SVEN HASSEL

ZLIKWIDOWA PARYTytu oryginau Liquidate Paris

Przekad Bartosz Lewandowski i Katarzyna Kope Projekt graficzny Henriette Tost Cover designed Henriette Tost WYDANIE DRUGIE Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa 2009

1

Tak si zastanawiam zagai May, przysaniajc sobie oczy rk i kierujc wzrok w stron Prawdopodobnie tak odpar Legionista, nieco znudzony. Gdyby by ryb doda Stary. I mia wystarczajce zapasy ywnoci. Tyle, e by to trwao nielichy kawa czasu. Hmm. Kto tego ju kiedy dokona? spyta w kocu. Pewnie. Tyle, e nie std. Z tego miejsca nigdy nie wyruszaj. A gdyby tak wypyn std, to gdzie by si dopyno? cign dalej May, ktremu na pewno

horyzontu czy daoby si dotrze std do Anglii wpaw?

May znw zagapi si w morze, marszczc brwi i drapic si w gow.

nie mona byo odmwi uporu w dreniu raz rozpocztego tematu. Legionista wzruszy ramionami. Zabij mnie, a nie wiem... Moe do Dover? Dupa, nie Dover - rzuci Heide. W bezporedniej linii No to ile to moe by kilometrw? May nie przestawa. Ee... ze trzydzieci. Albo osiemdziesit. W kadym razie w choler duo. No to moe sprbujemy? Na to Stary si umiechn. Poszedby na dno jeszcze zanim by przepyn poow dystansu. Moe si zaoymy? Czemu nie? Wynik jest oczywisty! Raczej! mrukn Barcelona. Poza tym jest jeszcze jedna sprawa. Gdyby zboczy z kursu, co std po drugiej stronie znajdziesz Brighton. Dover nawet nie jest w pobliu.

akurat byoby bardzo moliwe, bo jeden fragment morza od drugiego niczym si nie rni, to nie wiadomo, gdzie by wyldowa. Przy odrobinie szczcia dotarby do wybrzea Irlandii, ale gdyby je omin, to musiaby pyn a do Grenlandii. A ja i tak bym zaryzykowa odpar May. Wol do koca ycia marzn w pieruskim oceanie, ni dalej walczy w tej zasranej wojnie. I cho to moe si wydawa absurdalne, naprawd zaczlimy przygotowywa si do tej przeprawy. Kadego dnia dopywalimy nieco dalej ni dnia poprzedniego, za kadym razem posuwajc naprzd granic naszej wytrzymaoci, trzymajc si zasady, e najsabszy musi si dostosowa do najsilniejszego. Dla mnie pomys dopynicia do Grenlandii zakoczy si w dniu, kiedy to prawie utonem wskutek skurczu. Gdyby nie Gregor, mj udzia w tej wojnie by si ju skoczy. Jednak pozostali dalej naciskali na prowadzenie programu przygotowawczego. Wrcili o pnocy, kompletnie wyczerpani, ale w radosnym uniesieniu deklarujcy, e na horyzoncie widzieli wybrzee Anglii. Jeszcze ze dwa tygodnie oznajmi May i moim zdaniem damy rad.

2

Nie dane im byo sprbowa. Z przyczyn zupenie nam nieznanych, podwojono punkty obserwacyjne wzdu caego wybrzea i zanim May ze swoj ekip niedoszych pywakw zdobywcw Kanau La Manche zdoa obmyle sposb na ich ominicie, historia pooya kres ich ambicjom przy pomocy ldowania w Normandii. Wojna raz jeszcze wtrcia si w nasze ycie. Rozdzia 1 ZERO LITOCI W SEKTORZE 91 Ciskali granaty w sam rodek naszej grupy. Bunkier przyj bezporednie trafienie i niczym pijany przechyli si na bok, z jednym bokiem gboko wbitym w piach i drugim unoszcym si w kierunku nieba. Dach zapad si gdzie porodku. Moim zdaniem pociski granatnikowe s nawet groniejsze ni bomby. O wiele straszniej graj na ludzkich nerwach. Wydaj z siebie piekielny dwik, a padaj z reguy tam, gdzie si ich najmniej spodziewasz. W przypadku bomby jest przynajmniej jaka szansa na obliczenie przypuszczalnego miejsca uderzenia. Kolejna eksplozja. Bunkier przyj drugie bezporednie uderzenie. Tym razem dach ju cakowicie si zawali. Na gowy polecia nam deszcz piachu i ziemi, obok nas pky wielkie sztaby betonu, w oka mgnieniu zgasy wszystkie wiata. Ci, ktrzy mogli to zrobi, wydostali si na zewntrz. Majora Hink wyrzucio gow do przodu i z oskotem wyldowa na stercie gruzu. Ostronie si podnis. Twarz mia zakrwawion, a mundur w strzpach, z rozdartego rkawa groteskowo wystawa kikut jego prawej rki. To ju dwa lata miny od czasu, jak j straci. Kikut nigdy nie zosta do koca zaleczony. Z ruin zniszczonego bunkra wybiega piszczca horda szczurw. Jeden ze szczurw, spanikowany, natar na majora. Przywar do jego klatki piersiowej, odrzuci w ty swj obrzydliwy pysk, ukazujc rzd ostrych, tych zbw. May zdzieli go na odlew rk i posa lotem parabolicznym na ziemi, gdzie zwierz zostao przez jego towarzyszy schwytane i rozszarpane na strzpy. Gdzie z oddali artyleria marines nie przestawaa nas ostrzeliwa, stopniowo obracajc w ruin solidne, betonowe mury, ktre chcielimy wykorzysta do ochrony. Nacieray na nas wiee oddziay piechoty, ale dawalimy im odpr wizkami rcznych granatw. May w swej nieostronoci zbyt mocno zabuja granatem, gdy prbowa pomaga w wyciganiu ze schronu jednego z ocalaych. Zamarem z przeraenia widzc, jak zawleczka wysuna si do poowy dugoci, podczas gdy May zdawa si tego w ogle nie zauwaa. Jednak wystarczajco dobrze zna si na granatach. W tej materii bylimy, e tak to ujm, mistrzami. May ciska granaty na odlego 118 metrw, w moim przypadku byo to 110 metrw. Jak do tej pory nikt nie by w stanie poprawi naszego wyniku. Tymczasem zabawa trwaa w najlepsze od kilku godzin i pomau zaczynaa nam si ju nudzi. Czulimy si, jakbymy byli wewntrz olbrzymiego bbna, w ktry wali milion maniakw. Po pewnym

3

czasie zmysy staj si zbyt otpiae i wszystko wok traktuje si jak zwyky haas stanowicy to dla wydarze. Porta zaproponowa, by zagra w oczko, ale czy kto w ogle mg si skoncentrowa na graniu w karty? Nerwy mielimy napite jak struny, nastawialimy ucha w oczekiwaniu na kad zmian barwy dwikw towarzyszcych pieku szalejcemu wok nas. To, co dziao si w tym momencie, byo jedynie dziecinn przygrywk do tego, co z pewnoci miao nastpi niebawem. Prdzej czy pniej musieli rozpocz frontalny atak. Atak, ktry w zaoeniu mia nam przynie zagad. Boe Jedyny, niech tylko nie uywaj miotaczy pomieni! Jeli ich uyj, to po nas, a wiedzielimy, e tamci ani nie oczekuj litoci, ani nie maj zamiaru jej okazywa. Przecie bezporednio do nas skierowali sowa, e poddanie si to nasza jedyna suszna droga, albo bd z nami tak dugo walczy, a ostatni z naszych ludzi zostanie obrcony w proch. Pewnie, e to propaganda. Sami przecie wciskamy im identyczny kit. Skoro ju poruszony zosta ten temat, to z grob miotaczy czy te bez niej, powinnimy walczy do upadego, przyparci do muru, ale bez ladu myli o poddaniu si w naszych doskonale wywiczonych umysach. Stary sta samotnie w rogu, delikatnie chwiejc si z boku na bok. Szklanym, pustym wzrokiem wpatrywa si w hem, ktry trzyma przed sob w obu doniach. Nie zdawa sobie sprawy z tego, e obserwuj, jak dwie struki ez toruj sobie drog na jego osmolonej, pokrytej warstwami kurzu twarzy. Oto stoi przede mn czowiek, pomylaem, ktry nie jest ju w stanie duej znosi obrzydliwych smrodw, dwikw i widokw zwizanych z wojn. Atak bombowy nie ustawa. Nagle, zupenie bez ostrzeenia, dach naszej nowej kryjwki zawali si wprost na nasze gowy. Przez chwil wok panowa chaos i zamieszanie. Moja gowa, niczym zwariowana tama dalekopisu, produkowaa cigle t sam myl: A wic tak czuje si czowiek ywcem zakopany. A wic tak czuje si czowiek ywcem zakopany. A wic tak czuje si...". I wtedy nagle okazuje si, e stoj wyprostowany obok Maego i razem prbujemy utrzyma cik belk i zapobiec dalszemu osuwaniu si ziemi. May sowem si nie odezwa, tylko sta pocc si i zaciskajc zby. Miaem wraenie, e wszystkie koci ami mi si pod olbrzymim naporem. Cz mnie pragna, by May da sobie spokj z t nierwn walk, przez co i ja, bez uszczerbku na swym wizerunku, mgbym da sobie spokj ze swoj porcj ciaru i w spokoju ducha upa i umrze pod zwaami gruzu. Jednak May sta twardo dalej i zanim zdyem okry si hab, nadcign Gregor z cikim motem i jakimi podprkami. Jeszcze nas ywcem nie zakopano, ale niewiele nam do tego brakowao. Jedna strona kryjwki nadal bya bardzo niebezpieczna, wic zbilimy si do kupy, zapalilimy papierosy i bez sowa pucilimy w obieg butelk calvadosu. Jedyne dwiki, jakie si wok rozlegay, poza tymi zwizanymi z bitw rozgrywajc si na zewntrz, to aosne zawodzenie rannych. Jeden dzieciak, moe siedemnasto, a moe osiemnastoletni, wy przeraliwie w agonii, lec w rogu z nogami zmiadonymi przez cikie dziao. Jako zdoali go wycign i do oporu naszprycowali morfin, ale szanse na przeycie mia moim zdaniem nike. A ju na pewno nigdy sobie nie pochodzi.

4

Porta schylony szuka midzy nogami innych swoich kart, ktre podmuch rozrzuci na wszystkie strony. Legionista spokojnie rozwin ma, zielon mat i zacz gra w koci, rozgrywajc mecz na punkty pomidzy swoj lew i praw rk. Reszta z nas staa, siedziaa albo zbia si razem w kup w atmosferze takiego napicia, e przywodzia ona na myl ciciw uku. Osignlimy ju taki poziom ekstremalnego przeraenia i napicia, e za nimi czaio si tylko szalestwo, a kada przypadkowa uwaga albo banalny incydent mogy przemieni nas w dzikie bestie, wbijajce ostre pazury w swoich towarzyszy. Druga fala szczurw okazaa si wybawieniem, poniewa daa usprawiedliwienie gwatownym reakcjom, przez co najprawdopodobniej uniknlimy maej katastrofy. Godziny mijay powoli, jakby z ociganiem, jedna po drugiej niczym podczas zdyscyplinowanej procesji i wleky si tak ku nowemu dniowi albo nowej nocy. Nie wiedzielimy, ktra w danej chwili bya godzina, ani jak dugo ju tam siedzielimy. Po prostu siedzielimy i czekalimy. Nic innego nie moglimy zrobi. Niektrzy palili fajki, inni rozmawiali, jeszcze inni spali. Wikszo po prostu siedziaa gapic si przed siebie. Legionista dawno ju zdy zrolowa swoj zielon mat, natomiast May doby harmonijki i pocz nam przygrywa wci te same dwiki w liczbie szeciu. Kilku go za to zbluzgao, ale wikszo znosia ten koncert w milczeniu. Jeli jest jedna rzecz, ktrej armia bez wtpienia jest w stanie nauczy, to cierpliwoci. Na zewntrz nic nie wskazywao na to, czy by to dzie czy nastaa noc. Gste chmury dymu niczym caun zawisy pomidzy niebem a ziemi. Trudno byo sobie wyobrazi, by ktokolwiek, nawet i cokolwiek, mogo przey ten napr. W pewnym momencie Porta wycign czterdzieci dziewi kart, ktre udao mu si odzyska ze swej talii, i zacz rozdawa je najbliszym ssiadom, ale nawet jego entuzjazm musia zgasn w obliczu naszej absolutnej apatii. Po pierwsze, waciwie niemoliwe byo dojrze swoich kart bez cigego korzystania z zapaek, a po drugie - komu do diaba mogo zalee na wygranej? Nawet oszukiwa nie ma po co, w mord - Porta burkn zbierajc tali i nerwowo tasujc karty. Nikomu nie chciao si nawet zaprzeczy. Po prostu dalej oddawalimy si naszemu mczcemu zadaniu oczekiwania. A moe bycie tak co kurwa zjedli, zamiast bezczynnie na dupach siedzie! Porta obrzuci nas wszystkich zasmuconym wzrokiem. adnemu z nas nie drgn choby jeden misie twarzy. Porta wzruszy wic obojtnie ramionami, wycign swoje elazne racje ywnoci i zacz je paaszowa. Gapilimy si wzrokiem pozbawionym wyrazu. Nawet major Hinka nie zdoby si na aden komentarz, chocia otworzenie elaznych porcji, nie wspominajc ju o ich konsumpcji, byo absolutnie zakazane, chyba e zezwoli na to wczeniej oficer dowodzcy. Porta dalej beznamitnie przeuwa, wykorzystujc bagnet w roli widelca. Kiedy skoczy je, popi posiek wod uywan do chodzenia karabinw maszynowych. Nikt nie protestowa. Wszyscy mieli to gdzie. Komu by si w kocu chciao chodzi karabiny maszynowe, gdy lada moment wrg mg nas swym ogniem rozerwa na strzpy? Porta, najwyraniej niewzruszony w swej postawie, zakoczy konsumpcj czynnoci czyszczenia jedynego zba, jaki mu pozosta, kawakiem oleistej szmaty, ktrej uywa si do czyszczenia

5

karabinw. Potem rozsiad si z rkami zaoonymi za gow i promienistym umieszkiem zadowolenia na ustach, jak gdyby przed chwil zjad trzydaniowy posiek zakropiony butelk wina. Sia bombardowania w kocu zacza sabn. Powstalimy z ziemi bardzo ostronie, podnielimy karabiny, odsunlimy opancerzenie przykrywajce otwory strzelnicze bunkra i ustawilimy ckm-y we waciwej pozycji. Jeli ktokolwiek nadal y w tym piekle, ktre si roztaczao na zewntrz przed naszymi oczami, to trzeba to nazwa jedynie cudem. Od czasu, gdy ostatni raz wygldalimy na zewntrz, sceneria zmienia si nie do poznania. W promieniu wielu mil teren usany by wrakami. Instalacje z drutem kolczastym, ktrych zaoenie Rommel z tak czuoci nadzorowa, zniky kompletnie. Major Hinka podj kilka desperackich, acz zakoczonych niepowodzeniem, prb nawizania kontaktu z baz przy pomocy telefonu polowego. Telefonu nie byo, nie byo te bazy. Wszystkie pozycje, ktre wczeniej zajlimy, zostay zmiadone przez bombardowanie. W tym momencie wrg wylewa si z pojazdw desantowych i w liczbie wielu tysicy zajmowa pobliskie plae. Sza fala za fal postaci ubranych w mundury khaki, ktrym nawet przez myl nie przechodzio, e by moe nadal czeka ich tu jaki opr. Przecie, czy ktokolwiek mg przey t nawanic i stawi im czoo? I wanie wtedy wczyy si modzierze, wysyajc nieprzerwan lawin granatw w sam rodek hordy w mundurach khaki. Na krtk chwil piechota zawahaa si i cofna, najwyraniej zszokowana niespodziewanym przyjciem. Jednak oficerowie nie dali im chwili wytchnienia. Krzykiem wydawali polecenia i niecierpliwymi gestami oraz ruchami gowy poganiali swoich ludzi do ataku. Serie z ckm-w przelizgny si po pierwszych szeregach, koszc tuziny onierzy kad oddan seri. Miotacz ognia w rkach Porty posya im jzory piekielnego ognia, ktry lizn to tego, to owego. Wypezlimy z naszej grobowej nory i patrzylimy, jak umieraj. Tym razem bya nasza kolej na sianie mierci w ilociach hurtowych. Figurki w kolorze khaki przewracay si jedna na drug, deptay swoich zmarych towarzyszy, potykay si i chwiay, ale pary dalej do przodu. Widziaem, jak jeden z onierzy potkn si o stert gruzu i nadzia na ukryty drut kolczasty. Jego wrzask brzmia okropnie nawet i dla mojego podekscytowanego ucha. Poczuem ulg, gdy przeszya go seria z ckm-u, prawie przepoawiajc biedaka. Przynajmniej ustay te jego wrzaski. Major Hinka niespodziewanie poderwa si i wybieg na otwart przestrze, krzyczc na nas, bymy za nim podyli. Ruszylimy na rozkaz. Na czele biegli May i Legionista. Ja targaem karabin przewieszony przez rami na pasku. Uywajc wolnej rki szarpnem za granaty zaczepione na pasie i cisnem je w kierunku stoczonej masy wrogw. Wszdzie wok ludzie wrzeszczeli, pokrzykiwali, strzelali, wisieli zapltani w drut kolczasty, umierali bezgonie na przesiknitym piasku. Na wprost mnie stan onierz w mundurze khaki. Zgubi gdzie swj hem. Najpierw kolanem trzasnem go w odek, po czym znokautowaem go ciosem kolby karabinu, pozostawiem go tam lecego i pobiegem dalej. Nagle zdaem sobie spraw, e tu obok mnie biegnie Barcelona. Brnlimy dalej naprzd, a nasze cikie buciory chlupotay w morzu krwi i cia. Wrg by w odwrocie. Najpierw powoli, potem zwikszajc stopniowo tempo, a wszystko skoczyo si szalon ucieczk do morza,

6

ktrej towarzyszyo porzucanie uzbrojenia, masek gazowych i hemw. Oto nadeszo nasze pi minut, zatriumfowalimy. Tylko jak i po co, dla kogo to zrobilimy, jaka bya nasza motywacja? Za Ojczyzn? Za Fhrera? Aeby zdoby saw, medale, awanse, w imi honoru? W adnym razie. Nic z tych rzeczy. Kierowa nami tylko i wycznie instynkt. Za wszelk cen chcielimy zatrzyma co bardzo cennego nasze ycie. Kada minuta to koszmar. W jednej chwili walczysz rami w rami z towarzyszem broni, a chwil pniej odwracasz gow i widzisz, e to, co kiedy byo istot ludzk, teraz jest ju niczym wicej, jak tylko krwaw papk zmielonego misa i pogruchotanych koci. I na kilka chwil ci to zupenie rozbija, czujesz, e zy ci dawi, walisz si po gowie kolb karabinu i masz wraenie, e za chwil postradasz zmysy; masz ju tego dosy. A mimo to kilka sekund pniej znw wchodzisz w samo centrum bitwy, walczc ze mierteln powag, nienawidzc wszystkich i wszystkiego, walczc chcesz zabija i zabijasz dla przyjemnoci. Gdy tylko nadszed moment spokoju, myli Porty znw zwrciy si ku jedzeniu. W yciu nie widziaem, by ktokolwiek jad tyle i tak czsto, jak ten facet. I podczas gdy ten znw opycha si arciem, May rozpocz sw rutynow, makabryczn inspekcj ust zabitych onierzy w poszukiwaniu zotych zbw, ktre ostronie wyrywa i wrzuca do maej torebki zawsze obecnej przy jego boku. Stary zwyk si w tym temacie piekli, mamroczc co o zacigniciu go przed oblicze sdu wojennego, jednak pki co nie wynaleziono jeszcze takiej groby, ktra mogaby wywrze na Maym jakiekolwiek wraenie. Wikszo z nas wycigna si na ziemi za betonowym bunkrem i obserwowaa, jak Porta otwiera swoje zdobycze wojenne w postaci puszek, ktre skd wczeniej zagrabi. Pierwsza puszka zawieraa smar do konserwowania karabinw. To samo byo z drug. I trzeci, i czwart. Debil jeden, najwyraniej okrad jaki skad broni. I by jedynym, ktrego powysze najwyraniej w ogle nie mieszyo i, w rzeczy samej, przeszed do grb, zapowiadajc, e zaraz komu odrbie eb, ale tylko do momentu, gdy Legionista przyku jego uwag sugesti, e powinnimy przyczepi puszki ze smarem do rcznych granatw, oba elementy razem przywiza do laski fosforu i cisn w kierunku oddziaw wroga. Gdyby Stary zdecydowanie nie tupn nog na t sugesti, Porta bez wtpienia raz na jaki czas prbowaby uy swoj now bro. Atak rozgorza na nowo. Karabiny maszynowe rozgrzay si do biaoci. Barcelona obsugiwa wielki modzierz, jego stalowe rkawice wisiay w strzpach. Nie byo chwili wytchnienia, momentu na wyrwnanie oddechu, ani chwili na rozmylania. Albo my ich, albo oni nas - tak to generalnie wygldao i obie strony taplay si po kostki we krwi. Piaszczysty obszar, ktry nas dzieli, wczeniej gadki i srebrzystego koloru, obecnie rozbabrany, przemieni si w lepk, rdzawobrzow ma. W oddali, na morzu, wyrasta istny las masztw. Pomidzy penym morzem a pla setki odzi desantowych wypluway z siebie nowe rzesze postaci przyodzianych w kolor khaki. Wielu z tych onierzy miao zgin, nim w ogle zdoali dotrze na suchy ld. Jeszcze wicej z nich chwiejnym krokiem przebrno kilka metrw play i padao trupem. A mimo to atak trwa dalej. Wybrzee

7

Normandii zaatakowaa calusieka armia. Gdyby im si to ldowanie nie udao, minyby lata, zanim zebraliby wystarczajce siy, by mc sprbowa raz jeszcze. Wszyscy jak jeden m zdylimy ju do tego czasu prawie sfiksowa z pragnienia. Przestalimy si ceregieli i poszlimy ladem Porty, chepczc wod przeznaczon do chodzenia ckm-w. Bya ciepa, oleista i mierdziaa wrcz niemoebnie, ale w tym momencie cenilimy j sobie bardziej, ni szampana. Zreszt, jeli ju o zapachach mwimy, to nasz smrodek te sodycz nie zalatywa. W zupenej obojtnoci obserwowalimy, jak jaki nieznany onierz spali si na popi, trawiony pomieniem koloru czystego bkitu. To efekt uycia przez wroga nowego typu granatw - zawieray fosfor, ktry w zetkniciu z powietrzem pali si bardzo gwatownie. Rozkazujce dwiki gwizdkw raz jeszcze posay nas do boju. Nacieralimy zatem, niecierpliwie odsuwajc na bok umierajcych i rannych, z ktrych wielu prbowao przywrze do naszych stp, po tym jak dopezli do nas po nasiknitym piasku. Bylimy jednak w trakcie kontrnatarcia i nie by to ani czas ani miejsce na okazywanie wspczucia. Szybko posuwalimy si do przodu, wok sycha byo wist przelatujcych granatw, wybuchajcych zarwno po lewej, jak i po prawej stronie. Bieglimy bezmylnie, niczym zalepione roboty. Kady, kto zatrzyma si, by poduma nad sytuacj, mg od razu zosta uznany za straconego. Jeszcze wicej statkw, jeszcze wicej odzi, jeszcze wicej pojazdw desantowych. Odnosio si wraenie, e napyw mundurw khaki ldujcych na play nie mia koca. Wikszo z nich to byy dzieciaki. Caa ich wiedza sprowadzaa si do tego, czego nauczyli si w domu, na strzelnicy, podczas manewrw lub w sali wykadowej. Tutaj mieli przej chrzest bojowy i niczym szalone niewinitka biegli prosto na rze naszych karabinw. Pomau wycofywalimy si. Anglicy nas gonili. Zwabialimy ich tak dugo, a wreszcie znaleli si tam, gdzie tego chcielimy - dokadnie pod nami i w zasigu naszych miotaczy ognia. Przywarli do ziemi, szukajc schronienia za kredowymi pagrkami, ktre znajdoway si przy play. Jeli o nas chodzi, to schowalimy si pord rumowiska, jakie pozostao z betonowego bunkra, wciskajc ciaa w kratery oraz leje po bombach. Bylimy brudni, wycieczeni, cuchnlimy jak capy. Co do tego nie byo adnych wtpliwoci. W gowie pojawia mi si zupenie oderwana od rzeczywistoci myl, e moglibymy w naszym obecnym stanie zosta porwnani do dzielnych wojakw z Norymbergii, prawdziwie lojalnych sucych Partii, ktrzy maszerowali wte i wewte podczas tych swoich niekoczcych si parad, niczym nakrcane zabawki, z ca ich pomp, wyszorowanymi do czysta gbami, waleniem w bbny, trbieniem i powiewaniem maymi flagami. My za to leelimy w naszych okopach pokryci grub warstw brudu, zawszeni i pokrwawieni, a mimo to jako tak czuem, e przy nas te marionetki z Norymbergi wygldayby cakiem gupio. Rzuciem okiem na towarzysza po mojej lewej stronie. Wyszczerzy do mnie ky w czym, co ledwie mogo uj za umiech i w tym momencie do mnie dotaro, e to ju nie jest istota ludzka, tylko dzika bestia. Wszyscy bylimy takimi bestiami, wszyscy, ktrzy walczyli w tej parszywej wojnie. Naroso we mnie kajce poczucie strachu i gniewu, ktre mnie dusio, cae ciao poczo si trz, a zby

8

szczkay. Z caej siy zagryzem kolb karabinu, potem zaczem si wydziera. Przywoaem krzykiem imi matki, jak to robi wszyscy onierze, ktrych nerwy znienacka opuciy. To do powszechna przypado u ludzi na pierwszej linii frontu. Prdzej czy pniej kademu si to przytrafiao. A gdy ju czowieka nachodzio, to w gowie siedziaa tylko jedna myl: jak najszybciej std wypieprza! Wstawaj, w nogi, do diaba z sdem wojennym, do diaba z wizieniami, lochami i caym tym zasranym interesem! To, co mnie bardzo gwatownie zatrzymao, to kolano wbite w krzy. Jaka wielka apa chwycia mnie za gow. Drugie apsko wbio mi z powrotem hem na epetyn. Spojrzaem do gry i ujrzaem Maego. We gboki oddech i sprbuj wzi si w gar - powiedzia, jak na niego cakiem sensownie. To minie, stareki, minie... Nie ma po co panikowa, dopki nikt ci jeszcze nie strci gowy z karku. Umiechn si do mnie zachcajco, ale wszystkie jego wysiki spezy na niczym: nerwy mi puciy, a razem z nimi samokontrola. Widziaem to ju wczeniej u innych i pewnie zobacz jeszcze u wielu. Porta by moe; nawet sam May, Stary by ju kiedy bardzo bliski, Legionista przechodzi to ju kilka razy, a przecie to stary wyjadacz z czternastoma latami dowiadczenia bojowego. Pki co jednak przysza kolej na moje cierpienia i staem tak, trzsc si cay w niedwiedzim ucisku Maego. Kawakiem brudnej cierki otar brud z mojej twarzy, wepchn mnie nieco dalej w ruiny bunkra i wcisn papierosa w usta. Gdzie w zakamarku wiadomoci zanotowaem, e w naszym kierunku podczoga si Stary. Co jest? Nie czujesz si najlepiej? We gboki oddech i sprbuj si rozluni. Zaszyj si tu na chwil i zaczekaj, a przejdzie. Nie ma co panikowa, jeszcze minie kilka chwil, zanim bitwa rozpocznie si na nowo. Zachowujc spokj, wycign plaster samoprzylepny, oderwa kawaek i opatrzy mi dugie rozcicie na czole. Kiedy i jak si go nabawiem, tego nie mogem sobie przypomnie. Moje kanie nie koczyo si, ale papieros przynis mi nieco ukojenia. A przede wszystkim nie byem ju sam. Byem wrd przyjaci, ktrych obchodzi mj los, ktrzy potrafili mnie zrozumie. Wiedziaem, e byli gotowi ryzykowa dla mnie ycie, gdyby tylko zasza taka potrzeba i e podzieliliby si ze mn ostatnim okruszkiem chleba. Prawdopodobnie jest to jedyna pociecha, jak mona znale na wojnie - ta niezwyka, bezinteresowna przyja, ktra rodzi si midzy ludmi zmuszonymi razem y i walczy dzie po dniu, tydzie po tygodniu, bez koca. Stopniowo si uspokajaem. Kryzys min i wiedziaem, e przynajmniej w tej chwili mog walczy dalej. Oczywistym byo, e nastpi dalsze ataki, e nadejd niespodziewanie, bez adnego ostrzeenia. Nie byo jednak sensu nad tym rozmyla, bo w tym rozmylaniu czaio si szalestwo. Stary zaproponowa partyjk kart, wic rozsiedlimy si w naszej betonowej szczelinie i chopacy pozwolili mi wygra. Ja o tym wiedziaem, a oni wiedzieli, e ja wiedziaem, ale co tam w kocu jestemy przyjacimi. I nagle, jako tak zupenie bez powodu, zaczlimy si mia, bo cho ycie nadal rowe nie byo, to przynajmniej nie byo ju takim strasznym piekem, jak chwil wczeniej.

9

D-Day + 1. Dzie pniej... Kontakt z wrogiem urwa si. Straty po obu stronach byy straszliwe. Raptem tylko jedna wioska zostaa w stanie nienaruszonym. Wikszo zostaa zrwnana z ziemi. Porta po prostu dalej jad. Naprawd wierz, e on akurat mgby zje konia z kopytami i nie cierpie z przejedzenia. Wysoki, chudy, kocisty, z zapadnitymi oczami i wklsymi policzkami, jad, beka, pierdzia, znowu jad i znowu beka, przy czym wiecznie robi wraenie czowieka umierajcego z godu. I mimo to by okazem dobrego zdrowia. Machina wojenna najwyraniej zrujnowaa mu metabolizm. Tym razem urzdzi prawdziw uczt. Nigdy wicej smaru do karabinw, odkry bowiem skadzik prawdziwej peklowanej woowiny. Posiekalimy miso i podgrzalimy w naszych hemach nad piecykiem benzynowym. Porta delikatnie miesza je ostrzem bagnetu. May doda kapk rumu, ktry gdzie wczeniej zdoby. Do posiku doczy nawet major Hinka. Byo to najpyszniejsze danie, jakie mielimy okazj zje w cigu wielu dni. Staem na warcie w pobliu karabinu maszynowego. Byo to nieprzyjemne zadanie, poniewa z kadego zagbienia wyaniaa si gsta mga, ktra pokrywaa ziemi niczym caun. Od czasu do czasu rakieta lub pocisk smugowy przebija si przez mg. Moi towarzysze spali, leeli skuleni na ziemi jak psy. Pada delikatny deszczyk, a wiatr hula gdzie powyej linii mgy. Byem sam i byo mi straszliwie zimno. Prbowaem si wtuli jeszcze bardziej w poy mojego wielkiego paszcza i opuciem hem gboko na uszy, a mimo to deszcz nadal potrafi si przebi i strumieniem zimnych kropli zalewa mi plecy. Sprawd karabin. Sprawd mechanizm strzelniczy, sprawd wyrzutni usek, sprawd pas z nabojami. Robota mudna, ale od niej mogo zalee nasze ycie. Gdzie poza punktem, w ktrym, jak sdziem, znajduje si wrg, usyszaem ciche pstryknicie. Zowieszczy dwik stali. Co oni znowu mogli nam szykowa? Przez kilka minut uwanie nasuchiwaem, ale nic si nie dziao. W pewnej odlegoci, po mojej prawej stronie, rs mniszek lekarski, jaskrawoty i samotny pord dziczy. To chyba jedyny kwiat, jaki rs na przestrzeni wielu kilometrw. Jak wyglda ten kraj, nim spada na niego wojna i zasiaa w nim zniszczenie? Lasy, pola i krowy. Jaskry i stokrotki. Soczysta ziele trawy, yzna ziemia, adnie przycite ywopoty i krte drogi. A teraz? Wszystko znieksztacone i pene krwi. Zastanawiaem si, gdzie podziali si okoliczni mieszkacy, czy nadal yj i czy kiedykolwiek tu powrc. Bardzo daleko na pnocy zagrzmiaa cika artyleria. Niebo nagle przybrao kolor ciemnego szkaratu. To pewnie plaa Omaha, gdzie lduj Amerykanie. Popatrzyem w poudniowym kierunku, ledzc trajektori ognistych rakiet, przecinajcych nocne niebo i niszczcych wszystkie formy ycia, ktre znajdoway si akurat w punkcie ich zderzenia z ziemi.

10

Porta gada przez sen. Najpierw si czowiek wsuchuje w jego sowa, bo a nu powie co interesujcego, ale po chwili to zajcie staje si nudne. Jego nocne monologi s bardzo przewidywalne, bo za kadym razem dotycz tego samego tematu: jedzenia. Legionista po cichu wydostaje si ze picej pozycji i oddala si w ciemny kt. Szum, jaki robi, przywodzi na myl wodospad. Trudno zrozumie, jak kto moe spa w takim haasie, ale co dziwne, oni wszyscy jako daj rad. Legionista potykajc si powraca na swoje miejsce i stkajc lduje pomidzy Maym a Gregorem. May wysya przez sen kopniaka. Gregor przewraca si na plecy i zaczyna chrapa. Noc wloka si niesamowicie. Po jakim czasie zaczem ni, a sen by tak dynamiczny, e wyglda na rzeczywisty. W tym nie miaem znw pitnacie lat. Znw byem w Kopenhadze. Widziaem ulice, mokre i liskie od deszczu. To wanie podczas takiej nocy zapali Alexa. azilimy sobie bez celu, jak wikszo bezrobotnych dzieciakw w Kopenhadze, gdy nagle pojawili si tamci; ich czterech przeciwko nam dwm. Jednak postawilimy si im i udao nam si uciec, nie przestawalimy biec a dotarlimy do Havnegade. Jednego z nich kopnem w brzuch i cakiem byem z siebie zadowolony. Obaj nienawidzilimy gliniarzy. Punktem honoru byo stawianie si im, jak tylko potrafilimy. Nastpnego wieczoru nadaremnie czekaem przy restauracji Wivel, w pobliu stacji, poniewa Alex w ogle si nie pojawi. Umwilimy si tam, eby powasa si w okolicy kuchni. Czasem pyszakowaty szef kuchni otwiera tylne drzwi i rzuca odpadki ze stou bogatych pastwa prosto w rce zabiedzonych i bezrobotnych. Tego dnia Alex si nie pojawi. I ju nigdy wicej nie dane mi byo go spotka. Pniej dowiedziaem si, e zosta zapany podczas jednej z cyklicznych akcji oczyszczania", razem z jakim Szwedem (co on do diaba robi w Kopenhadze? Najwyraniej zabrako mu zdrowego rozsdku), po czym zosta wysany do izby zatrzyma dla nieletnich gdzie na Pwyspie Jutlandzkim. Alex kilka razy prbowa uciec, ale za kadym razem go apali. Pewnego dnia zobaczyem jego twarz w gazecie. Zadekowa si gdzie na pokadzie parowca Odyn" i razem z nim poszed na dno. Nie jestem do koca pewien, bo to byo dawno temu, ale wydaje mi si, e pakaem, gdy to czytaem. Alex by moim przyjacielem. Moim jedynym przyjacielem. Po jego mierci nigdy jako nie udao mi si pozby uczucia, e jestem absolutnie sam na wiecie. Czule, a zarazem zowrbnie, przesunem rk po lufie ckm-u. Wystarczyoby, ebym pocign do tyu wajch zabezpieczenia, a ju maszyna byaby gotowa do swojego destruktywnego zadania... Mj Boe, jak ja nienawidziem tych ich tak zwanych demokracji, witoszkowatych tyrad i niekoczcych si kamstw! Jake atwo jest zasi wygodnie i rozdawa porady, gdy si siedzi w ciepym domostwie, z penym brzuchem i rozgrzanymi stopami. A co z armi 275000 bezrobotnych w Kopenhadze? W samej tylko Kopenhadze? A moe by tak ich wszystkich rozstrzela i mie wity spokj? To by im rozwizao kilka z ich demokratycznych problemw. To ostatnie Boe Narodzenie w Kopenhadze. Jak ja dobrze pamitam te wita! Pamitam, jak przygarbiony wczyem si po ulicach miasta, trzymajc rce, na ktrych nie miaem rkawiczek, w rozdartych kieszeniach, rozkopujc nieg nogami obutymi w przetarte buty, spogldajc w gr na lnice wiateka na choince na samym rodku Radhuspladsen. Nienawidziem tej choinki. To by

11

symbol samozadowolenia i bezpieczestwa. Ich bezpieczestwa, a nie naszego. Podszedem do drzewka i zwyczajnie je osikaem, celujc w gr, jak tylko najwyej si dao, po czym odszedem, zostawiajc po sobie parujc plam moczu na skrzypicym niegu. Samotnie spacerowaem po Vesterbrogade. Za kadym oknem wida byo ma choink albo mae wiateka i byskotki. Zdrowych i wesoych wit! Wszystkiego dobrego wam wszystkim z okazji Boego Narodzenia! Wytarty slogan na ustach wszystkich. Szczliwych wit, wesoych wit. Zwyky slogan i nic wicej. Przynajmniej ja nie nadawaem tym sowom adnego znaczenia. Sprbuj zapuka do czyich drzwi i poprosi o ks pieczonej gsi ze stou wigilijnego, a zanim si obejrzysz wyldujesz dup w rynsztoku. A mimo to zw ten moment czasem dobroci i s z siebie zadowoleni, a z caym wiatem pojednani. Pewnego popoudnia, ju po Boym Narodzeniu, spotkaem chopaka, o ktrym wiedziaem tylko, e ma na imi Paul. Wikszo ludzi pieszya si do kina, bo tego dnia akurat zmienia si repertuar i pokazywano nowe filmy. Pamitam, e byo duo filmw o wojnie, a jeden o mierci Ala Capone. Wszystkie bardzo krwawe i bardzo pasujce do czasw wojny. Paul i ja siedzielimy w restauracji, pijc kaw na spk i zagryzajc croissanta. Dalej na tej samej ulicy by komisariat policji, wic aden z nas nie czu si do koca na luzie. Co by powiedzia na ofert pracy? - rzek Paul po chwili. Wyrzek to pytanie bardzo swobodnie, jak gdyby oferty pracy byy codziennoci. Popatrzyem na niego, sceptycznie unoszc brew. Prawdziwa robota, z prawdziwymi tygodniwkami paconymi w kady pitek powiedzia, Spadaj - powiedziaem. Ale ja mwi serio. znowu jakby od niechcenia.

Nastaa chwila ciszy. Spojrzaem na niego wyzywajco, nie wierzc ani jednemu sowu, prowokujc go, by kontynuowa i do koca si okreli. Po chwili po prostu wzruszy ramionami. Mylaem, e bdziesz zainteresowany. Dostaem adres na terenie Niemiec. Brakuje im w tej chwili rk do pracy, dasz wiar? S gotowi uczy ci fachu i rwnoczenie paci kas. To jest jaka fabryka... Mwi, e po roku mona zaoszczdzi cakiem niez sumk. Siedziaem przez chwil w milczcym oszoomieniu. Robota... tygodniwka... peen brzuch, ciuchy na grzbiecie i prawdziwe ko do spania... Nawet teraz trudno mi byo w to uwierzy. Zanim zdyem zada jakie szczegowe pytania, waciciel kafejki podszed do nas, machajc wciekle w kierunku drzwi: by tu pewien limit dugoci siedzenia i gawdzenia za jedn kaw i jednego croissanta. Pitnacie dni pniej razem z Paulem przybylimy do Berlina, po podry w lukach pocigu towarowego. Niedugo pniej Paul zgin podczas wypadku w fabryce, a ja w rezultacie wstpiem do armii. Po raz pierwszy od niepamitnych czasw jadem trzy posiki dziennie. Noce spdzaem w ku. Praca bya cika, cho ta w fabryce bya jeszcze cisza. Pomau przybieraem na wadze, zapadnite policzki nieco mi si zaokrgliy, minie rozbudoway. O moje popsute i poamane zby zatroszczy si12

armijny dentysta bya to usuga obowizkowa i, rzecz jasna, darmowa. Otrzymaem elegancki mundur i poznaem smak luksusu zmiany pocieli raz w tygodniu. Nagle staem si istot ludzk. Pojem, co to znaczy by szczliwym. No i wtedy wybucha wojna, a wraz z ni nasta koniec mojego wieo odkrytego szczcia i radoci z ycia. Towarzysze, z ktrymi mieszkaem, albo zginli, albo zostali kalekami, albo przeniesiono ich do innych jednostek. Jako onierze przestalimy by istotami ludzkimi, lecz za to stalimy si niezbdnym podczas wojny towarem. Bylimy koniecznie potrzebni do kontynuowania gry na takiej samej zasadzie, jak czogi czy miny ldowe. Czasy wieej pocieli i darmowej opieki dentystycznej odeszy w zapomnienie. Bylimy brudni i obszarpani, zawszeni i cuchncy. Eleganckie szarozielone mundury, z ktrych kiedy bylimy tacy dumni, wyblaky do postaci i konsystencji starej szmaty do podogi. Puk straci swoj tosamo, wymiesza si z reszt machiny wojennej. No i wydawao si, e jest wiecznie w drodze. Maszerowalimy w deszczu, maszerowalimy w socu, w ekstremalnych upaach i podczas ekstremalnych mrozw, w niegu i mgle, po lodzie i w bocie. Gasilimy pragnienie w basenach pokrytych brudem, pilimy wod z roww. Obwizywalimy sobie stopy szmatami, gdy nasze buty byy ju zdarte. I na co mielimy czeka, co nas mogo trzyma przy yciu, dawa iskierk nadziei? Dla kadego z nas przyszo rysowaa si w jednej z trzech opcji: mona byo odnie takie obraenia, e jako niezdolny do suby zostawao si z niej zwolnionym, mona byo dosta si do niewoli i przesiedzie reszt wojny w obozie jenieckim, albo co najbardziej prawdopodobne mona byo wyldowa pod pyt nagrobkow, na jakim zapomnianym cmentarzu. Sen przerwao mi olepiajce wiato flary rozwietlajcej nocne niebo. Instynktownie rzuciem si na ziemi i podczogaem w kierunku kryjwki. Nie ma potrzeby budzi pozostaych, poniewa wszyscy zareagowali dokadnie tak, jak ja. Co te mogo si tu dzia, na tej ziemi niczyjej? Odbezpieczyem ckm. Stary wystrzeli z pistoletu i ziemia natychmiast okrya si surowym wiatem flary. Wstrzymalimy oddechy i nasuchiwalimy. Gdzie z oddali syszelimy warkot cikich silnikw, od czasu do czasu klekot ckm-u. Czogi - szepn Gregor nerwowo. Nadchodz z tej strony - zgodzi si Porta.

Stary raz jeszcze wystrzeli flar. Cisza. W ciemnociach poza zasigiem wiata z flary nic si nie ruszao, ale i tak wiedzielimy, e co tam byo. Stalimy usztywnieni, nasuchujc do blu uszu, uporczywie wypatrujc wroga. Pusty rkaw paszcza majora Hinki powiewa na wietrze. W trakcie, gdy flara wygasaa, usyszelimy zgrzyt i szczk acuchw wydobywajcy si z ciemnoci. Nadjeday czogi. Natychmiast ruszylimy do boju, przygotowujc dziaa przeciwpancerne. To bya caa armia czogw. Pod ich naporem ziemia trzsa si i dudnia. Teraz widzielimy ju pierwszy z nich, posuwajcy si w nasz stron szczytem wzniesienia jak cz dugiej, szarej kolumny prehistorycznych potworw. Pod krzyowym ogniem karabinw maszynowych podczogalimy si na teren niczyj i zainstalowalimy dziao przeciwpancerne typu Pak. Po chwili byo ju w peni gotowoci bojowej i pociski przez nie wystrzelone dotary do celu. Odgos przypomina grzmot podczas burzy, po

13

czym w niebo wzbia si czerwona byskawica. Pocisk zatrzyma si tu pod wieyczk czoowego Churchilla i to, co sekund wczeniej byo przeraajc, stalow besti napierajc, by pore swoje ofiary, teraz zmienio si gwatownie w gigantyczny fajerwerk. Pidziesit metrw na prawo od nas nadciga Cromwell. May obrci si, pooy panzerfaust na ramieniu, przymierzy zamykajc jedno oko i nacisn spust. Wystrzeli dugi jzor ognia. Cromwell podzieli los Churchilla. Ta sama scena w rnych odmianach powtarzaa si jeszcze wielokrotnie. Wiele czogw stano w ogniu, wielu ludzi spono ywcem, jednak mimo to cigle ich miejsce zajmowaa jeszcze wiksza liczba nowych. Czogi i ludzie nacierali na nas niekoczcym si strumieniem. Zniszczyli nam dziao Pak, artyleria wroga bawia si naszym kosztem. W powietrzu fruway zway gruzu i kawaki ludzkich cia. Gryzcy dym wypenia puca, pali garda i oczy. W uszach bolenie dzwonio na skutek cigych eksplozji. Leaem pasko na ziemi, z zacinitymi piciami i gow do poowy zakopan w piasku. Teraz ju wiem, dlaczego ludzie uywaj nazwy Matka Ziemia i skadaj jej hod. Nawet, gdy brudna i przesiknita krwi, tak jak w tym momencie, nadal daje poczucie bezpieczestwa. Kilka metrw od siebie zauwayem brytyjskiego szeregowca, ktry tak jak ja lea pasko na ziemi. W tym samym momencie on rwnie mnie dojrza. miem twierdzi, e obaj przygotowywalimy si by wzajemnie si zabi. Ja nie chciaem zabija. Nie czuem do niego adnej wrogoci, ale z drugiej strony nie chciaem by tym, ktry zginie. Cakiem prawdopodobne, e on myla podobnie. Zasady bitwy jasno okrelay, e jeden z nas musia zgin, wic nie byo czasu na zastanawianie si, czy aby na pewno zasady te byy dobre, czy te ze. Sprawa bya prosta i polegaa na tym, aby zabi kogo, i samemu y dalej. W rku miaem granat. Niewtpliwie brytyjski onierz te go mia. Zbami wyjem zawleczk. Pooyem go i odliczyem. Dwadziecia jeden, dwadziecia dwa, dwadziecia trzy, dwadziecia cztery... Granat ze wistem przelecia w kierunku angielskiego onierza. Po drodze min granat, ktry z podobnym wistem lecia w moim kierunku, rzuci dokadnie w tym samym momencie. Bez efektu. Zapewne obaj zareagowalimy w identyczny sposb, na czas przeturlawszy si tak, by wyj z pola raenia, dziki czemu uratowalimy skr. Podbiegem w kierunku erkaemu i wystrzeliem nerwow seri. Wybuch drugi granat. Tym razem prawie mnie trafi. Tu przed oczami byso, a gowa, cho bezpiecznie okuta w stalowy hem, pkaa w szwach. Przez sekund poczuem strach, ale za chwil ogarna mnie furia. Do tej chwili nie czuem osobistej nienawici do wroga. Zabicie go byo po prostu koniecznoci. Teraz jednak stao si perwersyjn przyjemnoci. Z ca pewnoci nie miaem zamiaru gin na bagnistych terenach Francji. Rzucilimy si na siebie. To bya zajada walka na mier i ycie, wszystkie chwyty dozwolone. Bilimy si kolbami karabinw, kopalimy si cikimi buciorami, cilimy bagnetami. Anglik trafi mnie w ydk i poczuem ostry bl. Zanurkowaem w jego kierunku z nowym zapaem. Na jego nieszczcie spad mu hem. Otrzyma ran cit w czoo gbokoci takiej, e niemal zmieciaby si tam ludzka pi.

14

Byem zbyt wyczerpany, eby kontynuowa bitw. Przez chwil nie byo to konieczne, wrg lea u moich stp. Obserwowaem go nieufnie, modlc si o to, by zmar i tym samym zakoczy ca spraw. Sam mogem go wykoczy, ale tak samo szybko jak przysza, tak szybko dza krwi mnie opucia. Facet gapi si na mnie bez wyrazu, oddychajc szybko i z blem. Po twarzy cieka mu krew, struka cieka mu z ust. Poczuem si saby i bezbronny. Bolaa mnie noga i gdyby teraz ktry z jego towarzyszy mnie tu odnalaz, to pewnie nie mgbym si spodziewa z jego strony litoci. Odwrciem si, chcc odej, ale wiszczcy oddech czowieka, ktrego prbowaem zabi, powstrzyma mnie. Z lekkim zniecierpliwieniem przyklknem przy jego boku, obwizaem mu gow bandaem najlepiej, jak tylko umiaem i wyjem menak z wod. Pij - rzekem uprzejmie. Nadal si we mnie wpatrywa, ale nie sign po wod. Na co czeka, gupiec jeden? A mu askawie przystawi menak do ust, ryzykujc, e dostan n midzy ebra? Zostawiem wod w zasigu jego rki i popdziem co si do kryjwki po naszej stronie pola bitwy, mimo i w powietrzu fruway odamki i zabkane granaty. Znalazem Legionist, ktry skuli si za poncym wrakiem Churchilla i strzela krtkimi seriami ze swego MG. W pobliu zauwayem te Maego. Jego twarz rozwietlay pomienie i wyglda icie szatasko. Z kieszeni wycignem chusteczk i ciasno obwizaem ni swoj nog. Wrg zosta odepchnity przynajmniej na chwil. Mielimy troch czasu na odpoczynek, ale poniewa mg on si okaza bardzo krtki, staralimy si go jak najlepiej wykorzysta. Porta gono konsumowa pit puszk woowiny, Barcelona puci w obieg butelk ginu, Stary bezwiednie bawi si tali kart. Gdzie z tyu, za nami, miasto Formigny stao w pomieniach. Nad Caen latay cikie bombowce Wellington, pomienie wzbijay si wysoko w niebo. Ziemia pod nami trzsa si, jak gdyby oczekiwaa jakiej katastrofy. W porzuconym jeepie Porta znalaz stary gramofon i kilka pyt. Odsuchalimy je jedna po drugiej, upajajc si dwikami muzyki, niespodziewanej odmiany po dobrze nam znanych, strasznych odgosach bitwy. Gdy przesuchalimy ostatni z pyt, wrcilimy do pierwszej. Bylimy akurat przy trzeciej rundzie przesucha, gdy w bladym wietle pojawia si grupa onierzy zmierzajcych ku nam. Wydawali si nieuzbrojeni. Nieli flag z duym czerwonym krzyem, taki sam znak zdobi ich hemy. May podnis karabin, lecz zanim zdy wystrzeli, Stary wytrci mu go z rk. Co ty do diaba cikiego wyprawiasz? A dlaczego oni zawsze zajmuj si tylko swoimi rannymi? Co jest nie w porzdku z naszymi? Jeli ktokolwiek wystrzeli w kierunku Czerwonego Krzya - powiedzia Stary gniewnie - ten May zwrci si ku niemu peen oburzenia.

natychmiast dostanie ode mnie kulk midzy oczy. Czy wyraam si jasno? Przez chwil panowaa cisza, po czym Porta si rozemia. Stary, jeste na niewaciwej wojnie! Powiniene wstpi do Armii Zbawienia. W okamgnieniu zrobiliby ci tam swoim generaem! Odwrci si i splun, ale Stary susznie nie da si sprowokowa. Nikt nie prbowa nawet podnie karabinu.15

Zabrano ostatniego rannego, ostatnie nosze byy ju w drodze do linii wroga. Panowa spokj. I wtedy, niespodziewanie, w dalszej czci okopw mody porucznik wyda z siebie ostry krzyk i osun si na ziemi. Najwyraniej skrytobjczy pocisk trafi w cel. Nastpny pocisk przemkn ze wistem obok nas i w cigu kilku sekund okrutna walka rozgorzaa na nowo. Trzy karabiny maszynowe po naszej stronie odpowiedziay ogniem, zgino kilku noszowych. Legionista pierwszy zerwa si na rwne nogi i bieg przed nami wrzeszczc, bymy za nim podyli, jak to zreszt robi dziesitki razy wczeniej, czy to na zamarznitych rosyjskich stepach, czy te na wzgrzach pod Monte Cassino. W zajadej potyczce, ktra wynika z tej wymiany ognia, zgina prawie caa druyna sanitarna jak i ranni, ktrych ta ekipa prbowaa wynie z pola walki. Ziemi po raz kolejny pokryy trupy onierzy obu armii. Aby zebra nowych rannych, potrzebna bya kolejna ekipa Czerwonego Krzya. Atak, kontratak, przerwa. Tym dniem rzdzia mier. Nie byo litoci w sektorze 91. Porta bawi si odbiornikiem radiowym, obracajc potencjometry we wszystkie strony, prbujc wyowi donony dwik BBC spord pozostaych szumw i trzaskw, ktre wylatyway z gonika. Odbio ci? - powiedzia zdegustowany Heide. - Zapi ci kiedy na tym i odrbi eb bez zadawania zbdnych pyta. Po jakiego czorta waa to w ogle robisz? Ich sowom nie mona dawa wiary, nawet gdy uda si je w kocu dosysze. Porta podnis rk. Stul gb, na lito Chrystusa! Wanie si zaczyna! Zabrzmia dwik, jak gdyby kto uderzy w wielki gong; by to efekt zamierzony i przeraajcy. Nastpnie usyszelimy zimny i poprawny gos BBC: lei Londres, ici Londres. BBC pour la France - Oczywicie wtedy nie zdawalimy sobie sprawy, Ici Londres, ici Londres... Prosimy o uwag. Oto kilka osobistych wiadomoci: Les sanglots Dugie kanie jesiennych skrzypiec e prawie cay francuski ruch oporu take sucha tej audycji. longs des violons de l'automne". Powtarzam: Les sanglots longs des violons de l'automne". Bya to pierwsza linijka wiersza Verlaine'a pod tytuem La Chanson L'automne"-. I bya to wiadomo, na ktr wszyscy czekali wiele tygodni. Oberleutnant Meyer z Kwatery Gwnej 15. Armii, ktrego gwnym zadaniem byo monitorowanie wszystkich audycji BBC, bardzo szybko i w lekkim podekscytowaniu poinformowa o tej wiadomoci Gubernatora Wojskowego Francji, a take gwnodowodzcych w Holandii i Belgii. Zosta potraktowany z pogard, na ktr wedle odbiorcw zasuy. Te mi wane wiadomoci! Jakie bajdurzenie o jesieni. Facet najwyraniej musi by kretynem. Oberleutnant Meyer wzruszy ramionami i powrci do suchania. lei Londres, ici Londres. Nadajemy kolejne osobiste wiadomoci Les fleurs sont d'un rouge sombre. Lesfleurs sont d'un rouge sombre". To by sygna dla sieci ruchu oporu w Normandii. Helene epouse Joe. Helene epouse Joe".

16

To z kolei by sygna dla caego regionu Caen. Spowodowa ca seri prb sabotau, z ktrych wiele si powiodo: zawalay si mosty, wysadzano w powietrze linie kolejowe, przecinano linie telefoniczne. W Kwaterze Gwnej 15. Armii w tym momencie zrozumiano, e gdzie w pobliu dzieje si co bardzo zego. Czy pan co z tego rozumie, Meyer? - genera von Salmuth zapyta podenerwowany. Jesienna ballada. Kwiaty s koloru ciemnoczerwonego. Helena wychodzi za Joe. lei Londres, ici Londres.... Les des sontjetes"-. Powtarzam: Les des sontjetes". Meyer tylko wzruszy ramionami i powrci do suchania.

Przez trzy dni bya cisza, po czym wiadomoci znw zaczy zyskiwa na wigorze i wymylnoci. W rezultacie wielu niczego niespodziewajcych si niemieckich wartownikw stracio ycie, a ich ciaa z noami wbitymi w plecy wrzucano do rzek i bagien. Jean pense a Ritt"--. Jean pense a Ritt". Spiker wypowiada haso bardzo powoli, robic pauzy przed kadym sowem. Porta zamia si zadowolony. Co za stek bzdur! Jan myli o zniszczeniu Rity... Jako mi si nie wydaje, eby facet mia to zrobi. A poza tym, kim oni do cholery s? Kto to jest Jan i Rita? Dla mnie to brzmi jak jaka bajka dla dzieci. To kod - wyjani Heide, ktry zawsze twierdzi, e wszystko wie. - Kiedy byem operatorem ,,Le dimanche les enfants s'impatientent"---. Le dimanche les enfants s'impatientent". radia. Takie wiadomoci nadaje si cay czas. Ta wiadomo bya skierowana do czonkw ruchu oporu, ktrzy w Normandii oczekiwali przybycia spadochroniarzy. Ici Londres. Za godzin bdziemy nadawa kolejne wiadomoci.

Rozdzia 2 OSTATNIA GODZINA Zmarych owinlimy w pcienne cauny i, zanim zakopalimy ciaa, przy boku kadego z nich zostawilimy pust butelk po piwie zawierajc dokumenty identyfikujce zwoki. Naszym zdaniem prdzej czy pniej, by moe ju po skoczeniu wojny, kto bdzie musia zaj si zorganizowaniem waciwych cmentarzy z prawdziwymi grobami i wieloma rzdami maych, biaych krzyy. Wydawao nam si, e bdzie najlepiej, jeli podczas wykopywania rozkadajcych si zwok bd zna tosamo kadej ofiary. Std pomys na butelki po piwie i dokumenty.

17

Wydawao nam si to konieczne, by obie strony mogy mie porzdne cmentarze pene polegych bohaterw. W innym wypadku, co bdzie mona pokaza przyszym, modym rekrutom, eby wywrze na nich wraenie? A oto, panowie, groby naszych wspaniaych onierzy, ktrzy oddali ycie za ojczyzn podczas ostatniej wojny... Pod tym krzyem ley Paul Schultze, skromny szeregowiec, ktry straci obie nogi na skutek wybuchu granatu, a mimo to pozosta na swoim stanowisku i da odpr wrogowi. Ten skromny szeregowiec uratowa cay puk. Zmar na rkach swojego dowdcy, piewajc patriotyczn piosenk". Na pochwek czekao tyle cia, e pomau zaczo nam brakowa butelek po piwie. Po poranku spdzonym na cikiej pracy grabarza, dostalimy p godziny wolnego na posiek, po czym wysano nas na misj rozminowywania.. To zadanie byo o wiele gorsze ni chowanie cia. ycie onierza zajmujcego si czyszczeniem terenu z min byo w powszechnym rozumieniu wszystkich kurewsko krtkie i na pewno niespecjalnie usane rami. Byy tam miny magnetyczne, ktre wybuchay po zblieniu si do nich nawet najmniejszego i nic nie znaczcego kawaka metalu. Dlatego te musielimy odoy wszystkie metalowe przedmioty, ktre do nas naleay, zdejmujc nawet guziki i zastpujc je kawakami drewna. Poniewa nie dostalimy butw na gumowej podeszwie, wikszo z nas musiaa si zadowoli szmatami owinitymi wok stp, jedynie Porta, nasz oswojony sp, mia szczcie dosta w swoje rce par prawdziwych, amerykaskich butw z tej gumy. Na urzdzeniu do wykrywania min w ogle nie mona byo polega: reagowao ono nie tylko na miny, ale take na najmniejsze czstki metalu, wic w rezultacie, w zalenoci od indywidualnego nastawienia, albo ogarniao nas szalestwo powodowane wiecznym strachem, albo stawalimy si apatyczni z powodu nadmiernego przyzwyczajenia. Obie reakcje oznaczay kopoty. Aby mie cho najmniejsz szans przetrwania podczas pracy z minami, czowiek musi by bez przerwy uwany, mie nerwy ze stali, postpowa cay czas z najwiksz ostronoci i mie pewne rce. Tam, gdzie wydawao si, e jest najbezpieczniej, mogo czyha najwiksze zagroenie. Oczywicie to Rommel by pionierem niewinnej z pozoru puapki mierci i zastawianie jej opanowa do perfekcji. Mwimy tu o drzwiach, ktre po otwarciu wybuchaj prosto w twarz, o taczkach, ktre zagradzaj ci drog, wic po zrobieniu kroku w bok ziemia otwiera si pod tob; o drzwiach kredensu, ktre s otwarte, a ktre po zamkniciu powoduj taki wybuch, e kilka ssiednich domw wylatuje w powietrze. Do tego dorzumy jeszcze praktycznie niewidzialny drut, sprytnie schowany pod dywanem lici: onierz idcy na przedzie zaczepia o niego, po chwili p kompanii naley do przeszoci. Do tej pory wiele zdylimy si nauczy o minach, a im wicej o nich wiedzielimy, tym mniej je lubilimy. Mielimy ju do czynienia z minami P2, ktrych cay szereg czono drutem i wejcie na jedn powodowao reakcj acuchow. Znalimy te i te miny, ktre mona byo zniszczy tylko przez detonacj. I te by moe najgorsze ze wszystkich, ktre naleao ostronie rozoy cz po czci, aby mc doj do detonatora zrobionego z bardzo cienkiego szka... Jeli miae yczenie umrze lub twj umys z radoci akceptowa fakt spdzenia calutkiej godziny w poszukiwaniu jednego, konkretnego

18

elementu ukadanki, to wszystko byo w porzdku i ta praca moga ci si podoba. Jeli jednak bardziej przypominasz mnie, poccego si ze strachu i niezdarnie radzcego sobie z zadaniem, to bez wtpienia bdziesz wyglda jak so w skadzie porcelany. Poruszalimy si do przodu powoli, w jednej linii, sprawdzajc ziemi krok po kroku, bez przesadnego zadowolenia, nawet posuwajc si w ogonie, gdzie mona byo oczekiwa, e czowiek bdzie do bezpieczny. Co dziesi minut zmienialimy lidera (a take gumowe buty). W ten sposb w kadym momencie ryzykowalimy ycie tylko jednego z nas i wszyscy wiedzielimy, e okres wysiku oraz wytrzymaoci mia jakie ograniczenia czasowe. Trzymalimy si w bezpiecznej odlegoci od siebie, ostronie stpajc po ladach poprzednika. Gdy przez kilka chwil wszystko wydawao si w porzdku, a nasze serca zwalniay swj szalony galop, gruczoy potowe te jak gdyby troszk si uspokajay, mrocy krew w yach wrzask, gorczkowe machanie rkoma onierza na szpicy zatrzymyway nas w miejscu. Wykrywacz min znw wysa sygna... Wszyscy zamieramy w bezruchu. Ten, ktry akurat mia nieszczcie by chwilowym posiadaczem gumowych butw, wysuwa wykrywacz do przodu, w bok, do tyu. Namierza miejsce, ktre sprawia tyle kopotw, z ociganiem podpeza obok niego, delikatnie odgarnia grn warstw ziemi. Mija pi minut. Pi minut potu i przeraenia. Tymczasem jedyna rzecz, ktr wykopuje, to kawaek szrapnela, fragment pocisku a moe granatu. Zawsze ta sama historia. No, moe prawie zawsze. Dajemy upust napiciu poprzez wybuchy zoci i wulgarne sowa, lenie winia, ktry powiedzia, e ten teren jest mocno zaminowany, kierujc bluzgi do Sub Informacyjnych, ktre t informacj przekazay dalej, przez co odpowiadaj za nasze przebywanie w tym miejscu. Najwyraniej wizie ga, a SI to banda atwowiernych gupcw. Mamroczc obelgi, w zym nastroju, przyspieszylimy nieco nasze tempo. Naga eksplozja unieruchamia nas. Biedak, ktry akurat by z przodu, wylecia z hukiem w powietrze i wyldowa na ziemi w tysicu nierozpoznawalnych kawakw. A wic wizie mwi prawd, Suby Informacyjne nie s pene naiwnych gupcw, lecz wysoce wykwalifikowanych wywiadowcw, ktrzy odwalaj kawa dobrej roboty... przy okazji wysadzajc nas w powietrze. Moe to bya mina przeciwczogowa, specjalnie dla nich przygotowana. Jeli tak wanie jest, to ju po tobie waciwie nikt nie przeywa wybuchu miny czogowej. Z kolei jeli to mina przeciwpiechotna, to sprawy nie wygldaj a tak ponuro: moesz przey, tracc jedynie obie nogi. No c, w czasach wojny nie jest to a tak wielka tragedia. Dopasuj ci dwie cakiem fajne, sztuczne koczyny i, jeli tylko nie jeste jakim wyjtkowym wiermzgiem, to najprawdopodobniej zostaniesz wczony do programu szkoleniowego dla podoficerw. Obecnie jest tam cakiem sporo beznogich kursantw. W kadym razie mogo by gorzej. Moesz si zapisa na trzydzieci sze lat, po mniej wicej pitnastu, moe osiemnastu latach w stopniu Feldwebla, przej w stan spoczynku w wieku szedziesiciu piciu lat i dosta tuciutk emeryturk. Zatem patrzc na spraw z oglnej perspektywy, kiedy tylko nie bralimy udziau w rozbrajaniu, uznawalimy miny za mieszane bogosawiestwo. Z jednej strony ryzykowao si yciem, a z drugiej

19

na szali byy jedynie twoje nogi - z czego wynikaa wielka korzy w postaci inwalidztwa i zejcia z pierwszej linii frontu raz na zawsze. Jednak jedno trzeba od razu wyjani: utrata jednej nogi lub jednej rki nie miaa sensu. Albo dwie, albo wcale. Na froncie byo wielu nieszcznikw posiadajcych tylko jedn nog, a tych co mieli tylko jedn rk byo tylu, e waciwie uwaao si ich za zupenie normalne, w peni sprawne jednostki ludzkie. Major Hinka na przykad poegna si ze swoj praw koczyn grn dwa lata wczeniej, a mimo to przez cay czas od tamtej chwili znajdowa si w samym rodku zawieruchy wojennej. Przez chwil bya moja kolej na poruszanie si na przedzie kolumny, to ja nosiem gumowe buty, ryzykowaem utrat ycia lub koczyn. Z nerwami napitymi jak postronki, czekajc na pierwszy znak niebezpieczestwa, ostronie pochyliem si i rozgarnem kp gstej trawy. Co tam byo... co metalicznego? Bdcy tu za mn Porta i Legionista zatrzymali si. Silna pokusa, by si odwrci i uciec. Niestety, ta opcja jest wykluczona. Pomalutku pochyliem si i przyoyem ucho do ziemi. Czy ja naprawd syszaem ciche tykanie, czy ten dwik jedynie podpowiedziaa mi moja wyobrania tchrza? Czy bya to mina magnetyczna, czy z opnionym zaponem? W tym momencie byem ju mokry od potu, zby szczkay nerwowo o siebie, kolana si trzsy. No dobra, to na pewno bya mina. Chwilowo cicha, ale i tak niebezpieczna. Mniej bym si ba kobry. Koniuszkami palcw wyczuwam ksztat niewidzialnej anteny, okrgej kopuy i strasznie cienkiej szybki. Klasyczna mina przeciwczogowa. To jest wanie ta chwila. Jeli chcesz dalej y, to kontroluj si, pokonaj strach. Pamitaj o wszystkim, czego ci nauczyli... Dwa palce pod kopu, dwa obroty w lewo... ale powoli, powoli... Stuczesz szybk i po tobie, Svenie, mj chopcze! Mdl si do Boga, by nie byo tu adnego ukrytego drutu, by ta mina nie bya poczona z acuchem innych min. Te gnojki, ktre podkadaj miertelne puapki, uywaj do tego celu caej swojej przebiegoci... Dwa obroty. Ten etap zosta zakoczony. Teraz dwa milimetry do gry, trzy obroty w prawo... Nie rusza si! W mord biedne, nie rusza si! Co do diaska to moe oznacza? Nowy typ miny? Nie powiedzieli nam o jakim typie, czy co? Chryste Panie, zabierz mnie std! W dupie mam ich sdy wojenne i oskarenia o tchrzostwo! Ja chc y. Przy odrobinie szczcia wojna skoczy si, zanim zd mnie osdzi. Rozsdek podpowiada, by zawrci i ucieka. Jednak moje ciao spokojnie i z rozmysem zostaje dokadnie w tym miejscu. No dobra, nadal tu jestem. To co teraz? Wyj cholerstwo, zanim je rozbroj? A czemu nie, przecie to rwna si samobjstwu? Przez cay czas siedz bezczynnie, a mina sobie ley w ziemi, pewnie wielce z siebie zadowolona. I gapi si na mnie. Szydzi ze mnie. I wtedy w gowie pojawia si nowy, straszny pomys - a moe to jest to skurwysyskie ustrojstwo z opnionym dziaaniem? Nadal podtrzymujc kopu praw rk, lew wkadam pod spd miny. Zbami rozrywam kpki trawy, ktre rosn obok miny. Nie mogliby nauczy pieprzonych map, jak wykonywa t robot? One mogyby uywa zarwno rk, jak i ng. I pewnie lepiej by t robot wykonyway, bo nie musiayby cigle walczy ze strachem. Dlaczego nikt o tym wczeniej nie pomyla? Wykorzystuj gobie i psy, konie i winie, no to czemu nie mapy? (W Polsce

20

korzystalimy ze wi. Puszczalimy je na pole minowe, eby oczyszczay teren. Problem polega na tym, e winie maj sw warto w ywej gotwce, wic uznano, e bardziej opaca si powica ludzi. Ze mierteln rozwag, powoli przycignem min do siebie. Bya cisza ni si spodziewaem, ale przynajmniej teraz j wydobyem i ukazaa si w caej swej strasznej istocie. Wielka, brzydka rzecz. Najchtniej poczstowabym j kopem i wysa przed siebie drog powietrzn, ale t przyjemno naleao odoy do momentu, w ktrym ju j skutecznie rozbroj. Zawoaem innych, eby do mnie podeszli. Podczoga si Porta razem z Legionist. Porta, cho nigdy nie przeszed w tym kierunku formalnego szkolenia, by geniuszem mechaniki, po jednym spojrzeniu na min obrzuci mnie spojrzeniem penym pogardy. Ty cholerny idioto! e obraca to badziewie w niewaciw, kurwa, stron. To nie jest normalna, francuska ruba, powiniene si by domyli, nawet jeli to ty na ni patrzye. Odwrci si i przywoa Maego. Przynie nam szwedzki klucz. OK. Skr j ponownie do gry. OK, panowie. Trzyma gowy w d i palce w dupach! Klucz szybko si pojawi. Porta przez chwil oglda min. Potulnie zrobiem, co kaza. Legionista wytar spocone rce w spodnie. Porta podnis klucz. Pochyli si nad min, nucc podczas caego procesu jak lun piosenk: Co si z nami stanie, moja ukochana? Czy bdziemy smutni czy rado nam bdzie dana? Jak to si wszystko skoczy, moje ty malutkie? Czy zadowoleniem wielkim czy te moe smutkiem? Legionista i ja obserwowalimy go usztywnieni, jak czowiek z kijem w tyku. Porta, absolutnie opanowany, podtrzyma min obiema rkami. No prosz! - wyszczerzy zby w umiechu - Niegrona, jak niewysiedziane jajko. Odwrci si i zabuja nonszalancko, wracajc do reszty chopakw z min wepchnit pod pach, jak by to bya pika do rugby. Niespodziewanie rzuci j w kierunku Gregora. brwi. Co jest malutki? Co ci przerazio? Ty gupi gnojku - Gregor sprbowa kopn Port w nogi. - Ty gupi, porbany bkarcie! Pakujemy j - powiedzia Stary z nut zmczenia. - Nie mam nastroju na zabaw i gierki. Serce mi krwawi - powiedzia Porta. - No dalej, Sven, dawaj mi te gumiaki. Moja kolej na bycie Trzymaj! Twoja kolej! Ja jej nie dam rady dwiga! Gregor wyda z siebie okrzyk przeraenia i zanurkowa w kierunku ziemi. Porta stan nad nim, unoszc

Sprbujcie pamita, e jak do tej pory stracilimy ju przy tej robocie szeciu ludzi. bohaterem.

21

Wzi buty i przesun si na czoo kolumny, jednak ju po kilku metrach zatrzyma si, pochyli, zbada grunt i wykona ruch w kierunku Legionisty i mnie. Spojrzelimy na siebie. Wiedzielimy, co si stao: Porta napotka szeregowe miny i potrzebowa drugiej osoby do pomocy. Ktry z nas mia to by? Przez sekund zawahaem si i wtedy Legionista wzruszy ramionami i ruszy do przodu. Nastpnym razem bdzie moja kolej i ju chwil pniej aowaem, e nie zgosiem si tym razem, przez co miabym to ju za sob. Porta i Legionista czogali si po ziemi wzdu drutu czcego miny. Dawniej wystarczyo przeci ten cholerny drut i mie dziki temu spokj, ale niestety wrg by teraz mdrzejszy. Obecnie drut by pokrywany cienk warstw miedzi. Wystarczyo go dotkn czymkolwiek zrobionym z metalu, a natychmiast przebiega przez niego prd i detonowa min. Odkrycie tego nowego triku zajo nam pewien czas. Wrg by wystarczajco ostrony i nie zostawia instrukcji obsugi gdzie w pobliu, wic przed odkryciem tego nowego sekretu stracilimy kilku ludzi. Ten akurat malutki prezent by przewieszony przez drzewo i podczony do trzech granatw 10,5. Porta krzykn przez rami, lekko podirytowany. No dalej, na lito bosk! Przecie nie jestemy na mszy! Moje serce przyspieszyo chorobliwie, gdy zrozumiaem, i moim zadaniem bdzie podej tam z odpowiednimi narzdziami i usun ten cholerny detonator. Nie byo to atwe zadanie. Wielu dobrych ludzi bardzo le koczyo podczas usuwania detonatorw, a poza tym istniao jeszcze ryzyko, i wrg przygotowa jak dodatkow niespodziank, ktra miaa nas zaskoczy. Porta wspi si na poow wysokoci drzewa i trzyma cztery druty, ktre byy odprowadzone od miny. Podszedem bliej, kurczowo ciskajc narzdzia. Mielimy do czynienia z min przeciwczogow. Detonator nie by wikszy ni paczka papierosw, ale dla mnie by wystarczajco wielki. Na jednym z granatw jaki dowcipni napisa wiadomo: Do pieka z wami, pieprzone Szwaby". Wiadomo zostaa podpisana imieniem Izaak. No tak, mona byo w peni zrozumie punkt widzenia Izaaka. aden czowiek o takim imieniu nie mia szczeglnych powodw, by nas kocha. Jakim cudem szczcie dalej nam sprzyjao. Pozbylimy si zarwno miny przeciwczogowej, jak i dodatkowych puapek do niej podczonych, po czym przez kilka chwil odpoczywalimy sobie na krawdzi grobu. Siedzielimy na ziemi w ciasnym pokrgu i palilimy fajki, co zwaywszy na okolicznoci byo zajciem cile zabronionym. Co wam powiem - Porta nagle si odezwa. - Zao si, e gdyby stary Adolf przyszed tu i przez p godziny popracowa na polu minowym, to nie byby, kurwa, taki pewny siebie... Zreszt pewnie te by mu spada ch kontynuowania tej cholernej wojny! To proste przemylenie wprawio nas wszystkich w dobry humor. Siedzielimy tak i mialimy si do rozpuku, a wreszcie doczya do nas reszta grupy prowadzona przez porucznika Brandta, ktry dowodzi ca operacj. Brandt by z nami od pocztku. Od czasu do czasu znika na kursach szkoleniowych, ale zawsze do nas powraca i patrzylimy na niego raczej jak na jednego z nas, a nie jak na oficera, do tego stopnia, e nawet zwracalimy si do niego po imieniu i traktowalimy go w ten nasz

22

szczeglny sposb, czyli obscenicznie poufale. To by prawdziwy oficer linii frontu i jeden z niewielu ludzi, ktrzy potrafili wymusi na nas szacunek. Cholerne miny - burkn. - Jak tak dalej pjdzie i bdzie ich wicej, to wszyscy razem Te pieprzone miny bd nam si niy nawet wtedy, gdy po wojnie bdziemy kopa warzywa w skoczymy w wariatkowie. ogrdku. Zanim sobie przypomnimy, gdzie naprawd jestemy, to bdziemy prbowa detonowa kartofle. Porta zawsze mwi kiedy", a nigdy jeli". Przypuszczam, e wikszo z nas mylaa w kategoriach kiedy", cho bylimy zbyt ostroni, eby to powiedzie na gos. Jednak z jakiego powodu nigdy nie bylimy w stanie zmusi si do wzicia pod uwag faktu, i pewnego dnia moe przyj nasza kolej i skoczymy w rowie z butelk po piwie przechowujc nasze dokumenty tosamoci. O mierci mylao si czsto, czujc krople zimnego potu na plecach, ale w gbi duszy nikt na serio nie wierzy, e pewnego dnia to moe przytrafi si i jemu. Cakiem czsto przed wikszym atakiem pomagalimy przygotowywa zbiorowe mogiy, wykadalimy je som i zbieralimy mae, drewniane krzye. Mimo to ani razu nie wyobraalimy sobie naszych cia wrzuconych razem z innymi do tej mogiy, cho mier bya zjawiskiem powszechnym. Ile razy dziennie syszao si wiszczcy dwik pociskw z granatnika, czuo dudnienie w momencie, gdy docieray do ziemi, eksplozje, a potem okrzyki blu, by potem zda sobie spraw, e onierz, ktry sta obok ciebie sekund wczeniej, ju nie yje... Ile razy dowiadczyo si takiej sytuacji, e gino p oddziau, e wszdzie wok leeli ludzie ju zmarli bd umierajcy, a ty akurat dalej stae niezraniony? Wiedzielimy, e szczcie nie moe trwa wiecznie, a mimo to instynktownie czulimy, e akurat nasze osobiste szczcie z ca pewnoci si nie wyczerpie. Porta znw jad. Tym razem bya to puszka ananasw, ktr znalaz w porzuconym amerykaskim jeepie. Dziwne, e nigdy wczeniej nie doceniaem smaku ananasw - zaduma si. Pierwsza rzecz, jak zamierzam zrobi po zakoczeniu wojny, to pj do restauracji i tak si nawpycha, eby mi uszami poszo. To oczywicie bya zachta do rozpoczcia jednej z naszych ulubionych czynnoci: zagranie w gr pod tytuem Kiedy wojna si skoczy..." Za kadym razem wracalimy do tej dyskusji oywieni i jako nigdy nie stracia ona nic ze swego uroku, cho z caej naszej grupy jedynie Heide wiedzia dokadnie, co chce zrobi ze swoim yciem. Ju w tym momencie by podoficerem i dawno temu zdecydowa, e zgosi si na szkolenie oficerskie. Majc to na uwadze, powica cz kadego dnia, i to bez wzgldu na to, gdzie bylimy i co robilimy, na nauk dziesiciu stron Podrcznika Kampanii Wojskowych. Bezlitonie si z nim z tego powodu dranilimy, a mimo to, by moe rwnoczenie, nieco zazdrocilimy mu tej jego upartej determinacji do osignicia celu. Wszyscy wiedzielimy, cho aden z nas nie chcia tego przyzna, e zbyt dugo bylimy onierzami, by mc powrci do zwykego, cywilnego ycia. Stary twierdzi, e jedynie rolnicy bd mogli z przyjemnoci wrci do swoich czynnoci przedwojennych i pewnie mia racj. Dla mnie rolnicy to zreszt i tak bya oddzielna rasa.23

Poka im pole ziemniakw lub szereg drzew jabkowych, a jest dua szansa, e ogarnie ich kompletne szalestwo. Wielu rolnikw zdezerterowao z prostej przyczyny - ujrzenia drzewka owocowego w penym rozkwicie. Prawie w kadym przypadku dwa lub trzy dni pniej byli wyapywani i doprowadzani przed oblicze sdu wojennego, gdzie niczym w malignie mamrotali co o winiach lub liwkach. Niestety, nie syszaem jeszcze o sdzie wojennym, ktry byby w stanie zrozumie ten nagy, nieodparty impuls, nachodzcy tych ludzi w momencie, gdy stawali w obliczu swej prawdziwej, czystej natury, wic rezultat z reguy bywa jeden - pluton egzekucyjny. Mino ju dziesi godzin od chwili, gdy wyruszylimy na nasz misj oczyszczania pola minowego. Dziesi godzin napicia, dziesi godzin marszu po ciece mierci; dziesi godzin, podczas ktrych nie byo miejsca na odpoczynek bo czy mona takowym nazwa dwudziestominutow przerw tu i wdzie, podczas gdy praca nie bya jeszcze wykonana choby w poowie? Wreszcie jednak pomau zblialimy si do koca. Wanie umiecilimy ostatni biay marker oznaczajcy bezpieczn drog dla czogw i za chwil moglimy mie moliwo relaksu. W momencie, gdy miaem wbi ostatni palik, ktem oka zauwayem co wanego. Znieruchomiaem i popatrzyem w gr. Pozostali stali sztywno jak figury z brzu i z rozdziawionymi gbami oraz oczami jak talary gapili si przed siebie. Wszyscy kierowali swe spojrzenia na porucznika Brandta. Sta nieco z boku od gwnej grupy ludzi, nogi rozstawione, ramiona odsunite od tuowia... Poczuem, jak strach wycisn grube krople potu na moich koczynach. Wiedziaem a za dobrze, co ta dziwna pozycja oznaczaa: Klaus sta dokadnie nad min. Najmniejszy ruch spowodowaby wybuch. Widziaem nawet drut, ktry do niej prowadzi. Klaus na pewno wiedzia doskonale jak my, e oto wybia jego godzina. Ci, ktrzy byli najbliej niego, zaczli si pomau cofa po swoich ladach, krok po kroku. Oni take byli w miertelnym niebezpieczestwie. Drut wskazywa wyranie, e mina bya poczona z innymi. Tylko jedna osoba wykazywaa jakkolwiek ch ruszenia do przodu w heroicznej, cho niewtpliwie samobjczej, misji przyjcia porucznikowi z pomoc - by to May. Musielimy go do brutalnie powstrzyma si; potrzeba byo nas trzech do tego zadania. Ledwie zdylimy uspokoi Maego, gdy Barcelon ogarno chwilowe szalestwo i pocz pomau czoga si w kierunku Klausa, ktry nadal sta na swojej miertelnej puapce. Zapcie tego gupiego pojebaca! - wrzasn Porta. Twarz porucznika przybraa straszny, oowiany kolor. To by jeden z najodwaniejszych ludzi jakich znaem, ale nawet najdzielniejsi ludzie mog spuchn w sytuacji, w ktrej stoj na odbezpieczonej minie. Ju przygotowywalimy strzykawk pen morfiny, wykadalimy opatrunki i bandae. W przypadku, gdyby jakim cudem udao mu si przey, bdziemy potrzebowali caego zapasu opatrunkw. Legionista wycign swj rewolwer. Jego zamiar by oczywisty: cokolwiek si wydarzy, Klaus nie powinien cierpie duej, ni to byo konieczne. Mona to nazwa morderstwem, ale ten facet od szeciu lat by z nami, walczy rami w rami ze swoimi ludmi podczas najstraszliwszych potyczek tej wojny. Kiedy znasz i kochasz kogo tak, jak my Klausa, nie interesuje ci zbytnio, jak poczuje si caa reszta wiata, tylko robisz to, co naley zrobi.

24

To, e mona da si zapa w tak gupi sposb, przez relatywnie nieskomplikowan min, ktr zreszt z daleka wida, to jedna z tych niesamowitych ironii wojny, ktre tak ciko znie w spokoju. A mimo to przypuszczam, e zwyczajnie nie da si ich unikn. Po penych skupienia dziesiciu godzinach w samym rodku pola minowego nie powinno dziwi, e czowiek moe na sekund czy dwie straci koncentracj. Na nieszczcie nawet uamek sekundy nierozwagi moe si w takich okolicznociach fatalnie skoczy. Porta nagle krzykn w stron Klausa: Skacz! To twoja jedyna szansa! Klaus zawaha si - i czy kto go moe za to wini? Powiedzie, e to jedyna szansa to jedno; zupenie co innego mie wystarczajc si, by sprbowa swego szczcia. Nadal czekalimy. mier czekaa nie mniej cierpliwie na sw ofiar, ktrej bya pewna. Po pewnym czasie - po dziesiciu minutach? a moe po pgodzinie? po dniu, tygodniu, miesicu? Wydawao nam si, e mina caa wieczno - Klaus podnis rk w cichym, poegnalnym gecie salutowania, ugi kolana i przygotowa si do podjcia swej jedynej prby... Przycisnem donie do uszu. Klaus pozosta w pozycji biegacza, ktry czeka na znak rozpoczcia wycigu. Chyba wszyscy dzielilimy z nim cierpienia zwizane z ostatnimi mylami. Dopki tak sta, by ywym czowiekiem, w momencie, gdy si ruszy, prawdopodobnie bdzie trupem. Przycisn koniuszki palcw do ziemi, przygotowujc si do swojej jedynej szansy. I wtedy nagle znw si wyprostowa. Rzucie mi wasze paszcze bojowe. Dziesi paszczy poleciao w jego kierunku. Dotary tylko trzy. May znw si zerwa do przodu, jednak Porta natychmiast zdzieli go szpadlem w gow. May z chrzkniciem osun si na ziemi. Podzikujcie mu ode mnie - Klaus rzek ponuro. Owin si trzema paszczami, jak naj szczelniej chronic brzuch i klatk piersiow. A potem raz jeszcze zasalutowa. Skacz, na mio bosk, skacz! Syszaem swj wasny szept, gdy wymawiaem t komend, ale mj gos nagle znikn w zgodnym biciu dzwonw, dzwonicych w caym kraju. Dzwony te oznajmiay wszystkim wyzwolenie Francji. Wiatr przywia nam szczliwe dwiki kurantw, wykrzykujcych, e Francja jest wolna. Ludzie zapomnieli o okropiestwach wojny, do diaba z ldowaniem w Normandii, zrujnowanymi budynkami, zniszczon okolic. Jedyne, o czym w tym momencie myleli, to fakt, e znw s wolni. Na ulicach onierze amerykascy taczyli z francuskimi dziewcztami. Viva la France! Mort aux Allemands! Porucznik Brandt napi minie. I skoczy. Eksplozja, ktra moga zniszczy bbenki w uszach, zaguszya na chwil bicie dzwonw. Nastpnie w gr polecia jzor ognia... Biegiem ruszylimy do przodu. Oderwao mu obie nogi. Jedna leaa przy jego boku, a druga Bg jeden wie, gdzie poleciaa. Cae ciao mia pokryte oparzeniami, ale nadal by przytomny.25

Stary od razu przygotowa morfin, Porta i ja zaoylimy na jego krwawice kikuty ng opaski uciskowe. Mundur by w strzpach, w powietrzu unosi si zapach spalonego ciaa. Klaus zaciska zby tak dugo, jak tylko mg, ale za chwil zacz si prawdziwy bl i wrzaski porucznika mieszay si z wesoymi kurantami. Wicej morfiny! - zagrzmia May, ktry odzyska przytomno po ciosie szpadlem. Nie mamy ju wicej morfiny - odpar cicho Stary. May naskoczy na niego. Co to ma do diaba znaczy, e nie mamy? Znaczy dokadnie to, co powiedziaem - odrzek Stary, odrzucajc strzykawk zdegustowanym

gestem. - Nie ma ju morfiny. C jeszcze moglimy zrobi? Niezbyt wiele. Moglimy jedynie przysi obok porucznika i wspcierpie w jego agonii. Kto wsadzi mu papierosa w usta, ktre ju pomau przybieray sin barw. Wszystko bdzie w porzdku... Miy pobyt w szpitalu... Nie umrzesz. Przecie wojna si skoczya... Dasz rad. Kiedy wrcimy do bazy... Syszycie te dzwony? Wojna si skoczya!

Koniec wojny, a take rychy koniec ycia porucznika. Zmar w przecigu kilku sekund, a my powrcilimy po swoich ladach na pole minowe niosc go na ramionach, z powrotem pomidzy biae markery, ktre on nam pomaga stawia. To by kondukt pogrzebowy z triumfujcymi dzwonami w tle. May szed na przedzie. Porta obstawi ty, grajc melancholijn melodi na swoim flecie. To bya Podr dzikich abdzi" - jedna z melodii, ktre Klaus kocha najbardziej. Rosjanin, porucznik Koranin z 439. Batalionu Wschodniego, dokona razem ze swoj kompani Tatarw niesamowitego odkrycia: w amerykaskim samolocie desantowym, obok trupw trzech onierzy amerykaskich, leaa teczka wypchana po brzegi dokumentami. Koranin natychmiast przej t teczk w swoje posiadanie i razem z dowdc kompanii, ktry te by zdania, e spraw powinien natychmiast zaj si genera Marcks, jak najszybciej udali si do tego dowdcy 8. Armii. Genera od razu doceni warto odkrycia Koranina i czym prdzej przekaza wieci do 8. Armii. Ku jego zdziwieniu i oburzeniu tam zamiali mu si w twarz, twierdzc, e opowiada bzdury. Przez chwil genera Marcks by tak oszoomiony wasnym gniewem, e nie by w stanie zrobi nic innego, jak tylko usi i wrcz dusi si w niemej furii, podczas gdy jego adiutant taktownie stan nieco z boku i pocz przeglda zawarto rzeczonej teczki. Obaj mczyni byli przekonani, e dokumenty byy prawdziwe. Czy uwaa pan by moe, e Tajne Suby...? Genera wanie tak uwaa. Tajne Suby powinny by natychmiast zaalarmowane. Nie ma wtpliwoci, papiery s najwyszej wagi. Nastpnym krokiem powinno by skontaktowanie si z

26

generaem feldmarszakiem von Rundstedtem i poinformowanie go, e genera Marcks ma w swoim posiadaniu dokumenty zawierajce najtajniejsze plany dotyczce ldowania aliantw w Normandii. Plany te pokazyway a nazbyt wyranie, e prawd jest to, co do tej pory byo czystym przypuszczeniem: ostatnie ldowania byy jedynie preludium do inwazji na pen skal, takiej inwazji, jakiej przez ostatnie cztery lata wszyscy si spodziewali. Bzdura! - krzykn von Rundstedt i rzuci suchawk telefonu. Pozosta niewzruszony w swej decyzji. Plany byy faszywe. Puapka celowo zastawiona przez wroga. Podoona tam po to, by tacy atwowierni gupcy jak Marcks dali si w ni zapa. A tak w ogle, to ldowania na pewno miay na celu wprowadzenie Niemcw w bd. Von Rundstedt mia swoj wasn teori na ten temat. Z ca pewnoci alianci planowali inwazj, ale ldowania w Normandii wcale nie stanowiy preludium do niej. Uyto ich po to, by odwrci uwag wroga. Zwolni generaa Marcksa z funkcji gwnodowodzcego - von Rundstedt nakaza poirytowany. To idiota i bajkopisarz, a jako taki nie ma prawa sta na czele armii. Pozby si go.

Rozdzia 3 WZGRZE GOLGOTA Bya noc. Wracalimy gwn drog, w trzech kolumnach, do pozycji 112. Wilgotna mga, charakterystyczna dla Morza Pnocnego, wisiaa nad ziemi, przedostajc si pod ubrania i pod skr, wdzieraa si nam do garde i docieraa do szpiku koci. Maszerowalimy z tyu jednej z kolumn. Przd ju dawno znikn gdzie we mgle. Min ju pewien czas od momentu, gdy ich ostatnio widzielimy, i tak waciwie ich obecno na czele kolumny to bya raczej kwestii naszej wiary ni dowodw. Porta cho raz w yciu przesta gada o arciu. Przerzuci si jednak na drugi ze swych ulubionych tematw i wanie opowiada nam jedn ze swych niekoczcych si opowieci o kurewkach. Stary osania tyy, dziarsko maszerujc z gow wtulon w ramiona i nieodzown fajk wcinit w kcik ust, hem zwisa przywieszony na pasku karabinowym. Zawsze zwracalimy si do niego po prostu Stary. Od samego pocztku. W rzeczywistoci jego godno to Feldwebel Willy Beier i by dowdc naszego oddziau. Nie za bardzo przypomina swym wygldem onierza idealnego wedle wyobrae armijnych. Maszerowa w czarnych buciorach wojskowych, ktre byy na niego o kilka rozmiarw za due, nosi zniszczony mundur, a na twarzy tygodniowy zarost, ale i tak by najlepszym dowdc, jakiego w yciu spotkaem. Zeszlimy z gwnej drogi i wkroczylimy do czego, co prawdopodobnie jeszcze kilka dni wczeniej byo cakiem gstym lasem. Teraz jednak drzewa byy przewrcone, ziemia rozgrzebana i rozjechana przez kawalkady czogw, wok gsto leay spalone wraki, opuszczone jeepy, przewrcone ciarwki. Nie inaczej rzecz si miaa z ogromn iloci szcztkw ludzkich porozrzucanych na drodze.27

Jezu, ci to dopiero dostali bcki - mrukn May, ktry chyba po raz pierwszy w yciu

zabrzmia, jak gdyby by w szoku. Porta na jedn litociw chwilk zaprzesta swojej dramatycznej opowieci o najstarszym zawodzie wiata. Cikie pociski - powiedzia. To nowy rodzaj pociskw modzierzowych - Heide przedstawi przeciwn interpretacj jako Och, to wrcz cudownie, cudownie! - zakrzykn Porta, klaszczc w donie. - Ju si nie mog

czowiek, ktry zawsze mia najwiesze dane. - Ich opary przenikaj przez mundury i pal ciao. doczeka chwili, kiedy zobacz je w dziaaniu. Zwglonych cia faktycznie byo bardzo duo. I nie by to jedyny widok, ktry wywoywa ciarki na grzbiecie. O jedno z drzew opierao si nagie ciao pozbawione ng. Wok nas zalegay poodcinane koczyny. May znalaz na przykad odcit gow, nadal okutan w hem, i da jej zacnego kopa, jakby to bya pika do gry w nog. Legionista, ktrego z reguy nic nie brzydzio, przykry usta doni i odwrci si od nas. S pewne rzeczy - wyjani nam - od ktrych po prostu robi mi si niedobrze. Akurat widok Tu jest jak w sklepie rzenickim - zauway Gregor z rzadkim u niego przebyskiem wyobrani. Wszdzie wisz ptusze micha. Mnie to bardziej przypomina jak kuchni z pieka rodem - odpar Porta. - Zao si, e tu jest Zamknijcie te swoje parszywe jadaczki - warkn nagle Stary. gowy bez tuowia odbijajcej si w ten sposb po ziemi to wanie jedna z nich.

tyle pieczystego, e mona by przez tydzie karmi nim poow niemieckiej armii. Zapada midzy nami niezrczna cisza. Porta wanie zaczyna swoje pytanie. Czy mwiem wam kiedykolwiek o..., kiedy nagle ziemia zatrzsa si nam pod nogami i usyszelimy huk eksplozji. Instynktownie padlimy na kolana. Gasi fajki, rozproszy si! Rozproszylimy si w popiechu. Strumie ognia wystrzeli w powietrze nad naszymi gowami. Ogie pochodzi prawdopodobnie z baterii Dora, ktre skadaj si z dwunastu dzia. Pojedynczo, pochyleni, czogalimy si wzdu muru bezzaprawowego, jakich wiele mona byo znale w tej czci kraju. Wrg czyni nasze ycie jeszcze trudniejszym, poniewa po kadej salwie zmienia pozycj, z mozoem przesuwajc dziaa w nowe, nieoczekiwane miejsce i stamtd zalewa nas strumieniem ognia. Ruszaj si, dobra? - sykn Stary. - Podchodz coraz bliej. Za chwil na nas centralnie wsid. Jego sowom nie mona byo odmwi racji: tu za nami wyrosa chmura gstego dymu, z ktrej przebijay jzory szkaratnych pomieni. Sdzc po okropnym wyciu i wrzaskach, ktre dochodziy do nas z drugiej strony ciany dymu, biedacy, ktrzy si w niej znaleli, nie mieli wikszych szans.

28

Przycupnlimy wzdu muru. Ochrona, jak nam dawa, bya bardziej psychologiczna ni rzeczywista, ale na szczcie w tym momencie nikt o tym nie mia czasu myle. Obserwator z pierwszej linii, jaki porucznik artylerii, nagle wyoni si z leja po pocisku i podszed do nas wcieky. Pokrywao go boto i krew, mia otwart ran na czole. Co si tu do diaba dzieje?! - zawoa, oczekujc wyjanie. - Kto dowodzi t band kretynw? Kogo ty nazywasz band kretynw? Porucznik podnis obie donie w gecie rozpaczy. No twoj pieprzon kompani, naturalnie! Moe bycie tak w kocu zaczli std wypierdala, Oberleutnant Lwe, ktry zastpi naszego zmarego porucznika Brandta, a zatrzs si z oburzenia.

bo cigacie na nas ogie wroga! Skuleni przy podstawie muru, podjlimy dyskusj z charakterystycznym dla nas zainteresowaniem. Porta. Jemu si wydaje, e my tu niby co robimy? Gramy w pierdolone pcheki? Bateria rakietowa znajdowaa si przy drodze zaledwie kilkaset metrw od nas. Pociski zmierzay ku nam czsto i gsto, a paszcz ognia spowija mglisty rejon w promieniu wielu kilometrw. Pozostalimy w naszym iluzorycznym schronieniu, przytuleni do siebie, kady wcinity gboko w swoich towarzyszy. Pomienie byy ju cakiem blisko. Tamci zbierali siy po drugiej stronie drogi i pewnie wkrtce sprbuj j przej i nas otoczy. Porucznik Lwe kaza poda dalej informacj, e za chwil znw ruszymy, gsiego, czym podkreli, e ma na myli jeden za drugim, a nie w nieskadnym szyku, walczc o miejsca na przedzie. Wypenilimy jego rozkaz. Ledwie zdylimy przemierzy niewielki dystans, kiedy to, odwrciwszy si, zauwayem kby ognia mknce nad drog i ldujce dokadnie w murze, ktry przed chwil by naszym schronieniem. Przez sekund wida byo sylwetk czowieka rysujc si na tle blasku, lecz za chwil posta ta wyrzucia ramiona w gr i wpada w krg pomieni. To by ten arogancki porucznik artylerii. Gdyby nie zmarnowa tyle czasu na stawianie naszego porucznika Lwego do pionu, moe nadal by y. Ale tak wyranie musiao by, o czym Porta z radoci napomkn. Przypomniaem sobie jeszcze jedno wydarzenie, kiedy to nam si udao, a kto inny mia mniej szczcia, zreszt przez czysty przypadek - wtedy te Porta skwitowa to wydarzenie w taki sam sposb. Nasza grupa krya si w lasach razem z jakimi onierzami z korpusu inynieryjnego. Lao jak z cebra i po chwili bylimy tacy mokrzy, jakbymy siedzieli na otwartym terenie. Wtedy to May, jak zwykle zniecierpliwi si wyduonym okresem braku aktywnoci. Mam tego do - owiadczy. - Czy nie moemy si po prostu ruszy std? Tak te zrobilimy i ledwie emy uszli pidziesit metrw, gdy nastpia gona eksplozja i oba drzewa oraz inynierowie stojcy przy nich rozlecieli si na kawaki. Pamitam te, e innego razu zainstalowalimy si w opuszczonym domu w jakiej wsi, ju nie pamitam gdzie to byo, i postanowilimy zagra partyjk w karty razem z grup grenadierw. Przez Najwyraniej dawno nikt mu nie da kopa w dupsko - zawyrokowa podniesionym gosem

29

czysty przypadek Porta zauway, e w jednym z rogw pokoju znajdoway si dwa druty, ktre przebiegay wzdu listwy podogowej Chwileczk - powiedzia - co to jest, to co tam? Bdc z natury i z dowiadczenia podejrzliwymi istotami, natychmiast porzucilimy karty i zaczlimy ledzi ciek, ktr biegy druty. Gocie z oddziau grenadierw pozostali na swoich miejscach, klnc nas za to, e przeszkodzilimy im w grze. Chwil pniej, idc wzdu drutu, dotarlimy za tylne drzwi i sekundy pniej, nim zdylimy dotrze do rda przewodw, dom zmieni si w sup ognia leccy w powietrze. Ale tak to ju jest. Dotarlimy w kocu do pozycji 112 i zgodnie z rozkazem przejlimy j od kompanii, ktr mielimy zluzowa. To byli esesmani nalecy do 12. Dywizji Pancernej SS Hitlerjugend. aden z nich, poza oficerami, nie mia wicej ni siedemnacie, osiemnacie lat, jednak w cigu ostatnich trzech dni ci cisi, trzymajcy prost postaw chopcy przemienili si w starych, starych ludzi o twarzach pokurczonych, ramionach skulonych tak, e niemal sigay uszu, i szklanym spojrzeniu. Ponad poowa ich kompanii zgina podczas bitwy. Gdy przybylimy, bez sowa spakowali manatki i stali tak, czekajc na sygna do wymarszu. Sprztnli nawet swoje puste magazynki. Wydawali si modelem perfekcjonisty i by to najsmutniejszy widok na wiecie. Obserwowalimy ich, jak szli i w zdumieniu krcilimy gowami. Jedynie Heide pozosta niewzruszony. Macie tutaj przykad dyscypliny! - rzek z podziwem w gosie. - C za onierze z tych dzieciakw. Powinni by oficerami, maj... widzielicie? Wszyscy mieli Krzye elazne. Pierwszej klasy, wszyscy... Boe, oddabym wszystko, eby mc dowodzi tak grup! Prosz ci bardzo - odpar lakonicznie Porta. - Dla mnie to podejrzana sytuacja. Do diaba z cholernymi bohaterami - dorzuci May, koczc tym samym dyskusj.

Gapilimy si, jak odchodz - staruszkowie w dwch kolumnach - i para za par znikaj za wzgrzem. Mieli mundury w nienagannym stanie, krok wojskowy, a ich sprzt lni poprzez mg - a to wszystko po trzech dniach cikich bojw! Zdaniem nas wszystkich, z wyjtkiem Heidego, widok ten by aosny do granic wytrzymaoci. Z kolei dla Heidego to obraz perfekcji. Oczy lniy mu, jakby by w gorczce i chyba najwyraniej nie rozumia, jak czua si caa reszta naszej ekipy. Och, id i przycz si do nich, jeli tego tak strasznie chcesz - Porta warkn. - Czy co ci powstrzymuje, ty cholerny podegaczu wojenny? Heidego sowa Porty zupenie nie ruszyy. Cakiem prawdopodobne, e ich w ogle nie sysza. Zatopi si na chwil w swoim prywatnym marzeniu o chwale. Wyobraa sobie, e jest ju oficerem z pukiem pod komend. Zauwayem, jak sign doni w okolice garda, bez wtpienia szukajc na szyi Krzya Rycerskiego, ktry w wyobrani Heidego na pewno kiedy jego szyj przyozdobi. May pokrci gow zdegustowany. Niecierpliwym ruchem zerwa dwie gazki i zwiza je razem na ksztat krzya.

30

Hej! Przymierz, moe rozmiar pasuje!

Heide popatrzy na niego nieobecnym wzrokiem i obdarzy piknym, cho faktycznie cakowicie bezmylnym, umiechem. May odwrci si i splun. Zaczo pada i zimne krople deszczu spyway po hemach i ldoway nam na plecach. W tej czci kraju naprawd panowa jaki fatalny klimat! Mga, deszcz, wiatr, boto szczeglnie boto. Nie dao si zrobi jednego kroku, eby zaraz si nim nie pokry. To bya gruba, lepka, czerwona glina, ktra uporczywie przyklejaa si do umundurowania i sprztu, wszdzie zostawiaa szkaratny py. Wrg zaatakowa tu przed witem. Nie zdawa sobie sprawy, e oddziay SS, ktre utrzymyway t pozycj przez trzy dni, zostay zluzowane, a my nie dalimy mu podej wystarczajco blisko, eby si w tej kwestii zorientowa. My te mielimy swoj uporczyw dyscyplin bojow, gdy nas ostrzeliwano nabylimy t trudn umiejtno podczas walk na froncie rosyjskim. Nasi przeciwnicy to w wikszoci oddziay z puku kanadyjskiego. Kanadyjczykw i ich sadyzmu nie cierpielimy w wyjtkowy sposb. Syszelimy opowieci, e mieli oni zwyczaj przywizywa winiw drutem kolczastym do czogw, a z ca pewnoci wiedzielimy, e gdy wpado si w ich apska, najlepsze, na co mona byo liczy, to kula w ty gowy. Po chwili do Kanadyjczykw doczyli Highlanderzy Gordona, ale do Szkotw nic nie mielimy. Zdobylimy si nawet na to, by uratowa trzech z nich, rannych, zapltanych w zasieki z drutu kolczastego. Dranie mieli pene portki strachu, bo najwyraniej myleli, e przyszlimy ich rozstrzela na miejscu. Cholera wie, skd im si takie informacje w gowach pojawiy. Przypuszczam, i to sprawka propagandy. Plotki rozsiewane przez zjadliwych urnalistw, ktrych, gdyby to ode mnie zaleao, powinno si bez zadawania zbdnych pyta szlachtowa. Cay dzie przeylimy pod cikim ostrzaem. Brytyjczycy wanie rozpoczynali atak lotniczy na Caen, wic niebo pokryy sylwetki bombowcw, a w powietrzu fruway odamki i bomby. Chryste Panie, mam nadziej, e nas tam nie wyl - mrukn Porta, pokazujc ruchem gowy Caen. - Pamitacie, jak to byo w Kijowie, gdy Rosjanie byli ledwie dwa kroki za nami? Cholera jasna, nienawidz siedzie w miastach. No a Rzym? - May podj temat z innej perspektywy. - Jeli dobrze pamitam, to w Rzymie Rzym to co innego - odpar Porta. miae cakiem niezy ubaw. A dziw bierze, e nie zostae tam kardynaem! Seria z ckm-u potargaa ziemi tu przed naszymi nosami. Barcelonie zdmuchno hem, ktry potoczy si na dno okopu - zakrzykn wciekle, gdy schyli si, aby go odzyska. Banda szkockich bkartw! Chodcie no tutaj, a poka wam par sztuczek! Na chwil rzenia uspokoia si. Na dnie okopu rozoylimy paszcze przeciwdeszczowe i usiedlimy do kart. Porcie pod krzaczastymi brwiami zalniy te jego mae, byszczce oczka, gdy co i rusz wychyla si w rne strony prbujc dojrze karty innych graczy. Heide, jak zwykle nieufny, trzyma karty przy przysowiowych orderach i dziwacznie na nie zezowa. Najprawdopodobniej by to suszny rodek bezpieczestwa: Porta znany by z tego, e oszukuje, a jego oczka to prawdziwe rentgeny. Ze31

spojrzenia Gregora wywnioskowaem, e rozwaa numer z co najmniej picioma kartami. Odwrciem si w stron Maego, ale by daleko ode mnie, siedzia rozparty ze swymi mierdzcymi stopami podpartymi na czyjej masce przeciwgazowej, dubic jzykiem w zbach. Rany boskie, ale te jego giczoy cuchny! Od tygodni chyba nie widziay wody, a Bg jeden tylko wiedzia, kiedy ostatnim razem weszy w bliszy kontakt z mydem. Barcelona rzuci szybkie spojrzenie na swoj do i zadeklarowa: Hombre, pasuj!" gosem penym zdegustowania, po czym z impetem cisn karty na ziemi. Barcelona ostatnio w coraz wikszym stopniu uywa hiszpaskiego, bardziej ni kiedykolwiek wczeniej. Od lat rozwodzi si marzycielsko na temat lat spdzonych w Hiszpanii, gdzie walczy w wojnie domowej. Nosi nawet w kieszeni jako pamitk zasuszon pomaracz. Prosto z Walencji - zwyk nam mawia w zachwycie. Legionista podnis do i bez adnych emocji pocz j oglda. Obserwowanie wyrazu twarzy Legionisty nigdy nie przynosio adnych korzyci. Lata spdzone we francuskiej Legii Cudzoziemskiej zostawiy na nim swj lad i mia oczy zawsze spokojne i chodne, a usta markotnie zacinite. Chyba nie przypominaem sobie sytuacji, w ktrej by si zamia. Nie, na pewno nie widziaem go w takiej akcji, bo wtedy z ca pewnoci zapamitabym, z jakiej to byo okazji. Stary wydoby jakie chrzknicie z gbi garda i rzuci karty, szukajc pocieszenia w swej ukochanej fajce. W pewnym sensie Stary zawsze przywodzi mi na myl Kata z Remarque'a. Nauczy nas rozpoznawa granaty jedynie po dwiku, ktry wydaway podczas lotu. Kat dokadnie tego samego uczy swoich ludzi. Generalnie nauczy nas prawie wszystkiego na temat wojska i Bg jeden wie, ilu z nas do chwili obecnej by ju zgino, gdyby nie on. Wycign nasz oddzia z wielu nieciekawych sytuacji. Take wielu nowych, modych oficerw, prosto po akademii wojskowej w Poczdamie rzuconych w wir wojenny, miao powody, by Staremu dzikowa. Nigdy nie zapomn te Obersturmfhrera SS, ktry na pewien czas zosta do nas odesany karnie. Utrata poowy kompanii zaja mu nie wicej ni p godziny -Rosjanie okryli po cichu jego ludzi, dosownie tu przed jego nosem. Obersturmfhrer by jednym z niewielu, ktrym udao si przebi i dziki temu przey. Gdyby nie wyrozumiao majora Hinki, bez wtpienia oficer ten skoczyby przed obliczem sdu wojennego. Dziki temu sta si nagle bardzo pokorny i okaza si jednym z najlepszych uczniw Starego. Usyszaem kiedy rozmow, ktr Stary prowadzi z jednym z oficerw medycznych przy Gwnym Dowdztwie, ktry gorco popiera tez, e powinnimy wygra, poniewa jestemy lepsi ni nasi wrogowie. Niestety - odrzek Stary do sucho - nie zawsze wygrywa ta lepsza strona, niekoniecznie. No c - odrzek doktorek - by moe ma pan racj, nie znam si moe za dobrze na sprawach

wojskowych... Ale prosz mi powiedzie, kiedy dostaniemy te wspaniae nowe typy broni, ktre nam od tak dawna obiecuj?

32

Nowe bronie? - Stary podrapa si w ucho ustnikiem fajki i zamia si sam do siebie. Widzi

pan, nie pokadam za duo nadziei w tych mitycznych nowych broniach. Jestem raczej chtny do kontynuowania walki przy uyciu starych... I z tymi sowy odwrci si i wskaza na nas. Na Port z jego chuderlaw szyj i trzscymi si nogami; na Maego, czowieka wielkoci wou o wielkim sercu i maym mdku; na Barcelon, z jego fatalnym paskostopiem, na mnie - czowieka o sabym wzroku, ktry nie znosi wiata; Gregora, ktry straci poow nosa i majora Hink, ktry straci prawe rami. Wygldaj moe nieco aonie - przyzna Stary, gdy Hinka by zbyt daleko, by to dosysze ale prosz mi wierzy, e wol mie przy boku ich, ni jakkolwiek ilo nowych typw broni. To wanie tacy ludzie potrafi powstrzyma wroga, a nie te paskie rakiety i latajce bomby. Doktor westchn. No c - znw rozpocz, ale tym razem byo to pozytywne westchnicie - by moe ma pan racj. Ja tam si a tak nie znam na sprawach wojskowych... Dwa dni pniej dowiedzielimy si, e posa so