su ogretmen 2 - sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8....
TRANSCRIPT
![Page 1: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/1.jpg)
YILDIZLARIN EVRĐMĐ
Ünal Ertan
Sabancı Üniversitesi
GALILEO ÖĞRETMEN AĞI ÇALIŞTAYI - Ağustos 2009
![Page 2: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/2.jpg)
YILDIZ OLUŞUMU
![Page 3: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/3.jpg)
Kara Cisim Işıması
![Page 4: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/4.jpg)
HertzsprungHertzsprung--RussellRussell diyagramdiyagramıı. .
(HR (HR –– DiyagramDiyagramıı) )
SSııcaklcaklıık (Renk) k (Renk)
Işıma şiddeti
Ne işe yarar ?
![Page 5: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/5.jpg)
Beyaz cüceler
Kırmızı devler
ANAKOL
Süper devler
![Page 6: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/6.jpg)
![Page 7: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/7.jpg)
![Page 8: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/8.jpg)
Galaksimizde yıldız oluşumu, diğer galaksilerde olduğu gibi, devam eden bir süreç.
![Page 9: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/9.jpg)
•Yıldızlararası ortamda, yoğun bir toz bulutunun bir kısmı kendi yerçekiminin etkisiyle çökmeye başlar.
•Çökme devam ederken, bulutun iç sıcaklığızamanla artar. Çökme yavaş ve termal basınçnedeniyle zor olur (Yerçekimi ve basınçkuvvetleri arasında sürekli bir yarışma var).
•Yerçekimi kazanacaksa (çöken kütle yeterince büyükse), çökme, sıcaklıktaki artış merkezde füzyon reaksiyonu başlayıncaya kadar değişik aşamalardan geçerek devam eder.
![Page 10: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/10.jpg)
Proton – proton zinciri
4 1H ���� 4He + enerji + 2 nötrino
Enerji = kütle x (ışık hızı) 2
(E = m c2)
•Bu füzyon reaksiyonunun gerçekleşmesi için sıcaklığın 107 K = 100 milyon K’e çıkmasıgerekir.
•Çökmekte olan toz bulutu sonunda bu sıcaklığı aşamazsa yıldız olamaz.
![Page 11: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/11.jpg)
Yıldızlararası ortamda, toz bulutundan yıldız oluşumu belirli evreleri izler.
Güneş Tipi Bir Yıldızın Oluşum EvreleriEvre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Çap Cisim
![Page 12: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/12.jpg)
1. Evre:
Toz bulutu yıldızlararası ortamda şok ve basınçdalgalarıyla tetiklenerek çökmeye balar. Çöme devam edip, yoğunluk artarken, büyük toz bulutu parçalanarak küçük parçalara (fragmanlara) ayrılır (Fragman sıcaklığı yaklaşık 10 K).
![Page 13: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/13.jpg)
2. Evre:
Fragmanlar çökmeye devam eder. Yoğunluk yeterince arttığında daha fazla bölünme olmaz. Fragmanların içi kendi ışınımına opak (ışık geçirmez) hale gelir. Bu sırada sıcaklık çok düşük. (100 K merkezde, 10 K yüzeye yakın)
3. Evre:
Đç kısımlar artık opak olduğundan ısınmaya başlarve merkezdeki sıcaklık sıcaklık 10 000 K’e ulaşır .
![Page 14: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/14.jpg)
Güneş Tipi Bir Yıldızın Oluşum EvreleriEvre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Çap Cisim
![Page 15: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/15.jpg)
4. Evre:
Yoğunlaşmış ve ısınmışbulutun çekirdeği bu evrede protostar olarak adlandırılır. Artık kara cisim ışımasıyapan bir yüzeyi (fotosferi) var. Bu aşamada, protostarH–R diagramına girer.
3 � 4. Evre:
Kelvin -Helmholtz büzülme evresi.
![Page 16: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/16.jpg)
• From 4 �6 : Hayashi evresi.
•Bu evrede yıldızın parlaklığı (luminosity) azalırken sıcaklık artar. Bunun nedeni protostar’ınyoğunlaşıp yarıçapının hızla küçülmesi.
![Page 17: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/17.jpg)
Güneş Tipi Bir Yıldızın Oluşum EvreleriEvre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Çap Cisim
![Page 18: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/18.jpg)
•6. Evre: Çekirdek sıcaklığı 10 milyon K’e ulaşır ve füzyon reaksiyonu başlar. Böylece yeni bir yıldız doğmuş olur.
•Yıldız hidrostatik dengeye ulaşıncaya kadarbiraz daha büzülür ve sıcaklığı artar.
•7 evre: Bu evrede yıldız artık bir anakolyıldızıdır. Hidrojenini harcayıp dengesi bozuluncaya kadar anakol üzerinde yaklaşık aynınoktada kalır.
![Page 19: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/19.jpg)
![Page 20: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/20.jpg)
Güneş Tipi Bir Yıldızın Oluşum EvreleriEvre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Çap Cisim
![Page 21: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/21.jpg)
Farklı kütlelerde yıldızlar?
![Page 22: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/22.jpg)
•Anakol bir çizgiden çok bir bant şeklinde. Bunun nedeni yıldızların farklı kimyasal bileşenlere sahip olmaları.
•Yıldızlar anakol üzerinde hareket etmiyorlar. Anakol üzerine geldikten sonra , yakıtlarıbitene kadar hidrostatik dengede ve yaklaşık aynı noktada kalıyorlar.
![Page 23: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/23.jpg)
•Bazı fragmanlar yeteri kadar kütleye sahip değilse, yıldız olamıyor, zamanla soğuyorlar.
•Böyle başarısız (failed star) yıldızlar kahverengi cüce (brown dwarf) olarak adlandırılıyor.
•Füzyonun başlayabilmesi için fragmanın sahip olması gereken en düşük kütle 0.08 Mgüneşcivarında. Daha düşük kütleli toz bulutları ya da fragman hiçbir zaman 107 K sıcaklığa ulaşmıyor.
![Page 24: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/24.jpg)
Bir yıldız oluşum bölgesi
![Page 25: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/25.jpg)
Yıldız Evrimi
![Page 26: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/26.jpg)
Güneş kütleli bir yıldız anakol üzerinde :
• 10 milyar yıl kalıyor.
• Yıldız hidrostatik dengede.
• Çekirdekte nükleer yanma (füzyon)
• Parlaklıkta çok yavaş bir artış(3-4 faktörü kadar)
• Yakıt bittiğinde, yıldız anakolu terkeder.
![Page 27: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/27.jpg)
Güneş Tipi bir yıldızın evrimi
Anakol üzerindeyken, hidrojen yanması nedeniyle, yıldızın çekirdeğindeki kimyasal bileşimi yavaşça değişiyor.
![Page 28: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/28.jpg)
•Merkezde yanmadan sonra helyum oluşuyor, ve çökmeye başlıyor.
•Hidrojen çekirdeğin dışında yanmaya devam ediyor.
![Page 29: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/29.jpg)
GGüüneneşş Tipi Bir YTipi Bir Yııldldıızzıın Evrimi n Evrimi
Evre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Yarıçap Cisim
![Page 30: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/30.jpg)
8. Evre : K8. Evre : Küçüüçük Dev evresi k Dev evresi
••YYııldldıız z anakoluanakolu terk etmeye baterk etmeye başşlar.lar.
••Sonraki evrim kSonraki evrim küütleye batleye bağğllıı..
99. Evre. Evre: : KKıırmrmıızzıı Dev KoluDev Kolu
Helyum Helyum ççekirdekekirdek bbüüzzüülmeye devam eder. lmeye devam eder.
Yer Yer ççekim enerjisi aekim enerjisi aççığığa a ççııkar. kar.
ÇÇelirdekelirdek ssııcaklcaklığıığı yyüükselir. kselir.
�������� ÇÇekirdeekirdeğği i ççevreleyen Hevreleyen H--yanma hyanma hıızzıı artar. artar.
�������� YYııldldıız geniz genişşler. ler.
![Page 31: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/31.jpg)
••Merkez sMerkez sııcaklcaklıık hala Hek hala He--ffüüzyon tepkimesi izyon tepkimesi iççin in yetersiz.yetersiz.
••YYııldldıızzıın dn dışış katmanlarkatmanlarıı genigenişşler ve soler ve soğğurur. .
�������� KKıırmrmıızzıı Dev.Dev.
••YYııldldıız z şşimdi daha soimdi daha soğğukuk,, fakat fakat ışıışıma ma şşiddeti iddeti genigenişşlemilemişş yyüüzey nedeniyle yzey nedeniyle yüüksek,ksek,
••YYııldldıız z anakoldananakoldan kkıırmrmıızzıı dev fazdev fazıına yaklana yaklaşışık k 101088 yyıılda geliyor. lda geliyor.
![Page 32: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/32.jpg)
![Page 33: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/33.jpg)
10: Hel10: Helyyum um YanmasYanmasıı
ÇÇekirdek sekirdek sııcaklcaklığıığı 10108 8 KK yyüükselir kselir ve ve helhelyyum um üçüçllüü--alphaalpha ffüüzyonu ile zyonu ile karbon olukarbon oluşşturmaya baturmaya başşlarlar::
![Page 34: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/34.jpg)
Helyum parlaması (He-Flash):
He-füzyonu fazında çekirdekte çok yüksek yoğunluklara ulaşılır ( 100 kg/cm3) . Kuantum mekanik etkiler önemli olmaya başlar.
•Elektronlar serbest, fakat Pauli dışlama prensibinedeniyle birbirlerine çok fazla yaklaşamazlar(elektronlar dejenere olur).
• (2 elektron aynı kuantum durumunda bulunamaz, çekirdek bu yüzden belli bir noktadan sonra daha fazla büzülemez).
•Bu sırada basıncın hemen tüm kaynağı dejenere elektron basıncıdır.
•Elektron dejenere basıncı sıcaklığa duyarlılığı çok az olduğundan, basınç çok değişmeden sıcaklık ve ona bağlı olarak füzyon hızı artar.
![Page 35: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/35.jpg)
•Çekirdekte, helyum çok hızlıbir şekilde, saatler içinde, füzyonla karbona dönüşür carbon (He-FLAŞ!)
•Termal basınç kritik bir sıcaklığın üzerinde yeniden baskın hale gelir. Hidrostatik denge yeniden sağlanır.
•Çekirdek yeterince genişlemiş olduğundan, füzyon hızı yavaşlar.
•Yıldız yatay kola (horizontalbranch) gelir.
![Page 36: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/36.jpg)
GGüüneneşş Tipi Bir YTipi Bir Yııldldıızzıın Evrimi n Evrimi
Evre Süre Merkezi Yüzey Merkez
sıcaklık sıcaklığı yoğunluğu Yarıçap Cisim
![Page 37: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/37.jpg)
•Yatay kolda çakirdekte helyum yanarken, (anakoldakigibi) yıldız hidrostatic dengede.
•Yatay kol bir evrim çizgisi değil
•Yatay yol üzerinde yıldızın konumu kütlesine bağlı.
11.Evre: Kırmızı süperdeve doğru. Çekirdek merkezinde biriken karbon yeterli sıcaklık olmadığı, için füzyon tepkimesine giremez, fakat sıkışmayla gittikçe ısınır.
Artan sıcaklık nedeniyle karbonu çevreleyen He ve H füzyon tepkime hızlarıartar.
![Page 38: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/38.jpg)
•Yaklaşık 106 yılda, He-yanmasısona erer.
•Çekirdekte biriken karbon kritik sıcaklığa ulaşamadığından, basınç düşer büzülme başlar.
•Açığa çıkan enerji kabuklardaki yanmayı daha da hızlandırır.
•Sonuçta, yıldız hızla genişler ve bir kırmızı süperdev olur. (104 yrs)
•Yıldızın kütlesi yeterli olmadığından çekirdek etkili bir karbon yanması için gerekli sıcaklığa ulaşamaz.
![Page 39: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/39.jpg)
• 12. Evre: Yıldız kırmızı süperdev evresinde kararlı değil. Sıcaklık yüksek olduğundan He-füzyon kabuğunda tekrarlayan helyum parlamaları meydana gelir.
• Açığa çıkan enerji üçlü alfa reaksiyon hızlarını ani bir şekilde arttırır.
• Yıldızın füzyon bölgesi üstündeki katmanları periyodik olarak genleşip büzülmeye başlar. Genleşme genlikleri gitgide büyür, sonunda dış katmanları çekirdekten ayrılarak genişler.
• Çekirdek biraz daha büzülürken, ayrılan katmanlar bir gezegensi bulutgezegensi bulut (planetary nebula) oluşturur.
• Bu düşük kütleli bir yıldızın ölümü demek, çünkü füzyon artık sona erdi, yakıt tükendi.
![Page 40: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/40.jpg)
Düşük kütleli bir yıldızın ölümü
![Page 41: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/41.jpg)
Çekirdek soğurken, etrafındaki madde genişler ve etrafa yayılmaya devam eder.
![Page 42: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/42.jpg)
Böyle yıldızların çekirdekleri karbon yakamadığından soğumaya devam eder.
Beyaz cüce ���� kara cüce
Güneş tipi bir yıldızın evrimi
![Page 43: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/43.jpg)
13. and 14. Evre: Beyaz ve Kara Cüceler
Gezegensi bulut dağıldıktan sora, geriye çok yoğun, sıcak ve küçük bir yıldız kalır (beyaz cüce)
Beyaz cücenin ilk zamanlarındaki yüksek ışıma şiddeti yüksek sıcaklığından kaynaklanıyor.
![Page 44: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/44.jpg)
YYüüksek Kksek Küütleli Ytleli Yııldldıızlarzlarıın n EvrimiEvrimi
••Daha hDaha hıızlzlııyayaşışıyorlar, yorlar, ççok daha ok daha gengençç ööllüüyorlar. yorlar.
•• ÇÇok parlak bir ok parlak bir yayaşşantantıılarlarıı oluyor. oluyor.
ÖÖllüümleri de mleri de ççok ok şşatafatlatafatlıı, , renkli renkli ��������ssüüpernovapernova
![Page 45: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/45.jpg)
Aynı yaşta farklıkütlelerde yıldızların evrimi
![Page 46: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/46.jpg)
Yıldız Kümeleri
Yıldızlararası ortamda bir toz bulutunun çökmesi tek bir yıldızdan çok bir yıldız kümesinin oluşmasına neden olmakta. Bu yıldızların hepsi aynı yaşa ve aynı kimyasal yapıya sahip olduklarından, yıldız kümeleri evrimde kütlenin önemini çalışmak için bulunmaz laboratuarlar.
![Page 47: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/47.jpg)
Yıldız Kümeleri
Genel olarak iki tür yıldız kümesi gözlemliyoruz. Bunlar açık kümeler ve küresel kümeler olarak adlandırılıyor. Uzaydaki geometrileri dışında en önemli farklılıkları, küresel kümelerin çok yaşlı açık kümelerin ise genç olması.
Yüksek kütleli anakol yıldızlarının küresel kümelerde olmayışının nedeni bu kümelerin çok yaşlı olması-oluşmalarından bu yana yüksek kütleli yıldızlar çoktan yakıtlarını bitirip anakolu terk etmiş.
![Page 48: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/48.jpg)
Açık Kümeler:
• Tipik olarak 100 – a few x 1000 yıldızdan oluşuyor.
• Düzensiz şekilleri var. • Çapları yaklaşık birkaç x 104 pc• Yüksek kütleli yıldızlardan oluşuyorlar.
![Page 49: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/49.jpg)
Pleiades (bir açık yıldız kümesi örneği).
Yaş: 108 yıl
![Page 50: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/50.jpg)
Küresel Kümeler:
• 105 – 106 yıldız.• Yapıları küresel• Çap: 50 -100 pc• Samanyolu’ndaki en yaşlı yıldızlarıiçeriyor.
• Yaş: Birçok küresel küme için 1010 (10 milyar) yıldan daha fazla.
![Page 51: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/51.jpg)
Küresel Küme - HR diyagramında yüksek kütleli yıldızlar yok, kırmızı dev bölgesi ise dolu.
![Page 52: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/52.jpg)
Küresel küme gözlemleri yıldız evrimi modellerinin sınanmasında önemli rol oynuyor.
The “blue stragglers” are formed probably from the merger of smaller stars.
![Page 53: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/53.jpg)
h and chi Persei kümeleri –
10 milyon yıldan daha genç.
![Page 54: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/54.jpg)
The Hyades kümesi, anakol dönüşünden tahmin edilen yaşı 600 milyon yıl.
![Page 55: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/55.jpg)
47 Tucanae (küresel küme), yaklaşık 10–12 milyaryaşında.
![Page 56: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/56.jpg)
In summary:Farklı kütleli yıldızların evrimlerinin sonu.
![Page 57: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/57.jpg)
Evrimlerinin sonunda:
Yüksek kütleli yıldızlar ���� Supernova patlamaları
���� nnöötrontron yyııldldıızlarzlarıı ?? veya kara delikler kara delikler ?
Düşük kütleli yıldızlar ���� beyaz cbeyaz cüücelerceler.
Bu yıldızlar ölü yıldızlar. Merkezlerinde artık çekirdek tepkimeleri olmuyor. Ama, yine de hemen her dalga boyunda (özellikle X-ışınlarında) çok yüksek ışıma kaynağı olarak görülüyorlar.
Neden, Nasıl ? ���� SONRAKĐ KONUŞMA (Emrah Kalemci)
![Page 58: SU ogretmen 2 - Sabancı Üniversitesimyweb.sabanciuniv.edu/galileo/files/2009/08/unal_ertan2.pdf8. Evre : K üçü k Dev evresi ... denge yeniden sağlanır. •Çekirdek yeterince](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022063018/5fdbab6716f8b41c9f32e433/html5/thumbnails/58.jpg)
TEŞEKKÜRLER