Çevre Referans Laboratuvarı 2011

ÇED, ĠZĠN VE DENETĠM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Laboratuvar, Ölçüm ve Ġzleme Dairesi BaĢkanlığı

Çevre Referans Laboratuvarı ġube Müdürlüğü

SU VE ATIKSUDAN NUMUNE ALMA

Bir su kütlesinin tamamının analiz edilmesi ne pratiktir, ne de bunun yapılması

mümkündür. Bu durum alınan numunelerin temsil edici olma zorunluluğunu ortaya

koymaktadır. Numunelerin alınması ve analize hazırlanması önde gelen önemli

konulardan birisi hatta birincisidir.

Temsil yeteneğinden yoksun, usulüne uygun şekilde alınmamış bir numune en

gelişmiş enstrümental cihazlarla en duyarlı yöntemlerle analiz edilse bile, yanlış

yargılara neden olabileceği gibi para, emek ve zamanında boşa gitmesine yol açar.

Bu nedenle numunelerin alınmasında ve analize hazırlanmasında gereken özen

gösterilmeli ve işlemler usulüne uygun şekilde gerçekleştirilmelidir.

Numune Almanın Önemi:

Numune Almanın Önemi:

Bir su kütlesini düşündüğümüz zaman buradan aldığımız 1-2 litrelik bir

numunenin ne denli küçük olduğu kolayca anlaşılmaktadır. Dolayısı ile örneklerin

alınmasında yapılacak hata analiz işlemlerinde yapılacak hatadan çok daha

büyüktür. Bu nedenle numunelerin alınmasında amaca uygun hareket edilmeli ve

örnekleme yöntemi o doğrultuda seçilmelidir.

Numune Alma ile Ġlgili Yasal Düzenlemeler

S.No Mevzuatın Adı Yayım Tarihi Yayımlandığı

Resmi Gazete

1 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 31/12/2004 25687

2 Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarları

Yeterlik Yönetmeliği 25/12/2013 28862

3 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune

Alma ve Analiz Metotları Tebliği 10/10/2009 27372

4 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği İdari

Usuller Tebliği 10/10/2009 27372

5 Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri Tebliği 22/03/2015 29303

6 Denizlerde Kurulan Balık Yetiştiriciliği

Tesislerinin İzlenmesine İlişkin Tebliğ

13/06/2009

27257

Numune Alma ile İlgili Standartlar

S.No TS No Kabul Tarihi

1

TS EN ISO 5667-1

24.4.2008 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 1: Numune alma programlarının ve numune alma

tekniklerinin tasarımına dair kılavuz

2

TS 5090 EN 25667-2

15.4.1997 Su kalitesi-Numune alma- Bölüm 2: Numune alma teknikleri kılavuzu

3

TS EN ISO 5667-3

12.6.2013 Su kalitesi - Numune alma -Bölüm 3: Su numunelerinin muhafaza, taşıma ve depolanması için

kılavuz

4 ISO 5667-4(TS 6291 )

3.1.1989 Su kalitesi-Numune alma-Kısım 4: Göl ve göletlerden numune alma kuralları

5

TS ISO 5667-5

13.3.2008 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 5 - Arıtma tesisleri ve boru şebekeli dağıtım

sistemlerindeki içme suyundan numune alma kılavuzu

6

TS ISO 5667-6

23.10.2015 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 6 - Nehirlerden ve akarsulardan numune alma kılavuzu

7

TS ISO 5667-7

14.4.1999 Su kalitesi- Numune alma bölüm 7: Kaynatma sistemlerinde sudan ve buhardan numune alma

kılavuzu

8

TS ISO 5667-8

4.4.2000 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 8: Yağıştan numune alma kılavuzu

9

TS ISO 5667-9

14.4.1997 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 9: Deniz sularından numune alma kılavuzu

10

TS ISO 5667-10

5.3.2002 Su kalitesi- Numune alma- Bölüm 10: Atık sulardan numune alma kılavuzu

11

TS ISO 5667-11

27.8.2015 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 11: Yeraltı sularından numune alma kılavuzu

12

TS ISO 5667-12 (TS 9547)

23.10.2015 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 17: Askıdaki çökeltilerden numune alma kılavuzu

13

TS EN ISO 5667-13

21.2.2013 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 13: Çamur numunesi alma kılavuzu

14

TS ISO 5667-14

27.8.2015 Su kalitesi- Numune alma - Bölüm 14: Çevresel sudan numune alma ve hazırlamada kalite

güvence ve kalite kontrol kılavuzu

15

TS EN ISO 5667-16

04.04.2000 Su Kalitesi - Numune Alma - Bölüm 16: Numunelerin Biyo-Deneyleri ile İlgili Kılavuz

16

TS ISO 5667-17

23.10.2015 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 17: Askıdaki çökeltilerden numune alma kılavuzu

17

TS EN ISO 5667-19

31.3.2005 Su kalitesi- Numune alma- Bölüm 19: Deniz çökeltilerinden numune alma kılavuzu

18

TS ISO 5667-20

30.4.2015 Su kalitesi - Numune alma - Bölüm 20: Karar vermek için numune alma verilerinin kullanımı

üzerine kılavuz - Eşik değerleri ve sınıflandırma sistemleri ile uyumluluk

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği

1. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ilgili hükümleri gereğince

denetimi öngörülen kalite parametrelerinin ölçüm/analiz metodlarına

ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

Amaç ve Kapsam

Amaç ve Kapsam

2. Numune alma ve saklama ilkelerini, numune koruma tekniklerini, numune

saklama metodlarını, atıksu analizleri için numune alma esaslarını, yüzeysel ve

yer altı suları ile denizlerden numune alma ve gemilerin sebep olduğu kirliliğin

tespiti için denizden ve gemilerden alınan numunelerin analiz esaslarını kapsar.

Çevre Referans Laboratuvarı 2011

Tanımlar

Alıcı ortam numune alma noktası: Atıksuyun alıcı ortama deşarj

edilerek alıcı ortamla tam olarak karıştıktan sonra numunenin

alındığı noktayı,

Atıksu numune alma noktası: Atıksuların toplanıp şehir atıksu

sistemine veya alıcı ortamlara boşaltım noktasını,

Anlık numune: Belirli bir zamanda ve belirli bir noktadan o anda

alınan ve sadece o yeri ve o zamanı temsil eden numuneyi,

Ġç izleme: Fabrika, tesis ve işletmelerin atık sularının fiziksel,

kimyasal ve biyolojik analizler ile belirli sıklıklarla kontrol edilerek

izlenmesi,

ifade eder.

Kompozit numune: Evsel ve endüstriyel atıksularda belirli zaman

aralıklarında atık su debisiyle orantılı olarak alınan karışık

numuneyi,

ġahit numune: Analiz sonuçlarına yapılabilecek itirazların

çözümünde kullanılacak, esas numune ile aynı koruma koşulları

altına alınarak ve eş zamanlı olarak Bakanlıkça yetki verilen

laboratuvarlara tesis sahibi tarafından gönderilen ve yetkili

laboratuvarda analizleri yapılan numuneyi,

Yetkili laboratuvar: Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarları

Yeterlik Yönetmeliği kapsamında Bakanlıktan belge alan

laboratuvarı,

A. NUMUNE ALMA, SAKLAMA VE KORUNMASI ĠÇĠN

UYULACAK ESASLAR

1. Sulardan numune alma ve bu numunelere uygulanacak analiz metodları

aşağıdaki ilkelere göre yapılır:

a) Atıksularda, yüzeysel sularda, yer altı sularında ve deniz sularında kalite

parametreleri TSE metodları ve uluslararası kabul görmüş standart ve

metodlarla ölçülür.

a) b) Alıcı ortamlarda ve önemli atıksu deşarj noktalarında belirli aralıklarla

ölçülmesi gereken, parametrelere ait saklama, taĢıma ve muhafaza

kuralları TS EN ISO 5667-3 “Su Kalitesi-Numune Alma-Bölüm 3: Su

Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Kılavuz” ve ölçülmesi

gereken mikrobiyolojik parametrelere ait saklama, taĢıma ve muhafaza

kuralları TS EN ISO Su Kalitesi-Mikrobiyolojik Analizler İçin Numune Alma

Standardına göre yapılır.

ĠLKELER

2. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği tablolarında tanımlanan sektörler,

atıksularında veya arıtma tesislerinin çıkış sularında

• atıksu deşarjı ve/veya derin deniz deşarjı konulu çevre izin belgesi eklerinde

belirtilen aralıklarla numune almakla,

• ölçüm ve analiz yapmak suretiyle kontrol etmekle,

• atıksuların özellik ve miktarlarına ilişkin bilgileri sürekli veya belli aralıklarla

belirlemek ve belgelemekle yükümlüdürler.

Debi değerlerine bağlı olarak gerekli debi ölçüm ve numune alma sıklığı

aşağıda yer alan Tablo 1’e göre yapılır.

Debi (m³/gün) Endüstriyel atık sular için iç izleme

esas numune alma sıklığı**

Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü tarafından

denetime esas asgari numune alma sıklığı

≤ 50 Dört ayda bir Yılda bir

51-200 İki ayda bir Altı Ayda bir

201-1000 Ayda bir Dört Ayda bir

1001-10000 Onbeş günde bir Üç Ayda bir

>10000 Haftada iki Ġki Ayda bir

DEBĠYE GÖRE NUMUNE ALMA SIKLIĞI

ENDÜSTRĠYEL NĠTELĠKLĠ ATIKSULAR ĠÇĠN NUMUNE ALMA SIKLIĞI*

*- Evsel nitelikli atıksuyu olan endüstriyel tesislerde bu tablo kullanılacaktır.

**-Eğer ilk yıl boyunca üç ardıĢık numune analiz sonuçlarının deĢarj standartlarına uyulduğu

gösterilebilirse, izleyen yıllarda ilgili sektör tablosunda yer alan pH, KOI, BOI, Yağ-Gres, AKM parametreleri

dıĢındaki diğer parametrelere Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğünü yazıyla bilgilendirmek kaydıyla yılda bir kez

bakılması yeterlidir. Eğer parametrelerden biri deĢarj standartlarına uymazsa takip eden yıl içerisinde tabloya

göre numune alınmalıdır.

Kentsel-Evsel debi

E.N. (EĢdeğer Nüfus)

Kentsel – Evsel atıksular için iç

izlemeye esas numune alma sıklığı

Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü tarafından

denetime esas asgari numune alma sıklığı

2000-9999 Ayda bir *** Yılda bir

10000-49999 Ayda bir Üç Ayda bir

50000-99999 15 günde bir Ġki Ayda bir

≥100000 Haftada iki Ayda bir

KENTSEL - EVSEL NĠTELĠKLĠ ATIKSULAR ĠÇĠN

NUMUNE ALMA SIKLIĞI

***-Eğer ilk yıl boyunca deĢarj standartlarına uyulduğu gösterilebilirse, izleyen yıllarda dört

örnek; eğer dört örnekten birisi deĢarj standartlarına uymazsa, takip eden yıl içinde 12 örnek

alınmalıdır.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları

Tebliğinin 4 üncü maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kentsel, evsel ve

endüstriyel nitelikli atıksular için numune alma sıklığını gösteren Tablo 1:

Debiye göre numune alma sıklığı başlığında belirtilen endüstriyel nitelikli

atıksular ve kentsel - evsel nitelikli atıksuların iç izlemeleri, debisi 10.000

m3/gün ve üzerinde olan tesislerde SAİS’in devreye alınması ve Bakanlık

onayına müteakip ilgili tesis için kaldırılır.

Sürekli Atıksu Ġzleme Sistemleri Tebliği(SAĠS)(R.G: 22.03.2015 – 29303)

yukarıda belirtilen iki tabloda yeni düzenleme getirmektedir.

ġöyle ki;

Kurulu kapasitesi 10.000 m3/gün ve üzerinde olan;

• Atıksu arıtma tesisleri,

• Ön arıtma tesisleri,

• Derin deniz deşarjları,

• Suyu ısı transferi amaçlı kullanan tesislerin

çıkışlarına kurulacak sürekli atıksu izleme sistemleri özellikleri ile

kurulumuna ilişkin usul ve esasları ilişkin yeni düzenleme getirmiştir.

Ġlgili SAĠS Tebliği ile;

Sürekli Atıksu İzleme Sistemleri

Mevcut Ölçülen Parametreler

• pH

• İletkenlik

• Çözünmüş Oksijen

• Debi

• Sıcaklık

İlave Ölçüm Parametreleri

(Soğutma Suları Muaf)

• KOİ

• AKM

İlave Edilecek Diğer Unsurlar

(Soğutma Suları Muaf)

• Soğutmalı Otomatik Numune

Alma Cihazı

SAİS Genel Özellikleri

Performans, Kalibrasyon, Doğrulama ve BütünleĢik KarĢılaĢtırma

Tesis,

• Performans testlerini ilk kurulum esnasında,

• Kalibrasyonlarını yılda bir ve gerektiğinde,

• Doğrulamalarını ayda bir

• Karşılaştırma testini haftada 2 kez olmak üzere toplam 8 defa

yapar/yaptırır.

• Bütünleşik Karşılaştırma testi için ise;

– Endüstriyel tesislerden, 3 ayda 1 kez,

– Evsel/kentsel tesislerden 6 ayda 1 kez numuneler

alınarak yetkili çevre laboratuvarlarında analiz ettirilir.

SAĠS Teknik Hususlar

• KOİ-AKM-pH parametrelerinden herhangi birinde mevzuat sınır değeri

aşıldığında sistem alarm verir ve SAİS numune alma cihazı iki saatlik 6

litre kompozit numune almaya başlar. Numune alma işlemi günde 1 kez

gerçekleştirilir.

• Karşılaştırma testi ve bütünleşik karşılaştırma testi sonucunda sapma

oranının ± %20 olması halinde testler başarılı sayılır.

• SAİS numune alma cihazı; üzerinde şifresi oluşturulabilir bir kilit sistemi

ile donatılmalı ve 6 litrelik 4 adet numune alma şişelerine sahip

olmalıdır.

• SAİS’i kurmak veya kurdurmak,

• En az altı ayda bir SAİS’in bakım ve onarımını yapmak/yaptırmak ve

sistemin hatasız çalışmasını temin etmek,

• En az bir personeli SAİS’ten de sorumlu teknik personel olarak

görevlendirmek,

• Bakanlıkça verilen Su ve Atıksudan Numune Alma Eğitimi’nin

alınmasını sağlamak,

• Bütünleşik karşılaştırma testi, performans testi, kalibrasyon ve

doğrulamaları yapmak/yaptırmak,

• Ölçüm değerleri sınır değerleri aştığında, otomatik alınan numuneyi,

yetkili laboratuvara ve Bakanlık Çevre

Referans Laboratuvarına iletmekle, analizini yaptırmakla ve masrafları

karşılamak,

• Tüm kayıtları en az beş yıl boyunca saklamak.

Tesisin Yükümlülükleri

4. Bünyesinde laboratuvarı bulunan

fabrika, işletme ve tesislerden,

Bakanlığımızdan deşarj iznini alanlar ve

atıklarını çevre mevzuatına uygun olarak

bertaraf edildiğini belgeleyenler bu Tebliğ

hükümlerine göre iç izlemeleri gereği

yapılacak analizleri yetki alarak kendi

bünyelerindeki laboratuvarlarında

yapabilirler.

3. Debi ölçümü ve numune alma

sıklığı, kirliliğin yoğun olduğu bölge

ve/veya su kalite kriterlerinin

iyileştirilmesi gereken alıcı ortamlara

deşarj yapan önemli kirletici

kaynakların atık sularında veya arıtma

tesislerinin çıkış sularında Bakanlığın

göreceği lüzum üzerine artırılabilir.

5. Fabrika, işletme ve tesisler ilgili

mevzuat kapsamındaki atık su deşarjı

ve/veya derin deniz deşarjı konulu

çevre izninin verilmesine esas olan

ölçüm ve analizleri, yetki almış diğer

bağımsız laboratuvarlarda yaptırmak

zorundadırlar.

6. İç izleme yapmak amacıyla

Bakanlığımızdan yetki alan fabrika, tesis

ve işletme laboratuvarları iç izlemeye

konu parametreler için 4 ayda bir diğer

yetkili laboratuvarlarda doğrulama

analizleri yaptırmak zorundadır.

Doğrulama analizleri numunelerinin

Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü

personeli gözetiminde alınması

zorunludur. Doğrulama analiz sonuçları,

ilgili Çevre ve Şehircilik İl

Müdürlüklerine ibraz edilir.

7. İç izleme yapan yetkili diğer

laboratuvarlar iç izleme amacıyla

başka fabrika ve işletme bünyesinde

kurulmuş olan laboratuvarlarda

doğrulama analizleri yapamazlar.

8. İç izleme, denetim ve çevresel

izinlere ait numune alacak

laboratuvarlar numune alma yetkisi

de almak zorundadır.

verilecektir.

9. Çevre Ölçüm ve Analizleri

Yeterlik Belgesine sahip

laboratuvarlarda numune alma

yetkisi laboratuvarın, Bakanlık

tarafından düzenlenen numune

alma eğitimine katılan ve

sertifika alan ilgili personeline

10. Çevre ve Şehircilik İl

Müdürlüğü personeli yerinde

ölçülmesi gereken parametreleri

ölçmeye yetkilidir.

11. Denetim, doğrulama ve

çevresel izinler için gerekli

numunelerin Çevre ve Şehircilik

İl Müdürlüğü personeli

gözetiminde alınması

zorunludur.

12. İç izlemede alınan

numunenin uygun çıkmaması

durumunda Çevre ve

Şehircilik İl Müdürlüğüne

bilgi verilir ve numune alma

tarihini takip eden on iş günü

içerisinde iki numune daha

alınarak, üç analiz sonucunun

ortalaması alınır. Ortalamanın

standartları sağlaması halinde

cezai işlem uygulanmaz.

A1.Numune Alma Esasları

1. Numune alma şekilleri ve numune alma sıklığı, amaca ve numunenin alındığı

kaynağa göre farklılıklar gösterir.

A1.Numune Alma Esasları

2. Belli bir zamanda ve belli bir yerden numune alındığında bu numune sadece o

yeri ve zamanı temsil eder. Bununla beraber, bileşiminde zamanla büyük değişiklik

göstermeyen kaynaklardan alınan numuneler, daha uzun bir zaman periyodunu

veya daha büyük bir hacmi temsil eder.

Kaynağın zamana bağlı olarak büyük ölçüde değiştiği durumlarda, uygun zaman

aralıklarında alınan numuneler ayrı ayrı analiz edilirler. Böylece bu değişimin

frekansı, süresi ve büyüklüğü belirlenir. Değişimlerin beklendiği zaman periyoduna

göre numune alma aralığı seçilir.

Bu aralık en az beş dakika en fazla bir saat olur.

3. Ani, özel, değişken veya düzensiz deşarjların ve işlemlerin olduğu tesislerde, bu

tür deşarjların içinde bulunduğu periyodu temsil eden kompozit (karışık)

numunelerin hazırlanması gerekir. Bu da evsel ve endüstriyel atık sularda belirli

zaman aralıklarında atıksu debisi ile orantılı olarak alınan karışık numuneyi

tanımlar.

Zaman kompoziti terimi ile de tanımlanabilen bu numuneler arıtma tesisi

tasarımında ve verimlilik tespitinde kullanılacak ortalama konsantrasyonların

belirlenmesinde kullanılır.

Çoğu tayinler için 24 saatlik kompozit numune standart kabul edilir. Ayrıca

kompozit numune bir vardiyayı veya daha kısa bir zaman periyodunu ya da tam bir

periyodik işlemi veya çevrimi temsil için uygundur.

Kompozit numunelerde ölçülen parametrelerin değerleri Su Kirliliği Kontrolü

Yönetmeliğinde 2-24 saatlik kompozit numuneler için verilen standart değerlerle,

mukayese edilir.

4. Özelliklerinde ve miktarlarında zamanla değişim gösteren parametrelerin

analizleri için kompozit numuneler kullanılmamalıdır. Bu gibi analizlerin, numune

alma noktasında ve/veya ayrı ayrı toplanan numunelerde hemen yapılması gerekir.

5. Numune toplama ve saklama süresince mevcut koşullarda değişmeden kalan

bileşenlerin analizi için zamana bağlı kompozit numuneler kullanılır.

6. Eğer numune alma sırasında bazı koruyucu maddeler ilave edilecekse, bunlar en

başından numune kabına konur ve kompozit numune bu kapta hazırlanır.

8. Şahit numune için, alınan numune ile aynı nitelikte numune hazırlanarak ilgili

kişiye mühürlü olarak teslim edilir. Tutanağın bu bölümüne örnekleme noktasını

temsilen kaç adet numune alındığı ve kaç adedinin şahit numune olarak teslim

edildiği yazılır. Ayrıca süreye bağlı değişebilecek parametreler açısından ne kadar

süre içinde analiz edilmesi gerektiği de belirtilir.

7. Genişlik ve derinliğe bağlı olarak suyun bileşiminin çok değiştiği nehirlerde ve

akarsularda, çok çeşitli ve ayrık atıksu akımlarının birlikte arıtılmasının önerildiği

durumlarda, farklı numune alma noktalarından alınan numunelerin karışımının

analizi gereklidir. Burada ortalama bileşimin veya toplam yükün belirlenmesi için

nehirlerin enkesitleri üzerinde çeşitli noktalardan alınan numunelerin karışımı

kullanılır.

Bu tip numunelerin hazırlanması, bilinen bir derinlikten numune toplamak üzere

özel bir araç gerektirir. Ancak, doğal su kütlelerinde çoğunlukla yerel değişimler

toplam veya ortalama değerlerden çok daha önemli olduğu için numunelerin ayrı

ayrı alınıp incelenmesi gerekir.

A2.Numune Saklama Ġlkeleri

a) Numune alma metodu, laboratuvara kolayca taşınabilecek kadar ve analiz için

yeterli hacimde ve laboratuvarda istenen amaç için kullanılabilecek temsil

yeteneğine sahip numune elde etmeyi sağlayacak şekilde seçilir.

b) Numunenin testten önceki bileşimi bozulmayacak şekilde laboratuvara getirilir.

Mevcut koşullarda alınan numuneyi gerçekçi bir şekilde temsil eden numunelerin,

laboratuvara ulaşmadan önce taşıdığı özellikleri kaybetmemesine ve alınıp

taşınması esnasında kirletilmemesine özen gösterilir.

c) Numunelerin alındığı ve saklandığı kaplar özenle seçilir. Ölçümü yapılacak

numune bileşeninin, numune kabı ile reaksiyon vermesi istenmediğinden,

numuneyi cam veya plastik kaplarda taşıyıp saklamak gereklidir. Mikrobiyolojik

analizlerde numune alma kapları, özellikle otoklav gibi cihazlarla ısı ile steril hale

getirilerek koyu renkli cam şişe kullanılır.

ç) Toplanan herbir numune için, numune şişesi veya kabı üzerinde gerekli

açıklamaların yazılacağı ve bu Tebliğin Ek-2’sinde örneği verilen bir etiket konulur.

Numunenin daha sonra laboratuvara getirildiğinde kolayca tanınabilmesi için,

numuneyi alanın adı, alındığı tarih ve saat, numunenin alındığı yer ve bunlar gibi

gerekli hususlar etiket üzerine kaydedilir.

d) Bu Tebliğin Ek-3’ünde belirtilen numune alma tutanağı numune alınması

sırasında doldurulmalı ve imza altına alınmalıdır. Tutanakta numunenin alındığı yer,

tarih, saat, alınış şekli, arazide ölçülen parametreler, koordinatlar, hava sıcaklığı ve

durumu, alınış amacı, şahit numunenin istenip istenmediği hususlarını içerecek

şekilde düzenlenir. Tüm numune alımlarında bu tutanak kullanılır. Tutanaklar, iç

izleme yapmak üzere alınan numuneler için numuneyi alan ve tesis yetkilisi olmak

üzere en az iki kişi tarafından; Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü gözetiminde

denetim, çevresel izin ve doğrulama analizleri için alınan numunelerde ise tesis

yetkilisi veya sorumlusu dahil olmak üzere en az üç kişi tarafından imza altına

alınır.

e) Yetki devri yapılan kurum ve kuruluşlar yukarıda belirtilen esaslara uyarlar.

f) Kendi iç izlemelerini yapan tesis laboratuvarlarınca alınan numuneler hariç

olmak üzere her türlü numunenin mühürlenmesi esastır.

g) Tesis sahiplerinin şahit numune alınmasını talep ettiği durumda bu numune

esas numune ile aynı koruma koşulları altına alınır ve eş zamanlı olarak

Bakanlıkça yetki verilen laboratuvarlara tesis sahibi tarafından gönderilir. Esas

numune ile şahit numune raporlarında uyuşmazlık olduğu durumlarda tesisten

yeni bir numune alınır ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevre Referans

Laboratuvarına gönderilir. Bu numuneye ikinci bir şahit numune alınmaz.

ğ) Dağıtım sistemlerinden numune alınmadan önce, temin edilecek suyun

kalitesini iyi temsil eden bir numune olması için, numune almadan önce su hattı

bir süre akıtılır ve suyun aktığı borunun çapı, uzunluğu ve akış hızı kaydedilir.

h) Klorlanmış sulardan numune alırken serbest kloru nötralize etmek için tiyosülfatlı

şişeler kullanılır.

ı) Alınacak numune ile numune kabının 2–3 defa çalkalanıp dökülmesi gerekir. İçlerinde

birikimlerin ve biyolojik büyümelerin oluşmasını önlemek için numune alma araç

gereçleri ve şişeleri her gün temizlenir.

i) Numune alındıktan sonra,şişenin ağzı kapakla kapatılır, kapak ile suyun üst yüzeyi

arasında hava kalmaması sağlanır. Mikrobiyolojik analizler için numune alındıktan sonra

numune şişesinin 1/10 luk kısmı boş bırakılır.

j) İstenen analizin türüne göre her bir numune ayrı saklama ve koruma işlemine tabi

tutulur. Çoğunlukla, volümetrik veya gravimetrik testlerde girişim yapmayan, az

miktardaki bulanıklığın suda bulunmasına müsaade edilir. Suda az miktarda bulanıklık ve

askıda katı madde mevcut olduğunda, numune filtre edilemez.

k) Basınç altında toplanmış ve halen basınç altında bulunan sıcak numuneler

laboratuvarda soğutulur.

l) Alınan numunelerde kullanılan koruma maddeleri çoğunlukla numune ile

reaksiyona gireceğinden analizler derhal yapılır. Numuneler eğer bir gün içerisinde

analiz edilecekse, düşük sıcaklıklarda (+4°C) saklama en iyi yöntemdir. Yapılacak

tayin ile girişim yapmıyorsa kimyasal koruma maddeleri kullanılabilir.

m) Özellikle arıtma tesislerinin çıkışlarında bulunması gereken kompozit numune

alma cihazlarının soğutma özellikli olması zorunludur.

A3.Numunelerin Miktarı ve Numune Kaplarının Özellikleri

Fiziksel ve kimyasal analizler için TS EN ISO 5667-3 standardında belirtilen

numune hacimleri ve uygun numune kapları kullanılır.

Aynı numune kimyasal, mikrobiyolojik ve mikroskobik tayinler için kullanılamaz.

Yapılacak analize uygun numune kapları kullanılır.

Mikrobiyolojik numune kapları sıcaklık veya radyasyonla steril edilmiş cam veya

plastik malzemeden üretilmiş olabilir.

Genelde en az 500 ml su numunesi Toplam Koliform ve Fekal Koliform analizleri

için yeterli olsa da mutlaka numunelerin gönderileceği laboratuvarın numune kabul

kriterlerinde belirtilen miktarların bilinmesi gerekir.

A4.Numune Koruma Teknikleri

• Numune toplandıktan sonra en kısa süre içinde analizi yapılır.

• pH, sıcaklık, oksijen ve iletkenlik parametrelerinin analizleri arazide ve yerinde hemen

yapılır.

• Numunenin toplanması ve analiz edilmesi arasında ne kadar süre geçmesine müsaade

edilebileceği, numunenin karakterine, yapılacak analizlere ve saklama koşullarına

bağlıdır.

• Mikrobiyolojik analiz parametreleri 24 saat (5±3) °C de saklanır. Bu sürede numuneler

kesinlikle dondurulmaz.

• Koruma maddeleri kullanıldıklarında, önceden numune kabına konulur ve toplanan

bütün numuneler ile iyice karışmaları sağlanır. Yapılacak tayine göre numune koruma ve

saklama metodları seçilir.

• Koruma ve saklama metodları genellikle pH kontrolü, kimyasal madde ilavesi, soğutma

ve dondurma işlemlerinden ibarettir.

• Numune koruma ve saklama metodu olarak, TS EN ISO 5667-3 “Su Kalitesi-Numune

Alma-Bölüm 3: Su Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin Kılavuz”

standardı kullanılır.

B. SULARDAN NUMUNE ALMA ESASLARI

B1.Atıksu Analizleri Ġçin Numune Alma Esasları

1.Atık su analizleri için genellikle zamana bağlı kompozit numune hazırlanır ve

analiz edilir.

2.Endüstri atık sularının saklanmasında, atık suda bulunan maddelerin birbirleri ile

reaksiyon verebileceği dikkate alınır. Böylece atık suyun kimyasal ve fiziksel

özelliklerinde büyük değişiklikler olabilir. Değişik işlemlerden alınan sular ayrı

ayrı saklanır ve analiz yapılmadan hemen önce kompozit hazırlanır.

B2.Yüzeysel Sulardan Numune Alma Esasları

a) Numune alma noktaları, numune

alma bölgesindeki su kalitesini ve bu

kalitenin bölge içerisindeki değişimini

karakterize edecek şekilde ve sayıda

belirlenir. Akarsularda numune alma

bölgesi; yan kol, atıksu deşarjı,

sulamadan dönen drenaj suları gibi,

sürekliliği bozan iki nokta arasıdır.

Eğer bölge uzunluğu beş kilometreyi

geçerse ara numune alma noktaları

seçilir.

b) Akarsularda yankol veya atıksu

deşarjından sonra tam karışımın

sağlandığı belirlenen kesit üzerinde,

yüzeyden 30 - 40 santimetre aşağıdan

numune alınır. Numune alma noktası,

atıksu veya yan kolların tam olarak

karıştığı yerde detaylı bir enkesit

araştırması ile önceden belirlenir.

c) Rezervuar, baraj ve göllerde başlıca

su giriş ve çıkışları ile kıyılardaki

faaliyetlerin etkilerini belirleyecek ve

kalitenin bütün su kütlesindeki

değişimini karakterize edecek şekilde,

en az beş nokta olmak üzere numune

alma noktalarının koordinatları GPS ile

belirlenir.

ç) Doğal veya insan faaliyetleri nedeniyle oluşacak durumlarda, kalite değişiminin

yakından izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması için; numuneler duruma göre

mevsimlik, aylık, haftalık ya da günlük alınabilir.

d) Numune alma sıklığı, su kalitesine ve yıllık kalite değişimlerine, su kaynağına

karışan suların ve atıksu deşarjlarının kirlilik durumuna, suyun hidrolojik karakterine,

ekolojik duruma, kullanım amacına bağlı olarak belirlenir. Akarsuyun kullanım

açısından özelliklerinin ortaya konulabilmesi için alınan numune sayısı yılda onikiden

az olamaz. Kalitenin sürekli kontrol edilmesi gereken durumlarda her gün numune

alınabilir.

e) Alınan numunelerin analizi, akarsuyun sınıfının belirlenmesi, periyodik kontrol

ya da herhangi bir kullanım amacına uygunluğunun değerlendirilmesi açısından

gereklidir. Numune alma günleri belirlenirken, kirletici kaynakların çalışma günleri

ve işletme özellikleri dikkate alınır. Numunelerin alınması, korunması ve

analizlerinde bu Tebliğ hükümleri ile TS EN ISO 5667-3 “Su Kalitesi-Numune

Alma-Bölüm 3: Su Numunelerinin Muhafaza, Taşıma ve Depolanması İçin

Kılavuz” standardı esas alınır.

B.3Yeraltı Sularından Numune Alma Esasları

a) Su numunesi kaynaklardan alınıyorsa kaynak gözünden, açık kuyularda ise su

seviyesinin altından alınır.

b) Serbest CO2 gazının tayini, numunenin alındığı yerde yapılır.

c) Su numunesi, derin kuyudan pompa yardımıyla alınıyorsa beş dakika kadar

akıtılarak yan etkilerin giderilmesine çalışılır.

ç) Herhangi bir kirlenme durumu sonucunda ortaya çıkabilecek kalite değişiminin

yakından izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması için, numuneler, Bakanlığın

talebine göre mevsimlik, aylık, haftalık ya da günlük aralıklarla alınabilir.

Numune sayısı, yörenin hidrojeolojik özelliklerine bağlı olarak değişebilmekle

beraber; bir yeraltı suyunun kalite ölçümü için alınacak numune sayısı yılda üçten

az olamaz.

Sıcaklık

pH

Çözünmüş Oksijen

Elektriksel İletkenlik

Tuzluluk

Bulanıklık

Secchi Diski (deniz ve göllerde)

Arazide Ölçülecek Parametreler

Numune Alma Esnasında Ölçülecek Parametreler

Laboratuvara kadar korunmasının çok zor olduğu, kısa zaman içinde değeri

değişen, doğrudan örnekleme yerinde ölçümlerinin yapılması gereken

parametrelerdir.

Sıcaklık

Yüzey sularının sıcaklığı, coğrafi konum, yükselti, mevsim, günün değişik saatleri, akarsu

debisi, derinlik ve kirletici kaynaklardan karışan atık özelliklerine bağlı olarak değişir.

Yeraltı sularının sıcaklıkları genellikle yüzey sularına göre daha düşüktür ve daha üniform

dağınıklık gösterirler.

Su ortamındaki fiziksel, biyolojik ve kimyasal süreçler sıcaklığın etkisi altındadır. Örneğin,

su sıcaklığının yükselmesi oksijenin suda çözünürlüğünü azaltırken balıkların oksijen

gereksinimini yükseltir.

Yüksek sıcaklık birçok kimyasal bileşiğin çözünürlüğünü arttırarak kirleticilerin sudaki

canlı yaşamı üzerindeki etkilerini çoğaltır.

Suların mikrobiyolojik karakteristikleri, sıcaklığın mikroorganizmaların büyüme ve yaşama

süreleri üzerindeki kontrolü nedeni ile sıcaklığa bağımlıdır.

Sıcaklık artışı ile birlikte suyun korozif etkisi de artar. Sıcaklık suyun endüstriyel

kullanımını da etkiler.

Sularda yapılan sıcaklık ölçümleri su kimyası ile ilgili bazı hesaplamalarda kullanılır.

Sıcaklık ölçümleri alkalinite hesaplamalarında, kalsiyum karbonat doygunluğu ve stabilitesi

incelemelerinde, tuzluluk hesaplamalarında ve diğer bazı laboratuvar hesaplamalarında

kullanılır.

Suların sıcaklığı, kapsamı geniş olan bir parametredir ve standart sıcaklık önermek güçtür.

İçme sularının kullanıcı üzerinde serinletici etkisi olması ve sıcaklığın 15C’nin altında

olması istenir. Sulama sularında yüksek veya düşük sıcaklık bitki ile değinim veya toprak

sıcaklığını değiştirme yoluyla bitki gelişimini etkiler. Sulama suları için belli bir sıcaklık

önerilmemiştir.

Sıcaklık

• Bütün termodinamik hesaplamalarda ve modellerde,

• pH, İletkenlik ve oksijen ölçümlerinin düzeltilmesi ve pH metrenin

kalibrasyonunda,

• Kimyasal reaksiyonların hızının belirlenmesinde,

• Biyolojik aktivitenin ve akışkan özelliklerinin belirlenmesinde kullanılır.

Sıcaklık

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

pH sudaki hidrojen iyonu konsantrasyonu ölçüsüdür ve sudaki asit ve bazlar

arasındaki dengeyi gösterir. Suların pH’ı hidrojen iyonu üreten veya oluşturan

birbirleri ile ilişkili kimyasal reaksiyonlar tarafından kontrol edilir.

Doğal yeraltı sularının pH’ı 6.0 - 8.5 arasında değişir, fakat termal sularda düşük

Ph değerleri de görülebilir. Kirlenmemiş suların pH’ı 6.5 - 8.5 arasındadır.

Sudaki karbonat, hidroksit ve bikarbonat iyonları suyun bazikliğini arttırırken,

serbest mineral asitleri ve karbonik asitler suyun asitliğini arttırır. Asidik sular

bazik sulara göre daha az yaygındır.

Yüksek pH içme sularında hafif koku oluşturur. Suların renk yoğunluğu pH’ın

yükselmesi ile artar.

Arıtma işlemlerindeki çöktürme (koagülasyon) ve yüzdürme (flokülasyon)

işlemlerinin verimliliği pH’a bağımlıdır. Bundan dolayı arıtma işlemlerinde pH

ayarlaması yapılır. Suyun mikrobiyolojik entegrasyonu pH’a bağlıdır. Bu da klorla

dezenfeksiyon işleminin etkinliğini değiştirir.

İçme sularında 6.5 - 8.3 aralığında pH değerleri kabul edilebilir değerlerdir. Suların

pH’ı ortamdaki maddelerin bileşimini, besi maddelerinin varlığını ve iz

elementlerinin göreli zehirliliklerini etkiler.

Su ortamlarının korunması için pH’ı 6.5 - 9.0 aralığında olmalıdır.

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

• pH, etkili haldeki Hidrojen iyonlarının konsantrasyonunun logaritmasının negatifidir.

• 0 ile 14 arasında değişir. • pH<7 Asidik • pH=7 Nötr • pH>7 Bazik

HpH log

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

pH metre sistemleri (pH, oksijen, iletkenlik, v.b.) ve kalibrasyon çözeltileri arazide

kullanılmadığı zamanlarda, toz, direkt güneş ışığı veya aşırı soğuktan

korunmalıdır.

Su Örneklerinin pH’ı, Gazlarını kaybetmesiyle, Karbondioksit ,Hidrojen sülfür, Amonyak, Mineral çökeltmesiyle, Kalsiyum karbonat çökelimi, Sıcaklık değişimiyle, Diğer kimyasal, fiziksel ve biyolojik reaksiyonlar gibi sebeplerle değiştiği için numune alma esnasında ölçülmelidir.

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

Aşağıda Belirtilen 4 Aşamada pH Ölçümü yapılır

• pH metre sistemi ölçüm yerinde kalibre edilmelidir (bunun yanında elektrodun

performansını ve termometrenin kalibrasyon tarihinin kontrol edilmesi gerekir)

• pH elektrodunu ve sıcaklık sensorunu suya batırıp, en az 60 saniye beklemek

gerekir.

• pH değerini ve sıcaklık değerini, probları sudan çıkarmadan sabit bir değer elde

edilinceye kadar beklenir ve bu değerler kayıt edilir.

• Eğer ölçüm süresince okumalar sabitlenmezse, en az 3 veya daha çok ölçümün

ortalaması alınır.

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

• Bazı analizlerde laboratuvara ulaşıncaya kadar kadar örneklerin korunmasını sağlayabilmek için pH değerini 2’nin altına düşürmek gerekir.

• Bunun için numune alınan kabın içine elektrotlar daldırılır ve damla damla korunmasına uygun asit ilave edilir. Aynı zamanda örnek kabı yavaş yavaş sallanır.

• 1,7 - 2,0 arasında pH değeri sağlanana kadar işleme devam edilir.

• Asidin elektrodlara zararını engellemek için asit elektrodlara değmeyecek şekilde damlatılmalıdır.

Hidrojen Ġyonu Aktivitesi (pH)

Elektriksel Ġletkenlik (EC)

Elektriksel iletkenlik (kondüktivite ), suyun elektrik akımını iletebilme özelliğinin

sayısal olarak ifadesidir.

Su analiz sonuçları verilirken mikrosiemens/cm (S/cm) cinsinden 25 C

sıcaklıktaki değeri hesaplanarak belirtilir.

Suların elektriksel iletkenliği, iyonların suda varlığına, toplam derişimine,

hareketliliklerine (mobilite), değerliklerine, göreli değişimlerine ve sıcaklığa

bağlıdır. Sıcaklık artışı ile suların elektriksel iletkenlikleri de artar.

Sudaki iyonların derişimi arttıkça elektriksel iletkenlik de artar, dolayısıyla

elektriksel iletkenlik ölçümleri sudaki toplam iyon derişimi hakkında iyi bir

gösterge oluşturur.

Doğal haldeki yüzey sularının elektriksel iletkenliği 50 - 1500 S/cm arasında değişir.

Yeraltı sularının elektriksel iletkenliği yüzey sularına oranla daha geniş aralıkta değişir.

Yeraltı sularının içerdikleri iyonların toplam derişimi ve dolayısıyla elektriksel iletkenliği

suların yer yüzüne çıkıncaya kadar izledikleri yola, kayaçların cinsine ve çözünürlüklerine,

iklime, bölgedeki yağış şartlarına bağlıdır.

Yeraltı sularının iletkenliği bazı bölgelerde deniz suyunun yaklaşık iletkenliği olan 50.000

S/cm’ye ulaşabilmektedir.

Atık suların iletkenliği, atık suları üreten kaynağın özelliklerine bağlıdır. Bazı endüstriyel

atık sularda 10000 S/cm’ nin üzerinde iletkenlik değerleri gözlenmektedir.

Elektriksel Ġletkenlik (EC)

• Ölçülen elektriksel iletkenlik değerleri, suyun içinde bulunan toplam çözünmüş madde miktarıyla ilişkilidir.

• Birimi 25 OC de mikrosiemens/cm dir. • Bu cihazlar solüsyonun içine alternatif akım gönderir ve akımın büyüklüğünü

ölçerler. • İletkenlik sistemleri, toz, fazla sıcak ve fazla soğuktan korunmalıdır. • Sensorler ölçümden önce ve sonra deiyonize su ile temizlenmelidir. • Sensor üzerindeki yağlı ve kimyasal kalıntılar (tuzlar) deterjan solüsyonu ile

temizlenebilir.

Elektriksel Ġletkenlik (EC)

Suyun iletkenliği, çökelme, tutunma, iyon değişimi, yükseltgenme ve indirgenme gibi

fiziksel ve kimyasal proseslerle hızla değişim gösterir. Bu nedenle numune alma esasında

ölçülmesi gerekir.

ÇözünmüĢ Oksijen

Oksijen suda orta derecede çözünebilen bir gazdır. Suyun deniz seviyesinde ve 1 atm.

basınç altında, oksijene doygunluk derişimleri 0Cde 14.6 mg/L, 25C 'de 8.4 mg/L'dir.

Sudaki çözünmüş oksijen atmosferden ve suda yaşayan canlıların fotosentez yapmaları ile

sağlanır.

Çözünmüş oksijenin suda varlığı, sucul hayatın devamı ve suyun estetik kalitesi açısından

temel öneme sahiptir. Bu önemden dolayı, oksijen en çok kullanılan su kalitesi

parametresidir ve kirleticilerin bir akarsu veya gölün oksijeni üzerindeki etkilerinin

değerlendirilmesi su kalitesi yönetimi planı geliştirilmesinde temel faktördür.

Doğal sulardaki çözünmüş oksijen miktarı, sıcaklık, tuzluluk, suyun karışımı (türbülans),

ve atmosferik basınç gibi fiziksel şartlara bağlı olarak değişir. Sıcaklık, tuzluluk arttıkça

suda çözünen oksijen azalır.

Sulardaki canlı türleri yaşamaları için oksijene gereksinim duyar, bu nedenle akarsu ve

göllerin biyokimyasının değerlendirilmesinde çözünmüş oksijen ölçümleri yaygın olarak

kullanılır.

Sudaki çözünmüş, süspanse veya çökelmiş haldeki organik maddelerin kullanıldığı

reaksiyonlarla çözünmüş oksijen miktarı azalır.

ÇözünmüĢ Oksijen

Yer altı sularındaki çözünmüş oksijenin ölçümü standart bir uygulama haline gelmemiştir.

Yer altı suyundaki çözünmüş oksijenin derişimi organik kirliliğin belirteci (indikatör)

olarak kullanılamaz.

Balıkların ve diğer sucul canlıların yaşayabilmesi için suda yeterli miktarda çözünmüş

oksijen bulunması gerekmektedir. Birçok aerobik canlı belli bir oksijen düzeyinin altında

yaşayamamaktadır. Gerekli oksijen miktarı sıcaklık ve canlı cinslerine göre değişim

gösterir, her türlü suda yaşayan tüm canlılar için tek bir oksijen değişimi önerilemez.

Oksijen miktarının aşırı düşük derişimlere doğru dalgalanma göstermesi sudaki canlılara

zararlıdır.

ÇözünmüĢ Oksijen

• Çözünmüş Oksijen, suyundaki çözünmüş halde bulunan oksijen miktarıdır.

• Çözünmüş oksijen miktarları, doğal olaylar veya insan aktivitesinin çevre

üzerindeki etkisinin belirlenmesinde gerekli parametrelerdendir.

• % veya mg/L birimiyle tanımlanır.

• Bu cihazlar sıcaklık ve basınç doğrulaması ile kalibre edilir ve ölçüm yapılır.

• Bu nedenle oksijen metreler ölçüm yapılacak yerde kalibre edilmeli ve ölçüm

yapılmalıdır.

• Membran filtre ve Optik (LDO) sistemi ile çalışan problar kullanılır.

ÇözünmüĢ Oksijen

Bulanıklık

Bulanıklık sularda asılı (süspanse ) halde bulunan maddelerin miktarını belirten bir ölçüdür.

Sulardaki bulanıklığı oluşturan asılı maddeler, silt, kil, organik ve inorganik maddeler,

plankton, mikroskopik organizmalardır.

Bulanıklık su örneği içinden geçirilen bir ışık demetinin bu maddeler tarafından saçılması

ve absorblanmasına neden olan optik özelliğin ifadesidir.

Bulanıklığı oluşturan asılı maddeler doğal erozyon, sellenme, alg patlaması ve atıkların

sulara boşaltılması gibi nedenlerle sularda toplanır. Asılı maddelerin derişimi ve tane boyu

ölçülen bulanıklık değerlerinde önemli değişikliklere neden olmaktadır. Bulanıklık su

canlıları topluluğunun gelişimini etkiler. Yüksek bulanıklık su altı bitkilerinde ve alglerde

fotosentezi azaltır; bu da bitki büyümesini yavaşlatarak balık üretimini önler. NTU veya

JTU birimi ile ifade edilir.

• Özellikle ötrofikasyon

değerlendirilmesinde kullanılan bir

parametredir.

• Sudaki görünürlüğünün tespiti için

kullanılır.

• Disk gözden görünene kadar su

ortamına bırakılır ve gözden kaybolan

en son noktanın santimetre cinsinden

ölçüsü alınır.

Secchi Diski

Debi

Doğrudan debi ölçüm metodu ile çalışan çeşitli debi ölçüm

sistemleri şunlardır:

1. Kaliforniya borusu ile ölçüm,

2. Hesaplama metodu,

3. Doğrudan ağırlık ölçümü,

4. Akım püskürtücüleri (nozzle) (nozul),

5. Magnetik akım ölçerler,

6. Orifisler,

7. İzleyiciler,

8. Ventürisavakları,

9. Ventürimetreler,

10. Belirli bir sürede akan hacmin ölçümü,

11. Akıma dik engeller üzerinde açılan muntazam geometrik

açıklıklarla çalışan savaklar (üçgen, dikdörtgen, trapez

savaklar).

Debi

Büyük dere ve nehirlerde debi

ölçümünün gerçekleştirilmesi için

ölçüm istasyonları kurulmalıdır. Bu

yüzden akarsularda su seviyesi ve

debi ölçümleri Devlet Su İşleri Genel

Müdürlüğü (DSİ) ve Elektrik İşleri

Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE)

tarafından işletilen akım gözlem

istasyonlarında yapılmaktadır. Eğer

debi ölçümü başka kurum ve

kuruluşlar tarafından yapılacaksa

Numune Alma ve Analizleri Metotları

Tebliğinde belirtilen standartlara göre

ölçüm yapılmalıdır.

Numune Alma Tutanağı

Numune alma tutanağı, 10 Ekim 2009 tarih ve 27372 sayılı Resmî Gazete

yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları

Tebliği Ek-3’de verilmiştir. Analiz sonuçları Çevre Mevzuatı kapsamında

değerlendirilecek her tür numunede kullanılmalıdır. Her numune için ayrı bir

tutanak düzenlenmelidir. Numune alma tutanağı numune hakkında analizi

yapılacak laboratuvar bilgilendirilecektir.

Örnekleme Tutanağı üzerinde yapılabilecek hataların düzeltilmesinde yazıyı kapatıcı özellikte düzeltici malzeme (daksil vb.) kullanılmamalıdır. Gerekli düzeltmeler yanlış bölümün üstünün çizilmesi ile gerçekleştirilir. Yapılan değişiklikler değişikliği yapan tarafından paraflanması gerekir.

Bu tutanağın çalışmalara sağlayacağı pratik bir fayda Çevre Mevzuatı kapsamında yer alan bütün numuneler için kullanılabilecek özellikte olmasıdır.

Bu tutanağın çalışmalara sağlayacağı pratik bir fayda Çevre Mevzuatı kapsamında yer alan bütün numuneler için kullanılabilecek özellikte olmasıdır. Örnekleme Tutanağı üzerinde yapılabilecek hataların düzeltilmesinde yazıyı kapatıcı özellikte düzeltici malzeme (daksil vb.) kullanılmamalıdır. Gerekli düzeltmeler yanlış bölümün üstünün çizilmesi ile gerçekleştirilir. Yapılan değişiklikler değişikliği yapan tarafından paraflanması gerekir. Bu tutanağın çalışmalara sağlayacağı pratik bir fayda Çevre Mevzuatı kapsamında yer alan bütün numuneler için kullanılabilecek özellikte olmasıdır.

Numune Alma Tutanağı

Kullanılması önerilen Numune Alma Tutanağında yer alan ilgili bölümler

aşağıdaki açıklamalar ışığında doldurulmalıdır. Bölümler mümkün olduğunca

tam olarak doldurulmalıdır.

• Tarih: Tutanağın düzenlendiği tarih gün/ay/yıl olarak bu bölüme yazılır.

• Numuneyi Alan: Numuneyi alan İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü,

Laboratuvar veya kurum/kuruluşun açık adı belirtilir.

• Numuneye Esas Resmi Talep Yazısı: Her numune, talep kimden geldiyse

gelen kurum/kuruluş ait talep yazısı ile birlikte değerlendirilir. Tutanağa,

bu numuneye esas resmi talep yazısının tarihi ve sayısı belirtilir.

Numune Alınan Tesisin: Alınan numune bir tesise ait ise bu bölüm aşağıdaki

açıklamalar ışığında doldurulur. Aksi durumda bu bölüm boş bırakılır ve

bölümün üzeri tamamen çizilerek iptal edilir.

• Tesisin Adı: Numunenin ait olduğu tesisin tescilli açık adı yazılır.

• Tesisin Adresi: Numunenin ait olduğu tesisin yazışma adresi yazılır.

• Telefon No: Numunenin ait olduğu tesisin telefon numarası alan kodu

ile birlikte yazılır.

• Faks No: Numunenin ait olduğu tesisin faks numarası alan kodu ile

birlikte yazılır.

Numune İle İlgili Özellikler: Alınan numuneye ait ilgili bölümler aşağıdaki

açıklamalar doğrultusunda doldurulur.

Numunenin Cinsi: Tutanağın bu bölümüne numuneyi tanımlayacak

numune cinsi mümkün olduğunca açık bir tanımlama ile yazılır (Örn. atıksu,

yerli linyit, ithal kömür vb.).

Numunenin AlınıĢ Tarihi ve Saati: Numunenin alındığı tarih ve saat

gün/ay/yıl-saat:dakika şeklinde bu bölüme yazılır.

Numunenin AlınıĢ Yeri: Numunenin alındığı yerin tam tanımı bu bölüme

yazılır.

Numunenin AlınıĢ Amacı: Numunenin hangi amaç için alındığı bu bölüme

yazılır.

NUMUNE ALMA TUTANAĞI

Numune Alma Esnasında Ölçülen Parametreler: Numuneye ait bir takım

fiziksel ve kimyasal parametrelerin zamanla veya ortam sıcaklığına bağlı olarak

değişim göstermesi nedeniyle yerinde ölçülerek tutanağa işlenmesi gerekir.

• Hava Durumu: Numunenin alındığı andaki hava şartları bu bölümde

tanımlanır (güneşli, bulutlu, rüzgarlı, yağışlı, kar yağışlı vb.).

• Hava Sıcaklığı: Numunenin alındığı andaki hava sıcaklık değeri °C

olarak bu bölümde verilir.

• Koordinatlar: Numune alınan noktanın koordinatları bu bölümde

verilir. Özellikle göl ve denizden alınan numuneler için önemlidir.

Su Numunesi: Alınan numune su numunesi ise su numunesinin türü (göl,

deniz, yeraltı suyu, atık su, içme suyu) belirtilerek ve yapılan arazi ölçümleri

aşağıdaki açıklamalar ışığında bu bölüme işlenir.

SKKY Sektör Tablo No: Analizi istenen parametreler Su Kirliliği Kontrolü

Yönetmeliği’nde geçen kriterlere yönelik ise Yönetmelikte ilgili tablo numarası

belirtilir.

Numunenin AlınıĢ ġekli: Su analizleri için numunenin alınış şekli Çevre

Mevzuatı açısından sonuçların değerlendirilmesinde önemlidir. Bu nedenle bu

bölüme numunenin alınış şekli (anlık, kompozit iki saatlik veya 24 kompozit

saatlik) için uygun olan kutucuk işaretlenir.

Numune Sıcaklığı: Su numunesinin alındığı andaki numune sıcaklığı bu

bölümde verilir.

pH: Su numunesinin alındığı andaki pH değeri bu bölümde verilir.

Elektriksel Ġletkenlik: Su numunesinin alındığı andaki Elektriksel İletkenlik

değeri µs/cm, mS/cm yada mmho/cm olarak bu bölümde verilir.

Tuzluluk: Su numunesinin alındığı andaki Tuzluluk değeri %o (binde) olarak

bu bölümde verilir.

Oksijen Doygunluğu: Su numunesinin alındığı andaki Oksijen Doygunluğu

değeri mg/L veya % olarak bu bölümde verilir.

Debi: Su numunesinin alındığı noktada su akışı olması durumunda debi

ölçülerek L/sn, m3/sn vb. olarak bu bölümde belirtilir.

Derinlik: Göl, deniz, yer altı suyu, toprak vb. bir kütle söz konusu olduğunda

numunenin alındığı derinlik cm, m, vb. olarak bu bölümde verilir.

Toprak Numunesi: Alınan numune toprak numunesi ise yapılan arazi

tetkikleri aşağıdaki açıklamalar ışığında bu bölüme işlenir.

Toprak kirliliğine sebep olan madde veya tesis vb. varlığı: Toprak

numunesinin alındığı bölgede toprak kirliliği oluşturabilecek madde veya tesis

vb.’nin varlığı arazi gözlem ve bilgilerine dayanılarak belirtilir.

Ziraat Durumu: Toprak numunesinin alındığı bölge ziraat amaçlı olarak

kullanılıp kullanılmadığı evet yada hayır olarak ilgili kutucuğun işaretlenmesi

şeklinde belirtilir. Eğer bölgede ziraat yapılıyor ise sulu yada kuru tarım olarak

hangisinin yapıldığı ilgili kutucuğun işaretlenmesi ile belirtilir.

Numunenin temsil ettiği tarla veya arazi büyüklüğü: Alınan toprak

numunesinin temsil ettiği tarla veya arazi büyüklüğü bu bölüme yazılır.

Katı Atık Numunesi: Alınan numune katı atık numunesi ise yapılan arazi

tetkikleri aşağıdaki açıklamalar ışığında bu bölüme işlenir.

Atık Türü: Alınan katı atık numunesinin türü için evsel nitelikli, endüstriyel

nitelikli yada her iki türün karışımı niteliğindeki durumu için uygun olan

kutucuk işaretlenir.

Yakıt Numunesi: Alınan numune yakıt numunesi ise numune ile ilgili bilgiler

aşağıdaki açıklamalar ışığında bu bölüme işlenir.

Cinsi: Alınan yakıt numunesinin cinsi (yerli, ithal, linyit, taşkömürü, antrasit,

briket kömürü, sıvı yakıt vb.) belirtilir.

Numuneler: Bu bölümde esas olarak numunede analiz yapılması parametreler

belirtilmelidir. Alınan numunede, analiz edilecek parametrelere bağlı olarak farklı

yöntemler ve farklı koruma önlemleri nedeniyle birden fazla numune kabı

kullanılabilir. Bu durumda örnekleme aşamasında kullanılan her bir numune kabı ile

ilgili bilgiler aşağıdaki açıklamalar ışığında örnekleme tutanağına işlenir.

Numune Kabı No: Çevre Referans Laboratuvarında kodlama sistemi ile analiz

yapılmaktadır, akredite olan laboratuvarlarda da bu sistemin uygulanması tavsiye

edilmektedir. Analizi yapan personel numunenin menşei ile ilgili açıklamaları

bilmeden analiz yapmaktadır. Bu nedenle numune kapları üzerine numunenin ait

olduğu firma yada şahıs ismi belirtilmemeli, numara verilerek açıklayıcı bilgiler

tutanağa yazılmalıdır. Örnekleme aşamasında her bir numune kabı 1,2,3,.. şeklinde

numaralandırılabilir. Her bir numune kabı için aşağıda verilen açıklamalar Numune

Kabı numarasına karşılık gelecek şekilde aynı satıra işlenir. Bunun için numune etiketi

kullanılır.

Numune Kabı Cinsi: Her bir numune kabına karşılık gelen numune kabı cinsi bu bölümde belirtilir.

Numune Miktarı: Her bir numune kabına alınan numune miktarı bu bölüme yazılır.

Bakılacak Parametreler: Her bir numune kabında analizi yapılacak parametreler bu bölümde belirtilir.

Koruma Önlemi: Her bir numune kabı için örnekleme aşamasından laboratuvara ulaştırılmasına kadar uygulanan yada uygulanması gereken koruma önlemleri buraya yazılır.

Özel Notlar: Numunenin alımı sırasında dikkate alınan önemli hususlar var ise bu

bölümde belirtilir.

Kontroller ve Ġmza : Kurum tarafından alınan numunelerde, örnekleme ve

mühürlenmesinin ardından (mühürleme, numunenin değiştirilme riskini ortadan

kaldıracak şekilde yapılması gereklidir) “İş bu tutanak tarafımızca imza altına alınmış

olup, yukarıda nitelikleri belirtilen numune tesis sahibi veya vekil gözetiminde yerinde

alınmıştır.” hükmüne istinaden Örnekleme Tutanağı (bir kişi tesis sahibini temsil etmek

üzere) en az üç kişi tarafından imzalanır. Tutanağa açıklayıcı bilgi olarak ek sayfa

eklenmesi durumunda, tutanağın ek sayfası vardır (sayfa sayısı) yada yoktur

kutucuklarından ilgili olanın işaretlenmesi şeklinde belirtilir. Kullanılan ek sayfalarda

Örnekleme Tutanağı’nda bulunan imzaların olması gerekir.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği’ne Göre;

Tebliğin Ek-3’ünde belirtilen numune alma tutanağı numune alınması sırasında

doldurulmalı ve imza altına alınmalıdır. Tutanakta numunenin alındığı yer, tarih, saat, alınış

şekli, arazide ölçülen parametreler, koordinatlar, hava sıcaklığı ve durumu, alınış amacı,

şahit numunenin istenip istenmediği hususlarını içerecek şekilde düzenlenir.

Tüm numune alımlarında(denizde numune alınırken hariç) bu tutanak kullanılır. Tutanaklar,

iç izleme yapmak üzere alınan numuneler için numuneyi alan ve tesis yetkilisi olmak üzere

en az iki kişi tarafından; İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü gözetiminde denetim, çevresel

izin ve doğrulama analizleri için alınan numunelerde ise tesis yetkilisi veya sorumlusu dahil

olmak üzere en az üç kişi tarafından imza altına alınır.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği’ne Göre;

Toplanan her bir numune için, numune şişesi veya kabı üzerinde gerekli açıklamaların

yazılacağı ve bu Tebliğin Ek-2’sinde örneği verilen bir etiket konulur. Numunenin daha

sonra laboratuvara getirildiğinde kolayca tanınabilmesi için, numuneyi alanın adı, alındığı

tarih ve saat, numunenin alındığı yer ve bunlar gibi gerekli hususlar etiket üzerine

kaydedilir.

SU, ATIKSU, TOPRAK, ÇAMUR NUMUNE ALMA İŞ KURALI

Ek-2

Numune Alma Yeri: Numunenin arıtma, göl, dere vb. nereden alındığı ifade eder.

Numune Alma Noktası: Numunenin hangi noktadan alındığı (arıtma çıkışı, yüzey,

derinden vb.) ifade eder.

Numunenin Cinsi: Deniz, atık su, göl vb.

Numuneyi Alan: Alan İl Müdürlüğü, firma ve kurum/kuruluşu ifade eder.

Numune Alma Tarihi/Saati: Numunenin alındığı tarih ve saati ifade eder. Tutanakta

da belirtilen tarih ve saatle aynı olmalıdır.

NNUUMMUUNNEE AALLMMAA EETTĠĠKKEETTĠĠ

Numune Alma Yeri

Numune Alma Noktası

Numune Cinsi

Numuneyi Alan

Numune Alma Tarihi/Saati

NUMUNE KAPLARININ SEÇĠMĠ,

KORUMA ALTINA ALINMASI VE

TAġIMA ġARTLARI

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

Tatlı sular, atık sular ve yer altı suları gibi sular, numune alma ile analiz arasında geçen süre

içinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik reaksiyonlar sonucu değişikliklere uğramaları

mümkündür.

Bu reaksiyonların yapısı ve hızı, numune alınması, taşınması ve muhafaza edilmesi

sırasında tedbir alınmadığı durumda numunelerin alındığı andaki derişimler ile tayin

sonucunda elde edilen derişimler arasında genellikle fark oluşturacak büyüklüktedir.

Bu farkların büyüklüğü numunenin kimyasal ve biyolojik yapısına, sıcaklığına, ışığa maruz

kalma durumuna, içine konduğu kabın yapısına, numune alınma ile analiz arasında geçen

zamana ve mesela taşınırken çalkalanma gibi maruz kaldığı diğer şartlara bağlıdır.

Bu farklılıkların belirli sebeplerine bazı örnekleri Ģöyle sıralayabiliriz.

• Bakteriler, algler ve diğer organizmalar numunede bulunan bazı maddeleri

tüketirler. Bu organizmalar maddelerin yapısını da değiştirerek yeni yapılar

oluşturabilirler. Bu biyolojik aktivite, meselâ çözünmüş oksijenin, karbon dioksitin,

azot, fosfor ve bazen de silikon bileşiklerinin derişimlerini de etkiler.

• Bazı bileşikler de (meselâ, organik bileşikler, demir (II), sülfürler gibi) numunenin

içerdiği çözünmüş oksijen veya atmosferdeki oksijen tarafından yükseltgenebilirler.

• Kalsiyum karbonat, metaller ve AI(OH)3, gibi metal bileşikleri benzeri bazı

maddeler, çökebilir ve oksijen, siyanür, civa gibi bir kısım maddeler ise buhar

fazına geçerek kaybolabilirler.

• Havadaki karbon dioksitin absorpsiyonu ile pH, iletkenlik ve çözünmüş karbon

dioksit miktarı vb. değişebilir.

• Bazı organik bileşiklerde olduğu gibi çözünmüş veya kolloidal durumdaki metaller

de, numunede bulunan katı maddeler üzerinde veya kabın yüzeyinde geriye

dönüşsüz olarak adsorplanabilirler.

• Polimerleşmiş ürünler ayrışabilir veya tersine basit bileşikler polimerleşebilirler.

• Belirli maddelerdeki değişiklikler hem derece hem de hız olarak sadece suyun

tipine bağlı olarak değil, aynı tip su için mevsim şartlarına bağlı olarak da farklılık

gösterebilir.

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

• Bu değişikliklerin genellikle kısa bir süre içerisinde numuneyi önemli ölçüde

değiştirecek kadar hızlı olduğu belirtilmelidir. Her durumda, bu reaksiyonları en aza

indirmek ve pek çok tayin için numunelerin en az gecikme ile analiz edilmesi

amacıyla gerekli tedbirler alınmalıdır.

• Pek çok sebepten dolayı su numunelerinin muhafaza edilmesi gereklidir, dolayısıyla

çeşitli koruma yöntemleri arasından numunelerin kirlenmesine yol açmayacak bir

yöntem seçilmelidir.

• Tatlı sular ve yer altı suları diğerlerine göre daha iyi bir şekilde muhafaza

edilebilirler. İçilebilir suların muhafazası ise, bu suların biyolojik ve kimyasal

reaksiyona girmeye daha az yatkın olmalarından dolayı soğutma ile kolaylıkla

sağlanabilir.

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

• Pek çok durumda, eğer numune 24 saat içinde analiz edilecekse suyun 1-5 °C

arasında bir sıcaklığa kadar soğutularak korunması tekniği yeterlidir. Evsel ve

endüstriyel kanalizasyon tesislerinin çıkış sularından alınan numuneler, bunlardaki

yüksek biyolojik faaliyet nedeniyle numune alınmasından hemen sonra korumaya

alınmalıdır. Bu standard da en yaygın olarak kullanılan koruma teknikleri ve

muhafaza süreleri ele alınmıştır.

• Muhafaza edilecek su numunelerinin muhtevalarında herhangi bir değişiklik

olmamasını sağlayacak yöntemler tavsiye etmek amacıyla yürütülen araştırmalara

rağmen henüz her duruma uygun bir kılavuz bulunamamıştır. ISO/TC/147

tarafından hazırlanan uluslararası standartlarda tarif edilen belirli deney metotlarını

ve analitik teknikleri kullananların, numunelerin muhafaza edilmesi ve böyle

yöntemlerle çalışılması hususunda karar alırken bu standarda verilen ilgili

kılavuzları dikkate almaları tavsiye edilmektedir.

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

Numunelerin Muhafazası Ġle Ġlgili Genel Hususlar

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numunelerin toplanmasında ve muhafaza edilmesinde kullanılan kapların tiplerine

ilişkin ayrıntılar TS EN ISO 5667-3 standardında verilmiştir. Kabın yapıldığı

malzeme seçiminde de dikkate alınması gereken bu hususlar aynı zamanda kapak

ve kaplama malzemelerinin seçiminde de dikkate alınmalıdır. Burada verilen

kılavuzun amacı genel kullanım amaçlı kapların seçiminde yardımcı olmaktır.

• Numunelerin numune kap veya kapak malzemesinden kirlenmesinin en aza

indirilmesi; örneğin inorganik maddeleri camdan (özellikle soda camından),

metallerin ve organik bileşiklerin plastiklerden özütlenmesi gibi. Mesela bazı renkli

kapaklar önemli miktarda ağır metaller ihtiva eder,

• Ağır metaller veya radyo nükleitler gibi eser miktardaki maddeler tarafından yüzey

kirlenmesini azaltmak için kabın duvarlarının temizlenebilmesi ve işleme tâbi

tutulabilmesi imkanı,

• Numune muhtevası ile reaksiyona girmelerini önlemek veya en aza indirmek

amacıyla kabın veya kap malzemesinin kimyasal ve biyolojik soy özelliği,

Numunelerin alınmasında ve muhafaza edilmesinde kullanılacak kaplar aşağıda verilen

öncelikli kriterlerin (özellikle deneye tâbi tutulacak maddelerin eser miktarda bulunduğu

durumda) dikkate alınmasından sonra seçilmelidir:

Numune Kaplarının Seçilmesi

• Kaplar deneye tâbi tutulacak maddelerin absorpsiyonu veya adsorpsiyonu nedeniyle

madde derişimlerinde değişikliklere de sebep olabilirler. Özellikle eser metaller bu

etkilere açık olmakla birlikte deterjanlar, pestisitler ve fosfatlar gibi diğer analitler de

bundan etkilenebilirler.

Numune alma cihazları ve numune kaplarının seçiminde laboratuvar personelinin

görüşlerinden faydalanılmalıdır.

Ekstrem sıcaklıklara dayanıklılık, kırılmaya dayanıklılık, kapatma ve açma kolaylığı, boyut,

şekil, kütle, piyasadan temin edilebilirlik, maliyet, temizlenerek yeniden kullanılabilme

imkanı, gibi diğer faktörler de dikkate alınmalıdır.

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Seçilmesi

Numune Kaplarının Hazırlanması

Kullan-at veya tek kullanımlık kaplar kullanılamıyorsa, karşılıklı bulaşmayı en aza

indirmek amacıyla belirli madde tayinleri için belirli kap setleri tahsis edilmelidir. Daha

önce bir maddenin yüksek derişimlerine sahip bir numunenin içine konulduğu bir kabın,

daha sonra içine konulabilecek aynı maddenin daha düşük derişimdeki bir numunesini

kirletmesini önlemek için özen gösterilmelidir.

İlk defa kullanılacak yeni kapların, tozlardan ve ambalaj malzemesi kalıntılarından

arındırılması için deterjanlı su ile yıkanması ve arkasından uygun kalitedeki suyla iyice

durulanması gerekebilir. Besin analizleri yaparken temizlik maddeleri ve çözücüler

kullanılması fosfat ihtiva eden deterjanlardan kaynaklanan kalıntı bulaşması gibi girişimlere

sebep olabilir. Kullanılacak tüm temizlik maddeleri uygun kalitede olmalıdır. Silikon, bor

ve yüzey aktif madde tayinlerinde temizleme amacıyla deterjan kullanılmamalıdır.

Deterjanla yıkanmıĢ cam ve plastik kaplar için Ģu iĢlemler uygulanabilir;

• Kap ve kapak, deterjan ve suyun seyreltik çözeltileri ile yıkanmalı,

• Musluk suyu ile iyice durulanmalı,

• Arkasından uygun kalitedeki su ile iki kez durulanmalı.

• iyice kurulanmalı ve kapak kapatılmalıdır.

Bu prosedür için otomatik bulaşık makinesi kullanılabilir.

Numune Kaplarının Hazırlanması

Çözücü ile yıkanmıĢ cam kaplar için uygulanacak prosedür.

• Kap ve kapak, deterjan ve musluk suyunun seyreltik çözeltileri ile yıkanmalı,

• Musluk suyu ile iyice durulanmalı,

• Arkasından uygun kalitedeki bir su ile iki kez durulanmalı ve kurulanmalı,

• Uygun bir kalitedeki aseton ile durulanmalı ve kurulanmalı,

• Uygun kalite ve nitelikteki bir çözücü ile durulanmalı, kurulanmalı ve kapak derhal

kapatılmalıdır.

• Çözücü tayin edilecek maddeye ve kullanılacak analitik yönteme uygun olmalıdır.

Numune Kaplarının Hazırlanması

Asitle yıkanmıĢ cam ve plastik kaplar için uygulanacak prosedür

• Kap ve kapak, deterjan ve musluk suyunun seyreltik çözeltileri ile yıkanmalı,

• Kap boşaltılıp uygun kalitedeki su ile durulanmalı ve kapak derhal kapatılmalıdır.

• Musluk suyu ile iyice durulanmalı,

• % 10’luk sulu nitrik asit çözeltisi ile durulanmalı,

• Kurulanmalı ve % 10’luk sulu nitrik asit çözeltisi ile ağzına kadar doldurulmalı,

• Kapak kapatılmalı ve en az 24 saat bekletilmeli,

Numune Kaplarının Hazırlanması

Bazı imalâtçılar kapları temizlik sertifikaları ile birlikte piyasaya sunarlar. Bu kapların

kapakları ile birlikte temin edildiği durumunda illâ da ilave bir temizlik yapılmasına ihtiyaç

yoktur.

Numune Kaplarının Hazırlanması

Uyarı: Organik çözücüler tehlikeli olabilir. Bunlarla uygun koruyucu malzemeler

kullanılarak dikkatli çalıĢılmalıdır.

Numune Kaplarının Doldurulması

Fizikokimyasal parametrelerin tayini yapılacak numunelerde, kap ağzına kadar

numune ile doldurularak, üstte hava boşluğu kalmayacak şekilde kapatılmalıdır. Bu

tedbir, taşıma sırasında çalkalanmayı en aza indirir ve gaz fazı ile reaksiyonu

azaltır.

Muhafaza tekniğinin bir gereği olarak dondurulacak olan numunelerde, numune

kapları tamamen doldurulmamalıdır.

TS EN ISO 5667-3

Çizelge-1: Numunelerin muhafazası için genellikle uygun olan teknikler - Fizikokimyasal

ve kimyasal analizler

Çizelge-2: Çoklu tayinlerde kullanılacak muhafaza teknikleri

Çizelge-3: Numunelerin muhafazası için genellikle uygun olan teknikler - Biyolojik

analizler

Çizelge-4: Numunelerin muhafazası için genellikle uygun olan teknikler - Radyokimyasal

tayinler

Numunelerin biyolojik inceleme için muhafaza edilmesinde

aĢağıdaki kriterler karĢılanmalıdır.

• Koruyucuların organizmaları öldürme etkisi önceden bilinmelidir,

• Koruyucular, en azından numunelerin depolandığı süre boyunca organik

maddelerin bozunmasını etkin olarak önlemelidir,

• Koruyucular organizmaların taksonomik gruplarının numunelerin

muhafaza edildiği dönem içinde yeterince incelenmesine imkan tanımalıdır.

Numunelerin radyokimyasal analizler için taĢınması ve

muhafaza edilmesi

Numunelerin fiziko-kimyasal analizler için taşınması ve muhafaza edilmesi ile

radyo-kimyasal analizler için tanınması ve muhafaza edilmesi arasında çok az

farklılık vardır.

Güvenlik önlemleri numunenin radyoaktiflik özelliklerine bağlıdır. Bu numuneler

için kullanılacak muhafaza teknikleri radyoaktivitenin kaynağının türüne ve

ilgilenilen radyonüklitin yarılanma ömrüne bağlıdır.

Numunelerin Soğutulması veya Dondurulması

Numunelerin soğutulması ve dondurulması ancak numuneler alındıktan hemen sonra

uygulanırsa etkili olur. Bundan dolayı numunenin alındığı yerde, buzdolapları veya soğutma

kutularının kullanılması gerekir.

Soğutma için bir sıcaklık verildiği zaman bu sıcaklık numunelerin değil numunelerin

bulunduğu ortamın sıcaklığı anlamına gelir.

Numunenin laboratuvara taşınması sırasında korunması için basitçe soğutulması (eriyen bir

buz içerisinde veya buzdolabında 1 °C – 5 °C arası sıcaklıkta) ve karanlıkta muhafaza

edilmesi genellikle yeterlidir. Soğutma, özellikle atık su numuneleri için uzun dönemli bir

muhafaza yöntemi olarak düşünülemez. Numuneler numune alınması ve numune kabına

doldurulması sırasındaki ortam sıcaklığından daha düşük bir sıcaklıkta tutulmalı ve

muhafaza edilmelidir.

Küçük hacimlerdeki buz büyük hacimlerdeki sıcak sular için önemli bir soğutma etkisi

gösteremez.

Bir numunenin biyolojik faaliyetlerden etkilenebilecek maddeler ihtiva ettiği ve

numunelerin alındıkları yerde korunma imkânlarının bulunmadığı durumlarda, numuneler

laboratuvara ulaşır ulaşmaz sıcaklıkları ölçülmelidir.

Bu ölçme, özellikle numunelerin birkaç saatlik bir mesafeden taşındığı durumda çok

önemlidir. Numuneler laboratuvara gelir gelmez analiz edilmeli veya soğutulmalıdır.

Taşıma sırasında soğutma sisteminin sıcaklığı izlenmelidir.

Numunelerin Soğutulması veya Dondurulması

Genellikle -20 °C’nin altındaki sıcaklıklarda muhafaza edilmesi numunelerin daha uzun

süreler için depolanmasına imkân sağlar.

Numunelerin dondurulacağı durumlarda kaplar plastik olmalı ve tamamen

doldurulmamalıdır. Bu numune kabının zarar görme riskini azaltır.

Dondurma işlemi besin maddeleri gibi maddelerin muhafazası için tercih edilen bir

muhafaza tekniğidir. Bu durumda kuru buz ile hızlı dondurma yeterli bir prosedürdür.

Uçucu madde analizi yapılacak olan veya dondurma sırasında kırılacak veya kaybolacak

olan hücreler veya mikro algler ihtiva eden numunelerin dondurulması uygun bir prosedür

değildir. Ancak, numunenin eritilmeden sonra başlangıçtaki dengesine gelmesi için

dondurma ve eritme tekniğinin kontrol edilmesi önemlidir. Bu durumda plastik kapların

(polivinil klorür veya polietilen gibi) kullanılması şiddetle tavsiye edilir.

Numunelerin eritilmesi için ISO 5667-16 incelenmelidir.

Numunelerin Soğutulması veya Dondurulması

Numunelerin Soğutulması

Numunelerin Soğutulması

Koruyucu Madde Ġlâve Edilmesi

Bazı fiziksel ve kimyasal özellikler numune alınmasından hemen sonra doğrudan numuneye

veya numune kaba konulmadan hemen önce boş kaba seçici kimyasal bileşiklerin ilâve

edilmesi ile kararlı hale getirilebilir.

Belirli maddelerin (toplam siyanür ve sülfür tayinleri gibi) korunması için gerekli olan

belirli reaktifler numunenin alındığı yerde kararlı hale getirilmesini gerektirir.

Kullanılan koruyucuların yapılacak analiz ile herhangi bir girişim yapmaması esastır,

bundan dolayı şüphe durumunda uygunluğu kontrol etmek amacıyla deneyler yapılması

gereklidir.

Koruyucu çözeltiler ilave edilmiş numunelere yapılacak herhangi bir seyreltme işlemi analiz

ve sonuçların hesaplanması sırasında, dikkate alınmalıdır. Küçük hacimlerin yeterli olması

için numunelere koruyucu ilâvesinde derişik çözeltiler kullanılması tercih edilir. Numuneyi

olumsuz etkileyebilecek olan lokal ısınmalar ortaya çıkabileceğinden dolayı sodyum

hidroksit gibi katı koruyucular kullanılmasından kaçınılmalıdır.

Çözünmüş iyonlar için numunenin koruyucu ilâvesinden önce süzülmesi gereklidir. Benzer

şekilde, analizin amacının numunenin suda yaşayan hayvanlara zararının tayin edilmesi

olduğu durumda da ihtiyatlı olunmalı ve (özellikle ağır metal bileşikleri iyonik halde çok

daha fazla toksik olduğundan dolayı) numuneler olabildiğince çabuk analiz edilmelidir.

Özelikle eser elementlerin tayininde, koruyucuların parametrelerde sebep olabileceği

değişikliklerin de hesaba katılabilmesi için bir tanık deney yapılması gereklidir.

Mesela asitler, arsenik, kurşun ve civa derişimine önemli miktarda katkı yapabilir. Böyle

durumlarda su numunelerinin hazırlanmasında kullanılan koruyuculardan daha sonra

yapılacak tanık deneyler için numuneler ayrılmalıdır.

Koruyucu Madde Ġlâve Edilmesi

Personelin numunelerin yakınında sigara içmelerine izin verilmemelidir. Ayrıca numuneler

herhangi bir motor egzozunun yakınına da konulmamalıdır.

Üzerleri açık olan numuneler (mesela numuneler süzülürken veya muhafaza edilirken) ne

bir fanın veya klimanın ne de yiyecek ve içeceklerin yanına konulmamalıdır.

Mükerrer olarak kullanılabilen cihazlar kullanıldığında (mesela numune kepçesi) kullanım

esnasında veya kullanımlar arasında bunların temizlenmesi uygundur.

Şişelerin veya kapaklarının iç yüzeylerine parmakla veya diğer nesnelerle

dokunulmamalıdır.

Genel Kılavuz

Boş şişeler kapakları sıkıca kapalı olarak taşınmalı ve muhafaza edilmelidir.

Yabancı maddeler numune şişelerinden uzak tutulmalıdır. Şişenin dışında bir ölçme (mesela

sıcaklık veya pH) yapılması gerekiyorsa bu amaçla özel bir kap kullanılmalı ve ölçmede

kullanılan numune atılmalıdır. Sahada ölçme yapılmış bir numune hiçbir şekilde numune

kabına konularak analiz için laboratuvara gönderilmemelidir.

Numuneler yapraklar veya kum, moloz gibi büyük parçalar bakımından incelenmeli

bunların görüldüğü numune atılarak yeni numune alınmalıdır. Muhafaza için kullanılan

reaktiflerin kirlenmiş olup olmadığı incelenmelidir. Bu durum renkte değişme ile kendini

beli edebilir. Kirlenmeden şüpheleniliyor ise reaktif atılmalıdır.

Bütün muhafaza teknikleri için geçerli olacak muhafaza süreleri veya numune

kaplarının yapısı konusunda bir kılavuz verilmesi mümkün değildir.

Muhafaza tekniğinin etkinliği sadece analizi yapılacak maddelere ve bunların

derişim seviyelerine değil aynı zamanda numunenin yapısına da bağlıdır.

Her durumda depolama yöntemi kullanılacak analitik teknik ile uyumlu olmalıdır.

TS EN ISO 5667-3 standardının bir amacı en yaygın muhafaza tekniklerinin

belirtilmesidir.

Öneriler

Çizelge-1: Fizikokimyasal ve Kimyasal Analizler

Yapılacak tayin Kabın Tipi Gerekli hacim Muhafaza

Tekniği

Analizden Önce

Ġzin Verilebilen

En Uzun

Muhafaza Süresi

Açıklama

Çinko P asitle yıkanmış,

BC, asitle yıkanmış

HNO3 ile pH 1-2

olacak şekilde

asitlendirilmelidir.

100 1 ay 6 ay

Bulanıklık P veya C 100 1°C ile 5°C arasına

soğutulmalıdır.

Numuneler

karanlıkta muhafaza

edilmelidir

24 saat Tercihan sahada

yapılmalıdır

Yüzey aktif

maddeler, anyonik

C, metanol ile

çalkalanmalıdır.

500 H2SO4 ile pH 1-2

olacak şekilde

asitlendirilmelidir.

1°C ile 5°C arasına

soğutulmalıdır

2 gün Cam malzemeler

deterjan ile

yıkanmamalıdır.

İyonik olmayan

maddeler ile

birleştirilebilir

P = Plastik [örnek olarak polietilen, PTFE (politetrafloroetilen), PVC (polivinil klorür) PET (polietilen terefitalat) C = Cam BC = Borosilikat cam

Muhafaza tekniği Uygun olduğu tayin Uygun olmadığı tayin

HNO3 ile pH 1-2 olacak şekilde

asitlendirilmelidir.

Asidik herbisitler

Antimon

Arsenik

Klorlu çözücüler

Hidrokarbonlar

Hidrazin (1mol/L)

Demir (II)

Nitrat

Yağ ve gres

Petrol ve türevleri

Kalay

Siyanür

Gümüş

Talyum

Kurşun

Bizmut

Cıva (II)

Çizelge-2: Çoklu Tayinlerde Kullanılacak Muhafaza Teknikleri

Tayin edilecek çeşitli maddelerle ilgili olarak uygun muhafaza teknikleri olarak TS

EN ISO 5667-3 Standardı Çizelge 2’de verilmiştir.

Ancak, organik ve inorganik tayinlerin laboratuvarda yapılma yöntemlerinin

farklılığından dolayı, bu tayinlerin bir arada yapılması mantıklı veya kabul

edilebilir değildir.

Yapılaca

k tayin

Kabın Tipi Muhafaza Tekniği Gerekli

hacim

Analizden

Önce Ġzin

Verilebilen En

Uzun

Muhafaza Süresi Açıklama

Alg C veya P

sıkıca

kapatılabilen

kapaklı

200 birim numune

için 0,5-1 birim

(asit veya baz)

Lugol çözeltisi ilâve

edilir.

1°C ile 5°C arasına

soğutulmalıdır

200 6 ay Numuneler karanlıkta muhafaza

edilmelidir.

Narin kamçılı canlılar için tatlı

sularda genellikle bazik Lugol

çözeltileri, deniz sularında ise

genellikle asidik Lugol çözeltileri

kullanılabilir. Belirli tayinler için

bunlara özgü standardlara

bakılmalıdır. Renk kaybı

gözlenirse daha fazla Lugol

çözeltisi ilâve edilmesi gerekebilir.

P = Plastik [örnek olarak polietilen, PTFE (politetrafloroetilen), PVC (polivinil klorür) PET (polietilen terefitalat) C = Cam BC = Borosilikat cam

Çizelge-3: Biyolojik Analizler Ġçin Numunelerin Muhafaza Teknikleri

Biyolojik tayinler genellikle çok fazladır ve bazen bir biyolojik türden diğer bir

türe değişiklik gösterir. Bu sebepten dolayı biyolojik analiz yapılacak numunelerin

muhafaza edilmesi için alınması gereken tedbirlerin tamamını kapsayan bir

kontrol listesi hazırlamak mümkün değildir.

Dolayısıyla Standartta verilen bilgiler sadece çeşitli bitki ve hayvan grupları için

genellikle çalışılan belirli tayinlere ilişkindir.

Yapılacak

Tayin

Kabın Tipi Muhafaza

Tekniği

Gerekli

hacim

Analizden

Önce Ġzin

Verilebilen

En Uzun

Süre

Muhafaza Süresi

Açıklama

Alfa

aktivitesi

P HNO3 ile pH 1-2

olacak şekilde

asitlendirilmelidir

.

2000 1 ay Numune analizden önce

buharlaştırılacaksa,

asitlendirilmemelidir.

Numuneler karanlıkta

muhafaza edilmelidir. 1°C ile 5°C

arasına

soğutulmalıdır.

2000 1 ay

P = Plastik [örnek olarak polietilen, PTFE (politetrafloroetilen), PVC (polivinil klorür) PET (polietilen terefitalat)

C = Cam

BC = Borosilikat cam

Çizelge-4: Radyokimyasal Tayinler Ġçin Numunelerin Muhafazası

Çevre Referans Laboratuvarı 2011

ÇED, İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığı Çevre Referans Laboratuvarı Şube Müdürlüğü

DENĠZLERDE KURULAN BALIK YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ TESĠSLERĠNĠN

ĠZLENMESĠNE ĠLĠġKĠN TEBLĠĞ (R.G: 13.06.2009 – 27257)

Tanımlar Referans noktası: Yetiştiricilik tesislerinde yer alan kafeslerin herhangi birinden 500–

1000 metre arasında, hâkim akıntı yönü dışında seçilen ve koordinatları belirlenen bir

noktayı,

YetiĢtiricilik tesisi: Karada faaliyet gösteren adaptasyon üniteleri hariç olmak üzere yavru

balıkların hasat edilme zamanına kadar yetiştirildiği tesisleri,

ifade eder.

Amaç ve Kapsam Bu Tebliğin amacı, denizlerde yapılacak balık yetiştiriciliği faaliyetlerinden kaynaklanan

veya kaynaklanabilecek kirliliğin izlenmesine yönelik ilke ve esasların belirlenmesidir.

Ġlke ve Esaslar

YetiĢtiricilik tesisleri faaliyete geçmeden önce,

tesisisin kurulacağı alana ilişkin mevcut durumun

belirlenmesi amacıyla bu Tebliğin 6 ncı maddesinde

belirtilen ölçüm ve analizleri yaptırmakla

yükümlüdürler.

Yetiştiricilik tesislerinin faaliyet göstereceği alanda

yapılan analiz sonuçlarının kıyaslanabilmesi amacıyla,

bu Tebliğin 6 ncı maddesinde belirtilen ölçümlerin,

referans noktasında dip, orta ve yüzey olmak üzere

3 seviyede de yapılması zorunludur

Numune alma ve saklama koşulları aşağıda belirtildiği şekildedir.

a) Deniz ortamından numune alma; numunenin alındığı tarih, saat, meteorolojik şartlar

(yağış, hava sıcaklığı, rüzgâr durumu) ve su sıcaklığı belirtilerek yapılır. Numune alma

noktalarının koordinatları, noktanın derinliği, o noktadaki toplam su derinliği kaydedilir.

b) Tesisi temsil edecek şekilde, tesisin 20’şer metre açığından ve tesisin 4 kenarından ve

ortasından olmak üzere toplam beş noktadan ve her örnekleme noktasında yüzeyden,

ortadan ve dipten olmak üzere toplam üç derinlikten örnekleme suretiyle numune alınır.

c) Numune alma, saklama ve analiz yöntemleri ile ilgili olarak 7/1/1991 tarihli ve 20748

sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği hükümlerine uyulur.

Numune Alma ve Saklama KoĢulları

PARAMETRE DĠP ÇÖKELTĠSĠ SU KOLONU

pH - √

AKM - √

Secchi Diski Derinliği - √

Tuzluluk - √

Sıcaklık - √

Çözünmüş Oksijen - √

Amonyum Azotu - √

Toplam Azot - √

Toplam Fosfor - √

Klorofil-a - √

Toplam Organik Karbon √ -

Balık yetiştiriciliği yapan gerçek ve tüzel kişilere ait tesisler, faaliyete geçmelerini müteakip,

aşağıda yer alan Tablo-1’de belirtilen kriterlere göre izlenir.

Tablo-1

Ġzleme

Açık Ağızlı Cihazlarla Numune Alma

Açık ağızlı numune alma cihazları, su yüzeyinden veya hemen altından numune almada

kullanılan ağzı açık cihazlardır. Özellikle arazide, su yüzeyinin en üst tabakasını temsil

edici numune almak çok zor olduğundan, özel tasarımlanmış numune alma cihazları

kullanılmalıdır.

NUMUNE ALMA CĠHAZ TĠPLERĠ

Kapalı Boru Tipi Numune Alma Cihazları

Su ve Sediment Ġçin

Numune Alma ĠĢlemi

Numune Alma ĠĢlemi

DERĠN DENĠZ DEġARJLARINDAN NUMUNE ALIMI

Deniz Ortamından Numune Alma Esasları

1. Yüzme ve rekreasyon amaçlı kullanılan sulardan numune alınırken Yüzme

Suyu Kalitesi Yönetmeliği hükümlerine uyulur.

2. Derin deniz deşarjı, alıcı ortam olarak kıyı sularına deşarj veya kaza sonucu

kirlilik tehdidi bulunan yerlerde Bakanlık, gerekli gördüğü zamanda ve yerlerden

numune aldırır.

3. Ağ kafesçiliği yapan balık çiftliklerinde, balık çiftliğinin kapladığı alanın

ortasından ve dört kenarının 20’şer (yirmişer) metre açığından olmak üzere

toplam beş noktada örnekleme yapılır. Her örnekleme noktasında yüzeyden,

ortadan ve dipten olmak üzere toplam üç derinlikten, birer numune alınarak

örnekleme yapılır.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz

Metodları Tebliği

3. Ağ kafesçiliği yapan balık

çiftliklerinde, balık çiftliğinin

kapladığı alanın ortasından ve dört

kenarının 20’şer (yirmişer) metre

açığından olmak üzere toplam beş

noktada örnekleme yapılır. Her

örnekleme noktasında yüzeyden,

ortadan ve dipten olmak üzere

toplam üç derinlikten, birer

numune alınarak örnekleme yapılır.

3. Derin deniz deşarjının izlenmesi için numune alınmasında uygulanacak

esaslar şunlardır:

a) Derin deniz deşarjı onaylı projesinde belirtilen koruma bölgesi sınırında,

deniz suyu yüzeyinden numune alınarak bakteriyolojik parametrelerin

mevzuata uygunluğu kontrol edilir.

b) Difüzörorta noktasından yüzeye kadar olan eksen derinliği yarıçap olarak

alınarak oluşturulacak daire içinde deniz yüzeyinde yüzer madde bulunup

bulunmadığı kontrol edilir.

c) Atıksudebisi 1000 m3/gün üzerinde olan tesislerin ise, derin deniz deşarjı

noktasını 1 kilometre çevreleyen çember üzerinde numune alınması

zorunludur. Hakim rüzgar yönü ve akıntı hareketlerinin, deşarj edilen atıksu

bulutunu taşıması ihtimalini de göz önüne alarak daire içerisinde, iki farklı

derinlikte (dip ve yüzey), iki ara numune alma noktası belirlenir. Bu amaç

için özel olarak yapılan cihazlarla numune alınır.

1. Denizde kirliliğin tespiti amacıyla; kirliliğin olduğu bölgeden, kirliliğin

olmadığı bölgeden ve gemi deşarj noktalarından numuneler alınır. Denizde

numune alırken bu Tebliğdeki etiket ve tutanaklar kullanılır. Gemilerden numune

alırken 3/4/2007 tarih ve 26482 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan Çevre

Kanununa Göre Verilecek İdari Para Cezalarında İhlalin Tespiti ve Ceza

Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmeliğin ekindeki numune alma ve tespit

tutanakları kullanılır.

2. Numune alma kapları ve kapakları cam veya teflon nitelikli malzemelerden

seçilir, plastik kaplar kullanılmaz. Petrol ve petrol türevli numuneler alındığı

zaman, numune alma kaplarında genleşmeye imkan verecek kadar (%10) bir

boşluk bırakılır. Numunelerin taşınması sırasında numune kapları baş aşağı

çevrilir ve soğuk zincirde (+4°C) taşınır. -10 °C’nin altındaki sıcaklıklar

numunede kristalizasyona neden olabileceği için bu sıcaklığa dikkat edilir.

B5. Gemilerin Sebep Olduğu Kirliliğin Tespiti Ġçin Denizden ve Gemilerden

Numune Alma Esasları

3. Denizde kirliliğin olduğu bölgede numune alırken, yoğunluğun en fazla olduğu

bölgede üç farklı noktadan alınır, bu şekilde analiz için gereken miktarın çok

olması sağlanır. Numune alınacak üç noktanın bulunmaması halinde numune

yoğunluğun en fazla olduğu yerden alınır.

Suyun üzerinde yüzen yağlar için numune kabı yağın yoğun bulunduğu bölgede

suyun yüzeyindeki yağ tabakasının hafifçe altına kadar daldırılır ve yağın kabın

içine akması sağlanır veya özel numune alma cihazları kullanılır.

Kabın üçte biri dolduğu zaman kap sudan çıkarılarak ağzı sıkıca kapatılır ve numune kabı

ters çevrilerek 2-3 dakika beklenir. Bekleme sırasında yağ üstte su altta kalacaktır. Kap

ters pozisyonda iken kabın kapağı gevşetilerek altta kalan suyun dışarı akması sağlanır.

Bu durum kabın içinde en az 60 ml yağ numunesi birikene kadar tekrarlanır.

Kirliliğe sebep olan madde yağ veya petrol gibi su üzerinde belirgin olarak tabaka

oluşturmuyor ise mümkün olduğu kadar, denizde kirliliğin en yoğun olduğu yerden ve

kirliliğe sebep olan maddeyi belirleyebilecek oranda numune alınır.

4. Şüpheli gemilerden numune alırken, gemilerin potansiyel kirlilik kaynakları sintine,

slaç, pis su, yakıt, yük tankları ve bunların deşarj noktalarından alınır

ÇED, İZİN VE DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

LABORATUVAR, ÖLÇÜM VE İZLEME DAİRESİ BAŞKANLIĞI

Çevre Referans Laboratuvarı Şube Müdürlüğü

Telefon : 0 312 4982150

Faks : 0 312 4982166

www.csb.gov.tr

http://laboratuvar.cevre.gov.tr