IInternetnternet ÜÜzerindenzerinden AraAraşşttıırmarmaYYööntemlerininntemlerinin EtkinEtkin KullanKullanıılmaslmasıı

Araş.Gör.Enis KaraarslanÖğr.Gör.Tolga Çelik

EGE ÜNİVERSİTESİ

ÖZET

Araştırma ve geliştirme sürecinin en önemli olan ilk adımıaraştırma yolu ile bilgiye ulaşımın sağlanmasıdır. Kütüphanelerdeki kaynakları taramak şeklinde gerçekleşen geleneksel araştırma yöntemleri, bilgi ve internet teknolojilerinin gelişmesi ile internet üzerinden etkin olarak yapılmaya başlanmıştır.

İçerikInternet üzerinden veriye ulaşmak için kullanılabilecek yöntemlerden aşağıdakiler üzerinde durulmuştur:

• internet arama motorları (search engine)

• meta arama programları (metasearch programs)

• tartışma listeleri (newsgroup)

• eposta listeleri (email list)

• kütüphane tarama sistemleri

INTERNET ARAMA MOTORLARININ KULLANILMASI

� Konu Katalogları (Subject Catalogues)

� Web Arama Motoru (Web Search Engine)

� Veri toplamak

� Sorgulama mekanizmaları sunmak

Arama motorlarının işlevleri

Arama motorlarının iki işlevi bulunmaktadır:

� Veri toplamak

� Sorgulama mekanizmaları sunmak

• Internet üzerinden arama motoru hizmeti veren birçok site bulunmaktadır.

Ör: Google (http://www.google.com)

Yahoo (http://www.yahoo.com)

• Bunun yanı sıra sadece belirli konular için özelleşmiş arama motorları da bulunmaktadır.

• Bazı arama motorları belirli bir dönem iyi hizmet vermekte ama bir süre sonra arama sonuçlarında yeterli performansı verememektedir.

Ör: Altavista (http://www.altavista.com)

Internet’te arama yaparken dikkat etmeniz gereken birçok nokta bulunmaktadır.•Arama kelimeleri eklerden arındırılmaldır: Ör: "prokoller" yerine "protokol" •Arama sonuçları fazla sayıda site içerdiğinde arama yeni kelimelerle daraltılmaldır. Ör: "güvenlik" yerine "ağ güvenlik" •Arama kelimelerinin arasına noktalama işareti koyma hiçbir işe yaramamaktadır. Arama kelimelerinin arasında sadece boşluk bırakılmalı ya da arama operatörlerinden ( + , " ") gerekeni koyulmalıdır.

Internette Arama

Internette Arama (devam)� Arama kutusuna yazılan kelime olası ekleriyle birlikte

çıkmaktadır. "program" kelimesi kullanarak yapılan arama, içinde "programcı, programlama, programlı, programda..." gibi kelimelerin geçtiği siteleri de görüntüleyecektir. Bu nedenle ilgilenilen konuyu tam olarak ifade eden kelimeler anahtar kelime olarak seçilmelidir.

� Aramaya başlamadan önce araştırılan konuyu ifade edebilen birbirinden farklı bütün kelimeler bir yere not edilmeli ve hepsi ayrı ayrı denenmelidir. Örneğin "merkezi işlem birimi" kelimesi yerine "işlemci" gibi.

� Her arama motorunun arama özellikleri farklılıklar göstermektedir.

� Kullanılan Arama motorlarının varsa Detaylı Arama(Advanced Search) seçeneği kullanılmalıdır

Arama Motorları ile Gelişmiş Arama

•Hangi kelimelerin dahil edileceği ( AND işlemi veya +operatörü ile birçok arama motorunda kullanılabilir)

Ör: +firewall+solution (Google’da 1,100,100 sonuç)

•Ard arada gelen kelimelerin – kelime gruplarının dahil edilmesi (Tırnak isareti (') veya (“) kullanarak).Sadece bu iki sözcüğün geçtigi sayfalar değil, ikisinin yanyana geçtigi sayfalar bulmak için kullanılır.Ör: “firewall solutions” (Google’da 11,000 sonuç)

Arama Motorları ile Gelişmiş Arama(devam)

• Başlık bilgisinin aramaya dahil edilmesi (`Title` (başlık) anahtar sözcüğünün kullanımı) Herhangi birsayfada gecen belirli sözcükler yerine o sözcüğübaşlık olarak taşıyan web sayfalarının bulunması içinkullanılır.

Ör: title:"firewall solutions" (Google’da 7 sonuç)

Diğer Parametreler• Her arama motorunda çalışmayan diğer parametreler ise

aşağıdaki gibidir:

o `-` isaretinin kullanımı: Hariç olmasını istediğiniz kelimelerinbaşına `-` eklenmesi.

o `Image`(resim) anahtar kelimesinin kullanımı:Aranılan fotoğraf ya da şekilin adını girerek. Ör: image:firewall.gif

o Link` ve `url` anahtar sözcüklerinin kullanımı: `link` anahtarsözcüğü ile birbirine bağlantısı olan sayfalar, `url` anahtarkelimesi ile adreste bulunan spesifik karakterler bulunur.

Ör: link:security.ege.edu.tr

Diğer Parametreler (devam)o `Host` (sunucu) ve `domain` anahtar sözcüklerinin

kullanımı: Spesifik bir arama kriterinin tek bir web sitesinde aranması:

Ör: +`firewall solution` +host:checkpoint.com

• Birçok arama motorunun gelişmiş arama kısımıbulunmaktadır. Bu alanlardan yukarıda örnek verdiğimiz sorgulamaları direkt girerek daha kolay bir şekilde yerine getirilmesi mümkündür

Bulunan Kaynak Internet Adreslerinin Yorumlanması

Internette web taraması yapan kişi adres analizinden biraz anlamalı ve baştan gereksiz adresleri eleyerek zaman kazanmalıdır. Örneğin bilginin bulunduğu adresin alan (domain) adına bakılarak kurumsal mı yoksa kişisel bir site olup olmadığıincelenmelidir. Bunun için ilk olarak adresteki uzantıya dikkat edilmelidir. Belli başlıuzantılar ve anlamları aşağıdaki gibidir:

•edu: Eğitim kurumu

•com: Ticari

•org: Organizasyon (Ticari olmayan kuruluş)

•mil: Askeri

•net: Ağ (Network)

Aynı zamanda o dökümanı yazan kişinin özellikleri ve referansları da incelenerek bu

konuya ne kadar vakıf olduğu da anlaşılmalıdır.

Arama programları, “metasearch” servisi vererek, bir sorguyu aynı anda birçok arama motoruna göndererek tarama yaptırabilme özelliğine sahiptirler.

• Sorguda sadece bir kelime girilebildiği gibi, web sayfası(URL) adresi veya sayfa başlığı kriterleri ile de tarama yaptırılabilir.

•Sorgulanan web sayfalarının indirilmesini (download) sağlayarak internete bağlı olunmadığı zamanlarda da (offline) bu sayfaları inceleme imkanını sağlamasıdır.

HAZIR ARAMA PROGRAMLARI

Hazır Arama ProgramlarıBu araçların deneme versiyonları internet üzerinden temin edinilebilir. Bu programlar Microsoft Windows işletim sistemi üzerinde çalışabilmektedir. Başlıca programlar aşağıdaki gibidir

· BullsEye

· Copernic 2001

· Webferret

Hazır Arama Programları (devam)

BENZER KONULARLA UĞRAŞAN KİŞİLERE ULAŞMA YÖNTEMLERİ

Araştırma yaparken benzer konularla uğraşan kişilerletanışmak, onlardan bilgi edinmek için aşağıdaki yöntemler kullanılabilir:

•Eposta Listeleri (Mailing List)

•Tartışma Grupları (Newsgroup)

•BBS, IRC ve diğerleri

Eposta Listeleri (Mailing list)

Eposta listesi (mailing list), eposta (elektronik posta) mesajlarını aynı gruba üye olmuş çok sayıda insana otomatik olarak göndermenin bir yoludur.

Eposta listesine gönderilen bir eposta, eposta listesi sunucusu (server) programı sayesinde otomatik olarak tüm üyelerine yönlendirilir.

Eposta listeleri bir başlık veya konuya göre organizeedilirler. Belirtilen bu başlığa veya konuya ilgi duyan kişiler eposta listesi sunucusuna bir mesaj göndererek listeye üye olurlar. Bundan sonra listeye gönderilen hermesaj da yeni üyeye ulaştırılır.

Eposta listeleri kullanırken bilinmesi gerekenler

Eposta listeleri kullanırken kullanıcıların akılda tutmasıgerekenler aşağıdaki gibidir:

• Eposta listelerinden her gün çok sayıda mesajın gelebileceği,

• Her mesajı okumanın gerekmediği,

• Toplu gönderme (digest) formatın kullanılabileceği, ama hala büyük bir mesajın okunması gerektiği,

• İstenildiği vakit listeden hemen çıkılabileceği,

Eposta listeleri kullanırken bilinmesi gerekenler (devam)

• Üyelikle ilgili mesajların yönetsel adrese yollanmaması gerektiği,

• Listeye her yollanılan mesajda kişinin kendisini baştan tanıtan bir kısmın yer alması gerekmediği,

• Bir mesajı cevaplarken, grubun hepsini ilgilendirmeyen bir cevap olması halinde sadece göndericiye cevap olarak iletilmesi gerektiği,

• Üyeliğin bildirildiği ilk mesajda yer alan bazı faydalı bilgiler, adresler bulunmaktadır. Üyelikten çıkma isteğiniz, bir süreliğine mesajlarınıza bakamayacağınız için, geçici olarak üyeliğinizin dondurulması gibi istekleriniz için bu adreslerin tutulmasıgerekmektedir.

Tartışma Grupları (Newsgroups)

Tartışma listesi, kullanıcılarının ilgili konulardaki mesajları okuyabildikleri ve cevap yazabildiklerionline (çevrimiçi) tartışma alanlarıdır. Eposta listelerinden üç yönüyle ayrılır:

•Tartışma listesine üye olma zorunluluğu yoktur.

•Mesajlar e-mail şeklinde gönderilmemektedir.

•Çoğu zaman tek konu ile ilgili bir eposta listesi bulmak daha zordur.

Kullanıcıların bu servisi kullanırken akılda tutması gerekenler:

•Bütün mesajların okunması diye bir gereklilik bulunmamaktadır.

•Kişisel mesajlar gruba geçilmemeli, sadece o kişiye eposta ile gönderilmelidir.

•Kişilerde ortamdaki tartışmaya hemen cevap vermek veya yepyeni bir tartışma konusu açmak için eğilimler olabilir.

•birkaç günlük mesajları tarayıp ortamın havasını koklamak (lurking)

•. “sıkça sorulan sorular” (FAQ, frequently asked questions)

BBS, IRC ve diğerleri

BBS (Bulletin Board System), IRC ve benzeri ortamlar daha çok sohbet amaçlı olarak kullanılmaktadır. BBS benzeri sistemler artık yok olmaya yüz tutmuştur. IRC sohbet odalarıüzerinden de aynı konuyla ilgilenen kişilere erişebilmek mümkün olabilmektedir.

KÜTÜPHANE SISTEMLERI

Birçok kütüphane web üzerinden bilgi-makale tarama hizmetini vermektedir. Bu bölümde Ulakbim’e bağlı Cahit Arf Bilgi Merkezi, Ege Üniversitesi Merkez Kütüphanesi ve Citeseer Sanal Kütüphanesi tanıtılmıştır.

a. Uzaktan Konu ve Atıf Tarama Başvuruları

b. Belge Sağlama Hizmetleri

•Belge Sağlama Sistemi

•Makale İstek Sistemi

c. Okuyucu Salonu Referans Hizmetleri

ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi (CABIM) Hizmetleri

ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi (devam)

d. ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi Koleksiyonu

• Basılı + Elektronik Süreli Yayın Koleksiyonu

• Tam Metin (e-dergi) ve Bibliyografik Veritabanları:

*Yurt Dışı Kaynaklı:

*ULAKBİM Ulusal Veri tabanları: Ulusal veri tabanlarıdogrudan web'den taranabilmektedir.

http://www.ulakbim.gov.tr/servisler/uvt/

e. ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi Web Sitesi

Ege Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Hizmetleri

a. INNOPAC kütüphane tarama yazılımı

b. Online veritabanlarına web üzerinden ulaşım

c. CD Kütüphanesi Hizmeti

Citeseer Sanal Kütüphanesi

CiteSeer bilimsel literatürleri sayısal (digital) ortamda sunan ve web üzerinden ulaşılabilen bir sanal kütüphanedir. Başka bir sanal kütüphane yaratmak yerine algoritmalar, teknikler ve yazılımlar sağlanmakta, internet üzerinden Postscript ve PDF arama özellikleri sağlanmaktadır. Bu servise http://citeseer.nj.nec.com/ adresinden ulaşılabilinir.

SONUÇLAR

Bir araştırmacı için en önemli ve değerli şey vakittir. Bu bildiride bilgiye ulaşmak için kullanılabilecek yöntemler verilerek araştırmacının en kısa zamanda aradığı bilgiye ulaşabilmesi hedeflenmiştir. Bir şeyi geliştirmeden önce aramaya inanmak gerekmektedir.

Bu dökümanın güncellenmiş en son versiyonuna http://bornova.ege.edu.tr/~enis adresinden ulaşılabilir.

Dinlediğiniz için teşekkürler.

Sorularınızı bekliyorum.

İletişim:

Enis Karaarslan enis@bornova.ege.edu.tr

http://bornova.ege.edu.tr/~enis