti problem podjele nadležnosti za različite vrste otpada.

15.1.3 Alternativni pristupi rješavanju problema

15.1.3.1 Bosna i Hercegovina

U principu je, na osnovu pregleda odredaba pravne tekovine EU, najpoželjnija mogućnost da transpozicija bude na državnom a provedba na državnom / entitetskom i nivou BD. Međutim, Ustavom je onemogućena ovakva organizacija. Postavlja se pitanje za koje aspekte politike i zakonskih propisa bi imalo najviše smisla da se usklade u oba entiteta i BD.

Ukoliko svako radi potpuno nezavisno od toga šta rade drugi nivoi, nedostatak tog pristupa bi mogao biti propust da se osmisli koherentan pristup na nivou cijele zemlje. Ukoliko takva situacija potraje, poslovni subjekti koji su proizvođači ili uvoznici bi se mogli suočiti sa različitim mehanizmima odgovornosti proizvođača. To je bespotrebno zahtjevna situacija za poslovne subjekte koji posluju u BiH.

Prema našim saznanjima, nijedna država članica, uključujući i one sa slično jakim 'regionalnim tijelima' u pogledu upravljanja otpadom (napr. Belgija) ne provodi programe odgovornost proizvođača na regionalnom nivou. Za to postoje jaki razlozi. Naime ovi propisi utiču na način rada poslovnih subjekata, a njihov interes je obično manji broj varijanti provedbe. Problemi također mogu nastati ukoliko regije koriste različite naknade za odlaganje, naprimjer, budući da to dovodi do kretanja između različitih regija (najpoznatiji primjer je nedavna situacija u Australiji, gdje je različita naknada u Queenslandu i Novom Južnom Velsu dovela do situacije da se otpad prevozi na veoma udaljena mjesta radi ušteda u troškovima odlaganja). U takvim slučajevima bi bila veoma poželjna razumna koordinacija aktivnosti u entitetima na svim nivoima.


Na sastanku sa projektnim timom predstavnici FMOT-a su nas obavijestili da je razmatrana podjela pitanja nadležnosti za upravljanje otpadom na više ministarstava. FMOT je sada nadležan za strategiju i planiranje za sve tokove otpada. Ipak iz tog procesa nisu proizašle nikakve preporuke za rješavanje spornog pitanja koje je utvrđeno u okviru Procjene stanja otpada u zemlji.

Inspekcijsku kontrolu trebaju provoditi kvalifikovani inspektori, a podjela nadležnosti između entitetskog i kantonalnog nivoa ne ulijeva nadu da će to biti slučaj. Vrlo je malo alternativnih rješenja u odnosu na mogućnost da sve inspekcije budu u nadležnosti entitetskog inspektorata, ali da imaju kadrove i budu osposobljeni za rad na regionalnom

141

nivou. Također bismo preporučili tijesnu saradnju, ako ne i integraciju, službi za izdavanje dozvola i inspekcijskih službi.


Iako bi razmatrani problemi RS bili od važnosti za uloge i nadležnosti, ipak bi bilo opravdano da sve nadležnosti na nivou ministarstva budu podvedene u nadležnosti jednog ministarstva. Može se desiti da MZSZ zadrži nadležnost za provedbu strategije o kliničkom otpadu koju priprema MSPCEE, ali bi sama strategija bila u nadležnosti MSPCEE. Na sastanku sa projektnim timom, predstavnici MSPCEE su saopštili da se preduzimaju koraci na rješavanju ovog pitanja te zato ovdje nisu date preporuke u ovom smislu.

15.1.4 Preporuke

Preporuke za državni i entitetski nivou su sljedeće:

1) Međuentitetska saradnja treba biti usmjerena na nastojanja da se osigura da provedba ključnih dijelova politike upravljanja otpadom i zakona u oba entiteta usaglašena u što većoj mjeri. Bilo bi korisno provesti analizu kojom bi se utvrdili aspekti politike i zakona koje bi bilo korisno usaglasiti, kako bi se omogućilo neometano funkcionisanje tržišta uslugama upravljanja otpadom.

2) Federalna uprava za inspekcijske poslove trebala bi preuzeti nadležnosti kantonalnih inspektora i biti popunjena kadrovima shodno tome. Ovo nije u skladu sa odredbama Ustava koje su trenutno na snazi, ali bi omogućilo uspostavljanje usaglašenog sistema za izdavanje dozvola i izvršenje zakona u cijelom entitetu.

15.2 Regulatorna pitanja


U analizi regulatorne infrastrukture u BiH su identifikovani problemi koji su izneseni u Tabela 15-2.

142

Tabela 15-2: Problemi povezani sa regulatornim pitanjima

Br. Problem

FBiH

1. Većina deponija ne zadovoljava osnovne standarde EU.

2. Nisu usvojeni propisi o deponijama.

3. Ograničenja u pogledu otpada nisu uvedena na svim sanitarnim deponijama.

4. Nizak nivo obuhvaćenosti uslugama prikupljanja otpada u ruralnim područjima.

RS

1. Većina deponija ne zadovoljava osnovne standarde EU.

2. Nizak nivo obuhvaćenosti uslugama prikupljanja otpada u ruralnim područjima.


Navedeni problemi se odnose na tri međusobno povezane oblasti:

1) postojanje nelegalnih deponije i činjenica da one predstavljaju prijetnju za okoliš (i njima se ne upravlja na siguran način),

2) mogućnost inspekcijskih organa da izvršavaju mjere u odnosu na nelegalne deponije i druga pitanja i

3) nepotpuna obuhvaćenost u pogledu usluga prikupljanja otpada.


Četiri deponije u FBiH ispunjavaju standarde EU:

Regionalna deponija Smiljevići u Sarajevu,

Regionalna deponija Mošćanica u Zenici,

Regionalna deponija Uborak u Mostaru i

Deponija Desetine u Tuzli.

Još tri se grade, ali se smatra da40 % stanovništva neće biti obuhvaćeno programom regionalnih deponija čak i nakon izgradnje ove tri deponije.

Opštine za odlaganje otpada trenutno koriste oko 45 lokacija, koje ne zadovoljavaju sanitarne standarde. Kako je prethodno naglašeno, opštine su nedavno počele sa izradom Planova za adaptaciju njihovih postojećih nesanitarnih deponije. Pored toga je u Planu 2012.-2017. navedeno da postoji oko 340 nelegalnih deponija, iako se smatra da je ovaj broj mnogo veći (mnoge od tih lokacija nisu identifikovane ili evidentirane u opštinama, JKP-ima ili drugim nadležnim organima).

Preduzeti su neki koraci na zabrani ostavljanja, bacanja u okoliš i nekontrolisanog odlaganja otpada. Međutim, na tome treba nastaviti raditi, naročito putem kampanja za podizanje svijesti usmjerenih na najširu javnost kako bi se postigla promjena mentaliteta i načina na koji građani razmišljaju o zbrinjavanju otpada.

143

Izrađeni su propisi o deponijama, kojima se efektivno provodi Direktiva o deponijama, ali nisu usvojeni. To znači da način uređenja odlagališta zavisi od sadržaja dozvole, a to nije uvijek odraz odredaba Direktive (čak i kad je riječ o sanitarnim deponijama).

Kada je riječ o obuhvaćenosti uslugama prikupljanja koje pružaju službeno ovlašteni subjekti, iako to na prvi pogled nije regulatorno pitanje, ima regulatorne posljedice. Ukoliko se otpad ne prikuplja, u principu propisno upravljanje otpadom u praksi određuje ono što privatni akteri odluče uraditi sa svojim otpadom. Zbog nepostojanja alternativa za propisno upravljanje otpadom: otpad se spaljuje ili nekontrolisano baca, a to ima posljedice na okoliš, naročito u krajevima zemlje gdje je infrastruktura više iscjepkana. U urbanim područjima kao što su Sarajevo i Tuzla, obuhvaćenost je manje više potpuna, ali u poluurbanim i ruralnim područjima stopa obuhvaćenosti je između 20 i 35%. Iz raspoloživih podataka nije jasno koji omjer nastalog komunalnog otpada se zapravo prikuplja, ali je osnovana procjena da je to blizu 80%.


U vrijeme provođenja procjene, postojale su samo dvije deponije koje zadovoljavaju EU standarde:

Regionalna deponija Ramići u Banja Luci i

Regionalna deponija Brijesnica u Bijeljini.

Još 3 deponije su u fazi izgradnje, iako se procjenjuje da će, i nakon izgradnje tih deponija, samo 20% stanovništva biti obuhvaćeno programom usluga jedne od regionalnih sanitarnih deponija.

Usvojeni su propisi za izradu programa mjera na adaptaciji i mogućem zatvaranju deponija koje ne ispunjavaju standarde, ali ovaj proces je još uvijek u začetku. U RS postoji oko 270 lokalnih deponija (legalne nesanitarne deponije) i nelegalnih deponija. Ne postoji posebna zabrana nekontrolisanog spaljivanja otpada na deponijama / neuređenim odlagalištima, a poznato je da se to radi.

Uredbom o odlaganju otpada na deponije (Sl. glasnik RS, br. 36/15) postavljeni su standardi emisija i uslovi za monitoring, koji su u skladu sa Direktivom o deponijama EU. Međutim, Uredbom nisu posebno propisane novčane kazne za nepoštivanje. Primjenjuju se opšte odredbe o kaznama (novčana kazna) iz Zakona o upravljanju otpadom (Sl. glasnik RS, br.111/13). Nisu na raspolaganju informacije o nivou nepoštivanja, ili o tome da li se plaćaju kazne koje se izriču zbog nepoštivanja.

MSPCEE i opštinske uprave (koje obično imaju odjeljenje za komunalne poslove, koje je obično nadležno za zaštitu životne sredine) nemaju relevantne kapacitete. Kapacitet ljudskih resursa zavisi od pojedinih opština i u znatnoj mjeri se razlikuje od opštine do opštine. Uprava za životnu sredinu je iscjepkana i ima složenu institucionalnu strukturu na dva nivoa uprave (entitetski i opštinski).

U RS, Inspektorat RS ima 70 inspektora koji pokrivaju sve oblasti zaštite životne sredine, a samo 4 u Urbanističko-građevinskoj i ekološkoj inspekciji. Obuke se provode kad su na

144

raspolaganju finansijska sredstva, ali uslijed nedostatka sredstava, Inspektorat nije proveo nijedan novi plan obuke od 2012. godine.86

Isti problem RS ima i u pogledu usluga prikupljanja, možda čak i u većoj mjeri. U tri male opštine, ta usluga uopšte ne postoji. Izgleda da je u urbanim područjima nivo obuhvaćenosti čak nešto viši nego u FBiH, a to važi i za poluurbana i ruralna područja. Dostupni podaci ukazuju na to da se udio proizvedenog komunalnog otpada koji se u praksi prikuplja kreće između 60 i 65%.

15.2.3 Alternativni pristupi problemima

Od ključne je važnosti da se u razumnom roku otkloni problem nelegalnog i nepropisnog odlaganja otpada. Vrlo je malo alternativnih pristupa rješavanju ovog problema, a alternative se više odnose na to ko je odgovoran za različite aktivnosti. Ukratko, cilj mora biti plan za izgradnju sanitarnih deponija, i uklanjanje drugih oblika odlaganja otpada, tako da se otvaraju sanitarne a zatvaraju sve druge deponije u svakom području. U tom kontekstu, uloga inspekcijskih organa je od ključne važnosti, budući da će oni biti zaduženi za program zatvaranja nelegalnih deponija.

U principu, proces mora biti zasnovan na sljedećim koracima:

1) identifikacija odgovarajućih lokacija za sanitarne deponije, i zatim njihova izgradnja,

2) paralelno s tim korištenje isključivo odobrenih deponija (sanitarne uz bolje deponije koje su odobrene) jačanje inspekcijskih kontrola i aktivnosti izvršenja i izricanje sankcija nelegalnim operaterima,

3) planiranje zatvaranja lokacija koje nemaju odobrenje, i utvrđivanje uslova za sanaciju i zatvaranje,

4) uz otvaranje sanitarnih deponija, zatvaranje nesanitarnih odobrenih deponija, uzimajući u obzir potrebu za radovima na sanaciji i

5) preduzimanje aktivnosti na izvršenju s ciljem osiguranja da se otpad otprema samo na sanitarne deponije, sa operaterima sanitarnih deponija koji su o obavezi da osiguraju povrat cjelokupnih troškova rada i naknadne brige (troškovi naknadne brige uključuju tekuće troškove za aktivno upravljanje deponijom nakon što je zatvorena – ovaj period može trajati decenijama).

U FBiH je u toku program izrade planova adaptacije, dok je u RS-u sličan proces u nešto manje naprednoj fazi. Nismo u potpunosti shvatili u čemu se sastoji efektivnost ovog postupka. Naime, empirijski dokazi ukazuju da je to spor proces i da zaduživanjem opština umjesto da ovo provedu putem centralizovanog organa za izdavanje dozvola/inspekcije, ovaj važan zadatak je izložen opasnosti jer je povjeren osoblju koje nema stručno znanje potrebno za vršenje ovih poslova. Time je također postavljeno pitanja kako će se te aktivnosti finansirati.

86 Vijeće ministara Bosne i Hercegovine, Odgovori na pitanja EU o Poglavlju 27, Okoliš, Sarajevo, oktobar 2012.

145

U smislu izvršenja, već smo naglasili da dozvole mogu izdavati opštine, a da opštine također vrše inspekcijsku kontrolu tih objekata, dok mnoga javna komunalna preduzeća rade bez dozvola. S obzirom na ulogu i interes koji opštine mogu imati u tome da osiguraju da neke deponije ostanu otvorene (kao način jeftinog zbrinjavanja otpada), podsticaj za preduzimanje izvršnih mjera protiv takvih deponija može biti manji. Bilo bi poželjnije da izdavanje dozvola za rad i inspekcijska kontrola u pogledu svih deponija (kao i svih drugih infrastruktura u definisanoj grupi, kao što su objekti za koje je obavezno pribavljanje dozvole u skladu sa Direktivom o industrijskim emisijama), budu u nadležnosti jedne institucije. Time bi se smanjio prostor za nastajanje sukoba interesa na lokalnom nivou, te mogućnost velikih razlika u pristupu izdavanju dozvola, inspekcijskoj kontroli i izvršenju.

U pogledu prikupljanja komunalnog otpada, cilj treba biti postizanje potpune obuhvaćenosti teritorije u najvećoj mogućoj mjeri. Bilo bi korisno definisati šta 'obuhvaćenost' znači u ovom kontekstu, s obzirom na to da sistemi za najudaljenije krajeve mogu biti drugačiji od sistema u urbanim područjima.

15.2.4 Preporuke za dalje postupanje

Preporučuju se sljedeće radnje/mjere:

1) U svakom entitetu, treba nastaviti sa pregledom postojećih opštinskih deponija i nelegalnih odlagališta. U slučajevima gdje nije završen pregled, to bi trebalo pomoći u utvrđivanju potrebe za unapređenjem odlagališta ili potrebe za radovima na sanaciji / zatvaranju. Ovaj postupak je u poodmakloj fazi u FBiH, dok je u RS-u u ranoj fazi.

a. Radovi na sanaciji trebali bi biti planirani prema veličini odlagališta, lokaciji i sastavu otpada. Planovi rada i troškova zatvaranja nelegalnih odlagališta/postojećih deponija mogu se razraditi u skladu sa adekvatnim istraživanjima. Generalno se mogu razlikovati tri pristupa:

i. Ukoliko je odlagalište malo i još nije uticalo na površinske ili podzemne vode, moglo bi biti jeftinije da se odloženi otpad prebaci na drugu (novu) deponiju. Troškovi zavise od količine otpada koji je potrebno prevesti na novu deponiju. Ovim se mogu ostvariti uštede u pogledu dugoročnog monitoringa takvih lokacija kad otpad bude uklonjen.

ii. Rekultivacija može biti druga mogućnost. To može uključivati sabijanje otpada, prekrivanje glinom, dodatni sloj plodnog tla i uređenje (korištenjem trave, stabala itd.). Treba organizovati monitoring izvora podzemne vode i to redovni monitoring. Od slučaja do slučaja treba razmotriti prikupljanje i sagorijevanje deponijskog gasa / povrat energije.

iii. Ukoliko je došlo do zagađenja, ili ukoliko postoje izgledi da bi moglo doći do zagađenja podzemnih voda uslijed odlaganja otpada (što je posebno vjerovatno u slučaju opasnog industrijskog otpada), potrebno je provesti sveobuhvatnije aktivnosti na sanaciji.

146

b. Za opštinska odlagališta za koja se smatra da bi ubuduće mogla raditi sigurno, potrebno je provesti radove na unapređenju što je prije moguće kako bi se osiguralo da sadrže neophodnu zaštitu okoliša.

c. Sva druga odlagališta koja nemaju adekvatnu zaštitu okoliša trebaju biti zatvorena kako bi se osiguralo da se otpad odlaže na preostala odlagališta. Ovo treba uraditi istovremeno sa radovima na unapređenju, umjesto prije tih radova, kako se ne bi pogoršali postojeći problemi.

2) U prostornim planovima svakog od entiteta treba identifikovati odgovarajuće lokacije za dodatne sanitarne deponije.

3) MVTEO i relevantna entitetska ministarstva trebaju, po potrebi i gdje to već nije urađeno, pronaći odgovarajuće modele finansiranje za podršku u nabavci objekata. Predložili bismo model projektuj, izgradi i radi (DBO) ili projektuj, izgradi, finansiraj i radi (DBFO), kako bi i izvođači bili odgovorni za rad i što bi ih podstaklo da grade kvalitetne objekte (time bi se također mogao ubrzati proces nabavke, čiji najveći dio, kako se čini, uglavnom otpada na izradu idejnih rješenja u fazi prije nabavke).

4) Projekte treba strukturisati na takav način da se javna komunalna preduzeća / pružaoci usluga obavežu da relevantni otpad otpremaju na objekte koji su predmet javne nabavke. Alternativno, vlade entiteta (ili kantona) trebaju tražiti od javnih komunalnih preduzeća da svoj ostali otpad otpremaju u namjenske objekte. Također trebaju osigurati plaćanje neophodne naknade za odlaganje operaterima objekata.

5) Od operatera deponija treba tražiti, odnosno treba im se dozvoliti da odrede tarife tako da pokrivaju sve troškove, uključujući troškove naknadne brige, u skladu sa Direktivom o otpadu.

6) Treba dogovoriti precizan vremenske okvir za ove aktivnosti kao i donijeti planove kako bi se osiguralo da se utvrđene aktivnosti i dalje mogu finansirati kako u FBiH tako i u RS.

7) Oba entiteta trebaju imati jedinstveno tijelo za izdavanje dozvola i inspekcijske kontrole nadležno. Time bi se umanjila mogućnost sukoba interesa i omogućila koncentracija stručnog znanja na jednom mjestu. Empirijski dokazi pokazuju da je potrebno povećati resurse inspekcijskih organa (iako se to može postići jednostavno efikasnijim korištenjem centralizovanih resursa).

8) Nastojanjima na postizanju poželjne stope obuhvaćenosti stanovništva uslugama prikupljanja otpada od 100% treba dati prioritet s ciljem da se smanji mogućnost nelegalnog odlaganja otpada. U nastojanjima da se dostigne ovaj postotak, treba razmotriti različit pristup u područjima sa različitom gustinom naseljenosti. Time bi se omogućila provedba ekonomičnih rješenja, prilagođenih lokalnim uslovima.

9) Treba uspostaviti sveobuhvatan sistem sankcija i dosljedno izvršenje u oba entiteta na svim nivoima kako bi se podstakle neophodne promjene u sektoru upravljanja otpadom (sektor u velikoj mjeri zavisi od zakonskih propisa i efektivnog izvršenja). Ovi sistemi trebaju biti usaglašeni u što većoj mjeri u oba entiteta kako bi se ostvarili uslovi za lojalnu konkurenciju.

147

15.3 Propisi


Analizom propisa u BiH utvrđeni su problemi prikazani u Tabela 15-3.

Tabela 15-3: Problemi utvrđeni u vezi sa propisima

Br. Problem

BiH

1. Nedovoljan stepen aktivnog angažmana u izradi propisa na državnom nivou (s ciljem transpozicije direktiva).

FBIH

1. Nizak nivo transpozicije direktiva EU.

2. Nedostatak provedbenih propisa.

RS

1. Nizak nivo transpozicije direktiva EU.

2. Nedostatak provedbenih propisa.


Od zemlje koje želi postati članica Evropske očekuje se da zauzme pristup usvajanja određenih direktiva u domaće zakone, te da osigura provedbu tih zakona putem odgovarajućih provedbenih mjera (koje, prema principu supsidijarnosti, države same mogu oblikovati).

Transpozicija je i daje otvoreno pitanje, ali i provedba zakona je problematična, sa stanovišta očekivanih rezultata i aktivnosti u praksi, mehanizmi za provedbu bi se trebali smatrati važnijim od konkretne transpozicije: iskustvo, barem u postojećim državama članicama, ukazuje na to de se može ostvariti potpuna transpozicija, a da izostane provedba. Ukoliko postoji namjera da se promijene sistemi upravljanja otpadom, treba pripremiti i primjenjivati provedbene mjere. Čak i u tom slučaju, provedbene mjere obično imaju osnov u zakonu, tako da se na nivou BiH, a naročito na nivou entiteta i BD treba raditi na donošenju odgovarajućih propisa koji odražavaju kako mjerodavne direktive EU tako i mehanizme koji se koriste za njihovu provedbu.


U suštini, korijen ovog problema je u problemima opisanim u Poglavlju 15.1. Činjenica da je BiH u tako ograničenoj mjeri uključena u izradu zakona i propisa za provedbu pravne tekovine EU jeste sporno pitanje. Sa stanovišta Evropske unije, država snosi odgovornost za provedbene propise i osigurava ispunjavanje ciljeva. To znači da na državnom nivou mora postojati povjerenje da će provedbene mjere donesene na entitetskom nivou doprinijeti željenom nivou uspješnosti na državnom nivou.

148


Prema navodima Izvještaja o monitoringu transpozicije i implementacije pravne tekovine EU o zaštiti okoliša (za period april 2013. – mart 2014.) Zakonom o upravljanju otpadom je osigurana samo djelimična transpozicija zahtjeva postavljenih u Okvirnoj direktivi o otpadu. Nivo transpozicije je 23%. Nije još utvrđen precizan plan transpozicije kojim se uspostavlja regulatorni okvir koji je u potpunosti usaglašen sa odredbama Direktive. Sasvim je jasno da je neophodno donijeti izmjene i dopune Zakona kako bi se povećao nivo transpozicije kao i omogućila implementacija strateških aktivnosti zacrtanih u Federalnom planu upravljanja otpadom za period 2012.-2017.

U Izvještaju o monitoringu transpozicije i implementacije pravne tekovine EU o zaštiti okoliša navodi se da je provedba zakona o upravljanju otpadom u FBiH još uvijek u veoma ranoj fazi. Nedostatak provedbenih propisa je razlog spore, nedovoljne te ponekad i nepostojeće implementacije Zakona o upravljanju otpadom. Prema Federalnom planu upravljanja otpadom za period 2012.-2017. potrebno je usvojiti podzakonske akte, koji moraju biti formulisani tako da doprinesu implementaciji, a uključuju sljedeće propise:

o odlagalištima otpada,

o informacionom sistemu za upravljanje otpadom,

o upravljanju građevinskim otpadom od gradnje i rušenja objekata,

o upravljanju otpadom koji sadrži azbest,

o upravljanju otpadnim gumama,

o upravljanju otpadnim vozilima,

o upravljanju otpadnim uljima,

o upravljanju otpadnim baterijama i akumulatorima,

o upravljanju otpadom od istraživanja i eksploatacije mineralnih resursa,

o zbrinjavanju opreme sa sadržajem polihloriranih bifenila i terfenila (PCB/PCT),

o minimalnim uslovima koje moraju zadovoljiti odlagališta za prihvat opasnog otpada i

o predaji opasnog otpada ovlaštenim operaterima.


Vlada RS-a je usvojila Zakon o upravljanju otpadom kojim je uspostavljen generalni okvir za sve aspekte upravljanja čvrstim otpadom, Prema navodima Izvještaja o monitoringu transpozicije i implementacije pravne tekovine EU o zaštiti okoliša (za period juni 2010. – maj 2011.), nivo transpozicije Okvirne uredbe o deponijama je u veoma ranoj vazi, sa procentom oko 19.5%. Međutim, RS je 2013. godine usvojila novi Zakon o upravljanju otpadom (Službeni glasnik RS, Br.111/13) kojim su uglavnom preneseni najvažniji principi upravljanja otpadom. Time je nivo transpozicije u određenoj mjeri povećan i unaprijeđen u odnosu na posljednji izvještaj o napretku, ali je još uvijek ispod nivoa koji je neophodno postići.

149

Slično kao u FBiH, RS također nema nekoliko ključnih pravnih dokumenata što usporava napredak u sektoru upravljanja otpadom. Potrebno je usvojiti sljedeće podzakonske akte:

o upravljanju građevinskim otpadom i otpadom od rušenja objekata,

o upravljanju otpadom koji sadrži azbest,

o upravljanju elektronskim i električnim otpadom,

o upravljanju otpadnim vozilima,

o upravljanju otpadnim uljima,

o upravljanju otpadnim baterijama i akumulatorima,

o upravljanju otpadom od istraživanja i eksploatacije mineralnih resursa,

o zbrinjavanju opreme sa sadržajem polihloriranih bifenila i terfenila (PCB/PCT) i

o upravljanju otpadom od titan dioksida.

15.3.3 Preporuke za dalje postupanje

Ukoliko želi postati članica EU, u praksi BiH nema alternative preduzimanju mjera predloženih u nastavku teksta:

1) Osigurati potpunu transpoziciju direktiva u zakon uz koordinaciju po potrebi u pogledu određenih aspekata gdje je poželjno usaglašavanje pristupa entiteta.

2) Uspostavljanje provedbenih mjera na entitetskom nivou kako bi se postigli očekivani rezultati iz direktiva, uključujući rezultate navedene u ovoj Mapi puta.

15.4 Planiranje upravljanja otpadom


Analiza planiranja upravljanja otpadom u BiH ukazala je na brojne slabosti koje su navedene u Tabela 15-4.

Tabela 15-4: Problemi povezani sa planiranjem upravljanja otpadom

Br. Problem

BiH

1. Nije pripremljen i odobren plan kojim je utvrđena odgovarajuća uloga države u upravljanju otpadom.

FBiH

1. Strateški proces planiranja upravljanja čvrstim otpadom nije dovršen.

2. Na federalnom (entitetskom) nivou nema implementacije akcionog plana.

3. Treba preispitati odnosne nadležnosti kantona i opština.

RS

1. Opštinski planovi upravljanja otpadom se pripremaju prije usvajanja strategije na entitetskom nivou.

2. Strateški proces planiranja upravljanja čvrstim otpadom nije dovršen.

150


Da bi BiH imala plan upravljanja otpadom koji zadovoljava uslove postavljene u članu 28. Okvirne direktive, treba razmisliti mogućnosti da taj plan uključi i sljedeće dokumente:

1) BiH: a. Akcioni plan za zaštitu okoliša iz 2003. koji je usvojen na državnom i

entitetskom nivou, a kojim se uspostavlja i osigurava struktura procesa za zaštitu okoliša, te daju smjernice za početak nove prakse opšteg razvoja BiH, uključujući i oblast upravljanja otpadom i

b. Posebni plan za provedbu Direktive o deponijama, iako ovaj plan još nije usvojen.

2) FBiH: a. Strategiju upravljanja otpadom 2008.-2018, b. Federalni plan upravljanja otpadom 2012. – 2017, c. Akcioni plan za provedbu Direktive o deponijama (još uvijek nije formalno

usvojen) i d. Kantonalne planove upravljanja otpadom, čija je priprema planirana do

2010, ali su samo četiri formalno usvojena u vrijeme provođenja procjene (uz još dva koje su u procesu usvajanja).

3) RS: a. Strategiju upravljanja otpadom (u završnoj fazi izrade) i b. Kao i u FBiH, Akcioni plan za provedbu Direktive o deponijama koji je

izrađen ali još nije usvojen. 4) Opštine:

a. Opštinske planove upravljanja otpadom, koji su trebali biti završeni do kraja 2011. u FBiH: od ukupno 241 opštine u BiH 95 opština je izradilo svoje planove upravljanja otpadom i

b. Planove adaptacije u FBiH, od 79 opština, oko 60 ih je usvojilo planove adaptacije istovremeno sa provođenjem procjene. Ovi planovi su odobreni, ili su u procesu odobravanja od strane FMOT-a. Opštine su započele postupak zatvaranja starih odlagališta komunalnog otpada. Konačno zatvaranje ovih odlagališta zavisi od uspostavljanja regionalnih sanitarnih deponija.

Treba imati na umu da pristup koji je opisan u prethodnom tekstu ukazuje da bi na različitim nivoima trebalo biti napisano i odobreno više od 150 planova kako bi se dovršio opšti plan upravljanja otpadom za cijelu državu. Treba hitno razmisliti o pitanju da li se ovo, u bilo kojem obliku, može smatrati efikasnim. Također je jasno da se Plan sam po sebi ne bi moga smatrati kompletnim.

Osim činjenice da nisu doneseni svi planovi predviđeni u oblasti upravljanja otpadom, postoje izgledi će biti potrebno revidirati plan na entitetskom, kantonalnom i opštinskom nivou s ciljem da se usklade sa članom 28. Okvirne direktive o deponijama.

Nedostaci postojećih dokumenata, između ostalog su sljedeći:

151

1) Ne sadrže kvalitetne podatke (i projekcije), 2) pristup pomijeranju otpada u više nivoe hijerarhije otpada je suviše provizoran i 3) neadekvatno se razmatraju pitanja vrsta usluga prikupljanja koje bi bile

neophodne za ispunjavanje relevantnih ciljeva.

U RS-u ne postoji jasan program za sprečavanje nastanka otpada (u FBiH je plan za sprečavanje nastanka otpada integrisan u Federalni plan upravljanja otpadom za period 2012. – 2017.). Treba naglasiti da je nivo prihoda po glavi stanovnika u BiH znatno niži od prosjeka u EU, čak i uz prilagođavanje paritetu kupovne moći. Ne očekuje se da bi sprečavanje nastanka otpada trebalo biti na istom nivou u pogledu smanjenja potrošnje kako je to možda slučaj u državama članicama sa većim prihodom, u kojima je nivo potrošnje uveliko prevazišao nivo održivosti. S druge strane, s obzirom da pitanje sprečavanja nastanka otpada u industriji još nije obuhvaćeno, to bi bilo područje na koje bi BiH u cjelini trebala staviti težište s ciljem postizanja bolje efikasnosti resursa.


Strategija za upravljanje čvrstim otpadom u BiH izrađena je u augustu 2000. Iako dokument nikada nije formalno usvojen na državnom nivou, usvojen je u RS-u i korišten kao osnov za izradu strategije upravljanja otpadom u FBiH. Ne očekuje se da će ova strategija biti usvojena na državnom nivou, s obzirom na izradu entitetskih strategija za upravljanje otpadom.

Ovo se možda ne smatra važnim pitanjem sve dok se politika upravljanja otpadom posmatra kao nadležnost dodijeljena entitetima, ali kako je prethodno napomenuto, treba postojati povjerenje na državnom nivou da će mjere donesene na entitetskom nivou doprinijeti očekivanom budućem nivou uspješnosti u skladu sa zahtjevima iz direktiva EU. Ovo je povezano sa preporukom iz prethodnog teksta da se analizira koje aspekte politike i zakona bi bilo korisno usaglasiti kako bi se osiguralo da provedba najvažnijih dijelova politike i zakona o upravljanja otpadom bude usaglašena u oba entiteta na svim nivoima (Poglavlje 15.2.4).


U FBiH su na snazi Federalna strategije upravljanja otpadom za period 2008.-2018. i Federalni plan upravljanja otpadom za period 2012.-2017. Oba dokumenta su još važeća i sadrže akcione planove sa propisno postavljenim ciljevima, utvrđenim mjerama, rokovima i odgovornim akterima. Problem je vezan za njihovu potpunu provedbu na kantonalnom i opštinskom nivou.

Proces strateškog planiranja upravljanja čvrstim otpadom na kantonalnom i lokalnom nivou (napr. izrada kantonalnih planova upravljanja otpadom, odnosno opštinskih planova upravljanja otpadom) još uvijek nije dovršen.


Nova strategija upravljanja otpadom i novi Plan upravljanja otpadom su u procesu odobravanja od Vlade RS. Uprkos nepostojanju entitetske strategije, opštine su počele sa

152

izradom opštinskih planova upravljanja otpadom, mada taj proces još nije završen. To može značiti da će već u ranoj fazi biti potrebno raditi reviziju strategija.


Kao i sa transpozicijom, nema alternativnog pristupa koji bi osigurao usklađenost plana sa članom 28. i uspostavljanje programa za sprečavanje nastanka otpada. Bilo bi dobro da se ovaj program integriše u proces planiranja upravljanja otpadom, kao što je to uradila FBiH, umjesto da se razmatra zasebno.

U FBiH treba razjasniti odnosne uloge entiteta, kantona i opština, dok u RS-u treba pojasniti podijeljenu odgovornosti između entiteta i opština kako bi se osigurala efikasnost ukupnog procesa i maksimalno uklonila mogućnost preklapanja.

Također treba razmisliti da li je zaista potreban tako veliki broj planskih dokumenata na cijeloj teritoriji BiH (ili u najmanju ruku, te dokumente u većoj mjeri uskladiti sa nadležnostima kako bi se nadležnosti efikasno vršile).

15.4.4 Preporuke

Ukratko, preporuke su sljedeće:

1) Planovi upravljanja otpadom kako u FBiH tako i u RS-u trebaju se u potpunosti uskladiti sa članom 28. Okvirne direktive o otpadu.

2) Pri planiranju na entitetskom i opštinskom nivou treba imati na umu implikacije najnovijih prijedloga propisa koje je pripremila Evropska komisija s ciljem revizije jednog broja direktiva o otpadu, uključujući Okvirnu direktivu o otpadu i Direktivu o ambalaži i ambalažnom otpadu. U svjetlu predloženih ciljeva reciklaže, treba voditi računa o tome da se osigura da odluke koje se donose o obradi ostalog otpada ne upravljaju donošenjem odluka i izborom alternativa za upravljanje otpadom čije će se težište sve više pomjerati na pripremu za ponovno korištenje i reciklažu.

15.5 Administrativni kapacitet


Analiza administrativnih kapaciteta ukazala je na postojanje problema koji su navedeni u Tabela 15-5.

153

Tabela 15-5: Problemi povezani sa administrativnim kapacitetom

Br. Problem

BiH

1. Neraspoloživost resursa i sposobnosti na državnom nivou.

FBiH

1. Neraspoloživost resursa i sposobnosti na entitetskom nivou.

2. Nedovoljna popunjenost kadrovima u entitetskim inspekcijskim organima.

3. Nedovoljna popunjenost kadrovima u kantonima.

4. Nedovoljan broj službenika za komunikaciju.

RS

1. Neraspoloživost resursa i sposobnosti na entitetskom nivou.

2. Nedovoljan broj inspektora za zaštitu prirodne sredine.


Da bi postigla napredak u odnosu na trenutno stanje upravljanja otpadom i dostigla potreban nivo usklađenosti sa pravnom tekovinom Evropske unije, BiH treba provesti korjenite promjene u ovom sektoru. Ovo je sektor koji utiče na svakog muškarca, ženu i dijete u zemlji kao i svaki poslovni subjekat. Zato je potrebno da svaka opština preduzme mjere, a cijela država se mora angažovati u procesu edukacije i konsultacija. Opseg izazova i mogućnosti koje promjene predstavljaju su veoma značajne.

To se ne može postići bez angažmana velikog broja osoba, a oni koji su već u sektoru trebaju se uključiti u program ponovne edukacije, usvajanja novih znanja i vještina i promjene kulture. Opseg promjene najbolje se odražava u činjenici da će se, sa promjenama, oni koji upravljaju otpadom na opštinskom nivou sa pozicije na kojoj je glavni zadatak da se osigura adekvatno prikupljanje otpada i ukine nelegalno odlaganje otpada pomjeriti na poziciju osiguranja da se za sve materijale u najvećoj mogućoj omogući osigura prikupljanje koje će omogućiti da ponovo postanu roba. To je drastična promjena u usmjerenosti sistema koji ja zasnovan na maksimalnom kvalitetu materijala i koji osigurava maksimalno iskorištavanje vrijednosti materijala i njegove koristi za okoliš.

Brojna su neriješena pitanja u pogledu resursa u upravljanju otpadom na svim nivoima, a postoji hitna potreba za jačanjem kapaciteta i obukom. Rascjep između sadašnjeg i potrebnog nivoa vještina i znanja je prilično velik. Već su započete neke aktivnosti koje se finansiraju iz donatorskih sredstava, ali ne može se reći da one predstavljaju usklađene programe, kakvi su hitno potrebni.

U prelasku sa nelegalnog odlaganja otpada, od vitalne je važnosti da se inspekcijski organi popune adekvatnim kadrovima. Provođenje inspekcijskih kontrola spada u nadležnost kako entitetskih tako i na kantonalnih / opštinskih inspektora. Odgovornost kantonalnih / opštinskih inspektora postavlja brojna sporna pitanja, između ostalog i

154

pitanje nedostatka stručnosti i znanja relevantnog osoblja, ukoliko je uopšte raspoloživo, a koje se nekad angažuje povremeno na poslovima koji su (i sve će više biti) veoma posebne prirode.

Izgleda da se u cijeloj regiji Zapadnog Balkana veoma malo uzima u obzir da postoji cijeli niz mogućih rješenja prikupljanja, s obzirom na nivo razvoja zemlje. Treba ozbiljno razmisliti o načinu na koji način će BiH postići stope reciklaže koje nastoji postaviti Evropska komisija u svojim prijedlozima. Potrebno je hitno osigurati prenos znanja u ovoj oblasti, po mogućnosti u ranoj fazi kako bi se spriječilo donošenje neadekvatnih odluka.

Također je jasno da postoje potrebe za postupkom nabavke, s obzirom na potrebu osiguranja deponija i drugih objekata i usluga. Osiguranje usluga upravljanja otpadom nije kao nabavka drugih dobara kao što je papir, koji opštine mogu nabaviti u redovnim procedurama nabavke. Mnogo toga u ovom postupku može poći krivim putem i dovesti do katastrofalnih posljedica u pružanju usluge. Donatorske organizacije nisu imune na osnovne greške koje se prave u postupku ugovaranja usluga upravljanja otpadom, što se djelimično dešava uslijed internih pritisaka i motivacije da osiguraju izvršenje finansiranja u zacrtanim rokovima koji se često postavljaju. S obzirom na činjenicu da će BiH, kao država sa niskim nivoom prihoda, vjerovatno biti pod pritiskom da efikasno pruža usluge (Poglavlje 15.8 u daljem tekstu), te također s obzirom na činjenicu da će vjerovatno na raspolaganje biti stavljena donatorska sredstva, ne treba podcjenjivati važnost obuke o postupku javnih nabavki: to će BiH omogućiti efikasno korištenje sredstava, te ograničiti moguće povećanje troškova. Loše proveden postupak javne nabavke za posljedicu može imati ponude koje u pozitivnom ili negativnom smislu prevazilaze ono što je potrebno postići uslugama/objektima koji su predmet nabavke, te u oba slučaja doprinijeti tome da postignuti rezultat u najgorem slučaju bude objekat ili usluga koja predstavlja rasipanje sredstava i izaziva nezadovoljstvo među građanima.

Također treba spomenuti da se i u brojnim državama članicama sredstva često ne povlače zbog nedostatka relevantne stručnosti u nabavci, čak i kad su sredstva očigledno na raspolaganju. Ovo će vjerovatno biti naročit problem u BiH gdje je nivo uključenosti privatnog sektora u pružanje usluga upravljanja otpadom trenutno relativno nizak.

I na kraju, važna je uključenost javnosti kako bi se osiguralo da se stanovništvu pruži adekvatno obrazloženje potrebe za promjenama dok se pripremaju planovi. O lokacijama novih objekata također treba provesti javne konsultacije.


U pogledu popunjavanja kadrovima inspekcijskih organa, nema drugog rješenja osim jačanja inspekcijskih kapaciteta. Naše je mišljenje da bi to trebali biti resursi na centralnom (državnom ili entitetskom) nivou, koji bi, raspoređeni na regionalni nivo, vršili dužnosti inspekcijskih organa.

Nedostatak stručnosti u oblasti upravljanja otpadom djelimično se odražava u slaboj popunjenosti kadrovima za upravljanje otpadom kako na nivou ministarstava tako i na kantonalnom nivou, kako je prethodno navedeno u procjeni, relevantne pozicije su i

155

dalje nepopunjene, a izgleda da je popunjenost kadrovima planiranim za niz okolišnih pitanja na različitim nivoima veoma oskudna.

Ukoliko opštine zadrže nadležnost za usluge nadgledanja, sugerisali bismo da je, pored operativnih zadataka (i uz nadležnosti za inspekcijsku kontrolu i izdavanje dozvola), možda potrebno uključiti barem tri službenika po opštini, sa sljedećim dužnostima i zadacima (vidi Slika 15-1Slika 15-1):

Šef službe:

usaglašava ciljeve i prioritete službe sa zajedničkim ciljevima,

vrši strateško usmjeravanje, planiranje i upravljanje ugovorima,

upravlja odnosima sa pružaocima usluga/dobavljačima s ciljem osiguranja da rade na ispunjavanju ciljeva i u skladu sa ugovornim obavezama i principima,

odgovoran za izradu i provedbu strategija za zaštitu okoliša s ciljem osiguranja usklađenosti organizacije sa zakonskim obavezama,

pregleda i odobrava finansijske izvještaje i izvještaje o učinku,

odgovoran za registar rizika za ugovore;

zadužen za odnose sa administracijom na političkom nivou i

predvodi poslovne i pregovaračke aktivnosti na rješavanju pravnih i ugovornih spornih pitanja.

Menadžer za monitoring:

vrši monitoring pružanja usluga s ciljem osiguranja operativne efektivnosti,

vrši koordinaciju resursa radi praćenja redovnog pružanja usluga s ciljem osiguranja ispunjavanja ugovornih obaveza i

izrađuje, provodi i održava priručnik o ugovorima.

Menadžer za podatke i radni učinak:

uspostavlja i održava sisteme za upravljanje podacima, uključujući odgovornost za prikupljanje podataka, analizu i dostavljanje podataka prema internim i eksternim zahtjevima (napr. lokalni pokazatelji, ciljevi na državnom nivou),

upravlja okvirom učinka i prati napredak u ostvarivanju pokazatelja učinka i drugih utvrđenih ugovornih obaveza,

priprema finansijske izvještaje s ciljem podrške efikasnom upravljanju ugovornim obavezama i uspješnog pružanja usluga i

vodi računa o propisnom pridržavanju rokova za isplatu i izvršenje radova, uključujući upravljanje i obradu faktura i primjenu umanjenja za loše izvedene radove.

Također bi se moglo smatrati dobrom praksom uvođenje radnog mjesta rukovodioca finansija, sa sljedećim dužnostima i zadacima:

priprema budžete i vodi računa o bilansu prihoda i rashoda,

utvrđuje potrebe za finansiranjem koje su neophodne za podršku kapitalnim investicijama,

156

priprema finansijske izvještaje za efikasno upravljanje ugovornim obavezama i vršenje usluga i

vodi računa o propisnom pridržavanju rokova za isplatu i izvršenje radova, uključujući upravljanje i obradu faktura i primjenu umanjenja za loše izvedene radove.

Slika 15-1: Grafikon organizacione strukture rukovođenja službom za upravljanje otpadom na opštinskom nivou

Ovi troškovi su dio troškova koje treba povratiti za pružanje usluga (vidi Poglavlje 15.8 u nastavku) budući da su od ključne važnosti i predstavljaju troškove rada.

Za ministarstva na centralnom nivou će popunjavanje kadrovima (uključujući inspekcijske – vidi prethodni tekst) i kompetentnost predstavljati izazove na kratkoročnom planu, jer se radi o pitanjima koja su i dalje ključna i pitanjima koja treba tek rješavati u pogledu provedbe i zauzimanja pristupa saradnje u rješavanju problema upravljanja otpadom.

Za opštine će od najveće važnosti vjerovatno biti sljedeće:

1) razmatranje alternativnih rješenja za prikupljanje otpada i potreba za infrastrukturom s tim u vezi,

2) razumijevanje implikacija određenih odluka na troškove i povrat troškova, 3) provedba programa za sprečavanje nastanka otpada, 4) odabir lokacija i planiranje, 5) izrada planova upravljanja otpadom (uglavnom na osnovu prethodnih stavki), 6) razumijevanje pristupa informisanju o promjenama usluga / pružanju informacija

građanima, 7) preduzimanje aktivnosti na uključivanju zajednice, 8) objavljivanje javnih poziva povezanih sa uslugama prikupljanja i obrade otpada,

te

šef Službe

menadžer za monitorinig

menadžer za podatke i učinak

157

9) razumijevanje principa upravljanja ugovorima / izvršenja ugovora i (ponovno) pregovaranja/ pregovaranja o ugovorima.

Postoje različiti pristupi koji bi se mogli koristiti za pomoć u ovom pogledu, uključujući twinning projekte, uz podršku EU, koji bi mogli biti odgovarajući oblik podrške za osoblje na državnom nivou, te druge vidove tehničke podrške, uključujući TAIEX. Međutim, prema našem iskustvu, ovi vidovi pomoći teško mogu osigurati nivo kontinuirane podrške potreban za postizanje obima tranzicije kakav je neophodan, naprimjer, za različite lokalne organe u regiji. Smatramo da bi bilo opravdano razmotriti vrste programa koji su uvedeni u UK u okviru programa WRAP (akcioni program za otpad i resurse – nap. prev.) ili u flamanskoj regiji u okviru sličnog programa OVAM, s ciljem obuke osoblja u opštinama i pružanja podrške tom osoblju u ocjenjivanju alternativa i aktivnostima nabavke. Neka donatorska sredstva su usmjerena na saradnju na državnom nivou. Od ključne je važnosti raditi u tijesnoj saradnji sa opštinama kako bi se pomogla provedba naprednih rješenja, umjesto da se očekuje da će do toga doći putem pristupa zasnovanog na upravljanju odozgo prema dole. Programski pristup pružanju usklađenije podrške opštinama bi, po našem mišljenju, bio najbolji u smislu izgleda da se postigne nivo promjene koji je potreban u pogledu kompetentnosti opština.

15.5.4 Preporuke

Preporučuje se sljedeće:

1) Treba povećati broj inspektora u oba entiteta. 2) Opštine kako u FBiH tako i u RS trebaju ojačati kadrove za upravljanje otpadom. U

smislu smjernica za postizanje adekvatnog nivoa popunjenosti kadrovima i funkcionalnog sistema, sugeriše se 3-4 osobe za svaku opštinu, što ne uključuje operativno osoblje ili osoblje uključeno u poslove monitoringa i inspekcijske poslove.

3) Osoblju ministarstava bi koristilo jačanje kompetencija u smislu provedbe ključnih mjera, te u pogledu postupka javnih nabavki u mjeri u kojoj se to tiče njihovih poslova (napr. u pogledu opasnog otpada, te u pogledu pružanja podrške opštinama u promociji i nabavci usluga i postrojenja). Treba izraditi program usmjeren na ove oblasti.

4) Program obuke i podrške KJP-ima treba izraditi s ciljem unapređenja kompetencija osoblja angažovanog na zbrinjavanju otpada. To bi trebao biti višegodišnji program podrške sa posebno osmišljenom obukom o uslugama prikupljanja, nabavkama i strateškom planiranju.

15.6 Podaci o otpadu


Analiza pitanja vezanih za podatke ukazala je na probleme navedene u Tabela 15-6.

158

Tabela 15-6: Problemi povezani sa podacima

Br. Problem

BiH

1. Ne postoji baza podataka o otpadu na državnom nivou.

FBiH i RS

1. Ne vrši se vaganje tonaže otpada / u funkciji je veoma mali broj kolskih vaga.

2. Ne postoji jedinstvena metodologija prikupljanja podataka.


Jasno je da neraspoloživost podataka ograničava ono što podrazumijeva precizno planiranje. Ipak, budući da su mnoge investicije u oblasti upravljanja otpadom po prirodi relativno dugoročne, također postoji potreba za izradom realnih projekcija u pogledu otpada.

Službeni podaci se prikupljaju od opština i lokalnih operatera. Prema informacijama iz izvještaja Stanje okoliša u Bosni i Hercegovini iz 2012, samo nekoliko poslovnih subjekata je dostavilo podatke o količinama otpada koji su dobijeni mjerenjem. U izvještaju Projekta CARDS-a RANSMO iz 2005. se navodi da se podaci obično računaju korištenjem jedne od tri metode:

1) broj prikupljenih kontejnera x veličina kontejnera = zapremina, 2) broj vožnji prikupljenog otpada kamionom x veličina vozila = zapremina, ili 3) procjena zapremine x procjena gustine za datu vrstu otpada = tona.

Većina procjena nisu potvrđene sistematskim vaganjem, budući da samo jedan broj deponija ima kolske vage.

Što se tiče prikupljanja podataka, komunalna preduzeća za odvoz otpada nisu počela primjenjivati jedinstvenu metodologiju ili jedinstvenu definiciju, odnosno klasifikaciju otpada. Neprecizno određivanje količine komunalnog otpada može izazvati poteškoće u planiranju sistem za upravljanje otpadom na nižim nivoima. Važnost uticaja Okvirne direktive o deponijama ogleda se u obavezi smanjenja količine biorazgradivog otpada koji završava na deponijama. Međutim, BiH nema statističke podatke za cijelu teritoriju države u pogledu sastava komunalnog otpada. Nepostojanje pouzdanih podataka otežava planiranje, i predstavlja rizik za investicije.

U vrijeme provođenja ove procjene, nije bilo pouzdanih podataka o nastanka otpada u BiH. U 2012. godini, Agencija za statistiku BiH je objavila smjernice o pripremi kvalitetnih anketnih ispitivanja, u skladu sa preporukama Eurostata. Međutim, do sada nije pripremljen nijedan kvalitetan izvještaj za pregled sektora upravljanja otpadom.

Izgleda da nema podataka koji bi omogućili mjerenje učinka u odnosu na ciljeve. Ipak je očigledno da se preduzimaju napori na pribavljanju podataka, a ono što je neophodno jeste mehanizam kojim bi bio postavljen zahtjev za dostavljanjem podataka i provjerom tih podataka.

159

Treba napomenuti da se relevantni podaci za upravljanje otpadom ne moraju uvijek crpiti iz djelatnosti vezanih za otpad, takvi podaci mogu dolaziti iz drugih izvora (tako se, naprimjer, za ambalažni otpad procjene često vrše na osnovu podataka o proizvodima stavljenim na tržište). Zbog toga bi možda bilo neophodno osigurati pristup drugim vrstama podataka.


Iako nije službeno zadužen za vođenje evidencije, Fond za zaštitu okoliša FBiH je u procesu uspostavljanja baze podataka o proizvođačima otpada i količini proizvedenog otpada putem javnog poziva od proizvođača otpada tražio da dostave podatke putem anketnih obrazaca. Ova aktivnost je ipak u veoma ranoj fazi.

Prema Pravilniku o registru postrojenja i zagađivačima sva postrojenja za koja je obavezno provođenje uticaja na okoliš na federalnom, kantonalnom ili opštinskom nivou dužna su dostavljati izvještaje nadležnom ministarstvu (federalnom ili kantonalnom). U 2012. godine je izrađen sistem za elektronsko unošenje podataka za subjekte koji podliježu toj obavezi. U skladu sa Pravilnikom, subjekti su obavezni dostavljati sljedeće podatke:

opis otpada,

šifru otpada (u skladu sa Pravilnikom o kategorijama otpada sa listama);

proizvodnja otpada (tona godišnje),

metodologija koja se koristi za pribavljanje podataka (napr. neposredno mjerenje, izračunavanje ili procjena),

naziv lokacija za odlaganje otpada ili reciklažu koju vodi operater;

načini obrade otpada, i

mjesta na kojima se nalaze odlagališta.

Opštinska JKP, organizacije koje su uglavnom zadužene za prikupljanje i odlaganje otpada u opštinama, nisu obuhvaćena ovom uredbom. U stvari većina JKP nemaju dozvolu za upravljanje otpadom. To predstavlja problem u smislu prikupljanja pouzdanih podataka o djelatnostima prikupljanja otpada.


U RS-u je, prema Zakonu o upravljanju otpadom iz 2013, Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS zadužen za vođenje i ažuriranje baze podataka o otpadu u RS-u, isto putem anketnih obrazaca dostupnih na web stranici Fonda. U okviru nekih projekata se radi na usaglašavanju dostavljanja podataka, međutim na nivou entiteta postoji određena doza nespremnosti da se to provodi.

Prema Pravilniku o metodologiji i načinu vođenja registra postrojenja i zagađivača (Sl. glasnik RS, Br.92/07), sva postrojenja i objekti za koje je obavezno pribavljanje okolinske dozvole na entitetskom ili opštinskom nivou dužni su dostavljati podatke MSPCEE-u, odnosno organu vlasti na lokalnom nivou. Podaci koje subjekti dostavljaju MSPCEE-u ili lokalnim organima dostavljaju se putem popunjenih obrazaca u čvrstoj formi. U skladu sa Pravilnikom, dostavljaju sljedeći podaci o otpadu:

160

opis otpada,

šifra otpada (u skladu sa Pravilnikom o kategorijama otpada sa katalogom),

proizvodnja otpada (tona godišnje),

metodologija koja se koristi za pribavljanje podataka (napr. neposredno mjerenje, izračunavanje ili procjena),

naziv lokacija za odlaganje otpada ili reciklažu koju vodi operater;

načini obrade otpada i

mjesta na kojima se nalaze odlagališta.

Kao i u FBiH, opštinska JKP nisu obuhvaćena ovim Pravilnikom. Njihove obaveze u pogledu dostavljanja podataka o otpadu biće uređene Pravilnikom o metodologiji prikupljanja podataka o otpadu i njihovog evidentiranja kada se odobri i usvoji nacrt ovog dokumenta. Većina JKP još uvijek nemaju dozvole za upravljanje otpadom.


Kolske vage ili drugi mehanizmi za mjerenje količina otpada trebaju biti uslov za izdavanje dozvole za rad svim objektima, tako da se u principu osigura propisno vaganje cjelokupnog otpada koji ulazi i izlazi iz odobrenog objekta.

Činjenica da većina JKP nemaju dozvole predstavlja veliki problem i samo je dodatna potvrda onoga što je prethodno navedeno u vezi sa funkcijama za izdavanje dozvola i inspekcijsku kontrolu, koje trebaju biti u nadležnosti centralnog tijela bez neposrednog interesa u djelatnostima za koje se izdaje dozvola, ili se provodi inspekcijska kontrola.

U pogledu izrade odgovarajućeg sistema za sakupljanje podataka, alternative koje bi se mogle uzeti u obzir uključuju:

1) Korištenje pristupa sakupljanja podataka od relevantnih aktera zasnovanog na anketnom ispitivanju. Nedostatak ovog pristupa je to što može biti skup, te se iz tog razloga relevantne ankete obično provode samo povremeno. Pored toga, u mjeri u kojoj ankete zavise od izražanih stavova ispitanika, trend je dostavljanje podataka o učinku koji su pretjerano optimistični, mogućnost provjere je ograničena. I na kraju, podaci su dobri koliko je dobar nivo odgovora.

2) Korištenje sistema zasnovanog na iskazima u papirnoj formi u okviru kojeg će subjekti koji vrše prikupljanje ili obradu otpada biti dužni da periodično dostavljaju podatke, koji se zasnivaju na stvarnom mjerenju. U principu, ovim se može omogućiti dostavljanje tačnih podataka, međutim, ostaje problem provjere, uz najvažniji faktor promjena koji se može koristiti, koji se sastoji u nasumičnim inspekcijskim kontrolama usmjerenim na provjeru dostavljenih podataka. Problem sa ovim je to što inspekcije mogu oduzimati mnogo vremena i apsorbuju resurse te se shodno tome obično provode samo kada su stvari već krenule pogrešnim tokom.

3) Provedba sveobuhvatnijeg programa sakupljanja podataka i monitoringa zasnovanog na elektronskom praćenju i dostavljanju podataka od proizvođača do subjekata koji prikupljaju otpad i zatim posrednika u upravljanju otpadom. FBiH je uspostavila sistem za elektronski unos podataka, ali činjenica da JKP nemaju dozvole predstavlja ograničavajući faktor u smislu vrijednosti ovog sistema.

161

U svakom od navedenih slučajeva bi bilo važno osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa budućim potrebama (ne izgleda da je postojeći format dostavljanja podataka pogodan za buduću upotrebu u mjerenju učinka reciklaže). U pogledu druge i treće alternative, bilo bi važno osigurati da opštine i proizvođači, posjednici otpada i operateri budu obučeni za upotrebu sistema kao i da dostavljaju podatke na predviđeni način.

S obzirom na to da su sistemi za sakupljanje podataka u ranoj fazi razvoja, moglo bi biti korisno pripremanje za provedbu relativno naprednog sistema, s obzirom na to da bi manje napredni sisteme brzo zastarjeli i trebalo bi ih mijenjati već u doglednoj budućnosti. Prednost posljednjeg navedenog pristupa je to što a) može biti pogodan za buduću upotrebu i b) predstavljao bi podršku aktivnostima inspektora u identifikaciji, odnosno otkrivanju neregularnosti u prikupljanju i obradi otpada. Funkcionalni sistemi za sakupljanje podataka pomažu u otkrivanju neregularnosti u postupanju sa otpadom, što može doprinijeti otkrivanju nezakonitih aktivnosti. Shodno tome, možda bi imalo smisla izraditi relativno napredne sisteme za podršku regulatornim naporima za koje smo u prethodnom tekstu utvrdili da su neophodni.

Također treba uzeti u obzir činjenicu da oni od kojih se očekuje dostavljanje podataka možda neće ispunjavati tu obavezu tako da treba razmisliti o načinu na koji bi se stimulisalo dostavljanje podataka. Naprimjer, kada je riječ o opštinama, pristup finansiranju ili drugim oblicima podrške mogao bi se usloviti adekvatnom dostavom podataka. U pogledu registrovanih prevoznika otpada i onih koji moraju imati dozvolu to bi mogao biti uslov za izdavanje dozvole (a za svako suprotno postupanje bi se moglo propisati automatsko izricanje kazne).

Važno je napomenuti da to što kvalitet podataka nije dostigao nivo kakav bi trebao imati u idealnoj situaciji, ne znači da nema ništa što se može uraditi u smislu boljeg upravljanja otpadom istovremeno sa radom na poboljšanju kvaliteta (ili količine) podataka. Ipak, u slučaju planiranja projekata za koje su potrebne tačne procjene kapaciteta na deponijama, čiji je kapitalni trošak po jedinici visok, očigledno postoji mnogo veća mogućnost grešaka koje imaju značajne finansijske posljedice.

I na kraju, sistemi za sakupljanje informacija vjerovatno će iziskivati interpolaciju s obzirom na postojeće stanje u pogledu obuhvata prikupljanja (iako obuhvat raste) i ulogu neformalnog sektora. Nije jasno kako se ovo trenutno radi.

15.6.4 Preporuke

Naše preporuke su sljedeće:

1) Sva odlagališta otpada trebaju imati kolsku vagu. 2) Javna komunalna preduzeća i objekti za otpad koji nemaju dozvole trebaju

pribaviti dozvole (kako je to već propisano zakonom). 3) Uslov za izdavanje dozvole treba biti periodično dostavljanje podataka na

relevantnom obrascu mjerodavnim organima u FBiH i RS. Za propust da se blagovremeno dostave tačni podaci trebaju se izricati manje kazne.

4) Provedba sveobuhvatnog programa sakupljanja podataka i monitoringa zasnovana na elektronskoj evidenciji i dostavljanju podataka (u izvjesnoj mjeri već

162

uspostavljeno u FBiH) od proizvođača preko sakupljača i zatim posrednika u upravljanju otpadom. Pored toga treba, a) osigurati da se podaci sakupljaju u skladu sa sadašnjim i budućim potrebama, i b) osigurati da opštine i subjekti upravljanja otpadom budu obučeni u ovom segmentu i da dostavljaju podatke na način kako je planirano.

5) Treba razmisliti o mehanizmima koji se mogu koristiti kako bi se osiguralo dostavljanje podataka. Taj mehanizam bi mogao biti povezan sa tokovima finansiranja opština, ili uslovima za izdavanje dozvola i (s tim u vezi funkcijama) za posjednike otpada.

6) Treba pokušati uključiti podatke iz neformalnog sektora. Sistem za sakupljanje podataka treba osigurati da subjekti upravljanja otpadom dostavljaju i podatke o otpadu koji je došao takvim putevima. Možda bi bilo korisno razmisliti o ukidanju gotovinskog plaćanja kako bi se unaprijedilo dostavljanje podataka i sljedivost materijala koji prolaze kroz neformalni sektor.

7) Oni koju upravljaju podacima na državnom i entitetskom nivou trebaju nastojati da utvrde nepotpunu obuhvaćenost uslugama prikupljanja otpada s obzirom na predviđenu potpuniju obuhvaćenost te s ciljem da se objasne implikacije nepotpune obuhvaćenosti na postojeći pristup upravljanja otpadom.

15.7 Ciljevi i hijerarhija otpada


Utvrđena su brojna neriješena pitanja u pogledu ciljeva hijerarhije otpada, koja su navedena u Tabela 15-7. Ova pitanja ne razmatramo u smislu konkretnih problema, nego u smislu nepostojanja mjera osmišljenih za provedbu hijerarhije, a time i ispunjavanja postojećih (i budućih) ciljeva. Nepostojanje svrsishodnih programa prevencije već je utvrđeno u Poglavlju 15.4. Provedba odgovornosti proizvođača i ciljeva s tim u vezi, razmatrana je posebno u Poglavlju 15.9.

163

Tabela 15-7: Problemi povezani sa postavljanjem ciljeva i hijerarhijom otpada

Br. Problem

FBIH

1. Nisu propisane sankcije za neispunjavanje ciljeva.

2. Postojeći sistemi prikupljanja nisu adekvatni za ispunjavanje ciljeva.

3. Nizak nivo razdvojenog prikupljanja otpada iz domaćinstava.

4. Ne postoji plan za upravljanje biootpadom koji bi osigurao ispunjavanje ciljeva reciklaže / kompostiranja biootpada iz strategije u oblasti otpada.

5. Nisu postavljeni ciljevi za smanjenje odlaganja biorazgradivog komunalnog otpada na deponije.

6. Nisu postavljeni ciljevi za ponovnu upotrebu, povrat i reciklažu otpada od gradnje i rušenja objekata.

RS

1. Nisu postavljeni ciljevi za reciklažu komunalnog ili otpada iz domaćinstava.

2. Nizak nivo razdvojenog prikupljanja otpada iz domaćinstava.

3. Ne postoje propisi ili ciljevi za biootpad.

4. Nisu postavljeni ciljevi za smanjenje odlaganja biorazgradivog komunalnog otpada na deponije.

5. Nisu postavljeni ciljevi za ponovnu upotrebu, povrat i reciklažu optada od gradnje i rušenja objekata.


U članu 4. Okvirne direktive o otpadu predviđeno je da države moraju provoditi hijerarhiju otpada, osim u slučaju posebnih okolnosti, kao pitanje prioriteta u okviru cjelokupne politike otpada i pitanja uređenih zakonom. Malo je dokaza o tome da se u BiH provodi hijerarhija otpada. Još uvijek se u zemlji reciklira veoma malo komunalnog otpada. Situacija u pogledu odlaganja, koje je jeftina djelatnost u trenutnom kontekstu, osim na malom broju sanitarnih deponija (na kojima se naplaćuje naknada za odlaganje u iznosu od 13 do 28 eura po toni), ne doprinosi pomijeranju otpada prema vrhu hijerarhije. Nije jasno da li opštine obračunavaju troškove odlaganja s obzirom da imaju pristup vlastitim 'odobrenim' opštinskim deponijama koje ne rade u skladu sa standardima EU. Jasno je da su u takvoj situaciji za aktere koji nisu uvezani u opštinski sistem, uključujući proizvođače otpada od gradnje i rušenja objekata, nelegalna odlagališta također jedna od alternativa. Troškovi odlaganja 'gotovo ništa' van sanitarnih deponija, porede se sa uobičajenim iznosom za deponiju koja se dobro vodi u iznosu od 30 do 60 eura po toni u državama članicama EU (sa nižim krajnjim troškovima rezervisanim za veoma velike deponije).

Mjere navedene u Poglavlju 15.2, za rješavanje problema nelegalnog odlaganja otpada trebale bi dovesti do povećanja troškova odlaganja (do nivoa povrata troškova) i doprinijeti provedbi hijerarhije otpada. Ovaj učinak, jednako kao i uloga koju imaju u

164

smanjenju opasnosti za okoliš, je važan na lokacijama deponija. Očigledno je da će se to odraziti na troškove usluga koje se pružaju domaćinstvima i poslovnim subjektima.

Naročito u pogledu otpada od gradnje i rušenja objekata, nije provedena transpozicija propisa EU u domaće zakone, i nije uspostavljen provedbeni mehanizam kojim bi se to postiglo. Većina otpada od gradnje i rušenja objekata se nasumično odbacuje na odlagališta otpada, u jarke/ usjekline i uz javne puteve, te u korita rijeka i pored kontejnera za komunalni otpad postavljenih uz saobraćajnice.

Dodatni zabrinjavajući faktor je činjenica da prilikom razmatranja unapređenja upravljanja otpadom u BiH izgleda nisu uzete u obzir ekonomske i okolišne koristi od razvoja industrije reciklaže ili razvoja preduzeća za ponovnu upotrebu otpada, ili boljeg sprečavanja nastanka otpada. Potencijalni pozitivni ekonomski aspekti mogu pomoći da se pridobije podrška za promjene koje BiH mora provesti u predstojećim godinama s ciljem usaglašavanja sa propisima o okolišu na nivou EU.


U Strategiji FBiH je postavljen neki vid zasebnog cilja za industrijski otpad, ali nije jasno kako bi se ovaj cilj mjerio (a još manje kako se mjeri i koje mjere se primjenjuju u tom pravcu). Također su u Strategiji postavljeni ciljevi smanjenja nastanka opasnog medicinskog otpada sa polazištem iz 2007.

U FBiH su postavljeni ciljevi reciklaže ambalažnog otpada, mada ne u skladu sa Direktivom EU, a mehanizmi za postizanje ciljeva još uvijek nisu dobili konačni oblik. Ciljevi za EEO nisu u potpunosti usaglašeni sa ciljevima u Direktivi EU. Podzakonski propisi kojima je uređeno upravljanje otpadnim vozilima, otpadnim baterijama, otpadnim gumama i otpadnim/korištenim uljima još uvijek nisu usvojeni u FBiH, iako su postavljeni ciljevi za otpadna vozila i za otpadne akumulatore. Postavljeni su i ciljevi za otpadna ulja.

U Strategiji su postavljeni ciljevi za prikupljanje baštenskog otpada iz vrtova i parkova, a izrada Federalnog plana upravljanja biorazgradivim otpadom je predviđena u 2010, ali taj plan još nije pripremljen.

Ciljevi za reciklažu industrijskog otpada su također postavljeni, sa stopama reciklaže i povrata od 60% za 2014. i 90% do 2018. Ponovo se u Strategiji spominju pripremni radovi za izradu Federalnog plana upravljanja opasnim otpadom, ali ni taj plan nije izrađen.

Nisu postavljeni ciljevi za otpad od gradnje i rušenja objekata. Prethodni pregled situacije ukazuje da namjera da se postave ciljevi nije u znatnoj mjeri pretočena u praksu. Strategija sadrži ciljeve za jedan dio opština koje su trebale uspostaviti sistem razdvojenog prikupljanja otpada do 2011. (30%), 2014. (60%) i 2018. (95%). Čak i uz to, sistemi za prikupljanje komunalnog otpada za reciklažu nisu naročito dobro razvijeni, iako se može smatrati da je to djelimično povezano sa pitanjem povrata troškova (vidi Poglavlje 15.8 u nastavku), ali i sa načinom na koji se provode mehanizmi odgovornosti proizvođača.

165


Trenutno nemamo saznanja o postojanju ciljeva sprečavanja nastanka otpada u RS, iako su u toku aktivnosti na izradi Strategije RS. U relevantnom pravilniku su postavljeni ciljevi za ambalažu, koji nisu usklađeni sa Direktivom EU i razlikuju se od ciljeva u FBiH.

Kao i u FBiH, sistemi za prikupljanje komunalnog otpada za reciklažu nisu naročito dobro razvijeni, iako se može smatrati da je to djelimično povezano sa pitanjem povrata troškova (vidi Poglavlje 15.8 u nastavku), ali i sa načinom na koji se provode mehanizmi odgovornosti proizvođača.

Iako su na snazi propisi o odlaganju otpada na deponije koji odražavaju Direktivu o deponijama EU, još uvijek nije uspostavljen pravni osnov za ciljeve postavljene u članu 5. (za smanjenje biorazgradivog komunalnog otpada koji se otprema na deponije).


Za zakonodavce i one koji donose propise je važno da razumiju hijerarhiju i da tačno prenesu njeno značenje. Onda se postavlja pitanje kako osigurati da proizvođači otpada poštuju hijerarhiju otpada u obavljanju svojih poslova. U tom pogledu postoji čitav niz mogućih pristupa koji se mogu koristiti (imajte na umu da se ovdje koncentrišemo na mehanizme za provedbu hijerarhije a ne na širi niz politika koje su razmatrane u pogledu drugih problema navedenih u nastavku teksta):

1) Regulatorni pristupi – ovim pristupima nastoje se osigurati direktni propisi za kontrolu upravljanja otpadom. Sektor otpada se u velikoj mjeri rukovodi postojanjem (i izvršenjem) regulatornog okvira. Jasna politika / regulatorna struktura koja sadrži koncept hijerarhije otpada ključna je za pravnu tekovinu EU. Neki od mogućih regulatornih pristupa su:

a. U jednom modelu proizvođači otpada su dužni prema zakonu voditi računa o hijerarhiji otpada u svojim odlukama o upravljanju otpadom. Ovaj pristup se koristi u UK. U praksi je, međutim, teško provoditi ovaj pristup. U UK se ovaj model provodi putem mehanizma 'dužne pažnje' koji se kao takav slabo provodi i nedovoljno je poznat u među poslovnim subjektima.

b. U drugom modelu, se proizvođačima otpada u suštini nizom pravila ukazuje na obaveze koje moraju ispuniti. Na primjer, od proizvođača otpada se traži da razdvajaju otpad od hrane (i druge materijale) na mjestu nastanka (kao što je slučaj sa otpadnom hranom u Francuskoj, Škotskoj i Sjevernoj Irskoj, među ostalim zemljama). U ovom modelu, u vrijeme kada postavljeni zahtjev stupi na snagu mora biti uspostavljena relevantna infrastruktura. Nekoliko zemalja provodi uredbe u kojima je postavljen zahtjev za razdvajanjem niza različitog otpada s ciljem lakše pripreme za ponovno korištenje ili reciklažu koji provode domaćinstva, poslovni subjekti ili građevinska preduzeća. Ovaj pristup najbolje funkcioniše kada se kazneni pristupi provode samo kao posljednje sredstvo, kada se da prilika djelovanju mjera osmišljenih za edukaciju i podsticaj.

166

c. U jednom drugom modelu, pružaocima usluga upravljanja otpadom se postavlja minimum usluga koje moraju pružati domaćinstvima ili drugim korisnicima (FBiH je već utvrdila ciljeve u Strategiji za povećanje udjela lokalnih organa u provedbi razdvojenog prikupljanja). Ovo je najoptimalnija alternativa u slučaju kad vlasti imaju kontrolu nad uslugama koje se pružaju, tako da je obično riječ o komunalnom otpadu. Ovaj pristup se može provoditi i putem izdavanja dozvola sakupljačima otpada. Cilj je da se osigura mogućnost za stanovnike / korisnike usluga da koriste usluge reciklaže (a za pružaoce da promovišu korištenje ove usluge). Ovaj pristup je oblasti Flandrija u Belgiji omogućio da se sa stope reciklaže od 10% u ranim 90-tim dostigne stopa od preko 60% krajem decenije.

d. U Direktivi o industrijskim emisijama su za industrijski otpad predviđene najbolje raspoložive tehnike za industrijske procese obuhvaćene Direktivom. Stoga se u principu tretman otpada može precizirati putem procesa izdavanja dozvole za takva industrijska postrojenja.

e. U zemlji koja sa stanjem prihoda kakav ima BiH, pribjegavanje zabrani odlaganja na deponije, koje je slično neograničenoj taksi na odlaganje na deponiju, je alternativa koju treba provoditi sa krajnjim oprezom (i tek kada se riješe pitanja povezana sa nepropisnim odlaganjem). Međutim, možda postoji opravdan osnov da se odlaganja materijala koji su razdvojeni (ili se lako mogu razdvojiti) na deponiju proglasi nezakonitim. Jedan od primjera bi mogao biti baštenski otpad. Treba napomenuti da čak i ovdje zabrane imaju znatna ograničenje: ukoliko deponija odbije tovar materijala koji je prethodno iz opravdanih razloga odbio subjekat za reciklažu (suviše visok stepen kontaminacije) gdje bi na kraju taj otpad završio? Također, kako bi operater mogao znati, kad otpad pristiže na odlagalište, da među materijalom koji se odlaže na otpad nema i 'zabranjenog otpada'? Zabrane odlaganja na deponiju su relativno direktni instrumenti, a s obzirom na to da jedan od ciljeva mora biti ograničenje nekontrolisanog odlaganja otpada i odlaganja na lokacije koje se loše vode, čini se da bi to ograničilo primjenjivost pristupa na kratkoročnom planu.

2) Ekonomski pristupi – ovim pristupom se nastoje postići da alternative upravljanja koje se nalaze visoko u hijerarhiji otpada budu najjeftinije za usvajanje. Ovi pristupi uključuju sljedeće mjere:

a. Sistem plaćanja kaucije: ovakvi sistemi mogu biti osmišljeni kao podrška ponovnom korištenju posuda za osvježavajuće napitke, ili reciklaži jednokratnih posuda za osvježavajuće napitke. Primjenjuju se u Njemačkoj, Švedskoj, Finskoj, Norveškoj, Estoniji, Litvaniji, Danskoj, Hrvatskoj i u ograničenoj mjeri u Belgiji i Holandiji. Njemačka taj sistem koristi i za akumulatore. Programi povrata depozita mogu smanjiti razmjere razbacivanja otpada u okoliš i mogu biti važni za turizam;

b. Ciljevi povezani sa naknadama za nepoštivanje: u slučaju kad su postavljeni ciljevi na državnom nivou, s obzirom da je neposredna

167

odgovornost za pružanje usluga rijetko na državnom nivou, opravdano je spustiti ciljeve na nivo subjekata koji su u krajnjoj liniji odgovorni za postizanje ciljeva (opštine). S ciljem davanja podsticaja ovim organizacijama da ispunjavaju ciljeve koje imaju, neka vrsta podsticaja u obliku novčane kazne za nepoštivanje bila bi korisna kako bi se osiguralo ispunjavanje ciljeva. Bilo bi neophodno ovu mjeru najaviti nekoliko godina unaprijed kako bi se omogućilo provođenje neophodnih aktivnosti na lokalnom nivou da se izbjegne kažnjavanje (napr. pokretanjem odgovarajuće grupe usluga i razvojem objekata za tretman biootpada).

c. Kada je riječ o otpadu od gradnje i rušenja objekata, u nekim zemljama (naročito u Sjevernoj Americi i Aziji) je za velike građevinska projekte uveden koncept jamstva da će ispoštovati obaveze: u tim slučajevima od investitora se traži da izrade plan upravljanja za svaki otpad koji nastaje na gradilištu i dostave ga zajedno sa zahtjevom za izdavanje građevinske dozvole. I u FBiH i u RS-u postoji zahtjev za izradom Plana upravljanja otpadom koji mora biti pripremljen prije izgradnje, iako se to ne provodi u velikoj mjeri. Mogao bi se postaviti uslov da plan upravljanja otpadom na gradilištu uključi minimalni nivo reciklaže (i po potrebi ponovnog korištenja građevinskih materijala). Jamstvo se u osnovi plaća na početku projekta i vraća se na kraju projekta u zavisnosti od toga da li je projekat postigao zacrtane ciljeve upravljanja otpadom (jamstvo se vraća u potpunosti, uz izuzetak administrativnih troškova, ili djelimično ukoliko nisu ispunjeni ciljevi).

d. Korištenje taksi na odlaganje na deponije i spaljivanje. Ovi su koncepti trenutno u širokoj primjeni u državama članicama EU, a samo Njemačka, Luksemburg i Latvija na primjenjuju naknade ni na jednom nivou. Prednost taksi na ostali otpad je tome što poskupljuju odlaganje te time podstiču na pomjeranje otpada prema višim nivoima hijerarhije otpada. Međutim, s obzirom na probleme koji već postoje u naplati naknada za prikupljanje otpada radi pokrivanja troškova pružanja usluga (vidi Poglavlje 15.8), korištenje taksi na odlaganje na deponije (i spaljivanje) može dovesti do eskalacije tarife, što bi se na kratkoročnom planu smatralo nepoželjnim. S druge strane, bilo bi donekle opravdano da se tarife pomjeraju u pravcu koji će vjerovatno prevladavati kada se uklone sve osim sanitarnih deponija. Druge zemlje su ranije provele slične mjere (Češka Republika, Slovačka i Francuska). Ukoliko su inspekcijske službe ojačane i organizovane, postepeno povećanje nameta na lokacijama koje ne ispunjavaju standarde EU pomoglo bi da se mjere za povrat troškova kreću u pravcu onoga što će biti potrebno ubuduće. Ukoliko nameti u dogledno vrijeme porastu dovoljno, da troškovi budu veći od troškova odlaganja na sanitarne deponije, i to će biti podsticaj za kantone i opštine da grade sanitarne deponije. Prihodi koji se ubiru mogli bi se koristiti za uređenje lokacija, odnosno za podršku infrastrukturi za reciklažu.

e. Kada je riječ o industrijskom otpadu, s obzirom na veću tržišnu orijentisanost industrije i upravljanja otpadom u toj industriji, postoji

168

nekoliko boljih pristupa od ekonomskih: međutim, ukoliko ne postoje jasni načini na koje se može naplatiti taksa na industrijski otpad po različitoj stopi od stope za druge vrste otpada (što bi u osnovi značilo da bi se taj otpad rijetko dostavljao na deponije 'pomiješan' sa drugim vrstama otpada) ovo se može pokazati problematičnim. Ipak, ako je odlaganje na deponiju otpada određenih grana industrije problematično i ako njihov otpad ima visok stepen nasipne gustine (što je obično slučaj u pogledu mulja, zemlje i šljunka), to se može iskoristiti kao karakteristika za definisanje naknade (tako bi se, naprimjer, naplaćivala taksa za otpade iznad određene nasipne gustine dok se za otpade sa nižom nasipnom gustinom ne bi naplaćivala). Pristup zasnovan na gustini koristi se u Holandiji za određivanje šta se može odlagati na deponiju a šta ne može. To, međutim, ukazuje da se inertni otpad visoke nasipne gustine može odlagati na deponije, a to nije najproblematičniji otpad.

f. Mehanizmi „plati koliko odlažeš“ (eng. Pay-as-you-throw) su programi kojima se nastoji podstaći reciklaža i sprečavanje nastanka otpada, naplatom od domaćinstava djelimično na osnovu onoga što izbace kao ostali otpad. Kao i naknade za odlaganje na deponije, ovaj koncept je u primjeni u cijeloj Evropi, a u najvećoj mjeri u Njemačkoj, Belgiji, Irskoj, Holandiji, Austriji i dijelovima Italija (ali i u dijelovima mnogih drugih zemalja). Uprkos mnogim mogućim prednostima ovog koncepta, sve dok su inspekcijske službe i propisi manje nego adekvatni, sistem 'plati koliko odlažeš' može jednostavno dovesti do porasta stope nelegalnog odlaganja. Ovakvo iskustvo su imali čak i zemljama gdje je stepen nelegalnog odlaganja manje izražen u situacijama kad službe za prikupljanje ne pružaju adekvatnu mogućnost domaćinstvima da 'izbjegnu odlaganje'. Dakle, ovakve koncepte treba primjenjivati tek kad je obuhvaćenost uslugama reciklaže relativno dobra (i mnogo bolja nego što je danas ili nego što je predviđeno u strategiji i planskim dokumentima koji su do sada provedeni). Pored toga, ovdje je također relevantno pitanje povrata troškova: ukoliko se primjenjuje koncept 'plati koliko odlažeš' prilično je uobičajeno da dio ukupne naknade bude zasnovan na fiksnoj stopi plaćanja, sa varijabilnim elementom na koji otpada 30-50% ukupne cijene za uslugu (Irska ima neuobičajenu praksu u ovom pogledu sa višim procentom koji se obično primjenjuje na varijabilni dio). Ovaj pristup bi stoga trebalo uzeti u obzir kad se postigne dobra obuhvaćenost uslugama reciklaže, kada budu funkcionisali mehanizmi za povrat troškova i budu uspostavljene regulatorne i inspekcijske funkcije.

g. Takse na proizvode, kao što su naknade uvedene na plastične kese (već se naplaćuju u FBiH), ili jednokratne čaše ( s ciljem istovremenog rješavanja probleme razbacivanja otpada u okoliš) ili ambalažu, mogu se naplaćivati kako bi se pomoglo sprečavanja nastanka otpada i ostvario prihod za dodatne mjere zaštite okoliša. Ovo bi bilo korisno razmotriti, kako zbog učinka tako i zbog potencijalnog stvaranja prihoda za podršku pružanju usluga. Ovakve naknade često čine dio toka prihoda za okolišne fondove.

169

h. Pitanje odgovornosti potrošača, kako je predloženo u postojećim direktivama, razmatrano je u daljem tekstu: Okvirna direktiva o otpadu u članu 8. ohrabruje primjenu koncepta odgovornosti potrošača u odnosu na otpade koji nisu uključeni u srodne direktive. Države članice su primjenjivale ove mjere u odnosu na čitav niz proizvoda osim onih koji su obuhvaćeni direktivama srodnim sa Okvirnom direktivom o otpadu i nema razloga zašto BiH u principu ne bi postupila na isti način. Ipak, prioritet treba biti osiguranje uspostavljanja relevantnih mehanizama za otpad koji je obuhvaćen postojećim direktivama.

i. Izgleda da mogućnost korištenja zelene javne nabavke s ciljem smanjenja nastanka otpada, ili unapređenje okolišnog učinka proizvoda koji se nabavljaju, nije razmatrana na neki sistematičan način. Ima prostora da se uradi više po ovom pitanju kako bi se smanjio opseg problema upravljanja otpadom u BiH.

3) Informisanje i podizanje svijesti – ovaj će aspekt imati važnu ulogu u oblikovanju ponašanja u upravljanju otpadom i potrošnji među građanima i poslovnim subjektima. U BiH će dobivati na važnosti kako se uvode nove usluge na opštinskom nivou, a u kontekstu nastojanja da se smanji nastajanje otpada. U tom pogledu, treba razmisliti o sljedećem:

a. Zajedničko objavljivanje pružanja usluge reciklaže u oba entiteta (ili još bolje u cijeloj zemlji).

b. Priprema uporedne kampanje na centralnom nivou koju će koristiti opštine i poslovni subjekti u svojim kampanjama za podsticanje reciklaže i manjeg nastanka otpada.

U praksi, u okolnostima koje vladaju u BiH, najvjerovatnije da će biti potrebno koristiti kombinaciju mjera (što je slučaj i u mnogim drugim zemljama, gdje ekonomski instrumenti mogu pratiti logiku regulatornih mjera).

15.7.4 Preporuke

Ne postoji 'jedinstven' način na koji bi BiH ili bilo koja druga zemlja trebala osmisliti provedbu hijerarhije otpada. Smatramo, međutim da mjere koje bi BiH trebala usvojiti trebaju odražavati sljedeće činjenice:

1) Nivo povrata troškova je trenutno nizak, a i prihodi su na niskom nivou. Dakle, sposobnost (i spremnost) stanovništva (i političara na lokalnom nivou) da podrže značajno povećanje troškova usluga mogu biti ograničeni na kratkoročnom planu, u zavisnosti od izbora mehanizama za povrat troškova (vidi Poglavlje 15.8).

2) Stanje regulatorne infrastrukture i nastavak nepropisnog odlaganja otpada čini sistem nespremnim za provedbu nekih tržišno zasnovanih instrumenata, naročito taksi na odlaganje otpada ili koncepta 'plaćaj koliko odlažeš', na kratkoročnom planu.

Na osnovu toga, odgovarajući pristup bi mogao biti:

1) Za opštinski nivo, u propise oba entiteta treba ugraditi sljedeće odredbe:

170

a. Spustiti ciljeve upravljanja otpadom na nivo opštine (ili u FBiH na kantonalni nivo). Novčane kazne za nepoštivanje propisa bi izricali entitetski organi opštinama (odnosno kantonima) koje ne ispune ciljeve. To bi pomoglo da se na lokalnom nivou osiguraju značajni napori usmjereni na postizanje ciljeva.

b. Svaki entitet treba postaviti minimalne standarde pružanja usluga za prikupljanje komunalnog otpada, koje treba postići u preciziranom roku (FBiH već ima sličan cilj, iako nije definisan kvalitet usluga). Moglo bi se razmisliti o različitim vremenskim rokovima za urbane i ruralne opštine (s obzirom na činjenicu da je obuhvaćenost uslugama prikupljanja u urbanim područjima već veća nego u ruralnim). Također bi se mogli postaviti različiti minimalni standardi za različite vrste stambenih objekata, s obzirom na to da bi priroda infrastrukture prikupljanja za pojedinačne porodične kuće bila drugačija od pristupa koji se koristi u višespratnicama. Standardi usluga trebaju uključivati osiguranje reciklažnih dvorišta / zelenih ostrva.

c. Postaviti minimalne standarde pružanja usluga za poslovne prostore u oba entiteta. To bi se vezalo sa obavezama za komercijalne proizvođače da razdvajaju otpad odmah po uspostavljanju usluga.

d. Uspostaviti mrežu reciklažnih dvorišta /zelenih ostrva kako bi se olakšala reciklaža i povećao broj stavki koje se pripremaju za ponovno korištenje.

e. Pripremiti materijale za kampanju informisanja i podizanja svijesti na entitetskom nivou. Time bi se trebala uspostaviti osnova za izradu marketinških materijala koji se mogu koristiti na lokalnom nivou za podizanje svijesti o pripremi za ponovno korištenje, reciklažu i sigurno odlaganje neželjenih predmeta itd.

2) Uvesti koncept povratnog depozita za pakovanja osvježavajućih napitaka (proširenjem postojećeg mehanizma povratnih staklenih boca).

3) Uvesti taksu na jednokratne kese tregerice u RS-u (gdje se trenutno ne naplaćuje). U oba entiteta uvesti takse na jednokratne proizvode, s tim što bi se prihod koristio za bolje usluge upravljanja otpadom.

4) Uvesti taksu na otpad koji javna komunalna preduzeća ili pružaoci usluga opština, odnosno kantona otpremaju na deponije koje ne zadovoljavaju standarde, drugim riječima, odlagališta koja nisu u skladu sa Direktivom o deponijama. Ova bi se taksa u periodu do deset godina povećavala do nivoa od 60 eura po toni. Time bi se podstakla izgradnja sanitarnih deponija u periodu intervencije a materijali pomjerili prema vrhu hijerarhije otpada.

5) Za industrijske otpade, koristiti Direktivu o industrijskim emisijama s ciljem da se osigura što veći stepen razdvajanja otpada na mjestu nastanka. Po našem mišljenju, nije preporučljivo uvoditi kaznene mjere za opasne otpade (količina nepoznata). Prioritet treba biti da se osigura da ovi materijali stignu do odgovarajućih objekata za preradu bez skretanja u nezakonite (jeftine) kanale. Treba ispitati potencijal za korištenje najboljih mogućih tehnika identifikovanih u Direktivi o industrijskim emisijama radi sprečavanja nastanka otpada.

171

6) Za otpad od gradnje i rušenja objekata, smatramo da bi dobrovoljna inicijativa sa najvećim investitorima mogla pomoći u unapređenju upravljanja tim otpadima. Uz to bi se mogao koristiti mehanizam povratnog jamstva vezan za planove upravljanja otpadom na gradilištu.

7) Razvoj stručnosti u oblasti politike zelenih nabavki u nastojanju da se smanji nivo nastanka otpada povezan sa javnim nabavkama, i stimulišu pružaoci usluga da koriste kombinaciju proizvod-usluga.

Na dugoročnom planu, korištenje taksi na odlaganje (na sanitarnim deponijama) taksi na spaljivanje i mehanizma 'plaćaj koliko odlažeš', treba biti usmjereno na jačanje napretka koji se ostvaruje primjenom prethodno predloženih mjera. Očekuje se da bi se na ovaj način ostvario zamah u sprečavanju nastanka otpada, naročito na nivou industrije. Pored toga, primjena proširene odgovornosti proizvođača na otpad koji nije obuhvaćen postojećim direktivama, treba razmatrati na dugoročnom planu (na primjer, stara prepiska, ili namještaj).

15.8 Povrat troškova za komunalni otpad


Problemi vezani za pitanje povrata troškova za komunalni otpad navedeni su u Tabela 15-8. Razmatrani su u opštem smislu budući da su manje više jednako relevantni i za FBiH i za RS.

Tabela 15-8: Problemi povezani sa pitanjem povrata troškova za usluge odlaganja komunalnog otpada

Br. Problem

FBiH i RS

1. Naknade za odvoz komunalnog otpada su niske i različite.

2. Tarife nisu dovoljne da pokriju stvarne troškove usluga upravljanja otpadom.

3. Fond za zaštitu okoliša/životne sredine (i druga donatorska sredstva mogla bi usporiti razvoj održivih finansijskih rješenja.


Zakoni o upravljanju otpadom FBiH i RS (Sl. novine FBiH, br.33/03, 72/09 i Sl. glasnik RS, br.111/13, 106/15) zasnovani su na principu 'zagađivač plaća', dakle proizvođač otpada je dužan platiti troškove prikupljanja i odlaganja otpada. Određivanje naknade za upravljanje otpadom je pitanje o kojem trebaju odlučivati opštine i KJP. Mnoga KJP nisu u stanju utvrditi puni iznos troškova upravljanja otpadom, te time ni odrediti tarife koje bi osigurale puni povrat troškova za pružanje usluga zbrinjavanja otpada. Pored toga, izgleda da postoje i različite računovodstvene prakse budući da su naknade za odvoz otpada iz domaćinstava ponekad uključene u zajednički račun za vodu i odvođenje otpadnih voda.

172

Najčešći način je određivanje jedinstvene paušalne cijene po domaćinstvu, zatim slijedi određivanje cijene na osnovu površine stambene jedinice (najčešće u gradskim područjima). U FBiH, u zavisnosti od opštine, između 50% i 70% ukupnih troškova čine nenaplaćene naknade za vodu. U RS-u, nenaplaćene naknade opština se kreću između 30% i 90%. Značajan udio nenaplaćenih naknada prema izvještajima nastao je uslijed činjenice da opština i JKP naplatu naknada mogu tražiti samo sudskim putem i nemaju drugi pravni instrument da primoraju građane da plaćaju za usluge odvoza otpada. Podnošenje tužbi protiv takvih domaćinstava je skupo, a sudski postupci su dugotrajni, tako da se taj instrument rijetko koristi.

Iako su sami troškovi niski, generalno je mišljenje da je stopa povrata troškova za upravljanje otpadom niska. Prema navodima opštinskih službenika stope povrata troškova su niže od punog iznosa troškova, barem djelimično, zbog nemogućnosti da se naplati potraživanje od velikog broja domaćinstava. Uz to postoje i politički razlozi, ponekad se određuju tako niske naknade koje ne mogu pokriti troškove.

I FBiH i RS imaju uspostavljen fond za zaštitu okoliša/životne sredine. Ovi fondovi se mogu koristiti za razvoj usluga upravljanja otpadom. U FBiH je u 2014. godini Fond za zaštitu okoliša finansirao projekte u ukupnom iznosu od 3,68 miliona eura, od kojih je 255.624 bilo planirano potrošiti na projekte upravljanja otpadom, ali su sredstva preusmjerena za rješavanje problema izazvanih poplavama. Oba Fonda prihode ubiru od naknada koje se naplaćuju proizvođačima povezane sa ambalažom (i drugim proizvodima / materijalima) kao i iz drugih okolišnih davanja.

Trenutno iz navedenih razloga sistem finansiranja upravljanja komunalnim otpadom nije finansijski održiv. Budući da se očekuje porast troškova uslijed razvoja ove usluge, pitanje kako osigurati puni povrat troškova dok raste trošak pružanja usluge je ključno pitanje sa kojim će se suočiti sve opštine. Osim u slučaju da BiH dobije znatan iznos bespovratnih sredstava, a ne treba polaziti od pretpostavke da će to biti slučaj, biće potrebno povećati stvaranje prihoda kako bi se finansirala usluga upravljanja komunalnim otpadom. U prethodnom tekstu smo napomenuli da su troškovi odlaganja na deponije obično niski tamo gdje nema sanitarnih uređaja. U praksi je to začarani krug gdje niske stope povrata utiču na usluge od prikupljanja do odlaganja.


U principu, postoje brojna pitanja koja treba riješiti:

1) Osnov za određivanje tarifa za odlaganje na deponije ubuduće treba utvrditi tako da operateri postavljaju, odnosno da im se omogući postavljanje neophodnih uslova za puni povrat troškova za naknadnu brigu. Takav aranžman je neophodan na tržištu sa lojalnom konkurencijom (kako se budu otvarale sanitarne deponije biće zabranjeno odlaganje otpada na konkurentska odlagališta otpada).

2) Načine za ostvarivanje povrata troškova treba pojasniti i trebaju biti takvi da opštine koje žele da poboljšaju svoje usluge na efikasan način mogu to uraditi uz minimalnu bojazan da neće povratiti troškove.

3) Veoma je važno da političarima ne bude dozvoljeno da intervenišu proizvoljnim određivanjem tarifa koje su ispod nivoa povrata troškova.

173

Alternative u pogledu računovodstvenih principa su relativno ograničene: trebaju biti usklađene sa čvrstim principima javnih finansija. Principi za povrat troškova trebaju biti jasno postavljeni u propisima koji se tiču finansiranja lokalnih vlasti (iako u slučaju kad se za usluge zaključi ugovor sa vanjskim pružaocem, u principu se pitanje povrata troškova svodi na to da se osigura da javna nabavka osigura vrijednost za novac). Konkretno za deponije treba razraditi pravila u vezi sa pristupom koji operateri moraju koristiti za povrat troškova, uključujući i troškove naknadne brige, a time i kako će biti određene tarife.

Načini za ostvarivanje povrata troškova očigledno uključuju niz alternativa. Postojeći pristup je zasnovan na principu da KJP naplaćuju naknadu od onih kojima pružaju usluge. To nije sasvim iznenađujuće. Ukoliko se od subjekta u osnovi traži da pruža usluge (stanovništvu, naprimjer), a onda je još dužan tražiti naknadu za usluge koja će svakako biti pružene, taj subjekat ima veoma malo autoriteta za pregovore u odnosu na građane. To je posebno slučaj sve dok se usluge uglavnom pružaju putem kontejnera postavljenih uz saobraćajnice, bez ograničenja pristupa (nema načina da se ograniči pristup onima koji ne plaćaju naknadu).

Postojeće alternative:

1) Troškovi se od domaćinstava naplaćuju zajedno sa drugim uslugama koje se smatraju ključnim i koje se mogu 'isključiti' u slučaju propusta da se plate.

2) Troškovi od domaćinstava se u mnogim zemljama članicama naplaćuju putem oporezivanja na lokalnom nivou (naknade se ne plaćaju 'zasebno') naprimjer, putem poreza na imovinu.

3) Povrat troškova se ostvaruje kombinacijom oporezivanja na lokalnom nivou i naknada koje naplaćuju direktno opštine. U ovom modelu, porezi efektivno predstavljaju dopunu prihoda od naknada, što je pristup koji bi mogao biti koristan s obzirom da se porast naknada može lako prikriti u okviru opštih poreza.

4) Povrat troškova se ostvaruje, kao u nekim državama članicama, kombinacijom oporezivanja na lokalnom i centralnom nivou vlasti (naknade se ne naplaćuju 'zasebno').

5) S obzirom da je unapređenje upravljanja otpadom uslov koji država mora ispuniti za članstvo u Europskoj uniji, definisani udio prihoda bi se mogao osigurati od poreza na nivou centralne vlasti. Nedostatak ovog pristupa je da bi prelazak na pristup 'plaćaj koliko bacaš' ubuduće (vidi u daljem tekstu) iziskivao vraćanje na lokalne izvore finansiranja.

Prednost većeg oslanjanja na izvore oporezivanja u svrhu povrata troškova je to što već postoji uspostavljena infrastruktura za naplatu poreza i što je vrlo vjerovatno sveobuhvatnija od infrastrukture kojom može vladati JKP. U svim situacijama osim prve, (a moguće i u toj situaciji) se istinski preporučuje da naplatu naknade ne vrši KJP. Korisno je naglasiti da su postojeće naknade određene sa stopama koje se razlikuju već prema vrsti imovine i površini prostora, ali su u osnovi obilježene kao porez na imovinu.

Sve navedene alternative mogle bi se smatrati mogućim. U praksi bi najvjerovatnije, prije uvođenja mehanizma plaćaj koliko odlažeš, bilo osnova da lokalni organi ostvare povrat troškova podizanjem postojećih poreza na lokalnom nivou (ili za poslovne subjekte

174

putem relevantnih dozvola), što bi se moglo dopuniti opštim izdvajanjem na nivou centralne vlade. Time bi se najvjerovatnije postiglo veće povjerenje da će biti ostvaren povrat troškova.

Treba imati na umu da na kratkoročnom planu u BiH ne bismo savjetovali korištenje sistema 'plati koliko odlažeš'. Pitanje postavljanja finansiranja na zdravu osnovu kao polazišta za poboljšanje pružanja usluga treba imati prednost u odnosu na motivaciju domaćinstava i poslovnih subjekata putem naplate naknada. Pored toga, naše (značajno) iskustvo u ispitivanju takvih sistema ukazuje na to da bi, ukoliko ne postoje adekvatni pogoni za reciklažu (a oni ne postoje niti će postojati dok ne nađe adekvatno rješenje za finansiranje), to vjerovatno dovelo do nekontrolisanog odlaganja otpada. I na kraju, ovo iskustvo bi vjerovatno bilo naročito upadljivo u BiH zbog niskog nivoa primanja i naplata bi postala još problematičnija oblast ukoliko bi bio uveden takav sistem. Naša sugestija je da bi ovo trebala biti alternativa za razmatranje na srednjoročnom, odnosno dugoročnom planu.

U smislu nastojanja da se povećanja troškova svedu na najmanju moguću mjeru, za BiH bi bilo opravdano da odgovornost proizvođača provodi na takav način da troškove za usluge reciklaže i povrata u potpunosti snose proizvođači, kako se sugeriše u predloženim promjenama Okvirne direktive o otpadu. U suštini, to bi trebalo pomoći da se povećanja neto troškova održi na niskom nivou budući da bi neka očekivana povećanja finansirali proizvođači.

Moglo bi se razmisliti o tome da fondovi za zaštitu okoliša/ životne sredine pomognu u snižavanju troškova. Međutim, fondovi nemaju naročito velik iznos sredstava na godišnjem nivou (iako bi se i ovo moglo promijeniti). Također, jedno od spornih pitanja u pogledu tih fondova jeste da mogu doprinijeti sprečavanju promjena ukoliko imaju sredstva da podstaknu opštine da 'čekaju' na ono što vjeruju da im pripada. Ova sredstva bi zato trebalo rasporediti strateški i s ciljem da služe kao podrška stvarnom poboljšanju usluga umjesto da se dodjeljuju u vidu ad hoc grantova kojima nedostaje integracija sa širim planovima za poboljšanje usluga.

15.8.4 Preporuke

Preporuke su sljedeće:

1) Naplatu naknada za usluge upravljanja otpadom ne trebaju vršiti javna komunalna preduzeća.

2) Prije provedbe sistema 'plati koliko odlažeš', lokalne vlasti trebaju ostvariti povrat troškova kombinacijom koja uključuje:

a. naknade, ili poreze na lokalnom nivou, koje naplaćuju opštine i b. izdvajanja od centralne vlade.

Ovo bi najvjerovatnije više ulijevalo povjerenje da će biti ostvaren povrat troškova nego samo oslanjanja na naplatu naknada od korisnika, domaćinstava i poslovnih subjekata, koju vrše JKP.

3) Korištenje kapitalnih grantova za snižavanje naknada odlaganja za ostali otpad na iznos koji je niži nego što bi inače bio, treba obeshrabriti.

175

4) Provedba proširene odgovornosti proizvođača u oba entiteta trebala bi osigurati da proizvođači finansiraju usluge koje pružaju javna komunalna preduzeća / pružaoci usluga. Ukoliko se dobro osmisle ovi sistemi naplate trebali bi pomoći proizvođačima da ispune obaveze reciklaže. To naravno podrazumijeva da su javna komunalna preduzeća voljna da pokrenu pružanje takvih usluga (neka su već počela sa pružanjem usluga).

5) U slučaju gdje su sredstva za zaštitu okoliša namijenjena za podršku uslugama, finansijska podrška treba biti usmjerena na opštine koje imaju jasno definisane planove za unapređenje usluga (a ne, naprimjer, na objavljivanje ad hoc poziva za podršku u nabavci, naprimjer, vozila ili kontejnera. Takav pristup vodi rasipanju sredstava na vozila i kontejnere koji nisu neophodni, odnosno koji se jedva koriste).

6) Kada se uspostave usluge odgovarajućeg kvaliteta, a povrat troškova bude na zdravoj osnovi, treba razmišljati o provedbi sistema 'plati koliko odlažeš' kao načina da se da podstrek boljem pružanju usluga.

15.9 Odgovornost potrošača


Problemi povezani sa pitanjem odgovornosti potrošača navedeni su Tabela 15-9.

Tabela 15-9: Problemi povezani sa odgovornošću potrošača

Br. Problem

BiH

Odgovornost potrošača trebala bi biti osmišljena na nivou države.

FBIH

1. Trenutno se ciljevi u pogledu ambalaže ne mogu procijeniti s obzirom na nepostojanje organizacija za odgovornost potrošača koje bi dostavljale podatke i stope obuhvaćenosti koja ja manja od 100%.

2. Ne primjenjuju se kazne za neispunjavanje ciljeva za ambalažu / nema kazni namijenjenih za prekršaje u oblasti ambalažnog otpada.

3. Ne mogu se procijeniti ciljevi EEO.

4. Ne izvršavaju se sankcije predviđene za nepoštivanje ciljeva EEO ili izbjegavanje plaćanja predviđenih u sistemu.

5. Nema aktivnosti na koordinaciji upravljanja otpadom EEO između FBiH i RS.

6. Nije uspostavljena zakonska obaveza proizvođača da ispune ciljeve zacrtane u strategiji / planu za otpadna vozila.

7. Ne postoji formalni sistem ponovnog preuzimanja ili obrade (napr. dekontaminacija ili reciklaža) otpadnih vozila.

8. Ne postoji zakonska obaveza proizvođača da ispuni ciljeve postavljene u strategiji / planu za akumulatore.

9. Ne postoji formalni sistem prikupljanja ili tretmana za akumulatore.

176

Br. Problem

RS

1. Ne postoji mehanizam za prikupljanje ambalažnog otpada.

2. Nisu postavljeni ciljevi za određene vrste ambalaže.

3. Ne postoje propisi ili ciljevi za EEO.

4. Nema aktivnosti na koordinaciji upravljanja otpadom EEO između FBiH i RS.

5. Ne postoje propisi ili ciljevi za otpadna vozila.

6. Ne postoji formalni sistem ponovnog preuzimanja ili obrade (napr. dekontaminacija ili reciklaža) otpadnih vozila.

7. Ne postoje propisi ili ciljevi za akumulatore.

8. Ne postoji formalni sistem prikupljanja ili tretmana za akumulatore.


BiH je počela provoditi programe odgovornosti proizvođača, iako su oni tek u ranoj fazi razvoja, a iskustvo pokazuje različite rezultate.

Na osnovnom nivou, s ciljem ostvarivanja ciljeva propisa EU o otpadu, ciljevi za reciklažu i povrat trebaju biti precizirani zakonom, a potrebno je provoditi mjere za osiguranje ispunjavanja ciljeva. U BiH su postavljeni neki relevantni ciljevi, iako nisu uvijek usklađeni sa ciljevima iz direktiva EU. Ni u jednom entitetu nisu provedeni propisi u pogledu otpadnih vozila ili akumulatora.

U prethodnom tekstu smo naglasili da postoji zabrinutost da će, ukoliko entiteti (i Distrikt) odluče provoditi različite programe, vjerovatno biti pogođeno tržište za proizvode i ambalažu, dok će proizvođači i uvoznici koji podliježu obavezi biti suočeni sa različitim uslovima tržišta u zemlji bez razloga koji bi imao očiglednu korist za njih. Bilo bi razumno ostvariti saradnju između entiteta kako bi se u što većoj mjeri osigurala sličnost sa okruženjima gdje se primjenjuje jedinstven pristup u cijeloj državi. Iz tog razloga, očigledan izostanak napretka u provedbi mjera može se posmatrati kao prilika za ostvarivanje jedinstvenijeg pristupa u oba entiteta.


Sistem za ambalažni otpad nedavno je promijenjen iz sistema čija je svrha bila osnovno poštivanje uloge operatera sistema na sistem u kojem Fond za zaštitu okoliša ima efektivnu kontrolu nad sistemom prikupljanja. Suviše je rano konstatovati koliko dobro će funkcionisati ovaj sistem. Druge zemlje koje su usvojile ovaj pristup su Hrvatska, a iskustvo u Hrvatskoj nije sasvim pozitivno, sa sredstvima koja se koriste ad hoc za pomoć uslugama prikupljanja od opština.

Slična promjena u pristupu, prelazak sa modela zasnovanog na operaterima sistema, na sistem u kojem Fond za zaštitu okoliša ima vodeću ulogu, provedena je i za EEO.

177

Ni u jednom slučaju ciljevi nisu u potpunosti usaglašeni sa ciljevima u relevantnim direktivama EU.


U RS-u postoji propis o sistemu za ambalažni otpad, ali je Uredba donesena tek 2015. i do sada nje ovlašten operater sistema.


Nedavno predložene promjene Okvirne direktive o otpadu, Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu i Direktive o EEO ukazuju na neke ključne principe koji bi se trebali odraziti provedbom odgovornosti proizvođača. One su navedene u prijedlogu člana 8a Okvirne direktive o otpadu koji glasi:

1) Države članice osiguravaju da se programima proširene odgovornosti proizvođača uspostavljenim u skladu sa članom 8. stav 1:

na jasan način definišu odgovornosti i obaveze proizvođača koji stavljaju proizvode na tržište Unije, organizacija koje provode proširenu odgovornost proizvođača u njihovo ime, privatnih i javnih operatere za upravljanje otpadom, lokalnih organa i, po potrebi, priznatih operatera za pripremu za ponovnu upotrebu.

definišu mjerljivi ciljevi upravljanja otpadom u skladu sa hijerarhijom otpada s ciljem postizanja barem kvantitativnih ciljeva relevantnih za programe utvrđene u ovoj Direktivi, Direktivi 94/62/EC, Direktivi 2000/53/EC, Direktivi 2006/66/EC i Direktivi 2012/19/EU;

uspostavi sistem izvještavanja radi prikupljanja podataka o proizvodima koje na trižište Unije stavljaju proizvođači koji podliježu proširenoj odgovornosti proizvođača. Kada ovi proizvodi postanu otpad, sistemom izvještavanja osigurava se prikupljanje podataka o sakupljanju i tretmanu tog otpada uz navođenje, po potrebi, tokova otpadnog materijala.

osigura jednako postupanje, bez diskriminacije, prema proizvođačima proizvoda i u pogledu malih i velikih preduzeća.

3) Države članice preduzimaju neophodne mjere da osiguraju da posjednici otpada koji su obuhvaćeni programom proširene odgovornosti proizvođača u skladu sa čanom 8. stav 1. budu obaviješteni o raspoloživim sistemima za prikupljanje otpada i sprečavanje bacanja otpada u okoliš. Države također preduzimaju mjere kojima podstiču posjednike otpada da učestvuju u uspostavljenim programima razdvojenog prikupljanju otpada, naročito ekonomskim podsticajima ili propisima, u zavisnosti od okolnosti.

Države članice preduzimaju neophodne mjere s ciljem osiguranja da svaka organizacija uspostavljena radi izvršenja obaveza proširene odgovornosti proizvođača u ime proizvođača nekog proizvoda:

a. ima jasno definisan obuhvat u smislu geografskog područja, proizvoda i materijala,

178

b. ima neophodna operativna i finansijska sredstva za ispunjavanje obaveza proširene odgovornosti proizvođača,

c. upostavi adekvatan mehanizam samokontrole, uz podršku redovne nezavisne revizije kojom se ocjenjuje:

finansijsko upravljanje u organizaciji, uključujući usklađenost sa uslovima postavljenim u stavu 4(a) i (b),

kvalitet podataka prikupljenih i dostavljenih u skladu sa stavom 1. alineja 3. i uslovima iz Uredbe (EK) br. 1013/2006,

d. javno objavljuje informacije o:

vlasništvu i članstvu,

finansijskim doprinosima koje plaćaju proizvođači,

proceduri odabira operatera za upravljanja otpadom.

4) Države članice preduzimaju neophodne mjere kako bi za finansijske doprinose koje uplaćuju operateri radi ispunjavanja svojih obaveza proširene odgovornosti proizvođača osigurale sljedeće:

e. da se njima pokrivaju cjelokupni troškovi upravljanja otpadom za proizvode koje stavljaju na tržište Unije, uključujuči sve sljedeće troškove:

troškove razdvojenog prikupljanja, sortiranja i obrade koji su neophodni da se ispoštuju ciljevi upravljanja otpadom iz stava 1. druga alineja, uzimajući u obzir prihod od ponovnog korištenje ili prodaje sekundarnih sirovina od njihovih proizvoda,

troškove pružanja adekvatnih informacija posrednicima otpada u skladu sa stavom 2,

troškove prikupljanja podataka i izvještavanja u skladu sa stavom 1. treća alineja,

f. da su modulirani na osnovu stvarnih troškova na kraju upotrebnog roka pojedinih proizvoda ili grupa sličnih proizvoda, naročito uzimajući u obzir mogućnost ponovnog korištenja ili reciklaže tih proizvoda.

g. da su zasnovani na optimalnim troškovima usluga koje se pružaju u slučaju kad su javni operateri upravljanja otpadom zaduženi za provedu operativnih zadataka u ime programa proširene odgovornosti proizvođača.

5) Države članice uspostavljaju adekvatan okvir za monitoring i izvršenje s ciljem osiguranja da proizvođači proizvoda izvršvaju obaveze proširene odgovornosti proizvođača, da se finansijska sredstva propisno koriste i da svi akteri uključeni u provedbu programa dostavljaju pouzdane podatke.

6) Ukoliko na teritoriji države članice više organizacija izvršava obaveze proširene odgovornosti proizvođača u ime proizvođača, država članica uspostavlja nezavisni organ koji će nadgledati izvršenje obaveza proširene odgovornosti proizvođača.

179

7) Države članice uspostavljaju platformu kako bi osigurale redovni dijalog između svih aktera uključenih u provedbu proširene odgovornosti proizvođača, uključujući privatne i javne operatere upravljanja otpadom, lokalne organe i, po potrebi, priznate operatere za pripremu za ponovnu upotrebu.'

8) Države članice preduzimaju mjere kako bi osigurale da su programi proširene odgovornosti proizvođača koji su uspostavljeni prije [unesi datum osamnaest mjeseci nakon stupanja na snagu ove Direktive], usklađeni sa odredbama ovog člana u roku od dvadest četiri mjeseca od tog datuma.’

Osim u slučaju da postoje uvjerljivi razlozi za neku drugu alternativu, predlažemo da se razvoj odgovornosti potrošača uskladi sa ovim principima. Najvažnije je da to podrazumijeva izvršenje obaveza potrošača, što se u trenutnom kontekstu čini problematičnim.

Pored toga, a i s obzirom na preporuke u vezi povratom troškova iz prethodnog teksta, predlaže se da opštinama bude plaćena puna naknada za 'optimizirane troškove' usluga koje pružaju, u mjeri u kojoj je za JKP, ili pružaoce usluga koji imaju ugovor sa opštinama, opravdano da pružaju ključne usluge koje omogućavaju proizvođačima da izvrše svoje obaveze.

U pogledu ambalaže, u slučaju postojanja jasne veze između usluga koje se pružaju od strane ili u ime opština, zaslužuje pažnju poželjniji mehanizam saradnje između kolektivnih programa i opština. U različitim državama članicama EU kolektivni programi (koji se obično nazivaju 'organizacije za odgovornost potrošača' ili OOP) ili uspostavljaju vlastitu infrastrukturu ili plaćaju punu ili djelimičnu naknadu opštinama / njihovim pružaocima usluga za troškove usluga koje pružaju. U prethodnom pristupu, tendencije za kolektivne programe da razviju programe 'donesi' ili 'kontejneri pored puta' za prikupljanje ambalažnog otpada: Njemačka je izuzetak u smislu da se prikupljanja lake ambalaže po principu od vrata do vrata pruža u okviru programa pod nadležnošću samih OPP-a.

Ovaj pristup je odgovarajući za 'brzu dobit' u smislu reciklaže ambalaže, ali je nedostatak tog programa činjenica da je opštinama sve teže planirati usluge prikupljanja koje funkcionišu kao integrisana cjelina: ukoliko prikupljanje ambalaže planira i vodi jedan subjekat, prikupljanje svega drugog ostaje opštini, onda postaje teško, iako ne nemoguće, planirati najbolje usluge za građane. Naprimjer, ukoliko opštine žele postići nove ciljeve reciklaže iz predložene Okvirne direktive o otpadu (65% reciklaže do 2035.), trebale bi sakupljati sve materijale po visokim cijenama, uključujući biootpad, ambalažu i druge materijale koji se mogu reciklirati a ne spadaju u ambalažu. Zato će biti potrebna integracija usluga u jedinstvenu cjelinu radi postizanja tog rezultata umjesto da funkcionišu kao dva zasebna dijela.

U slučaju kad OOP pružaju zasebne usluge, način za poboljšanje prikupljanja obično je putem sve većih značajnih investicija u usluge po principu 'donesi'. To može značiti da postoji nespremnost za promjenu u pristupu (na primjer pristup 'od vrata do vrata'), djelimično zbog pada troškova u investicijama u programima po principu 'donesi' (a to naročito važi u slučaju skupljih investicija ove prirode, kao što su podzemni sistemi kontejnera).

180

U BiH nema uspostavljenih organizacija za odgovornost potrošača (nakon najave o promjeni u pristupu u 2016.). U takvim okolnostima, na raspolaganju ostaje nekoliko alternativa:

1) Kao u revidiranim programima FBiH, naknade se naplaćuju za ambalažu / proizvode koji se stavljaju na tržište, a prihodi se koriste za finansiranje cjelokupnih troškova opštinama koje provode usluge prikupljanja i reciklaže proizvoda i ambalaže. Priroda odlučivanja u pogledu infrastrukture za sistem ostavljena je Fondu za okoliš, a to bi stavilo veliki naglasak na kvalitet odlučivanja Fonda (posebno zato što bi se posmatralo kao 'investiranje' sredstava koja se dobiju od proizvođača). Također bi Fond morao napraviti balans između prihoda i rashoda, a Fond bi morao razdvojiti naplaćene naknade po jedinici materijala / proizvoda.

2) Vlasti same razvijaju usluge i naknadu im plaćaju proizvođači, ali sa sredstvima kojima efektivno upravljaju proizvođači i razdvajaju naknade koje se naplaćuju. Cilj bi bio da se umanje troškovi osiguranja kvalitetnih sistema za reciklažu na nivou opština i regija s tim da proizvođači plaćaju troškove vezane za reciklažu. Zemlje poput Belgije i Francuske su uspostavile mehanizme za takvo računanje. To bi najbolje funkcionisalo ukoliko bi bio uspostavljen jedinstveni program odgovornosti potrošača.

Obje su varijante u principu moguće. Prva podrazumijeva manje poremećaja, barem u FBiH. S druge strane, druga varijanta umanjuje mogućnost sukoba između operatera Fonda i proizvođača.

15.9.4 Preporuke


1) Poželjno je uspostavljanje jedinstvenog programa za proizvođače u cijeloj BiH. Preporučuje se razmatranje ove mogućnosti prije nego što se zaživi nekoliko uspostavljenih programa. FBiH i RS trebaju raditi zajedno, naprimjer putem prethodno spomenutog međuentitetskog tijela, na provedbi usklađenih programa za svaki relevantni tok otpada. To bi pomoglo da se osigura jednostavniji način za izvršavanje obaveza proizvođača, u idealnoj situaciju, u okviru jedinstvenog sistema.

2) Ciljevi u relevantnim direktivama trebaju biti preneseni u zakone uz provedbene propise u oba entiteta.

3) I FBiH i RS trebaju osigurati da mehanizmi odgovornosti potrošača imaju podršku inspekcije i adekvatnog izvršenja kako bi se osiguralo da oni koji imaju obavezu ispuniti određene ciljeve budu sankcionisani ukoliko ne izvrše tu obavezu. Standarde izvršenja i sankcija treba usaglasiti u oba entiteta kako bi se osigurala mogućnost lojalne konkurencije za proizvođače u smislu troškova i zakonskih obaveza.

4) Provedbene mjere moraju poštovati principe navedene u predloženom članu 8a Okvirne direktive o otpadu.

181

5) U pogledu ambalaže (i u manjoj mjeri EEO) u slučaju postojanja jasne veze sa uslugama koje pružaju opštine ili se pružaju u njihovo ime, u oba entiteta treba ispitati koji bi mehanizam bio poželjan u smislu da bi osigurao da opštine ne snose troškove odgovornosti proizvođača (to bi se moglo uraditi putem međuentitetskog tijela). To treba uraditi što prije, kako bi se izbjegle investicije u stalna sredstva koje će se naknadno pokazati nepotrebnim.

15.10 Upravljanje opasnim otpadom


Ključni problemi utvrđeni u pogledu opasnog otpada navedeni su u Tabela 15-10.

Tabela 15-10: Problemi povezani sa upravljanjem opasnim otpadom

Br. Problem

BiH

1. Strateška priroda postrojenja za opasni otpad opravdava strategiju koja bi se predvodila na nivou države.

FBiH

1. Ne postoje planovi za industrijski / opasni otpad koji bi osigurali postizanje ciljeva iz strategije.

2. Ne postoje propisi i podzakonski akti o upravljanju strateškim otpadom.

3. Nema postrojenja za obradu / zbrinjavanje opasnog otpada.

4. Nizak nivo razdvojenog prikupljanja za opasni otpad.

RS

1. Ne postoje propisi ili ciljevi / trenutno upravljanje opasnim otpadom je loše.



Prema Izvještaju o stanju okoliša iz 2012, oko 1,8% otpada iz proizvodnje (1,02 miliona tona) u 2009. godini je kategorisano kao opasni otpad. Većina opasnog otpada potiče iz djelatnosti vezanih za proizvodnju i snabdijevanje električnom energijom, gasom i vodom (937.313 tona u 2009.), kao i iz proizvodnih industrija (posebno proizvodnje baznih metala i proizvedenih metalnih proizvoda u iznosu od 59.032 tona u 2009.).

U BiH još uvijek nisu doneseni posebni podzakonski akti i propisi o upravljanju i zbrinjavanju opasnog otpada osim u slučaju prekograničnog transporta.87 Kapacitet za

87Ekonomska komisija Ujedinjenih nacija za Evropu: „Drugi funkcionalni pregled sektora okoliša – Bosna i Hercegovina“, 2011.

182

obradu opasnog otpada manje više ne postoji, u BiH nema registrovanih deponija za opasni otpad. Ne postoje ni sistemi za razdvojeno prikupljanje opasnih materijala, napr. baterija, žive i sl., tako da većinom ovakvi materijali završavaju na deponijama ili nekontrolisanim odlagalištima otpada.88 S obzirom na nepostojanje postrojenja i činjenicu da sve zemlje u regiji imaju zabranu uvoza opasnog otpada, transport opasnog otpada postaje skup i zahtjevan u administrativnom smislu. Ovo bi moglo dovesti do trenda usmjeravanja ovog otpada na lokalne i neadekvatne kanale.

Ne postoje pouzdani statistički podaci o proizvodnji medicinskog otpada, kako u FBiH tako ni u RS-u nema sistema evidencije za nastali medicinski otpad. U oba entiteta su doneseni propisi kojima se obavezuju medicinske ustanove da imenuju nadležno tijelo za obradu medicinskog otpada, izrade planove upravljanja medicinskim otpadom i razdvajanja otpada, te postupak tretmana infektivnog otpada termičkom ili hemijskom sterilizacijom na licu mjesta, ali nije jasno da li se oni provode.


Krovna studija izvodljivosti o industrijskom otpadu nije dovršena, a Federalni plan upravljanja opasnim otpadom koji je trebao uslijediti još nije izrađen.

Istraživanja koja su provedene u okviru priprema Plana upravljanja otpadom za period 2012.-2017. pokazala su da se medicinski otpad u FBiH djelimično steriliše, topi i spaljuje, kao i da se prodaje preduzećima ovlaštenim za zbrinjavanja opasnog otpada ili u najgorem slučaju, taj otpad prikupljaju JKP. Neopasni otpad se uglavnom predaje JKP-ima uz mješoviti komunalni otpad, dok se manji dio steriliše ili tretira u autoklavima. Jedan broj zdravstvenih ustanova u BiH provodi spaljivanje medicinskog otpada. Iako su glavne klinike u Sarajevu i Banja Luci postigle napredak u smislu sigurnijeg upravljanja medicinskim otpadom, još uvijek postoji značajan rizik za javno zdravlje na nivou države.


Strategija upravljanja otpadom RS je u fazi izrade. Još nisu postavljeni ciljevi prikupljanja i reciklaže za opasni otpad. U RS-u još nisu usvojeni propisi o upravljanju opasnim otpadom. Štaviše, trenutno je upravljanje opasnim otpadom veoma loše i predstavlja prijetnju za životnu sredinu.

15.10.3 Alternativni pristupi problemu

Ni FBiH ni RS nemaju odgovarajuće planove za upravljanje opasnim otpadom. To je još jedno područje upravljanja otpadom gdje ne bi bio optimalan bilo kakav pristup na nivou nižem od državnog s obzirom na posebnu prirodu metoda upravljanja i činjenicu da propust uspostavljanja odgovarajuće infrastrukture unutar zemlje vodi zbrinjavanju u odgovarajućim objektima do otpremanja i izvoza radi adekvatne obrade.

88Ekonomska komisija Ujedinjenih nacija za Evropu: „Drugi funkcionalni pregled sektora okoliša – Bosna i Hercegovina“, 2011.

183

Možda je preuranjeno sugerisati da treba izraditi te strategije. Ipak je korisno napomenuti neke korake koji bi se mogli napraviti. Najprije, ne smatraju se pouzdanim podaci o industrijskom otpadu, a time i opasnom otpadu od industrije. Prvi korak bi mogao biti pribavljanje podataka o trenutnom nastajanju opasnog otpada u BiH. Jasno je da je to povezano sa pitanjem podataka (vidi prethodni tekst), ali težište aktivnosti bi moglo biti na tome da se započne time da se osigura da se podaci traže od subjekata koji su dužni dostavljati podatke o nastajanju otpada i koji vjerovatno proizvode opasni otpad. Također treba uzeti u obzir predviđene posljedice budućih planova. Vjerovatno će se tokom provođenja relevantnih mjera kontinuirano postavljati pitanje u vezi sa upravljanjem opasnim otpadom od EEO-a. Iako ne postoje utvrđeni planovi za spalionice, i ukoliko se na njima bude radilo, o tome ipak treba razmisliti. Spalionice proizvode opasni otpad u vidu ostataka od pepela (leteći pepeo), tako da bi u slučaju početka rada spalionice bilo neophodno uspostaviti neki oblik tretmana / zbrinjavanja za ove ostatke.

Na osnovu ovog pregleda i skeniranja horizonta, treba utvrditi uslove za objekte za skladištenje, odnosno osiguranje pogona za obradu na lokalnom nivou, imajući na umu da bi izvoz mogao biti odgovarajuće rješenje u slučaju kad nema smisla osiguravati specijalizovani pogon na lokalnom nivou. Treba pažljivo razmotriti pristup nabavci pogona koji bi se identifikovali, uzimajući u obzir potrebu da se osigura propisno upravljanje pogonima na održivoj finansijskoj osnovi. I na kraju, treba bi osigurati izvore finansiranja.

Sličan pristup treba zauzeti i u pogledu medicinskog otpada. Za obradu ovog otpada bili bi potrebni uređaji za sterilizaciju / spalionice iako se prema nekim izvještajima jedan dio ovog otpada zbrinjava na ovaj način. Uslovi za tržišno orjentisan razvoj takvog tretmana nisu pogodni, tako da se čini da bi najbolje rješenje bilo takve pogone planirati i nabaviti u ime bolnica i drugih zdravstvenih organizacija sa dovoljnim kapacitetom za obradu sličnih otpada koji potiču iz drugih izvora.

S obzirom na ova pitanja, kao i potencijalne troškove povezane sa obradom opasnog otpada, moglo bi biti korisno razmotriti primjenu koncepta odgovornosti proizvođača za tokove opasnog otpada. Jedna od zemalja koje koriste ovaj pristup je Kolumbija, sa programima za opasni otpad (kao što su pesticidi, iz poljoprivrede i domaćih izvora) koji se razvijaju prije programa za ambalažu i EEO.

Na regionalnoj radionici je uspostavljen osnov za koncensus među svim učesnicima da je postojeća organizacija u pogledu kretanja opasnog otpada dovela do problema u pogledu izvoza zbog obrade, pri čemu sve zemlje zabranjuju uvoz opasnog otpada. Bilo bi korisno ukoliko bi se, u skladu sa diskusijom na radionici, mogli napraviti izuzeci za neki opasni otpad, kao što je EEO.

U postojećim industrijskim postrojenjima koja proizvode opasni otpad, možda postoji mogućnost unapređenja proizvodne tehnologije kojom bi se smanjila količina opasnog otpada koji nastaje u industriji. Treba razmisliti o primjeni najboljih mogućih tehnologija, kako je naglašeno u napomenama BREF uz Direktivu o industrijskim emisijama, u slučaju da je učinak industrije u ovom pogledu loš, treba razmotriti relevantne postupke unapređenja.

184

15.10.4 Preporuke


1) Industrijska postrojenja treba podstaći da provode najbolje dostupne postupke kako bi nastajanje opasnog otpada vezanog za njihove procese smanjili na najmanju moguću mjeru;

2) Treba pripremiti Federalni plan upravljanja opasnim otpadom čija je izrada već planirana u FBiH. U okviru Strategije upravljanja otpadom RS treba utvrditi strategiju za opasni otpad. Ovi planovi bi u suštini trebali biti urađeni u skladu sa koracima navedenim u prethodnom tekstu.

3) Države iz regije trebaju učiniti napore da se dogovore o ograničenim izuzecima od zabrane na uvoz i transport opasnog materijala s ciljem omogućavanja prolaza opasnog otpada do odgovarajućih postrojenja za obradu u drugim zemljama.

185

16.0 Sažetak preporuka i prijedlog

vremenskog okvira

Prethodne preporuke su uklopljene u vremenski određen akcioni plan kako je prikazano na Slika 16-1 u nastavku. Usaglašavanje sa pravnom tekovinom EU predstavlja izazov, ali izazov koji vodi poboljšanju. Ni za jednu zemlju nije bilo jednostavno usklađivanje propisa sa cjelokupnom pravnom tekovinom, a države članice često traže odstupanja od ovih propisa. Često se podcjenjuju resursi koji su neophodni za usklađenost, u smislu relevantnog osoblja na nivou države i opština. Jedno je pisati zakon, strategiju ili plan, a sasvim drugo osigurati postizanje ciljeva postavljenih u njima. Zato postoji potreba da se osigura da nivo popunjenosti kadrovima kao i nivo stručnosti tih kadrova budu dorasli poslu provedbe zakona, strategija i planova u praksi. To je apsolutno suštinski važno za uspostavljanje uspješnog i održivog sistema upravljanja otpadom.

Određivanje redoslijeda za mjere koje su utvrđene nije jednostavno, u principu treba provesti sve preporuke navedene u prethodnom tekstu i sve podrazumijevaju dozu hitnosti. Mi smo, međutim, dali prednost nekim mjerama koje se odnose na jačanja pozicije u pogledu odlaganja na deponije, reforme i jačanja kadrova u inspekcijskim službama i dovršavanja zakonodavne osnove za transpoziciju pravne tekovine EU. Nakon toga slijedi priprema provedbenih mjera i provedba programa obuke. Za razvoj sistema za obradu podataka predviđeno je nekoliko godina.

Podsticaji prate plan, tako da se nakon uspostavljanja inspekcije i sistema izvršenja, te nakon što opštine uspostave bolji pristup za povrat sredstava, mehanizmi za promjenu ponašanja mogu provoditi sa manje zabrinutosti da će građani posegnuti za nezakonitim načinom odlaganja i zbrinjavanja.

Rezultati provedbe Mape puta zavisiće od izvedbenog projekta za različite utvrđene mjere. Za mnoge od ovih mjera biće potrebno dobro razraditi plan, a učenje iz iskustva drugih zemalja će biti korisno u tom smislu (što ne podrazumijeva neophodno preslikavanje pristupa drugih, već usvajanje iskustava i učenje iz njihovih grešaka i uspjeha). Sretne okolnosti za nas su to što nam Evropa pruža živu laboratoriju upravljanja otpadom u različitim zemljama članicama, a mnogo toga se može naučiti iz iskustva koje je u ovoj oblasti stečeno u proteklih nekoliko decenija.

Prijedlog vremenskog okvira i redoslijeda preporuka opisan u Poglavlju 15.0 naveden je u Slika 16-1. Korištene su dvije boje u nastojanju da se napravi razlika između:

pripreme, planiranja i početne provedbe preporuka (narandžasta) i

redovne provedbe i izvršenja preporuka (plava).

186

Slika 16-1: Dinamika i redoslijed provedbe preporuka


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

Uloge i nadležnosti

1

Treba nastojati da se međuentitetskom saradnjom osigura provedba najvažnijih tačaka politike upravljanja otpadom i postigne dobra usaglašenost zakona u oba entiteta. Bilo bi dobro provesti analizu koja bi pokazala koje aspekte je najkorisnije usaglasiti za podsticanje neometanog funkcionisanja tržišta za usluge upravljanja otpadom.

2

Federalna uprava za inspekcijske poslove FBiH treba preuzeti nadležnosti kantonalnih inspektora i biti popunjana adekvatnim kadrovima. Prema trenutnim odredbama, ovo nije u skladu sa Ustavom, ali bi omogućilo usaglašenost postupka za izdavanje dozvola i sistema izvršenja u cijeloj zemlji.

Regulatorna pitanja

1

U oba entiteta treba nastaviti sa pregledom doponija i nezakonitih odlagališta. U slučajevima gdje to već nije urađeno, ova analiza bi mogla pomoći u utvrđivanju potreba za unapređenjem odlagališta, ili potreba za aktivnostima sanacije /zatvaranja. Ovaj postupak je već prilično daleko odmakao u FBiH, ali je u RS-u još uvijek u ranoj fazi.

2 U prostornim planovima oba entiteta treba odrediti odgovarajuće lokacije za dodatne sanitarne deponije.

3

Strukture projekata trebaju biti planirane tako da se javna komunalna preduzeća/pružaoci usluga obavežu da relevantni otpad otpremaju u objekte odobrene u postupku javne nabavke. Alternativno rješenje je da entitetski organi ( ili kantoni) od javnih preduzeća traže da ostali otpad otpremaju u namjenske pogone. Također treba osigurati da se operaterima objekata plaćaju naknade za odlaganje otpada.

4

Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa i resorna entitetska ministarstva, po potrebi i gdje to već nije urađeno, trebaju naći odgovarajuće finansijske modele za podršku u nabavci resursa. Mi bismo sugerisali modele projektuj – izgradi – upravljaj (DBO) ili projektuj – izgradi - finansiraj - upravljaj (DBFO) tako da izvođači budu odgovorni i za sam rad objekata, što bi ih podstaklo da projektuju i grade kvalitetne objekte (time bi se također mogao ubrzati postupak nabavke, čiji se veći dio troši na izradu detaljnih idejnih rješenja u fazi prije nabavke).

187


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5 Operatere odlagališta treba obavezati / dozvoliti im da odrede naknade tako da pokrivaju sve njihove troškove, uključujući troškove naknadne brige, u skladu s Direktivom o odlagalištima.

6

U svakom od entiteta za izdavanje dozvola i inspekcijske poslove treba biti zadužena jedinstvena agencija. Time bi se umanjila mogućnost nastanka sukoba interesa i omogućila koncentracija tehničkog znanja tamo gdje je neophodno. Empirijski dokazi ukazuju na to da je potrebno ojačati resurse inspekcijskih organa (iako bi se to moglo postići jednostavno efikasnijim korištenjem centralizovanih resursa).

7 Nastojanjima na postizanju potpune obuhvaćenosti (100%) uslugama prikupljanja otpada treba dati prioritet s ciljem da se smanji mogućnost nezakonitog odlaganja.

8

Na cijeloj teritoriji oba entiteta treba uspostaviti sveobuhvatan sistem sankcija i sistem za njihovo dosljedno izvršenje kako bi se provele neophodne promjene u sektoru upravljanja otpadom (upravljanje sektorom u velikoj mjeri zavisi od zakona i djelotvorne provedbe zakon). Ovi bi sistemi u najvećoj mogućoj mjeri trebali biti usklađeni u oba entiteta kako bi se stvorili uslovi za lojalnu konkurenciju.

Propisi

1 Osigurati potpunu transpoziciju Direktiva u zakone, po potrebi uz koordinaciju određenih aspekata gdje je poželjna usaglašenost pristupa entiteta.

2 Donijeti provedbene mjere na entitetskom nivou za postizanje očekivanih rezultata Direktiva, uključujući i one koji se spominju u Mapi puta.


1 Planovi za upravljanje otpadom u FBiH i RS-u trebaju biti u potpunosti usaglašeni sa članom 28. Okvirne direktive o otpadu.

2

Pri planiranju na entitetskom i opštinskom nivou treba uzeti u obzir implikacije najnovijih prijedloga zakona koje je predložila Evropska komisija radi revidiranja jednog broja direktiva o otpadu, uključujući i Okvirnu direktivu o otpadu te Direktivu o ambalaži i ambalažnom otpadu.


1 U oba entiteta treba povećati broj inspektora.

188


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

2

Opštine kako u FBiH tako i u RS-u trebaju povećati broj osoblja koje radi na upravljanju otpadom. U smislu smjernica, nivo zaposlenih za sistem koji dobro funkcioniše mogao bi biti oko 3-4 za svaku opštinu, ne uzimajući u obzir operativno osoblje koje je uključeno u monitoring i inspekcijski nadzor.

3

Bilo bi korisno unaprijediti stručnost osoblja ministarstava u smislu provedbe ključnih mjera, te u pogledu nabavke u mjeri u kojoj utiče na njihove aktivnosti (na primjer, u pogledu opasnog otpada, te u pogledu pružanja usluga opštinama po pitanju ambalaže i nabavke njihovih usluga i resursa). Treba izraditi program obuke koji se usmjeren na ove oblasti.

4

Program obuke i podrške komunalnim javnim preduzećima treba razviti s ciljem da se unaprijedi stručnost osoblja koje je angažovano na upravljanju otpadom. To bi trebao biti višegodišnji program podrške, prilagođen osoblju koje radi na uslugama prikupljanja, nabavke i strateškog planiranja.

Podaci o otpadu

1 Svi objekti za zbrinjavanje otpada trebaju imati kolsku vagu.

2

Gdje to još nije slučaj, sva komunalna javna preduzeća u FBiH i RS-u trebaju pribaviti dozvole (kako je već propisano zakonom). U preduzećima koja imaju dozvole treba provoditi inspekcijski nadzor kako bi se osiguralo da poštuju uslove postavljene u njihovim dozvolama.

3

U dozvolama treba biti postavljen zahtjev za periodičnim dostavljanjem podataka u odgovarajućem obliku nadležnim organima u FBiH i RS-u. Za propust da se pravovremeno dostave tačni podaci treba propisati manje kazne.

4

Provesti sveobuhvatan mehanizam za sakupljanje podataka i monitoring zasnovan ne elektronskom praćenju i dostavljanju podataka (kakav u određenoj mjeri već postoji u FBiH) od proizvođača, putem sakupljača, a zatim dalje posrednika. Pored toga a) osigurati da se podaci prikupljaju u skladu sa onim što se traži trenutno i što će biti potrebno ubuduće i b) osigurati obučenost opština i operatera otpada za korištenje takvog mehanizma, te dostavljanje podataka na predviđeni način.

189


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5 Treba razmisliti mogućnostima da se osigura dostavljanje informacija. Ovo bi se moglo vezati za tokove finansiranja za općine, ili uslove za izdavanje dozvola (i vezane sankcije) za posjednike otpada.

6

Treba nastojati procijeniti aktivnost neformalnog sektora. Sistem prikupljanja podataka treba osigurati da posrednici u upravljanju otpadom dostavljaju ulazne podatka koji pristignu ovim putem. Možda bi vrijedilo razmisliti o ukidanju gotovinskog plaćanja kako bi se unaprijedilo dostavljanje podataka i sljedivost materijala koji prolaze kroz neformalni sektor.

7

Subjekti koji upravljaju podacima na entitetskom nivou trebaju nastojati da utvrde razloge za nepotpunu obuhvaćenost uslugama pripremajući se za potpuniju obuhvaćenost, te s ciljem da razumiju implikacije nepotpune obuhvaćenosti na postojeći pristup upravljanju otpadom.


1 Kad je riječ o komunalnom otpadu, u zakone oba entiteta treba ugraditi sljedeće odredbe:

1a

Ciljeve EU upravljanja otpadom spustiti na opštinski (ili kantonalni) nivo. Novčane kazne za nepoštivanje izricale bi entitetske vlasti opštinama (ili kantonima) koji ne ispune ciljeve. Time bi se podstaklo preduzimanje jačih napora na lokalnom nivou na ispunjavanju ciljeva.

1b

Oba entiteta trebaju postaviti minimalne standarde pružanja usluga prikupljanja komunalnog otpada, sa preciziranim rokovima u dogledno vrijeme (FBiH već ima postavljen sličan cilj, iako nije preciziran kvalitet usluga). Moglo bi se razmisliti o različitim rokovima za urbane i ruralne opštine (s obzirom na činjenicu da je u urbanim područjima pokrivenost već bolja nego u ruralnim područjima). Mogli bi se postaviti različiti minimalni standardi za različite stambene objekte, kako bi se uzelo u obzir da bi priroda infrastrukture prikupljanja bila drugačija za pojedinačne porodične kuće u odnosu na pristup koji se koristi za pružanje usluga višespratnicama. Standardi usluga trebaju uključiti osiguranje reciklažnih dvorišta / zelenih ostrva.

190


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

1c

Postaviti minimalne standarde pružanja usluga za poslovne prostore u oba entiteta. To bi bilo povezano sa zahtjevima za privredne subjekte da razdvajaju otpad nakon uspostavljanja ovih usluga.

1d Razviti mrežu reciklažnih dvorišta/ zelenih ostrva kako bi se olakšala reciklaža i povećao broj proizvoda koji se pripremaju za ponovnu upotrebu.

1e

Izraditi materijale za kampanju informisanja i podizanja svijesti na entitetskom nivou. Time bi se osigurala osnova za izradu marketinških materijala koji se mogu koristiti na lokalnom nivou za podizanje svijesti o pripremi za ponovno korištenje, reciklažu i sigurno odlaganje nepoželjnih proizvoda i sl.

2 Uvesti sistem plaćanja kaucije za ambalažu osvježavajućih napitaka (proširenjem postojećih programa za povratne staklene boce).

3

Uvesti taksu na jednokratne kese tregerice u RS-u (tamo gdje još nisu uvedene) i u oba entiteta uvesti porez na promet proizvoda za jednokratnu upotrebu, s tim da se prihod koristi za podsticaj boljim uslugama upravljanja otpadom.

4

Uvesti naknade za otpad koji javna komunalna preduzeća ili pružaoci usluga opština/kantona otpremaju na nekontrolisane deponije, odnosno, lokacije koje nisu u skladu sa Direktivom o deponijama. Ova taksa bi se povećavala u periodu od deset godina do otprilike 60 eura po toni. Time bi se podstakla izgradnja sanitarnih deponija u periodu intervencije a materijali podigli na viši nivo u hijerarhiji otpada.

5 Što se tiče industrijskog otpada, po mogućnosti treba koristiti Direktivu o industrijskim emisijama kako bi se osiguralo maksimalno suzbijanje otpada na mjestu nastanka.

6

U pogledu građevinskog otpada i otpada od rušenja objekata, smatramo da bi dobrovoljna inicijativa na kojoj bi se radilo sa najvećim investitorima, mogla pomoći u unapređenju upravljanja ovim otpadom. Ovi napori bi se mogli dopuniti korištenjem povratnog jamstva koji je uslovljen poštivanjem uslova, a koje je povezano sa planovima upravljanja otpadom na lokaciji.

191


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

7

Ojačati stručno znanje u oblasti politika zelenih javnih nabavki u nastojanju da se smanji proizvodnja otpada vezana za javne nabavke, te pružaoci usluga podstaknu na korištenje modela kombinacije proizvoda i usluga.


1 Naplatu naknada za pokrivanje troškova usluga upravljanja otpadom ne trebaju vrišti javna komunalna preduzeća.

2 Povrat troškova trebaju vršiti organi na lokalnom nivou putem kombinacije: a) naplate naknada ili poreza na lokalnom nivou koje naplaćuju opštine; i b) transfera od centralne vlasti.

3 Treba obeshrabriti korištenje sredstava iz kapitalnih grantova za umanjenje naknade za odlaganje ostalog otpada na iznos niži nego što bi inače bio.

4 Provedbe koncepta proširene odgovornosti proizvođača u oba entiteta treba osigurati da proizvođači finansiraju usluge koje pružaju javna komunalna preduzeća / pružaoci usluga po ugovoru.


5 U slučaju fondova za zaštitu okoliša namijenjenih za podršku uslugama, finansijska pomoć treba biti usmjerena na opštine koje imaju jasne planove za unapređenje usluga.

6

Nakon što se uspostave usluge reciklaže odgovarajućeg kvaliteta i povrat troškova bude imao zdravu finansijsku osnovu, potrebno je razmotriti realizaciju sistema „plaćaj koliko odlažeš“ kao načina da se podstakne pružanje boljih usluga.


1 Za proizvođače bi bilo optimalno da imaju jedan sistem u cijeloj BiH. FBiH i RS trebaju raditi zajedno, na primjer u okviru međuentitetskog tijela, na provedbi usaglašenih programa za svaki relevantni tok otpada.


2 U oba entiteta ciljeve iz relevantnih Direktiva treba prenijeti u domaće zakone, te donijeti relevantne provedbene propise.


3

I FBiH i RS trebaju osigurati da mehanizmi odgovornosti proizvođača imaju podršku inspekcije i adekvatnog izvršenja kako bi se osiguralo da subjekti koji su u obavezi da ispune konkretne ciljeve budu sankcionisani ukoliko to i ne urade.


4 Provedbene mjere trebaju biti u skladu sa principima utvrđenim u članu 8a Okvirne direktive o otpadu.


192


No. Preporuka

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

5

U pogledu ambalaže (i u manjoj mjeri električnog i elektronskog otpada, EEO), gdje postoji jasna veza sa uslugama koje pružaju opštine ili se pružaju u ime opština, oba entiteta trebaju ispitati mogućnost uspostavljanja optimalnog mehanizma koji će osigurati da opštine ne snose troškove obaveza proizvođača (to bi se moglo provesti putem međuentitetskog tijela).



1 Industrijske subjekte treba podsticati u provedbi najboljih raspoloživih tehnika kako bi se smanjila proizvodnja opasnog otpada u procesima takvih objekata.

2

Federalni plan za upravljanje opasnim otpadom čija je priprema predviđena u FBiH, svakako treba izraditi. Strategija za upravljanje otpadom RS treba obuhvatiti i strategiju za upravljanje opasnim otpadom.

3 Zemlje u regiji trebaju pokušati da se dogovore o nekim ograničenim izuzecima od zabrane uvoza i prenosa opasnog otpada s ciljem lakšeg prolaza do ogovarajućih objekata za tretman u inostranstvo.

193

17.0 Troškovi provedbe Mape puta

Mapa puta koja je opisana u Poglavlju 16.0 uključuje brojne preporuku, pri čemu neće za sve preporuke trebati sredstva, s obzirom na njihovu opštu prirodu. U ovom poglavlju je data procjena troškova za neke najvažnije preporuke u pogledu stavki za koje je na raspolaganju bilo dovoljno podataka za izradu osnovane procjene. S obzirom na raspoloživost podataka i opseg posla, morali smo napraviti jedan broj pojednostavljenih procjena troškova koji su prikazani u poglavljima koja slijede. Metodologija i pretpostavke na osnovu kojih smo vršili izračunavanje iscrpno su objašnjeni i Dodatku A.4.0.

S obzirom na nužnost unapređenja usluga upravljanja otpadom, iscrpno su analizirani troškovi povezani sa ovim posebnim elementom sistema upravljanja otpadom u FBiH i RS-u. U poglavljima u nastavku je data procjena dodatnih troškova koji mogu nastati kako za FBiH tako i za RS u nastojanjima da BiH u cjelini ispuni relevantne ciljeve EU koji se odnose na komunalni otpad.

17.1 Federacija Bosne i Hercegovine

17.1.1 Troškovi unapređenja upravljanja komunalnim otpadom

U ovom poglavlju su date neke procjene različitih privatnih troškova koji bi nastali u naporima na ispunjenju najvažnijih ciljeva direktiva EU, posebno postizanju cilja od 50% reciklaže za komunalni čvrsti otpad i postizanju ciljeva povezanih sa smanjenjem sadržaja biorazgradivog komunalnog otpada na deponijama. Polazi se od pretpostavke da je rok za postizanje ovih ciljeva oko 10 godina.

17.1.1.1 Troškovi kapitalnih ulaganja

U Tabela 17-1 prikazan je pregled svih predviđenih troškova kapitalnih ulaganja koja će vjerovatno biti potrebna za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže čvrstog komunalnog otpada. Niski i visoki iznosi izračunati su na osnovu različitih pretpostavki, između ostalog rasta otpada, vrste vozila, vrste programa prikupljanja otpada, efikasnosti prikupljanja i tehnologije pogona za obradu. Metodologija za izračunavanje ovih troškova opisana je u Dodatku A.4.0.

Cifre pokazuju da je znatan udio ukupno potrebnih kapitalnih ulaganja povezan sa infrastrukturom prikupljanja. U oba scenarija, (koji odražavaju različitu raspodjelu kapaciteta i različite tehnologije) na obradu ili zbrinjavanje otpada približno pola investicionih troškova povezanih sa infrastrukturom prikupljanja. To pokazuje da i finansijeri i svaka zemlja trebaju razmotriti kako bi se projekti mogli osmisliti na takav način da se osigura finansiranje više manjih investicija (kao što su vozila, kontejneri, reciklažna dvorišta / zelena ostrva i vozni parkovi) umjesto da se ide na jednu investiciju velikih razmjera (kao što je energija iz postrojenja za otpad).

194

Tabela 17-1: Procjena raspona troškova kapitalnih ulaganja u periodu od 10 godina (u milionima eura, cijena u realnom vremenu 2016.)

Kapitalna stavka Niska procjena

(u eurima)

Visoka procjena

(u eurima)

Prikupljanje

Vozila za prikupljanje 47 113

Kontejneri za prikupljanje 40 53

Vozni park 9 52

Sortirnice 0 26

Reciklažne stanice / Zelena ostrva 1 2

Obrada / odlaganje

Kompostiranje (niska procjena), anaerobne digestija (visoka procjena)

16 65

Deponija 30 40

Podzbir

Ukupno prikupljanje 97 246

Ukupno obrada / odlaganje 46 105

Ukupni zbir 143 351

Napomena: Dana 11. maja 2016. KM 1 = 0,51 eura

U Tabela 17-2 prikazan je kapacitet potreban za dodatnu obradu biootpada i kapacitet sanitarnih deponija potreban za pretpostavljenu stopu reciklaže od 50% u 2026. godini za komunalni otpad. Razlike u potrebnim kapacitetima u niskoj i visokoj procjeni javljaju se uslijed različitih pretpostavki o budućem porastu nastanka otpada u oba entiteta. Također smo pokazali ukupni iznos ostalog otpada kojim će biti potrebno upravljati u 2026. Ukoliko pretpostavimo da treba dostići dugoročnije ciljeve postavljene u okviru predloženog paketa kružne ekonomije, maksimalan nivo kapaciteta za obradu ostalog otpada koji treba uzeti u obzir na srednjoročnom odnosno dugoročnom planu kreće se između 377k i 428k tona godišnje.

195

Tabela 17-2: Procjena kapaciteta za obradu i odlaganje koji su potrebni za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže komunalnog otpada u 2026. godini (hiljada tona godišnje pod pretpostavkom da neće doći do smanjenja postojećeg kapaciteta)

Stavka Niska procjena Visoka procjena

Sanitarna deponija 436 521

Kompostiranje / anaerobna digestija 188 214

Ukupno obrada ostalog otpada / potrebno odlaganje 628 713

17.1.1.2 Ukupni troškovi prikupljanja (po domaćinstvu)

Koristeći metodologiju u skladu sa metodologijom koje je korištena za izradu Evropskog referentnog modela za upravljanje komunalnim otpadom Evropske agencije za zaštitu okoliša, izračunati su predviđeni ukupni godišnji troškovi za prikupljanje čvrstog komunalnog otpada.89 Urađena je procjena i za trenutne troškove kao i troškove koji će vjerovatno biti potrebni za ispunjavanje cilja od 50 % reciklaže za čvrsti komunalni otpad. Troškovi uključuju, između ostalog, amortizovane kapitalne rashode, održavanje, rad, gorivo, osiguranje, sortiranje, baliranje i prodaju reciklažnog materijala subjektima za ponovnu obradu.

Tekući troškovi su povezani sa široko rasprostranjenom upotrebom lokacija za odlaganje na koje se donosi otpad iz domaćinstava za zbrinjavanje i reciklažu. Troškovi potrebni za ispunjavanje cilja od 50% povezani su sa uslugom poboljšanja sistema prikupljanja kao i reciklažnim dvorištima (zelena ostrava). Vjerovatno će biti obuhvaćen niz ovih troškova u zavisnosti od tačne strukture, tako da se ovi troškovi mogu smatrati indikativnim troškovima.

89 Evropska agencija za okoliš, Tematski centar za otpad i materijale u zelenoj ekonomiji (2016.) Evropski referentni model za komunalni otpad, datum pristupa: 3. Juni 2016., dostupno na: https://etc-wmge.vito.be/node/11

https://etc-wmge.vito.be/node/11


196

Table 17-3: Procjena troškova prikupljanja po domaćinstvu, cijena u realnom vremenu u eurima u 2016.

Trošak Vrijednost u

eurima

Trenutni troškovi prikupljanja (a) 13

Troškovi prikupljanja vezani za ispunjenje cilja od 50% reciklaže (b) 56

Dodatni troškovi (b - a) 43


17.1.1.3 Troškovi obrade / odlaganja (po domaćinstvu)

Procjena troškova prikupljanja po domaćinstvu navedena je u prethodnom tekstu. Također je urađena procjena troškova obrade i odlaganja koji su navedeni u Tabela 17-4. Pretpostavke u vezi sa troškovima obrade i odlaganja navedene su u Dodatku A.4.2.

Tabela 17-4: Procjena troškova obrade / odlaganja po domaćinstvu, cijena u realnom vremenu izražena u eurima u 2016.

Trošak Trenutni troškovi Stopa od 50% reciklaže (za oko 10 od sada)

Nastajanje otpada, kg po domaćinstvu 890 1.019

Kompostiranje biootpada, kg po domaćinstvu 0 153

Odlaganje na deponiju, kg po domaćinstvu 801 510

Ukupni troškovi obrade / odlaganja, eura po domaćinstvu

(eura) 12 (eura) 28

Dodatni troškovi, eura po domaćinstvu (eura) 16


17.1.1.4 Neto troškovi na godišnjem nivou (po domaćinstvu)

Ukupni troškovi po domaćinstvu navedeni su u Tabela 17-5. Ove cifre pokazuju da bi ukupni troškovi za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže čvrstog komunalnog otpada mogli biti oko 84 eura po domaćinstvu. Međutim, neki od ovih troškova se mogu pokriti putem programa organizacija za odgovornost potrošača u okviru kojih se finansira prikupljanje ambalažnog i drugog otpada. Predviđeni doprinos od organizacija za odgovornost potrošača je 15 eura po domaćinstvu. Zato bi opštine za plaćanje potrebnih usluga trebale izvršiti pripreme za povećanje finansiranja za oko 44 eura po domaćinstvu u odnosu na trenutni nivo. Veliki dio tog iznosa je posljedica povećanja sredstava za usluge prikupljanja, u odnosu za obradu i zbrinjavanje.

197

Tabela 17-5: Procjena ukupnih troškova po domaćinstvu, cijena u realnom vremenu u eurima 2016.

Trošak Trenutni trošak

(u eurima)

Cilj od 50% reciklaže

(u eurima)

Neto trošak

(u eurima)

Prikupljanje 13 56 43

Obrada / odlaganje 12 28 16

Podzbir 25 84 59

Doprinos od OOP-ova - 15 - 15

Ukupni troškovi opština 25 69 44


17.1.2 Specifikacija troškova po stavkama za najvažnije preporuke

U tabeli 17-6 su prikazani troškovi po stavkama za jedan broj preporuka iz Mape puta. U okviru svake preporuke su kratko opisane ključne pretpostavke s ciljem pružanja konteksta finansijskih troškova koji su prikazani. Cifre su date u smislu visoke procjene i indikativnog uvida u moguće troškove. Nisu uzeti u obzir mogući multiplikatori ili uzajamno djelovanje između preporuka.

Tabela 17-6: Procjena troškova za preporuke iz Mape pute (sve cijene u realnom vremenu, iskazane u eurima 2016.)

Preporuka Procjena troškova

Regulatorna pitanja

U oba entiteta, treba nastaviti sa pregledom postojećih deponija i nelegalnih odlagališta otpada. U slučaju da pregled nije završen, trebao bi pomoći u utvrđivanju potreba za unapređenjem odlagališta, ili za aktivnostima sanacije / zatvaranja. U FBiH je ovaj postupak poodmakloj fazi dok je u RS-u još uvijek u ranoj fazi

Troškovi zatvaranja i sanacije deponija i nelegalnih odlagališta otpada biće različiti u zavisnosti od veličine odlagališta i vrste aktivnosti sanacije koje su potrebne. Očekuje se da bi zatvaranja i sanacija najmanje 40 neuređenih deponija mogla koštati između 20 i 64 miliona eura.

Procjenjuje se da u FBiH postoji 340 nelegalnih odlagališta otpada koje treba zatvoriti i sanirati. Troškovi sanacije ovih odlagališta su krajnje neizvjesni i mogu se kretati u opsegu od 2 do 67 miliona eura.

Pojavu novih nelegalnih odlagališta treba sprečavati mjerama usmjerenim na prevoznike otpada, subjekte uključene u gradnju, i ukoliko postoje, operatere nelegalnih odlagališta. Na osnovu prethodnog rada na izradi budžeta za kriminal povezan sa otpadom, preporučujemo povećanje godišnjih rashoda za otkrivanje kriminala povezanog sa otpadom i izvršenje na 0,07 eura po glavi stanovnika. U FBiH bi budžet za izvršenje po ovoj stopi iznosio 164.000 eura godišnje.

198


U oba entiteta izdavanje dozvola i inspekcijske kontrole trebaju biti u nadležnosti jedinstvene agencije. Time bi se umanjila mogućnost nastanka sukoba interesa i omogućila koncentracija stručnog znanja tamo gdje je neophodno. Na osnovu empirijskih dokaza, treba ojačati resurse inspekcijskih organa (iako bi se to možda moglo postići jednostavno efikasnijim korištenjem centralizovanih resursa).

Jedinstvena služba koja bi obuhvatala kako inspekcijske poslove tako i izdavanje dozvola može se pokazati ekonomičnijom od sadašnje organizacije. Ove prednosti mogu uključivati:

mogućnost postavljanja prioriteta i provođenja inspekcijskih kontrola na osnovu procjene provedene prilikom izdavanja dozvola, čime bi se poboljšala efikasnost inspekcija,

administrativne uštede putem centralizovanog upravljanja bazama podataka i evidencijama i

osiguranja funkcionisanja inspekcijskog sisteme bez mogućih sukoba interesa (između inspekcije i vlasničkih odnosa / rada / utvrđivanja cijena u pogonima).

Teško je utvrditi tačan nivo ušteda u troškovima koji se može postići i ovdje nisu dati takvi podaci, iako bi uštede mogle biti znatne.


Plan upravljanja otpadom za FBiH treba biti u potpunosti usklađen sa članom 28. Okvirne direktive o otpadu.

Troškovi ponovne izrade plana upravljanja otpadom procjenjuju se na otprilike 500k ukoliko se rad ustupi vanjskoj agenciji, naročito ukoliko uključuje društveno-ekonomsku procjenu. Poželjniji pristup bi bio da plan izrade službenici uz nadzor i obuku vanjske agencije. To bi doprinijelo jačanju kapaciteta na lokalnom nivou.

U okviru procesa treba izraditi program sprečavanja nastanka otpada.

Troškovi uspostavljanja programa za sprečavanja nastanka otpada u okviru plana procjenjuju se na 150k eura.


U FBiH treba povećati broj inspektora.

Za FBIH procjenjujemo da bi bilo potrebno ostvariti ekvivalent od 16 inspektora na puno radno vrijeme sa težištem na upravljanju otpadom, u okviru inspekcijske službe sa najmanje 73 inspektora.

Trenutna veličina inspektorata na entitetskom i opštinskom nivou nije poznata, te bi tako ova intervencija mogla koštati i do dodatnih 137.000 eura, uključujući sredstva za opremu i putovanja.

Očekujemo da će se ukazati potreba za povećanjem ovog inspekcijskog resursa na godišnjem nivou kako bi se uključile dodatne funkcije za izdavanje dozvola i inspekcijske poslove, uslijed kontinuiranog razvoja novih pogona za upravljanje otpadom i jačanja propisa o odgovornosti potrošača.

Opštine trebaju ojačati kadrove za upravljanje otpadom. Orijentaciono, nivo popunjenosti kadrovima za dobro funkcionisanje sistema bi mogao biti oko 3-4 zaposlenika na puno radno vrijeme po opštini.

Troškovi povećanja osoblja za do 3,5 zaposlena na puno radno vrijeme (polazeći od pretpostavke da je trenutni prosjek 1 zaposleni na puno radno vrijeme) i zapošljavanja 1 dodatnog zaposlenika na puno radno vrijeme po opštini koji bi pomagao u obrazovanju i provođenju

199


prelaska na usklađene prakse zbrinjavanja otpada, procjenjuju se na oko 5,5 miliona eura godišnje.

U Dodatku A.4.3.2 je ovaj ilustrativni resurs raščlanjen po nivoima i ulogama.

Osoblju ministarstva bi koristilo unapređenje kompetencija u smislu provedbe ključnih mjera, te poštivanja propisa o javnim nabavkama u mjeri u kojoj se odnose na njihove aktivnosti (napr. u pogledu opasnog otpada i u pogledu pružanja podrške opštinama u promociji i nabavci njihovih usluga i pogona). Treba izraditi program obuke usmjeren na oblasti koje treba razvijati.

Procjenjuje se da bi troškovi uspostavljanje funkcije za provođenje obuka kao i koordinaciju i provođenje aktivnosti obuke u cijelom ministarstvu mogli biti oko 50.000 eura u početnoj fazi uspostavljanja i eksternog treninga, a 24.000 godišnje za redovno usavršavanje.

Program obuke i podrške JKP-ima /regijama trebao bi biti izrađen s ciljem unapređenja kompetentnosti osoblja angažovanog na upravljanju otpadom. To bi trebao biti višegodišnji program podrške, sa posebno osmišljenim programom o uslugama prikupljanja, nabavkama i strateškom planiranju.

Budžet po glavi stanovnika sličan tijelu WRAP u UK osigurao bi 800.000 eura za niz aktivnosti kao što su:

obuka osoblja na opštinskom i regionalnom nivou o prikupljanju, nabavkama, reciklažnim tržištima, uz razvoj potrebnih resursa,

program finansiranja podrške opštinama za razvoj i unapređenje reciklaže i

element saradnje sa zajednicom (outreach) s ciljem izgradnje zajednica prakse (eng. Community of practice).

Podaci o otpadu

Provesti sveobuhvatan program prikupljanja podataka i monitoringa na osnovu elektronske evidencije i dostavljanja informacija od kreatora podataka, putem subjekata koji prikupljaju podatke i zatim posrednika u oblasti otpada. Pored toga a) osigurati da se podaci prikupljaju prema potrebama (prethodno navedenim) i b) osigurati da opštine i subjekti koji rade sa otpadom budu osposobljeni za upotrebu podataka, te da dostavljaju podatke na utvrđeni način.

Troškovi uspostavljanja IT sistema procjenjuju se na iznos od 1,4 do 4 miliona eura (u zavisnosti od toga da se sistem razvija zasebno ili u saradnji sa drugim državama), a troškovi održavanja se procjenjuju na oko 200.000 eura godišnje. Idealno bi bilo da se ovaj sistem oslanja na postojeći sistem u FBiH.

Pretpostavka je da bi za upravljanje sistemom i obradu podataka bio potreban tim od 5 stalno zaposlenih osoba, koji bi istovremeno osigurao promociju i podršku opštinama, a troškovi rada tog time se procjenjuju na 58.000 eura godišnje. Osiguranje adekvatne obuke opštinama i subjektima koji rade sa otpadom podrazumijevalo bi troškove od oko 40.000 eura.

Možda bi se moglo računati na prebijanje ušteda vezanih za postojeći pristup prikupljanju podataka. Moglo bi doći do dodatnih troškova poslovnim subjektima u tranziciji, ali troškovi bi trebali biti niži u odnosu na troškove bez elektronske evidencije.


Ciljeve upravljanja otpadom postavljene na nivou EU treba spustiti na opštinski (ili kantonalni nivo). Novčane kazne za

Ova vrsta troškova u vezi sa komunalnim otpadom razmatrana je u Poglavlju 17.1.1.

200


nepoštivanje bi opštinama (ili kantonima) koji ne ispune ciljeve izricali entitetski organi. To bi pomoglo da se osigura preduzimanje stvarnih napora na ispunjavanju ciljeva na lokalnom nivou.

Pripremiti materijale za kampanju informisanja i podizanja svijesti na entitetskom nivou. Time bi se trebala osigurati osnova za izradu marketinških materijala koji se mogu koristiti na lokalnom nivou za podizanje svijesti o pripremi za ponovno korištenje, reciklažu i sigurno zbrinjavanje nepoželjnih predmeta, i sl.

Nije poznat trenutni nivo potrošnje na materijale za kampanju i informisanje javnosti: međutim, preporučuje se da se ti troškovi podignu na najmanje 1,5 eura po domaćinstvu, što bi iznosilo do 1 milion godišnje.

U oba entiteta uvesti taksu na jednokratne proizvode, s tim da se prihod koristi za poboljšanje usluga upravljanja otpadom.

Uvođenjem takse na jednokratne proizvode u odnosu na kese tregerice može se ostvariti prihod kojim se mogu dodatno finansirati poboljšanja u upravljanju otpadom.

Radi ilustracije, procjenjuje se da bi uvođenje naknade od 0,30 eura za jednokratne plastične kese tregerice koštalo 0,6 miliona eura, a upravljanje i izvršenje 0,3 miliona eura godišnje, ali bi prihod od ove aktivnosti mogao dosegnuti 4,3 miliona i istovremeno bi znatno opalo korištenje kao i troškovi čišćenja i štete za okoliš vezani za plastične kese.


Provedba mehanizma odgovornosti potrošača trebala bi osigurati da potrošači finansiraju usluge koje pružaju opštine, a koje se koriste kao pomoć u ispunjenju obaveza proizvođača. Sve to naravno pod pretpostavkom da postoji spremnost u komunalnim javnim preduzećima da pokrenu pružanje takvih usluga (što su neki već počeli raditi).

Ukoliko se mehanizam odgovornosti potrošača provodi u skladu sa predloženim članom 8a, troškove trebaju snositi proizvođači i uvoznici. Teško je u potpunosti procijeniti ukupne troškove za proizvođače i uvoznike, ali se može očekivati da će oni biti u rasponu od 10 do 15 eura po domaćinstvu. Za FBiH, to bi iznosilo 7,2 do 10,8 miliona eura, na srednjoročnom odnosno dugoročnom planu.

17.2 Republika Srpska

17.2.1 Troškovi unapređenja upravljanja komunalnim otpadom

U ovom poglavlju su date neke procjene različitih privatnih troškova koji bi nastali u naporima na ispunjenju najvažnijih ciljeva direktiva EU, posebno postizanju cilja od 50% reciklaže za komunalni čvrsti otpad i postizanju ciljeva povezanih sa smanjenjem sadržaja biorazgradivog komunalnog otpada na deponijama. Polazi se od pretpostavke da je rok za postizanje ovih ciljeva oko 10 godina.

17.2.1.1 Troškovi kapitalnih ulaganja

U Tabela 17-7 prikazan je pregled svih predviđenih troškova kapitalnih ulaganja koja će vjerovatno biti potrebna za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže čvrstog komunalnog

201

otpada. Niski i visoki iznosi izračunati su na osnovu različitih pretpostavki, između ostalog rasta otpada, vrste vozila, vrste programa prikupljanja otpada, efikasnosti prikupljanja i tehnologije pogona za obradu. Metodologija za izračunavanje ovih troškova opisana je u Dodatku A.4.0.

Cifre pokazuju da je znatan udio ukupno potrebnih kapitalnih ulaganja povezan sa infrastrukturom prikupljanja. U oba scenarija, (koji odražavaju različitu raspodjelu kapaciteta i različite tehnologije) na obradu ili zbrinjavanje otpada približno pola investicionih troškova povezanih sa infrastrukturom prikupljanja. To ukazuje da i finansijeri i svaka zemlja trebaju razmotriti kako bi se projekti mogli osmisliti na takav način da se osigura finansiranje više manjih investicija (kao što su vozila, kontejneri, reciklažna dvorišta/ zelena ostrva i vozni parkovi) umjesto da se ide na jednu investiciju velikih razmjera (kao što je energija iz postrojenja za otpad).

Table 17-7: Procjena raspona troškova kapitalnih ulaganja u periodu od 10 godina (u milionima eura, cijena u realnom vremenu 2016.)

Kapitalna stavka Niska procjena

(u eurima)

Visoka procjena

(u eurima)

Prikupljanje

Vozila za prikupljanje 27 65

Kontejneri za prikupljanje 23 31

Vozni parkovi 5 32

Sortirnice 0 10

Reciklažna dvorišta / Zelena ostrva 1 1

Obrada / odlaganje

Kompostiranje (niska procjena), anaerobna digestija (visoka procjena)

6 24

Deponija 30 40

Podzbir

Ukupno prikupljanje 56 138

Ukupno obrada / odlaganje 36 64

Ukupno 92 203


202

U Tabela 17-8 prikazan je kapacitet potreban za dodatnu obradu biootpada i kapacitet sanitarnih deponija potreban za predviđenu stopu reciklaže od 50% u 2026. godini za komunalni otpad. Razlike u potrebnim kapacitetima u niskoj i visokoj procjeni javljaju se uslijed različitih pretpostavki o budućem porastu nastajanja otpada u oba entiteta. Također smo pokazali ukupni iznos ostalog otpada kojim će biti potrebno upravljati u 2026. Ukoliko pretpostavimo da treba dostići dugoročnije ciljeve postavljene u okviru predloženog paketa kružne ekonomije, maksimalan nivo kapaciteta za obradu ostalog otpada koji treba uzeti u obzir na srednjoročnom odnosno dugoročnom planu kreće se između 142k i 161k tona godišnje.

Tabela 17-8: Procjena kapaciteta za obradu i odlaganje koji su potrebni za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže komunalnog otpada u 2026. (hiljadu tona godišnje pod pretpostavkom da neće biti umanjeni postojeći kapaciteti)

Stavka Niska procjena Visoka procjena

Sanitarna deponija 187 219

Kompostiranje / anaerobna digestija 71 80

Ukupne potrebe za obradom / odlaganjem ostalog otpada 236 268

17.2.1.2 Ukupni troškovi prikupljanja (po domaćinstvu)

Koristeći metodologiju u skladu sa metodologijom koje je korištena za izradu Evropskog referentnog modela za upravljanje komunalnim otpadom Evropske agencije za okoliš, izračunati su predviđeni ukupni godišnji troškovi za prikupljanje čvrstog komunalnog otpada.90 Urađena je procjena i za trenutne troškove kao i troškove koji će vjerovatno biti potrebni za ispunjavanje cilja od 50 % reciklaže za čvrsti komunalni otpad. Troškovi uključuju, između ostalog, amortizovane kapitalne rashode, održavanje, rad, gorivo, osiguranja, sortiranje, baliranje i prodaju reciklažnog materijala subjektima za obradu.

Tekući troškovi su povezani sa široko rasprostranjenom upotrebom lokacija za odlaganje gdje se donosi otpad iz domaćinstava na mjesta prikupljanja za odlaganje i reciklažu. Troškovi potrebni za ispunjavanje cilja od 50% povezani su sa uslugom poboljšanja sistema prikupljanja kao i reciklažnim dvorištima (zelenim ostrvima). Vjerovatno će biti obuhvaćen niz ovih troškova u zavisnosti od tačne strukture, tako da se ovi troškovi mogu smatrati indikativnim troškovima.

90 Evropska agencija za okoliš, Tematski centar za otpad i materijale u zelenoj ekonomiji (2016.) Evropski referentni model za komunalni otpad, datum pristupa: 3. Juni 2016., dostupno na: https://etc-wmge.vito.be/node/11



203

Table 17-9: Procjena troškova prikupljanja po domaćinstvu, cijena u realnom vremenu izražena u eurima u 2016.

Trošak Vrijednost

(u eurima)

Trenutni troškovi prikupljanja (a) 11

Troškovi potrebni za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže (b) 57

Dodatni troškovi (b - a) 46

17.2.1.3 Troškovi obrade / odlaganja (po domaćinstvu)

Procjena troškova prikupljanja po domaćinstvu navedena je u prethodnom tekstu. Također je urađena procjena troškova obrade i odlaganja, i navedena u Tabela 17-10. Pretpostavke u vezi sa troškovima obrade i odlaganja navedene su u Dodatku A.4.2.

Table 17-10: Procjena troškova obrade / odlaganja po domaćinstvu, cijena u realnom vremenu u 2016. izražena u eurima

Trošak Trenutno

(u eurima)

Ispunjen cilj od 50% reciklaže (za oko 10

godina od sada)

(u eurima)

Nastajanje otpada, kg po domaćinstvu 750 856

Kompostiranje biootpada, kg po domaćinstvu 0 128

Odlaganje na deponiju, kg po domaćinstvu 675 428

Ukupni troškovi obrade / odlaganja, u eurima po domaćinstvu

10 24

Dodatni troškovi, u eurima po domaćinstvu 14


17.2.1.4 Neto troškovi na godišnjem nivou (po domaćinstvu)

Ukupni troškovi po domaćinstvu navedeni su u Tabela 17-11. Ove cifre pokazuju da bi ukupni troškovi za ispunjavanje cilja od 50% reciklaže čvrstog komunalnog otpada mogli biti oko 81 eura po domaćinstvu. Međutim, neki od ovih troškova se mogu pokriti putem programa organizacija za odgovornost potrošača u okviru kojih se finansira prikupljanje ambalažnog i drugog otpada. Predviđeni doprinos od organizacija za odgovornost potrošača je 15 eura po domaćinstvu. Zato bi opštine za plaćanje potrebnih usluga

204

trebale izvršiti pripreme za povećanja finansiranja za oko 45 eura po domaćinstvu u odnosu na trenutni nivo. Veliki dio tog iznosa je posljedica povećanja sredstava za usluge prikupljanja, u odnosu na usluge obrade i odlaganja.

Table 17-11: Procjena ukupnih troškova po domaćinstvu, cijene u realnom vremenu izražene u eurima 2016.

Trošak Trenutno

(u eurima)

Ispunjen cilj od 50% reciklaže

(u eurima)

Neto promjena

(u eurima)

Prikupljanje 11 57 46

Obrada / odlaganje 10 24 14

Podzbir 21 81 60

Doprinos od OOP-a - 15 - 15

Ukupni troškovi za opštine 21 66 45


17.2.2 Specifikacija troškova po stavkama za najvažnije preporuke

U Tabela 17-12 su prikazani troškovi po stavkama za jedan broj preporuka iz Mape puta. U okviru svake preporuke su kratko opisane ključne preporuke s ciljem pružanja konteksta finansijskih troškova koji su prikazani. Cifre su date u smislu visoke procjene i indikativnog uvida u moguće troškove. Nisu uzeti u obzir mogući multiplikatori ili uzajamno djelovanje između preporuka.

Tabela 17-12: Procjene troškova za preporuke iz Mape pute (sve cijene u realnom vremenu, iskazane u eurima u 2016.)


Regulatorna pitanja

U oba entiteta, treba nastaviti sa pregledom postojećih deponija i nelegalnih odlagališta otpada. U slučaju da pregled nije završen, trebao bi pomoći u utvrđivanju potreba za unapređenjem odlagališta, ili za aktivnostima sanacije / zatvaranja. U FBiH je ovaj postupak poodmakloj fazi dok je u RS-u još uvijek u ranoj fazi.

Troškovi zatvaranja i sanacije deponija i nelegalnih odlagališta otpada biće različiti u zavisnosti od veličine odlagališta i vrste aktivnosti sanacije koje su potrebne.

Očekuje se da bi zatvaranje i sanacija najmanje 36 neuređenih deponija moglo koštati između 18 i 58 miliona eura.

Procjenjuje se da u RS-u postoji 270 nelegalnih odlagališta otpada koje treba zatvoriti i sanirati. Troškovi sanacije ovih odlagališta su krajnje neizvjesni i mogu se kretati u opsegu od 1,7 do 38 miliona eura.

Pojavu novih nelegalnih odlagališta treba sprečavati mjerama usmjerenim na prevoznike otpada, subjekte uključene u gradnju, i ukoliko postoje, operatere nelegalnih odlagališta. Na osnovu prethodnog rada na izradi budžeta za kriminal povezan sa otpadom, preporučujemo povećanje godišnjih rashoda za otkrivanje kriminala povezanog sa otpadom i izvršenje na 0,07

205


eura po glavi stanovnika. U RS-u bi budžet za izvršenje po ovoj stopi iznosio 164.000 eura godišnje.

U oba entiteta izdavanje dozvola i inspekcijske kontrole trebaju biti u nadležnosti jedinstvene agencije. Time bi se umanjila mogućnost nastanka sukoba interesa i omogućila koncentracija stručnog znanja tamo gdje je neophodno. Na osnovu empirijskih dokaza, treba ojačati resurse inspekcijskih organa (iako bi se to možda moglo postići jednostavno efikasnijim korištenjem centralizovanih resursa).

Jedinstvena služba koja bi obuhvatala kako inspekcijske poslove tako i izdavanje dozvola može se pokazati ekonomičnijom od sadašnje organizacije. Ove prednosti mogu uključivati:

• mogućnost postavljanja prioriteta i provođenja inspekcijskih kontrola na osnovu procjene provedene prilikom izdavanja dozvola, čime bi se poboljšala efikasnost inspekcija,

• administrativne uštede putem centralizovanog upravljanja bazama podataka i evidencijama i

• osiguranje funkcionisanja inspekcijskog sistema bez mogućih sukoba interesa (između inspekcije i vlasničkih odnosa / rada / utvrđivanja cijena u pogonima).

Teško je utvrditi tačan nivo ušteda u troškovima koji se mogu postići i ovdje nisu dati takvi podaci, iako bi uštede mogle biti znatne.


Plan upravljanja otpadom za RS treba se u potpunosti uskladiti sa članom 28. Okvirne direktive o otpadu.

Troškovi ponovne izrade plana upravljanja otpadom procjenjuju se na otprilike 500k eura ukoliko se posao ustupi vanjskoj agenciji, naročito ukoliko uključuje društveno-ekonomsku procjenu. Poželjniji pristup bi bio da plan izrade službenici uz nadzor i obuku vanjske agencije. To bi doprinijelo jačanju kapaciteta na lokalnom nivou.

U okviru procesa treba izraditi program sprečavanja nastanka otpada.

Troškovi uspostavljanja programa za sprečavanja nastanka otpada u okviru plana procjenjuju se 150k eura.


U RS-u treba povećati broj inspektora.

Za RS procjenjujemo da bi bilo potrebno ostvariti ekvivalent od 9 inspektora na puno radno vrijeme sa težištem na upravljanju otpadom, u okviru inspekcijske službe sa najmanje 41 inspektorom.

Trenutna veličina inspektorata na entitetskom i opštinskom nivou nije poznata, te bi tako ova intervencija mogla koštati i do dodatnih 77.000 eura, uključujući sredstva za opremu i putovanja.

Očekujemo da će postojati potreba za povećanjem ovog inspekcijskog resursa na godišnjem nivou kako bi se uključile dodatne funkcije za izdavanje dozvola i inspekcijske poslove, uslijed kontinuiranog razvoja novih pogona za upravljanje otpadom i jačanja propisa o odgovornosti potrošača.

Opštine trebaju ojačati kadrove za upravljanje otpadom. Orijentaciono, nivo popunjenosti kadrovima za dobro funkcionisanje sistema bi moglo biti oko 3-4 zaposlenika na puno radno vrijeme po opštini.

Troškovi povećanja osoblja za oko 3,5 zaposlena na puno radno vrijeme (polazeći od pretpostavke da je trenutni prosjek 1 zaposleni na puno radno vrijeme) i zapošljavanja dodatnog 1 zaposlenika na puno radno vrijeme po opštini koji bi pomagao u obrazovanju i provođenju prelaska na usklađene prakse

206


zbrinjavanja otpada, procjenjuju se na oko 1,4 miliona eura godišnje.

U Dodatku A.2.3.2 je ovaj ilustrativni resurs raščlanjen po nivoima i ulogama.

Osoblju ministarstva bi koristilo unapređenje kompetencija u smislu provedbe ključnih mjera, te poštivanja propisa o javnim nabavkama u mjeri u kojoj se odnose na njihove aktivnosti (napr. u pogledu opasnog otpada i u pogledu pružanja podrške opštinama u promociji i nabavci njihovih usluga i pogona). Treba izraditi program obuke usmjeren na oblasti koje treba razvijati.

Procjenjuje se da bi troškovi uspostavljanje funkcije za provođenje obuka kao i koordinaciju i provođenje aktivnosti obuke u cijelom ministarstvu mogli biti oko 50.000 eura u početnoj fazi uspostavljanja i eksternog treninga, a 24.000 eura godišnje za redovno usavršavanje.

Program obuke i podrške JKP-ima /regijama treba biti izrađen s ciljem unapređenja kompetentnosti osoblja angažovanog na upravljanju otpadom. To bi trebao biti višegodišnji program podrške, sa posebno osmišljenim programom o uslugama prikupljanja, nabavkama i strateškom planiranju.

Budžet po glavi stanovnika sličan tijelu WRAP u UK osigurao bi 450.000 eura za niz aktivnosti kao što su:

obuka osoblja na opštinskom i regionalnom nivou o prikupljanju, nabavkama, reciklažnim tržištima, uz razvoj potrebnih resursa,

program finansiranja podrške opštinama za razvoj i unapređenje reciklaže i

element saradnje sa zajednicom (outreach) s ciljem uspostavljanja zajednica prakse (eng. Community of practice).

Podaci

Provesti sveobuhvatan program prikupljanja podataka i monitoringa na osnovu elektronske evidencije i dostavljanja informacija od kreatora podataka, putem subjekata koji prikupljaju podatke i zatim posrednika u oblasti otpada. Pored toga a) osigurati da se podaci prikupljaju prema potrebama (prethodno navedenim) i b) osigurati da opštine i subjekti koji rade sa otpadom budu osposobljeni za upotrebu podataka, te da dostavljaju podatke na utvrđeni način.

Troškovi uspostavljanja IT sistema procjenjuju se na iznos od 1,4 do 4 miliona eura (u zavisnosti od toga da li se sistem razvija zasebno ili u saradnji sa drugim državama), a troškovi održavanja se procjenjuju na oko 200.000 eura godišnje.

Pretpostavka je da bi za upravljanje sistemom i obradu podataka bio potreban tim od 5 stalno zaposlenih osoba, koji bi istovremeno osigurao promociju i podršku opštinama, a troškovi rada tog time se procjenjuju na 58.000 eura godišnje. Osiguranje adekvatne obuke opštinama i subjektima koji rade sa otpadom podrazumijevalo bi troškove od oko 40.000 eura.

Možda bi se moglo računati na prebijanje ušteda vezanih za postojeći pristup prikupljanju podataka. Moglo bi doći do dodatnih troškova poslovnim subjektima u tranziciji, ali troškovi bi trebali biti niži u odnosu na troškove bez elektronske evidencije.


Ciljeve upravljanja otpadom postavljene na nivou EU treba spustiti na opštinski (ili kantonalni

Ova vrsta troškova u vezi sa komunalnim otpadom razmatrana je u Poglavlju 17.2.1.

207


nivo). Novčane kazne za nepoštivanje bi opštinama (ili kantonima) koji ne ispune ciljeve izricali entitetski organi. To bi pomoglo da se osigura preduzimanje stvarnih napora na ispunjavanju ciljeva na lokalnom nivou.

Pripremiti materijale za kampanju informisanja i podizanja svijesti na entitetskom nivou. Time bi se trebala osigurati osnova za izradu marketinških materijala koji se mogu koristiti na lokalnom nivou za podizanje svijesti o pripremi za ponovno korištenje, reciklažu i sigurno zbrinjavanje nepoželjnih predmeta, i sl.

Nije poznat trenutni nivo potrošnje na materijale za kampanje i informisanje javnosti: međutim, preporučuje se da se ti troškovi podignu najmanje na 1,5 eura po domaćinstvu, što bi iznosilo do 620.000 eura godišnje.

Uvesti naknade za jednokratne kese

tregerice u RS-u (gdje još nisu uvedene). U oba entiteta uvesti taksu na jednokratne proizvode, s tim da se prihod koristi za poboljšanje usluga upravljanja otpadom.

Uvođenjem naknade za jednokratne proizvode u odnosu na plastične kese, može se ostvariti prihod kojim se mogu dodatno finansirati poboljšanja u upravljanju otpadom.

Radi ilustracije, procjenjuje se da bi uvođenje naknade od 0,03 eura za jednokratne plastične kese tregerice koštalo 0,4 miliona eura, a upravljanje i izvršenje 0,15 miliona eura godišnje, ali bi prihod od ove aktivnosti moga dosegnuti 2,4 miliona eura, a istovremeno bi znatno opalo korištenje plastičnih kesa kao i troškovi čišćenja i štete za okoliš vezani za njihovu upotrebu


Provedba mehanizma odgovornosti potrošača trebala bi osigurati da potrošači finansiraju usluge koje pružaju opštine, a koje se koriste kao pomoć u izvršavanju obaveza proizvođača. Sve to naravno pod pretpostavkom da postoji spremnost u komunalnim javnim preduzećima da pokrenu pružanje takvih usluga (što su neki već počeli raditi).

Ukoliko se mehanizam odgovornosti potrošača provodi u skladu sa predloženim članom 8a, troškove trebaju snositi proizvođači i uvoznici. Teško je u potpunosti procijeniti ukupne troškove za proizvođače i uvoznike, ali se može očekivati da će oni biti u rasponu od 10 do 15 eura po domaćinstvu. Za RS, to bi iznosilo 4,1 do 6,2 miliona eura, na srednjoročnom odnosno dugoročnom planu.

208

18.0 Finansiranje usluga upravljanja

otpadom

Mapa puta sadrži mjere koje opštinama i organizacijama koje upravljaju drugim tokovima omogućavaju povrat cjelokupnih troškova upravljanja otpadom. Puni povrat troškova je neophodan za osiguranje samofinansirajućeg i održivog sistema na dugoročnom planu.

U principu, ukoliko sistem ima prave podsticaje, te ukoliko akteri vjeruju da će im biti plaćene usluge koje pružaju, vjerovatno je da će biti prostora za preduzetničke investicije u sektoru. Pored toga, vlada i vlasti na lokalnom nivou mogu biti u poziciji da se zadužuju na tržištu kapitala s ciljem novih investicija ukoliko su u dovoljnoj mjeri kreditno sposobni. S druge strane, postoje različiti izvori finansiranja ukoliko je pristup finansijama u zemlji ograničen. Ovi izvori mogu biti korisni u nastojanjima da se postignu poboljšanja i razvije nužna infrastruktura.

Cilj ovog poglavlja je da se opišu raspoloživi izvori finansiranja, navedu neki primjeri organizacija koje finansiraju projekte u vezi sa otpadom u zemljama Zapadnog Balkana, te neki problemi u pribavljanju sredstava. Zaključci navedeni u ovom poglavlju su zasnovani na pregledu literature, razgovorima obavljenim sa jednim brojem međunarodnih finansijskih institucija (MFI) i organizacija za finansiranje koje su aktivne u zemljama Zapadnog Balkana, kao i iskustvu projektnog tima.91

18.1 Vrste finansiranja

Treba napraviti razliku između načina na koji se finansiraju dugoročni infrastrukturni projekti i načina na koji se finansiraju tekući troškovi rada i održavanja. Najvažnije vrste finansiranja dugoročnih infrastruktura su:

1) Državni budžet – projekti se mogu finansirati (ili sufinansirati) direktno iz budžeta centralne odnosno lokalne vlasti.

2) Krediti – koje daju komercijalne banke, bilateralne (napr. KfW), odnosno multilateralne finansijske institucije za razvoj (napr. EBRD). Postoje različiti oblici kreditnog zaduživanja, a razvojni krediti se mogu prilagoditi prirodi konkretnog projekta, karakteristikama strane koja se zadužuje i državi koja je uključena. Razvojni krediti u daju se u obliku povoljnih kredita (‘soft’) ili kredita koji se mora vratiti u pouzdanoj valuti (‘hard’) / ‘komercijalnih’ krediti:

91 Projektni tim je kontaktirao sljedeće organizacije radi obavljanja razgovora i razgovarao sa predstavnicima jednog broja organizacija koje rade u zemljama Zapadnog Balkana: Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD), Instrument za predpristupnu pomoć (IPA), Evropska investiciona banka (EIB), KfW, Fondovi za pomoć malim preduzećima, Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija Evropske komisije (TAIEX) i Svjetska banka.

209

„Soft“ krediti – su krediti koji se daju po kamatnoj stopi koja je niža od stope na tržištu i često u kombinaciji sa drugim podsticajima kao što su bespovratna sredstva ili subvencije. Uslovi vraćanja mogu biti fleksibilniji, napr. može se dobiti odgoda (grace period) početka otplate, a u vremenskom smislu, rok za otplatu može biti duži nego za 'hard' kredite.

„Hard“ / komercijalni kredit – ovi krediti se odobravaju prema trenutno važećim tržišnim kamatnim stopama. Kamatne stope mogu biti fiksne ili promjenjive za gornjom granicom. Uslovi vraćanja kredita su obično teži nego kod povoljnih kredita.

3) Garancije – daju bilateralne, odnosno multilateralne finansijske institucije. Garancija u praksi znači da će davalac garancije preuzeti odgovornost za finansijske obaveze neke organizacije ukoliko ih organizacija iz određenog razloga ne može ispuniti. Garancije mogu biti u cjelini rizične ili djelimično rizične u smislu mjere u kojoj jamac preuzima odgovornost.

4) Grantovi/bespovratna sredstva – nenovčano finansiranje koje ne treba otplaćivati. Grantove daju centralni organi tijelima na regionalnom i lokalnom nivou, donatorske organizacije (napr. JICA, GIZ, USAID, SIDA), međunarodne organizacije (napr. EuropeAid, EU), te, u manjoj mjeri, MFI (neke MFI daju grantove u okviru kredita kako bi osigurale uspostavljanje neophodnih struktura nužnih za osiguranje vraćanja).

5) Finansiranje javnom emisijom dionica – EBRD, naprimjer, može uzeti dionice u iznosu koji se kreće od 2 do 100 miliona eura u industriji, infrastrukturi i finansijskom sektoru ukoliko se očekuje da će doći do odgovarajućeg povrata investicija. MFI uzimaju samo manjinski udio i imaju jasnu izlaznu strategiju.

6) Finansiranje iz privatnih izvora – kako je prethodno navedeno, s tim da kapital potiče iz privatnog sektora koji obično osigurava kratkoročno finansiranje uz jasno utvrđenu izlaznu strategiju koja omogućava stopu povrata investicija razmjernu riziku (i ciljevima investitora).

7) Programi proširene odgovornosti proizvođača – kako je navedeno u prethodnom tekstu, u okviru ovih programa, proizvođači koji stavljaju proizvode na tržište dužni su da finansiraju upravljanje svojim proizvodima po isteku roka upotrebe (napr. troškove prikupljanja i obrade/odlaganja). Sredstva proizvođača se mogu koristiti neposredno ili posredno za investiranje u bolje upravljanje otpadom kako bi se postigli predviđeni ciljevi reciklaže. To je možda najvažniji (ako ne i jedini potreban) izvor finansiranja koji se koristi za pokrivanje troškove infrastrukture za prikupljanje i obradu otpada u pogledu jednog broja tokova otpada (napr. ambalaža, baterije i akumulatori, EEO i otpadna vozila).

Navedeni izvori finansiranja se, u biti (i u okviru pravila koja postavlja finansijer) mogu koristiti na različite načine. Ne isključuju se međusobno i ponekad se kombinuju o vidu mješovitog finansiranja ili sufinansiranja. Jedan finansijer može kombinovati nekoliko mehanizama ili omogućiti sunfinansiranje od druge organizacije. Uloga vodećeg finansijera može biti da uvede stranku koja uzima kredit na međunarodno kreditno tržište radi postizanja maksimalnog iznosa finansiranja i stvaranja odgovarajućih struktura finansiranja. MFI često finansiraju samo projekte u kojima je njihov angažman

210

ključan samo za otvaranje drugih izvora finansiranja umjesto da prosto budu zamjena za finansiranje iz privatnih izvora. Ovo je važno naglasiti budući da se za mnoge investicije vladama (lokalnim organima) savjetuje da se sami zadužuju (naročito ukoliko su troškovi zaduživanja niži) ili da uspostave javno-privatno partnerstvo (JPP) u kojem su ponuđači dužni sami sebe finansirati. Drugim riječima, put 'donatora' u okviru kojeg vlade traže sredstva za direktno finansirane projekata iz različitih izvora, je samo jedna od jedna od mogućih varijanti. Doduše, kako se sistem razvija a provedba i izvršenje poboljšavaju u zemljama koje su obuhvaćene ovom procjenom, finansijeri će shvatiti da su tokovi prihoda sigurniji i da projekti koji u biti podrazumijevaju zaduživanje postaju sve unosniji.

18.2 Izvori finansiranja

Tabela 18-1 su prikazani primjeri MFI-ja i izvora finansiranja koji su trenutno prisutni u području Zapadnog Balkana i za koje se zna da finansiraju projekte u vezi sa otpadom i slične aktivnosti. Namjera je ukazati na različite izvore finansiranja i identifikovati najvažnije uslove u smislu osiguranja finansiranja od ovih institucija. U zemljama Zapadnog Balkana su aktivne različite razvojne banke, donatorske organizacije, privatni investitori i MFI i ovo nije iscrpan spisak. Naprimjer, Nordijska investiciona banka nije uključena u spisak, iako bi mogla biti, kao i njemačka razvojna banka KFW, koja također finansira projekte u oblasti otpada (prema saznanjima projektnog tima, Nordijska investiciona banka je finansirala jedan projekat telekomunikacija u Srbiji). Sve organizacije koje su navedene u Tabela 18-1 rade u svih šest zemalja koje su obuhvaćene ovom procjenom. Većina njih ima nekog višeg službenika sa sjedištem u regiji sa kojima se može lako uspostaviti kontakt s ciljem pribavljanje dodatnih informacija i iscrpnih podataka o uslugama koje pružaju.

Organizacije nabrojane u Tabela 18-1 su ulagale u niz projekata od kojih su mnogi, s obzirom na rasprostranjenost nelegalnog odlaganja i nesanitarnih deponije, usmjereni na izgradnju sanitarnih deponija u skladu sa standardima EU i zatvaranje starih deponija. Međutim, investicije su davane i za projekte vezane za reciklažu. EBRD je ,naprimjer, osigurala 2 miliona eura finansiranja emisijom dionica za pomoć najvećem proizvođaču valovitog kartona i ambalaže u Albaniji. Sredstva su korištena za finansiranje nove proizvodne linije recikliranog papira i uspostavljanje mreža za reciklažu otpadnog papira u cijeloj Albaniji. Sredstva su pomogla preduzeću da smanji troškove tako što se preduzeće manje oslanjalo na uvezeni papir za proizvodni proces. MFI također ulažu u brojne komunalne projekte u okviru kojih finansiraju infrastrukturu za prikupljanje kao što su vozila i pretovarne stanice.

U Dodatku A.5.0 je za svaku od šest zemalja, naveden pregled relevantnih projekata koje su finansirale neke od organizacija nabrojanih u Tabela 18-1. Nije bila namjera da se navodi iscrpna lista projekata nego jednostavno da se pruži pregled vrsta projekata koji se finansiraju u području Zapadnog Balkana.

211

Tabela 18-1: Primjeri mogućnosti finansiranja koje su na raspolaganju na području Zapadnog Balkana

Naziv fonda Vrsta finansiranja

Finansijeri Opis projekta Ukupni budžet Grant Kredit

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) EU

EBRD nudi finansijske proizvode koji su posebno prilagođeni svakom korisniku. Budući korisnici moraju dokazati da njihov prijedlog projekta ili djelatnosti zadovoljavaju minimalne uslove da bi bili prihvatljivi za razmatranje uključivanja EBRD-a. EBRD pokriva niz sektora, uključujući komunalnu infrastrukturu, električnu energiju i energetiku.

Ukupni budžet za Zapadni Balkan 883 miliona eura u 2015. (1.003 miliona u 2014.).

Evropska investiciona banka (EIB) tržišta kapitala

Najveći multilateralni zajmoprimac i zajmodavac EU po obimu, osigurava finansiranje i stručno znanje za osnovane i održive investicione projekte koji doprinose promociji ciljeva EU politike.

EBRD pruža podršku 'projektima koji značajno doprinose rastu i zapošljavanju u Evropi.’ Aktivnosti su usmjerene na prioritetna područja, uključujući zaštitu okoliša, klimu i infrastrukturu.

EIB je u 2014. potpisala kredite u vrijednosti od 381 milion eura i isplatila sredstva u iznosu od 452 miliona eura. Vidi Slika 18-1 u nastavku u pogledu investicija u periodu od 2010. do 2014.

Instrument za predpristupnu pomoć (IPA)

EU

Finansiranje u okviru ovog jedinstvenog instrumenta osigurava se putem pet „komponenti“. Jedna od komponenti je regionalni razvoj, u okviru kojeg se pruža pomoć u oblasti transporta, okolišne infrastrukture i jačanja konkurentnosti, te smanjenja regionalnih dispariteta. Za

IPA II 11,7 milijardi za period 2014.-2020. Trenutni korisnici su: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija,

212



razliku od nekih drugih MFI koje su nabrojane u ovoj tabeli, IPA pruža obimno finansiranje grantovima za tehničku pomoć.

Kosovo, Crna Gora, Srbija i Turska.

Razvojna banka KfW tržišta kapitala, Njemačka federalna vlada

KfW je njemačka razvojna banka u vlasništvu države. Osigurava finansiranje za vlade, javna preduzeća i srednja i mala preduzeća. To provodi putem promotivnih i povoljnih kredita, te grantova.

U 2013. KfW razvojna banka je imala ukupna budžetska sredstva u iznosu od 1,8 milijardi eura i obaveze od 5,3 milijarde eura. Od tog iznosa budžetska sredstva za Evropu i Kavkaz iznose 83 miliona eura (5%), sa ukupnim obavezama od 721 miliona eura (14%).

Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA)

Japanska vlada i investitori

Cilj agencije JICA je doprinos promociji međunarodne saradnje kao i zdravog razvoja privrede Japana i ekonomije na globalnom nivou putem podrške društveno-ekonomskom razvoju ili ekonomskoj stabilnosti regija u razvoju.

Ukupni budžet na globalnom nivou od 7 triliona 877 milijardi jena (15,5 milijardi eura) za fiskalnu 2014. godinu.

Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA)

Švedska vlada

Strategija agencije SIDA za Zapadni Balkan za period 2014. – 2020. je zasnovana na tri ključne oblasti: 1. jačanje ekonomske integracije sa EU i razvoj tržišne ekonomije, 2. jačanje demokratije, bolje poštivanje ljudskih

SIDA je u 2013. za zapadni Balkan izdvojila iznos od 470 miliona

213



prava i potpuniji razvoj države u smislu vladavine prava, 3. bolja zaštita okoliša, smanjenje uticaja na klimu i jača otpornost na okolišni uticaj i klimatske promjene. SIDA je kao razvojna agencija finansirala brojne projekte usmjerene na tehničku pomoć, a ne samo kapitalno intenzivne projekte.

švedskih kruna (50,8 miliona eura) 92

Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija (TAIEX)

Evropska komisija / države članice EU

TAIEX pruža podršku javnoj upravi u pogledu približavanja, primjene i provedbe propisa EU, te omogućava razmjenu najboljih praksi EU. U velikoj mjeri se rukovodi potrebama korisnika i osigurava prilagođene vidove stručne pomoći za rješavanje spornih pitanja u kratkom roku na tri načina: radionicama, stručnim misijama i studijskim posjetama.

38,5 miliona eura za period 2006.-2013. (širom EU)

Investicioni okvir za Zapadni Balkan (WBIF)

Evropska komisija (EK); Razvojna banka Vijeća Evrope (CEB); Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) ; Evropska investiciona banka

Ova grupacija osigurava zajednički instrument za finansiranje putem grantova i zajednički instrument za kreditiranje za prioritetne investicije u zemljama Zapadnog Balkana. Cilj je pojednostavljenje pristupa kreditnim

335,4 miliona eura u vidu grantova uz (indikativni) iznos od 7,1 milijardi eura za

92 Valutna kursna lista prema www.xe.com na dan 9. juna 2016, 1 SEK = 0.108029 eura.

http://www.xe.com/

214



(EIB) ; KfW; Svjetska banka (SB)

sredstvima udruživanjem i koordinacijom različitih izvora finansiranja i tehničke pomoći sa težištem na sektorima infrastrukture, uključujući upravljanje čvrstim otpadom.

kreditiranje u periodu 2008.-2014.

Grupacija Svjetske banke

Grupacija Svjetske banke sastoji se od pet organizacija: Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD); Međunarodno udruženje za razvoj (IDA); Međunarodna finansijska korporacija (IFC); Multilateralna agencija za garanciju investicija (MIGA); Međunarodni centar za rješavanje investicionih fondova (ICSID).

Finansijska i tehnička pomoć razvoju zemalja u cijelom svijetu. Daju kredite sa niskom kamatnom stopom, od nula do niskih stopa, i grantove zemljama u razvoju. Podršku ovoj vrsti finansiranja čini čitav niz investicija u oblastima kao što su obrazovanje, zdravstvo, javna uprava, infrastruktura, razvoj finansijskog i privatnog sektora, poljoprivreda, te upravljanje okolišnim i prirodnim resursima. Neke projekte sufinansiraju sa vladama, drugim multilateralnim institucijama, komercijalnim bankama, izvoznim kreditnim agencijama, te investitorima iz privatnog sektora. Također osiguravaju ili omogućavaju finansiranje putem partnerstva u trust fondovima sa jednim ili više drugih donatora.

42,5 milijardi američkih dolara u 2015. (budžet za projekte u cijelom svijetu)

215

Prema izvještajima je EIB vodeći međunarodni finansijer na prostoru Zapadnog Balkana i aktivna je u regiji od sredine 70-tih godina prošlog vijeka. U proteklih deset godina, ova banka je finansirala projekte u iznosu od 6,8 milijardi eura i sada tijesno sarađuje sa Investicionim okvirom za Zapadni Balkan (WBIF).93 Vrijednost odobrenih kredita i isplaćenih sredstava EIB u periodu od 2010. do 2014. prikazana je na Slika 18-1.

Slika 18-1: Odobreni krediti i isplaćena sredstva u području Zapadnog Balkana u periodu od 2010. do 2014. (u milionima eura)

Izvor: Evropska investiciona banka (2015.) EIB u na Zapadnom Balkanu, februar 2015, www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

18.3 Kriteriji finansiranja

Nekoliko MFI je definisalo minimalni iznos kreditnih sredstava. Minimalni iznos za kredit EBRD-a je, prema navodima, 5 miliona, iako u nekim zemljama može biti i niži.94 Razgovori sa predstavnicima MFI na Zapadnom Balkanu su ukazali da je postoji fleksibilnost u pogledu najniže vrijednosti kredita i da se krediti oblikuju u skladu sa posebnim okolnostima u svakoj zemlji. U jednom broju projekata finansiraju se različite komunalne usluge koje, u kombinaciji sa uslugama upravljanja otpadom, mogu pomoći

93 Evropska investiciona banka (2015.) EIB u na Zapadnom Balkanu, februar 2015, www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

94 Evropska banka za obnovu i razvoj (2013.) Vodič za finansiranje EBRD-a, septembar 2013, www.ebrd.com/downloads/research/factsheets/guidetofinancing.pdf

http://www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

http://www.eib.org/attachments/country/factsheet_western_balkans_2014_en.pdf

http://www.ebrd.com/downloads/research/factsheets/guidetofinancing.pdf

216

da se postigne opseg koji bi ih kvalifikovao kao male projekte. Isto tako, mnogi projekti obuhvataju dvije ili više opština ili regija u okviru većih investicija.

Svaki projekat upravljanja otpadom za čije se finansiranje traže međunarodna sredstva mora biti u stanju dokazati da su ispunjeni neki kriteriji kako bi bio prihvatljiv za pomoć i kako bi kreditoru ulio povjerenje prema investiciji. Konkretni kriteriji mogu se razlikovati od institucije do institucije, ali ključni elementi su sljedeći:

Kredit mora biti u iznosu koji je veći od utvrđenog minimuma.

Projekat mora biti koristan za ekonomiju na lokalnom nivou.

Projekat mora zadovoljavati domaće bankarske i okolišne standarde, a vrlo često i strožije standarde (kao što su standardi EU). Projekat mora biti u stanju pribaviti potrebne saglasnosti i dozvole.

Sponzor projekta mora dokazati da je provedeno tržišno ispitivanje uključujući analizu trenutnih uslova.

Trebaju biti izrađeni provedbene planovi, sa iscrpnim podacima o svakoj vrsti tehničke pomoći koja je potrebna.

Moraju biti idenfikovani dodatni izvori finansiranja;

Osiguran obračun ukupnih troškova. Treba biti provedena sveobuhvatna procjena kapitalnih rashoda i operativnih troškova tokom trajanja projekta. Operativni troškovi trebaju biti posebno jasno definisani i razdvojeni od drugih usluga, naročito ukoliko su predviđeni uz druge komunalne usluge kao što su voda ili električna energija.

Puni povrat troškova: kreditor će tražiti garanciju da su operativni troškovi održivi, te da će time primalac kredita ispuniti uslove otplate kredita.

Uz to za svaku vrstu kredita treba uzeti u obzir sljedeće:

valutu u kojoj se uzima kredit,

kreditni rizik koji je uključen i ko snosi taj rizik,

vrstu osiguranja kredita, tj. da li je kredit osiguran stvarima, dionicama ili kapitalom (mnoge MFI mogu uzeti udio kapitala, ali će pripremiti izlaznu strategiju koja će se provesti nakon određenog perioda) i

dužinu perioda otplate kredita, koja se može kretati od kratkog perioda od godinu dana do veoma dugog perioda od 25 do 30 godine (ili više).

18.4 Problemi u smislu finansiranja infrastrukture otpada

Brojni su problemi sa kojima se zemlje Zapadnog Balkana suočavaju u nastojanjima da ostvare pristup sredstvima za finansiranje poboljšanja u upravljanju otpadom. Prema izvještajima, mnogi su fondovi na raspolaganju za finansiranje projekata u regiji, ali glavni ograničavajući faktor je nedostatak izvodivih projekata, tj. održivih projekata koji mogu osigurati razuman nivo garancije da će kredit biti vraćen u određenom periodu.

U nastavku je dat pregled nekih od najvažnijih problema koji su identifikovani u literaturi i razgovorima obavljenim sa predstavnicima institucija:

217

Nedostatak obračuna ukupnih stvarnih troškova (eng. Full Cost Accounting - FCA) – problem u mnogim zemljama Zapadnog Balkana je činjenica da mnoge regije / opštine nemaju jasnu predstavu o tome koliko koštaju usluge prikupljanja i obrade / odlaganja otpada (napr. zato što su objedinjene sa drugim uslugama kao što su usluge vodosnabdijevanja i odvođenja otpadnih voda). U mnogim slučajevima je još manje jasna situacija sa budućim investicijama koje će biti potrebne da osiguraju da infrastruktura za prikupljanje i obradu može osigurati potreban nivo učinka za postizanje ciljeva reciklaže na nivou EU. Obračun ukupnih stvarnih troškova je od ključne važnosti da bi se znao iznos povrata troškova koji treba ostvariti za efektivno pružanje trenutnih usluga i investiranje u buduće unapređenje i razvoj. FCA je sistematski pristup utvrđivanju, obračunavanju i izvještavanju o aktuelnim troškovima upravljanja komunalnim otpadom. FCA uzima u obzir prošle i buduće rashode, troškove usluga nadzora i podrške, kao i operativne troškova. FCA pomaže u donošenju boljih odluka o upravljanju otpadom na lokalnom nivou, u unapređenju efikasnosti usluga i boljem planiranju budućnosti. FCA također pomaže u objedinjavanju detaljnih informacija o troškovima koje se moraju saopštiti javnosti u situacijama kad se poveća cijena naknada da bi se u potpunosti povratili troškovi, s ciljem da povećanja budu prihvatljiva za domaćinstva. Iscrpne informacije o troškovima također će biti neophodne ukoliko lokalne vlasti pripremaju zahtjev za kreditiranje za neku finansijsku instituciju.

Nepostojanje mehanizama za povrat troškova – za uspješno upravljanje otpadom potrebna je, između ostalog, zadovoljavajuća i održiva infrastruktura za prikupljanje, prevoz, obradu i odlaganje. Kako bi sistemi za upravljanje otpadom postali istinski održivi, nužno je da vlasti, regije i opštine mogu osigurati da su izvjesni neophodni prihodi za podršku finansijskog modela. To je nužno kako bi se osigurala mogućnost neophodnih investicija u infrastrukturu prikupljanja / obrade i zaštitu okoliša (napr. sanacija odlagališta otpada ili suzbijanje nezakonitih aktivnosti). Ovo je zaista centralna komponenta svakog sistema upravljanja otpadom, čija se važnost ne smije podcijeniti. Osim kad su u pitanju grantovi, puni povrat troškova za usluge komunalnog otpada je pitanje koje iziskuje hitnu pažnju.

Osiguranje održivosti investicija i odgovarajućeg nivoa zarade – ovo pitanje je tijesno povezano sa prethodnim, a iskustvo na Zapadnom Balkanu u ovoj oblasti je mješovito. Brojni su primjeri investiranja u projekte koji nisu mogli uspostaviti održiv tok prihoda na srednjoročnom, odnosno dugoročnom planu. Time se kompromituje sposobnost svakog projekta da vrati kredit. Nužno je uspostaviti mehanizme kojim bi se osiguralo da se sredstva koja se vraćaju finansijerima novčanog ili kapitalnog kredita mogu podržati prihodom iz, naprimjer, naknada potrošača, prodaje materijala, prodaje energije i sl. U nekim slučajevima sredstva koja su data ovim zemljama uključuju period odgode vraćanja kredita. Time se daje vrijeme da pogoni počnu raditi, odnosno da se uspostave odgovarajući mehanizmi za povrat troškova.

218

Nizak nivo znanja o MFI i donatorima – nedostatak znanja o raspoloživim alternativama finansiranja podrazumijeva mogućnost propuštanja prilike za osiguranje eksternih investicija.

Identifikacija odgovarajućih projekata i ograničeno iskustvo u pripremi projekata za MFI – uslijed ograničenih resursa i nedostatka znanja veoma je teško naći osobe sa odgovarajućim vještinama za identifikaciju odgovarajućih projekata i obaviti neophodne poslove na pripremi.

Neizvjesnost u pogledu odgovornosti za projekat – nejasna podjela nadležnosti između različitih sektora i organizacija kao i ad hoc odlučivanja može dovesti do neizvjesnosti u pogledu odgovornosti za projekte i izostanka podrške i odobravanja među glavnim akterima. Naprimjer, opštine često nemaju kapacitet za izradu studija izvodljivosti i vođenje projekta od početka do krajnjeg rezultata. U tom smislu mogu tražiti oslonac u vladi na državnom nivou da provede, odnosno pomogne u provođenju ovog posla, što može dovesti do sukoba i problema u koordinaciji i odgovornosti za projekat. To može pogoršati problem osiguranja potrebne političke podrške od opštinskih organa.

Institucionalna pitanja– ova pitanja mogu predstavljati dodatne izazove za projekte upravljanja otpadom. Naprimjer, otkup zemljišta može biti veoma spor postupak što se može odraziti na blagovremenu pripremu / provedbu projekta.

Tehničko znanje i poznavanje jezika – ograničenja u ovim oblastima mogu otežati vođenje projekata kroz različite faze od početka preko očekivanog rezultata do faze rada.

Osiguranje odgovarajućeg upravljanja projektima u dugoročnom periodu – problem sa jednim brojem MFI je to što oni investiraju u novu infrastrukturu ali često ne posvećuju dovoljno pažnje pitanju dugoročnog upravljanja i održavanja pogona koje finansiraju. Investitori bi generalno trebali osigurati da novoizgrađeni pogon ostane održiv i ne postane zapušten za nekoliko godina nakon izgradnje. Nekada se ovaj problem javlja zbog neadekvatnog strukturisanja projekta, naročito kada se pogoni predaju lokalnim operaterima sa nedovoljnim znanjem o upravljanju takvim pogonima. Objekti po principu 'izgradi-posjeduj-predaj' (eng. build-own-transfer (BOT)) iznajmljuju se izvođačima koji grade neadekvatna postrojenja (naročito ukoliko ugovorom nije predviđena stimulacija za dobro obavljen posao.

Ograničen 'fiskalni prostor' – Još jedan od problema koji utiče na kapacitet zemalja Zapadnog Balkana da apsorbuju kredite u odnosu na nivo potrebe. Sve dok je ograničen kapacitet za izradu i pripremu projekata, i tok finansijskih sredstava će biti ograničen. Često je za pripremu projekta potreban i veoma dug vremenski period. U takvim situacijama se postavljaju prioriteti (implicitno ili eksplicitno) u smislu odluke kako da investicija obuhvati različite sektora (napr. transport, energetika, obrazovanje, okoliš i s.) Prema navodima iz Evropske komisije “Investicije u regiji su znatno

219

ograničene uslijed nedostatka kapaciteta za kreditno zaduživanje ili 'fiskalnog prostora'.” U jednoj analizi učinka Investicionog okvira preporučeno je da:

“…se razvoj može efikasno stimulisati revizijom koncepta fiskalnog prostora. Evropska komisija bi trebala pokrenuti moderirani dijalog o politici između zemalja ZB [Zapadni Balkan] i međunarodnih finansijskih i monetarnih institucija, kao i bilateralnih donatora kako bi se povećao prostor za investicije (kreditno zaduživanje) koje je nužno i ekonomski održivo.” 95

Jasno je da je za izgradnju novih deponija, unapređenje postojećih koje se mogu poboljšati, te zatvaranje i sanaciju ostalih potreban investicioni program (što je ključni uslov da bi novije deponije mogle ostvariti puni povrat troškova). Zemlje u regiji također imaju velike probleme sa opasnim otpadom i rješavanjem nekih žarišta povezanih sa ranijom (pa i sadašnjom) industrijskom proizvodnjom.

Pored ovih investicija, jedan od problema sa kojima se suočavaju oni koji žele podržati projekte u zemljama Zapadnog Balkana, kao i same te zemlje, jeste to što, ukoliko žele podići stope reciklaže na nivo približan nivou propisanom u pravnoj tekovini Zajednice, moraju pojačati napore u razdvojenom prikupljanju. To ne važi samo za materijale koji se spominju u postojećoj Okvirnoj direktivi o otpadu nego, s obzirom na ciljeve predviđene u prijedlogu izmjena i dopuna Direktive i odredbe predložene u članu 22. u pogledu razdvojenog prikupljanja biootpada, važi i za biootpad (koji obično čini 50% komunalnog otpada u regiji).96 Naglasak na promjeni usluga odlaganja otpada vjerovatno će biti na uslugama prikupljanja, a ne na većim kapitalnim ulaganjima.

Mnogi donatori i MFI, uključujući Evropsku komisiju, imaju veoma malo iskustva u investiranju u projekte usmjerene na visok nivo reciklaže putem razdvojenog prikupljanja. Više je bio trend pružanje podrške kapitalnim projektima putem kredita (i grantova). Priroda dobro osmišljenih usluga prikupljanja je da većinu troškova neće činiti troškovi za koje je kreditno finansiranje posebno adekvatno: to može biti slučaj ukoliko su obuhvaćena vozila i kontejneri, ili ukoliko je potreban pogon za obradu biootpada, ili ukoliko se radi o reciklažnom dvorištu ili zelenom ostrvu, ili voznim parkovima, pogonu za baliranje, odnosno pretovarnim stanicama. To ne moraju biti veće investicije i možda zato neće biti privlačne finansijerima. U svakom slučaju, osim ukoliko se ova vrsta opreme finansira putem grantova (nasuprot kreditima), mehanizam za povrat troškova i otplatu mora biti jasno uspostavljen, a to se mora uraditi putem naplate naknada od stanovništva i poslovnih subjekata. To bi se eventualno moglo provoditi putem sistema

95 Evropska komisija (2015.) Ocjena Investicionog okvira Zapadnog Balkana (WBIF) – Konačni izvještaj, Decembar 2015. http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf 96 Revidirani prijedlozi Komisije za šest direktiva o otpadu mogu se naći na stranici: Evropska komisija (2016.) Strategija kružne ekonomije, datum pristupa: 7. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/phare/evaluation/2015/2014_352812_1_final_evaluation_report.pdf


220

ubiranja poreza na lokalnom / državnom nivou (umjesto da se traži način naplate zasebnih tarifa za potrošnju vode kakva je trenutna praksa).

Generalno, a posebno s obzirom na trenutni način (i slabu efikasnost) povrata troškova za odvoz komunalnog otpada u cijeloj regiji, zemlje ove regije nisu pojasnile opštinama u čemu će se sastojati moguće promjene u ubiranju prihoda. Isto tako, opštine će biti svjesne da će provođenje promjene koja se od njih traži izazvati porast troškova upravljanja otpadom, što podrazumijeva potrebu za dodatnim prihodima.

18.5 Sažetak

Trenutno je aktivan jedan broj organizacija koje ulažu investicije u zemljama Zapadnog Balkana. Razgovori sa predstavnicima nekoliko MFI i fondova EU ukazali su na važnost punog povrata troškova za osiguranje, u slučaju kredita, da se može vraćati kredit, kao i osiguranje dugoročne održivosti projekata.

U prošlosti je veoma malo pažnje posvećeno uspostavljanju mehanizama koji će osigurati da tekuće upravljanje novoizgrađenim pogonima / uslugama ne dovede do njihovog brzog propadanja. Možda su takvi primjeri pokazali koliko je takva praksa štetna i da u strogom pristupu izradi novih projekata i poduhvata neophodna temeljita analiza podrazumijeva da se i na lokalnom i regionalnom nivou relevantno osoblje bori da pripremi projekte adekvatnog standarda. Međutim još uvijek postoje dokazi o finansiranju neadekvatno strukturisanih projekata u regiji.

Na strani donatora, sadašnji i prethodni pristupi ukazuju na brojna sporna pitanja kao što su:

Bilo bi korisno ukoliko bi donatorska zajednice spremnije reagovala i pokazala više razumijevanja prema potrebama samih ovih zemalja. Veoma je malo projekata u kojima su donatori podržavali opštine u postizanju učinka na terenu 'odozdo prema gore' (projekti agencije JICA su među boljim primjerima). Takvi pristupi međutim bi, s obzirom na mogućnost da pokažu učinak, vjerovatno bili važni u poboljšanju uspješnosti na terenu.

Znatan dio podrške se planira po principu 'odozgo prema dole', tako što se obično od ministara na državnom nivou traži da predlože prioritetne projekte. I oni to obično rade iz perspektive odozgo prema dole. Obično iz toga proizilaze veći projekti, koji su često, treba naglasiti, veoma nužni, no ipak nisu uvijek tijesno povezani sa onim što se možda smatra nužnim iz perspektive odozdo prema gore. Na primjer, nije uopšte jasno da će sortirnice za miješani otpad igrati centralnu ulogu u ispunjavanju cilja od 65% reciklaže komunalnog otpada koji je predložen u novim izmjenama i dopunama na Okvirnu direktivu o otpadu.97 Zar ne bi trebalo dati prednost iskorištavanju

97 Revidirani prijedlozi zakona Komisije za šest Direktiva mogu se naći na: Evropska komisija (2016.) Strategija kružne ekonomije, datum pristupa: 7. maj 2016, dostupno na: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


221

relativno jeftine radnu snagu u pružanju boljih usluga prikupljanja u odnosu na investiranje u (relativno) skupu opremu? Postoji trend planiranja projekata koji odgovaraju finansijeru, umjesto da finansijeri usmjere podršku prema onome što je potrebno uraditi.

Također se treba zapitati zašto se mnogi kapitalni projekti koncipiraju po principu 'projektuj i izgradi' ili 'izgradi, radi i predaj', umjesto da se od operatera traži da budu više očigledno uključeni u projekat i da se stavi veći naglasak na kažnjavanje lošeg ili stimulaciju izvrsnog učinka. Čini se da postoji čitav niz projekata u kojima dobavljači nisu dostavili opremu koja će 'služiti svrsi' i u kojima su u stvari izvođači oslobođeni obaveza ubrzo po završetku projekta. S obzirom na nedostatak kapaciteta i stručnosti na lokalnom nivou, nije uvijek dobro predati pogon na upravljanje lokalnim pružaocima usluga / javnim preduzećima.

Konačno, postoji ogromna potreba za jačanjem kapaciteta u narednim godinama. Dobro osmišljeni programi obuke, sa materijalima koji bi se pripremili i bili usmjereni na određene vrste osoblja, umjesto povremenih radionica na kojima konsultanti govore o svom iskustvu u drugim zemljama koje može biti samo djelimično relevantno za ovdašnju situaciju. Jasno je da bi za ovu vrstu pristupa najadekvatniji oblik pomoći bili grantovi, možda uz zajedničku organizaciju sa još nekom zemljom u regiji.

Ukratko, bilo bi korisno da donatorska zajednica ispita na koji način može pružiti podršku zemljama u regiji putem finansijske pomoći. Ostvareni rezultati, u smislu zemalja koje su nedavno primljene u članstvo EU, nisu naročito dobri, sa pretjerano velikim ulaganjima u loše osmišljene pogone za obradu otpada kao glavnom odlikom pomoći koja je pružena. Ukoliko ne želimo ponoviti iste greške, ne treba podržavati takve projekte, a dok se ne naprave planovi kvalitetnih sistema za reciklažu, bilo bi pametnije preorjentisati pomoć na jačanje sistema koji će doprinijeti inicijativi iz propisa EU da se otpad pomjera prema vrhu hijerarhije i promociji kružne ekonomije.

Postoje zanimljivi načini da se osmisle takve krupne promjene: napr. mogla bi se zadužiti neka agencija na državnom nivou da 'zajedno upakuje' projekte (ili izradi prijedlog koji se sastoji iz dijelova nekoliko projekata koji se mogu finansirati) na takav način da budu unosni za potencijalne sponzore. Ta državna agencija bi radila:

‘prema gore’, sa finansijerima s ciljem da razumije kriterije koji se moraju ispuniti kako bi se dobila sredstva za finansiranje projekta i

‘prema dole’, sa regionalnim i opštinskim strukturama s ciljem da se upozna s tim šta različiti donatori smatraju projektom koji je prihvatljiv za finansiranje.

Očigledno je ovo mnogo privlačnije kada su u pitanju grantovi, naročito u poređenju sa nekim vrstama kreditiranja, budući da potrebni iznos finansijskih sredstava može biti dostupan po prihvatljivim uslovima na druge načine. Međutim, ukoliko je kapital deficitaran, sve dok opštine prihvataju da će doći do porasta troškova usluga, može biti koristan mehanizam za efikasno kanalisanje projekata odozdo prema gore i prema finansijerima.

223

DODACI

224

A.1.0 UKLJUČIVANJE INTERESNIH GRUPA

Kako je navedeno u Poglavlju 3.0, ovaj dodatak sadrži spisak aktera sa kojima su obavljene konsultacije u okviru ovog Projekta. U Tabela A - 1 su nabrojane osobe sa kojima su obavljene konsultacije o nizu pitanja utvrđenih u okviru Procjene stanja otpada u BiH. U Tabela A - 2 je sadržana lista aktera koji su učestvovali u radionici održanoj u Sarajevu u oktobru 2016.

Tabela A - 1: Akteri sa kojima su obavljene konsultacije o ključnim pitanjima

Ime Naziv radnog mjesta Organizacija

Nermina Skejović Hurić

NFP za Stokholmsku konvenciju Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO)

Azra Bašić Zaštita okoliša - NFP za Bazelsku konvenciju

Federalno ministarstvo okoliša i turizma (FMOT)

Sanela Popović Predstavnik Federalnog ministarstva okoliša i turizma (FMOT)


Sveto Cvijić

Viši saradnik za upravljanje otpadom

Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske (MSPCEE)

Radmila Kostić Viši saradnik za upravljanje otpadom


Sandra Dakic Viši saradnik za upravljanje otpadom


Lamija Hujdur Saradnik JP Deponija (upravlja Regionalna deponija Uborak in Mostar)

Aleksandar Vračević

Direktor Regionalna deponija Zvornik

Vedran Rajić Inžinjer za okoliš Aluminij d.o.o. Mostar

Erkin Međedović Direktor Kim Tec Eko (raniji operator za EEO u FBIH)

225

Tabela A - 2: Spisak učesnika na nacionalnoj radionici u Sarajevu


Projektni tim za procjenu SEEWA

Dr. Dominic Hogg

Direktor Eunomia Research & Consulting

Dr Debbie Fletcher

Glavni konsultant Eunomia Research & Consulting

Hara Xirou Viši konsultant Eunomia Research & Consulting

Fethi Silajdžic Direktor Enova

Ines Fejzić Šef odjela za okoliš Enova

Evropska komisija

Helmut Maurer Evropska komisija – GU za okoliš

Renata Abduzaimović

Voditelj programa Delegacija Evropske unije u Bosni i Hercegovini

Jasmina Hadžimesić

Delegacija Evropske unije u Bosni i Hercegovini

Domaći organi

Nermina Skejović Hurić

NFT za Štokholmsku konvenciju Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO)

Azra Rogović Grubić

Stručni saradnik Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO)

Senad Oprašić Šef sektora za zaštitu okoliša Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa (MVTEO)


Azra Bašić Sektor okoliša - NFT za Bazelsku konvenciju


Elma Hadžić-Ramić

Šef sektora za upravljanje otpadom i posebne kategorije otpada

Fond za zaštitu okoliša FBiH

Sanela Popović Službenik Federalnog ministarstva okoliša i turizma (FMOT)


Enver Tahirović Predstavnik Nadzornog odbora - JKP Standard Konjic Direktor

Udruženje poslodavaca komunalne privrede u FBiH

226


Damir Omanović

Specijalni savjetnik za statistiku okoliša

Federalni zavod za statistiku

Hazim Zečević Koordinator i član stručnog tima Udruženja

Udruženje poslodavaca komunalne privrede u FBiH

Jasenka Lisica

Saradnik za zaštitu okoliša – saradnik za zaštitu okoliša – Gradska služba za komunalne poslove

Grad Sarajevo

Jasmin Čabaravdić

Služba za komunalne poslove i ekologiju

Grad Zenica

Republika Srpska

Svjetlana Radusin

Pomoćnik ministra Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske (MPUGE)

Zoran Lukač Pomoćnik direktora za upravljanje projektima

Fond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS

Stana Kopranović

Viši saradnik za okolišnu statistiku

Zoran Novakovic

Odjeljenje za komunalne poslove i saobraćaj

Grad Banja Luka

Privatni sektor

Emir Zukić Direktor Regionalna deponija Mošćanica, Zenica

Aleksandar Vračević

Direktor Regionalna deponija Zvornik

Izet Imamović Direktor Fabrika cementa Lukavac (ima okolinsku dozvolu za korištenje goriva iz otpada )

Benko Fatušić Direktor za alternativna goriva Fabrika cementa Lukavac (ima okolinsku dozvolu za korištenje goriva iz otpada )

Almir Bajtarević Menadžer kvaliteta i zaštite okoliša Fabrika cementa Kakanj (u fazi ispitivanja mogućnosti korištenja goriva iz otpada za rad pogona)

Džafer Dautbegović

Menadžer kvaliteta ALBA u Zenici (privatno preduzeće za prikupljanje otpada – vrši prikupljanje otpada u opštini Zenica)

227


Zoran Bulić Rukovodilac radne jedinice “Deponija i reciklaža”

JKP Komunalne usluge Prijedor (upravlja deponijom “Kurevo” u Prijedoru – u postupku adaptacije u regionalnu deponiju)

Dragan Komljenović

Sektor za ekologiju i razvoj JKP Komunalne usluge Prijedor (upravlja deponijom “Kurevo” u Prijedoru – u postupku adaptacije u regionalnu deponiju)

Nevladine organizacije

Erkin Međedović

Direktor Kim Tec Eko (bivši operater sistema za EE otpad u FBiH)

Zdenko Marković

Kim Tec Eko (bivši operater sistema za EE otpad u FBiH)

Elma Babić-Džihanić

Pomoćnik direktora ZEOS EKO-Sistem (bivši operater sistema za EEO u FBiH)

Vedrana Biberović

Direktor Eko život (bivši operater sistema za ambalažu i ambalažni otpad u FBiH)

Amela Hrbat Direktor EKOPAK (bivši operater sistema za ambalažu i ambalažni otpad u FBiH)

Maid Hadžimujić

KEMIS-BH d.o.o. Lukavac

Damir Hadžiabdić

Direktor Kemokop – preduzeće za zbrinjavanje otpada

228

A.2.0 Razvrstani podaci o stanju otpada u

FBiH

Statistički podaci za BiH prikazani u Poglavlju 8.1.1 sadrže podatke o otpadu razvrstane po entitetima u BiH. Podatke objavljuju entiteti u obliku u kojem su prikazani u Poglavlju 8.1.1. Raspoloživi podaci za FBiH su prikazani u ovom Dodatku (za podatke koje je dostavila RS vidi Dodatak A.3.0).

A.2.1 Prikupljanje komunalnog otpada / otpada iz

domaćinstava

Nema iscrpnih podataka o sastavu otpada na nivou FBiH. Podaci o komunalnom otpadu se mogu dobiti od Federalnog zavoda za statistiku, na osnovu Godišnjeg izvještaja o prikupljenom komunalnom otpadu i Godišnjeg izvještaja o odloženom otpadu. Ogovore na pitanja iz anketnog istraživanja dostavili su JKP i poslovni subjekti ovlašteni za prikupljanje i odlaganje otpada, kao i preduzeća koja upravljaju deponijama. Pitanja u pogledu kvaliteta podataka opisana u Poglavlju 8.0 važe za podatke u FBiH. Naprimjer, budući da većina komunalnih deponija nema kolske vage, podaci su u velikoj mjeri zasnovani na procjenama.

U Tabela A - 3 su opisani dostupni podaci o nastajanju, prikupljanju, odlaganju i preradi za upotrebu komunalnog otpada u FBiH u periodu od 2010. do 2013.

Tabela A - 3: Prikupljanje, odlaganje i povrat otpadnog materijala (u tonama)

Godina Nastali komunalni

otpad1 Trajno odložen na

deponijama

Uklonjen na drugi način2

Povrat otpadnog materijala

2010. 1.184.056 998.586 495 633

2011. 728.134 512.822 1.628 2.429

2012. 689.135 563.275 50.671 350

2013. 626.243 623.963 17 226

Napomena:

1. Prikupila opštinska komunalna preduzeća.

2. Druge vrste uklanjanja obuhvataju radove na trajnom zbrinjavanju otpada koji se ne može vratiti u upotrebu, što uglavnom uključuje različite postupke obrade i otpad koji se otprema na deponije. Nije jasno da li je tonaža otpremljena na deponije uključena u kategoriju 'trajno odložen na deponije'.

Izvor: Federalni zavod za statistiku, Prvi podaci – Prikupljeni i odloženi otpad 2010, 2011, 2012. i 2013.

Slika A - 1 pokazuje tonažu prikupljanja i odlaganja komunalnog otpada za period od 2010. do 2013.

229

Slika A - 1: Ukupni iznos prikupljenog i odloženog komunalnog otpada


Izvori prikupljenog komunalnog otpada prikazani su u Tabela A - 4.

Tabela A - 4: Tokovi prikupljenog komunalnog otpada (u tonama)

Godina

Vrste razdvojeno

prikupljenog otpada1

Otpad iz bašte i parkova2

Ostali komunalni

otpad3

Ambalažni otpad

Ukupno prikupljenog komunalnog otpada

2010. 87.737 12.692 1.078.193 5.434 1.184.056

2011. 97.237 25.213 599.550 6.134 728.134

2012. 68.063 39.825 567.910 13.337 689.135

2013. 53.543 23.427 530.081 19.192 626.243

Napomene:

1. Razdvojeno prikupljene vrste otpada sastoje se od prikupljenog papira, kartona, stakla, tekstila i slično.

2. Otpad iz bašti i parkova uključuje biorazgradivi otpad, zemlju i kamenje kao i drugi otpad koji nije biorazgradiv.

3. Ostali komunalni otpad uključuju miješani komunalni otpad sa tržnica, od čišćenja ulica, čišćenja kanalizacije i odvoda, krupni otpad i sl.


Kao i na državnom nivou, otpad iz domaćinstava predstavlja najveći izvor komunalnog otpada, kako je prikazano na Tabela A - 5.

0

200,000

400,000

600,000

800,000

1,000,000

1,200,000

1,400,000

2010. 2011. 2012. 2013.

u t

on

ama

Prikupljeni komunalni otpad Odloženi komunalni otpad

230

Tabela A - 5: Izvori prikupljenog komunalnog otpada (u tonama)

Godina Otpad iz

domaćinstava Otpad od proizvodnih i

uslužnih djelatnosti Otpad od javnih

komunalnih usluga Ukupno prikupljeni komunalni otpad

2010. 893.666 273.705 16.685 1.184.056

2011. 608.487 109.127 10.520 728.134

2012. 546.385 127.605 15.145 689.135

2013. 499.594 110.895 15.754 626.243


A.2.2 Prikupljanje industrijskog otpada

Obim nastanka otpada od industrijskih djelatnosti prikazan je u Tabela A - 6.

Tabela A - 6: Opasni i neopasni industrijski otpad (u tonama)

God.

C – Vađenje ruda i kamena

D - Proizvodnja

E – Snabdijevanje električnom energijom,

gasom i toplom vodom

Ukupno


2008. 2.963 553.799 44.961 2.836.188 117 355.856 48.041 3.745.843

2009. 1.110 4.337.654 61.216 2.499.607 36 542.018 62.362 7.379.279

2010. 178 11.134.090 16.709 671.030 120 679.679 17.007 12.484.799

2011. 127 24.717.585 3.855 760.164 202 1.538.828 4.184 27.016.577

2012. 41 20.010.541 11.122 1.643.802 1.319 1.588.507 12.482 23.242.850

Izvor: Federalni zavod za statistiku, Prvi podaci – Otpad od industrijskih djelatnosti, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012.

A.2.3 Posebni tokovi otpada

Obim nastanka posebnih tokova otpada koji se proizvode industrijskim djelatnostima vezanim za šifre C, D i E iz kategorizacije NACE, prikazan je u Tabela A - 7. Nema zvaničnih statističkih podataka o svim izvorima na nivou BiH.

231

Tabela A - 7: Nastajanje posebnih tokova otpada iz kategorija C, D i E prema klasifikaciji NACE (u tonama)

Godina Otpad od gradnje i rušenja

objekata Korištena ulja

Otpadna vozila

EEO

2008. 1.668 547 36 313

2009. 345 927 23 39

2010. 526 835 77 121

2011. 2.704 471 42 81

2012. 5.602 2.616 74 297

Izvor: Federalni zavod za statistiku, Prvi podaci – Otpad iz proizvodnih djelatnosti, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012

Dio prikupljenog komunalnog otpada koji otpada na ambalažu evidentiran je i prikazan u Tabela A - 4. Međutim, nisu dostavljeni posebni podaci o ambalažnom otpadu iz drugih izvora. Trenutno nema statističkih podataka o količini otpadnih baterija ili EEO.

232

A.3.0 Razvrstani podaci o otpadu za RS

Statistički podaci za BiH prikazani u Poglavlju 8.1.1 sadrže podatke razvrstane po entitetima u BiH. Podatke pojedinačno objavljuju entiteti u obliku u kojem su prikazani u Poglavlju 8.1.1. Raspoloživi podaci za RS su prikazani u ovom Dodatku (za podatke koje je dostavila FBiH vidi Dodatak A.3.0).

A.3.1 Prikupljanje komunalnog / otpada iz domaćinstava

Nema iscrpnih podataka o sastavu otpada na nivou FBiH. Podaci o komunalnom otpadu mogu se dobiti od Zavoda za statistiku RS, na osnovu Godišnjeg izvještaja o prikupljenom komunalnom otpadu i Godišnjeg izvještaju o odloženom otpadu. Odgovore na pitanja iz anketnog istraživanja dostavili su JKP i poslovni subjekti ovlašteni za prikupljanje i zbrinjavanje otpada, kao i preduzeća koja upravljaju deponijama. Pitanja u pogledu kvaliteta podataka opisana u Poglavlju 8.0 važe za podatke u RS-u. Naprimjer, budući da većina komunalnih deponija nema kolske vage, podaci su u velikoj mjeri zasnovani na procjenama.

U Tabela A - 8 su opisani dostupni podaci o nastanku, prikupljanju, odlaganju i povratu otpadnog materijala iz komunalnog otpada u RS-u u periodu od 2010. do 2013.

Tabela A - 8: Prikupljanje, odlaganje i povrat otpadnog materijala (u tonama)

Godina Nastali otpad

Prikupljeni otpad1

Trajno odložen na deponijama

Uklonjen na drugi način2

Povrat otpadnog materijala

Stopa odlaganja

na deponiju

Stopa povrata

2011. 381.185 257.716 303.679 98 887 80% 0,23%

2012. 376.438 250.223 284.970 76 1.365 76% 0,36%

2013. 388.767 235.354 250.597 84 3.156 64% 0,81%

Napomena:

1. Prikupila opštinska komunalna preduzeća.

2. Druge vrste uklanjanja obuhvataju radove na trajnom zbrinjavanju otpada iz kojeg nema mogućnosti povrata materijala, što uglavnom uključuje različite postupke obrade i otpad koji se otprema na deponije. Nije jasno da li je tonaža otpremljena na deponije uključena u kategoriju 'trajno odložen na deponije'.

Izvor: Republički zavod za statistiku RS, Godišnjak – Nastali, prikupljeni i odloženi otpad u 2011, 2012. i 2013.

Slika A - 2 prikazuje obim prikupljanja i odlaganja komunalnog otpada za period od 2010. do 2013.

233

Slika A - 2: Ukupni iznosi nastalog, prikupljenog i odloženog komunalnog otpada


Tabela A - 9: Tokovi prikupljenog komunalnog otpada (u tonama)

Godina

Vrste razdvojeno

prikupljenog otpada s1

Otpad iz bašte i parkova 2

Ostali komunalni

otpad 3

Ambalažni otpad

Ukupno prikupljenog komunalnog otpada

2008. 7.835 13.980 240.127 3.908 265.850

2009. 6.420 7.000 240.402 1.212 255.034

2010. 2.888 4.600 255.798 360 263.646

2011. 1.731 5.105 250.532 348 257.716

2012. 1.616 6.367 241.795 445 250.223

2013. 1.510 5.958 226.238 1.648 235.354

Napomene:

1. Razdvojeno prikupljene vrste otpada sastoje se od prikupljenog papira, kartona, stakla, tekstila i slično.

2. Otpad iz bašti i parkova uključuje biorazgradivi otpad, zemlju i kamenje kao i drugi otpad koji nije biorazgradiv.

3. Ostali komunalni otpad uključuju miješani komunalni otpad sa tržnica, od čišćenja ulica, čišćenja kanalizacije i odvoda, krupni otpad i sl.


234

A.3.2 Prikupljanje industrijskog otpada

Obim nastajanja otpada od industrijskih djelatnosti prikazan je u Tabela A - 10.

Tabela A - 10: Opasni i neopasni industrijski otpad (u tonama)

Godina1

C – Vađenje ruda i kamena

D - Proizvodnja E – Snabdijevanje električnom

energijom, gasom i toplom vodom

Ukupno


2008. 36.942 45.038.521 6.325 666.430 665.443 38.586 708.710 45.743.537

2009. 14.042 46.429.842 4.045 508.234 937.297 84.264 955.384 47.022.340

2010. 51 44.292.901 6.234 608.767 491.281 412.040 497.566 45.313.708

2012. 59 58.095.791 2.398 488.113 936.355 575.872 938.812 59.159.776

napomena:

1. nema podataka za 2011. godinu


A.3.3 Posebni tokovi otpada

Obim nastajanja posebnih tokova otpada koji se proizvode industrijskim djelatnostima vezanim za kategorija C, D i E iz klasifikacije NACE, prikazan je u Tabeli A - 11. Nema zvaničnih statističkih podataka o svim izvorima na nivou BiH.

Tabela A - 11: Nastajanje posebnih tokova otpada iz kategorija C, D i E po NACE klasifikaciji (u tonama)

Godina1 Otpad od gradnje i rušenja objekata

Korištena ulja Otpadna

vozila EEO

2008. 2.601 34.909 8 17

2009. 2.049 16.589 68 78

2010. 1.966 528 26 18

2012. 657 839 28 67

Napomena:

1. nema podataka za 2011. godinu


Dio prikupljenog komunalnog otpada koji otpada na ambalažu evidentiran je i prikazan u Izvor: Republički zavod za statistiku RS, Godišnjak – Nastali, prikupljeni i odloženi otpad u 2011, 2012. i 2013.

235

Tabela A - 9. Međutim podaci od operatera sistema za ambalažni otpad u RS-u nisu javno dostupni. Trenutno nema statističkih podataka o količini otpadnih baterija i EEO.

236

A.4.0 Pregled modelovanja troškova

U ovom dodatku se predstavlja pristup modelovanju troškova za neke od preporuka iz Mapom puta. Procjene troškova su izrađene samo za one preporuke za koje je to imalo smisla i za koje su bile dostupne informacije koje su omogućavale izradu racionalnih procjena. Uzevši u obzir dostupnost podataka i obim rada, bilo je neophodno formirati određeni broj pojednostavljenih pretpostavki koje su opisane u nastavku. Ovaj dodatak je podijeljen u tri dijela:

Odjeljak A.4.1 sadrži opis pristupa modelovanju troškova za pružanje usluga upravljanja komunalnim otpadom;

Odjeljak A.4.2 sadrži opis pristupa u procjenjivanju troškova sakupljanja komunalnog otpada po domaćinstvu i njihovog kretanja od postojećeg nivoa ka stopi recikliranja od 50%;i

Odjeljak A.4.3 sadrži troškove koji se odnose na određene pojedinačne preporuke iz Mape puta.

A.4.1 Usluge upravljanja komunalnim otpadom (troškovi

kapitalnih investicija)

Ovdje se razmatra modelovanje kapitalnih troškova za buduće investicije u oblasti upravljanja otpadom u zemljama Jugoistočne Evrope koje su obuhvaćene ovom studijom. Model (u daljem tekstu „model kapitalnih troškova”) pruža procjenu nivoa kapitalnih investicija koje bi bile neophodne za poboljšanje standarda sakupljanja i obrade otpada.

A.4.1.1 Metodologija

Cilj ovog modela je da pruži procjenu kapitalnih troškova koji su neophodni za uspostavljanje infrastrukture za sakupljanje i obradu otpada. Ovi troškovi su proračunati za narednih deset godina (do 2026. godine). Pristup modelovanju je opisan u nastavku.

Sakupljanje podataka

Za model su korišćeni podaci koje su dostavili predstavnici pojedinačnih zemlja putem alata za nacionalnu procjenu, kao i podaci iz nacionalnih procjena upravljanja otpadom. Kada je to bilo potrebno, podaci o troškovima i učinku su preuzimani iz postojećih modela tržišnih podataka i internih modela organizacije Eunomia. Kompletni detalji polaznih pretpostavki su predstavljeni u odjeljku A.4.1.2.

Scenariji koji podrazumijevaju visoke i niske troškove

Procjene troškova su izvedene iz modela kao niske ili visoke vrijednosti, čime se ukazuje na mogući opseg kapitalnih investicija neophodnih u datoj zemlji. Visoke i niske vrijednosti su dobijene variranjem vrijednosti određenih ključnih pretpostavki za model, kao što je prikazano u Tabeli A -12.

237

Tabela A - 12: Pretpostavke za scenarije visokih i niskih troškova

Pretpostavka Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rast količine otpada 1,5% godišnje 2,5% godišnje

Sistem suvog sakupljanja sa reciklažom

Sortiranje na ulici Kombinovano(obuhvata postrojenja za sortiranje materijala)

Centri za sakupljanje Centri za sakupljanje sa niskim troškovima

Centri za sakupljanje sa visokim troškovima

Stanice za sakupljanje Stanice za sakupljanje sa niskim troškovima

Stanice za sakupljanje sa visokim troškovima

Depoi za otpad / transfer stanice (broj)

Po jedan 50% jedinica zahtijeva dva depoa / transfer stanice

Depoi za otpad / transfer stanice (troškovi)

Depo / transfer stanica sa niskim troškovima

Depo / transfer stanica sa visokim troškovima

MRF postrojenja Nijesu neophodna MRF postrojenja

MRF postrojenja kapaciteta koji omogućava sortiranje 75% generisanih suvih reciklabila

Obrada biootpada Kompostiranje na otvorenom (u redovima)

Anaerobna razgradnja

Napomena: Kompletni detalji ovih pretpostavki su predstavljeni u odjeljku A.4.1.2

Modeli sakupljanja

Model obuhvata sljedeće vrste usluga sakupljanja:

sakupljanje „od vrata do vrata” (za stambene objekte niže spratnosti);

stanice za sakupljanje (iz stanova / stambenih zgrada, pogledati primjer na Slici A - 1); i

centri za sakupljanje / reciklažni centri.

238

Slika A - 3: Primjer stanice za sakupljanje

Kao pretpostavku smo uzeli određeni broj stanova u svakoj zemlji (pogledati odjeljak A.4.1.2) koje opslužuju stanice za sakupljanje. Pretpostavljeno je i to da će usluge sakupljanja po sistemu „od vrata do vrata”, koje obuhvataju zasebno sakupljanje rezidualnog otpada, suvo recikliranje, sakupljanje otpada od hrane i otpada iz vrtova, u narednih deset godina biti dostupne svim domaćinstvima koja ne žive u stanovima.

Na osnovu utvrđene učestalosti sakupljanja, broja obilazaka i površine (pogledati odjeljak A.4.1.2), izračunat je neophodni broj vozila za svaku zemlju. Potom su unesene cijene vozila, kako bi se izračunala ukupna cijena. Troškovi nabavke neophodnih kontejnera / kanti su takođe izračunati na osnovu pretpostavki iz Odjeljka A.4.1.2.

Izračunati su i kapitalni troškovi za izgradnju centara za sakupljanje i stanica za sakupljanje. Uzeto je da se jedan centar za sakupljanje gradi za 200 hiljada domaćinstava. Kada su u pitanju stanice za sakupljanje, pretpostavljeno je da jedna takva stanica bude postavljena za četiri stambene zgrade.

Model izračunava i procijenjene kapitalne troškove za izgradnju depoa za otpad, transfer stanica i MRF postrojenja. Pretpostavke za kapitalne troškove za ovaj i druge tipove infrastrukture za sakupljanje i sortiranje otpada predstavljene su u odjeljku A.4.1.2.

239

Obrada i zbrinjavanje

Modelovanje kapitalnih troškova za postrojenja za obradu i zbrinjavanje otpada podrazumijeva da postrojenja za obradu biootpada preuzimaju 15% ukupnih generisanih količina, a sanitarne deponije preostali rezidualni otpad.

A.4.1.2 Ključna razmatranja i pretpostavke

U ovom poglavlju navedeni su ključni aspekti i pretpostavke koji leže u osnovi modela za sakupljanje i obradu otpada. Određeni broj faktora koji utiču na troškove od značaja za sisteme sakupljanja i obrade otpada generalno, a koji su korišćeni u ovom modelu, su definisani u prethodnom tekstu. Podaci koji su specifični za pojedinačne zemlje, poput broja stanovnika, broja domaćinstava i podataka i pretpostavki o otpadu, predstavljeni su u nastavku. Sve pretpostavke koje se odnose na troškove predstavljene su u realnim cijenama za 2016. godinu.

Pretpostavke koje se odnose na sakupljanje i obradu otpada

Ovdje su predstavljene pretpostavke koje se odnose na sakupljanje u svim zemljama.Veći dio ovih informacija je zasnovan na iskustvima organizacije Eunomia u modelovanju brojnih sistema sakupljanja po principu „od vrata do vrata” u Ujedinjenom Kraljevstvu, kao i drugih vrsta sistema, poput sistema u kojima građani dostavljaju svoj otpad širom Evropske unije.

Svi kapitalni troškovi su zasnovani na podacima o troškovima iz primjera iz Ujedinjenog Kraljevstva. Za vozila i kontejnere primjenjivani su isti troškovi kao u Ujedinjenom Kraljevstvu, jer su cijene ove opreme obično slične u različitim zemljama. Međutim, troškovi za infrastrukturu za sakupljanje i obradu otpada zabilježeni u Ujedinjenom Kraljevstvu su korigovani naniže, tako da odražavaju činjenicu da su komponente kapitalnih troškova koje se odnose na radnu snagu i električnu energiju niže u zemljama Jugoistočne Evrope. Troškovi obrade su uglavnom zasnovani na razlikama u troškovima koje su zabilježene u finansijskom modelovanju iz Studije o opcijama za obradu otpada u Evropi iz 2009. godine.98Specifični iznosi troškova za infrastrukturu za sakupljanje i obradu otpada u Ujedinjenom Kraljevstvu su korigovani naniže i prikazani u Tabeli A - 13.

Tabela A - 13: Razlika u infrastrukturnim troškovima u UK i zemljama Jugoistočne Evrope

Infrastruktura Procjena, u %, koliko su troškova u zemljama

Jugoistočne Evrope niži u odnosu na UK

Depo za otpad 30%

98Arcadis & Eunomia Research and Consulting (2009), Assessment of the Options to Improve the Management of Bio-Waste in the European Union, Annex E, Izvještaj za Generalni direktorat za životnu sredinu, 30. novembar 2009.

240

Infrastruktura Procjena, u %, koliko su troškova u zemljama

Jugoistočne Evrope niži u odnosu na UK

Postrojenje za preradu otpada 30%

Centri za sakupljanje 30%

Deponije 20%

Mehanička biološka obrada 20%

Obrada biootpada 20%

Sakupljanje po sistemu „od vrata do vrata”

Kao što je pomenuto, modelovana su četiri zasebna kruga sakupljanja na trotoaru/ulici: sakupljanje rezidualnog otpada, suvo recikliranje, sakupljanje otpada od hrane i otpada iz vrtova. Modelovan je i sistem sortiranja na ulici i sistem kombinovanog sakupljanja, pri čemu ovaj prvi odgovara scenariju niskih, a drugi scenariju visokih troškova. Kapitalni troškovi za izgradnju centara za sakupljanje i stanica za sakupljanje su takođe obuhvaćeni modelom.

Pretpostavke koje se odnose na vozila i troškove za rezidualni otpad sa trotoara/ulica i sakupljanje za reciklažu predstavljene su u Tabeli A – 14. Troškovi koji se odnose na vozila dobijeni su iz baze podataka organizacije Eunomia o cijenama vozila za sakupljanje otpada u Ujedinjenom Kraljevstvu.

Tabela A - 14: Tipovi vozila i troškovi

Vrsta sakupljanja Vozilo

Kapitalni troškovi, €

Scenario niskih troškova

Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad Vozilo za sakupljanje čvrstog otpada (26 tona)

201 146€ 201 146€

Suvo recikliranje RRV Vozilo za reciklažu / vozilo za sakupljanje čvrstog otpada (26 tona)

123 994€ 201 146€

Otpad od hrane Vozilo za otpad od hrane (7.5 tona) 84 041€ 84 041€

Otpad iz vrtova Vozilo za sakupljanje otpada iz vrtova (26 tona)

201 146€ 201 146€

Izvor: Tržišni podaci organizacije Eunomia.

Pretpostavke u pogledu broja domaćinstava koja dnevno obiđu vozila za sakupljanje otpada predstavljene su u Tabeli A – 15. Veći broj obilazaka je primjetan kod kombinovanog sakupljanja sa recikliranjem (scenario visokih troškova) u odnosu na

241

sakupljanje sa sortiranjem na ulici (scenario niskih troškova), zato što sakupljanje kombinovanih materijala, kod kojeg se kante prazne u vozilo uz pomoć dizalice traje kraće u odnosu na sakupljanje sa sortiranjem na ulici, koje podrazumijeva da radnici uzimaju reciklabilne materijale i ručno ih smještaju u zasebne odjeljke vozila.

Ovi podaci o obilascima su zasnovani na pretpostavci da se 52% domaćinstava u svakoj zemlji nalazi u urbanim područjima. Ovaj podatak je dobijen iz podataka Eurostata za Hrvatsku, koja ima sličan raspored urbanih/ruralnih područja kao ostale zemlje na Balkanu.99 Pretpostavili smo da se svi tokovi otpada sakupljaju na nedjeljnoj bazi (u prosjeku, ali prihvatamo da će u praksi vjerovatno biti određenih odstupanja). Konstatujemo da u praksi broj obilazaka može varirati, možda i u značajnoj mjeri, u zavisnosti od efikasnosti sakupljanja i distribucije domaćinstava i lokalnih geografskih karakteristika. Pokušali smo da ove potencijalne varijacije uvrstimo u pretpostavke u vezi broja obilazaka – za rezidualni otpad, otpad od hrane i otpad iz vrtova (jer broj obilazaka za sakupljanje za reciklažu svakako varira usled različitih sistema sakupljanja) i zacrtali da broj obilazaka prema scenariju niskih i visokih troškova varira za +/- 20% od glavne cifre.

Tabela A - 15: Pretpostavke o broju obilazaka

Vrsta sakupljanja Broj domaćinstava koji se obiđe dnevno

Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad 970 1454

Recikliranje 654 1616

Otpad od hrane 1616 2424

Otpad iz vrtova 1293 1939

Izvor: Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta.

Vrste kontejnera i sa njima povezani kapitalni troškovi za svaki pojedinačni vid sakupljanja predstavljeni su u Tabeli A - 16. Troškovi za kontejnere predstavljaju prosjek trenutnih cijena kontejnera na britanskom tržištu.

99Eurostat (2013) Distribution of population by degree of urbanisation, dwelling type and income group (Distribucija populacije po stepenu urbanizacije, vrsti stambeno prostora i grupi prihoda) (izvor: SILC) [ilc_lvho01], datum pristupa 01.05. 2015, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

242

Tabela A - 16: Vrste kontejnera i troškovi

Vrsta sakupljanja Kontejner

Kapitalni troškovi, €


Scenario visokih

troškova

Rezidualni otpad Kanta sa točkovima od 240 litara 25,25€ 25,25€

Suvo recikliranje Kutije 2 x 55litara / kanta sa točkovima od 240 litara

6,32€ 25,25€

Otpad od hrane Kante od 23 litra i 5 litara 4,37€ 4,37€

Otpad iz vrtova Kanta sa točkovima od 240 litara 25,25€ 25,25€

Izvor: ESPO (2014) Refuse and Recycling Products (Including Wheeled Bins) (Proizvodi za čvrsti otpad i reciklažu, uklj. Kante sa točkovima), datum pristupa:16. februar 2016, https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel

Infrastruktura za sakupljanje otpada

Pretpostavili smo da bi većina jedinica trebalo da izgradi jedan depo za vozila u cilju pružanja usluge sakupljanja po sistemu „od vrata do vrata” (scenario niskih troškova). Uobičajeno je da depoi za vozila budu na istoj lokaciji kao i transfer stanica, što smo uzeli za pretpostavku i u ovom slučaju. Stanica za transfer otpada bi se koristila za dalji prevoz suvih reciklabilnih tokova i otpada od hrane, dok bi se rezidualni i otpad iz vrtova dostavljali direktno, mada bi to variralo od jedne jedinice do druge. Vlasti u ruralnim područjima bi mogle zahtijevati dva depoa za vozila /transfer stanice za otpad kako bi obezbijedili pokrivenost većih geografskih područja. Za scenario visokih troškova smo stoga pretpostavili da bi pola jedinica trebalo da izgradi dodatni depo/transfer stanicu za otpad.

Na osnovu podataka sa tržišta u Ujedinjenom Kraljevstvu, pretpostavili smo da bi setroškovi izgradnje depoa za vozila/transfer stanica mogli kretati od 0,48 miliona do 1,92 miliona eura. Ovi troškovi su upotrijebljeni za scenario niskih, odnosno visokih troškova.

Kapitalne investicije po toni kapaciteta za obradu u novoizgrađenom MRF postrojenju mogu se kretati od približno 53 do 85 eura.100 Razlika se može pripisati ekonomiji obima, na primjer MRF postrojenje većeg kapaciteta se može izgraditi po nižoj cijeni po toni kapaciteta. Za ovaj model koristili smo prosječan iznos od 69 eura po toni. Pretpostavili smo da se 75% ukupnih generisanih suvih reciklabila šalje u MRF postrojenja po scenariju

100 Eunomia, podaci sa tržišta.

https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel


243

visokih troškova (kombinovano sakupljanje), a da se po scenariju niskih troškova (sortiranje na ulici) ne podrazumijeva izgradnja MRF postrojenja.

Stanice za sakupljanje

Kao što je već pomenuto, pretpostavljamo da će stanice za sakupljanje biti dostupne samo za stanove.

Udio stanova u svakoj zemlji (u ukupnom broju stambenih jedinica) predstavlja ključni parametar u ovom modelu. Različiti sistemi sakupljanja su neophodni za stanove i, generalno gledano, teže je ostvariti visoke stope obuhvata. Uzeto je da stanovi čine 17% u svim zemljama. Ovaj podatak je zasnovan na procjeni za Hrvatsku, uz upotrebu podataka Eurostata.101,102,103

Napravljen je određen broj pretpostavki po pitanju broja domaćinstava u višespratnoj stambenoj zgradi i količinama otpada koji proizvode. Pretpostavljamo da u stambenoj zgradi ima između 50 (scenario niskih troškova) i 25 stanova (scenario visokih troškova). Pretpostavke o količinama otpada koje domaćinstvo nedjeljno proizvede su predstavljene u Tabeli A - 17.

Tabela A - 17: Generisanje otpada u domaćinstvima koja žive u stanovima, nedjeljno, u litrima

Vrsta otpada Scenario niskih troškova Scenario visokih troškova

Rezidualni otpad 50 150

Suvo recikliranje i organski otpad 100 150

Izvor: Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta.

Pretpostavljamo da će se za svaku zgradu nabaviti po četiri kante kapaciteta 1100 litara, po cijeni od 180 eura po kanti.104Za sakupljanje otpada se koriste vozila od 26 tona, po jedno za svaki tok materijala, uz kapitalne troškove od 201146 eura po vozilu (isti iznos kao za vozila za sakupljanje po sistemu „od vrata do vrata”). Pretpostavlja se da su ova

101Eurostat (2015) Household characteristics by urbanisation degree [hbs_car_t315] (Karakteristike domaćinstava prema stepenu urbanizacije), datum pristupa 1. maj 2015. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hbs_car_t315&lang=en 102Eurostat (2013) Distribution of population by degree of urbanisation, dwelling type and income group (izvor: SILC) [ilc_lvho01], datum pristupa 1. maj 2015. godine http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en 103Eurostat (2013) Average household size (Prosječna veličina domaćinstva) (izvor: SILC) [ilc_lvph01], datum pristupa 1. maj 2015. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvph01&lang=en 104 ESPO (2014) Refuse and Recycling Products (Including Wheeled Bins) (Proizvodi za čvrsti otpad i reciklažu, uklj. Kante sa točkovima), datum pristupa 16. februar 2016. godine, https://www.espo.org/Frameworks/Environmental-services-waste-management/860-Refuse-and-Recycling-Products-%28including-wheel

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hbs_car_t315&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvho01&lang=en

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_lvph01&lang=en



244

vozila u stanju da pokriju od 60 (scenario visokih troškova) do 100 (scenario niskih troškova) lokacija dnevno po toku materijala.105

Pretpostavljamo da se kante sakupljaju kada se napune do kraja, pa je stoga učestalost sakupljanja određena na osnovu broja kanti i stope generisanja otpada. Za scenario niskih troškova, naveli smo da će svaka zgrada biti pokrivena sa po dva kompleta kanti (ukupno osam kanti) – što umanjuje učestalost sakupljanja, a time i broj neophodnih vozila, čime se umanjuju ukupni troškovi.

Centri za sakupljanje

Za investicije u izgradnju centra za sakupljanje predviđeni su troškovi u iznosu od 309 hiljada eura (scenario niskih troškova) i 486 hiljada eura (scenario visokih troškova).106,107,108Ovi različiti troškovi imaju za cilj da se uračunaju potencijalne varijacije u veličini i cijeni centara za sakupljanje.

Obrada otpada

Pretpostavke za troškove kapitalnih investicija po toni kapaciteta obrade su predstavljene u Tabeli A – 18. Za obradu biootpada predstavljena su dva različita iznosa troškova. Niža procjena troškova je predviđena za postrojenje za kompostiranje na otvorenom (u redovima), dok je viša procjena predviđena za postrojenje za anaerobnu razgradnju.

Tabela A - 18: Kapitalni troškovi za obradu otpada

Vrsta obrade

Kapitalni troškovi po toni kapaciteta


Scenario visokih troškova

Odlaganje na deponijama € 1381 € 1381

Kompostiranje na otvorenom / anaerobna razgradnja

€ 853 € 3034

Izvor: Eunomia (2014) “Development of a Modelling Tool on Waste Generation and Management” Appendix 5: Financial Modelling Final Report for the European Commission DG Environment under Framework Contract No ENV.C.2/FRA/2011/0020 (Izrada alat za modelovanje proizvodnje i upravljanja otpadom, Dodatak 5: Finaisjsko modelovanje, Završni izvještaj za Generalni direktorat EK za životnu sredinu)

105Eunomia model sakupljanja / procjena eksperta. 106Resource Futures (2004) National Assessment of Civic Amenity Sites (NACAS) (Nacionalna procjena cenatra za sakupljanje), Report for WRAP, 2004. 107Derbyshire County Council (2012) Capital expenditure – Northwood household waste recycling centre (technology and recycling) (Kapitalni izdaci – Reciklažni centar za komunalni optad Nortvud, tehnologija i reciklaža), 2012. 108 Eunomia Research & Consulting (2001) Costs for Municipal Waste Management in the EU (Troškovi upravljanja komunalnim otpadom u EU), Izvještaj za Generalni direktorat EK za životnu sredinu, 2001.

245

Pretpostavke za pojedinačne zemlje

U ovom dijelu predstavljene su dodatne pretpostavke korišćene za modelovanje, vezane konkretno za pojedinačne države članice.

Broj domaćinstava

Podaci o broju domaćinstava u svakoj zemlji, dobijeni uglavnom iz državnih izvora podataka, predstavljeni su u Tabeli A - 19.

Tabela A - 19: Broj domaćinstava

Država Godina iz koje su podaci Broj domaćinstava

Albanija 2011. 7402561

Federacija Bosna i Hercegovina 2013. 7211992

Republika Srpska 2013. 4148472

Kosovo 2011. 2970904

BJR Makedonija1 2013. 5592623

Crna Gora 2011. 1922425

Srbija 2011. 24878866

Napomene:

1.Posljednji dostupni podaci o domaćinstvima su iz 2002. godine.Broj domaćinstava je izračunat na osnovu odnosa od 3,7 osoba po domaćinstvu i broju stanovnika od 2069270.

Izvori:

1. INSTAT (2011) Albania – Preliminary Results of the Population and Housing Census 2011 (Preliminarni rezultati popisa broja stanovnika i domaćinstava iz 2011), http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_phc/Albania/Albania.pdf

2. Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina (2013) Preliminary Results of the 2013 Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (2013) (Preliminarni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni I Hercegovini 2013), 5.novembar 2013. http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_rezultati_bos.pdf

3. Eurostat (2016) Average number of persons per household by household composition, number of children and age of youngest child [lfst_hhantych] ( Prosječan broj osoba po domaćinstvu po strukturi domaćinstva, broju djece i dobi najmlađeg djeteta), datum pristupa 21. januar 2016. godine, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfst_hhantych&lang=en

4. Kosovo Agency of Statistics (2011) Census 2011 (Popis stanovništva iz 2011. godine), https://ask.rks-gov.net/ENG/home

5. MONSTAT (2013) Household and Families in Montenegro: Census of Population, Household and Dwellings in Montenegro 2011 (Domaćinstva i porodice u Crnoj Gori: popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine), 27.septembar 2013. godine, http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_phc/Albania/Albania.pdf

http://www.bhas.ba/obavjestenja/Preliminarni_rezultati_bos.pdf

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfst_hhantych&lang=en

https://ask.rks-gov.net/ENG/home

http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

http://www.monstat.org/userfiles/file/popis2011/saopstenje/domac%20i%20porodice%20,%20en-za%20sajt.pdf

246

6. Statistical Office of the Republic of Serbia (2015) Demographic Yearbook in the Republic of Serbia (Demografska statistika u Republici Srbiji), 2014. http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2015/pdfE/G20154010.pdf

Generisanje otpada

Podaci o generisanju otpada u prošlosti koji su korišćeni u ovom modelu dobijeni su iz popunjenog alata za procjenu upravljanja otpadom. Upotrijebljeni podaci su predstavljeni u Tabeli A – 20. Projekcije budućeg generisanja otpada su napravljene prema godišnjoj stopi rasta od 1,5% i 2,5% za scenario niskih, odnosno scenario visokih troškova.

Tabela A - 20: Generisani otpad u polaznoj godini

Zemlja Godina

podataka

Generisano komunalnog čvrstog otpada, u hiljadama

tona

Samo otpad iz domaćinstava, %

generisanog komunalnog

čvrstog otpada

Količine po domaćinstvu, kg po domaćinstvu

godišnje

Albanija 2013 10001 80% (est.)2 1,081

Federacija BiH 2013 8023 80%4 890

Republika Srpska 2013 389 80%4 750

Kosovo 2013 8935 80% (est.)2 23816

BJR Makedonija 2015 7867 81%7 1140

Crna Gora 2013 3268 80% (est.)2 1360

Srbija 2014 21569 85%10 740

Napomene:

1. NEA (2014), State of Environment Report, reproduced by the EEA www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania ( Izvještaj o stanju životne sredine, reprodukovan od strane Evropske agencije za životnu sredinu)

2. Udio otpada iz domaćinstava procijenjen na osnovu podataka iz drugih zemalja. 3. Agency for Statistics of B&H, First Release - Public Transportation and Disposal of Municipal

Waste 2009, 2010, 2011, 2012 and 2013 and Federal Institute of Statistics, First Release - Collected and Disposed Municipal Waste 2010, 2011, 2012 and 2013 (Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Prvo izdanje –Javni prevoz i odlaganje komunalnog otpada u 2009, 2010, 2011, 2012 i 2013godini i Federalni zavod za statistiku, Prvo izdanje–Sakupljeni i odloženi komunalni otpad u 2010, 2011, 2012 i 2013).

4. Agency for Statistics of B&H, First Release - Public Transportation and Disposal of Municipal Waste 2009, 2010, 2011, 2012 and 2013 – Sources of Collected Municipal Waste (Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Prvo izdanje - Javni prevoz i odlaganje komunalnog otpada u 2009, 2010, 2011, 2012i 2013 godini – izvori sakupljenog komunalnog otpada)

5. Izračunato na osnovu sakupljenih 607kt, (Kosovo Agency of Statistics (2013) Municipal Waste Survey 2012 (Istraživanje o komunalnom otpadu), decembar 2013. godine, https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012) i

http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2015/pdfE/G20154010.pdf

http://www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania

http://www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/albania

https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012

https://ask.rks-gov.net/ENG/enviroment/publications/doc_download/1141-municipal-waste-survey-2012

247

Zemlja Godina

podataka

Generisano komunalnog čvrstog otpada, u hiljadama

tona

Samo otpad iz domaćinstava, %

generisanog komunalnog

čvrstog otpada

Količine po domaćinstvu, kg po domaćinstvu

godišnje

stopa sakupljanja od oko 60% (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja Kosova i Agencija za zaštitu životne sredine Kosova (2014) The State of Waste and Chemicals Report, (Izvještaj o stanju otpada i hemikalija) http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf)

6. Smatra se da je ovaj podatak visok, vjerovatno zbog većeg udjela komercijalnih otpada u komunalnom čvrstom otpadu od onog koji je naveden u podacima. Bez obzira na to, upotrebljavani su zvanični podaci.

7. State Statistics Office (2016) Municipal Waste (Komunalni otpad) www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=80

8. MONSTAT, Odsjek za statistiku šumarstva i životne sredine 9. Izvještaj o stanju životne sredine u Republici Srbiji za 2013. godinu, Poglavlje 6 –Upravljanje

otpadom 10. Izračunato na osnovu ukupnih podataka i podataka samo za domaćinstva iz Tabele 1:

Projektovane količine otpada, izražene u hiljadama tona na godišnjem nivou (Izvor: Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019)

Broj postojećih / planiranih i neophodnih sanitarnih deponija

Izgradnja sanitarnih deponija predstavlja važnu komponentu upravljanja otpadom na kraći rok, zato što omogućava postepeno stavljanje van upotrebe nesanitarnih deponija i nelegalnih odlagališta. U većini zemalja se jedan dio otpada već šalje na sanitarne deponije.

U Tabela A - 21 predstavljeni su podaci o postojećim sanitarnim deponijama i procjene broja dodatnih neophodnih deponija.

Tabela A - 21: Količine otpada u tonama koje se trenutno šalju na sanitarne deponije

Zemlja

Informacije o postojećim funkcionalnim deponijama

Procijenjeni broj dodatnih sanitarnih deponija

Albanija 2 sanitarne deponije, 63 neregulisana odlagališta

Postoji 12 regiona I pretpostavlja se da će za svaki region biti potrebna sanitarna deponija; većpostoje 2 deponije tako da će biti potrebno još 10.

Federacija BiH

4 sanitarne deponije, 45 nesanitarnih

Postoje 4 sanitarne deponije, i još tri u fazi izrade. Procijenjeno je da i pored ovih 7 sanitarnih deponija, 40% stanovništva neće biti pokriveno uslugama. Iz tog razloga procjenjuje se da je neophodno još 5 dodatnih sanitarnih deponija.

Republika Srpska

2 sanitarne deponije, 41 nesanitarna

U vrijeme sprovođenja procjene postojale su 2 funkcionalne sanitarne deponije i 3 u fazi izrade, mada čak i po izradi ove 3 deponije očekuje se da će samo oko 20% stanovništva biti pokriveno uslugama koje nude sanitarne deponije. Procijenjeno je da je neophodno još 5 sanitarnih deponija.

http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf

http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf

http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=80

248

Zemlja

Informacije o postojećim funkcionalnim deponijama

Procijenjeni broj dodatnih sanitarnih deponija

Kosovo

8 “sanitarnih”deponija, koje ne ispunjavaju standard EU

Kompletan otpad se šalje u takozvane sanitarne deponije na Kosovu; međutim, iako su te deponije trebale da budu izgrađene u skladu sa EU standardima, svaka od njih ima različite probleme uzrokovane lošim projektovanjem, nezadovoljavajućim kvalitetom izgradnje i/ili operativnim nedostacima.Pretpostavlja se da će za svih 8 deponija niti neophodna poboljšanja u iznosu od 50% troškova za novu sanitarnu deponiju.

BJR Makedonija

Nijedna deponija ne ispunjava uslove

Deponija Drisla pokriva oko 600 hiljada stanovnika, međutim prosječan broj stanovnika po sanitarnoj deponiji u regionu iznosi približno 200 hiljada. Ukupan broj stanovnika je 2,1 milion, te je stoga procijenjeno da je neophodno 10 sanitarnih deponija.

Crna Gora 2 sanitarne deponije, 19 nesanitarnih

Postoje 2 operativne sanitarne deponije i 4 u različitim fazama projektovanja i finansiranja. Sjever zemlje ima nedovoljan broj sanitarnih deponija. Procjenjuje se da su neophodne još 3 sanitarne deponije.

Srbija

5 sanitarnih deponija ukupnog kapaciteta za 1.100.000 stanovnika

Ukoliko 5 sanitarnih deponija pokriva 1,1milion stanovnika, a ukupan broj stanovnika je 7.1milion, procjenjuje se da je potrebno dodatnih 27 sanitarnih deponija.

Izvor: Nacionalne procjene upravljanja otpadom.

Troškovi za sanitarne deponije preuzeti su iz objavljenih dokumenata koji sadrže detaljne informacije o skorašnjim investicijama u infrastrukturu za upravljanje otpadom u regionu. Za scenario niskih cijena uzet je iznos od 6 miliona eura, dok je za scenario visokih troškova uzet iznos od 8 miliona.

A.4.2 Usluge upravljanja komunalnim otpadom (troškovi

po domaćinstvu)

Upotrebom metodologije koja je u skladu sa metodologijom korištenom za izradu Evropskog referentnog modela za upravljanje otpadom Evropske agencije za životnu sredinu, procijenjeni ukupni godišnji troškovi za sakupljanje komunalnog čvrstog otpada su izračunati po domaćinstvu.109

Za računanje troškova obrade i zbrinjavanja upotrijebljene su sljedeće pretpostavke o troškovima:

postojeća stopa recikliranja je oko 10%;

od stope recikliranja od 50%, 15% čini kompostiranje biootpada;

109109European Environment Agency, Topic Centre on Waste and Materials in a Green Economy (2016) The European Reference Model on Municipal Waste (Evropski referentni model za komunalni otpad), datum pristupa: 3.jun 2016 godine, dostupno na:https://etc-wmge.vito.be/node/11


249

preostalih 50% se zbrinjava na sanitarnim deponijama;

pretpostavlja se da je rast količine otpada 2% godišnje za narednih 10 godina;

prosječni troškovi postojećih deponija su 15 € po toni;

budući troškovi deponija su 45 € po toni; i

troškovi postrojenja za obradu biootpada, poput kompostiranja u sudovima, su 35 € po toni.

Količine po domaćinstvu su procijenjene u Tabeli A – 20.

A.4.3 Procjena troškova preporuka iz Mape puta

Cilj modelovanja troškova opisanog u ovom dodatku je da se pruži realna procjena troškova koji se odnose na preporuke sadržane u mapama puta pripremljenim u okviru ovog ugovora.

Troškovi nužno predstavljaju približne vrijednosti i kao takvi neće odražavati sveobuhvatne troškove svih aktivnosti u okviru Mape puta. Mjere koje su ovdje naglašene daju dobru sliku o stepenu finansiranja neophodnom za ostvarenje značajnog napretka prema Mapi puta. One pokrivaju glavne stavke neophodnih izdataka i pružaju uvid u nivo troškova koji će biti neophodan za svaku pojedinačnu mjeru. U mnogo slučajeva, aktivnosti je moguće realizovati drugačije nego što je ovdje prikazano, što podrazumijeva drugačije troškove.

Uz to, moguće je da se pojedini troškovi već djelimično finansiraju ili su za njih opredijeljena sredstva iz postojećih ili predloženih paketa podrške.

U ovom dodatku navedena je glavna metodologija primijenjena za procjenu troškova ovih mjera, ukazujući na izvore podataka i korišćenu literaturu. Uz to, za svaku mjeru su navedene pretpostavke o tome kako bi ona mogla biti ostvarena, sa metodama koje su primjenjivane za kalkulaciju troškova i ključnim pratećim pretpostavkama koje su upotrebljavane prilikom računanja.

A.4.3.1 Metodologija

Sakupljanje podataka

Podaci su sakupljeni iz literature koja je analizirana tokom projekta u cilju sakupljanja podataka za određenu zemlju i poređenja troškova sličnih projekata i zadataka, na primjer:

broj i vrste različitih postrojenja;

izrada strategija i planova;

zatvaranje i sanacija neuslovnih opštinskih deponija i nelegalnih odlagališta;

U dodatne izvore informacija spadaju:

troškovi sličnih projekata ili inicijativa u drugim zemljama Jugoistočne Evrope (na primjer u Grčkoj, Rumuniji i Bugarskoj), kroz analizu planova upravljanja otpadom, programa podrške i veb stranica vlada tih zemalja;

250

troškovi mjera do kojih se došlo na osnovu ranijeg opsežnog rada za Komisiju o sistemima i mjerama upravljanja otpadom u Evropi, koji su objavljeni u izvještajima ili koje eksperti mogu procijeniti na osnovu iskustva.110

Sakupljeni su i podaci o uporedivim uslovima u pogledu resursa iz Ujedinjenog Kraljevstva, naročito:

potrošnja po glavi stanovnika za borbu protiv kriminala u oblasti upravljanja otpadom i podršku opštinama;

uslovi u pogledu resursa za izdavanje dozvola za postrojenja i inspekcije; i

troškovi uvođenja i sprovođenja taksi na proizvode za jednokratnu upotrebu.

Modelovanje troškova

Troškovi su predstavljeni u eurima po realnim cijenama za 2016. godinu. Pristupi u procjeni troškova za mjere se razlikuju zavisno od vrste neophodnih resursa i dostupnih informacija.

Pojedini troškovi su prvobitno procijenjeni kao ekvivalent punog radnog vremena za određenu vrstu i razred javnog ili privatnog sektora. Troškovi tako prikazanog resursa su zatim izračunati uz korišćenje:

prosječne zarade u datoj djelatnosti (javni sektor, stručna oblast);

prilagođavanja razlika u zaradama u različitim razredima javnog sektora.

Drugi troškovi su proračunati na osnovu podataka o troškovima koji su dostupni iz drugih zemalja Evrope. Tamo gdje je ocijenjeno je da veliki udio u troškovima čine troškovi rada, odgovarajuće proporcije ovih troškova su naknadno prilagođene razlikama u zaradama u zemlji iz koje su podaci i zemlji na koju se odnosi Mapa puta.

A.4.3.2 Ključni aspekti i pretpostavke

Broj stanovnika

Podaci o broju stanovnika i domaćinstava u svakoj zemlji su predstavljeni detaljno u dijelu A.4.1.2.

Zarade

Podaci o prosječnim zaradama po vrsti djelatnosti su preuzimani iz novijih zvaničnih statističkih podataka, kada je to bilo moguće. Ovi podaci su, kad je to bilo od značaja, konvertovani iz državnih valuta u eure, uz upotrebu podataka Eurostata za2015, ako su bili dostupni, ili podataka Google Finance-a na 26. 04. 2016.

Podaci o godišnjim zaradama su sakupljeni i predstavljeni u Tabeli A - 22.

110

251

Tabela A - 22: Prosječne godišnje bruto zarade, u eurima

Zemlja Prosječna zarada Zarada u javnom

sektoru

Stručne, naučne i tehničke aktivnosti

Albanija1 3248 4740 3533

Federacija BiH2 8630 12199 9387

Republika Srpska3 8630 12199 9387

Kosovo4 5709 7421 6209

BJR Makedonija5 6362 7582 9296

Crna Gora6 8917 9336 7819

Srbija7 6265 8033 6814

Izvori:

1. Instituti I Statistikave, Albania (2015) Average monthly wage by occupations in public sector, 2000-2014; Average monthly wage and salary per employee by economic activities, 2000-2013; (Prosječne mjesečne zarade po vrsti zanimanja u javnom sektoru, 2000-2014; Prosječne mjesečne i zarade po zaposlenome po privrednim aktivnostima, 2000-2013);datum pristupa 26.04.2016, http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

2. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (2015), Prvo izdanje, Prosječne mjesečne isplaćene neto plaće zaposlenih za mart 2015. godine, http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/NPL_2015M03_001_01-bos.pdf

3. Isto.

4. Statistical Office of Montenegro (2015), Average gross wages by activity sectors (Bruto zarade po sektorima djelatnosti), datum 26.04.16, http://monstat.org/eng/page.php?id=1270&pageid=24

5. Republic of Macedonia State Statistical Office (2016), Average monthly gross wage paid per employee (Prosječna isplaćena mjesečna bruto plata po zaposlenom), februar 2016, datum pristupa 26.04.16, http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=41

6. Kosovo Agency of Statistics (2015), Results of the 2014 Labour Survey (Rezultati ankete o radnoj snazi za 2014. Godinu),datum pristupa 26.04.16, https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

7. Republic of Serbia (2016) Republic Statistical Office Press Release (Republički zavod za statistiku Srbije – saopštenje za javnost), datum pristupa 26.04.16, http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

http://www.bhas.ba/saopstenja/2015/NPL_2015M03_001_01-bos.pdf

http://monstat.org/eng/page.php?id=1270&pageid=24

http://www.stat.gov.mk/PrikaziSoopstenie_en.aspx?rbrtxt=41

https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

https://ask.rks-gov.net/ENG/labour-market/publications

http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/public/PublicationView.aspx?pKey=41&pLevel=1&pubType=2&pubKey=3549

252

Za procjenu ekvivalenta punog radnog vremena za različite razrede u javnom sektoru primijenjeni su odnosi predstavljeni u Tabeli A - 23.

Tabela A - 23: Odnosi zarada u javnom sektoru po razredima, odnos zarada za razred i prosječne zarade u javnom sektoru

Razred javnog sektora Odnos zarade u datom razredu i prosječne zarade u javnom sektoru1

Viši rukovodni kadar 2,142

Rukovodni kadar 1,55

Stručno osoblje 1,15

Tehničko osoblje 0,89

Referenti 0,78

Radnici 0,70

Izvor:

1. Instituti I Statistikave, Albania (2015) Average monthly wage by occupations in public sector, 2000-2014 (Prosječne mjesečne zarade po zanimanjima u javnom sektoru, 2000-2014), datum pristupa 26.04.2016, http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx;

2. Vlada Crne Gore (2015), Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015-2020.

Ovaj proračun zarada u različitim razredima se veoma poklapa sa podacima iz studije za Crnu Goru iz 2015. o zaradama u sektoru upravljanja otpadom na regionalnom nivou, koji se navode u Državnom planu upravljanja otpadom za period 2015-20.111Stručno osoblje ima zaradu koja je 1,17 puta veća od prosječne zarade u javnom sektoru, dok rukovodni kadar u svakoj službi (pravna služba, finansije, tehnička i operativna služba) ima zaradu koja je 1,56 puta veća od prosječne zarade u javnom sektoru, što ukazuje da ove pretpostavke važe za čitav region.

Smjernice za minimalne standarde i konsultacije o primjerima dobre prakse

Troškovi izrade smjernica o minimalnim standardima i dobroj praksi koje su zasnovane na postojećim državnim smjernicama su procijenjeni na 40 hiljada eura.

Zatvaranje i sanacija deponija

Prije bilo kakve detaljne procjene lokacija neophodno je izvršiti analizu postojećih deponija, kako bi se utvrdile aktivnosti za sanaciju svake od njih pojedinačno.

U nedostatku sveobuhvatne procjene, napravljene su pretpostavke po pitanju broja postojećih deponija koje treba uskladiti i broja deponija koje treba zatvoriti i sanirati. Veći broj neuslovnih opštinskih deponija će biti zamijenjen manjim brojem sanitarnih regionalnih deponija, kako bi se postigla ekonomija obima. Iz tog razloga je

111 Vlada Crne Gore (2015), Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2015-2020.

http://www.instat.gov.al/en/themes/wages-and-labour-cost.aspx

253

pretpostavljeno da će, ukoliko postojećim planovima nije određeno drugačije, 10% postojećih neuslovnih opštinskih deponija biti sanirano i unaprijeđeno, a preostalih 90% zatvoreno. Troškovi izgradnje sanitarnih deponija (uključujući i troškove unapređivanja) su procijenjeni u sklopu modelovanja troškova opisanog pod naslovom „Obrada otpada”u Dodatku A.4.1.2.

Broj postojećih neuslovnih deponija je predstavljen u Tabeli A - 21, a procjene broja deponija koje treba zatvoriti i sanirati, uz manja nelegalna odlagališta, u Tabeli A – 24.

Tabela A - 24: Broj opštinskih deponija/odlagališta i manjih nelegalnih odlagališta koje treba zatvoriti i sanirati

Zemlja Opštinske .deponije za sanaciju Nelegalna odlagališta

Albanija 56 700-1500*

Federacija BiH 40 340

Republika Srpska 36 270

Kosovo 0 350-900*

BJR Makedonija1 54 1000

Crna Gora 17 155

Srbija 147 3500

Napomene:

1. Uz pretpostavku da je broj odlagališta u čitavom regionu približno isti.

Izvori: Nacionalne procjene stanja upravljanja otpadom; Federal Institute for Statistics, Federation of Bosnia and Herzegovina (2011) First Release: Collected and disposed municipal solid waste in 2010”, No. 20.5.1, July 20th 2011; Republika Srpska Institute for Statistics (2013) Generated, collected and disposed waste in 2013”, No. 218/14, September 1st 2014 (Federalni zavod za statistiku, Federacija Bosne i Hercegovine (2011) Prvo izdanje: Sakupljeni i zbrinuti komunalni čvrsti otpad u 2010, br. 20.5.1, 20. jul 2011. godine; Republički zavod za statistiku Republike Srpske (2013) Generisani, sakupljeni i zbrinuti otpad u 2013. godini, br. 218/14, 1. septembar 2014. godine)

Iako postoje značajne varijacije u veličini opštinskih deponija, prosječan broj stanovnika koje opslužuju postojeće opštinske deponije u svakoj zemlji (podatak dobijen dijeljenjem broja stanovnika brojem deponija) je relativno ujednačen, od 32000 do 52000 stanovnika po deponiji. Stoga se isti prosječni trošak po deponiji ugrubo gledano može primijeniti za sve zemlje koje su obuhvaćene ovom studijom.

254

Troškovi zatvaranja i sanacije neuslovnih deponija su procijenjeni na osnovu uporedivih podataka o troškovima dobijenih iz literature, uključujući:

Strategiju zatvaranja i sanacije komunalnih deponija u BJR Makedoniji iz 2012. godine;112

postojeće finansirane projekte sanacije dvije deponije u Crnoj Gori (odlagališta Ćafe i Vrtjeljka);113i

programe sanacije i zatvaranja deponija u Grčkoj i Bugarskoj.

Za postojeće opštinske deponije miješanog otpada troškovi sanacije mogu varirati u zavisnosti od veličine deponije i vrste neophodne sanacije – procijenjeno je da u BJR Makedoniji troškovi zatvaranja i sanacije 54 opštinske deponije variraju od 3600 eura za čišćenje manjih odlagališta (180m3) do 2,7miliona eura, uz prosječne troškove od 0,5 miliona eura. Odlagalište Vrtjeljka u Crnoj Gori, koje godišnje prima 21500 tona otpada (ekvivalentno opsluživanju 45000 stanovnika), se može uzeti kao primjer „prosječne” opštinske deponije, a troškovi njene sanacije iznosili su 1,6 miliona eura, dok su troškovi sanacije veće deponije Ćafe iznosili preko 5 miliona.

Usljed ovakvih varijacija u potencijalnim troškovima, procijenjen je raspon troškova po pojedinačnoj deponiji. Za niži iznos troškova pretpostavljeno je da su distribucija deponija i troškovi slični kao u BJR Makedoniji, sa prosječnim iznosom od 0,5 miliona eura po opštinskoj deponiji. Stvarne studije slučaja ukazuju na to da bi prosječni troškovi mogli biti veći, bliže iznosu od 1,6 miliona eura po deponiji, kao u slučaju zatvaranja odlagališta Vrtjeljka u Crnoj Gori i programa zatvaranja neuslovnih deponija u Bugarskoj.114Iz tog razloga je viša procjena izrađena za iznos prosječnih troškova od 1,6 miliona eura.

Postoji i značajan broj nelegalnih odlagališta u svakoj od ovih zemalja. Troškovi njihovog čišćenja će varirati uglavnom u zavisnosti od vrste pogodne sanacije – što opet zavisi od veličine odlagališta, vrste otpada i mogućnosti zagađenja podzemnih voda.Troškovi rekultivacije odlagališta mogu iznositi od 16,5 do 30 hiljada eura po hektaru.115

Procijenjeno je da gotovo 3600 nelegalnih odlagališta u Srbiji zauzima ukupnu površinu od 1,342 hektara.116U sedam zemalja obuhvaćenih ovom studijom, procjene broja nelegalnih odlagališta variraju od jednog na 2000 stanovnika u Srbiji i BJR Makedoniji do jednog na 7000 stanovnika u Federaciji Bosne i Hercegovine.

112 Ministry of Environment and Physical Planning, Republic of Macedonia (2012), Capacity building for implementation of EU-landfill directive – closure of non-compliant landfills and inspections (Izgradnja kapaciteta za sprovođenje Direktive EU o deponijama – zatvaranje neuslovnih deponija i inspekcija) 113Ministarstvo održivog razvoja I turizma Crne Gore (2015), Pregled statusa projekata iz oblasti komunalne infrastrukture i životne sredine 114Evropska komisija (2012), Country Factsheet Bulgaria (Podaci o zemlji – Bugarska) 115K. Veidemane, M. Lindert i I. Bremere (2010) Organizational and management recommendations for future regional waste management in Macedonia (Preporuke za organizaciju i upravljanje za buduće regionalno upravljanje otpadom u Makedoniji), septembar 2010. godine. 116 ISWA (2012), State of the Nation Report: Serbia (Izvještaj o stanju u Srbjii), decembar 2012. godine.

255

U svijetlu ove dvije glavne neizvjesnosti – koliko je uporediva priroda odlagališta u ostalim zemljama sa onima u Srbiji, kao i troškovi čišćenja po hektaru - izračunata je gornja i donja vrijednost ovih troškova.

Donja vrijednost je izračunata uz pretpostavku da su utvrđena odlagališta slična po obimu i strukturi po veličini onima u Srbiji. Utvrđena površina odlagališta u Srbiji je smanjenja, prema procijenjenom broju nelegalnih odlagališta u datoj zemlji, a pretpostavljeni su troškovi u iznosu od 16,5 hiljada eura po hektaru.

Kako su u drugim procjenama potcijenjeni brojevi lokacija, izostavljena manja odlagališta, ili kako u drugim zemljama može postojati manji broj većih odlagališta, gornja vrijednost je izračunata tako što je broja hektara koje zauzimaju odlagališta u Srbiji umanjen prema broju stanovnika.Vjerovatno je da su nivoi nelegalnog odlaganja u prošlosti bili slični u čitavom regionu, a stopa pokrivenosti uslugama sakupljanjem otpada u Srbiji je jedna od najvećih zabilježenih u regionu. Uz to, pretpostavljeni su veći troškovi, u iznosu od 150 hiljada eura po hektaru.

Raspon koji je dobijen ovim putem je veoma veliki, što odražava nepoznanicu u pogledu nivoa neophodnih sanacija. Vjerovatno je većina ovih odlagališta mala i može se sanirati uz niske troškove, na primjer prevozom otpada na alternativnu lokaciju.

Od vremena izrade ovih procjena, za pojedina mjesta su opredijeljena ili utrošena sredstva kako bi se riješilo pitanje nelegalnog odlaganja otpada.

Aktivnosti usmjerene na prevoznike otpada i obrađivače

Biće neophodni dodatni resursi na regionalnom i državnom nivou kako bi se povećao obim i na prikladan način finansirale istrage, sankcionisanje i krivično gonjenje konstantnih i krupnih prestupnika.

Ovi troškovi su modelovani u skladu sa preporukama iz izvještaja organizacije Eunomie za Vladu Ujedinjenog Kraljevstva o odgovarajućem nivou potrošnje.117Slabo sprovođenje mjera na nivou opština obrađeno je u dijelu o ulogama u komunalnim poslovima u daljem tekstu.

Tabela A - 25: Preporučeni dodatni resursi za sprovođenje

Vrsta modelovanog resursa Troškovi

Resursi za istrage/krivično gonjenje Povećanje na 0,7€ po glavi stanovnika

Opštinski službenici (FTE) Obrađeno u dijelu o ulozi opština

Napomena: potrošnja po glavi stanovnika iz preporuka Vladi Ujedinjenog Kraljevstvaiz izvještaja organizacije Eunomia: Tackling Britain's Dirty Secret iz 2014 godine.

117 Eunomia (2014), Tackling Britain's Dirty Secret.

256

Objedinjavanje poslova izdavanja dozvola i inspekcijskog nadzora

Jedinstvena služba na nacionalnom nivou, koja bi obuhvatila i inspekcijski nadzor i izdavanje dozvola, mogla bi omogućiti uštede u odnosu na sadašnje stanje. Uštede bi se mogle ostvariti kroz:

mogućnosti uspostavljanja redoslijeda prioriteta i sprovođenja inspekcijskog nadzora na osnovu procjena pri izdavanju dozvola, što bi povećalo efikasnost inspekcija;

administrativne uštede usljed centralizovanog upravljanja bazama podataka i evidencijama;

omogućavanja rada sistema inspekcije bez potencijalnih konflikta interesa (između inspekcije i vlasništva/funkcionisanja/utvrđivanja visine naknada kod objekata);

potencijalne mogućnosti za smanjenje broja inspektora putem kombinovanja odgovornosti i sprovođenja efikasnijih radnih praksi i procesa unutar jedinstvenog tima;

mogućnosti za bolju koordinaciju i obuku zaposlenih kako bi se došlo do ujednačenih nivoa znanja i primjene.

Mogu se javiti dodatni troškovi za opremu ili putovanja, ukoliko se ova služba u potpunosti centralizuje (odnosno ukoliko se ukinu područne jedinice).

Ponovna izrada plana upravljanja otpadom

Procijenjeni trošak ponovne izrade plana upravljanja otpadom iznosi oko 500 hiljada eura ukoliko se za izradu angažuju eksterni partneri, a naročito ukoliko sadrži Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu. Prednost se daje pristupu u kojem bi plan pripremili službenici, uz eksterni nadzor i obuku. To bi pomoglo razvoju lokalnih kapaciteta.

Troškove strategije za sprječavanje proizvodnje otpada je, za Kosovo, već odredila EuropeAid u Master planu za upravljanje otpadom na Kosovu118, za koji autori navode da bi trebalo da obuhvata plan aktivnosti u cilju sprječavanja proizvodnje otpada sa fokusom na većim gradovima. Kako bi se omogućilo adekvatno istraživanje pristupa kojima bi se rješavalo pitanje prioritetnih tokova otpada koji ne potiče iz domaćinstava i dalji razvoj programa, pretpostavili smo troškove u iznosu od 150 hiljada eura.

Jačanje zaposlenih koji vrše poslove inspekcije

Trebalo bi povećati resurse u oblasti inspekcije (kako za izdavanje dozvola za upravljanje otpadom i ekoloških dozvola, tako i za sprovođenje naknadnih inspekcija). Uvođenje strožijih propisa koji se odnose na odgovornost proizvođača bi dodatno povećalo obim posla inspekcijskih službi na osiguranju poštovanja propisa.

118 EuropeAid (2016), Support Waste Management in Kosovo: Waste Management Master Plan Executive Summary (Podrška upravljanju otpadom na Kosovu – Rezime Master plana za upravljanje otpadom).

257

Broj zaposlenih na inspekcijskim poslovima koji je preporučen za BJR Makedoniju 2015. bio je 20 na državnom i 60 na opštinskom nivou; autori su predvidjeli mogućnost objedinjavanja u jednu službu na nacionalnom nivou koja bi brojila 64 inspektora. Ovi inspektori bi imali nadležnosti za ukupno izdavanja ekoloških dozvola i inspekcijski nadzor –u Crnoj Gori, 75 od 380 lokalnih inspektora obavlja inspekcijski nadzor nad upravljanjem otpadom.

Na ovoj osnovi, pošto postoji mišljenje da postojeća inspekcijska služba ima nedovoljan broj zaposlenih, predlažemo da minimalni broj zaposlenih bude zasnovan na nivou potrebnih resursa po glavi stanovnika jednakom nivoima koji su preporučeni za BJR Makedoniju. Tamo gdje je postojeći broj zaposlenih koji rade na sprovođenju propisa poznat, mogli smo da sugerišemo ukupni trošak za povećanje tog broja do preporučenog minimalnog nivoa.

Pretpostavljeno je da svaki inspektor ima zaradu identičnu „tehničkom licu”u javnom sektoru, a tu su i dodatni troškovi za opremu i putovanja (dodatnih hiljadu eura godišnje).

Očekujemo da će broj zaposlenih na inspekcijskim poslovima morati da se povećava svake godine kako bi se pokrili dodatni poslovi na izdavanju dozvola i vršenju inspekcije, usljed stalne izgradnje dodatnih postrojenja za upravljanje otpadom i jačanja zakonodavstva koje se odnosi na odgovornost proizvođača.

Tabela A - 26: Minimalni preporučeni resursi u inspekciji sa ekvivalentom punog radnog vremena

Upravljanje otpadom, ekvivalent punog radnog vremena

Preporučeni minimum resursa, izražen kao ekvivalent punog radnog vremena

Upravljanje otpadom, ekvivalent punog radnog vremena

Albanija 89 19

Federacija BiH 73 16

Republika Srpska 41 9

Kosovo 56 12

BJR Makedonija 64 14

Crna Gora 75 16

Srbija 220 47

Zaposleni u ministarstvima

Preporučuje se da ministarstva treba da zapošljavaju tim od najmanje 4 do 10 osoba, kako bi se obezbijedio dovoljan broj zaposlenih za pripremu propisa iz oblasti upravljanja otpadom i adekvatna koordinacija i sprovođenje državnih programa i planova,

258

uključujući i sprovođenje ove Mape puta. Ovaj resurs je modelovan tako da uključi do 2 viša rukovodioca, 3 rukovodioca i 5 pozicija za stručno osoblje.

Zaposleni u opštinama

Opštine bi trebale da pripreme odgovarajući broj zaposlenih za uspješno koordinisanje upravljanja otpadom na opštinskom nivou. Kao smjernicu u pogledu broja zaposlenih koji su potrebni za funkcionalan sistem mogli bismo navesti 3-4 u svakoj opštini, što ne uključuje operativno osoblje i zaposlene na poslovima monitoringa i inspekcijskog nadzora.

Prosječan broj domaćinstava po administrativnoj regiji i opštini predstavljen je u Tabeli A - 27.

Tabela A - 27: Broj domaćinstava po administrativnoj regiji i opštini

Zemlja Prosječan broj domaćinstava po opštini

Albanija 12135

Federacija BiH 9129

Republika Srpska 6482

Kosovo 7818

BJR Makedonija 6991

Crna Gora 8358

Srbija 15263

Sljedeći primjer modela za broj zaposlenih na regionalnom i opštinskom nivou upotrijebljen je kao smjernica za procjenu ciljnog broja zaposlenih na različitim nivoima.

Ovim modelom uračunate su relativno male veličine opština u poređenju sa zemljama Evrope sa razvijenijim sistemima upravljanja otpadom.

Na opštinskom nivou, potreba za zaposlenima je modelovana na sledeći način:

1 šef službe na višoj rukovodnoj poziciji;

1 rukovodilac aktivnosti monitoringa (stručno osoblje);

1 službenik za podatke i učinak (stručno osoblje);

0,5 ekvivalenta punog radnog vremena za službenika za finansije.

Trenutno postoji najviše jedan službenik po opštini koji je zadužen za upravljanje otpadom. Povećanje je stoga procijenjeno na 2,5 ekvivalenta punog radnog vremena po opštini: 1 na nivou rukovodstva i 1,5 na stručnom nivou.

Dodatno se preporučuje da opštine zaposle osoblje koje će pomagati u edukaciji i sprovođenju, sa prelaskom na formalnije upravljanja otpadom i čišćenje nelegalnih

259

odlagališta, sa najmanje 1 ekvivalentom punog radnog vremena po opštini, na nivou tehničkog osoblja.

Obuka zaposlenih u ministarstvu

Zaposleni u ministarstvu bi imali koristi od jačanja kompetentnosti po pitanju sprovođenja ključnih mjera, kao i od nabavki, u mjeri u kojoj one utiču na njihove aktivnosti (na primjer, po pitanju opasnog otpada i podrške opštinama pri organizovanju i nabavci usluga i objekata). Treba pripremiti program aktivnosti na obuci usmjeren na ove oblasti.

Troškove takve obuke su procijenjeni na osnovu pružanja znanja i uloge na kooridinisanju obuke u sklopu ministarstva,uz program eksternih radionica, na približno 20 hiljada eura u početku odnosno kontinuirano po 10 hiljada godišnje.

Obuka zaposlenih i podrška opštinama

Program za obuku zaposlenih i podršku opštinama bi trebalo razvijati sa ciljem poboljšanja kompetencija zaposlenih. To bi trebalo da bude višegodišnji program podrške, uz namjenski prilagođenu obuku na temu usluga sakupljanja, nabavki i strateškog planiranja.

Ovakva obuka bi obuhvatala:

obuku opštinskog i regionalnog osoblja na temu tržišta sakupljanja, nabavki i recikliranja, putem obuke, radionica, seminara i onlajn resursa;

program finansirane podrške opštinama kako bi se podržale njihove inicijative na planu komunikacije i sprječavanja stvaranja otpada, kao i poboljšanje usluga sakupljanja; i

uspostavljanje kontakata i komunikacije u cilju formiranja angažovane grupe praktičara koju će činiti opštinski službenici.

U Ujedinjenom Kraljevstvu se troši 0,35 € po glavi stanovnika na WRAP, tijelo osnovano za upravljanje ovim aktivnostima u Engleskoj. Uzimajući u obzir manji broj stanovnika, sličan budžet bi omogućio kontinuirano upravljanje ovim programom i mogućnost realizovanja inicijativa usmjerenih na preduzeća i privredu. Potrošnja tokom prve godine bi bila usmjerena na razvijanje resursa za obuku.

Program saradnje sa opštinama

Program saradnje sa opštinama bi, u idealnoj situaciji, trebalo sprovoditi kroz procese izrade planova i strategija, tako da planovi na odgovarajući način podržavaju interese i probleme na opštinskom nivou, na kojem se otpad generiše i sakuplja. Ovi planovi i strategije bi, na primjer, obuhvatali:

razmatranje postojećih deponija i kapaciteta za upravljanje otpadom;

prikupljanje podataka o nelegalnim i „divljim” odlagalištima;

razmatranje državnog plana upravljanja otpadom, i

izradu i sprovođenje programa za sprječavanje stvaranja otpada.

Preporučuje se još jedan ekvivalent punog radnog vremena za rukovodioca i jedan za službenika za administrativnu podršku, kako bi se pomoglo pri izradi programa saradnje i

260

osigurala njegova primjena, održao snažan dijalog između državnih, regionalnih i opštinskih organa i potencijalno olakšala međuopštinska saradnja. Uključeni su i dodatni troškovi u iznosu od 400 eura po opštini godišnje za putovanja i prostorije, za sastanke sa svakom od opština dva puta godišnje.

Prikupljanje podataka i monitoring

Razvoj i tekuće održavanje sveobuhvatne šeme za prikupljanje podataka i monitoring,na osnovu elektronskog praćenja i izvještavanja o podacima (od strane proizvođača, do sakupljača, pa do rukovalaca otpadom), je modelovano na osnovu poznatih troškova izgradnje i održavanja sličnih sistema.

Procijenjeni troškovi izrade ovakvog onlajn registra su 4 miliona eura (niži iznosi skale utvrđeni u analizi onlajn registara koju je radila organizacija Eunomia).119Procijenjeno je da su aktuelni troškovi upravljanja i održavanja za 30% veći od troškova održavanja e-doc sistema u Ujedinjenom Kraljevstvu (usljed veće kompleksnosti). Međutim, pretpostavljeno je će dvije trećine troška otići na domaće IT stručnjake, pa je izvršena korekcija zbog razlika u zaradama, što je rezultiralo godišnjim troškovima održavanja za svaku pojedinačnu zemalja u iznosu od 160 hiljada do 205 hiljada eura.

Procijenjeno je i da se troškovi izrade mogu smanjiti ukoliko zemlje budu koristile zajedničku platformu (potencijalno i zemlje članice EU). Procijenjeno je da bi to smanjilo troškove izrade na iznos manji od 1,5 milion eura po zemlji.

Sljedeći broj zaposlenih je modelovan za upravljanje i promovisanje ovog sistema:

tim od tri osobe za upravljanje bazama podataka, koji bi činili jedan rukovodilac i dva zaposlena iz kategorije tehničkog osoblja, i

dodatno dvoje zaposlenih iz kategorije stručnog osoblja, kako bi se obezbijedilo da se:

o podaci sakupljaju prema potrebama, i o radnici opštine i rukovaoci otpadom obuče za upotrebu i dostavljanje

podatke na odgovarajući način.

Uz to, procijenjeni budžet za obuku od 500 € godišnje po opštini bi omogućio podršku za obuku za zaposlenih u opštinama i kod operatera za služenje ovim sistemom.

Materijal za informativne kampanje

Predviđeni troškovi za izradu i distribuciju materijala bi iznosili 1,5 euro po domaćinstvu godišnje, prema iskustvima koja Eunomia ima kad je riječ o neophodnim troškovima za komunikaciju. To je uporedivo sa godišnjim troškovima od 1,2 eura po domaćinstvu za

119Eunomia (2014), Impact Assessment on Options Reviewing Targets in the Waste Framework Directive, Landfill Directive and Packaging and Packaging Waste Directive, Appendix 8 - Assessing the Costs of Online Registries (Procjena efekata opcija sa analizom brojčanih ciljeva iz Okvirne direktive o otpadu, Direktive o deponijama i Direktive o ambalaži i ambalažnom otpadu, Dodatak 8-Procjena troškova onlajn registara)

261

period 2015-17, koliko se predlaže u Master planu za upravljanje otpadom na Kosovu koji je pripremila EuropeAid.

Predviđeno je da se materijali za kampanje pripreme na državnom nivou i distribuiraju po opštinama.

Takse na kese i proizvode za jednokratnu upotrebu

Evropski primjeri kad je u pitanju uvođenje taksi i naknada za plastične kese daju osnovu kako za procjenu jednokratnih troškova za vladu, tako i efekata potrošnje i prihoda od takvih taksi. Ovo modelovanje troškova ne predstavlja analizu troškova i koristi i ne obuhvata promjene cijena za potrošače i trgovce niti ekonomske efekte, već samo vladin trošak za uvođenje i sprovođenje šeme i prihode koje vlada ostvaruje od takvih taksi.

Troškovi uspostavljanja su zasnovani na troškovima navedenim u procjenama uticaja vezanim za uvođenja naknade za plastične kese, i to:

Djelimična procjena uticaja uvođenja takse na kese na preduzeća i propise, dokument škotske vlade iz 2013: www.gov.scot/Resource/0042/00429421.pdf;

Memorandum sa objašnjenjima u vezi takse na kese za jednokratnu upotrebu, propis velške vlade iz 2011.

Prihodi od taksi su izračunati na sljedeći način:

Taksa po komadu x (komada po glavi stanovnika x (1 –smanjenje upotrebe)) x broj stanovnika

Napravljene su procjene aktuelne potrošnje predmeta po glavi stanovnika, na osnovu dostupnih podataka za Bugarsku, Rumuniju i Hrvatsku.120 Za plastične kese, pretpostavljeno je da su taksa po komadu i smanjenje upotrebe uporedivi sa postojećim šemama. Pretpostavke za kalkulaciju troškova i prihoda su predstavljene u Tabeli A – 28, dok su rezultirajući ukupni troškovi i prihodi predstavljeni u Tabeli A – 29.

Tabela A - 28: Ključne osobine i uticaji taksi na proizvode

Plastične kese za jednokratnu upotrebu

Troškovi komunikacije i početnog sprovođenja propisa, € po glavi stanovnika

0,13

Troškovi uvođenja propisa 180 hiljada eura prilagođeno nivou zarada

Godišnji troškovi administracije i sprovođenja propisa, € po glavi stanovnika

0,11

120BioIS (2011), Assessment of Impacts of Options to Reduce the Use of Single-Use Plastic Bags, Report for the European Commission (Procjena efekata opcija za smanjenje upotrebe jednokratnih plastičnih kesa,Izvještaj za Evropsku komisiju)

http://www.gov.scot/Resource/0042/00429421.pdf

262

Plastične kese za jednokratnu upotrebu

Taksa po komadu, € 0,03

Polazna potrošnja, broj kesa po glavi stanovnika

250

Smanjenje potrošnje uzrokovana taksama, % smanjenja

76%

Izvori: BioIS (2011), Assessment of Impacts of Options to Reduce the Use of Single-Use Plastic Bags, Report for the European Commission (Procjena efekata opcija za smanjenje upotrebe jednokratnih plastičnih kesa, Izvještaj za Evropsku komisiju); Vlada Škotske (2013), Partial Business and Regulatory Impact Assessment Carrier Bag Charge (Djelimična procjena uticaja uvođenja takse na kese na preduzeća i propise); Vlada Velsa (2011), Explanatory Memorandum to the Single Use Carrier Bags Charge (Amendment) Regulations 2011 (Memorandum sa objašnjenjima u vezi takse na kese za jednokratnu upotrebu).

Tabela A - 29: Troškovi i prihodi od taksi na proizvode po zemljama

Zemlja

trošak uspostavljanja (u milionima €)

Godišnji troškovi (u milionima €)

Godišnji prihodi (u milionima €)

Neto godišnji trošak (u milionima €)

Albanija 0,71 0,34 5,21 -4,87

Federacija BiH 0,60 0,28 4,27 -3,99

Republika Srpska 0,35 0,15 2,39 -2,23

Kosovo 0,47 0,21 3,28 -3,07

BJR Makedonija 0,54 0,24 3,74 -3,49

Crna Gora 0,21 0,07 1,12 -1,05

Srbija 1,75 0,83 12,83 -12,00

Od taksi na ostali potrošni materijala, poput čaša i pribora za jelo, se ne može očekivati da imaju tako veliki uticaj na potrošnju, pošto za kese postoje jasne alternative koje potrošače ne izlažu nikakvoj neprijatnosti. U nedostatku studija slučaja, procjena uticaja i prihoda od taksi za ovakve materijale prevazilazi okvire ovog istraživanja.


Ukoliko se odgovornost proizvođača sprovodi u skladu sa predloženim članom 8a, proizilazi da će troškove snositi proizvođači i uvoznici. Teško je u potpunosti procijeniti ukupne troškove za njih, ali moglo bi se očekivati da oni u srednjoročnoj ili dugoročnoj perspektivi iznose oko 10-15 eura po domaćinstvu.

263

A.5.0 Primjeri projekata u zemljama

Zapadnog Balkana finansiranih iz

međunarodnih izvora

Tabele koje slijede prikazuju određeni broj primjera projekata koji su finansirani od strane međunarodnih finansijskih institucija u poslednjih nekoliko godina u svakoj od šest zemalja koje su obuhvaćene ovom studijom. Cilj nije bio da se predstavi sveobuhvatni spisak takvih projekata, već da se pruži pregled tipova projekata koji su finansirani na Zapadnom Balkanu.

264

A.5.1 Albanija

Naziv projekta Opis projekta Vrsta finansiranja

Ukupni budžet Godina početka i faza projekta

Grant Kredit

KfW

Studija izvodljivosti izgradnje sanitarne regionalne deponije – Regija Vlora

WBIF i KfW su omogućili sredstva za planiranje i izgradnju nove regionalne sanitarne deponije u regiji Vlora.

http://www.plan-consult.com/index.php?option=com_content&view=article&id=56&Itemid=47

K

16700000:€

KfW Grant:4000000:€

KfW Kredit:10200000:€

WBIF Grant:1000000:€

Učešće države:1500000:€

2014, u pripremi

Grupa Svjetske banke

Projekat savjetodavnih usluga (Projekat upravljanja čvrstim otpadom u Tirani)

Projekat sa ciljem poboljšanja usluga upravljanja čvrstim otpadom u Tirani putem transakcije javnog - privatnog partnerstva. Ciljevi su:

mobilisanje investicija u privatnom sektoru;

poboljšanje pristupa uslugama upravljanja čvrstim otpadom;

poboljšanje prakse upravljanja otpadom; i

unapređenje objekata deponija.

http://ifcext.ifc.org/ifcext/spiwebsite1.nsf/0/12BAAE72B952CF9985257B47004B4FEE?OpenDocument

755129USD

(£1 = 1,46 USD) 2013, na čekanju






265



Grant Kredit

Integrisano upravljanje obalnim područjem &projekat čišćenja (APL #1)

Cilj projekta je pružanje pomoći Vladi u razvoju održivog turizma poboljšanjem javne i lokalne infrastrukture i usluga iz oblasti zaštite životne sredine. Element koji se odnosi na otpad u ovom projektu je sanitarna deponija Bajkaj-Palavi, koja je i dalje u fazi izgradnje zbog odlaganja u određivanju i dobijanju lokacije, dobijanju saglasnosti, postavljanju uprave i određivanju naknada. Drugi projekti koji se odnose na otpad su transfer stanica i saniranje i ograničavanje opasnosti od zagađenja iz nekadašnjeg hemijskog postrojenja.

http://www.worldbank.org/projects/P086807/integrated-coastal-zone-management-clean-up-project-apl-1?lang=en

38,56miliona USD

30% usmjereno na čvrsti otpad

Svjetska banka (IBRD) kredit u iznosu od17,0 miliona USD

Vlada Albanije 5,71miliona USD

U ostale donatore spadaju Evropska komisija, Austrija, Holandija i Japan.

2005.

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD)

Investiranje u Edipack Sh.a kako bi se podržali planovi preduzeća koji se odnose na postavljanje proizvodnje linije za proizvodnju recikliranog papira iuspostavljanje mreža za recikliranje otpadnog papira širom Albanije.

EBRD je investirala 2 miliona eura u preduzeće Edipack, koje jenajveći proizvođač talasastog kartona i ambalaže u Albaniji. Sredstva su namijenjena kao podrška novoj proizvodnoj liniji recikliranog papira i uspostavljanju mreža za recikliranje otpadnog papira širom Albanije. Ovopreduzeće planira da postavi kante za otpadni papir u oblastima u kojima postoji velika upotreba ovog materijala, poput šoping centara, skladišta uvoznika (naročito uvoznika voća i povrća), ministarstvima, opštinama, univerzitetima i štamparijama.

Sredstva bi trebalo da omoguće preduzeću da umanji troškove tako što bi se smanjilo oslanjanje na uvoz papira za procese proizvodnje.

Investicija u kapitalu u iznosu

2 miliona € 2009. završen



266



Grant Kredit

http://www.ebrd.com/news/2009/edipack-paper-recycling-comes-to-albania.html

TAIEX

TAIEX Studijska posjeta procjene zaštite životne sredine u blizini lučkih područja

Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19.maj 2016. godine). Opisi projekata nijesu dostupni.

Nepoznat 2016.

Studijska posjeta na temu deponovanja otpada

Nepoznat 2014,završen

Radionica na temu integrisanih politika zaštite životne sredine i zdravlja

Nepoznat 2011, završen



267

A.5.2 Bosna i Hercegovina



Grant Kredit


Drugi projekat upravljanja čvrstim otpadom

Drugi projekat upravljanja čvrstim otpadom - dodatno finansiranje - EK IPA

Cilj projekta je poboljšanje dostupnosti, kvaliteta, zdravog stanja životne sredine, kao i finansijska izvodljivost usluga upravljanja čvrstim otpadom obuhvaćenih preduzeća i regija.

Dodatno finansiranje omogućeno 2012. godine za gradsku infrastrukturu i pružanje usluga.

http://www.worldbank.org/projects/P107998/second-solid-waste-management?lang=en&tab=financial

http://www.worldbank.org/projects/P144111?lang=en

D

43,5 miliona USD

90% sredstava usmjereno na upravljanje otpadom

IBDR kredit: 25 miliona USD

IDA kredit: 15 miliona USD

Državni doprinos: 3,5 miliona USD

Dodatno finansiranje kroz grantove (2012): 6 miliona USD


2008, aktivan

Projekat upravljanja čvrstim otpadom

Glavni ciljevi projekta su:

Ekonomično poboljšanje usluga upravljanja čvrstim otpadom u obuhvaćenim prioritetnim područjima;

Povećanje administrativnog i tehničkog kapaciteta za upravljanje čvrstim otpadom na lokalnom nivou i nivou Entiteta;

Poboljšanje povraćaja troškova u ovom sektoru i podsticanje učešće privatnog sektora;i

21 milion USD


IDA kredit: 18 miliona USD

Nepoznato: 3 miliona USD

2002.



http://www.worldbank.org/projects/P144111?lang=en

268



Grant Kredit

Rješavanje ekoloških problema i smanjenje opasnosti po zdravlje izazvano neadekvatnim sistemima za sakupljanje i zbrinjavanje otpada.

http://www.worldbank.org/projects/P057950/solid-waste-management-project?lang=en

ECRAN mreža/ Instrument za tehničku pomoć i razmjenu informacija Evropske komisije (TAIEX)

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškovaianalize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom

Cilj je pružanje praktičnog znanja o iskustvima zemalja članica EU i podrška uspostavljanju mehanizma za povraćaj troškova u zemlji.

http://ec.europa.eu/enlargement/taiex/dyn/taiex-events/detail_en.jsp?EventID=61802


TAIEX

Radionice na temu upravljanja otpadom

Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19. maj 2016. godine). Opisi projekata nijesu dostupni.

Nepoznat 2013.

Radionica na temu selektivnog sakupljanja i recikliranja komunalnog otpada

Nepoznat 2012.





269

A.5.3 Kosovo



Grant Kredit


Jačanje upravljanja otpadom

Cilj projekta je pomoći Vladi da utvrdi ključne oblasti za reformu i investiranje u sektor upravljanja otpadom kako bi s poboljšao pristup, kvalitet, finansijska održivost i ekološke prakse u uslugama upravljanja otpadom.

http://documents.worldbank.org/curated/en/2013/08/18102337/official-documents--implementation-agreement-ref-tf072016-waste-management

L

1,2 miliona €

EBRD Grant (preko WBIF): 400000€

Kredit Svjetske banke: 700000€

Sopstveno učešće: 100000€

2012, u fazi implementacije

EuropeAid

Podrška upravljanju otpadom na Kosovu

WMK projekat ima za cilj da podrži nadležne organe Kosova, a naročito Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja,u izradi i uspješnom sprovođenju modernog sistema upravljanja otpadom.

http://www.epem.gr/en/typography/66-kosovo/144-support-waste-management-in-kosovo-europeaid-133800-c-ser-xk.html

Nepoznat 2014, tekući

Japanska agencija za međunarodnu saradnju (JICA)

Projekat za poboljšanje upravljanja čvrstim otpadom

Projekat ima za cilj poboljšanje javnih sistema za zbrinjavanje otpada u Prištini, Prizrenu i okolnim opštinama

4,83 miliona € 2011, završen







270



Grant Kredit

tako što će obezbijediti oko 40 vozila za kompaktovanje otpada relevantnim komunalnim preduzećima.

http://www.jica.go.jp/kosovo/english/activities/activity05.html

Projekat poboljšanja kapaciteta za upravljanje otpadom ka društvu sa prihvatljivim ciklusom materijala

Tehnički projekat saradnje čiji je cilj bio jačanje kapaciteta za upravljanje čvrstim otpadom u Opštini Prizren.



ECRAN mreža/ TAIEX

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom


http://www.ecranetwork.org/Events/156


TAIEX

TAIEX Studijska posjeta na temu sprovođenja propisa o uspostavljanju E-PRTR registra


Nepoznat 2015.

TAIEX Studijska posjeta na temu evropskih standarda za deponije za otpad

Nepoznat 2016.






271



Grant Kredit

TAIEX Radionica na temu izrade planova upravljanja komunalnim otpadom

Nepoznat 2015.

Studijska posjeta na temu sprovođenja ekoloških propisa iz oblasti upravljanja otpada

Nepoznat 2013.

272

A.5.4 BJR Makedonija



Grant Kredit


Drugi projekat poboljšanja komunalnih usluga (MSIP2)

Projekat ima za cilj povećanje transparentnosti, finansijske održivosti i inkluzivnog pružanja komunalnih usluga širom zemlje.

Projektom će se obezbijediti prosleđivanje kredita opštinama za investiranje u infrastrukturu. Projektom će se takođe uvesti grant komponenta za poboljšanje pružanja usluga i infrastrukture u siromašnijim i marginalizovanim zajednicama u opštinama širom Makedonije.

http://www.worldbank.org/projects/P154464/?lang=en&tab=newsmedia

25 miliona €

15% sredstava usmjereno na čvrsti otpad

2016, aktivan

Poboljšanje komunalnih usluga

Razvojni cilj Projekta poboljšanja komunalnih usluga u Makedoniji je poboljšanje transparentnosti, finansijske održivosti i pružanja određenih komunalnih usluga u opštinama obuhvaćenim projektom.

Dodatno finansiranje za Projekat poboljšanja komunalnih usluga (MSIP).

25 miliona USD


Dodatno finansiranje (2014) - MSIP (EU-IPA)

26,54 miliona USD


2009, aktivan



273



Grant Kredit

ECRAN mreža/ TAIEX

Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom


https://www.eumonitor.eu/9353000/1/j9vvik7m1c3gyxp/vjy64kfrdvw7?ctx=vg9pktppo1xz&start_tab1=35


TAIEX

Studijska posjeta na temu informacionog sistema za upravljanje otpadom


Nepoznat 2014.

Radionica na temu otpada od električnih i elektronskih proizvoda

Nepoznat 2013.

Studijska posjeta na temu prečišćavanja gradskih otpadnih voda i upravljanja otpadnim muljem

Nepoznat 2013.

Radionica na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu Direktive o otpadu od EEP

Nepoznat 2012.



274



Grant Kredit

i Direktive o ograničenju upotrebe opasnih materija

Studijska posjeta na temu otpadnih baterija i akumulatora

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu sprovođenja integrisanog i finansijski samoodrživog regionalnog sistema za upravljanje otpadom

Nepoznat 2012.

Radionica na temu upravljanja ambalažnim otpadom

Nepoznat 2012.

Studijska posjeta na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2011.

Radionica na temu upravljanja otpadom od električnih i elektronskih proizvoda

Nepoznat 2011.

Radionica na temu obrade medicinskog otpada, pakovanja i označavanja

Nepoznat 2010.

275



Grant Kredit

Radionica na temu otpadnih baterija i akumulatora

Nepoznat 2010.

276

A.5.5 Crna Gora



Grant Kredit

Investicioni okvir za Zapadni Balkan (WBIF)

Izgradnja regionalnih deponija u PljevljimaiŽabljaku

Nepoznat

https://www.wbif.eu/Projects?by=country

H

54 978000€

WBIF grant 978 000€

Grant EK 4000000€

Kredit EIB 27000000€

Sopstveno učešće 23000000€

Nepoznata, u toku


Projekat upravljanja industrijskim otpadom i čišćenja u Crnoj Gori

Cilj projekta je smanjenje zagađenja prirodnih resursa u Crnoj Gori i rizika po zdravlje od izlaganja ovom zagađenju kod pojedinih lokacija za zbrinjavanje industrijskog otpada.

http://www.worldbank.org/projects/P122139/montenegro-industrial-waste-management-cleanup-project?lang=en

80,44 miliona USD

Opredijeljena sredstva IBRD i IDA: 68,9 miliona USD


2014, u toku

Projekat ekološki osjetljivih turističkih područja u Crnoj Gori

Cilj projekta je stvaranje ekološki i komercijalno održivih usluga sakupljanja i zbrinjavanja čvrstog otpada u primorskim opštinama, kako bi se održalo čisto I ekološki atraktivno obalsko područje.

http://www.worldbank.org/projects/P079116/environmentally-sensitive-tourist-areas-project-montenegro?lang=en&tab=financial

9,50 miliona USD

Dodatno finansiranje u 2010. godini: 7,10 miliona USD


2003, završeno

https://www.wbif.eu/Projects?by=country






277



Grant Kredit

Ekološka struktura u Crnoj Gori

Cilj projekta je poboljšanje stanja ekoloških uslova u primorskoj regiji i poboljšanje kvaliteta vodosnabdijevanja u Zetskoj dolini putem:

obnove ključne infrastrukture za čvrsti otpad u nekoliko primorskih opština;

završetka cjevovoda kako bi se zamijenili zagađena izvorišta vode u Zetskoj dolini; i

tehničke pomoći za inženjerske usluge i revizije.

http://www.worldbank.org/projects/P074618/montenegro-environmental-infrastructure?lang=en&tab=overview

K

2,80 miliona USD

Iznos granta: 2 miliona USD


2001, završeno

Evropska investiciona banka (EIB)

Infrastruktura za otpad i vodu

Kredit u iznosu od 10 miliona € će pomoći obnovu i izgradnju infrastrukture za otpad I vodu u opštinama širom zemlje.

http://www.eib.org/projects/regions/enlargement/the-western-balkans/montenegro/

10 miliona € 2015, u toku

TAIEX

Ekspertska misija za rudarski otpad


Nepoznat 2016.

Ekspertska misija za evaluaciju kriterijuma za ukidanje statusa otpada za neke vrste otpada

Nepoznat 2016.





278



Grant Kredit

Studijska posjeta na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2015.


Nepoznat 2015.

Ekspertska misija za sakupljanje podataka o otpadu uključujući analizu sastava otpada

Nepoznat 2015.


Nepoznat 2014.

Radionica na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2013.

Studijska posjeta na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2013.

Ekspertska misija za otpadne vode

Nepoznat 2010.

279

A.5.6 Srbija



Grant Kredit

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD)

Projekat unapređenja infrastrukture u Kragujevcu

EBRD pruža kredit u iznosu do 15 miliona € za izgradnju puta i nabavku vozila za sakupljanje otpada, kanti i kontejnera za Kragujevac, od čega će 2,5 miliona € biti izdvojeno za nabavku kamiona za sakupljanje otpada.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/kragujevac-infrastructure-upgrade-project.html

15 miliona €

2015,

potpisan

Čvrsti otpad „Duboko”

ERBDkredit u iznosu do 5 miliona €. Projekat obuhvata izgradnju regionalne deponije koja će pokriti devet opština u Srbiji, dvije reciklažne linije za separaciju, tri transfer stanice i zatvaranje postojećih odlagališta.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/duboko-solid-waste.html

11,9 miliona €

EBDR kredit: do 5 miliona €

2007,

potpisan

TAIEX

ECRAN mreža, Nacionalni okrugli sto na temu povraćaja troškova i analize troškova/koristi u sektoru upravljanja otpadom

Cilj je pružanje praktičnog znanja o iskustvima zemalja članica EU i podrška uspostavljanju mehanizma za povraćaj troškova.

http://euparl.net/9353000/1/j9vvhskmycle0vf/vjy64kfrdvw7?ctx=vg9pktppo1xz&v=1&tab=1&start_tab0=5

Nepoznat 2015

Završen








280



Grant Kredit



Nepoznat 2015.

Radionica na temu upravljanja otpadom

Nepoznat 2013.

Radionica na temu otpada od EEP

Nepoznat 2011.

Ekspertska misija za sanaciju zagađenih lokacija

Nepoznat 2010.

Studijska posjeta na temu najboljih dostupnih tehnika u postrojenjima za rukovanje opasnim otpadom

Nepoznat 2010.

Radionica na temu upravljanja medicinskim otpadom

Nepoznat 2010.

Ekspertska misija na temu praktičnih pitanja u vezi spaljivanja otpada

Nepoznat 2010.

281

A.5.7 Regionalni projekti/projekti za više zemalja



Grant Kredit

Zajednički evropski fond za Zapadni Balkan (EWBJF)

Institucionalno jačanje JPP na Zapadnom Balkanu

Projekat je sprovođen u okviru WBIF kao zajednička inicijativa EU, međunarodnih finansijskih institucija (uključujući i EIB), bilateralnih donatora i vlada zemalja na Zapadnom Balkanu.

Projekat je obuhvatao prenošenje ekspertize o privatno javnom partnerstvu EPEC-a na Zapadni Balkan i pružanje pomoći zemljama da usklade institucionalne strukture i počnu sa procjenama programiranja i spremnosti projekata za JPP za realizaciju projekata.

http://www.eib.org/epec/wbif/index.htm

1 milion € 2013, završeno

EBRD

Fond za razvoj opštinske infrastrukture

Fond za razvoj opštinske infrastrukture je namijenjen za pružanje kredita za komunalna preduzeća i opštinske projekte na Zapadnom Balkanu. Sredstva omogućavaju EBRD i KfW. Kreditima će se finansirati investicije u infrastrukturu za vodu i otpadne vode, regionalno grijanje, upravljanje čvrstim otpadom, energetsku efikasnost, javni prevoz itd.

http://www.ebrd.com/work-with-us/projects/psd/municipal-infrastructure-development-fund.html

100,000 - miliona € po projektu

2013.

http://www.eib.org/epec/wbif/index.htm




282



Grant Kredit

TAIEX

Spisak pojedinačnih projektnih aktivnosti se nalazi ispod.121

ECRAN mreža – Radionica o usklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija

Nepoznat 2016.

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija

Nepoznat 2016.

ECRAN Radionica / obuka za više zemalja oprocjeni inventara gasova sa efektom staklene bašte u otpadu

Radionica ima za cilj poboljšanje tehničkog znanja i institucionalnih i proceduralnih kapaciteta zemalja u okviru ECRAN mreže za dostavljanje izvještaja o nacionalnim inventarima.

www.europa-nu.nl/id/vjyzaij0n2zi/agenda/taiex_multicountry_workshop_on_ecran?ctx=vg9pjk198axu&tab=1&start_tab1=20

Nepoznat 2015.

ECRAN Regionalna radionica na temu

Cilj radionice je da učesnicima prenese iskustva država članica u sprovođenju Direktive o odlaganju otpada, kako bi

Nepoznat 2015.

121 Spisak projekata dostavio Generalni direktorat Evropske komisije za susjedsku politiku i pregovore o proširenju (lična komunikacija, 19. maj 2016. godine).

http://www.europa-nu.nl/id/vjyzaij0n2zi/agenda/taiex_multicountry_workshop_on_ecran?ctx=vg9pjk198axu&tab=1&start_tab1=20



283



Grant Kredit

sanacije deponija u kontekstu regionalnog upravljanja otpadom

se poboljšalo razumijevanje te direktive i vještine sprovođenja i planiranja u sektoru upravljanja otpadom.

ECRAN Radionica za više zemalja ousklađenosti propisa o prekograničnom prevozu otpada

Albanija,Bosna i Hercegovina,Hrvatska,Kosovo,Crna Gora,Srbija,Turska,BJR Makedonija.

Nepoznat 2015.

Regionalna radionica na temu povraćaja troškova u sektoru upravljanja otpadom

Radionica čiji je cilj pružanje praktičnog znanja i iskustva drugim zemljama, kao i pružanje podrške uspostavljanju mehanizama za povraćaj troškova u regionu.


Nepoznat 2015, završena

Radionica za više zemalja o prekograničnom prevozu otpada, upravljanju otpadom i odlaganju otpada na deponije

Cilj radionice je povećanje efikasnosti organa vlasti i inspekcijskih organa i promovisanje usklađivanja sa ekološkim uslovima. Specifični cilj:

jačanje kapaciteta u JIE u oblasti implementacije propisa EU na temu otpada, i

bolji uvid u mehanizme zapoštovanje i sprovođenje i znanja o vršenju inspekcija.


Nepoznat 2015, završena

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti sa propisima o hemikalijama

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija.

Nepoznat 2014.




284



Grant Kredit

ECRAN Radionica za više zemalja o koordinaciji strateškog i investicionog planiranja u sektoru upravljanja otpadom


Nepoznat 2014.

ECRAN Radionica za više zemalja o usklađenosti sa propisima o prekograničnom prevozu otpada


Nepoznat 2014.

Radionica za više zemalja o transponovanju i sprovođenju Okvirne Direktive o otpadu

Cilj radionice je bio usvajanje znanja o sprovođenju Okvirne Direktive o otpadu, uz poseban naglasak na:

prevenciju proizvodnje otpada;

ponovnu upotrebu i recikliranje;

Odredbe Direktive o odgovornosti proizvođača;

ukidanje statusa otpada i nusproizvoda;i

proces planiranja u upravljanju otpadom.


Nepoznat 2014,

završen

Radionica za više zemalja korisnica o prekograničnom prevozu opasnog otpada

Albanija,Jermenija,Azerbejdžan,Bjelorusija,Bosna i Hercegovina,Gruzija,Kosovo,Moldavija,Crna Gora,Srbija,Turska,Ukrajina,BJR Makedonija

Nepoznat 2015.



285



Grant Kredit

Radionica o ekološki ispravnom upravljanju opasnim otpadom


Nepoznat 2014.

TAIEX Radionica o upravljanju otpadom u sklopu programa za lokalne uprave

Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija.

Nepoznat 2014.

Studijski obilazak na temu upravljanja otpadom


Nepoznat 2013.

Radionica za više zemalja o nacionalnom izvještavanju i proširenoj odgovornosti proizvođača

Albanija, Bjelorusija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2013.

Radionica za više zemalja o implementaciji u domaće zakonodavstvoi Okvirne direktive o otpadu

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2012.


Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Srbija, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

Radionica za više zemalja o upravljanju otpadom od EEP

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Moldavija,Crna Gora, Rusija, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

286



Grant Kredit

Ekspertska misija za više zemalja o prioritetima u sektoru životne sredine u zemljama Zapadnog Balkana i Turskoj

Albanija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Crna Gora, Srbija, Turska, BJR Makedonija

Nepoznat 2012.

Radionica za više zemalja o klasifikaciji otpada, inventaru i nacionalnom izvještavanju

Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Moldavija, Crna Gora, Srbija, Turska, Ukrajina, BJR Makedonija.

Nepoznat 2011.

sveobuhvatna procjena trenutnog stanja ... waste...prihodi koji se izdvajaju za upravljanje otpadom...

Documents