susan forward & donna frazier--szantaż emocjonalny
TRANSCRIPT
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
1/331
Susan Forward i Donna Frazier
Szanta emocjonalny
przekad:
Magorzata Majchrzak
GDASKIE
WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE
Gdask 1999
Tytu oryginau: EMOTIONAL BLACKMAIL
When the People in Your Life Use Fear, Obligation and Guilt to Manipulate You
Copyright 1997 by Susan Forward. Published by arrangement with HarperCollins Publishers, Inc.
Copyright for the Polish edition by
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 1999
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
2/331
Wydanie pierwsze w jzyku polskim
Redakcja: Bogumia Cirocka
Korekta: Anna Maria ebrowska
Opracowanie graficzne: Agnieszka Wjkowska
Skad: Kamila Kwiek
ISBN 83-85416-91-9
Druk: Drukarnia Stella Maris "
Gdask
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne
81-753 Sopot, ul. Bema 4/1 a, tel./fax 551 61 04
e-mail: [email protected], www.gwp.gda.pl
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
3/331
SPIS TRECI
Wstp 9
Co to jest szanta emocjonalny? 12
Zagubieni we MGLE 12
Zrozumie sytuacj 13
Do szantau trzeba dwojga 14
Rola, jak odgrywamy
w emocjonalnym szantau 15
Cena, jak pacimy 16
Zrozumie i przystpi do dziaania 17
Nowy sownik wyborw 17
Cz I
ZROZUMIE TRANSAKCJ SZANTAU 19
Rozdzia 1. Diagnoza: Szanta emocjonalny 21
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
4/331
Sze miertelnych symptomw 22
Jeli to jest tak wyrane, dlaczego tego nie dostrzegamy? 24
Prawo do stawiania granic 25
Jeden konflikt, dwa rozwizania 27
Jaki jest prawdziwy motyw? 30
Od elastycznoci do zamroenia 31
Rozdzia 2. Cztery oblicza szantau 34
Prokurator" 35
Biczownik" 42
Cierpitnik" 45
Kusiciel" 48
Wszystko, co odnosi skutek 52
Rozdzia 3. Wszechobecna mga 53
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
5/331
Lk 54
Poczucie obowizku 60
Poczucie winy 65
Spltane nici 67
5
Bez przedawnienia . 68
Kiedy uzasadnione poczucie winy wymyka si spod kontroli 69
Zdezorientowani i zagubieni we mgle 70
Rozdzia 4. Narzdzia pracy szantaysty 71
Propaganda 72
Wmawianie choroby - patologizacja 75
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
6/331
Szukanie sprzymierzecw 81
Negatywne porwnania 84
Rozdzia 5. Wewntrzny wiat szantaysty 87
Z czym wie si frustracja 87
Od frustracji do utraty 88
Deprywacja i zaleno 89
Mieszanina przyczyn 90
Kiedy kryzys staje si katalizatorem 91
ycie usane rami 93
Obcy najblisi 94
Tylko oni si licz 95
Z igy widy 96
Wygra bitw, przegra wojn 98
Korzyci z karania 99
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
7/331
Zmniejszy straty 100
Udzieli nam lekcji 101
Stara walka, nowe ofiary 102
Zacienianie zwizku 103
To nie chodzi o ciebie 105
Rozdzia 6. Trzeba dwojga 106
Wyzwalacze" 107
Cechy, ktre sprawiaj, e jestemy podatni na szanta 108
Uzalenienie od aprobaty 109
Unikanie zoci i denie do zgody za wszelk cen 112
Przyjmowanie oskare 115
Krwawice serce" 119
Brak wiary w siebie 123
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
8/331
Kwestia rwnowagi 125
Szkolenie szantaysty 125
Szantaowanie samego siebie 128
Sowo ostrzeenia 129
Rozdzia 7. Wpyw szantau 130
Wpyw na nasz szacunekdo samych siebie 131
Wpyw na nasze samopoczucie 135
6
Zdradzanie innych w celu uagodzenia szantaysty 137
Wpyw na zwizek 138
Cz II
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
9/331
PRZEOY WIEDZ NA CZYNY 143
Wstp: Czas na zmian 145
Krok po kroku 146
Rozdzia 8. Zanim zaczniesz 149
Pierwszy krok 150
Zmiana ulegych zachowa 152
Sygnay SOS 155
Krok pierwszy: Sta 155
Krok drugi: Obserwuj 164
Rozdzia 9. Czas na decyzj 170
Trzy kategorie da 170
Niewielki problem 171
Kiedy stawka jest wysza 176
Wane yciowe decyzje:Traktuj je z uwag 180
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
10/331
Rozdzia 10. Strategia 191
Strategia 1: Niedefensywna komunikacja 192
Strategia 2: Zmieni szantayst w sprzymierzeca 203
Strategia 3: Wymiana handlowa 206
Strategia 4: Posuenie si humorem 210
Ocena rezultatw 211
Bdziesz silniejszy 214
Rozdzia 11. Przebi si przez MG 215
Stare uczucia, nowe reakcje 216
Zacznijmy od uczu 216
Wyczy wyzwalacz" lku 217
Wyczy wyzwalacz" poczucia obowizku 227
Wyzwalacz" poczucia winy 231
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
11/331
Epilog 240
Cud zmiany 240
Powrt do domu 242
7
WSTP
Powiedziaam mowi, e jeden wieczr w tygodniu chciaabym powici na kurs, a on tym swoim
spokojnym gosem zacz si temu sprzeciwia: Rb, co chcesz, i tak zawsze robisz po swojemu, ale
nie spodziewaj si, e bd na ciebie czeka. Ja zawsze mam dla ciebie czas, dlaczego ty nie moesz
mie czasu dla mnie?" Wiedziaam, e jego argumenty nie maj sensu, ale poczu
am si tak egoistk. Zrezygnowaam z kursu. (LIZ) Zaplanowalimy sobie z on, e na wita
Boego Narodzenia wybierzemy si w podr. Czekalimy na te wakacje od miesicy. Kiedy
zadzwoniem do mamy, by jej powiedzie, e wreszcie kupilimy bilety, bya bliska paczu. Ale co ze
witecznym obiadem?" - zapytaa. - Zawsze si spotykamy w Boe Narodzenie. Jeli wyjedziecie, to
zepsujecie wszystkim ten dzie. Jak moecie mi to robi? Jak mylisz, ile wit Boego Narodzenia
jeszcze mi zostao?" No i oczywicie poddaem si. ona mnie zabije, ale nie mgbym cieszy si
wyjazdem, majc takie poczucie winy wobec mamy. (TOM) Weszam, by powiedzie szefowi, e
potrzebuj pomocy albo ustalenia bardziej realistycznego terminu ukoczenia projektu. Kiedy tylkowspomniaam, e nie mog da sobie rady, rozpocz przemow: Wiem, e chcesz wicej czasu
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
12/331
spdza w domu, z rodzin. Ale myl, e chocia brakuje im ciebie, doceni awans, ktry chcemy ci
przyzna. Potrzebujemy kogo do pracy w grupie, kto jest bardzo oddany swemu zajciu - kogo
takiego, kim wedug mnie jeste ty. Ale jak chcesz - moesz spdza wicej czasu z dziemi. Tylko
pamitaj, e jeli to jest dla ciebie najwaniejsze, to bdziemy musieli ponownie rozway twoj
przyszo w firmie". Poczuam si cakowicie zdruzgotana.
Teraz nie wiem, co robi. (KIM)
O co tu chodzi? Dlaczego w kontaktach z pewnymi ludmi czsto mylimy: Znw przegraem. Zawsze
si poddaj. Nie powiedziaem tego, co naprawd czuj. Dlaczego nigdy nie przedstawiam swego
punktu widzenia? Dlaczego nie potrafi si obroni?" Wiemy, e dalimy si 9
przechytrzy. Dostrzegamy wasn frustracj i al i zdajemy sobie spraw, e chcc zadowoli kogo
innego zrezygnowalimy z czego, czego pragniemy. Nie mamy jednak pojcia, jak temu zaradzi.
Dlaczego niektrzy ludzie potrafi pokona nas emocjonalnie, sprawiajc, e czujemy si ich
ofiarami?
Osoby, ktrym przeciwstawiamy si w tych niemoliwych do wygrania potyczkach, to zrczni
manipulatorzy. Pozwalaj nam zbliy si do siebie, kiedy dostaj to, czego chc. Jednak gdy pragn
postawi na swoim, uciekaj si do grb i obarczaj nas poczuciem winy, jeli nie speniamy ich
da. Moe si nam wydawa, e dokadnie planuj, jak uzyska od nas to, czego pragn, ale czsto
nie s nawet wiadomi swego zachowania. Tak naprawd wiele spord takich osb sprawia wra
enie miych, czy nawet cierpicych, i nie przychodzi nam na myl, e mog stanowi zagroenie.
Zazwyczaj jest to jedna szczeglna osoba - partner, rodzic, brat, siostra, przyjaciel - ktra manipuluje
nami tak konsekwentnie, i zupenie zapominamy, e umiemy sobie radzi. Chocia moemy by
wszechstronnie uzdolnieni i osiga sukcesy w innych dziedzinach naszego ycia, to gdy przebywamy
z tymi osobami, czujemy si zdezorientowani i bezsilni. Owijaj nas sobie dookoa maego palca.
Wemy na przykad moj klientk Sarah, sprawozdawc sdowego. Sarah, energiczna brunetka,
prawie od roku spotykaa si z Frankiem, inynierem budowlanym. Oboje dobiegali trzydziestki i byo
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
13/331
im ze sob dobrze,dopki nie pojawi si temat lubu. Wtedy, powiedziaa Sarah, stosunek Franka do
niej diametralnie si zmieni. Frank zacz
zachowywa si tak, jakby chcia j sprawdzi. Wszystko stao si jasne pewnego weekendu, kiedyzaprosi j na miosn randk do swojego letniego domu w grach. Sarah opowiadaa:
- Kiedy przyjechalimy, w caej chacie byo peno puszek z farbami i folii. Frank wrczy mi pdzel. C
miaam robi? Zaczam malowa.
Pracowali w prawie cakowitym milczeniu przez cay dzie, a kiedy wreszcie usiedli, by odpocz,
Frank wyj zza pazuchy piercionek zarczynowy z ogromnym diamentem.
- Zapytaam go: O co tu chodzi?" - powiedziaa Sarah - a on na to, e chcia si przekona, czy lubi
takie prace i wcz si do nich, i czy nie bd oczekiwa, e w maestwie tylko on bdzie zajmowa
si takimi sprawami.
Oczywicie na tym nie zakoczya si ta historia.
Ustalilimy dat lubu, ale midzy nami byo raz lepiej, raz gorzej. Wci obsypywa mnie prezentami,
ale nie przestawa mnie sprawdza. Kiedy pewnego weekendu nie chciaam zaj si dziemi jego
siostry, powiedzia, e nie przejawiam uczu rodzinnych i moe powinnimy odwoa lub. A kiedy
mwiam, 10
e chc si rozwija zawodowo, dla niego znaczyo to, e nie jestem mu wystarczajco oddana. Wic
oczywicie zrezygnowaam ze swoich planw. Takie sytuacje zdarzay si wielokrotnie i zawsze si
poddawaam. Powtarzaam sobie jednak, e Frank to taki wspaniay mczyzna, wmawiaam sobie, e
by moe obawia si maestwa i musi poczu si ze mn bardziej bezpieczny.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
14/331
Frank wyraa swoje groby spokojnie, ale byy one bardzo skuteczne, poniewa przeplatay si z
okazywan Sarah czuoci, z blisko
ci na tyle atrakcyjn, e przysaniaa prawdziwy obraz sytuacji. I tak jak wikszo nas, Sarahwracaa po wicej.
Poddawaa si manipulacjom Franka, poniewa w tym momencie wydawao si jej, e zadowalanie
go ma sens - tak duo przecie mogaby straci. Podobnie jak wielu z nas w takiej sytuacji, Sarah czua
roz
alenie i frustracj zpowodu grb partnera, ale swoj ulego usprawiedliwiaa pragnieniemspokoju.
W takich zwizkach koncentrujemy si na potrzebach drugiej osoby i podporzdkowujemy im wasne.
Ulegamy chwilowej iluzji bezpieczestwa, jakie uzyskalimy, poddajc si. Uniknlimy konfliktu,
konfrontacji... a take pozbawilimy siebie szansy na zdrowy zwizek.
Opisane interakcje nale do najczstszych przyczyn konfliktw, do ktrych dochodzi w niemal
kadym zwizku, rzadko jednak zauwa
a si je i rozumie. Czsto te przykady manipulacji okrelamy mianem nieporozumie. Mwimy
sobie: Ja kieruj si uczuciami, a on - intelektem", albo: Mamy rne punkty widzenia". Ale w
rzeczywistoci przyczyna tar nie ley w stylu porozumiewania si. Raczej w tym, e jedna osoba chce
zawsze postawi na swoim, nie baczc na potrzeby partnera. To wicej ni zwyczajne
nieporozumienie - to prba si.
Przez lata poszukiwaam sposobw na opisanie tych walk oraz cyklu zachowa, do ktrych prowadz,
i zauwayam, e ludzie prawie zawsze wiedz, o czym mwi, kiedy nazywam to po prostu
szantaem
- szantaem emocjonalnym.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
15/331
Zdaj sobie spraw, e termin szanta wywouje ponure obrazy kryminalistw, grb i wymuszania
pienidzy. Z pewnoci nie chcemy myle w tych kategoriach o wasnym mu, rodzicach,
rodzestwie czy dzieck;;. Doszam jednak do wniosku, e szanta to jedyne okrelenie, ktre
waciwie opisuje to, o co tu chodzi. Ostry wydwik tego sowa pomaga nam dostrzec zaprzeczanie i
chaos, jakie panuj w tak wielu zwizkach, i zyska jasno widzenia.
Pozwlcie, e zapewni was: samo istnienie emocjonalnego szantau w bliskim zwizku nie skazuje
tego zwizku na zagad. Oznacza po prostu, e musimy uczciwie przyzna si do zachowa, ktre s
przyczyn naszego cierpienia, skorygowa je i ponownie oprze zwizek na solidnych podstawach.
11
Co to jest szanta emocjonalny?
Szanta emocjonalny to potna forma manipulacji, polegajca na tym, i nasi bliscy gro nam - czy
to bezporednio, czy porednio - e nas ukarz, jeli nie zrobimy tego, czego sobie ycz. U podoa
kadego szantau tkwi jedna podstawowa groba, ktr mona wyrazi na wiele sposobw, np. tak:
Jeli nie bdziesz zachowywa si tak, jak chc, to bdziesz cierpia. Kryminalista szantaujcy jak
osob moe grozi, e wykorzysta informacje dotyczce jej przeszoci i zniszczy jej reputacj. Na og
da pienidzy za dochowanie tajemnicy. Szanta emocjonalny uderza w nas osobicie. Posugujca
si nim osoba wie, jak bardzo cenny dla nas jest zwizek z ni. Zna nasze saboci i najgbsze sekrety.I nawet jeli bardzo jej na nas zaley, to kiedy si obawia, e nie postawi na swoim, wykorzystuje
swoj wiedz o nas, by sformuowa groby, ktre przynosz jej to, czego pragnie: nasz ulego.
Wiedzc, e potrzebujemy miocii aprobaty, nasz szantaysta grozi, e nas ich pozbawi, albo te
swoim zachowaniem utwierdza nas w przekonaniu, e musimy sobie na nie zasuy. Jeli na przykad
jeste dumny ze swojej szczodroci i troskliwoci, to szantaysta moe nazywa ci samolubnym i
nieczuym, kiedy nie podporzdkowujesz si jego woli. Jeeli cenisz pienidze i bezpieczestwo
finansowe, to szantaysta moe zapewnia ci je tylko pod pewnymi warunkami lub grozi, e ci ich
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
16/331
pozbawi. I jeli mu uwierzysz, to moesz przyzwyczai si do poddawania jego kontroli swoich decyzji
i swojego zachowania.
Znalaze si w tacu szantau, w tacu z niezmiern liczb krokw, figur i partnerw.
Zagubieni we MGLE
Dlaczego bardzo wielu zdolnych, zaradnych ludzi bezskutecznie prbuje zrozumie zachowanie, ktre
widziane z boku wydaje si tak oczywiste? Dzieje si tak gwnie dlatego, e szantaysta nie pozwala
nam dostrzec, jak nami manipuluje, gdy jego czyny pokrywa gsta mga.
Walczylibymy, gdybymy mogli, ale szantaysta bardzo si stara, bymy nie dostrzegli, co si dzieje.
Sowo mga" bdzie naszym skrconym sposobem odwoywania si do lku, poczucia obowizku i
poczucia winy* -
* Angielski odpowiednik sowa mga" - fog stanowi skrt sw, Fear, Obligation, Guilt- lk",
poczucie obowizku" i poczucie winy" - przyp. tum.
12
narzdzi procederu szantaysty. Szantayci pompuj wszechogarniajc mg w swoje zwizki i
sprawiaj, e obawiamy si im przeciwstawi, czujc si zobowizani do dawania im tego, czego chc,
a winni, jeli im tego skpimy.
Poniewa niezwykle trudno przebi si przez t mg i rozpozna emocjonalny szanta, kiedy mamy z
nim do czynienia - a nawet na dugo potem - przygotowaam list, ktra pomoe ci stwierdzi, czy
stae si ofiar szantaysty.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
17/331
Czy wani w twoim yciu ludzie:
Gro, e utrudni ci ycie, jeli nie zrobisz tego, czego chc?
Nieustannie gro, e zerw z tob, jeli nie zrobisz tego, czego chc?
Mwi ci lub sugeruj, e bd zaniedbywa siebie, obowizki, zrobi sobie krzywd lub popadn w
depresj, jeli nie zrobisz tego, czego chc?
Zawsze chc wicej, niezalenie od tego, ile im dajesz?
Zazwyczaj zakadaj, e im ustpisz?
Zazwyczaj ignoruj czy deprecjonuj twoje uczucia i pragnienia?
Wiele ci obiecuj, ale spenienie tych obietnic uzaleniaj od twego zachowania i rzadko ichdotrzymuj?
Obsypuj ci wyrazami aprobaty, kiedy im ulegasz, a dezaprobaty, kiedy nie chcesz ulec?
Posuguj si pienidzmi jako rodkiem do postawienia na swoim?
Jeli odpowiedziae twierdzco choby na jedno z tych pyta, to jeste emocjonalnie szantaowany.
Chc ci jednak zapewni, e natychmiast moesz wprowadzi w ycie wiele zmian, ktre poprawi
twoj sytuacj i samopoczucie.
Zrozumie sytuacj
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
18/331
Zanim bdziemy mogli wprowadzi w ycie zmiany, musimy zrozumie, jak funkcjonuje nasz zwizek
z szantayst. To niezwykle istotny krok w procesie eliminowania szantau z naszego zwizku,
poniewa nawet jeli staramy si rozproszy MG , szantaysta pompuje nowe jej warstwy. Chocia
w ostatnich latach sporo si dowiedzielimy o naszej psyche, o naszych nastrojach i motywacjach, to
kiedy mamy do czynienia z MG, nasze zmysy staj si stpione, a wraliwe czujniki, ktre
zazwyczaj kieruj naszym postpowaniem w zwizku, przestaj dzia
a. Szantayci potrafi zrcznie maskowa presj, wywieran na nas, 13
i dlatego czsto nie jestemy pewni tego, co widzimy. Poza tym istnieje ogromna rnica pomidzy
tym, co nasi szantayci robi, a tym, jak interpretuj swoje zachowania; mwi i sobie, i nam, e jest
w nich tylko troska i mio. Czujemy si zagubieni, zdezorientowani i rozaleni. Ale nie jestemy
sami. Emocjonalny szanta to problem, z jakim borykaj si miliony udzi.
W tej ksice, w opisanych historiach przypadkw, spotkasz ludzi, ktrzy padli ofiar emocjonalnego
szantau i znaleli sposb, by si od niego uwolni. To historie prawdziwych ludzi, ich prawdziwych
uczu i konfliktw. S to osoby, z ktrymi bdziesz si identyfikowa - kobiety i mczyni, ktrzy
potrafi bardzo kompetentnie i skutecznie dziaa w wielu dziedzinach swego ycia, a mimo to wpadli
w puapk szanta
u. Moesz si od nich wiele nauczy. Ich historie s jak wspczesne banie - ucz i wskazuj drog
do uwolnienia si od twego problemu.
Do szantau trzeba dwojga
W pierwszej poowie tej ksiki poka ci, jak dziaa emocjonalny szanta i dlaczego niektrzy spord
nas s na niego szczeglnie podatni.
Szczegowo wyjani, na czym polega transakcja szantau, czego chce kada z zaangaowanych
stron, co otrzymuje i jak to otrzymuje. Opisz psychik szantaysty, co zrazu wydawa si moe
zadaniem niezwykle trudnym, jako e nie kady szantaysta odznacza si tymi samymi cechami
charakteru - niektrzy z nich s bierni, inni raczej agresywni; jedni bezporedni, drudzy niezwykle
subtelni; niektrzy precyzyjnie informuj nas, jakie bd konsekwencje naszej odmowy, pozostali
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
19/331
podkrelaj, na jakie cierpienia ich naraamy. Jednak niezalenie od tego, jak rni si wydaj,
wszyscy maj pewne cechy wsplne, cechy, ktre sprzyjaj ich manipulacjom. Poka, jak nasi
szantayci posuguj si MG oraz innymi narzdziami, i pomog ci zrozumie, co nimi kieruje.
Poka, e obawa - przed strat, przed zmian, przed odrzuceniem, przed utrat wadzy - tkwi u
podoa dziaa szantaystw. U cz
ci z nich te lki zakorzenione s w dowiadczanym od dawna niepokoju i poczuciu niesprawdzania
si w yciu. U innych stanowi reakcj na mniej oddalon w czasie niepewno oraz stresy, ktre
podwayy ich pewno siebie i poczucie kompetencji. Zademonstruj, jak gwatownie ronie
potencja szantaysty, kiedy w jego yciu pojawia si lk. Poka te, jak wydarzenia takie jak
odrzucenie przez ukochan osob, utrata pracy, rozwd, przejcie na emerytur czy choroba mog
zmieni blisk nam osob w szantayst.
14
Nasi bliscy, ktrzy posuguj si szantaem, rzadko nale do osb budzcych si rano z jedn
uporczyw myl: Jak mog zniszczy moj ofiar?". S raczej osobami, dla ktrych szanta jest
biletem do uzyskania poczucia bezpieczestwa i sprawowania kontroli nad sytuacj.
Niezalenie od tego, jak pewnymi siebie ludmi wydaj si nam szantayci, u podstaw ich dziaa
tkwi duy niepokj.
Nasi szantayci mog poczu si silni tylko wtedy, gdy my podskakujemy, ilekro oni strzel z
palcw. Emocjonalny szanta staje si ich obron przed poczuciem krzywdy i lkiem.
Rola, jak odgrywamy
w emocjonalnym szantau
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
20/331
Bez naszej pomocy jednak szanta nie mgby si zakorzeni w naszym zwizku. Pamitaj: do
szantau potrzeba dwch osb - to jest t r a n s a k cja - i w kolejnej czci ksiki przyjrzymy si, jaki
wkad w t transakcj ma ofiara szantaysty.
Kady z nas wnosi do zwizku spory zestaw wyzwalaczy" - nagromadzonych alw, niepewnoci,
lkw, zoci. To s nasze wraliwe miejsca, ktrych dotykanie wywouje bl. Do emocjonalnego
szantau moe doj tylko wtedy, kiedy pokaemy komu, e odkry nasze wyzwalacze", i bdziemy
reagowa, kiedy ich dotknie. W tej ksice poka
, jak nasze yciowe dowiadczenia uksztatoway automatycznereakcje emocjonalne, ktre
uruchamiaj nasze wyzwalacze".
Z zafascynowaniem obserwowaam, jak ludzkie zachowania ewoluuj od stanu, w ktrym
postrzegamy samych siebie jako ofiary, do momentu gdy jestemy gotowi przej odpowiedzialno
za wasne ycie iwasne problemy. Nigdzie nie wydaje si to tak wane jak w wypadku szantau
emocjonalnego. atwo jest koncentrowa si na zachowaniu innych ludzi i myle, e jeli to oni si
zmieni, wszystko bdzie dobrze. Ale tak naprawd potrzebujemy zaangaowania i odwagi, by
zrozumie siebie i zmieni sposb, w jaki oddziaujemy na potencjalnego szantayst i w jaki on
oddziauje na nas. Trudno przyzna, e kapitulujc, uczymy szantayst, jak moe nas szantaowa.
Ale bolesna prawda jest taka: nasza ulego nagradza szantayst, a za kadym razem, kiedy
nagradzamy kogo za konkretny czyn, czy to wiadomie, czy niewiadomie, bardzo wyranie dajemymu do zrozumienia, e moe zrobi to ponownie.
15
Cena, jak pacimy
Emocjonalny szanta rozrasta si jak bluszcz, a jego pdy zaczynaj oplata kady aspekt naszegoycia. Jeli jestemy szantaowani w pracy, to czsto po przyjciu do domu odgrywamy si na
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
21/331
dzieciach. Jeli mamy ze relacje z ktrym z rodzicw, to przelewamy nasze negatywne uczucia na
partnera. Nie moemy po prostu woy konfliktu do pudeka z napisem szef "czy m" i oddzieli
go od reszty naszego ycia.
Zdarza si, e powielamy dynamik, ktra przysparza nam cierpie, i sami stajemy si szantaystami,
odreagowujc swoje frustracje na kim sabszym czy bardziej wraliwym od nas.
Wielu spord szantaystw to nasi przyjaciele, koledzy i czonkowie rodziny. cz nas z nimi wizy,
ktre chcemy chroni i wzmacnia. Mog to by ludzie, ktrych kochamy za wspaniae chwile, jakie
spdzilimy razem, za wci dzielon z nimi blisko i za wsplne prze
ycia. Uwaamy nasze zwizki z nimi za dobre, cho oczywicie nadszarpnite przez szanta. Nie
moemy pozwoli, by szanta wcign
nas - i wszystkich nam bliskich - w swj wir.
Cena, jak pacimy, kiedy wielokrotnie poddajemy si szantaowi, jest przeogromna. Sowa i
zachowania szantaysty sprawiaj, e stale czujemy si wytrceni z rwnowagi, zawstydzeni, gnbi
nas poczucie winy. Wiemy, e powinnimy co zrobi, by zmieni t sytuacj, i stale obiecujemy
sobie, e to zrobimy, ale zaraz znw dajemy si szantaycie przechytrzy czy wcign w zasadzk.
Zaczynamy wtpi w moliwo dotrzymania zoonych sobie obietnic, tracimy wiar we wasn
skuteczno. Nasze poczucie wasnej wartoci gwatownie sikurczy. A by moe najgorsze ze
wszystkiego jest to, e za kadym razem, kiedy kapitulujemy w obliczu emocjonalnego szantau,
tracimy kontakt ze swoim wewntrznym ja" - kompasem, ktry pomaga nam okreli, jakie powinno
by nasze zachowanie i wyznawane przez nas wartoci. Chocia emocjonalny szanta nie jest
powanym naduyciem, nie myl ani przez chwil, e cena, jak pacisz, nie jest wysoka. Emocjonalny
szanta obecny w naszym yciu niszczy nas i narasta a do poziomu, w ktrym zagraa naszym
najwaniejszym zwizkom i naszemu szacunkowi do samych siebie.
Zrozumie i przystpi do dziaania
Od ponad dwudziestu piciu lat pracuj jako terapeutka. W tym czasie zajmowaam si wieloma
tysicami ludzi i jeli wolno mi sformuowa 16
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
22/331
jakie uoglnienie, to nie obawiajc si pomyki, mog stwierdzi, e najbardziej przeraajcym
sowem w naszym jzyku jest zmiana.
Nikt nie lubi zmian, prawie kadego czowieka napawaj one lkiem i wikszo ludzi, wcznie ze
mn, wykazuje si wyjtkow inwencj, kiedy chce ich unikn. Nasze postpowanie moe nas
unieszczliwia, ale myl o tym, e powinnimy je zmieni, przeraa nas o wiele bardziej.
Zarwno z osobistego, jak i z zawodowego dowiadczenia wiem jednak, e nic nie zmieni si w
naszym yciu, jeli nie zmodyfikujemy swojego zachowania. Na nic si nie zda to, e uzyskamy wgld
w sytuacj. Zrozumiawszy, dlaczego dziaamy przeciwko sobie, nie przestaniemy tego robi. Proby i
groby innej osoby take nie pomog. Musimy dziaa. Musimy wykona pierwszy krok na nowejdrodze.
Nowy sownik wyborw
Wszystkie moje ksiki zorientowane byy na rozwizania, tak jest i tutaj - w drugiej czci tej ksiki
przeprowadz ci krok po kroku przez krain wyborw, jakie stoj przed tob, jeli pade ofiar
emocjonalnego szantau. Czsto dziaamy, dysponujc ograniczon wiedz o dostpnych namwyborach; zazwyczaj mamy wicej moliwoci, ni nam si wydaje. wiadomo faktu, e mamy
wybr, dodaje nam si. Poka ci, jak mimo lku nie ugi si w obliczu szantau, i pomog zachowa
pozytywne uczucia wobec samego siebie, kiedy nie speniasz da szantaysty. Przedstawi test,
proste wiczenia, scenariusze zachowa i konkretne niedefensywne techniki porozumiewania si. S
to techniki, ktre doskonaliam i ktrych uczyam przez ostatnich dwadziecia pi lat i ktre
okazyway si skuteczne!
A co rwnie wane, omwi niezwykle istotne pytania natury etycznej, moralnej i psychologicznej,ktre wszyscy zadajemy sobie w obliczu emocjonalnego szantau:
Kiedy jestem samolubny, a kiedy pozostaj wierny wasnym pragnieniom i temu, co uwaam za
najwaniejsze?
Ile mog zrobi czy ofiarowa bez poczucia rozalenia czy przygnbienia?
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
23/331
Czy naruszam swoj integralno (wewntrzne ja"), kiedy ustpuj szantaycie?
Dam ci narzdzia, ktrepomog ci okreli, gdzie zaczyna si i koczy twoja odpowiedzialno wobec
innych ludzi - uwiadomienie 17
sobie tego jest jednym z najwaniejszych krokw na drodze do uwolnienia si od manipulacji.
Jednym z najwikszych darw, jakie moesz otrzyma,jest pomoc w zmniejszeniu i opanowaniupoczucia winy, jakie wzbudza w tobie zachowanie twego szantaysty. Poka ci, jak znie
nieunikniony dyskomfort, ktry pojawi si, kiedy zaczniesz zmienia swoje zachowanie, i jak uwolni
si od niezasuonego poczucia winy. Zademonstruj, jak zmniejsza si twoje poczucie winy, kiedy
zachowujesz si w pozytywny sposb. I udowodni, e jeli nie dowiadczasz poczucia winy, to szanta
ysta jest bezsilny.
Bd towarzyszy ci w procesie dokonywania wewntrznych zmian, ktre umoliwi ci odrzucenie
twych automatycznych reakcji na emocjonalny szanta i zastpienie ich wiadomymi, pozytywnymi
decyzjami dotyczcymi tego, ile chcesz da komu kosztem wasnego dobra.
Pomagajc ci oprze si szantaowi, pomog te zdecydowa,kiedy szanta nie jest wart, by kruszy
kopie, a nawet kiedy ulego wobec szantaysty moe si okaza sprytn strategi. W kilku
ekstremalnych wypadkach jedyn desk ratunku pozostaje cakowite rozstanie si z szantayst i
zajm si tym, dlaczego i jaknaley to zrobi, jeli wszystko inne zawiodo.
Kiedy wreszcie zrozumiemy cay proces i zdobdziemy behawioralne umiejtnoci, dziki ktrym
moemy uwolni si od straszliwego cyklu emocjonalnego szantau, odzyskamy nasz ywotno i
energi.
- Umiaam powiedzie mojemu chopakowi nie" i zdaam sobie spraw, e jego dania byy
irracjonalne - relacjonowaa moja pacjentka Maggie. - Nie robiam nic, by go skrzywdzi, chocia on
udawa
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
24/331
skrzywdzonego. I po raz pierwszy nie obwiniaam si i nie zadzwoniamdo niego w dziesi minut
pniej, by go przeprasza i zgodzi si na wszystko, czego da.
Napisaam t ksik dla kadego, kto stara si pozosta w bliskim zwizku z partnerem, rodzicem,
koleg czy przyjacielem, ktry zatruwa wartociowy zwizek swoimi manipulacjami.
Zrozum, prosz, e chocia nie mog by z tob, kiedy bdzie si dokonywa proces zmian w twoim
zwizku, ksika ta zapewni ci moralne wsparcie na kadym etapie twojej drogi, kiedy podejmujesz
trudne dziaania, ktre odmienia twoje ycie.Pomog ci w twojej pracy budowania nowych,
zdrowych zwizkw, nie tylko z szantayst w twoim yciu, ale take ze sob samym.
Stawienie czoa emocjonalnemu szantaowi wymaga nie lada odwagi. Ta ksika da ci si, by to
zrobi.
18
CZ I
Zrozumie
transakcj
szantau
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
25/331
ROZDZIA 1
Diagnoza: Szanta emocjonalny
wiat szantau emocjonalnego jest bardzo zagmatwany. Niektrzy spord emocjonalnych
szantaystw jasno wyraaj swoje groby, inni natomiast wysyaj do nas niejednoznaczne sygna
y - s dla nas na og mili, a tylko od czasu do czasu uciekaj si do szantau. To wszystko sprawia, e
trudno nam dostrzec, kiedy w zwizku zaczynaj si rozwija wzorce manipulacji.
Oczywicie istniej niedwuznacznie zdeklarowani szantayci, ktrzy zawsze otwarcie mwi, co si
stanie, jeli si im nie podporzdkujesz, i przedstawiaj konsekwencje twojego nieposuszestwa w
sposb niepozostawiajcy cienia wtpliwoci: Jeli mnie opucisz, to nigdy nie zobaczysz dzieci",Jeli nie wesprzesz mojego projektu, to nie wystawi ci rekomendacji". Jasne groby, wyrane
intencje.
Czciej jednak szanta emocjonalny jest o wiele bardziej subtelny i dochodzi do niego w zwizku,
ktry przejawia wiele pozytywnych cech. Wiemy, e druga osoba naprawd robi wszystko najlepiej
jak potrafi, i pozwalamy, by nasze wspomnienia miych przey przysoniy przemone uczucie, e co
jest nie w porzdku. Emocjonalny szanta wkrada si niepostrzeenie, normalne, moliwe do
zaakceptowania zachowania przeksztacaj si powoli w transakcje pocztkowo lekko zabarwione, a
potem wrcz przesiknite" elementami, ktre zagraaj naszemu dobru.
Zanim nazwiemy czyje zachowanie szantaem emocjonalnym, musimy sprawdzi, czy zawiera ono
okrelone skadniki. Prbujc postawi diagnoz, moemy zrobi to prawie tak samo, jak lekarz, gdy
21
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
26/331
przyglda si objawom. W przykadzie, ktry opisz, poznasz par kochajcych si ludzi, ale
wymienione symptomy bd zawsze te same, niezalenie od tego, czy osobami, ktre popady w
konflikt, s przyjaciele, koledzy z pracy czy czonkowie rodziny. Problemy mog si rni, lecz taktyka
i dziaania pozostan te same - i wyranie rozpoznawalne.
Sze miertelnych symptomw
Dwjka moich modych znajomych, Jim i Helen, jest razem od okoo roku. Helen wykada literatur w
college'u. Ma due brzowe oczy i pikny, szczery umiech. Poznaa Jima podczas przyjcia i od
pocztku bya nim oczarowana. Jest wysoki i delikatny. Odnosi sukcesy jako autor piosenek. Obdarzyli
si nawzajem wielkim uczuciem. Jednak dla Helen przyjemno bycia z Jimem stopniowo malaa. Ich
zwizek przeszed
przez sze etapw emocjonalnego szantau.
Aby wyranie zobaczy sze symptomw emocjonalnego szanta
u i uczucie, jakie wywouj, przeledmy uproszczon wersj konfliktu pomidzy Jimem i Helen.
Zauwaysz, e niektre spord tych objaww opisuj zachowanie Jima, a inne koncentruj si na
Helen.
1. danie. Jim chce czego od Helen. Sugeruje, e spdzaj ze sob za mao czasu i e byoby lepiej,
gdyby razem zamieszkali. Praktycznie ju u ciebie mieszkam" - mwi. Tylko to zalegalizujmy".
Mieszkanie Helen jest due i Jim ma tu ju poow swoich rzeczy. To bdzie proste" - argumentuje.
Szantayci nie zawsze mwi, czego chc, tak wyranie jak Jim, ale staraj si, bymy to odgadli. Jim
mgby przekaza swoje pragnienia nie wprost, na przykad dsajc si po lubie przyjaciela i
oczekujc, e Helen wycignie z niego sowa: Chciabym, bymy stali si sobie blisi; czasem czuj si
taki samotny", i wreszcie mwic, e chciaby si do niej wprowadzi.
W pierwszej chwili sugestie Jima wydaj si mie i nie maj pozoru dania, ale wkrtce staje si
jasne, e on jest ju zdecydowany si wprowadzi i nie ma ochoty tego omawia czy zmienia swojej
decyzji.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
27/331
2. Opr. Helen ten pomys wcale si nie podoba; mwi, e nie jest jeszcze gotowa na tak zmian w
ich relacjach. Bardzo jej na nim zale
y, ale chce, by mieszkali osobno.
Gdyby bya osob mniej bezporedni, mogaby opiera si na inne sposoby. Mogaby na przykad
wycofa si i okazywa Jimowi mniej 22
czuoci lub powiedzie mu, e zdecydowaa si wymalowa mieszkanie i e Jim ma zabra swoje
rzeczy na czas remontu. Jakkolwiek wyrazi swj sprzeciw, informacja jest jasna. Jej odpowied brzmi
nie".
3. Presja. Nie doczekawszy si upragnionej odpowiedzi, Jim nie prbuje zrozumie uczu Helen. Stara
si skoni j do zmiany zdania.
Na pocztku zachowuje si tak, jakby chcia wszystko z ni omwi, ale dyskusja przeksztaca si w
monolog, a raczej wykad. Wedug Jima opr Helen wiadczy o jej wadach. Sam przedstawia swoje
pragnienia i dania w bardzo pozytywnym wietle: Chc tylko tego, co dla nas najlepsze.
Pragn ci tak wiele da. Kiedy ludzie si kochaj, marz o wsplnym yciu. Dlaczego nie chcesz by ze
mn? Gdyby nie bya tak skupiona na sobie, zrobiaby w swoim yciu miejsce dla mnie".
Nastpnie prbuje wykorzysta swj wdzik i mwi: Czyby nie kochaa mnie na tyle, by pragn,
bymy stale byli razem?" Inny szantaysta mgby zwiksza presj, upierajc si, e jego
przeprowadzka poprawiaby ich relacj i zbliya ich do siebie. Niezalenie od stylu, pojawia si
presja, chocia bywa zawoalowana - Jim mgby na przykad da Helen do zrozumienia, jak bardzo
rani go jej odmowa.
4. Groby. Jim nadal stara si zmieni decyzj Helen i daje jej do zrozumienia, e odmowa pocignie
za sob pewne konsekwencje. Szantayci mog grozi, e zadadz nam bl czy wrcz nas
unieszczliwi.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
28/331
Mog nam uwiadamia, jak wielk krzywd im wyrzdzamy. Zdarza si, e zasypuj nas obietnicami
nagrd czy wielkiego uczucia, jakim nas obdarz, jeli im ulegniemy. Jim pracuje nad Helen za
pomoc wyraanych nie wprost grb: Jeli nie potrafisz zwiza si ze mn, chocia tyle dla siebie
znaczymy, to moe nadszed czas, by kade z nas zaczo spotyka si z kim innym". Nie groziwprost, e odejdzie, ale Helen nie moe nie zauway takiej sugestii.
5. Ulego. Helen nie chce utraci Jima i cho cay czas odczuwa niepewno, wmawia sobie, i moe
nie ma racji. Tylko powierzchownie omawiaj z Jimem jej wtpliwoci, a Jim w aden sposb nie stara
si ich rozwia. Po kilku miesicach Helen przestaje si opiera i Jim wprowadza si do niej.
6. Powtrzenie. Zwycistwo Jima zapocztkowao spokojny okres.
Teraz, kiedy postawi na swoim, przesta wywiera presj i wydaje si, i ich zwizek si stabilizuje.
Helen nadal nie jest do koca zadowolona z obecnej sytuacji, ale odczuwa ulg, e Jim przesta j
naciska, a ona odzyskaa jego mio i aprobat. Jim przekona si, e wywieranie nacisku na Helen i
narzucanie jej poczucia winy jest pewnym sposobem 23
na uzyskanie tego, czego pragnie. A Helen zobaczya si, i najszybsz drog do tego, by unikn
presji Jima, jest poddanie si. Pooone zostay fundamenty pod schematy da, naciskw i
kapitulacji.
Sze opisanych cech stanowi istot syndromu szantau emocjonalnego i bdziemy do nich wraca i
analizowa je na dalszych kartach tej ksiki.
Jeli to jest tak wyrane, dlaczego tego nie dostrzegamy?
Opisane symptomy wydaj si tak wyrane i tak kopotliwe, e wydaje si nam, i usyszelibymy
dzwony, gdyby si pojawiy. Ale czsto stajemy si ofiar szantau emocjonalnego, zanim to
zauwaymy. Dzieje si tak po czci dlatego, e emocjonalny szanta maksymalnie wyolbrzymia
zachowanie, z ktrym si spotykamy i ktrym posugujemy przez cay czas: manipulacj.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
29/331
Istnieje wiele niekopotliwych form manipulacji. Wszyscy od czasu do czasu zrcznie sterujemy
innymi i dajemy si sterowa. Nauczyli
my si posugiwa wieloma grami, by skoni innych do spenienia naszych oczekiwa. Jedna z moich
ulubionych to: Yhmm, chciabym, by kto otworzy okno", zamiast: Czy mgby otworzy okno?"
Zdumiewajce, jak trudno przychodzi niektrym z nas bezporednie komunikowanie si nawet w
mniej wanych kwestiach, a tym bardziej w sytuacjach, kiedy wiele jest na szali i kiedy pragniemy
czego, co jest dla nas wane. Dlaczego po prostu nie zapyta? Bo pytanie jest ryzykowne. Co bdzie,
jeli zapytana osoba odpowie nie"? Niewielu z nas potrafi wyranie i bezporednio powiedzie
innym, czego pragnie. Boimy si naraa i powiedzie komu, czego chcemy czy te jak si czujemy.Bo jeli w rezultacie tylko si rozzocimy? Albo co gorsza - rozczarujemy si? Natomiast jeli wyranie
nie zapytamy, to gdy druga osoba odmwi, to nie bdzie prawdziwa odmowa, prawda? Moemy
zminimalizowa kady dyskomfort.
Jeeli nie wyraamy naszej proby otwarcie, to nie sprawiamy wraenia zbyt agresywnych lub zbyt
potrzebujcych. atwiej znale porednie sposoby sygnalizowania innym naszych pragnie w
nadziei, e oni bd czyta midzy wierszami, np. Wyglda na to, e pies chce wyj na spacer".
Czasem robimy to nawet bez sw. Istniej wyrane lub subtelne sygnay - westchnienie, odcie warg,
wymowne spojrzenie. Wszyscy si nimi posugujemy i wszyscy odbieramy takie sygnay od innych,
nawet 24
w najlepszych zwizkach. Istnieje jednak granica, za ktr niewinna manipulacja zmienia si w co
bardziej szkodliwego. Manipulacja przeksztaca si w szanta emocjonalny, kiedy stosowanajest
wielokrotnie, by zmusi nas do poddania si daniom szanta
ysty kosztem naszych pragnie i naszego dobra.
Prawo do stawiania granic
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
30/331
Kiedy mwimy o szantau emocjonalnym, automatycznie mamy na myli take konflikt, wadz i
prawa. Kiedy jedna osoba czego chce, a druga tego nie chce, to w jakim stopniu kada z nich moe
si upiera przy swoim? Kiedy presja wywierana przez ktr z nich idzie za daleko? To trudny teren,
poniewa tak duy nacisk kadziemy obecnie na wyraanie uczu i wyznaczanie granic. Wane jest, bynie opatrywa etykiet szantau emocjonalnego kadego konfliktu czy kadej ekspresji silnych uczu,
a ju zwaszcza przykadw zdrowego wyznaczania granic.
Aby uatwi ci wyraniejsze dostrzeenie tej rnicy, chciaabym pokaza kilka sytuacji, w ktrych
granice s wyznaczane we waciwy sposb, a nastpnie przedstawi te same sytuacje, w ktrych
granice emocjonalnego szantau zostaj przekroczone.
Sytuacje, w ktrych nie wystpuje szanta
Niedugo po sprzedaniu albumu, nad ktrym pracowaa prawie rok, moja znajoma, Denise,
opowiedziaa mi o tym, co wydarzyo si pomidzy ni a Amy, jej blisk przyjacik, take
fotografikiem. Amy i Denise, zanim zdecydoway si na prac w charakterze wolnego strzelca",
pracoway razem w agencji. Denise zastanawiaa si, czy Amy nie szantauje jej emocjonalnie.
Oto opowie Denise:
Zawsze mogymy rozmawia o wszystkim. Potrafiymy przez dugie godziny porwnywa nasze
wraenia dotyczce trudnoci, z jakimi spotykaymy si w pracy na wasny rachunek i wymienia
uwagi o wykonywaniu zlece dla du
ych firm - obie zaczymy pracowa dla takich firm i obie czasem tego aowaymy. Duomwiymy o lku, jaki wywoywao w nas bycie wolnymi strzelcami", i wiele sobie pomagaymy.
Byymy sobie naprawd bliskie, dopki nie zaczam pracowa nad t ksik.
Wydawao si, e Amy cieszy si wraz ze mn, ale ktrego dnia zadzwonia i powiedziaa mi:
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
31/331
25
- Wiesz, troch ci zazdroszcz. Pracuj teraz tak ciko, a niewiele si dzieje.
Byabym ci wdziczna, gdyby nie mwia o swojej pracy i o tym, jak si z niej cieszysz - to trafia w
mj saby punkt.
- Dobrze - odparam.
I jakby nic si nie stao, zmieniymy temat i zaczymy rozmow o jej pracy.
Teraz, jeli tylko wspomn o moim albumie, to przerywa mi i mwi:
- Byoby najlepiej, gdybymy o tym w ogle nie rozmawiay.
To staje si denerwujce, ale lubi j i staram si dostosowa do jej yczenia.
Na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e Amy wywiera presj na Denis, chcc postawi na swoim, i
kontroluje kontakty pomidzy nimi, decydujc, o czym mog, a o czym nie mog rozmawia. Ale taknaprawd Amy uczciwie ujawnia swoje uczucia i dba o siebie, wyznaczajc swoje granice, to znaczy
okrelajc, ile dobrych wieci od Denis chce usysze.Ma do tego pene prawo. Odczuwanie
zazdroci, kiedy kto inny otrzymuje to, czego pragniemy, szczeglnie wtedy, gdy sami jeste
my w doku, jest przecie najzupeniej ludzkie. Kady z nas pragnie unikn pewnych tematw i,
podobnie jak Amy, ma prawo wytyczy granice. Denis take ma prawo zdecydowa, e nie podobaj
jej si ograniczenia postawione przez Amy, i moe wyrazi swoje niezadowolenie lub spdza z
przyjacik mniej czasu.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
32/331
W tej sytuacji Amy ani bezporednio, ani porednio nie grozi, e zrobi co, jeli Denis nie speni jej
proby. Nie wywiera te na przyjacik presji, wyraa tylko swoje uczucia i potrzeby. Tak, doszo tu
do konfliktu. Rzeczywicie, Denise nie czuje si dobrze z tak zmian w relacjach. Owszem, pojawiy
si silne uczucia. Nie jest to jednak szanta emocjonalny.
Przekroczenie granicy
Przyjrzyjmy si teraz tej samej sytuacji i dodajmy element emocjonalnego szantau. Myl, e
zauwaysz, jak zmienia si atmosfera i scenariusz. Powiedzmy, e wysuchawszy wieci Denis, Amy
reaguje tak:
- Ciesz si, e przygotowujesz ten album! Wiem, e bdziesz miaa teraz mnstwo pracy. Czy nie
byoby wspaniale, gdybymy mogy pracowa razem? Mog by twoj asystentk.
Kiedy Denis odpowiada, e nie potrzebuje pomocy, Amy mwi:
- Mylaam, e jeste moj przyjacik. Zdajesz sobie spraw, e nie jest mi teraz lekko.
Wystarczajco trudne byo rozstanie z Rogerem.
A poza tym wiesz, jak krucho u mnie z pienidzmi od czasu, kiedy musiaam zapaci ten ogromny
podatek. Byam tak przygnbiona, e ledwie mogam pracowa. Mylaam, e naleysz do osb, ktre
pomagaj przyjacioom w biedzie.
26
Po dalszych sprzeciwach Denis Amy zwiksza presj, odwoujc si do wielkodusznoci przyjaciki:
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
33/331
- Przecie nic ci si nie stanie, jeli podzielisz si ze mn twoim szczciem - mwi. - Wiesz, e
zrobiabym dla ciebie to samo.
Zaczyna nazywa Denis samolubn i zachann i podkrela swoj trudn sytuacj. Jednoczenie grozi,
e zerwie z przyjacik, jeli ta nie pozwoli jej zosta asystentk. W kocu Denis si poddaje.
Ten scenariusz zawiera wszelkie elementy emocjonalnego szantau: danie, opr, presj, groby i
ulego. I ten scenariusz moe si powtarza.
Jeden konflikt, dwa rozwizania
Skierowana do kogo proba, by nie porusza draliwego tematu, jest raczej nieszkodliwa. Ale co si
dzieje, jeli konflikt dotyczy sprawy powaniejszej: romansu partnera, problemu drugiej osoby z
naduywaniem alkoholu, czyjej nieuczciwoci w pracy? W takich wypadkach ludzie mog mwi
sobie nawzajem okropne rzeczy, a wyznaczanie granic zaczyna czasem wyglda jak emocjonalny
szanta, poniewa uczucia s tak silne. Ale nawet wwczas istnieje wyrana granica pomidzy
zdrowym wyznaczaniem granic a emocjonalnym szantaem. Jeszcze raz porwnajmy dwie podobne
sytuacje.
Romans
Jacka i jego on, Michelle, znaam od wielu lat i zawsze podziwiaam ich maestwo. Oboje byli
muzykami i grali w orkiestrze symfonicznej. Dzielia ich dua rnica wieku - Jack by o pitnacie lat
starszy -
ale wydawao si, e ich czy szczeglna blisko. Pewnego wieczoru Jack zaproponowa, e
podwiezie mnie na spotkanie grupy operowej, do ktrej oboje naleelimy. W drodze powrotnej
zapytaam:
- Co takiego sprawia, e jest wam ze sob tak dobrze? Jaki jest sekret doskonaego poycia
maeskiego?
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
34/331
Odpowied Jacka bardzo rnia si od tego, czego oczekiwaam: Mwic szczerze, nie zawsze byo
tak idealnie. W kadym razie mnie daleko byo do doskonaoci. Powiem ci co, o czym wie niewielu
ludzi. Trzy lata temu zrobiem co bardzo gupiego.Zaczem spotyka si z mod kobiet,
skrzypaczk, ktra gocinnie wystpowaa z nasz orkiestr. Romans by krtki, ale miaem potworne
poczucie winy. To bya gupota. Bezmylno. Nie potrafiem 27
utrzyma tego w tajemnicy przed Michelle i wiedziaem,e nigdy nie bd mg
by z ni naprawd blisko, jeli wszystkiego jej nie wyznam. Zdecydowaem wic, e najlepiej bdzie,
jeli zaryzykuj i powiem jej o romansie.
Z pocztku mylaem, e mnie zabije. Przez kilka tygodni prawie si do mnie nie odzywaa, a ja
przeniosem si na d, do pracowni. A potem zrobia co, co bardzo mnie zaskoczyo. Powiedziaa, ewszystko przemylaa i dosza do wniosku, e jeli chcemy by razem przez cae ycie, to potrzebny
jest nam plan. Nie krya, e jest wcieka, ale zaproponowaa mi umow: ona nie bdzie wracaa do
tego tematu i robia mi wyrzutw ani nie wykorzysta tego jako broni, kiedy bdzie czego ode mnie
chciaa. Ale jeli nie zobowi si do wierno
ci, nie wyrzekn nieuczciwoci i nie pjd z ni na terapi, to nie bdziemy mogli pozosta razem.
Jeeli nie przyjm takich zobowiza, to ona nie moe by moj on, bo nie chce y w niepewnoci,
z brakiem poczucia bezpieczestwa i cigymi podejrzeniami.
Powiedziaam Jackowi, e mia szczcie, gdy Michelle w zdrowy sposb wyznaczya granice. Proces
wyznaczania granic przedstawi i omwi szerzej w drugiej czci ksiki. Michelle rozwizaa
problem w nastpujcy sposb:
zdefiniowaa swoje stanowisko;
stwierdzia, czego potrzebuje;
okrelia, co bdzie, a czego nie bdzie akceptowa;
umoliwia Jackowi powiedzenie tak" lub nie".
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
35/331
Nalegaa te, by na terapi zgosili si oboje.
Wszyscy mamy prawo da innym do zrozumienia, e nie akceptujemy ich postpowania, tak jak
zrobia to Michelle. Wszyscy mamy prawo do tego, by nic nie zatruwao naszego zwizku, czy bdzieto nieuczciwo, czy nag, czy te naduycia wobec nas.
Jeeli kto otwarcie ocenia nasze niewaciwe postpki, to chocia jego sowa i uczucia mog by
mocne, dopki nie pojawiaj si groby ani presja, nie jest to szanta. Waciwe wyznaczanie granic
nie ma nic wsplnego z wymuszaniem, presj czy powtarzajcym si obarczaniem drugiej osoby
win. Jest po prostu stwierdzeniem, jakiego rodzaju zachowania akceptujemy, a jakich nie.
Podejcie szantaysty
Porwnaj sposb, w jaki Michelle zareagowaa na kryzys, z tym, w jaki zachowaa si para moich
klientw sprzed kilku lat. Maestwo Stephanie i Boba zawiso na wosku - kiedy do mnie przyszli,
prawie si do siebie nie odzywali. Oboje byli atrakcyjnymi czterdziestolatkami. Bob -
prawnik specjalizujcy si w sprawach podatkowych - prowadzi szerok 28
praktyk, Stephanie pracowaa jako porednik w handlu nieruchomo
ciami. Poniewa to Bob zaproponowa, by do mnie przyszli, jego poprosiam o rozpoczcie sesji.
Oto, co powiedzia:
Nie wiem, ile jeszcze potrafi wytrzyma. Ptora roku temu zrobiem co strasznego, co do tej pory
niszczy nasz zwizek. Miaem krtki romans z kobiet, ktr poznaem w podry subowej.
Przyznaj si do winy. To nie powinno si zdarzy, ale si zdarzyo. I staram si jak mog, by
wynagrodzi to Stephanie. Kocham j i chc z ni zosta. Dobrze nam razem, mamy dwoje licznychdzieci. Ale ona traktuje mnie teraz jak seryjnego morderc. Nie chce zostawi tegotematu w spokoju.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
36/331
Wspomina o moim romansie za kadym razem, kiedy czego chce. Decyduje o tym, kiedy jej rodzice
do nas przyjad i na jak dugo pozostan, podejmuje decyzje nawet w tak drobnych sprawach, jak ta,
jaki film mamy obejrze. Mwi mi, co mam jej kupi, by j zadowoli. Teraz chce, bymy pojechali do
Europy, i to w czasie, kiedy zaczynam prowadzi powan spraw i naprawd nie mog wzi urlopu.Bardzo bym chcia, by pojechaa z przyjacik, ale ona upiera si, by zawsze byo tak, jak ona chce.
Oczekuje, e rzuc wszystko i pojad.
To tak, jakbym musia to zrobi, bo j zdradziem. Jakby mwia: Jeste moim dunikiem. Nawet
gdyby y tysic lat, i tak nie zdoasz naprawi tego, co mi zrobie". Jeli nie chc jej ustpi, to
przypomina mi,jakim byem niegodziwcem. Potrafi nawet powiesi na apteczce kartk z napisem:
Oszust". Jak mam jej nie ustpowa? Boj si, e jeli nie bd si zgadza na wszystko, czego
pragnie, to mnie opuci. To prawda - zachowaem si jak oszust i okropnie si z tym czuj. Ale duejju tego nie znios. Jak mamy wydosta si z tego bagna?
Stephanie, podobnie jak Michelle, miaa prawo by za. Ale jej postawa wobec Boba polegaa na
karaniu go i kontrolowaniu. W gruncie rzeczy by to szanta. Czujc si przeraona i niepewna, kiedy
dowiedziaa si o romansie Boba, Stephanie bdnie zaoya, e przywie go do siebie, wzbudzajc
w nim tak wielkie poczucie winy, e zrobi on wszystko, czego tylko bdzie chciaa. Nieustannie
stwierdzaa, e m jest moralnie gorszy od niej i bezwartociowy i wci wykorzystywaa jego
postpek jako bro. Jej groba bya wyrana i niezmienna: Jeli nie dostan tego, czego pragn, to
bdziesz tego aowa". Co znaczyo po prostu: Teraz ja tu rzdz".
Kryzys taki jak romans jest dowiadczeniem nioscym ze sob zarwno zagroenie, jak i moc
moliwoci. Stanowi take jedn z tych trudnych sytuacji yciowych, w ktrych atwo moe doj do
szantau.
Michelle wykorzystaa to dowiadczenie jako szans przebudowy zwizku z Jackiem i powiedzenia
mu, czego oczekuje od niego, od siebie i od 29
maestwa. Stephanie natomiast pogrya si w gniewie i pragnieniu zemsty.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
37/331
W kadej sytuacji, w ktrej zdecydowalimy si na utrzymanie zwizku po powanym wykroczeniu
partnera - zdradzie, niszczcym kryzysie w rodzinie, odkryciu, e oszuka nas przyjaciel - istniej
moliwoci wyrzdzenia sobie wzajemnie krzywdy, ale i uzdrowienia zwizku. Ale jeli obie strony
przejawiaj dobr wol i naprawd chc rozwiza kady problem, ktry niszczy zwizek, to niema
miejsca na emocjonalny szanta.
Jaki jest prawdziwy motyw?
Skd moemy wiedzie, czy kto jest bardziej zainteresowany pokonaniem ciebie, czy rozwizaniem
problemu? Przecie nam tego nie powie.
Nie oznajmi nam: Nie obchodzi mnie, czego chcesz, chctylko postawi na swoim". W sytuacji, w
ktrej doznajemy silnych emocji, nasza zdolno postrzegania rzeczywistoci sabnie, a pogarsza si
jeszcze bardziej, kiedy kto wywiera na nas presj. Oto lista, ktra pomoe ci zdia-gnozowa
emocjonalny szanta, umoliwiajc wyjanienie celw i intencji lecych u podstaw zachowania
drugiej osoby.
Jeli druga osoba naprawd chce w uczciwy sposb, z poszanowaniem twoich uczu rozwiza
konflikt, jaki zaistnia pomidzy wami, to:
Otwarcie rozmawia z tob o konflikcie.
Interesuje si twoimi uczuciami i troskami.
Prbuje si dowiedzie, dlaczego nie chcesz tego, czego ona chce.
Przyjmuje wspodpowiedzialno za konflikt.
Tak jak widzielimy to w przypadku Michelle i Jacka, mona odczuwa wobec kogo zoi nie stara
si niszczy go emocjonalnie. Konflikty, nawet te powane, nie musz czy si z obraaniem drugiej
osoby czy negatywnym osdzaniem jej.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
38/331
Jeli podstawowym celem drugiej osoby jest pokonanie ci, to:
Prbuje ci kontrolowa.
Ignoruje twoje protesty.
Upiera si, e jej charakter i motywy dziaania s lepsze od twoich.
Unika przyjcia jakiejkolwiek odpowiedzialnoci za konflikt.
Jeli widzisz, e inny czowiek prbuje postawi na swoim niezalenie od tego, ile miaoby to
kosztowa ciebie, to masz do czynienia z emocjonalnym szantayst.
30
Od elastycznoci do zamroenia
Przygldajc si sytuacjom, ktre mog przeksztaci si w szanta emocjonalny, a take szukajc
symptomw i motyww dziaania, zadaj sobie kolejne pytanie: Jak bardzo jestem elastyczny i na jak
elastyczno sam pozwalam w tym zwizku?
Kiedy emocjonalny szanta zaczyna zatruwa nasz zwizek, zauwaamy wielk zmian otaczajcej nas
atmosfery. Tak jak widzieli
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
39/331
my to u Stephanie i Boba, zwizek moe utkn w martwym punkcie.
Groby i presja staj si staym elementem codziennych interakcji. Pojawia si emocjonalny chd i
tracimy wikszo elastycznoci, ktra pozwala nam pynnie omija rafy.
Jeli za relacje s elastyczne, to moemy atwo uzna ten stan zaoczywisty. Kadego dnia bez
wielkiego trudu i traumatycznych przey negocjujemy na temat milionw drobnych spraw
wypeniajcych nasz egzystencj - do ktrej restauracji si wybierzemy, jaki film obejrzymy, na jaki
kolor pomalujemy pokj dzienny czy gdzie urzdzimy piknik dla pracownikw naszego biura. W wielu
wypadkach wynik tych negocjacji nie ma wielkiego znaczenia, a osoba majca najsilniejsze
preferencje z reguy wygrywa. Ale pomimo normalnych rnic zda i manipulacji, istnieje rytm
dawania i brania, poczucie rwnowagi i sprawiedliwoci.
W wielu sprawach moemy ustpi z niewielkim negatywnym skutkiem i szybko uleczy nasze ego i
odzyska energi. Jednoczenie oczekujemy od innych, e take od czasu do czasu pozwol nam
przeprowadzi nasz wol.
Kiedy ch kompromisu zaczyna znika, status quo staje si wzorcem na przyszo. To tak, jakby nie
wolno byo nam si zmienia czy zrezygnowa z roli, ktra nie zawsze nam odpowiada. Jestemy zahi-
bernowani.
Kiedy byam dzieckiem, bawiam si z kolegami i koleankami w gr, ktr nazywalimy mroonym
berkiem". Jedno z nas byo berkiem i gonio inne dzieci, starajc si ich dotkn. Dziecko, ktre
zostao dotknite, zamierao w jednej pozycji i nie mogo si poruszy do koca gry. Trawnik, na
ktrym si bawilimy, w miar postpu gry zaczyna
wyglda jak wystawa rzeb, by usiany dzieciakami stojcymi nieruchomo w dziwnych, czasem
trudnych do utrzymania pozycjach. Emocjonalny szanta jest w duym stopniu podobny do tej gry. A
nie jest zabaw. Kiedy dotyka zwizek, ten usztywnia si, zastyga we wzorcach da i kapitulacji. Nie
wolno nam skorygowa naszej postawy, zmieni pozycji.
Allen to pogodny, dowcipny mczyzna, waciciel niewielkiej firmy meblarskiej. Jednak kiedy
przyszed do mnie po raz pierwszy, by
w ponurym nastroju. Zacz mwi o problemach ze sw now on, Jo.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
40/331
31
- Mylaem, e Jo to wanie taka kobieta, jakiej potrzebuj. Jest wspaniaa, ma ogromne poczucie
humoru, jest bardzo bystra - zacz.
- To brzmi niele - odparam. - Skd wic ta smutna mina?
Po prostu nie wiem, czy to wszystko ma sens. Jestem pewien, e Jo mnie kocha, ale nie podoba mi si
to, co si midzy nami dzieje. Jeli tylko zasugeruj, e moglibymy spdzi troch czasu osobno - a
koledzy czsto namawiaj mnie, bymyposzli po pracy do kina czy do pubu - Jo okazuje, jak bardzo j
to boli. Patrzy na mnie tymi swoimi wielkimi oczyma i mwi: Co si stao? Czy ju ci si znudziam?
Ju nie chcesz ze mn by? Mylaam, e za mn szalejesz". Kiedy zaczynam planowa jakie wyjcie,
robi kwan min, prosi, bym zosta, pokazuje, jak bardzo j unieszczliwiam. Nie wiedziaem, e tak
wiele potrzebuje. Ja nie mam nic przeciwko temu, by wysza z koleankami, ale ona ogranicza
wszystkie swoje dawne kontakty. Tak jakby chciaa, bymy si nie rozstawali. Raz, kiedy odwayem
si wyj z kolegami, nie odzywaa si do mnie przez cay tydzie. Mylaem, e to wanie ta jedyna,ale teraz mam do niej duy al. Nasz zwizek by taki wspaniay. Ale, do diaba, ona chce, by wszystko
ukadao si po jej myli.
Kiedy zalene, majce wiele potrzeb osoby wchodz w zwizek, czsto wpadaj w panik, jeli
partner pragnie spdza troch czasu bez nich. Lkaj si opuszczenia i odrzucenia i zamiast mwi o
tym, ukrywaj swoje lki. S przecie dorose i powinny" by niezalene, a nie czu si jak
przeraone dzieci. Kiedy Jo zobaczya, e Allen pragnie wicej wolnoci, zamiast porozmawia z nim o
swoich uczuciach, wyrazia je nie wprost. Obarczaa ma poczuciem winy, cho chcia po prostuspdzi troch czasu bez niej.
Allen stara si ze wszystkich si zrozumie on.
Nie miaa atwego dziecistwa i to dlatego tak bardzo mnie potrzebuje. Nie wini jej za to, e czuje
si zagroona. Czasami dobrze mi z tym, e jestem z kobiet, ktra pragnie mnietak bardzo, e nie
chce spuszcza mnie z oka.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
41/331
Ale mwic szczerze, zaczyna mi to doskwiera. Jo dostaje to, czego chce, kiedy obarcza mnie tym
cholernym poczuciem winy. A ja czuj si jak ofiara losu, bo cay czas jej ustpuj.
Chocia Allen nie chcia si do tego przyzna, zdawa sobie spraw, e za bagalnymi spojrzeniami Jo ijej czarujcymi zapewnieniami o mioci stay dania i presja. Jo oczekiwaa, e m bdzie spdza
z ni cay swj wolny czas - bya to jedyna rola, na jak chciaa mu pozwoli. Nie wolno mu byo mie
wasnych zaj czy zainteresowa.
Allen zrobi jednak co, co robi wiele szantaowanych emocjonalnie osb, zwaszcza na pocztku:
wyjani na korzy Jo swoje wtpliwoci 32
i zracjonalizowa jej kurczowe trzymanie go przy sobie, poniewa wsp
czu jej z powodu trudnego dziecistwa i ywi do niej gbokie uczucie.
Podobnie jak wielu ludzi, kiedy wywiera na nich nacisk osoba bardzo zaborcza i majce wielkie
potrzeby, Allen bdnie zinterpretowa to jako oznak ogromnej mioci. Jak zobaczymy w dalszej
czci tej ksiki, zrozumienie i wspczucie dla emocjonalnego szantaysty do niczego ci nie
doprowadz. Tak naprawd stanowi tylko wod na jego myn.
Kiedy ju dostrzeesz symptomy szantau emocjonalnego w twoim zwizku, poczujesz si, by moe,tak jakby ziemia usuwaa ci si spod ng. Nagle zdasz sobie spraw, e tak naprawd nie znasz swego
partnera, rodzica, brata, szefa czy przyjaciela. Ze czego zaczyna w waszym zwizku brakowa. e nie
ma w nim miejsca na kompromis czy elastyczno. Rwnowaga si przestaje istnie, tracisz poczucie,
e raz jedno z was stawia na swoim, raz drugie. Tam, gdzie przedtem nie bya wymagana zapata" za
mio i szacunek, teraz to, czy nie wypadniesz z ask szantaysty, uzalenione jest od ustpowania
mu na kadym kroku.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
42/331
33
ROZDZIA 2
Cztery oblicza szantau
Gdyby naprawd mnie kocha..."
Nie opuszczaj mnie, bo... (zrobi co, odejd...)"
Jeste jedyn osob, ktra moe mi pomc..."
Mgbym wiele dla ciebie zrobi, gdyby tylko..."
W jzyku szantau wszystkie te zdania s sposobami przedstawiania da. Rni si jednak
pomidzy sob, gdy kade z nich odzwierciedla inny typ szantau. Kiedy dokadnie przygldamy si
emocjonalnemu szantaowi, to, co wydaje si jednym typemzachowania, rozdziela si na cztery
rodzaje tak odmienne, jak warstwy kolorw pojawiajce si, kiedy wiato przechodzi przez pryzmat.
Najatwiej rozpozna prokuratorw", ktrzy dokadnie okrelaj, czego chc i jakie konsekwencje
czekaj nas, jeli im nie ustpimy.
Mog zachowywa si agresywnie lub uparcie milcze, ale niezalenie od ich zachowania, zo, ktr
czuj, kiedy natrafiaj na sprzeciw, jest zawsze skierowana bezporednio przeciw nam. Nalecy do
drugiej kategorii, biczownicy" podkrelaj, co sobie zrobi, jeli nie uda im si dopi swego.
Cierpitnicy" to utalentowani oskaryciele, ktrzy lubi obarcza nas poczuciem winy i czsto
zmuszaj nas do odgadywania ich pragnie, uwaajc, e to my powinnimy je spenia. Kusiciele"
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
43/331
poddaj nas serii testw i obiecuj wspaniae nagrody, ktre otrzymamy, jeli bdziemy im ulegli.
Kady typ szantaysty posuguje si odmiennym sownictwem i kady nadaje odmienne cechy
daniom, presji, grobom oraz wystawianym nam negatywnym ocenom, stanowicym elementyszantau.
34
Rnice te utrudniaj rozpoznanie szantau, nawet jeli uwaamy si za wystarczajco bystrych, by go
zauway. Jeeli uwaasz, e wszystkie ptaki wygldaj jak orze, to moesz si zdziwi, kiedy kto ci
powie, e przepywajcyobok abd to te ptak. Podobnym zaskoczeniem moe by pojawienie si
nieznanej formy emocjonalnego szantau w twoim yciu. Ale kiedy ju poznasz cztery rodzaje
szantau, zaczniesz dostrzega alarmujce sygnay w zachowaniach innej osoby i stworzysz system
wczesnego ostrzegania, ktry pomoe ci przewidzie emocjonalny szanta, przygotowa si do niego,
a nawet mu zapobiec.
Prokurator"
Ten przewodnik po kwartecie szantaystw zaczynam od prokuratorw", nie dlatego, e jest ich
najwicej, ale dlatego, e ich szanta jest najbardziej oczywisty. Nie moesz nie zauway, espotkae si z prokuratorem", poniewa kady przejaw oporu natychmiast napotyka jego zo.
Moe wyraa j agresywnie, poprzez bezporednie groby - nazywam t grup aktywnymi
prokuratorami" - lub przejawia arzc si wcieko, tak jak robi to prokuratorzy" bierni.
Niezalenie od stylu, prokuratorzy" pragn zwizku, w ktrym to oni rzdz. Cokolwiek czujesz,
jakiekolwiek s twoje potrzeby, prokurator" lekceway twoje prawa. Ignoruje je.
Prokuratorzy" aktywni
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
44/331
Jeli wrcisz do pracy, to ci opuszcz".
Jeeli nie przejmiesz rodzinnej firmy, to pomin ci w testamencie".
Jeli sprbujesz si ze mn rozwie, to nigdy ju nie zobaczysz dzieci".
Jeli nie przyjmiesz tych godzin nadliczbowych, to moesz zapomnie o awansie".
Sowa te brzmi zdecydowanie - i budz lk. Czsto odnosz skutek, gdy daj nam wyran wizj
tego, co si stanie, jeli nie ustpimy agresywnemu prokuratorowi". Moe on wyrzdzi namkrzywd. Prokuratorzy" nie zawsze s wiadomi penego oddziaywania swoich sw, nie zawsze
zauwaaj, jak czsto gro nam swoj dezaprobat, mwi innym, jacy jestemy okropni, czy
odbieraj nam co cennego. Mog nie 35
spenia nawet dziewidziesiciu procent swoich grb, a w czasie ciszy przed burz potrafi bynawet mili, ale poniewa wymieniane przez nich konsekwencje naszego nieposuszestwa mog by
powane, yjemy w staym lku.
Liz, szczupa, ciemnooka kobieta o niskim, spokojnym gosie, przysza do mnie, podobnie jak wiele
innych kobiet przez lata mojej pracy, szukajc pomocy. Chciaa si dowiedzie, czy da si jeszcze
uratowa co z romansu, ktry przeksztaci si w chodne, wypenione emocjonalnymi naduyciami
maestwo. Spotkaa Michaela na sesji szkoleniowej dla sprzedawcw komputerw, kilka lat po
ukoczeniu szkoy redniej.
Kiedy pracowali w jednym zespole, zachwyci j jego autorytatywny sposb postpowania z ludmi i
umiejtno docierania do istoty kadego problemu. Atrakcyjny wygld mczyzny by dodatkowym
atutem.
Na pocztku Michael wydawa mi si wspaniay. Taki opiekuczy i odpowiedzialny. Jeszcze teraz
bywa midzy nami bardzo dobrze. Duo czasu upyno, zanim zauwayam, jakim bywa wadczym
potworem. W rok po naszym lubie zaszam w ci. Kiedy urodziy si blinita, wpadam w rutyn
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
45/331
macierzystwa. Gdy dzieci poszy wreszcie do szkoy, pomylaam, e sama te mogabym si
doksztaca. W naszej pracy albo si jest na czasie, albo wypada si z gry. Ale Michael uwaa, e
powinnam pozosta wdomu, dopki nasze dzieci chodz do szkoy. I koniec. Gasi mnie za kadym
razem, kiedy pytam, czy dzieci nie mogyby zostawa w wietlicy po lekcjach i czy mog zapaci
czesne w szkole, do ktrej chciaabym chodzi.
Jestem bardzo sfrustrowana. Powiedziaam Michaelowi, e nie wiem, czy nadal chc by jego on. I
wtedy wszystko si zaczo. Powiedzia, e jeli go opuszcz, to zatrzyma wszystkie pienidze i
wyrzuci mnie na ulic. Zachowywa si jak kto zupenie mi obcy.
- Czy nie lubisz naszego piknego domu? Nie lubisz takiego stylu ycia? Sprbuj tylko wystpi o
rozwd, a bdziesz musiaa sta pod latarni, jak niektre
damy". I kiedy ju mj prawnik rozprawi si z tob, nigdy wicej nie zobaczysz dzieci. Daj sobie wic
spokj z rozwodem i zachowuj si przyzwoicie - wykrzykiwa.
Nie miaam pojcia, czy da si tak ponie zoci, czy te naprawd posunby si a tak daleko.
Powiedziaam wic prawnikowi, e rezygnuj, i przerwa
am procedur rozwodow. Teraz nienawidz Michaela i nie wiem,co robi.
Jak przekonaa si Liz, najwiksze pole do popisu prokuratorzy"
maj wtedy, gdy w maestwie pojawiaj si trudnoci, gdy koczy si romans lub gdy dochodzi do
rozwodu. By moe najgroniejszymi szantaystami s osoby podobne do Michaela, ktre w czasie
wielkiego stresu, gdy odczuwaj bl, mog grozi, e zniszcz partnerowi ycie, pozbawiajc go
zabezpieczenia materialnego czy uniemoliwiajc kontakty 36
z dziemi, i posuwajc si do kadej groby, jaka tylko przyjdzie im do gowy. Ludzie, ktrzy prbuj
radzi sobie z takim szantayst, zawsze znajduj si w niezwykle trudnym pooeniu. Jeli si
opieraj i staraj nie poddawa, to podejmuj ryzyko, e prokurator" zrealizuje swoje groby. Jeli
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
46/331
kapituluj albo staraj si zyska na czasie, to ogarnia ich ogromna zo: zo na szantayst za
stworzenie tak trudnej sytuacji i na samych siebie za to, e nie potrafi podj walki.
Dzieci to my
Nie zaskakuje nas fakt, e to rodzice najlepiej potrafi zmienia kompetentnych dorosych ludzi w
dzieci. Czsto rodzice utrzymuj nad nami kontrol dugo po opuszczeniu przez nas rodzinnego
gniazda i uwaaj, e musz pomaga nam w podejmowaniu decyzji, z kim wzi lub, jak
wychowywa dzieci, gdzie i jak mieszka. Ich ogromna wadza nad nami moe si wywodzi z naszej
lojalnoci wobec nich i lku przed wywoaniem ich dezaprobaty. Zdarza si, e lk ten ronie, kiedy
rodzice, chcc umocni swj autorytet i nasze posuszestwo, wywieraj na nas presj, posugujc si
testamentem czy obietnic obdarowania nas pienidzmi.
Mj klient, Josh, trzydziestodwuletni projektant mebli, spotka
mio swego ycia, energiczn businesswoman, Beth. Byby bardzo szczliwy, gdyby niejeden
problem - dezaprobata jego ojca, Paula.
Mj ojciec zawsze byt dewotem - jestemy katolikami - i w naszej rodzinie lub zawsze musia
odbywa si w kociele. A ja miaem takie szczcie, e zakochaem si w ydwce, ktr spotkaem
grajc w softball. Prbowaem rozmawia o tym z ojcem, ale on wpada we wcieko. Grozi, e jeli
oeni si z Beth, to nie bdzie yrowa poyczki, ktr chc zacign, by mc rozwija moj firm, a
na tej poyczce opieram wszystkie moje plany. Mwi te, e skreli mnie z testamentu. I wiesz co? On
moe to zrobi. Nie mog przyprowadza Beth do domu rodzicw ani nawet o niej wspomina - i to
jest okropne.
Nie ma sensu nawet z nim o tym rozmawia -ju prbowaem. Owiadcza wtedy, e nie ma zamiaru
znw porusza tego tematu i wychodzi z pokoju.
Cay czas zadaj sobie pytania: Czy jestem na sprzeda? Ilewarta jest moja dusza? Czy mam przesta
widywa si z moj rodzin, czy te lepiej kama i udawa, e Beth nie istnieje? To mnie wykacza.
To wicej ni pienidze -
zawsze miaem bliskie kontakty z rodzin, a teraz nie mog wej do domu, jeli nie skami.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
47/331
Rodzice, ktrzy nale do prokuratorw", czsto zmuszaj dzieci do dokonania wyboru pomidzy
nimi a innymi ukochanymi osobami.
Doprowadzaj w ten sposb do sytuacji, w ktrej kady wybr to zdrada.
37
A ich szantaowane dzieci czsto ulegajzudzeniu, e jeli zrezygnuj z nieodpowiedniego"
partnera, by utrzyma pokj w rodzinie, nastpnym razem uda im si znale kogo, kto pomylnie
przejdzie test.
Oczywicie, to tylko zudzenie. Rodzice posugujcy si takim szanta
em bez wtpienia dostrzeg wady take w nastpnej osobie i w nastpnej, i w kadym, kto moe im
przeszkadza w kontrolowaniu dorosego dziecka.
Josh stawa na gowie, starajc si zadowoli ojca, nie rezygnujc jednak z tego, czego pragn dlasiebie. Mia przed sob tylko takie wybory, ktre zagraay jego wewntrznemu ja". Mg
podporzdkowa si ojcu - ale wtedy musiaby zrezygnowa z Beth, czego nie chcia -
albo tylko udawa, e uleg, i y w kamstwie.
Kiedy manewrujemy, by unikn kary, jak chc nam wymierzy tacy szantayci, i agresywnoci, z
jak nas traktuj, zaczynamy czasem robi co, co zaskakuje nas samych - kamiemy, ukrywamypewne fakty, oszukujemy - aby zachowa pozory posuszestwa. Zachowujc si jak buntownicze
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
48/331
nastolatki, amic nasze wasne zasady,pogbiamy jeszcze niezadowolenie z samych siebie, ktre
odczuwamy, kiedy nie sprzeciwilimy si szantaycie.
Milczenie
Prokuratorzy" nie musz wiele mwi, by poinformowa nas o swoim stanowisku. Rwnie skuteczni
jak szantayci, ktrych poznalimy do tej pory, s szantayci, ktrzy milcz i dsaj si, wyraajc
swoj zo niewerbalnie.
Jim, autor piosenek, ktrego spotkalimy w poprzednim rozdziale, wkrtce po zamieszkaniu z Helen
okaza si milczcym szantayst, a jej opis tego, jak wywiera na ni presj, jest dobrym przykademtakiego stylu szantaowania.
Nie wiem, co zrobi. Kiedy jest ze mnie niezadowolony, zamyka si w sobie i wydaje si taki odlegy.
Wiem, e jest wcieky, ale tego nie mwi. Pewnego wieczoru wrciam do domu pno. Okropnie
bolaa mnie gowa. Prowadziam tego dnia niezwykle wyczerpujce lekcje, a szef zada ode mnie
raportu o zatrudnieniu, ktry musia przedstawi wraz z projektem budetu, nie miaam wic nadziei
na wieczorny odpoczynek. Jim przygotowa kolacj, zapali wiece i wspaniale mnie przywita. Byam
naprawd wzruszona. Potrafi by taki miy.
Kiedy potem chcia si przytuli, ju wiedziaam, czego ode mnie oczekiwa.
Zazwyczaj nie miaabym nic przeciwko temu, ale wtedy wci pkaa mi gowa, i mylaam o pracy,
ktr musiaam jeszcze wykona. Czuam si tak zainteresowana seksem jak papierowa torba.
Prbowaam bardzo delikatnie powiedzie, e w tej chwili jest to niemoliwe, i zaproponowa mu,
bymy to przeoyli.
38
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
49/331
Ale Jim byt bardzo zawiedziony. Nie odezwa si ani jednym sowem. Zacisn
szczki, spojrza na mnie tym szczeglnym spojrzeniem i wsta. Za chwil usyszaam trzaniecie
drzwiami jego pracowni i muzyk z magnetofonu.
Przeduajce si lodowate milczenie tych szantaystw jest trudne do zniesienia. Gotowimy chyba
zaprzeda dusz, by je przerwa. Powiedz co" - bagamy. Krzycz na mnie. Wszystko jest lepsze ni
ta cisza". Zazwyczaj im bardziej staramy si skoni nadsanego szanta
yst, by powiedzia, o co mu chodzi, tym bardziej si zacina i wycofuje, przeraony perspektyw
skonfrontowania si z nami czy te z wasn zoci.
Nie wiedziaam, co robi. Przytaczao mnie poczucie winy. Zachowa si tak romantycznie, a ja
zrewanowaam si takim chodem. Poszam wic do niego i prbowaam porozmawia. Siedzia tam
i patrzy, jakby mnie nie widzia, po czym powiedzia: Nie odzywaj si do mnie".
Musiaam co zrobi, by si z nim pogodzi. Zaoyam wic bia satynow koszul nocn, weszam
do pracowni, zarzuciam mu rce na szyj i przeprosi
am go. Skoczyo si to tym, e kochalimy si w pracowni. Brzmi to moe ekscytujco, ale dla mnie
wcale nie byo przyjemne. Wci bolaa mnie gowa i byam strasznie spita. Ale tak bardzo zaleao
mi, by ze mn normalnie rozmawia. Nie mogam znie tej ciszy.
Milczcy szantayci barykaduj si za cian ciszy i obarczaj nas ca odpowiedzialnoci za sweuczucia. Podobnie jak Helen, bardzo le si czujemy, kiedy kto karze nas w ten sposb. Zauwaamy,
e w tej ciszy narasta zo szantaysty, i wiemy, e stanowimy jej cel. Szantaysta chwyta nas w
puapk stresu i napicia, i wikszo nas, tak jak Helen, szybko si poddaje, bo to najprostsza znana
nam droga do doznania ulgi.
Podwjna kara
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
50/331
Kiedy jeste w podwjnym zwizku, w ktrym twj kochanek jest twoim szefem lub twj najlepszy
przyjaciel - partnerem w interesach, moliwo karania zwiksza si. Szantaysta moe przenosi
kady problem z jednego zwizku w drugi.
Moja klientka, Sherry, dwudziestoomioletnia ambitna kobieta o urodzie modelki, bya niezwykle
poruszona, kiedy przysza do mnie po raz pierwszy Prbowaa zerwa romans z mczyzn, dla
ktrego pracowaa. Sherry zdecydowaa si pracowa jako sekretarka, by pozna wiat filmu, i szybko
zostaa asystentk szefa dziau efektw specjalnych, energicznego pidziesiciodwuletniego
filmowca, Charlesa.
39
Charles, podobnie jak Sherry, ukoczy jeden z najlepszych uniwersytetw w Stanach. czya ich
mio do czarno-biaych niemych filmw i wspczesnej sztuki. Sherry szybko zainteresowaa si
mczyzn, ktry traktowa j powanie. Ich rozmowy byy bardzo oywione. Ze wzgldu na
stanowisko Sherry, Charles wprowadza j w tajniki wiata filmowego biznesu i zawierania
kontraktw. Przez wiele miesicy szkoli j i przygotowywa do pracyna stanowisku kierownika, tak
by moga uczestniczy w spotkaniach z klientami i pomaga mu w prowadzeniu firmy.
Przyjaciele Sherry ostrzegali j, by nie wizaa si ze swym szefem, tym bardziej e jest onaty.
Charles wydawa si jej jednak duo bardziejinteresujcy ni mczyni w jej wieku i chocia nie od
razu jej si spodoba, dugie godziny intensywnej pracy zbliyy ich do siebie.
Rosnce erotyczne napicie pomidzy nimi miao sw kulminacj w gorcym romansie.
Wiem, wiem. Podstawowa zasada to nigdy nie romansowa z szefem. Ale Charles to taki niezwyky
mczyzna. Nikt nigdy nie dziaa na mnie tak jak on.
Lubi obserwowa, jak pracuje jego umys, lubi jego atwo wypowiadania si. Moe mnie tak
wiele nauczy. A to, e mog by jego ulubion studentk, sprawia, e czuj si, jakbym wygraa los
na loterii. Uwielbiam by z nim tak blisko, uwielbiam wiadomo, e tyle nas czy. Mamy t sam
wizj firmy.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
51/331
Charles nie moe rozmawia z on o swojej pracy - ona jest alkoholiczk, wci nieobecna duchem.
Ju zanim rozpocz si nasz romans, mwi, e kiedy tylko ona stanie na nogi, opuci j. Wic si nie
zastanawiaam.
Romans by gwatowny, seks - fantastyczny, dowiadczenia w pracy bardzo satysfakcjonujce. Ale
miny dwa lata, a Charles nie wykona
adnego ruchu, by rozsta si z on. W miar upywu czasu Sherry zauwaya, e nie zanosi si, by
mia kiedykolwiek si rozwie.
Po dwch latach niespenionych obietnic zrozumiaam, e Charlesowi bardzo odpowiada sytuacja
onatego mczyzny, ktry ma kochank. Ja jednak nie chciaam odgrywa tej roli przez cae ycie.
Chciaabym kiedy mie prawdziw rodzin. Pewnego dnia, przy obiedzie poinformowa mnie, e na
wakacje wyjeda z on i crk do Parya. Wiedzia, jak bardzo kocham Pary, czasem mwilimy, e
tam si pobierzemy, ale wiem, e yam w krainie fantazji.
Byam zaamana, kiedy to sobie uwiadomiam, i w kocu powiedziaam Charlesowi, e chc cofn
nasze relacje do tego miejsca, w ktrym bylimy przed romansem. Przyznaam, e bdzie to smutne,ale byam przekonana, e damy sobie rad.
Charles zawsze by dla mnie tak miy i dobry, e jego reakcja wprawia mnie w zdumienie. Powiedzia,
e jeli przestan si z nim spotyka, to mog te poegna si z prac. Nie wiem, czy potrafi
poradzi sobie z rozstaniem 40
i jednoczenie z utrat pracy. Byam ju tak blisko robienia tego, co lubi...
Boj si, e on naprawd zatrzanie przede mn drzwi do kariery. Ale gdybym z nim pozostaa,
czuabym si jak prostytutka. Nie mogabym spojrze sobie woczy. Nie potrafi uwierzy, e w ogle
bior to pod uwag.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
52/331
Charles stan przed utrat namitnej kochanki, z ktr zwizek prawdopodobnie odmadza go i
dodawa mu energii. Kiedy zrozumia, e moe to straci, zdesperowany uciek si do grb, majc
nadziej, e w ten sposb utrzyma Sherry przy sobie. Taka reakcja zaszokowaa j, ale biorc pod
uwag silne uczucia wywoane koczeniem si romansu, nie bya wcale nietypowa.
Sherry musiaa zmierzy si z sytuacj, z ktr ludzie, a zwaszcza kobiety, spotykaj si od lat.
Wizanie si z osob, ktra ma nad nami wadz, zawsze niesie ze sob due niebezpieczestwo.
Jeeli dojdzie do kryzysu, to moesz - podobnie jak Sherry - odkry, e stres i rozczarowanie skaniaj
osob, ktra wypeniaa du cz twojego ycia, do karania ci. Ale jak zobaczymy pniej, Sherry
nie bya tak bezradna, jak jej si w pierwszej chwili wydawao. Stay przed ni rne moliwoci, ktre
omwi w dalszej czci ksiki.
Ich zalepienie - i nasze
Im bliszy zwizek, tym wicej mamy do stracenia i tym bardziej jeste
my podatni na manipulacje prokuratorw". Nie chcemy rozstawa si z osobami, na ktrych bardzo
nam zaley i z ktrymi wi nas dugotrwae wizi, czy te - jak w wypadku Sherry - od ktrych zaley
nasza praca. Czsto duo znosimy, by unikn przeciwstawienia si takim osobom. Nadal chcemy
ufa szantaujcym nas osobom i nasze prawdziwe pogldy na temat ich postpowania spychamy na
samo dno wiadomoci. Josh, na przykad, nie potrafi dostrzec, e jego ojciec, chocia twierdzi, i
chodzi mu wycznie o dobro syna, stawia mu dania egoistyczne i w ogle nie bra pod uwag
uczu Josha. dania
prokuratorw" rzadko s inne.
W miar rozwoju sytuacji konsekwencje, jakimi grozi szantaysta, mog by zatrwaajce:
porzucenie, emocjonalne odcicie si, odmowa dostarczania pienidzy czy innych dbr, rosnca
zo, ktrej jestemy celem. I najbardziej przeraajce - groba uczynienia nam fizycznej krzywdy.
Najstraszniejsze groby zamieniaj si w naduycia emocjonalne, kiedy przechodz w zastraszanie, a
jedna osoba przejmuje cakowit kontrol nad zwizkiem.
W gorczce szantau emocjonalnego, zalepieni intensywnoci wasnych potrzeb, prokuratorzy"
wydaj si obojtni wobec naszych uczu i niezbyt krytyczni wobec samych siebie. Szczerze wierz w
suszno 41
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
53/331
tego, co robi, oraz w to, e maj prawo do realizowania swoich pragnie.
Stawienie im czoa wymaga ogromnej wewntrznej siy, ale jest moliwe.
Dysponujc odpowiednimi narzdziami i korzystajc z moich rad, wszystkie osoby spord moich
klientw, ktre stay si celem szantau, potrafiy odzyska zaufanie do siebie i zdoay w kocu
powiedzie - i okaza -
e nie dadz si wicej szantaowa.
Biczownik"
Kady z nas spotka kiedy kilkuletniego szantayst, ktry rozpoczyna awantur, mwic na
przykad: Jeli nie pozwolisz mi zosta i oglda filmu, to przestan oddycha i zrobi si niebieski!".
Doroli ludzie, ktrzy gro ukaraniem samych siebie, s moe nieco bardziej wyrafinowani, ale
zasada jest identyczna. Informuj nas, e jeli nie zrobimy tego, czego chc, to bd smutni i moe
nawet nie bd mogli normalnie funkcjonowa. Przyrzekaj na przykad, e zrobi co, by zrujnowa
sobie ycie albo wyrzdzi sobie krzywd. Wiedz, e najskuteczniejszym sposobem manipulowania
nami s groby, e zmarnuj swoje zdrowie czy szczcie. Nie k si ze mn, bo zachoruj albo
wpadn w depresj". Musisz mnie uszczliwi, bo inaczej rzuc prac". Jeli nie przestaniesz
spotyka si z X., to przestan je i pi, przestan spa i bra lekarstwa. Zrujnuj sobie ycie". Jeli
mnie rzucisz, zabij si". To groby takiego szantaysty.
Allen, biznesmen, ktrego poznalimy w rozdziale pierwszym, powoli zacz zdawa sobie spraw, e
jego ona, Jo, szantauje go, kiedy opisuje, co si z ni stanie, jeli on si jej nie podporzdkuje. Z
czasem jej nie koczce si dania, by spdza z ni wicej czasu, oraz jej niech do wszelkich
samodzielnych zaj zaczy mu coraz bardziej doskwiera.
Nie jestem pewien, czy potrafi wykona jaki drastyczny ruch, a nic innego do niej nie dociera.
Prbowaem jej powiedzie, e tak duej by nie moe, ale ona nie chce o tym rozmawia. Milczy i
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
54/331
czasem widz, jak jej oczy zachodz zami. Potem zamyka si w sypialni. Prosz, by wysza,i w kocu
zaczyna mwi, ale zawsze jest to mowa oskarycielska.
Ostatnio chciaem tylko pojecha do siostry do Oregonu i spdzi u niej troch czasu. Jo zareagowaa,jakbym opuszcza nasz planet i nie zostawia adresu.
- Wiesz, e kiedy ci nie ma, nie mog ani spa, ani pracowa - powiedziaa.
- Potrzebuj ci. A teraz mam taki ciki okres w pracy. Liczyam na to, e z twoj pomoc zbior siy
przed sezonem wyprzeday. Jeli ci tutaj nie 42
bdzie i nie pomoesz mi si zorganizowa, to wszystkosi zawali. W takim napiciu nie bd moga
wykonywa swoich obowizkw. Nie obchodzi ci, e ci potrzebuj? Jeli chcesz zmarnowa mi
ycie, to wyjedaj sobie, dokd tylko masz ochot i kiedy tylko chcesz!
Powiedziaem jej:
- Przecie to nie koniec wiata. Chc tylko spdzi troch czasu z moj siostr.
Ale wedug niej opuszczaem j. Odwoaem wyjazd i udaj, e nigdy nie chcia
em jecha. Od chwili, gdy powiedziaem, e zostaj w domu, Jo jest niezwykle mia i czua, jakby to
by drugi miesic miodowy. Czasem jednak mam uczucie, e si dusz.
Dramatyczne sowa, histeria i atmosfera kryzysu (wywoanego przez ciebie, oczywicie) otacza
biczownikw", ktrzy s osobami majcymi wielkie potrzeby i zalenymi. Maj oni tendencj do
tworzenia spltanych" zwizkw z bliskimi sobie ludmi i czsto ogromnie trudno przychodzi im
przyjcie odpowiedzialnoci za wasne ycie. Jeli uciekaj si do szantau, to usprawiedliwiaj swoje
dania, winic ci za wszelkie trudnoci yciowe czy to rzeczywiste, czy wyimaginowane. Taknaprawd cechuje ich niezwyky talent do obarczania ci poczuciem odpowiedzialnoci za to, co im
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
55/331
si przydarza. Prokuratorzy" zmieniaj ofiar szantau w dziecko, biczownicy" natomiast obsadzaj
swoje ofiary w roli dorosego -jedynego dorosego w zwizku. Jestemy tymi, ktrzy maj spieszy do
nich, kiedy pacz, uspokaja ich, gdy s smutni; mamy dowiedzie si, co jest przyczyn ich
niezadowolenia i naprawi zo. Powinnimy by kompetentnymi osobami, ktre uchroni ich przed
nimi samymi, wyzwol z bezradnoci, otocz opiek ich delikatne ja".
Przez ciebie nie wyzdrowiej
Najwicej telefonw do mojego programu radiowego pochodzi od rodzicw w rednim wieku,
pragncych dowiedzie si, jak radzi sobie z dorosym dzieckiem, ktre naduywa narkotykw, nie
chce pracowa ani chodzi do szkoy, i ktre zmuszeni s utrzymywa. Zawsze, kiedy rodzice prbuj
zmieni t sytuacj, spotykaj si z grobami: Dobrze, wyprowadz si. Zao si, e bdziecie
zadowoleni, widzc mnie na ulicy. I tak nigdy mnie nie kochalicie". Zostan prostytutk i wtedy
bdziecie szczliwi". Zastraszeni rodzice zgadzaj si na utrzymanie status quo, chocia jest to
destruktywne dla wszystkich zaangaowanych osb.
Moja klientka, Karen, emerytowana pidziesicioletniapielgniarka, rozpocza terapi, chcc
uzdrowi swj zwizek z crk; ciko nad tym pracuje. Aby pomc Melanie w pokonaniu powanego
43
uzalenienia od alkoholu, Karen opacia kosztowny program rehabilitacyjny, znalaza pomoc dla
siebie, wstpia doAl-Anon i namwia crk na uczestniczenie w programie szkoleniowym w
szpitalu, w ktrym wczeniej pracowaa. Nie oczekiwaa wdzicznoci, ale nie spodziewaa si te
szantau.
Melanie to wspaniaa dziewczyna, jestem dumna z tego, co zrobia, by odmieniswoje ycie. Cigle
jednak kcimy si o pienidze. Kiedy wysza za Pete'a, zaplanowali kupno domu i poprosili mnie o
poyczk na pierwsz wpat. Wiesz, jak wyglda pensja pielgniarki. Bardzo chciaam im pomc, ale
nie miaam adnych oszczdnoci oprczmego funduszu emerytalnego,, a tych pienidzy nie
chciaam rusza. To cae moje zabezpieczenie na przyszo. Ale Melanie miaa do mnie al, e mam
pienidze, a ona musi sobie radzi bez nich. Musia
a mie ten dom. Martwi si, bo mam wraenie, e jej uniezalenienie si od alkoholu jest jeszczeniepewne, a ona sama miewa bardzo chwiejne nastroje. Wic to tak jakby mwia mi: Musisz na
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
56/331
mnie uwaa, bo inaczej mog wrci do naogu". Groba brzmi: Jeli nie bdziesz traktowa mnie
tak, jak chc by traktowana, to znw zaczn pi". Nie mam wyboru, musz pomc im w spacie
domu.
Bardzo czsto sysz takie stwierdzenia od osb, ktre stay si celem szantaysty. Odzwierciedlaj
one ich poczucie, e s ofiarami.
Karen tak naprawd miaa kilka moliwoci, ale musiaa wykona pewn prac, by nauczy si je
dostrzega i wykorzystywa. Groby Melanie, e powrci do naogu, trafiay jej matk wprost w
serce. Jak uwiadomiam Karen, bya to taktyka silnej rki, ktra w ogle nie pasowaa do opisu
Melanie jako osoby sabej i delikatnej. Biczownicy" czsto dla kamuflau korzystaj z etykietki
czowieka sabego i bezradnego.
Ostateczna kara dla samego siebie
Ostateczna groba, jak mog wysun biczownicy", jest przeraajca: sugeruj, e popeni
samobjstwo. Taka groba - a nigdy nie mona jej lekceway - moe by stosowana regularnie przez
szantayst, ktry orientuje si, e odnosi ona najlepszy skutek. Stale lkamy si, e po latach
faszywych alarmw ktrego dnia wrcimy do domu i zobaczymy przed nim karetk.
Eve to moda, atrakcyjna artystka, ktra mieszka z Elliotem, wybitnym czterdziestoletnim malarzem.
Ich zwizek na pocztku by bardzo silny, ale kiedy zamieszkali razem, romantyczne oddanie
przeksztacio si w drczc zaleno. Eve dostrzegaa zmienne nastroje Elliota, ju kiedy si
spotykali, lecz przypisywaa je wraliwoci i artystycznemu temperamentowi" mczyzny. Bya
zupenie nieprzygotowana na to, by 44
radzi sobie z jego nawracajc depresj i uzalenieniem od tabletek nasennych. Coraz bardziej
oddalali si od siebie. Nie czy ich ju seks, nie ma midzy nimi bliskoci. Eve pracuje jako asystentka
Elliota, on j utrzymuje. Elliot sprzeciwia si wszelkim podejmowanym przez ni prbom zajcia si
wasn karier. Nalega nawet, by ich prace byy wystawiane razem.
-
7/25/2019 Susan Forward & Donna Frazier--szanta Emocjonalny
57/331
W kocu zdaam sobie spraw, e musz odej i mie wasne ycie. Jednak za kadym razem, kiedy
wykonuj jaki ruch w tym kierunku, Elliot grozi, e przedawkuje tabletki nasenne. Pierwszy raz tylko
si rozemiaam. Powiedzia
am, e chc zapisa si na lekcje rysunku, a on na to:
- Chcesz wic, ebym umar.
Tak bardzo lubi takie przedstawienia, e mylaam, i artuje. Ale stale powtarza Nie mog bez
ciebie y", Jeli mnie opucisz, to nie dam sobie rady". To wcale nie jestju zabawne, to
przeraajce. Wspczuj mu z powodu jego cierpienia, ale jednoczenie jestem na niego wcieka.Dlaczego postawi mnie w tak trudnej sytuacji? Chciaam tylko pj na kurs.
W typowy dla tego rodzaju szantau sposb, groby Elliota oddziauj na silne poczucie
odpowiedzialnoci Eve.
- By dla mnie taki dobry. Nie znajduj w sobie siy, by go opuci.
Gdyby co sobie zrobi, nigdy bym sobie tego nie wybaczya - powiedziaa Eve. A po chwili dodaa z
penym przekonaniem: - Poczucie winy by mnie zabio.
Wikszo biczownikw" nie posuwa si tak da