1

MA.LEONARD CARCANI

STUDIME

SHQIPTARE

2

Gjenealogjia e popujve te Ballkanit.Rreth 100 vjet me pare u popullua Ballkani Italia. Pelagos dmth i mocem. Etrusket dhe pellasget kishin nje origjine. Etrusket ishin banore te gadishullit italic. Ardhja e dyndjeve nga veriu beri qe nje pjese mesapet japiget te dynden ne rajonin e Pulias kurse Briget qe jetonin ne Velesin e sotem te dynden aty ku eshte Troja. Popullsia ne perendim te ballkanit ngeli e paprekur ne veri u persie pra dako getet ne jug u shkri helenet .Kjo popullsi qe morri emrin ilir kishte tipare te ngjashme me helenet. Po ashtu edhe ne itali pati nje persierje te tille. Iliotet e spartes , plebejte e romes sklleverit e atikes nuk ishin vecse vendas. Thesalianet ne kete kohe do ishin nje popullsi e persier iliro helene. Nderkohe lufta akease trojane eshte pikerisht lufta mes ter ardhurve dhe vendasve .Arsyeja qe iliret mbanin anen e trojanve ishte pikerisht kjo origjina e perbashket. Ne anen tjeter ne qender te Ballkanit u krijua nje rajon me emrin Maqedoni 67mij km2 ku ne jug jetonin popullsi helenofolese po jo helene ngjashme me himariotet ne lindje fisi ilir pajoneve ne perendim traket qe ishin pellasgo dak .Gjithashtu edhe rreth Zvicres popullsia rete u asimilua ne austri popullsia nore u asimilua me sakte moren gjuhet por jo genet .Kjo eshte arsyeja qe Hitleri e quante veten ilir se ishte nga austria .Rreth shek viies dynden sllavet. Pjesa ne veri te gjirit kotorit u asimilua. Kurse Ultesita bregdetare pra shteti ilir ai dardan dhe ai epirot si edhe pajonet edhe per shkak se popullsia ishte e dendur nuk u asimiluan.Tani ishin ne siperfaqe 130mij km2 . Kjo popullsi ne jug gjirit kotorrit do merte emrin arberor Lufta Gjergj eles alise muji dhe halili ka te beje pikerisht me luften iliro sllave.Bullgaret e simeonit si romaket u pushtuan nga sllavet moren gjuhen po jo identitetin. Ata jane turq me origjine qe asimiluan traket qe per hir vertetes ishin romanisuar.Boshnjaket u asimiluan ne shek xies .Kurse serbet e bosnjes dhe kroacise pra krajina ishin romanisuan dhe me pas u sllavizuan.Shek xvi es do sjelle dhe asimilimin e malazezeve por deri ne podgorice. Ketu do krijohet nje popullsi moracet podgoricanet dy gjuhesh shqiptaro sllave. Pushtimi serb stefan dushanit do sjelle dhe qe goranet sotem apo edhe gollobordasit te flasin nje gjuhe me fjale sllave turke shqipe Nderkohe boshnjaket do myslimanisoheshin .Gjitashtu pushtimi osman do sillte myslimanizimin e nje pjese te popullsise arberore. Tashme kjo popullsi katoliko ortodokse myslimane po flasin nje gjuhe ate te shqipeve do quhet shqiptare Shek xviii mehmet ali pasha me bekimin napoleonit dhe katerines ruse do hedhe iden per dy shtete shqiptare. Por rotullajt karahmuti pasha ali pashe tepelena u zune njeri me tjetrin. Plani B ishte krijimi nje kombi serb. Ne 1820 erdhen 200mije sllave bjellorus. Gabimi ky ishte por edhe percarja shqiptare. Gjuha bizantine triumfoi ndaj asaj arvanitase me nje vote. Shek xvi maqedonia deri ne veles kishte shumice shqiptare . Kurse me perjashtim rajonit manastir selanik thesali do ishte nje popullsi romanofolese ose vllahe.Kurse rajoni ne maqedoni jugore do ishte nje gjuhe vllaho greke. Ketu ka bazen Apostol margariti qe thote nje shtet shqiptaro vllah do ishte paqe ne ballkan Deri ne krushjevc ishin shqiptaret. Viti 1840 do sjelle asimilimin e tyre . Nishi ne viti 1840.Ne vitin 1878 do largohen shqiptaret nga Nishi. Ne mes shek xx do sjelle nga largimi shqiptareve pra do sjelle maqedonisimin e Manastirit kurse vllaheve do ushtrohet presion per sllavizim.Gjithashtu termeti shkupit do sjelle kthimin e shkupit ne maqedonas pro qendra qyteti jo periferia Ne Greqi popullsia myslimane u largua kurse ndaj asaj vllahe dhe ortodokseve shqiptare u bene perpjekje per asimilim Kjo eshte gjenealogjia e trojeve shqiptare

3

Shqipëriae etnike Me kohë më ka lindur ideja për të shkruajtur një material lidhur me trojet etnike ku banojnë shqiptarët,por edhe më gjerë.Ky materia do të përfshijë këto kapituj.Gjeografia e paraardhësve të shqiptarëve PellazgëIlirëArbërorëTrojet anësore shqiptareShtrirja e shqiptarëve deri shek XIXKazaja e podgoricësSanxhaku i NishitSanxhaku i Novi PazaritSanxhaku i ShkupitSanxhaku i JaninësSanxhaku i ManastiritKazaja e VelesitDiaspora shqiptare në shekXIXShqiptarët e Maqedonisë lindore dhe asaj grekeShqiptarët e ThesalisëShqiptarët e PeloponezitShqiptarët e pashallëkut të beograditShqiptarëte shtetit malazez të 1830Trojet shqiptare sotShqiptarët e MaqedonisëShqiptarët e Malit të ZiShqiptarët e GreqisëShqiptarët e kosovës lindoreShqiptarëte KosovësShqiptarët e shtetit shqiptarDiaspora shqiptare sot nëGreqiItaliTurqiSerbiMali ZiBosnjësKroacisëSpanjësFrancësGjermaniBullgariRumaniZvicërAustriRusiEstoniEgjiptLibiArabi Saudite

4

AlgjeriAfrikë JugutSHBAKanadaMeksikëBrazilArgjentinëAustraliZelanda e ReRajonet ku banonin shqiptarët në fund të shek XIX ishin 80mijë km2 dhe nqs rendisim këtu edhe kazanë e Krushjevcit shkonte në rreth 85mijë km2.Pikërisht në disa sanxhaqe si Shkup,Nish,Manastir,Janinë dhe Novi Pazar e Taslixhe shqiptarët ishin pakicë si popullsi.Pikërisht ky rajon zinte rreth 30mijë km2 dhe mbi 700mijë banorë ku shqiptarët përbënin rreth 30% e popullsisë,por duke patur parasysh që këto rajone ishin heterogjene në pjesën më të madhe të tyre ishin shumicë krahasuar me kombësitë e tjera.Rudhja e trojeve shqiptare deri në shek XIX.Në prejhistori në rajonet nga Italia në perëndim në Turqinë e sotme në lindje dhe nga Austria dhe Zvicra në veri deri në Egje në jug sipas një autori kosovar në një sipërfaqe prej 1milion km2 jetonte një popullsi që quhet me emrin pellazg.Ata kishin jetua këtu më shumë se 100mijë vjet përpara.Nga ana tjetër rreth 10mijë vjet më parë nga veriu u dynd një popullsi tjetër indoevropiane e cila zhduku popullsinë vendase në Greqi në shumë raste veç Spartës ku iliotët vendas u kthyen në skllevër nga spartanët e ardhur dhe lufta mes tyre ishte një luftë për jetë a vdekje.Nga ana tjetër vendasit do të zhvendoseshin në veri të Atikës në Plakea.Kurse në rajonin e Thesalisë do të përzien me të ardhurit dhe do formojnë një popullsi mikse thesalët.E njëjta gjë do të ndodhë edhe me banorët e bregdetit të Selanikut,por ata do të përftojnë këtu gjuhën helene me disa simbioza.Nga ana tjetër në veri retët dhe norët do të ishin përsëri një popullsi mikse vendasi me të ardhurit ose më saktë keltët me pellazgët.A nuk është çudi që më pas edhe retët dhe thesalët këto popullsi pa identitet të romanizoheshin.Nga ana tjetër dakët do dynden në jug dhe do shkrihen me vendasit duke formuar një popullsi që quhet me emrin trakas.E njëjta situata do ndodhë me banorët e bregdetit të Turqisë së sotme ku do krijohen frigasit.Por popullsia do ngelë e paprekur në atë që do quhet më pas trungu ilir si edhe veriu i Italisë Venetët.Nga ana tjetër si pasojë e kësa dëndje popullsie shumë fise ilire do shkojnë drejt jugut të Italisë si mesapët dhe japigët.Në rajonin e etrurisë vendasit do shkrihen me të ardhurit.Për këto ngjarje flet edhe lufta e Trojës ku Troja ishte Smirna ose Izmiri i sotëm.Kjo është arsyeja që ilirët qenë përkrah trojanëve dhe jo akeasve në këtë luftë.Nga ana tjetër brigët e rajonit të Astibos ose Shtipit të sotëm do shkojnë në grykën e dardaneleve ose më saktë quhen edhe dardanët e Azisë së vogël,nga e morri emrin dhe kjo grykë.Kjo është arsyeja që edhe etruskët, ilirët, retët, norët,thesalët,dardanët,frigët,trakët janë një trung dhe jo latinët,helenët,dakët.Nga studimet gjenetike llogaritet që sot në botë të ketë me gjak pellazgu 60milion vetë.Nga ana tjetër këta janë pjesë e trungut indoevropianët që sot llogariten mbi 1miliard njerëz.

5

Iliria tani do shtrihen në një sipërfaqe pre rreth 240mijë km2 ku Iliria Ballkanike 180mijë km2,venetët 30mijë në veri dhe mesapët 30mijë në jug të Italisë.Kurse rajoni miks iliro-popullsi tjetër do ishte edhe 100mijë km2 të tjerë si retët,norët në Austri dhe Zvicër dhe panonët në Hungari që ishin iliro-kelt.Një rajon mik do ishte edhe Maqedonia antike ku në 30mijë km2 do jetonin fiset ilire të panonëve,lynkestëve dhe orestëve,në perëndim dhe në lindje në 25mijë km2 thrakët dhe në 15mijë km2 në jug fise të ngjashme me grekët, por jo grek që i përmendëm më lart.Vetë Aleksandri të ëmën e kishte epirote molose dhe e ëma e të atit Filipit ishte epirote po nga kjo derë.Kurse i ati i Filipit ishte thrakas.Pajonët vetë krijuan një shtet prej 10mijë km2Nga ana tjetër në jug jetonin fiset epirote prej 15mijë km2 si në reth Janinës së sotme molosët,në jug të tyre thesprotë paraardhësit e çamërve të sotëm dhe në Gjirokastrën e sotme kaonët.Kurse në veri të pajonëve në një sipërfaqe prej 35mijë km2 jetonin fiset dardane që edhe këta formonin shtet.Në veri të epirotëve dhe perëndim të dardanëve dhe pajonëve u krijua shteti ilir bregdetar pre 30mijë km2.Tërë ky rajon i përbërë prej shtetit dardan,ilir, epirot dhe pajon pre 90mijë km2 do marrë një emër konvencional Iliria e jugut.Do jetë pikërisht ky rajon që nuk do asimilohet nga dyndja e sllavëve në shek VI-VII.Faktorët e këtij mosasimilimi do jenëPopullsi e dendurDyndje e pakët e sllavëveShtet formimi i tyreRomanizimi i paktëTani popullsia vendasi do marrë një emër arbër.Kufijtë e Arbërisë do ishin nga Kotorri në veri në Prevezë në jug dhe nga Adriatik në perëndim në Shtip në lindje me një sipërfaqe 130mijë km2.Në vitet që pasojnë do kemi rrudhje të mëtejshme të trojeve shqiptare dhe në trojet e përmendur më poshtë ata do jenë heterogjenë, por në shumicën e rasteve gjithsesi shumicë.Shtetet e hershme ballkanike dhe shqiptarët.Këtu ne nuk do të flasim për shtetin serb të Dushanit,as për atë malazeze të Nemanjës,por për shtetet moderne Ballkanike që fituan pavarësinë që në fillimet e shek XIX.Kështu mali Zi u shpall peshkopatë autonome e pavarur në 1815.Nga 100mijë banorë sa kishte ky shtet me 4000km2 mbi 20mijë ishin myslimane dhe 12mijë shqiptare.Shqiptarët do të jetonin në qendrë malazeze të Cetinjës ku nga 12mijë 2mijë shqiptarëNë Nikshiq 3000,etjAta ishin vendosur këtu në fillimet e shek XVIII dhe kishin pronat e tyre.Nga ana tjetër shumë fise malazeze e kujtonin origjinën e tyre arbërore.Gazeta Kombi jep sot 70mijë ortodoksë malazezë me origjinë shqiptare.Kjo ishte arsyeja që miss Durham do e quajë Malin e Zi fëmija e paarirrë e Shqipërisë.Nga ana tjetër edhe Serbia që në fillime e saj me auotonominë e pashallëkut të Beogradit filloi krimet ndaj shqiptarëve.Ky rajon kishte 22mijë km2 dhe 500mijë banorë ku 100mijë myslimanë nga të cilët 30mijë shqiptarë. Ata do jetonin në vetë Beogradin mbi 10mijëPozharevac,etjDo të kemi një zgjerim tjetër të tyren me 15mijë km2 dhe 400mijë banorë ku po 100mijë myslimanë dhe përsëri rreth 30mijë shqiptarë si në Çaçak,Aleksinac,etj.Pa haruar këtu 100mijë shqiptarë të asimiluar që numri i tyre shkon në 500mijë sot.

6

Edhe Greqia me fillimet e saj me Peloponezin dhe Athinën që në 1830 nuk i kurseu shqiptarët.Kështu Athina me 300mijë banorë ku 50mijë myslimanë dhe 100mijë arvanitasApo Peloponezi me 400mijë ku 250mijë arvanitas,50mijë myslimanë.Këtë e pranon edhe mbreti Oto i Greqisë ku thekson se greqishtja nuk kuptohej në popull Më vonë kuptova se duhej shqipja.Do të kemi pastaj rajonet e ishujve të Jonit me 50mijë ku 10mijë myslimanë.Rajonet e tjera me shqiptarë ishinKështu Selami Pulaha pranon shqiptarë edhe në Rogatica dhe Srebrenicë në librin e tij Pashallëku i Shkodrës.Sot llogariten 500mijë boshnjakë me origjinë shqiptare që për fat të keq 30mijë flasin gjuhën shqipe.Nga ana tjetër kemi në Maqedoninë e Selanikut me 1milion banorë ku 100mijë shqiptarë myslimanë dhe 100mijë shqiptarë Shqiptarët jetonin në Seres,Dramë,Selanik,Keraferie,etj.Ortodoksët ishin më të hershëm se myslimanët dhe erdhën që në shek XIII,kurse myslimanët pas shek XVI.Jetonin shqiptarë edhe në Tesali.Kështu nga 500mijë që kishte ajo rreth 100mijë ishin shqiptarë ortodoksë dhe nga 120mijë turq 30mijë ishin shqiptarë myslimanë si në Trikalla,Kalabaka,Volos, Larisa,etj.Pa haruar këtu diasporat shqiptare si në Rumani 15mijë,Bulgari 5mijë deri Stamboll 70mijë,etj.Kazaja e Krushjevcit.Në lashtësi banohej nga dardanët.Sipas edhe shumë dokumentacioneve edhe në mesjetë banohej nga arbërit.Ky rajon do të popullohet me serbë pikërisht pas kohës së Stefan Dushanit.Pas pushtimit nga turqit u përfshi si kaza në vilajetin e Nishit dhe më pas së bashku me të në vilajetin e Kosovës.Në 1840 iu dha nga Perandoria Osmane Principatës Serbe.Der në këtë periudhë kishte 5mijë km2 dhe 50mijë banorë ku numri i shqiptarëve ishte rreth 10mijë.Të tërë këta u shpërngulën pas vitit 1840 për në Turqi,por shumica në Kosovë.Kaza e TivaritKa rreth 500km2.Banohej nga fiset ilire të ardianëve në lashtësi dhe ishte port i tyre.Pjesë e principatës së Balashajve dhe më vonë të Cernojeviçëve.Deri vonë shqiptarët ishin pothuajse 100% në këtë rajon.Qëndroi për disa kohë nën Austri,por më vonë iu dha turqve.U përfshi më pas nën pashallëkun e Bushatllinjve.U ripëfshi më pas nën sanxhakun e Shkodrës derisa në 1878 iu dha malazezëve në Kongresin e Berlinit.Në atë kohë kishte 10mijë banorë ku 8mijë shqiptarë dhe 2mijë malazezë.Shumë shqiptarë emigruan në Shkodër që në këtë periudhë.Si rrjedhojë e shpërnguljeve dhe kolonizimit si një pre 21 komunave të Malit të Zi ka 30mijë banorë ku vetëm 6mijë janë shqiptarë ose rreth 20%.Theksojmë se është rajoni i dytë turistik pas Budvës në Mal të Zi.Vilajeti i Nishit.Në fakt egzistoi si i tillë deri 1850.Më pas u përfshi në Vilajetin e Kosovës.Ka si rajon 10mijë km2 me dy sanxhaqe Pirot dhe Nish.Shpeshherë këtë kuptim merr edhe kaza e Vranjës që më parë ishte përfshirë në sanxhakun e Prishtinës.Themi shpeshherë pasi në 1878 iu dha i tërë si rajon Serbisë

7

Në lashtësi ishte një rajon i bauar në pjesën më të madhe nga ilirë,por edhe nga trakas.Dhe këtu sllavizimi do fillojë që me perandorinë e Car Simeon të Bullgarisë dhe më pas Stefan Dushanit të Serbisë.U përfshi pas pushtimit nga turqit në vilajetin e Nishit dhe më pas të Kosovës.Në 1878 iu dha Serbisë.Për kohën që flasim kishte 575mijë banorë ku 230 mijë shqiptarë ,rreth 70mijë serbë dhe 275mijë bullgarë.Shqiptarët jetonin nga malet Kopaonik deri në perëndim të luginës së lumit Jabllainca në qytetet Prokupje,Kushumli janë mbi 70% dhe Leskovc mbi 50% si edhe në Nish mbi 40%.Të tërë u shpërngulën në 1878 kur iu dha në Kongresin e Berlinit Malit Serbisë mbi 100 mijë si turq në Turqi,por pjesa më e madhe në Kosovë dhe sot kanë mbiemrin muhaxhiri.Serbët jetonin në veri të Nishit pak në Prokupje dhe Kushumli dhe shumë në Nish.Bullgarët në lindje të vijës Nish-Jabllanica dhe ishin shumicë në Vranjë,Pirot dhe Tren.Kurse turqit në qytete si Nish,Pirot,Tren,etj.Kaza e Vranjës me 85mijë banorë ku 25mijë shqiptarë dhe 60mijë bullgarë me 3000km2Më parë bënte pjesë në Sanxhakun e Prishtinës.U shpërngulën të gjithë gjatë kësaj periudheMe përjashtim të Medvegjë,Preshevë dhe Bujanovc që do të flasim më poshtë.Sanxhaku i Nishit me 5mijë km2 dhe sipas Përbëhet nga 151mijë shqiptarë dhe 108500 ose 60% shqiptarë të 260mijë banorë Kaza e Kurshumlisë me 19mijë shqiptarë dhe 500serbë.Kaza e Prokupjes me 15mijë shqiptarë dhe 1500serbë.Kaza e Leskovcit me 24mijë shqiptarë dhe 22500bullgarëKaza e Nishit sipas Arbër Xhaferrit në një simpozium lexuar për Çamërinë kishte 93mijë shqiptarë dhe 84mijë sllavë ku 50mijë serbë dhe pjesa tjetër bullgarë.Dhe sanxhaku i Pirot ku sllavët janë të tërë bullgarë kishte 2000km2 54mijë shqiptarë dhe 176 mijë sllavë kryesisht bullgarë.Përbëhet nga kaza e Tren dhe Pirot.Ky rajon në fillim iu dha Bullgarisë me Bullgarinë e madhe të mars 1878 të Shën Stefan dhe më pas iu dha atyre që duhej ta pretendonin më pak serbëve.Kjo për faktin se aty jetonin një popullsi e diskutueshme nga kombësia që ishin maqedonasit.Dhe në fakt shpërnguljet filluuan nga këto rajone me shpërnguljen e 38mijë myslimanëve që në 1875 me ofensivën bulgare.Si rrjedhojë kur u shkëput nga Turqia shqiptarët u larguan si turq dhe sipas statistikave ngelën më pak se 5% nga më shumë se 30% .Edhe serbët e pranojnë këtë madje Çubrilloviq e quan për nder,por serbët numrin e tyre nuk e çojnë më shumë se 50mijë dhe sipas tyre myslimanët e tjerë veç Prokupjes dhe Kurshumlisë si Vranjë,Nish, Leskovc ishin turq kur pranohet se turqit jetonin vetëm në këto qytete nga të huajt dhe jo rrethina.Pjesa më e madhe ikën në Kosovë dhe një pjesë në Turqi.Numri i atyre që ngelën ishte në më pak se 10mijë vetë,kurse 300mijë sllavë ngelën.Sot ky rajon ka rreth 1milion banorë ku rreth 40mijë e quajnë veten jo serbë dhe 50mijë bullgarë.Sipas Abdulla Bytyçit në veprën për shpërnguljet e shqiptarëve ky rajon do të kishte 1.7milion shqiptarë.Kosova Lindore.Ky term përfshin 1249 km2 dhe përfshin 2 nahijet e djeshme të Kazasë së Vranjës që ishin Bujanovc dhe Preshevë që më pas u përfshi si kaza më vete në sanxhakun e Prishtinës si edhe nahija e Medvegjes.

8

Nahija e Medvegjes kishte rreth 15mijë banorë dhe të tërë shqiptarë.Përbëhej nga 20 fshatra dhe më parë ishte pjesë e kazasë së Leskovcit.Iu dha bashkë me të Serbisë në 1878Për çudinë më të madhe,por edhe për hipokrizi ishin shqiptarët e vetëm që nuk u shpërngulën dhe u morrën në mbrojtje si nënshtetas nga mbreti serb.Kjo edhe se serbët donin të tregonin se këta ishin të vetmit shqiptarë në rajon dhe të tjerëtturq.Sot ka 30 mijë banorë dhe si rrjedhojë e shpërnguljeve gjatë viteve vetëm më pak se 40% janë shqiptarë.Kaza e Preshevës.Përbëhet nga dy nahije Preshevë dhe Bujanovc.Në 1878 iu kthyen sanxhakut të Prishtinës dhe në 1913 iu dhanë Serbisë në Londër.Deri 1944 ishin pjesë e Kosovës,por në 1945 si rrjedhojë e bashkim-vëllazërimit rajoni i Leposaviçit në veri të Kosovës me mbi 90% serbë iu dha Kosovës dhe Presheva mbi 80% shqiptarë i ngeli Serbisë.Aktualisht ky rajon përbëhet Komuna e Preshevës me 40mijë banorë ku mbi 90% shqiptarë dhe Komuna e Bujanovcit me 30mijë banorë mbi 60% shqiptarë.Nga ana tjetër nga ky rajon përfshirë dhe Medvegjën janë shpërngulur gjatë kohërave si rrjedhojë e politikës reprekusioniste serbe edhe rreth 100mijë shqiptarë.Është për tu vënë re se për herë të parë në zgjedhjet lokale të 2003 prefekti i Bujanovcit ishte shqiptar.Kurse Medvegja asnjë nuk e ka patur kryebashkiakun e saj shqiptar.So ky rajon ka shpallur autonominë e tyre territoriale dhe bashkimin e tyre me Kosovën që nuk është e njohur nga komuniteti ndërkombëtar.Kaza e Podgoricës.Kaza e Podgoricës ishte një rajon pjesë e sanxhakut të shkodrës dhe të njëjtit vilajet.Ka një sipërfaqe prej 1500km2.Përbëhej nga nahihet e Kuçit,Tuzit Shpuzës dhe vetë qytetit të Podgoricës.Në lashtësi banohej nga fisi ilir i ardianëve.Edhe në mesjetë banohej nga arbërit.Nga ana tjetër sipas Edit Durham fisi shqiptar i kuçëve u sllavizua në fund të shek XVII.Në 1878 përveç nahies së Tuzit e tërë pjesa iu dha Malit të Zi.Më parë kishte 40mijë banorë ku 22mijë shqiptarë dhe 18mijë malazezë.Shqiptarët do jetonin në jug të lumit Moraça.Sot përveç Tuzit me 10mijë banorë të 10mijë shqiptarë e tërë pjesa është e banuar mbi 95% malazezë.Theksojmë gjithashtu se sot në rajonin e Shokdrës ndodhen rreth 15mijë podgoriçanë siç njihen ndryshe banorët myslimanë të shpërngulur nga ky rajon në 1878.Rajoni i Tuzit është pjesë e malësisë së madhe si njihen ndryshe Hot dhe Grudë.Në 1913 iu dha Malit të Zi. Në atë kohë kishte 10mijë banorë dhe të 10mijë shqiptarë.Edhe këtu ka patur shpërngulje dhe është për tu theksuar fakti se 10mijë ka patur atëherë dhe 10mijë ka edhe tani.Nahije e Kuçit ose fisi i kuçëve deri fund shek XVII shqiptar dhe më vonë u sllavizua.Ishin 12mijë banorë.Nahije e Shpuzës me 3mijë në atë kohë ku 1000 shqiptarë Ata ikën që në 1878.Qyteti i Podgoricës me rrethinat me 15mijë banorë 10mijë shqiptarë dhe podgoricarë.Por myslimanët ikën që në 1878 dhe më pas qytetit kishte 6mijë banorë ku 1mijë shqiptarë Sot i tërë rajoni ka 90mijë banorë ku 13mijë shqiptarë dhe pa Tuzin 80mijë banorë me 3mijë shqiptarë.Dhe kjo si rrjedhojë e shpërnguljeve të shumta.

9

Shpërnguljet e shqiptarëve deri 1880.Trojet shqiptare kanë pësuar rrudhje.Nuk do të ndalemi këtu me rrudhjen e trojeve ilire,as edhe të atyre arbërore që fillonin nga gjiri i Kotorrit duke ndarë Malin e Zi sot përgjysëm por me shpërguljet e fillimit të shek XIX.Në radhë të parë përmendim këtu që sa u krijuan shtetet ballkanike hapi i parë ishte salimi nga shtet heterogjen në homogjen .Për këtë pengesë ishin shqiptarët.Dhe nën pretekstin si turq mqs shumica shqiptare ishin myslimane filloi largimi i tyre.Pa përmendur pressioni ndaj shqiptarëve ortodoksë për ti sllavizuar apo greqizuar.Kështu që sa u shpall autonom më 1815 Mali i Zi pre 4500km2 filloi shpërnguljen e rreth 20mijë myslimanëve nga të cilët 12mijë shqiptarë.Në fakt kishte filluar me asimilimin e fiseve shqiptare ortodokse të Palabardhëve,Bjelopolasve,etj.Do vazhdonte pastaj me 10mijë kuçiotë.Kemi pastaj shpërnguljen e 3000shqiptarëve të Nikshiq,Shavnik,etj.Pjesa më e madhe u vendosën në Shkodër,por edhe Turqi,apo rajonin e Podgoricës.Në Shkodër sot kemi me mbiemrin Nikshiqi.Vazhdojmë me dhënien e territoreve Malit të Zi në 1878 ku u larguan 26mijë shqiptarë.U larguan kështu 10mijë shqiptarë nga vetë qyteti i Podgoricës, 5mijë shqiptarë nga Ulqini ku kujtojmë se në atë kohë Ulqini kishte 10mijë banorë ku të 10mijë shqiptarë.Do vazhdojmë me 6000banorë të Tivarit nga 10mijë sa kishte ai ku 8mijë ishin shqiptarëShpërngulja do të fillojë me ato shqiptarë që kishin ardhur këtu që në 1815 dhe ishin rreth 5000veta.Dhe do të vazhdojnë pastaj kohërat me 30mijë mes dy luftërave,30mijë pas luftës së dytë botërore deri 1990 dhe pas viteve 90 edhe 30mijë të tjerë.Gjithsej janë larguar nga Mali i Zi gjatë kohërave mbi 100mijë shqiptarë.Dhe nqs do të flasim për shtim natyror sot Mali i Zi do të kishte 300mijë shqiptarë sipas autorit Abdulla Bytyçit.Vetëm në SHBA jetojnë sot mbi 50mijë shqiptarë nga Mali Zi.Sot aktualisht jetojnë në republikën 600mijëshe mbi 50mijë shqiptarë.Gazeta Kombi e 1993 përmend 120mijë përfshirë edhe ata ortodoksë sllavë të asimiluar.Edhe Serbia do i shpërngulë në fillim 30mijë shqiptarët e pashallëkut të Beogradit të 1805 dhe më 1830 edhe 30mijë të tjerë të Aleksinac, Çaçak,etj.Shpërnguljet do të vazhodojnë pastaj me mbi 100mijë shqiptarët e Sanxhakut të Nishit.Këto shpërngulje të 1878 filluan siç e përmendëm më lart me 38mijë e rajonit të PirotitDhe pastaj mes dy luftërave,etj.Numri i shqiptarëve të shpërngulur nga Serbia llogarite mbi 1milion dhe bashkë me shtimin do të ishin mbi 6milion shqiptarë në Serbi sot.E njëjta situatë edhe në Greqi.Mgjth edhe arvanitët myslimanë dhanë kontributin e tyre të 50mijë arvanitët myslimanë do të largohen ,kurse me ortodoksët arvanitë do të ndiqej një politikë asimilimi.Gjithashtu edhe 30mijë myslimanët e Tesalisë dhe 10mijë myslimanë të Artës do largohen kur Greqisë iu dhanë këto rajone në 1878 dhe me ortodoksët e njëjta mënyrë.Më pas kemi shpërngulje në vitin 1923 dhe e fundit në vitet 1944-1945.Llogariten mbi 600mijë shqiptarë të shpërngulur nga Greqia dhe numri i tyre shkon sot vetëm në Turqi 1,5milionKrahina e Sanxhakut.Në fakt me termin krahina e Sanxhakut kuptojmë dy sanxhaqet Taslixhe dhe Novi Pazar që kishin një popullsi slave myslimane dhe si sipërfaqe 7500km2 me një popullsi rreth 153000 ku sipas Sami Frashërit numri i shqiptarëve në të ishte rreth 46mijë

10

Shqiptarët do të ishin shumicë në jug të qytetit të Novi Pazarit.Por realisht kjo krahinë përfshinte edhe dy kaza të tjera ku jetonte popullsi myslimane slave që ishin Beranja,Rozhaja dhe në disa raste Plava ku veçanërisht në këto dy fundit shumica e popullsisë ishin shqiptare dhe përfshiheshin në atë kohë në sanxhakun e Pejës dhe kështu sipërfaqja e tërë rajonit shkonte në rreth 8500km2 dhe tani me rreth 200mijë banorë ku numri i shqiptarëve mbi 60mijë.Në lashtësi i tërë rajoni banohej nga fisi ilir i autaritatëve.Ky rajon u sllavizua gjatë Stefan Dushanit.Madje sipas Sami Frashërit myslimanët sllavë nuk janë gjë tjetër veçse ilirë të sllavizuar.Gjithsesi më pas ky rajon u përfshi nën Turqi në vilajetin e Kosovës.Në 1913 në Londër iu dha Serbisë dhe pas luftës së dytë botërore u nda mes Serbisë dhe Malit të Zi.Në pjesën veriore kishte myslimanë sllavë shumicë dhe pothuajse aspak shqiptarë si Plevje dhe Prijepolje dhe KolashinNë jug kishte shqiptarë shumicë dhe sllavët ishin serbë si Novi Pazar,Senicë,Tutin,Rozhajë,Bjelopolje,Plavë dhe në perëndim si Beranjë kishte malazezë.Shqiptarët e këtij rajoni u shqpërngulën në pjesën më të madhe mes dy luftërave në Turqi dhe pjesa tjetër pas masakrës së Biharit në 1944 ku u vranë nga partizanët e Titos 5000vetë.Dhe më pas u shpërngulën gjatë viteve 50-60.Aktualisht jo zyrtarisht mgjth pranohet se jetojnë 12mijë shqiptarë kryesisht në zonë e Peshterit të kazasë së Senicës që kanë ardhur që gjatë luftës austro-turke të 1680 të ardhur nga Kelmendi.Kurse sipas Peter Rullman në librin e tij ikje musive nga 500mijë banorë që ka Sanxhaku 280mijë i pranon me origjinë shqiptare.Sipas Bytyçit sikur të mos kishte shpërnguljesot ky rajon pa Plavë,Beranjë dhe Rozhajë do të kishte 176mijë shqiptarë dhe megjithë to numri i tyre do i kalonte 200mijë.Ky rajon pa Plavë Guci dhe Beranjë ka rreth 300mijë dhe sipas statistikave 53% myslimanë dhe 47% serbë,por boshnjakët e çojnë në 65%.Kjo sepse ka patur shumë shpërngulje nga 85% që ka qenë më parë me shqiptarët dhe sot asnjë shqiptar.Sot popullsia e këtij rajoni kërkon bashkim të dy pjesëve dhe krijim të një rajoni autonom ose të paktën autonomi kulturoreKaza e Kolashin me 6000 banorë ku 4000myslimanë dhe 2000serbë dhe ndërmjet myslimanëve rreth 1000shqiptarë.Iu dha në Kongresin e Berlinit Malit të Zi dhe shqiptarët e një pjesë e myslimanëve u shpërngulën nga ky rajon që në këtë periudhëSot ka rreth 3000 banorë ku rreth ½ janë myslimanë.Kaza e Beranjës me 2700banorë ku 500myslimanë dhe të tjerët serbë e malazezë.Numri i shqiptarëve këtu ishte i pakët.Iu dha Malit të Zi në 1913.Shqiptarë nuk ka janë shpërngulur edhe shumë myslimanë.Sot me Bjelopolje ka 50000banorë ku vetëm 15mijë janë myslimanëKaza e Rozhajës me 5200banorë ku vetëm 700 të krishterë malazezë dhe 90% e myslimanëve janë shqiptarë dhe pjesa tjetër sllavë. Iu dha edhe ky rajon në 1913 Malit të Zi. Nga shpërnguljet sot Rozhaja ka 15mijë banorë ku 9000myslimanë dhe nga këta vetëm 1000 shqiptarë dhe të tjerë malazezëKaza e Plavës me 5000banorë ku vetëm 300 ortodoksë serbë dhe edhe këtu 90% e myslimanëve janë shqiptarë dhe pjesa tjetër sllavë.Iu dha edhe ky rajon Malit të Zi në 1913 dhe sot ka 15mijë banorë ku 9000myslimanë, nga këta 4000shqiptarë dhe 6000serbë dhe malazezë.

11

Sanxhaku i Taslixhes Ky rajon nuk i kalon 10% të popullsisë shqiptare. Nga ana tjetë sipas S.Pulahës për pashallëkun e Shkodrës deri në mes shek XVII kishte një përqindje të konsiderueshme shqiptare deri Izla Rjeka,por edhe më tutje.Më pas filloi islamizimi dhe sllavizimi dhe kjo sipas tij dukej edhe nga emrat në këto rajone.Sot nuk do të ketë fare shqiptarë të shpërngulur mes dy luftërave.Do ketë këto kazaKaza e Plevje me 45mijë banorë ku 23mijë myslimanë dhe 22mijë ortodoksë Numri shqptarë shkonte në 5000Më 1913 iu dha Malit të Zi.Sot ka 30mijë banorë ku 16mijë myslimanë dhe 14mijë serbë.Shqiptarë dhe myslimanë janë shpërngulur në faza të ndryshmeKaza e Prijepoljes me 16mijë banorë ku 10mijë myslimanë dhe nga këta 2mijë shqiptarë dhe 6000 janë malazezë dhe serbë.Iu dha Serbisë në 1913.Sot ka 25mijë banorë ku 15mijë serbë e malazeë dhe 10mijë myslimanë.Shqiptarët janë shpërngulur hershëmSanxhaku i Novi Pazarit me këto kazaNovi Pazar me 35mijë banorë me 20mijë myslimanë ku 15mijë shqiptarë dhe 5mijë myslimanë dhe 15mijë janë serbë.Është qendra e krahinës.Sot ka 50mijë banorë ku numri i myslimanëve është pak më shumë se 50%Senicë me 22mijë banorë ku 14mijë myslimanë nga 10mijë shqiptarë dhe 4mijë myslimanë sllavë dhe 8mijë ortodoksë serbë.Sot ka 30mijë banorë ku 20mijë myslimanë zyrtarisht sllavë por realisht në rajonet e Peshterit jetojnë 12mijë shqiptarë të ardhur që në kohën e luftës austro-turke.Tutin më parë 3mijë banorë të tre mijë shqiptarë.Sot 10mijë banorë zyrtarisht nuk ka shqiptarë por realisht edhe sot mbi 70% janë shqiptarë.Kaza e Novi Varosh me 9000banorë dhe shtrihet në veri.Kishte 3000myslimanë ku 1000shqiptarë.Sot ka 10000banorë dhe sipas statistikave vetëm 1% ose 100myslimanë.Kaza e Bjelopjes ose si thuhej më parë Akova apo ndryshe fusha e Bardhë.Kishte 18mijë banorë ku 12mijë myslimanë nga 10mijë shqiptarë dhe 2mijë myslimanë sllavë.Sot ka 20mijë banorë dhe është në rajonin e Beranjës dhe ka 12mijë myslimanë,por asnjë shqiptar. Sanxhaku i Shkupit.Ky rajon në lashtësi ka qenë banuar nga trakas pjesa lindore dhe fiset ilire pajone pjesa perëndimore.Kurse rajoni i Velesit dhe Shtipit ka qenë i banuar nga brigët paraardhës të Trojanëve,pasi gjatë lashtësisë emigruan dhe krijuan Trojën.Kjo është arsyeja që ilirët gjatë luftës së Trojës qëndruan përkrah asaj.Një pjesë e tij më pas u asimiluan.Deri fund të shek XVIII një pjesë e mirë e rajonit përfshirë edhe Velesin dhe një pjesë e Stipit ishin arbërore dhe më pas shqiptare.Por më pas u asimiluan.Sanxhaku bënte pjesë në vilajetin e Kosovës.Në 1913 në Londër iu dha Serbisë dhe më 1945 Tito e futi në republikën e Maqedonisë këtë rajon.Ka një sipërfaqe prej 10mijë km2

12

Për kohën kur flasim kishte 250mijë banorë ku 65mijë shqiptarë,40mijë turq,40mijë pomak,20mijë serbë dhe 85mijë maqedonas.Myslimanët ishin shqiptarë vetëm në Shkup , Kumanovë dhe një pjesë të Veles dhe turq në Serbët në Kumanovë dhe Shkup në veri dhe veri lindje.Turqit jetojnë në Veles dhe Shtip.Pomakët janë myslimanë maqedonas me ndjenja turke që mendohet se janë pasardhës të trakasve të lashtë dhe jetojnë në Maqedoninë lindore që si nocion do e shpjegojmë më poshtëShqiptarët dhe turqit do jetonin në perëndim të lumit të Vardarit ku shqiptarët në veri të Velesit dhe turqit në jug të Velesit,kurse pomakët ishin myslimanë maqedonas që jetonin në lindje të Vardarit ose më saktë në Maqedoninë lindoreKazatë e këtij sanxhaku janë.Kaza e Kaçanikut me 8000banorë dhe të 8mijë shqiptarë.Më 1944 u bë pjesë e krahinës autonome të Kosovës si komunë e saj.Popullsia nuk ka ndryshuar. Sot ka 10mijë banorë dhe kjo si rrjedhojë e shpërnguljeve me 200serbë kolonë dhe 9800shqiptarë.Kaza e Kumanovës me 41mijë banorë ku 18mijë shqiptarë,1omijë serbë dhe 12mijë maqedonas.Ka patur shpërngulje dhe sot ka 100mijë banorë ku 34mijë shqiptarë ose 34% nga 45%,25mijë serbë dhe 41mijë maqedonas ose 41% nga më pak se 30%.Shqiptarët janë shumicë në perëndim në rajonin e Likovës mbi 60%nga 40mijë banorë,serbët në veri dhe maqedonët në pjesën tjetër.Vetë qyteti me 60mijë banorë 10mijë shqiptarë.Kaza e Shkupit me 68mijë banorë 39mijë myslimanë dhe të tërë shqiptarë ose rreth 60%,10mijë serbë dhe 19mijë maqedonas.Shqiptarët jetojnë në veriperëndim dhe perëndim,serbët në verilindje dhe maqedonët në lindje.Ka patur shumë shpërngulje të shqiptarëve me pretekstin si turq si 1913,mes dy luftërave vitet 50-60.Ndryshimi etnik i Shkupit erdhi pas tërmetit të 1968 ku qyteti u zgjerua me rajone maqedone në jug dhe lindje dhe sot ka 600mijë banorë ku 150mijë shqiptarë të përqëndruar në lagjen e vjetër Çairit me 60 mijë banorë ku 40mijë shqiptarë,Araçinovë të 10mijë shqiptarë,Saraj të 10mijë shqiptarë dhe Kondovë të 10mijë shqiptarë dhe Sopishtë 20mijë banorë ku 10mijë shqiptarë e Studeniçani me 20mijë banorë ku 5mijë shqiptarë dhe vetë qyteti me 470mijë banorë ku 65mijë shqiptarë.Nga ana tjetër këtu jetojnë edhe 40mijë romë,20mijë serbë dhe të tjerë rreth 400mijë maqedonas.Romët sot janë të përqëndruar në qytet në qendër apo Centar si quhet ndryshe.Kaza e Velesit me 53mijë banorë ku 19mijë myslimanë nga këta realisht 10mijë shqiptarë dhe 9mijë turq,por të njohur 5mijë dhe 34mijë bullgarë.Shpërngulje ka patur edhe këtu.Dhe si rrjedhojë sot ka 60mijë banorë ku 5mijë shqiptarë ose 8% nga 20% dhe 6mijë turq ose 10% nga po rreth 10% .Shumë shqiptarë u larguan në vitet 50-60 në Turqi nga represioni i regjimit të Rankoviçit.Kaza e Shitpit ose Astibos i lashtë qendër e brigëve të përmendur më part dhe qendër dardane.Për kohën kur flasim kishte 42mijë banorë ku 23mijë turq dhe 19mijë maqedonas.Sot si rrjedhojë e shpërnguljeve ka 80mijë banorë ku vetëm 5mijë turq.Dhe turqit ikën si rrjedhojë e marrëveshjes së mbretërisë serbo-kroato-sllovene me Turqinë në vitet 20-30.

13

Tani hyjmë në pjesën lindore të sanxhakut të Shkupit ose si njihet ndryshe Maqedonia Lindore e banuar në lashtësi nga trakët dhe për kohën kur flasim myslimanët ishin kryesisht pomakë dhe pjesa tjetër maqedonas.Edhe këtu pomakët ikën në vitet 20-30 me maarëveshjen e përmendur më sipër.Kaza e Radovishtës me 18mijë banorë ku 10mijë myslimanë pomakë dhe 8mijë maqedonas.Pomakët u larguan në vitet 20-30 dhe sot ka 25mijë banorë dhe 100% maqedonas.Kaza e Kriva Palankës me 3500banorë ku 2mijë pomakë dhe 1500maqedonas.E njëtja situatë si në Radovishtë.Pomakët janë largura dhe sot ka30mijë banorë dhe të 30mijë maqedonë.Kaza e Koçanjës me 29mijë banorë ku 11mijë myslimanë pomakë dhe 18mijë maqedonas.Sot ka 40mijë banorë dhe të 40mijë maqedonas pasi pomakët janë largura.Nahija e Osmanies ose Berovos siç njihet ndryshe u bashkua më pas dhe kishte 700familje ose 4000banorë ku një pjesë e mirë këtu ishin pomakëSot ka 30mijë dhe të 30mijë maqedonas pasi edhe këtu pomakët janë larguar.Kaza e Kratovës me 21mijë banorë ku sipas dokumentave francese për lidhjen e prizrenit kishte 8mijë myslimanë që ishin pomakë.Sot ka 30mijë e të 30mijë maqedonas,pasi edhe këtu maqedonasit myslimanë siç njihen ndryshe pomakët janë larguar.Pra sot ajo që njihet me termin Macedoni lindore dhe që përfshinte kazatë e Koçanjës, Kratovës,Radovishtës,Berovos,Kriva palankaDhe deri dje kishte 150mijë banorë ku pomakët zinin 40% të popullsisë,sot nga rreth 200 mijë banorë që ka rajoni popullsia jo maqedonase nuk i kalon 5%.ose 5mijë dhe kjo rrjedhojë se shpërnguljeve të shumta të pomakëve drejt Turqisë në vitet 20-30. Sanxhaku i Manastirit.Edhe ky sanxhak kishte një sipërfaqe afërsisht sa të Shkupit apo të Nishit,pra rreth 10mijë km2.Ky rajon bënte pjesë në lashtësi në mbretërinë ilire të Pajonëve dhe kryeqendra e tyre ishte Heraklea e lashtë që njihej me këtë emër qendra e këtij sanxhaku,pra Manastiri.Ky rajon pothuajse nuk u prek nga dyndjet slave të shek VI-VII.Sllavizimi i tyre do të fillojë pas shek XVI-XVII.Për të ruajtur identitetin e tyre kombëtar shqiptarët u islamizuan në një masë dërmuese,por mund të themi që kishte edhe shqiptarë ortodoksë që në disa raste njihen me emrin bullgarë sizmatikëMadje deri vonë në shek XVIII shqiptarët përbënin shumicën edhe në Manastir,Krushevë,Resnjë,Prilep sipas Besim Qorrit në veprën e tij Shqipëria etnike.Theksojmë se është i përmendur për masakrën e Manastirit ku turqit në pabesi therrën shumë kapedanë shqiptarë.Më pas u përfshi në shek XIX si sanxhak në vilajetin e Manastirit.Më 1913 me përjashtim të Follorinës që i ngeli Greqisë e tërë pjesa i ngeli serbëve që më pas me të Tito pas luftës formoi republikën e Maqedonisë.Nga ana tjetër shqiptarët jetonin në veri të vijës Prilep-Manastir,maqedonët në jug dhe vllehët në qendër mes tyre.Ata do ishin shumicë në Kërçovë dhe Strugë dhe zonë e përzier në rajonet e tjera.Në Manastir në qendër do të kishte shumë vllehëGjithsesi Kazatë e tij janëKaza e Manastirit me 90mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë,20mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë vllehë të serbizuar,25mijë vllehë,20mijë maqedonas,10mijë shqiptarë si turqNë vitet 30-40 dhe veçanërisht 50-60 shqiptarët myslimanë u larguan nga ky rajon dhe sot ka 130mijë banorë ku vetëm 5mijë shqiptarë.Kurse shqiptarët ortodoksë zyrtarisht njihen si maqedonas.

14

Kaza e Resnjës 25mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë vllehë të serbizuar dhe 5mijë maqedonas,5mijë shqiptarë myslimanë si turqE njëjta situatë shpërnguljesh si Manastir dhe sot ka 30mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë e ortodoksë,por nuk përjashtohet mundësia që shumë shqiptarë ortodoksë të deklarohen si maqedonas.Kaza e Krushevës për kohën kur flasim 40mijë banorë ku 10mijë myslimanë shqiptarë, 15mijë shqiptarë ortodoksë dhe 10mijë maqedonas,5mijë shqiptarë mysliman si turqSot ka 50mijë banorë ku si pasojë e shpërnguljeve myslimane si turq rreth 5mijë janë shqiptarë myslimanë e ortodoksëKaza e Prilep me 60mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë dhe 15mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë vllehë të serbizuar dhe 20mijë maqedonas,10mijë shqiptarë myslimanë si turqSot ka 90mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë.Kaza e Ohrit me 40mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,10mijë shqiptarë ortodoksë dhe 20mijë maqedonas,5mijë shqiptarë myslimanë si turqQendër e Lynkestëve të lashtëSot ka 70mijë banorë ku vetëm 5mijë shqiptarë. Ishte qendër e patriarkanës me të njëjtin emër në mesjetë.Kaza e Strugës me 30mijë banorë ku 15mijë shqiptarë myslimanë dhe 5mijë shqiptarë ortodoksë e 10mijë maqedonas.Sot 60mijë banorë si komunë por nqs edhe raporti shqiptarë myslimanë me maqedonas ishte 60% me 40% sot është 50% me 50% ose 28mijë shqiptarë me 32mijë maqedonasKaza e Kërçovës kishte 35mijë banorë ku 15mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë dhe 15mijë maqedonas.Sot ka 50mijë banorë ku 24mijë shqiptarë dhe 26mijë maqedonas.Nqs bëjmë një bilanc shpërnguljesh nga320mijë banorë që kishte rajoni i Manastirit pa Follorinën do kishte 70mijë shqiptarë myslimanë dhe 75mijë shqiptarë ortodoksë sot dhe 35mijë shqiptarë myslimanë të regjistruar si turq,ose më saktë rreth 40% e popullsisë myslimane ky rajon si rrjedhojë e shpërnguljeve të viteve 20-30 dhe veçanërisht viteve 50-60 ka sot nga 450mijë banorë rreth 15% shqiptarë myslimanë,Veçanërisht kemi këtu në rajonet e Prilep,Manastir,Resnjë Krushevë,Ohër ku numri variante 30-40% dhe sot nuk i kalon 10%Nga ana tjetër vllehët dhe shqiptarët ortodoks që jetojnë këtu njihen zyrtarisht si maqedonasKaza e Follorinës.Follorina ishte qendër e orestëve të lashtë së bashku me Kosturin që do e përmendim më poshtë dhe që ishin fis ilir në Macedoninë e lashtëFollorina kishte 40mijë banorë me një qendër 3mijë banorëshe me 10mijë shqiptarë,4mijë shqiptarë myslimanë si turq dhe 5mijë shqiptarë ortodoks dhe 12mijë maqedonas e9mijë grekëShqiptarët myslimanë do jetojnë në 10 fshatra dhe ata ortodoks në katër fshatra,mes tyre edhe Negovani ose Neoptolemi i lashtë kryeqendra e Orestisë që ishte edhe vendlindja e Papa Kristos.Ajo së bashku me Kosturin do i jepen Greqisë në Konferencën e Londrës më 1913Por shqiptarët myslimanë dhe ata të njohur si turq u larguan në vitet 20-30Nga ana tjetër një pjesë e maqedonasve u përfshinë në luftën civile greke përkrah komunistëve dhe pas kësaj lufte emigruan në Macedoni dhe Bulgari.Sot si rrjedhojë ka 50mijë banorë ku 10mijë janë shqiptarë ortodoks dhe një pjesë të asimiluar dhe po aq edhe numri i maqedonaseve të ngelur këtu.

15

Kaza e KosturitEdhe në mesjetë ky rajon përfshihej në Arbëri në Principatat shqiptare,në atë të Zenebishtëve.Madje deri vonë shqiptarët ishin shumicë në këto rajone.U përfshi si kaza nën sundimin turk dhe kishte 65mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë,10mijë shqiptarë myslimanë të rregjistruar si turq,5mijë shqiptarë ortodoksë dhe 10mijë vlleh,15mijë maqedonas dhe 15mijë grekëShqiptarët jetonin në 40 fshatra të kësaj kazaje.Edhe këtu si në Follorinë shqiptarët myslimanë u larguan në vitet 20-30,grekët gjatë luftës civile dhe si rrjedhojë sot ka 50mijë banorë ku 10mijë shqiptarë ortodoks, 10mijë maqedonas,20mijë vlleh dhe 10mijë grekë.Një pjesë e mirë e shqiptarëve vajtën në fshatrat e Korçës dhe veçanërisht në ato 20 fshatra që ishin të diskutueshme dhe më pas i ngelën Shqipërisë dhe pjesa tjetër në Turqi mgjth Zogu mbajti një qëndrim tejet pozitiv deri edhe në rast se nuk ndaloheshin shpërnguljet për shkak se do strehoheshin do ishte i detyruar të shpërngulte minoritetin grek në vendin tonë që në fakt për arsye të presionit ndërkombëtar nuk ndodhi dhe 40mijë shqiptarë myslimanë u shpërngulën nga këto rajone.Epiri i jugut.Ka qenë një rajon i diskutueshëm me rreth 10mijë km2 dhe 250mijë banorë ku 70mijë shqiptarë myslimanë,50mijë shqiptarë ortodoks dhe 40mijë vlleh e 90mijë grekë.E quajmë kështu për shkak se ka qenë pjesë e mbretërisë së Epirit me 15mijë km2 të Piros.Edhe në mesjetë arbëroro-shqiptarët ishin shumicë.Ishin pjesë e vilajetit të Janinës deri 1913 kur në Londër një pjesë iu dha Greqisë dhe një pjesë i ngeli vendit tonë.Përbëhej nga dy sanxhaqe dhe më pas tre Janina,Çamëria dhe Preveda.Vllehët do jetonin në Meçovë,Konicë,Janina.Ose më saktë në veri lindje.Grekët në Janinë,Artë,Prevezë,Grebena ose në JugShqiptarët myslimanë në perëndim në ÇamëriShqiptarët ortodoksë në qendërNë qytete jetojnë edhe pak çifutë.Kaza e Leskovikut me 18mijë banorë dhe të tërë shqiptarëPër lehtësi studimi që ishte e vetmja kaza që i ngeli territorit shqiptar dhe se 100% ishin shqiptarë e kemi marrë si rajon më veteSanxhaku i Janinës kishte 5mijë km2 pa rajonin e Grebenesë me 150 mijë banorë Do ishte një rajon i përzier.Shqiptarët myslimanë do ishin shumicë dhe jetonin në perëndim të qytetit të Janinës, vllehët në malet e Pindit dhe dominancë në Meçovë dhe shumë në Janinë e Konicë dhe grekët në lindje të këtij qyteti kurse shqiptarët ortodoksë në qendër të vilajetit.Gjithsesi kazatë e këtij sanxhaku ishnKaza e MeçovësMe 10mijë banorë të 10mijë vllehë.Kryeqendra e tyre nga e kanë origjinën edhe vllehët e Shqipërisë.Sipas vllehëve qendër e principatës së Pindit që më pas u zgjerua dhe me Thesalinë formoi Vllahinë e Madhe.Për habi edhe sot ka 10mijë banorë dhe të 10mijë vllehë.Kaza e Konicës me 35mijë banorë ku 5mijë shqiptarë mysliman,10mijë shqiptarë ortodoks,15mijë vllehë dhe 5mijë grekëEdhe këtu shqiptarët myslimanë janë larguar që gjatë viteve 20-30.Ishte vendlindja e patriotit shqiptar Faik Konica.Kaza e Janinës.Këtu është vendosur tempulli i lashtë i Dodonës.

16

Ishte qendra e molosëve të lashtë,një fis epirot nga e kishte origjinën Pirro i madh dhe Olimpia e ëma e Aleksandrit të madh të Maqedonisë.Më pas u bë qendër principate dhe më pas e despotatit të Epirit.Ali Pasha e shpalli kryeqendër të pashallëkut të tij të madh prej 52mijë km2 që morri emrin pashallëku i Janinës.Vendi i suljotëve të ashpër që për të mos rënë në duar të Ali Pashës emigruan.Deri vonë shqiptarët ishin shumicë në këtë rajon.Por ndikoi fuqimisht politika asimiluese ndaj shqiptarëve ortodoksë të kishës ortodokse.Më pas u përdor si qendër e vilajetit të Janinës.Kryeqendër e sanxhakut me të njëjtin emërKishte 75mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë,15mijë shqiptarë ortodoks,25mijë vllehë dhe 25mijë grekë.Shqiptarët myslimanë u larguan në vitet 20-30.Sot i tërë rajoni i përmendur më lart me përjashtim të Grebenesë që është prefekturë më vete përfshihet në Prefekturën e Janinës me rreth 150mijë banorë.Kaza e Grebenes.Për kohën që kemi marrë për referencë bënte pjesë në vilajetin e Janinës se më pas bënte pjesë në sanxhakun e Sefixhes të vilajetit të Manastirit.Kishte 3mijë km2 Kishte gjithashtu edhe 25mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë të rregjistruar si turq,5mijë shqiptarë ort,5mijë vlleh,5mijë maqedonas dhe 5mijë grekë.Vllehët rreth Pindit dhe maqedonasit në veri.Myslimanët shqiptarë dhe një pjesë e maqedonasve janë larguar për arsyet e përmendur më lart dhe sot ka 35mijë banorë ku 10mijë shqiptarë ortodoks,10mijë vlleh,2mijë maqedonas,13mijë grekëSanxhaku i Prevezës Kishte 3mijë km2Ishte pjesë e principatës së Shpatajave.Deri vonë shqiptarët ishin shumicë në këto rajone.Kaza e PrevezësKishte 15mijë banorë.Qytet port ku 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoks dhe 5mijë grek.Shqiptarët myslimanë u larguan në vitet 20-30.Kaza e Lorosit ose Lurësit shqip.Quhet ndryshe edhe Fushëbardhë.Kishte 20mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë,10mijë grekë.Jetonin edhe pak izraelitë.Shqiptarët u larguan në periudhat e përmendura më lart.Kaza e Artës me 1mijë km2.Iu dha Greqisë më 1878 në Kongresin e Berlinit së bashku me Thesalinë.Shqiptarët deri vonë këtu ishin shumicë.Pjesë e despotatit të Artës me qendër këtë qytet.Kishte 35mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,15mijë shqiptarë ortodoksë dhe 10mijë grekë.Shqiptarët myslimanë emigruan që në këtë periudhë kryesisht në rajonet fqinje.Sot ka 80mijë banorë ku zyrtarisht nuk jeton asnjë shqiptar,por realisht mbi 40% janë shqiptarë ortodoks,por për fat të keq një pjesë e mirë të asimiluar.Sot i tërë rajoni i përmendur më sipër përveç Artës bën pjesë në prefekturën e Prevezës me 55mijë km2 ku më pak se 50% janë shqiptarë ortodoksë.Sanxhaku i Reshadies

17

Kështu njihet ndryshe territori i Çamërisë ose i Thesprotisë së lashtë.Realisht futet në trungun etnik shqiptarKa 2mijë km2 me 70mijë banorë ku 35mijë myslimanë shqiptarë,20mijë ortodoksë shqiptarë dhe 15mijë grekë,por një pjesë ishin shqiptarë të asimiluar ose vllehë të greqizuar.Një pjesë e mirë e shqiptarëve këtu rreth 20mijë u shpërngulën në vitet 20-30 dhe pjesa tjetër në vitet 44-45.Ata të 20-30 ikën në Turqi,kurse rreth 25mijë të viteve 44-45 në Shqipëri.Këta të fundit u akuzuan si bashkëpunëtorë me nazistët që në fakt nuk ishte e vërtetë,pasi qëndruan neutralë në luftë,madje në luftën italo-greke luftuan përkrah grekërve.Ikën nga vllehu i greqizuar Napoleon Zerva që në fakt vetë deri pak më parë kishte bashkëpunuar me gjermanët dhe më pas bashkëpunoi me aleatë.Sot rreth 200mijë banorë çamë të kësaj krahine në Shqipëri kërkojnë rrikthim në trojet e tyre.Aktualisht ky rajon përfshihet në prefekturën e Thesprotisë me kryeqendër portin e Gumenicës me 40mijë banorë ku rreth 25mijë janë shqiptarë ortodoksë dhe pjesa tjetër grekë.Ky rajon përfshin këto kazaKaza e GumenicësKishte 15mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoks dhe 5mijë grekëSot jetojnë vetëm shqiptarë ortodoksë dhe grekëKaza e Filatit me 20mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë dhe 5mijë shqiptarë ortodoksë dhe 5mijë grekëMyslimanët janë larguar.Kaza e Margëlliç me 25mijë banorë ku 15mijë shqiptarë myslimanë dhe 5mijë shqiptarë ortodoksë dhe 5mijë grekëKaza e Paramithi me 10mijë banorë ku 5mijë shqiptarë myslimanë,3mijë shqiptarë ortodoksë dhe 2mijë grekëKëtu shtrihej edhe qyteti i vogël port i Pargës me 3mijë banorë ku kishte pak ortodoks dhe grekë dhe një pjesë myslimanëMyslimanët u larguan dhe sot ka veçse çamë ortodoksë.Nga ana tjetër një pjesë e Çamërisë me qendër Konispol dhe 10mijë banorë u përfshi në shtetin shqiptar.Sot në Shqipëri si pasojë e shpërnguljeve jetojnë rreth 200mijë çamë myslimanë nga ata të 1913 deri ata të 1945 dhe të gjithë kërkojnë kthim në trojet e tyre.Nqs bëjmë një rrezyme për rajonet e dhëna Greqisë nga rreth 80mijë shqiptarë myslimanë jetonin në një rajon prej 15mijë km2 sot nuk jeton asnjë shqiptar mysliman.Gjithsesi sot nga rreth 400mijë banorë që ka ky rajon rreth 130mijë janë vllehë, 120 mijë shqiptarë ortodoksë dhe 40mijë maqedonas e dhe 110mijë grekë.Edhe vetë një pjesë e grekërve janë larguar.Nga ana tjetër vendosja e refugjatëve grekë të Azisë së vogël do ishte e pakët në dallim nga Sanxhaku i Serfixhes që do e përmendim më poshtë.Sanxhaku i Serfixhes ka rreth 5mijë km2.Në fakt ky rajon nuk përfshihet në trojet shqiptare,por mqs është përfshirë në vilajetin e Manastirit po e përmendim.Kishte 180mijë banorë ku zyrtarisht 5mijë shqiptarë,por nga 70mijë turq rreth 15mijë ishin shqiptarë si Serfixhe,etjdhe nga 60mijë grekë 10mijë shqiptarë ortodoksë si Kozan,etj dhe jetonin edhe 50mijë vllehë si Kozan,etj.Kishte edhe 10mijë maqedonas.Politica asimiluese ndaj vllehëve dhe shqiptarëve ortodoksë këtu ka qenë e madhe nga ana e kishës ortodokse greke.Nga ana tjetër këtu u larguan shumë myslimanë dhe u vendosën shumë refugjatë.

18

Vetëm këtu jetonin turq etnikë.Vetë maqedonasit nuk u përfshinë në luftën civile greke. Në fakt shqiptarët myslimanë e kishin humbur identitetin e tyre dhe veten e quanin turq.E njëjta situatë dhe me shqiptarët ortodoksë që kishin marrë me kohë ndjenja greke.Shqiptarët në fakt në këtë rajon sipas Irakli Koçollarit do jenë arvanitë ose më saktë të ardhur si ata ortodoks që në shek XIV dhe ata myslimanë në shek XVII si krahë pune.Përbëhet nga këto kaza.Kaza e Kozanit me 50mijë banorë kuRreth 20mijë vllehë,5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë grekë dhe 10mijë turq e 5mijë maqedonas.Pas shpërnguljeve kishte 20mijë vllehë, 5mijë maqedonas,5mijë shqiptarë ortodoks dhe 20mijë grekëKaza e Naselic me 30mijë banorë me 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë,8mijë grekë,5mijë turq dhe 5mijë vllehë dhe 2mijë maqedonas.Pas shpërnguljeve 5mijë shqiptarë ortodoks, 5mijë vllehë, 2mijë maqedonas dhe 18mijë grekë.Kaza e Serfixhes me 22mijë banorë me 2mijë maqedonas,5mijë shqiptarë myslimanë, 5mijë shqiptarë ortodoks,5mijë vllehë,5mijë turq.Pas shpërnguljeve do kishte 2mijë maqedonas, 5mijë shqiptarë ortodoks ,5mijë vllehë dhe 10mijë grekë të tërë nga AnadolliKaza e Xhumasë 58mijë banorëKu 5mijë shqiptarë myslimanë,20mijë turq, 5mijë vllehë, 5mijë shqiptarë ortodoks dhe 5mijë maqedonas dhe 18mijë grekëPas shpërnguljeve 5mijë vllehë,5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë maqedonas dhe 43grekëKaza e Elasonjës 20mijë banorëKu 5mijë shqiptarë myslimanë, 5mijë shqiptarë ortodoks,5mijë vllehë dhe 5mijë grekëPas shpërnguljeve 5mijë vllehë,5mijë shqiptarë ortodoks dhe 10mijë grekë.Kaza e Grebenesë që e përmendëm më lart.Nqs bëjmë një bilanc para shpërnguljeve kishte 40mijë vllaho folës,25mijë shqiptarë myslimanë,25mijë shqiptarë ortodoks, 36mijë grekë,40mijë turq,14mijë maqedonasPas shpërngulje dhe këmbimit të myslimanëve me grekë të Anadollit do kemi 40mijë vllahofolës,25mijë shqiptarë ortodoks, 14mijë maqedonas dhe 101 grekëSot ky rajon do të përfshihet në Greqi në prefekturën e Kozanit. Zgjerimi i shteteve ballkanike.Ndërkohë shtetet ballkanike do vazhdonin të zgjeroheshin.Kështu Mali Zi siç e përmendëm nuk u mjaftua me 2mijë km2 të Podgoricë dhe Ulqin,dhe me 50mijë banorë,por do vazhdojë edhe më.Tani ai do përftojë edhe mbi 6mijë km2 dhe mbi 150mijë banorë ku rreth 100mijë myslimanë nga të cilët shqiptarë 60mijë dhe sllavë 40mijë.Shqiptarët në Tuz,Plavë,Rozhaje,Bjelopolje dhe Myslimanët në Beranjë,Plevje,etj.Nga ana tjetër vetë Serbia nuk do mjaftohet me mbi 15mijë km2 të Nish dhe Krushjevc,por edhe rreth 45mijë km2 të Maqedonisë,Sanxhak dhe Kosova dhe rreth 1.5milion banorë ku mbi 600mijë shqiptarëShqiptarët jetonin në Kosovë,Macedoni Perëndimore dhe maqedonas në lindje të Vardarit dhe myslimanët në Sanxhak.Edhe Greqia nuk do mjaftohet me 15mijë km2 të Artës dhe Thesalisë,duke vajtur 65mijë km2 por do shkojë edhe 60mijë km2 të Maqedonisë së Selanikut dhe 15mijë rajone shqiptare të Epirit dhe Maqedonisë greke perëndimore.

19

Si popullsi rreth 1.5milion banorë nga të cilët 80mijë shqiptarë etnikë myslimanë, 70mijë shqiptarë ortodoks dhe 100mijë arvanitas ortodoks në Macedoni dhe 100mijë shqiptarë myslimanë në këtë rajon.Dhe do përfundojë me 5mijë km2 të Thrakës perëndimore.Vazhdimi i shpërnguljeve.Synimin për një shtet të pastër etnik do e kenë akoma më shumë fqinjët pasi tani territoret do ishin edhe më kompakte shqiptare.Kështu Mali i Zi nuk do mjaftohej edhe me shpërnguljen e mbi 25mijë shqiptarëve të Ulqin dhe Podgoricë,por mes dy luftërave do shpërngul edhe 30mijë të tjerë dhe nga 50-90 dhe 30mijë të tjerë dhe pas 90 dhe 25mijë shqiptarë.Si rrjedhojë sot në Ulqin dhe Tuz do jenë mbi 50% dhe në Plavë 20% dhe rajonet e tjera më pak se 5%.Dhe Serbia nuk do mjaftohet vetëm me shpërnguljen e 100mijë shqiptarëve të Nishit, por edhe me shpërnguljen e mbi 100mijë shqiptarëve nga Kosova LindoreApo edhe të mbi 50mijë nga Sanxhaku sa fundi do e ketë me masakrën e Bihorit,Mbi 500mijë do ikin nga Kosova dhe mbi 200mijë nga Macedonia Perëndimore me fundin masakrat e Rankoviç.Si rrjedhojë sot në Kosovë Lindore mbi 70% janë shqiptare nga mbi 85%, mbi 75% shqiptare në Kosovë nga mbi 90% dhe kjo falë shtimit natyrorNë Maqedoninë Perëndimore mbi 60% nga mbi 80% dhe në rajone si Sanxhaku nuk do ketë më shqiptarë.Nga ana tjetër në Prilep,Manastir,Ohër, Veles nga rreth 20% numri i shqiptarëve nuk do jetë më shumë se 10% dhe veçanërisht kjo në vitet 50-60.Edhe Greqia do vazhdojë me të njëjtën platformë.Ajo nuk do mjaftohet me shpërngljen e50mijë shqiptarëve myslimanë nga Arta dhe perëndimi i Thesalisë si në Trikalla,apo asimilimin e ortodoksëve,por do vazhdojë me politikën e shfarosjes të rreth 200mijë shqiptarëve myslimanë dhe asimilimin e 160mijë shqiptarëve ortodoksë një shifër e pranuar edhe nga vetë Venizelos.Do vazhdojë me vitet 13-14 dhe 20-30 në marrëveshjen e Lozanës dhe do përfundojë me vitet 44-45.Si rrjedhojë sot nuk do ketë fare shqiptarë myslimanë në Greqi,por në anën tjetër do u mohohet e drejta e gjuhës mbi 4milion shqiptarëve ortodoksë së bashku me ata arvanitë.Si konkluzion numri i shqiptarëve në rajonet e përmendur më sipër nuk do e kalojë 10% dhe disa zona nuk do ketë fare me përjashtim të Shkup,Kumanovë,Strugë,Kërçovë dhe Kosovë Lindore.Gjithsesi shqiptarët do jenë aktualisht shumicë mbi 70% në atë që njihet me emrin trungu etnik shqiptar që do e trajtojmë më poshtë.Trungu etnik shqiptar.Me termin trung etnik shqiptar kemi tërë ato rajone ku shqiptarët ishin shumicë dërmuese.Përfshinte një sipërfaqe 58mijë km2.Këtu në fakt përfshihen edhe Tuzi,Plava dhe Gucia,Rozhaja dhe ato që i kemi titulluar me termin Kosova Lindore si edhe Kumanova, Shkupi,Struga,Kërçova dhe Kaçaniku si edhe Çamëria që ne në fakt për lehtësi studimi i kemi përfshirë në trojet anësore shqiptare.Gjithsesi këtu përfshihen këto rajone.Sanxhaku i Prishtinës me një popullsi prej 175 mijë banorë ku 130mijë ishin shqiptarë dhe 45mijë serbë,boshnjakë dhe romë.Në këtë sanxhak përfshiheshin këto kaza me këtë popullsiKaza e Prishtinës me 60mijë banorë ku 10mijë serbë. dhe romë.Kaza e Mitrovicës me 40mijë banorë ku përsëri 10mijë boshnjakë dhe serbë.Kaza e Vushtrisë me 25mijë banorë ku 5mijë serbë.

20

Kaza e Gjilanit 50mijë banorë ku 20mijë serbë.Si sanxhak iu dha Serbisë dhe në 1945 u përfshi në krahinën e Kosovës.Sanxhaku i Prizrenit kishte një popullsi prej 195mijë banorë ku 145mijë shqiptarë dhe të tjerë maqedonas,serbë dhe romë.Ai kishte këto kaza.Kaza e Prizrenit me 75mijë banorë ku 20mijë serbë dhe në fshatin Mamushe edhe 5mijë turq.Kaza e Tetovës dhe Gostivarit me 100mijë banorë ku 30mijë maqedonas dhe romë.Kaza e Lumës me 20mijë banorë ku të 20mijë shqiptarë nga 15mijë syni e 5mijë bektashianë Në 1913 përveç Lunës ose Kukësit të sotëm iu dha i tërë si rajon Serbisë dhe në 1945 Tito e përfshiu Tetovën dhe Gostivarin në republikën jugosllave të MaqedonisëSanxhaku i Pejës.Në fakt pa Beranjën,Rozhaje dhe PlavëQë i trajtuam më lart.Veç këtyre kemi edhe këto kaza që totalisht si popullsi kishin 90mijë banorë ku 10mijë serbë.Kaza e Pejës me 50mijë banorë ku vetëm 5mijë serbë.Kaza e Gjakovës me 40mijë banorë ku edhe këtu vetëm 5mijë serbë I tërë rajoni iu dha Serbisë në 1913 dhe më 1945 formoi krahinën e Kosovës.Krahina e Kosovës.Ajo kishte 10mijë km2 dhe ishte formuar me 90% të sanxhaqeve të përmendur më sipër dhe kishte një popullsi prej 330mijë banorësh ku 75mijë ishin serbë.Ndaj kësaj krahine do të ushtrohet një trysni e madhe për shqiptarët që të shpërngulen.Nahija e Ulqinit.Në fakt iu dha Malit të Zi në 1878 në Kongresin e Berlinit nga presioni i flotës së fuqive të mëdha.Kishte 10mijë banorë ku të 10mijë shqiptarë.Pavarësisht nga presionet e mëdha për shpërngulje të shqiptarëve sot është e vetmja komunë nga 21 komuna të Malit të Zi që shumicën e kanë shqiptare.Aktualisht ka 25mijë banorë ku 20mijë shqiptarë.Theksojmë se është pikë turistike.Mali i Zi.Mali i Zi u fomua pikërisht nga rajonet e përmendur më sipër që janë Vetë mali Zi 120mijë ku 100mijë malazezë dhe 12mijë shqiptarë e 8mijë myslimanë.Podgorica 40mijë banorë ku 22mijë shqiptarë së bashku me Tuzin dhe 18mijë malazez.Ulqin dhe Tivar 20mijë banorë 18mijë shqiptarë dhe 2mijë malazez.Beranjë Rozhaje,Plavë dhe Kolashin e Bjelopolje me 38mijë banorë ku 12mijë myslimanë,22mijë shqiptarë dhe 10mijë malazez.Si edhe Plevja dhe Prijepolja me 61mijë banorë ku 6mijë shqiptarë,25 mijë malazez dhe 30mijë boshnjakë.Totalisht Mali Zi do kishte afërsisht 280mijë banorë ku 80mijë do ishin shqiptare,50mijë boshnjake dhe 150mijë malazeze ku 50mijë i ke shqiptarë të asimiluar si Kuçët,etj.Ai ka 13mijë km2 ku aktualisht vetëm 6mijë km2 janë të pastra malazeze,3000 km2 të pastra shqiptare ku shqiptarët janë mbi 50% të popullsisë dhe 1mijë km2 të pastra myslimane dhe pjesa tjetër të përziera rreth 3mijë km2.Kështu shqiptare ishte Ulqin,Tivar,Tuz, Rozhaje,Plavë,Bjelopolje.Myslimane janë Pljevja,Prijepolja,Kolashin.Të përzier Beranjë mes malazezëve dhe myslimanëve dhe Podgorica mes malazezëve dhe shqiptarëve.Këto u zgjidhën më pas me grykën e pushkës.Dhe sot shqiptarët pretendojnë vetëm më pak se 1mijë km2 në Ulqin,Tuz dhe Vukli i Gucisë dhe boshnjakët 3mijë km2 në Plevje,Prijepolje,Rozhaje,Guci.

21

Kurse mbi 9mijë km2 janë tokë e pastër malaezeze nga spastrimet etnike.Serbia.Dhe vetë Serbia pa Kosovë dhe Vojvodinë pësoi zgjerime.Kështu pashallëku i Beogradit me 22mijë km2 dhe 500mijë banorë ku 30mijë shqiptarë ,70mijë myslimanë dhe 400mijë serbë.Më pas edhe 15mijë km2 me 400mijë banorë ku 300mijë serbë,30mijë shqiptarë dhe 70mijë myslimanëNë të dy zonat kemi edhe rreth 100mijë shqiptarë të serbizuarKemi rajonin e Krushjevcit ku 50mijë banorë dhe 10mijë shqiptarë dhe 5mijë km2.Nga ana tjetër kemi Kosovë Lindore me 1mijë km2 ku 30mijë banorë nga 20mijë shqiptarë.Nga ana tjetër kemi edhe rajonin e Nishit me 550mijë banorë ku 230mijë shqiptarë,250mijë Bullgarë dhe 70mijë serbëNga 10mijë km2 këtu kemi 2000km2 të pastër shqiptare si Kushumli,Leskovc,Prokupje,1000km2 të pastër serbe në veri të Nishitdhe 4mijë km2 të pastër bullgare si Vranja,Pirot,Treni dhe rajoni i përzier i Nishit prej 3mijë km2 mes shqiptarëve dhe bullgarëve kryesisht,por fat keq i ngeli serbëve.Kemi edhe rajonin e Ninit 2mijë km2 me 100mijë banorë ku 60mijë ishin rumunë që iu dha në 1920 Malit të Zi.Si edhe rajonet e krahinës së Sanxhakut me 5mijë km2 si kaza e Novi Pazar me 35mijë banorë ku 15mijë serbë,5mijë boshnjakë dhe 15mijë shqiptarë,Kaza e Senicës me 22mijë banorë ku 7mijë serbë dhe 10mijë shqiptarë e 5mijë boshnjakë,Kaza e Novi Varosh me 9mijë banorë ku 6mijë serbë,2mijë boshnjakë dhe 1mijë shqiptarë.Nga ana tjetër i tërë rajoni ishte i përzier dhe diskutohej mes shqiptarëve dhe serbëveSi rajon kishte 65mijë banorë ku 28mijë serbë, 26mijë shqiptarë dhe 12mijë boshnjakë.Si Serbi kishte 49mijë km2 pa Kosovë dhe Vojvodinë dhe 1500000banorë ku 350mijë shqiptarë ose 25% shqiptarë ,150mijë turq dhe boshnjakë ose 10% ose mbi 35% myslimanë dhe pjesa tjetër 250mijë bullgarë ose rreth 20% dhe të tjerë kristianë serbë,por edhe rumunë si në rajonin e Ninit.Pas shpërbërjes së Austro-Hungarisë Serbia do përfitojë edhe 23mijë km2 të Vojvodinës me 1milion banorë ku 50mijë rumunë kryesisht në rajonin e Banatit,100mijë kroatë në rajonin e Sremit,200mijë hungarezë në rajonin e Baçkës,300mijë serbë kudo dhe 350mijë gjermanë në Baçkë dhe Banat.4mijë km2 ishin të populluar në masë dërmuese nga gjermanët.Në rajonin e Baçkë dhe Banat në rreth 10mijë km2 mbi 50% ishin banuar nga hungarezë.Më pas si rrjedhojë e shpërnguljeve dhe veçanërisht gjermanëve ngelën 4mijë km2 të lira.Dhe sot pakicat mund të pretendojnë vetëm 1mijë km2 shqiptarët në Kosovë Lindore, 2mijë km2 myslimanëtç,1mijë km2 bullgarët dhe 3mijë km2 hungarezët në veri të Banatit dhe Baçkës.Sot pakicat përbëjnë 13% të popullsisë së Serbisë në 45% më parë.Sanxhaku i Dibrës.Kishte 130mijë banorë me këto kaza.Kaza e Dibrës me 75mijë banorë ku 18mijë maqedonas dhe 57mijë shqiptarë.Më 1913 iu dha MaqedonisëSot si rrjedhojë e shpërnguljeve ka 40mijë banorë ku ku rreth 20mijë shqiptarë.Kaza e Matit 15mijë banorë të 15mijë shqiptarë ku 5mijë bektashian e 10mijë syniKaza e Dibrës së Poshtme ose Peshhkopisë 40mijë banorë dhe të 40mijë shqiptarë ku 30mijë syni e 10mijë bektashianëSot Mati dhe Dibra përfshihen në shtetin shqiptar.Maqedonia.

22

Me kazanë e Dibrës të përmendur më lartë, kazatë e Tetovë dhe Gostivar dhe sanxhakun e Shkupit pa Kaçanikun dhe Sanxhakun e Manastirit pa Follorinën si edhe kazanë e Strumicës me 60mijë banorë ku 15mijë turq 10mijë pomak dhe 35mijë maqedonas që iu morr vilajetit të Selanikut e Bullgarisë si fuqi humbëse e luftës së parë botërore dhe iu dha Serbisë në 1920 në konferencën e paqes udhëheqësi komunist Tito nisur nga synime pretenduese ndaj fqinjëve dhe si bërthamë të idesë së tij të federatës ballkanike krijoi në 1945 republikën jugosllave të Maqedonisë.Ajo do kishte 795mijë banorë me 247mijë shqiptarë myslimanë dhe 33mijë të regjistruar si turq si edhe 75mijë shqiptarë ortodoks të regjistruar si maqedonas si edhe 20mijë serbë,45mijë vllehë dhe vllehë të serbizuar,55mijë turq dhe 50mijë pomakë si edhe 270mijë maqedonas.Nga ana tjetër rreth 35mijë km2 iu dhanë Greqisë të Maqedonisë me 1milion banorë ku 100mijë arv,100mijë shqiptarë myslimanë si turq,50mijë vllehë,50mijë izraelitë,300mijë turq,100mijë pomakë,100mijë maqedonas dhe 100mijë maqedonas të shpallur si grekë si edhe 200mijë grekë.Si edhe rajoni i Pirinit me 10mijë km2 dhe 250mijë banorë ku 150mijë maqedonas dhe 100mijë turq.Dhe rajoni i Serfixhes me Grevenenë 5mijë km2 dhe 200mijë banorë ku 50mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë,10mijë maqedonas, 60mijë turq,60mijë vllehë dhe 20mijë grekëSi rajon do kishte 2.4milion banorë ku rreth 830mijë maqedonas dhe pomakë,170mijë vllehë,50mijë izraelitë dhe 450mijë turq,20mijë serbë dhe 650mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë dhe 230mijë grekë.Realisht si numër i shqiptarëve njihej vetëm ai i Maqedonisë perëndimore,Kostur dhe Follorinës dhe numri i tyre shkonte rreth 300mijë dhe shqiptarët e tjerë ortodoksë njiheshin si maqedonas ose grekë.Por këto rajone u spastruan sipas shteteve që iu dhanë përkatësisht dhe në këto rajone do ketë rreth 600mijë myslimanë më pak.Greqia.Edhe Greqia do të përfitojë shumë rajone.Duke filluar me 30mijë km2 të Athinës dhe Peloponezit dhe 900mijë banorë ku 350mijë ishin arvanitas dhe 450mijë grekë e 100mijë turq.Rajonet e Greqisë qëndrore dhe ishujve të jonit me 20mijë km2 dhe 200mijë banorë ku 50mijë arv,50mijë turq dhe 100mijë grekë.Vazhdojmë me rajonin e Thesalisë dhe Artës me 600mijë banorë dhe 15mijë km2 ku 50mijë shqiptarë myslimanë,100mijë arvanitas,200mijë turq,150mijë vllehë dhe 100mijë grekë.Në 1913 do përfitojë edhe 15mijë km2 tokë etnike shqiptare me 350mijë banorë ku rreth 150mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë, 50mijë maqedonas,50mijë vllehë dhe 100mijë grekë.Do përfitojë edhe Maqedoninë e Selanikut me Serfixhen me 40mijë km2 me 1.2milion banorë ku 250mijë shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë,por realisht të njohur si turq dhe grekë,100mijë vllehë,300mijë maqedonas,200 mijë grekë,50mijë të tjerë dhe 300mijë turq.Totalisht do kishte 120mijë km2 me 3.2milion banorë ku 600mijë turq,250mijë vllehë,300mijë maqedonas,950mijë shqiptarë myslimanë,ortodoks dhe arvanitas,1.050000 grekë dhe 50mijë të tjerë.Më 1920 do përfitojë nga paqia e parisit edhe 15mijë km2 të Trakisë Perëndimore ishujve të Dodekanezit me 300mijë banorë ku 50mijë bullgarë, 60mijë arvanitas,50mijë pomakë,60mijë turq, 80mijë grekë .

23

Totalisht do shkojë 135mijë km2 me 3.5milion banorë ku rreth 1.1milion grekë dhe 1milion shqiptarë myslimanë,ortodoksë dhe arvanitas 700mijë turq,400mijë maqedonas,bullgarë dhe pomakë,250mijë vllehë dhe 50mijë të tjerë.Nga ana tjetër me shkëmbim popullsie do largohen nga Greqia mbi 1milion myslimanë dhe do vijnë rreth 600mijë grekë të Anadollit.Kështu do ndryshojë edhe struktura etnike e Greqisë.

Shqipëria.Rajonet e përmendura më poshtë do i përkasin më 1913 shtetit të sotëm shqiptar.Do kishte 28mijë km2 dhe 760mijë banorë,ku 2mijë malazezë ose 0.3%5mijë maqedonas ose 0.7%,20mijë vllehë ose 2.6%,30mijë grekë ose 4% dhe 703mijë shqiptarë ose 92.4%.Nga përbërja fetare e 703mijë shqiptarëve kemi 48mijë katolikë ose 7%,190mijë bektashianë ose 27% dhe 70mijë shqiptarë ortodoksë ose 10% si edhe 395mijë shqiptarë syni ose 56% e shqiptarëve.Përbërja e Myslimanëve është shtuar edhe me ardhjen e më shumë se 70mijë kosovarëve nga Kosova dhe 30mijë shqiptarëve nga Maqedonia e 50mijë shqiptarëve nga rajonet që i janë dhënë Greqisë.Sanxhaku i Shkodrës me 120mijë banorë ku 118mijë shqiptarë dhe 2mijë malazezë.I tërë rajoni veç Tuzit sot është në shtetin shqiptar.Kishte këto kazaKaza e Shkodrës me 70mijë banorë ku 2mijë malazezë në Vrakë dhe 68mijë shqiptarë ku 30mijë shqiptarë myslimanë e 10mijë shqiptarë bektashianë dhe 28mijë shqiptarë katolikëKaza e Pukës 20mijë të 20mijë shqiptarë myslimanë syni.Kaza e Mirditës 15mijë banorë të 15mijë shqiptarë katolikë.Kaza e Lezhës 15mijë banorë ku 10mijë shqiptarë myslimanë dhe 5mijë katolikë.Sanxhaku i Durrësit me 70mijë banorë, të tërë shqiptarë me këto kazaKaza e Shijakut me 5mijë banorë të 5mijë shqiptarë myslimanëKaza e Tiranës 20mijë banorë dhe këtu të 20mijë shqiptarë myslimanë syniKaza e Krujës 20mijë banorë ku të tërë shqiptarë dhe 15mijë bektashian e 5mijë syni.Kaza e Durrësit 35mijë banorë ku 25mijë shqiptarë myslimanë syni,5mijë katolik dhe 5mijë ortodoksë.Nga vilajeti i Manastirit veç kazasë së Matit dhe Peshkopisë të sanxhakut të Dibrës me 55mijë banorë ku 15mijë bektashian dhe 40mijë myslimanë syni në shtetin shqiptar u përfshinë edhe sanxhaku i Elbasanit dhe ai i Korçës si edhe kaza e Leskovikut që më parë i takonte sanxhakut të Janinës dhe tani u përfshi në qarkun e Korçës.Nga ana tjetër nga vilajeti i Janinës në shtetin shqiptar do përfshihen edhe sanxhaku i Gjirokastrës, dhe ai i Beratit si edhe nahija e Konispolit me 10mijë banorë ku të 10mijë shqiptarë ku 5mijë syni dhe 5mijë bektashian që më parë i takonte sanxhakut të Reshadijes siç quhej ndryshe Çamëria.Kishim këtu edhe kazanë e Lumës me nahijet e Tropojës dhe Kukës në veri që më parë bënin pjesë në sanxhakun e Prizrenit dhe më pas formuan në shtetin shqiptarë qarkun e Kosovës,për të cilët kemi folur më lartDhe ishin 5mijë shqiptarë syni e 15mijë bektashianëSanxhaku i Elbasanit.Kishte 75mijë banorë me këto kazaKaza e Peqinit 15mijë banorë ku të 15mijë shqiptarë myslimanë syniKaza e Gramshit me 10mijë banorë ku 5mijë syni dhe 5mijë bektashianë.Kaza e Librazhdit me 20mijë banorë ku 5mijë bektashian dhe 15mijë syni

24

Kaza e Elbasanit me 30mijë banorë ku 5mijë ortodoksë, 5mijë bektashian dhe 20mijë shqiptarë syni Sanxhaku i Beratit me 140mijë banorë dhe 10mijë vllehë e 130mijë shqiptarë me këto kaza.Kaza e Beratit 40mijë banorë ku 10mijë ortodoksë prej të cilëve 5mijë vllehë,20mijë bektashian e 10mijë syni.Qyteti i ka syni e në fshatra,kryesisht në kufi me Skraparin e Përmetin bektashian.Kaza e Skraparit 15mijë banorë,të tërë bektashianKaza e Lushnjës 20mijë banorë ku 5mijë vllehë,5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë syni e 5mijë bektashianë.Kaza e Fierit 25mijë banorë,5mijë ortodoksë, 10mijë bektashian e 10mijë syni Kaza e Vlorës 35mijë banorë ku 5mijë ortodoksë,10mijë syni e 20mijë bektashianëSanxhaku i Gjirokastrës me 140mijë banorë Kishte këto kazaKaza e Gjirokastrës me 50mijë banorë pre të cilëve 10mijë grekë,5mijë shqiptarë ortodoksë, 15mijë shqiptarë syni e 20mijë bektashianëKaza e Pogonit 15mijë banorë ku 10mijë grekë e 5mijë shqiptarë syniKaza e Përmet 20mijë banorë ku 5mijë shqiptarë ortodoks,5mijë syni e 10mijë bektashianëKaza e Tepelenës25mijë banorë ku 5mijë ortodoksë,5mijë syni e 15mijë bektashianëKaza e Sarandës 30mijë banorë ku 10mijë grekë,5mijë syni e 10mijë bektashianë dhe 5mijë shqiptarë ortodoksëNahija e Konispolit me 10mijë banorë ku 5mijë syni e 5mijë bektashianëSanxhaku i Korçës me 110mijë banorë me këto kazaKaza e Devollit 10mijë banorë ku 5mijë syni e 5mijë bektashianëKaza e Kolonjës 15mijë banorë ku 5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë shqiptarë syni e 5mijë shqiptarë bektashianëKaza e Korçës 70mijë banorë ku 10mijë vllehë,5mijë maqedonas,10mijë ortodoksë,25mijë syni në lindje të Korçës dhe 20mijë bektashianë në perëndim të Korçës kryesisht në Gorë dhe OpariKaza e Pogradecit 15mijë banorë me 5mijë syni 5mijë bektashian e 5mijë ortodoksë.Kaza e Leskovikut.Më parë i përkiste sanxhakut të Janinës e tani i përkiste territorit shqiptar të qarkut të Korçës.Kishte 20mijë banorë ku 5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë syni e 10mijë bektashianë.Minoritetet në trojet shqiptareNë radhë të parë kur përmendim troje shqiptare do përmendim vetëm atë rajon prej 50mijë km2 ku shqiptarët janë edhe aktualisht shumicë mbi 80%.Kurse rajoni tërësor shqipfolës shqipta përbëhet nga një popullsi prej mbi 35% jo shqiptare së bashku dhe numri i tyre ka rënë ndjeshëm veçanërisht pas fillimit të shek XX.Por në vija të përgjithshme i kemi sipas kufijve si malazezë,serbë,grekë,maqedonas, por nuk mungojnë edhe goranë,vllehë,romë,etj.Lidhur me studimin do e kemi në bazë të rajoneve që janë ndarë sot shqiptarët.Religjionet.Lidhur me religjionet është për tu theksuar se mbi 70% e shqiptarëve janë myslimanë dhe 20% ortodoksë e 10% katolikë.Nga ana tjetër pjesa më e madhe e pakicave kombëtare janë të besimit ortodoks,përveç goranëve dhe ndonjë besimi tjetër që ne do i trajtojmë më poshtë.Këtu kemi për tu theksuar se në zonat kufitare mbi 90% e shqiptarëve janë myslimanë që tregon edhe njëherë se shqiptarët e përqafuan fenë e re në fund të shek XVI që të mos asimiloheshin nga fqinjët që ishin një fe me ta.Por nga ana tjetër mungesa e një kishe kombëtare ndikoi negativisht që shqiptarët ta formonin shtetin e tyre më vonë.

25

Vetë myslimanët pjesa më e madhe janë syni dhe pjesa tjetër bektashianë kryesisht në Shqipërinë e jugut por edhe në Krujë,Tropojë etj dhe në Kosovën jugperëndimore si Pejë,Gjakovë,etj.Të besimit bektashianë si pakicë kombëtare janë edhe goranët.Kurse shqiptarët ortodoksë në rajonet që sot nuk janë në shtetin shqiptar pjesa më e madhe e tyre janë asimiluar,për shkak se gjuha shqipe përdorej shumë pak në zakonet rituale shqiptare dhe pas 1913 kur trojet iu përkitën shteteve fqinje ata ndoqën jë politikë asimiluese ndaj tyre.Minoritetet dhe religjionet në trojet shqiptare në Mal të Zi.Nga rreth 1mijë km2 dhe 40mijë banorë që përbën ky rajon pakicat kombëtare zenë më pak se 20% të popullsisë si në Ulqin prej 25mijë veta 20% në Tuz 10mijë asnjë dhe Vukli 5mijë ku pakicat 1mijë,etj.Si pakicë kombëtare kuptohet që pjesën më të madhe e zenë malazezët dhe më pas boshnjakët në Vukël dhe romët në Ulqin.Lidhur me besimin mbi 70% e shqiptarëve janë të besimit mysliman,veç atyre të Tuzit që janë katolikë.Shumë pak ortodoksë shqiptarë dhe këta të asimiluar jetojnë në krahinën e Krajës në Tivar.Të gjithë shqiptarët këtu janë të ritit syni dhe asnjë bektashian.Nga ana tjetër pakicat janë kryesisht ortodokse si malazezët,por edhe myslimanë si boshnjakët.Këtu theksojmë se ata pak malazezë myslimanë ose podgoriçanë ,për shkak të emrit nga kanë ardhur Podgoricës emigruan pasi ky rajon iu dha Malit të Zi në 1878 në Berlin apo 1913 në Londër.Minoritetet në trojet shqiptare në Kosovë Lindore.Nga 100mijë banorë që ka ky rajon më pak se 25% janë popullsi jo shqiptare.Ky rajon përbëhet nga 1249km2,tre komuna Presheva,Bujanovci dhe Medvegja.Pakicë kombëtare janë kryesisht serbët,por edhe çerkezë të ardhur pas 1878 kryesisht nga Nishi dhe pak bullgarë në Preshevë e pak romë në Medevgjë.Theksojmë këtu se 100% e shqiptarëve janë myslimanë dhe përveç serbëve e bullgarë tërë pakicat e tjera janë myslimane.Nga ana tjetër tërë shqiptarët janë edhe të ritit syni kurse si pakicë vetëm çerkezët dhe romët janë të ritit bektashian.Minoritetet në Kosovë Kosova ka një popullsi prej 1865000banorë ku minoritetet në këtë rajon zënë rreth 350mijë vetë ose më pak se 20%.Minoriteteve veç pjesëmarrjeve në zgjedhje u është garantuar nga 120 vende që ka parlamenti edhe 20vende ku 10 i kanë serbët edhe nqs nuk merr pjesë asnjë në zgjedhje si edhe 10vende të tjera i kanë pakicat e tjera ku 2 turqit,2boshnajkët,2romët, 2goranët dhe 2 ashkalinjtë.Minoritetet janë këto. Serbët ku përbëjnë mbi 50% tëpakicave kombëtare në Kosovë.Nga këta vetëm një pjesë e vogël janë autoktonë ose më saktë mbi 100 vjet dhe këta kanë mardhënie shumë të mira me shqiptarët.Nga ana tjetër më ekstremët janë ata kolonë që kanë ardhur këtu pas vitit 1986.Serbët janë shumicë në këto rajone si Leposaviç,Zveçan,Zubin Potok,Shtërpcë dhe të përzier në Fushë Kosovë,Obiliq dhe në përqindje të konsiderueshme ose mbi 20% në Prishtinë,Mitrovicë,Pejë,Prizren,Kamenicë, Ferizaj.Goranët që jetojnë në krahinën e Dragashit dhe numri i tyre shkon në rreth 20mijë vetë.E kemi përmendur më lart që janë sllavë myslimanë.Numri tyre është rreth 20mijëShqip goran dmth malësorë.

26

Lidhur me origjinën e tyre ka tre mendime.Serbët mendojnë se janë serbë të sllavizuar.Shqiptarët mendojnë se janë shqiptarë të serbizuar në kohën e Stefan Dushanit në shek XIV.Ka edhe një teori që thekson se janë vllehë të sllavizuar pasi nga zakonet duket se janë shumë arkaikë ose të mbyllur e të vjetër.Nga ana tjetër goranë jetojnë edhe në rajonin e Kukësit në Shqipërinë Kolesjan,Kala e Dodës dhe Shishtavec dhe numri i tyre është rreth 5mijë veta.Gjithashtu në republikën e Maqedonisë jetojnë edhe 30mijë myslimanë sllavë në Mavrovë,Rostushë dhe Malsitë e Tetovë dhe Gostivar.Nga ana tjetë gollobordasit në Shqipëri janë sllavofonë dhe jo sllavë etnikë dhe puna si muratorë i ka lidhur të mësojnë gjuhën slave.Pozicioni i tyre ka qenë pro pavarësisë së Kosovës.Boshnjakët jetojnë kryesisht nëkomunën e Mitrovicës ku numri i tyre është mbi 30mijë vetë.Kanë krijuar edhe një lagje të tyre në këtë qytet.Edhe këta kanë një qëndrim pro pavarësisë së Kosovës.Romët jetojnë kryesisht nëpër qyteteku numri i tyre është mbi 40mijë.Gjatë luftës kanë bashkëpunuar me serbët dhe prandaj janë larguar.Turqit ku numri i tyre është mbi40mijë.Në fakt pjesa më e madhe e tyre janë shqiptarë turqishfolës dhe vetëm 5000banorët e Mamushës janë turq etnikë.Edhe këta kanë një pozicion pro Kosovës.Ashkalinjtë quhen ndryshe egjiptianëtose magjypët.Numri i tyre është mbi 40mijë.Jetojnë edhe këta në qytete.Janë asimiluar,por vetëm ngjyra i dallon nga shqiptarët.Kanë mbajtur edhe këta një qëndrim pro pavarësisë së Kosovës.Kroatët .Numri i tyre është 10mijë dhejetojnë kryesisht në fshatin e Janjevës së komunës së Lipjanit prej rreth 7mijë vetë ku mbi 90% janë kroatë.Edhe këta kanë mbajtur një qëndrim pro Kosovës.Nga ana të tjera Pakica kombëtare më pak se 5mijë vetë janë sllavët myslimanë si në Ozrimtë Pejës,çerkezët,etj.Religjioni në KosovëZyrtarisht 85% e shqiptarëve janë myslimanë dhe 15% katolikë.Katolikët janë të përqëndruar kryesisht në kufi me Shqipërinë si Pejë,Gjakovë,etj dhe numri i tyr është mbi 40mijë vetë.Kurse myslimanët vetë janë mbi 90% të sektit syni dhe vetëm në Gjakovë në kufi me Tropojën janë bektashianë.Kemi edhe një pakicë prej 5mijë ortodoksësh që janë me kobmbësi të dyshimtë në Pejë.Kurse pakicat kombëtare si goranët dhe turqit e Mamushës e janë bektashianë,serbët ortodoksë dhe kroatët katolikë, kurse pjesa tjetër e pakicave myslimanë syni.Minoritetet në trojet shqiptare në Macedoni.Nga 600mijë banorë që ka rajoni shqiptar në Macedoni rreth 30% e përbëjnë minoritetetSi serbët,romët,tërbeshët,maqedonasit, vllehët,turqit.Për numrin dhe karakteristikat e tyre do të flasim më poshtë.Serbët.Numri i tyre është 40mijë.

27

Në rajonet shqiptare në Maqedoni jetojnë në Kumanovë rreth 20mijë dhe Shkup po aq rreth 20mijë në fshatra dhe jo në qytete.Nga ana tjetë jetojnë në jug edhe pak vllehë të serbizuar.Kanë ardhur kryesisht si kolonë.RomëtNumri i tyre është 60mijë.Jetojnë vetëm në qytetin e Shkupit.Dhe kryesisht në lagjet Gazi Baba dhe Çair.VllehëtNumri i tyre zyrtarisht është 10mijë dhe realisht mbi 40mijë.Pjesa më e madhe e tyre janë quajtur si maqedonas.Jetojnë në Strugë,Kërçovë dhe në pjesën tjetër edhe në Manastir,Ohër,Prilep,ResnjëJetojnë edhe 100mijë vllehë të tjerë.Pjesa më e madhe e tyre janë me ndjenja grekofile.Një pjesë si Resnja janë vllehë të serbizuar.TurqitNumri i tyre është 30mijë.Jetojnë në Tetovë e Gostivar .Realisht janë shqiptarë turkofonëTërbeshëtNë fshatrat mes Dibrës Tetovës dhe Gostivarit si Mavrovë,Rostushë dhe Centar Zhupa jeton një popullsi prej rreth 30mijë vetësh që janë maqedonas myslimanë dhe njihen me emrin tërbeshë.Ata janë myslimanizuar në shek XVI.Kanë shumë lidhje martesore me goranët që janë myslimanët sllavë të Dragashit.Religioni në trojet shqiptare në Macedoni.Nga ana fetare vetë shqiptarët e Maqedonisë,Pjesa më e madhe janë myslimanë të ritit syni e vetëm pak kryesisht në Strugë dhe Kërçovë janë bektashian.Shqiptarët ortodoksë vetë janë asimluar.Kurse pakicat kombëtare vllehët dhe maqedonasit e serbët janë ortodoksë.Nga ana tjetër kemi edhe maqedonas mysliman që njihen me emrin tërbeshë dhe janë të ritit bektashianë.Romët vetë janë të ritit rufai pjesa më e madhe.Minoritetet në trojet shqiptare në Greqi Më parë në këto troje shqiptarët myslimanë dhe ortodoksë përbënin rreth 60% të popullsisë,por sot si rrjedhojë e shpënrguljeve të shqiptarëve myslimanë ata përbëjnë rreth 40% të popullsisë,por gjithsesi shumicë krahasuar me popullsitë e tjera dhe vetëm në rajonin e Thesprotisë përbëjnë mbi 60% të popullsisë.Theksojmë këtu se ky është i vetmi rajon ku nuk është vendosur asnjë prej rrefugjatëve grekë të ardhur në vitet 20-30.Gjithsesi popullsitë jo shqiptarofolëse në këto rajon janë këtë.Maqedonasit.Shtrihen kryesisht në rajonet e Follorinës,Kosturit dhe më pak në Grebene.Numri i tyre është rreth 40mijë dhe përbëjnë rreth 10% të popullsisë së rajonit prej 400mijë banorësh dhe rreth 35% të popullsisë së dy prefekturave Follorinë e Kostur.Theksojmë se si përkrahës të Partisë Komuniste Greke në luftën civile në Greqi një pjesë e mirë emigruan në vitet 44-47.

28

Si rrjedhojë sot ata gjenden me të njëjtat probleme si rreth 200mijë çamë në Shqipëri që u shpërngulën nga Zerva në vitet 44-45.VllehëtNumri i tyre është rreth 100mijë dhe përbëjnë 25% të popullsisë së këtij rajoni.Shtrihen kryesisht në Pind nga e kanë origjinën edhe vllehët e Shqipërisë ose më saktë në rajonet e Meçovës që është edhe qendra e tyre prej rreth 10mijë banorë e 100% vllehë,Konicës, Janinës, të prefekturës së Janinës dhe më pak në Kostur e Grebene kurse në Follorinë nuk ka asnjë vlleh.Nga ana tjetër vllehët e Thesprotisë janë asimiluar në shqiptar dhe më pak në grekë si rasti i Napoleon Zervës njeriu që shpërnguli popullsinë çame.GrekëtPërbëjnë rreth 20% të popullsisë ose rreth 80mijë vetë.Këtu mund të theksojmë se pothuajse të gjithë janë vllehë ose shqiptarë ortodoks të greqizuar si rrjedhojë e ndikimit asimilues të kishës ortodokse greke.Jetojnë në pjesën më të madhe në Janinë,por edhe Konicë,Artë.Kurse grekët e Thesprotisë janë shqiptarë të asimiluar.E përmendëm edhe më lart që nuk ka asnjë rrefugjat grek nga Azia e Vogël.Izraelitë.Numri i tyre është i pakët dhe shtrihen kryesisht në qytete si Prevezë,Artë,Janinë, Kostur,etj.Një pjesë ikën gjatë pushtimit fashist pasi grekët i spiunonin tek gjermanët.Më parë ka patur pomakë dhe pak turq dhe të gjithë të larguar në vitet 20-30 së bashku me shqiptarët myslimanë që më parë ishin popullsia shumicë në këtë rajon.Religjionet në trojet shqiptare në Greqi.Në fakt këtu kur këto rajone i përkisnin vilajeteve shqiptare kishin një mazhorancë mbi 40% shqiptarë myslimanë,por më pas këta shqiptarë myslimanë u larguan si një pjesë me shkëmbimin e viteve 20-30 si turq dhe 25mijë në vitet 44-45.Si rrjedhojë sot 100% e popullsisë është kristiane,përfshirë këtu edhe pakica si vllehët,maqedonët dhe shqiptarët ortodoksë.Minoritetet në Shtetin shqiptar.Në shtetin shqiptar prej 28mijë km2 dhe 3milion banorë rreth 5% janë popullsi jo shqipfolëse.Komuniteti më i madh janë grekët,por ndër të tjera jetojnë edhe vllehë,maqedonas,romë, egjiptianë.Ndërkohë sot ata kërkojnë të drejta më shumë, mgjth Shqipëria në këtë drejtim dallohet si vend pararojë.PodgoricarëtNumri i tyre llogaritet rreth 15mijë vetë.Ata janë malazezë myslimanë.Kanë ardhur nga vetë qyteti i Podgoricës së Malit të Zi në 1880 që kur ky qytet iu dha këtij shteti dhe ndaj myslimanëve filloi një valë e egër terrori.Që prej asaj kohe janë vendosur në Shkodër dhe rrethinat.MalazezëtNumri i tyre është 2000vetë.Janë vendosur që më shumë se 200vjet në fshatin e Vrakës së rrethit të Shkodrës.Një pjesë e mirë e tyre emigruan në Mal të Zi pas viteve 90,por një pjesë edhe u rikthyen më pas.Nga ky komunitet rrjedh edhe poeti i shquar shqiptar Millosh Gjergj Nikolla.Malazezët kanë krijuar një organizatë të tyre me emrin Moraça-Rozafa.Kanë edhe një post në bashkinë e Shkodrës.Udhëheqësi i tyre Millan Vaso.

29

Anëtarët e kësaj organizzate llogariten në 100mijë veta,por nga ana tjetër theksojmë se shumë prej tyre kanë marrë teserë anëtarësie për interes të vizës.Nga ana tjetër ky anëtarësim u shtua veçanërisht në periudhën e viteve 95-96 kur Shqipëria kryente kontrabandë nafte me Malin e Zi.GoranëtNë komunat e Kukësit të Kolesjanit, Shishtavecit jetojnë rreth 15mijë sllavë myslimanë.Ata jetojnë edhe përtej kufirit në rajonin e Dragashit ose të Gorës nga e kanë marrë edhe emrin që do të thotë malësor.Në Shqipëri pretendojnë se janë shqiptar dhe në në Kosovë sllavë.Nga ana tjetër Macedonia që ka edhe ajo një komunitet të saj sllavofonësh myslimanë me emrin tërbesh i pretendon si maqedonas.Mundet që ata të jenë shqiptarë të asimluar që gjatë kohës së Stefan Dushanit dhe më pas të myslimanizuar.Por disa pretendojnë se janë ilirë të romanizuar ose më saktë vllehë të sllavizuar.Kemi edhe një dokumentacion që Skënderbeu manastirit sllav të Hilindarit që shtrihet në këtë rajon i dhuron disa toka.Kujtojmë këtu që edhe e ëma e Skënderbeut Vojsava ishte me origjinë nga ky komunitet në MacedoniGollobordasitNumri i tyre 10mijë vetë.Jetojnë në krahinën e Gollobordës,por si muratorë të mirë që janë,janë shpërndarë edhe në krahina të tjera të vendit.Janë shqiptarë bullgarofonë që nevoja për punë i mësoi që gjuhën bulgare ta shpallë si parësore.Janë myslimanë,por që gjithsesi nqs goranët kanë lidhje me tërbeshtë gollobordësit nuk kanë lidhje gjaku me ta,përveç se ngjashmërisë gjuhësoreBoshnjakëtJanë rreth 1000veta.Shtrihen në një fshat të Shijakut.Kanë ardhur nga Bosnja këtu në vitin 1880.IzraelitëtNë fakt shumë hebrenj ashtu si kudo nëpër botë janë shpërndarë edhe në Ilirinë e Lashtë.Origjinën mërgimi i tyre në botë e ka atëherë kur apostuli Pjetër vendosi të shpërndahej në botë.Madje qendrat më të hershme të besimit janë sinagogat të cilat ngrihen pranë një vendi të lartë ose druri.Eksodi i parë i hebrenjve sipas Dh.Qiriazit në Krishtërimi në Shqipëri ndodhi në vitet 60 pes.Ata lanë një koloni dhe në trevat e Albanëve.E padiskutueshme është që në një nga këto streha të hebrenjve të mos jetë strehuar apostuli Paul.Për gjurmë hebraike në Shqipëri dëshmojnë dhe emrat me origjinë izraelite në mesjetë si Zhiti,Kofina,etj.Pas rekonkistës në Spanjë shumë hebrenj u shpërndanë përsëri në Evropë edhe sirrjedhojë edhe në Shqipëri.Gjithsesi në Shqipëri ato dokumentohen që në shekXIII në disa qytete kryesore ,kryesisht në bregdet.Në fund të shek XV si pasojë e sulmeve të inkuizicionit spanjoll vijnë dhe strehohen në Shqipëri .Ata merreshin kryesisht me tregti.Mendohet se janë vendosur në lagjen Kala.Ka patur edhe sinagoga që e vërteton fragmenti i një rozoni me yllin e Davidit që ruhet sot në Muzeume Sipas Visarjon Xhuvanit bëhej fjalë për vendbanime të mëdhenj hebrenjsh në qytetet e Perandorisë Osmane.Ata kishin një sinagogë që nga turqit u përdor si han me emrin Hani Shehetilës.Në vitin 1930 janë gjetur monedha ari me simbole hebraike. Në Xibrakë të Belshit ndodhet një gur varri me emrin Varri i çifutit

30

Kështu në Elbasan përmenden rreth 50sinagoga në kala.Ndoshta një pjesë edhe janë asimiluar.Izraelitët për shkak të përndjekjes nga osmanët përkrahën edhe pavarësinë e Shqipërisë.Ndoshta Shqipëria ishte i vetmi vend në botë që në luftën e dytë botërore popullsia çifute jo vetëm nuk do të pakësohej,por do të shtohej.Nga 800vajti në 2000. Numri i tyre sot është 200.Ka qenë më i madh,por pas vitit 1990 një pjesë e mirë e tyre emigruan në Izrael.Maqedonasit e PrespësShtrihen në katër fshatrat e Prespës të komunës së Liqenasit si Gollomboç,etj.Numri i tyre 5000.Janë vendosur që në kohën e mbretit bullgar Car Simeonit në shek VIII.Disa pretendojnë se janë vllehë të bullgarizuar.Vetëm ky minoritet bullgar njihet në Shqipëri.Të drejtat e tyre njihen si shkollimi në gjuhën amëtare, tre orë gjuhë maqedonase në radion Korça.Kanë krijuar shoqatën e tyre Prespa.Nga ky komunitet e ka origjinën edhe i madhi shkrimtar shqiptar Sterjo Spase.8 Komuniteti rus në ShqipëriKomuniteti rus është i përbërë prej jo më shumë se 1000veta. Janë kryesisht të seksit femër.Por si është historia e tyre. Ku janë të përqëndruar ato.Pas luftës së dytë botërore Bashkimi Sovjetik pësoi dëme të mëdha.Rusia gjithashtu.Rusia në atë kohë kishte 100milion banorë ku 50milion meshkuj dhe 20milion ranë në fushën e betejës.Kjo ishte situata nga ana demografike. Ndërkohë mardhëniet mes vendit tonë dhe B.S u shtuan pas prishjes me jugosllavët.B.S dha kontribut gjithashtu dhe në përgatijen e inteligjencës shqiptare Kështu qindra djelmosha të bukur shqiptarë që më vonë do të drejtonin vendin apo do të bëheshin të shquar do të studionin në universitetet e njohura si Leningrad,Moskë,etj. Dhe bukuria e tyre nuk mund të binte në sy të femrave ruse. Dhe ata u martuan dhe krijuan familje.Mgjth qeveritë përkatëse pas prishjes së mardhënieve mes këtyre shteteve kërkuan divorcin e tyre pjesa më e madhe e këtyre famijljeve mbijetuan.Në Shqipëri do pësonin kalvarin e vuajtjeve .Një pjesë do futeshin në burg me të ashtquajturën akuzë agjentë të sigurimit sovjetik KGB.Ndërkohë viti 1992 do shënojë vitin e rivendosjes së mardhënieve mes Shqipërisë dhe Rusisë ku do krijohet dhe një shoqatë miqësie mes dy shteteve ku bërthama e tyre do të jetë pikërisht ky komunitet i vogël që edhe sot e flet gjuhën e tyre dhe është një bërthamë garancie e miqësie mes dy popujve tanë.Sot ata jetojnë në Elbasan,Durrës, Vlorë, Tiranë,etj.Pra numri i sllavofonëve në Shqipëri arrin në mbi 30mijë veta.Armenët në Shqipëri.Numri i tyre arrin në 200veta.Jeton kryesisht në fshatin Armen të Vlorës.Dallohen nga prapashtesa e mbiemrit Zade.Të gjihë kanë mbaruar shkollën e lartë.Janë të zgjuar.Kanë ritin e tyre ortodoks.Por një pjesë si rrjedhojë kanë emigruar edhe në Tiranë.RomëtZyrtarish njihen 4000vetë.Realisht mbi 100mijë vetë.Jetojnë në qytet kryesore si Tiranë,Elbasan, Vlorë.ku për arsye se merren me tregti kanë ngritur edhe tregue me emrin Tregu i Romëve.

31

Jetojnë kryesisht në Shqipërinë e Mesme dhe më pak në jug,kurse në veri përveç Kukësit e Krujës nuk jetojnë.Dallohen nga ngjyra e tyre e zeshkët dhe nga gjuha që quhet arrixhishte.Lidhur me prejardhjen shumë mendojnë se kanë ardhur që në shek XIV nga veriperëndimi i Indisë,kryesisht Punxhabi si zejtarë me ushtritë pushtuese.Kanë qenë nomadë dhe vetëm vitet e fundit janë bër sedentari.Gjuha e tyre ka alfabetin.Nga ana tjetër kanë flamurin me karrocën dhe jeshil e blu simbol i jetës së tyre nomade.Ka edhe një teori tjetër që kanë ardhur nga Turqia.Janë të sektit mysliman rufai.EgjiptianëtNuk njihen zyrtarisht,pasi janë të asimiluar.Dallohen nga ngjyra e errët e tyre dhe nga një erë karakteristike.Quhen ndryshe magjypë.Në Kosovë njihen ashkalinj.Nga organizatat e tyre llogariten mbi100mijë vetë.Mendojnë se kanë ardhur nga Egjypti edhe këta si zanatçinj me ushtritë pushtuese që në lashtësi,por Egjipti nuk i njihen si kombësi të tyre.Kohët e fundit kanë kërkuar të rigjallërojnë të drejtat e tyre.VllehëtZyrtarisht llogariten 20mijë vetë.Por shoqatat e tyre mendojnë mbi 100mijë vllahofonë ose folës të vllahishtes dhe mbi 100mijë të tjerë të asimiluar.Zyrtarisht njihen vetëm vllehët e Selenicës dhe të Zagorisë,por jetojnë edhe në qytetin e Korçës,Përmet,etj.Ata jetojnë vetëm në jugun e ShqipërisëKa dy teori për për origjinën e tyre.Së pari janë të ardhur nga Vllahia e Rumanisë dhe të vendosur këtu në mesjetën e hershme si pasojë e shtegtimeve.Së dyti janë vendas ilirë autoktonë të romanizuar.Vllehët e Shqipërisë e kanë origjinën nga malet e Pindit të Meçovës që në mesjetë kanë krijuar edhe shtetin e tyre të Vllahisë së vogël ku në shek XII kishte një shtrirje më të gjerë ku përfshinte edhe Thesalinë deri në Manastir.Kanë krijuar shoqatat e tyre për mbrojtje të drejtash.Kërkojnë shkolla në gjuhën e tyre.GrekëtNumri i tyre është 60mijë.Jetojnë në jug si në rrethin e Delvinës përbëjnë rreth 50%,në rrethin e Sarandës rreth 40%,në Gjirokastër rreth 30% dhe qytet 20% Përmet 10%.Përmendim disa prej komunave me shumicë Greke si Dropulli i sipër dhe poshtëm,Livadhja,Aspropotam.Shoqëria Omonia pretendon se janë rreth 100mijë që nuk është e vërtetë.Disa qarqe shoviniste Vorioepirote greke theksojnë se janë mbi 500mijë ,por kjo nuk është e vërtetë pasi për ta çdo ortodoks është grek.Pjesa më e madhe janë të arsimuar deri edhe me shkollë të lartë.Madje në kohën e regjimit të Enver Hoxhës kanë patur edhe deputetin e tyre.Një pjesë kanë vajtur edhe në Tiranë,kurse pas viteve 90 kanë shkuar pjesa më e madhe jashtë shtetit,kryesisht në Greqi.Ata në fakt nuk janë minoritet,por komunitet pasi janë të ardhur.

32

Kështu deri në fund të shek XVII sipas regjistrave kadastralë 100% e popullsisë së këtyre rajoneve ishin shqiptare.Por kur u krijua pashallëku i Janinës Ali pasha solli në çifligjet e tij disa bujq çifçinj grekë .Dhe ata ngelën këtu që nga ajo kohë.HimarjotëtHimarjotët në fakt që që nga emri jetojnë në krahinën e Himarës janë shqiptarë grekofolës ,që nevojat e punës pasi e kanë rrahur shumë emigrimin kanë bërë që të mësojnë greqishten.Madje shumë documenta theksojnë që deri në fund të shek XV ata nuk dinin asnjë fjalë greqish. Sot nga qarqe shoviniste vorioepirote greke po bëhet përpjekje që këtë rajon ta quajnë si rajon minoritar.Për fat të keqe dhe që e kanë pranuar edhe disa himarjotë për nevoja ekonomike pasi është vend shumë i pasur,por me njerëz të varfër disa edhe kanë pranuar.Nga ana tjetër vetë qeveria greke si mjet instrumentalizimi u jep ajo edhe një pension suplementar prej 100 euro ose 130mijë lekë.Ngjyrime të tjeraNë fakt në këtë drejtim mund të themi se ndikimet e huaja në popullsinë shqiptare janë më të paktat se në popullsitë e vendeve të tjera.Kështu nqs tek popullsitë e vendeve të tjera do kemi këtë përqindje popullate që janë ekstrem të pastër si Serbi40%, Mali Zi 35%, Greqi 25%,Macedoni 30%,Turqi 45%, kurse në Shqipëri 66%.Gjithsesi edhe në Shqipëri kemi elementë që janë asimiluar kohë pas kohe.Psh në Tiranë kemi me një ndikim të largët persian,në Elbasan Kerafexhiu,Stambollxhi me një ndikim të largët turk apo edhe hebraik në Kala që deri para 30vovjetësh e ruajtën origjinën dhe më pas janë asimiluar.Religionet në Shqipëri.Sipas librit Flashes sur le mond 40% e popullsisë së vendit tonë nuk besojnë ose më saktë janë ateista.Dhe kjo si rrjedhojë e mbylljes së institucioneve të kultit në vitin 1967.Madje këtu mund të theksojmë se pjesa më e madhe janë të besimit mysliman.Kjo tregon edhe një herë që në dallim nga trojet kufitare shqiptare,këtu është pranuar vetëm për nevoja ekonomike.Gjithsesi tradicionalisht 65% janë myslimanë ku 2/3 syni dhe 1/3 bektashianë, dhe 25% ortodoksë e 10% katolikë.Ka edhe sekte të tjera.Kurse besimet e minoriteteve veç goranëve e podgoricarëve tërë të tjerët janë kristianë ortodoksë.Synizmi në ShqipëriZyrtarisht që nga rregjistrimi i 1927 rreth 40% e popullsisë është e besimit mysliman syni.Ata janë më ekstremistë në zbatimin e praktikave të tyre.Përqindjen më të madhe e kanë në Shqipërinë e mesme si Elbasan, Tiranë dhe më pak në jug të Shqipërisë.Kurse në veri në Pukë,Mat,etj.Bektashizmi në ShqipëriNumri i bektashianëve në Shqipëri është 25% e popullsisë ose 1/3 e popullsisë myslimane.Përqindjen më të madhe e kanë në trevat e jugut si Berat,Përmet,Kolonjë,Mokër, Opar, Gorë dhe 100% në Skrapar.Kurse në veri përveç Krujës,Tropojë nuk ka bektashianë e në Shqipërinë e mesme shumë e pakëtNë fund të Gushtit për nder të themeluesit të

33

Tyre Baba Aliut në Tomorr organizohet një festë.Në vendin tonë ndodhet edhe kryegjyshata botërore.Ortodoksizmi në ShqipëriNumri i ortodoksëve në Shqipëri është nga 18%-25%.Janë kryesisht në jug si Gjirokastër,Korçë, Përmet,Kolonjë,Më pak në Shqipërinë e mesme dhe në veri pothuajse fare.Ka patur përpjekje për ti asimiluar në grekë, për shkak të ndikimit të kësaj gjuhe në ritet ortodokse dhe deri diku jashtë kufijve të shtetit shqiptar në shqiptarët ortodoksë të vendeve fqinje i është arritur qëllimit.Varen si Kishë nga patriarkana e Stambollit.Katolicizmi në ShqipëriKatolikët në Shqipëri janë komuniteti më i vogël tradicional fetar e përbëjnë 10%-12% të popullsisë.Varen si kishë nga Vatikani.Jetojnë në Shkodër 30%,Lezhë dhe Mirditë 100% e popullsisë.Në Shqipërinë e mesme është shumë i pakët ky besim dhe në jug në ka asnjë katolikt.Kanë patur më shumë autonomi se religjionet e tjera në drejtim të përdorimit të gjuhës në ritet e tyre.Besimet e tjeraNga ana tjetër në Shqipëri ka edhe sekte të tjera fetare,veçanërisht kjo pas vitit 1990 që numri i tyre është i vogël krahasuar me besimet e tjera tradicionale dhe sigurisht nuk i kalon 5%.Kështu kemi besim rufai, besim bahai apo edhe protestant që para luftës së dytë botërore dhe pas vitit 90 jo vetëm që këto u ringjallën,por edhe u shtuan religjione të reja si mormonët një religjion i ardhur nga SHBA, jehovai,unitizmi me element shintoist një religjion i ardhur nga Korea e Jugut.Dhe tereni sigurisht është gjetur pasi 40% e shqiptarëve nuk i përkasin asnjë besimi.Religjionet dhe pakicat kombëtareNqs bëjmë një paralelizëm mes tyreRomët janë të sektit mysliman rufaiGoranët të sektit mysliman bektashianPodgoricarët dhe boshnjakët të sektit mysliman syniMaqedonasit e Prespës,Vllehët, grekët të besimit ortodoks dhe përbëjnë 30% të besimtarëve të këtij riti.Edhe të drejtat religjionare të pakicave në Shqipëri respektohen.Kuptohet në periudhën e komunizmit këto të drejta nuk i kishin as shqiptarët.Por vihet re një tendencë e elementit ortodoks grekë për të mbizotëruar në këtë religjion që ka hasur në rezistencë.Kjo është arsyeja e përplasjes së kishës ortodokse greke me priftin elbasanas at Nikolla Marku.Nga ana tjetër për këtë ka luftuar edhe peshkopi shqiptar i madhi At Theofan Stilian Noli që në 1937 u arrit dhe autoqefalia e kishës ortodokse shqiptare.Politika e shtetit ndaj fesëMë parë pushtuesi turk e ka parë fenë si mjet përçarje.Kështu myslimani trajtohej si turk,ortodoksi si grek dhe katoliku si latin.Madje edhe duke i vënë në përçarje njëri me tjetrin.Pas shpalljes së pavarësisë tërë qeveritë shqiptare që erdhën më pas shpallën laicitetin e shtetit ndaj fesë,që do të thotë mosndërhyrje të shtetit në punët e fesë dhe anasjelltas.Por gjithsesi pushteti ndihmoi në autoqefalinë e intstitucioneve klerikale ose më saktë në arritjen e një farë autonomie të tyre nga qendrat si Patriarkana, Vatikani dhe Turqia.

34

Kujtojmë këtu që me ndërhyrjen e mbretit Zog në 1937 u shpall autoqefalia e kishës ortodokse shqiptare.Pushtuesit nazifashistë që erdhën më pas shpallën një neutralitet ndaj problemeve fetare në vendin tonë.Nga ana tjetër regjimi komunist e shihte religjionin me frikë si ndikim i huaj derisa në 1967 u shpall mbyllja e institucioneve të kultit në Shqipëri si kisha e Xhamia.Kurse pas 1990 kur u përmbys ky regjim vihet re një ekstremitet.Kështu liberalizmi fetar për fat të keq po çon në futjen e disa rrymave ekstreme fetare që po përmbys disa anë pozitive të vendosur më parë.Kështu tani po vihen re përsëri martesat me karakter religjioz.Politika e shtetit shqiptar ndaj minoriteteve.Tradicionalisht populli shqiptar ka jetuar në paqe dhe mirëkuptim me popujt fqinj.Ai u është gjendur kurdoherë atyre në të mirë dhe të keq si rasti i pjesëmarrjes në revolucionin grek në 1821.E njëjta situatë ka qenë me pakicat.Kur shteti shqiptar u shpall i pavarur më 1912 tërë qeveritë shqiptare që erdhën më pas ratifikuan marrëveshjet për njohjen e minoriteteve.Pakicat në shtetin shqiptar përbënin 5% të popullsisë totale.Këtu kemi për të përmendur vetëm një rast krize.Pikërisht atëherë kur shteti grek po shpërngulte minoritetin çam në Greqi qeveria e Ahmet Zogut se për ti strehuar ata do detyrohej të shpërngulte minoritetin grek në Dropull.Si fillim ai i mbylli shkollat greke këtu,por edhe si pasojë e presionit ndërkombëtar por edhe mosdëshira e vetë Zogut për të mos ta vënë në zbatim kjo nuk u realizua.Nga ana tjetër pushtuesit tentuan të venë në grindje shqiptarët me pakicat si rasti në Kosovë shqiptarë me serb,por kjo nuk u arrit.Kurse në jug gjermanët tentuan të bënin një shkëmbim popullsie të minoritetit grek në Shqipëri me atë çam në Greqi që nuk u arrit.Nga ana tjetër regjimi i Hoxhës e privilegjoi minoritetin grek në vendin tonë.Kjo nuk u prish as me acarrimin mes dy shteteve deri në 1960, pavarësisht se u tentua me instrumentalizim.Minoriteti grek kishte gazetën e tij Llaiko Vima dhe një deputete grek në kuvend.U ndie edhe më i privilegjuar kur dy shtetet u afruan edhe më shumë në vitet 70-80.Pas vitit 1990 asgjë nuk ndryshoi në të drejtat e tyre.Minorateti grek ka edhe deputetët e tij si edhe një parti ajo për të drejtat e njeriut si edhe organizatën e tij që njihet me emrin OMONIA.Ndoshta një farë acarimi pati në vitin 94-95 me arrestimin e pesë minoritarëve në Greqi.Por përsëri kjo nuk ndryshoi asgjë.Shteti ynë për të nënshkruar marrëveshjen e asocimit nënshkroi këto ditë marrëveshjen për respektim të të drejtave të minoriteteve.1 Diaspora shqiptare në shekXIXShqiptarët e Maqedonisë lindore dhe asaj grekeShqiptarët e ThesalisëShqiptarët e PeloponezitShqiptarët e pashallëkut të beograditShqiptarëte shtetit malazez të 1830Diaspora shqiptare sot nëGreqiItaliTurqiSerbi

35

Mali ZiBosnjësKroacisëSpanjësFrancësGjermaniBullgariRumaniZvicërAustriRusiEstoniEgjiptLibiArabi SauditeAlgjeriAfrikë JugutSHBAKanadaMeksikëBrazilArgjentinëAustraliZelanda e Re

36

Çështë diaspora?Ç kuptojmë me këtë term?Me termin diasporë kuptojmë atë pjesë të popullsisë së një vendi që kohë pas kohe si pasojë e rrethanave të ndryshme për arsye ekonomike, politike dhe sociale është zhvendosur nga vendi i tyre amë në një vend tjetër.Nuk duhet ta ngatërrojmë me minoritetet që nuk janë gjë tjetër veçse ajo pjesë e popullsisë që jeton ngjitur me popullin amë dhe mundet që padrejtësisht ose në atë rajon ka qenë pakicë ti jetë vendosur një shteti tjetër si territor.Përpara se të flasim për historinë e diasporës shqiptare do të ishte me vend të flisnim për një parahistori të saj dhe nqs mund ta quajmë historia e diasporës ilire Fillesat e saj i ka që në prejhistori që atëherë kur një pjesë e brigëve fis ilir në afërsi tëShtipit të sotëm si pasojë e dyndjeve u shpërngul në rajonet e Izmirit të sotëm ose Trojës së atëhershme.Kjo është arsyeja që në luftën e Trojës ilirët ishin përkrah trojanëve dhe jo akeasve.Llogariten rreth 100mijë diasporë ilire në atë kohë nga 3milion sa kishte bota ilire nga brigët në Trojë, deri edhe Daki ,mesapët në Itali dhe deri sipas studiuesve një fis afër Palasës së sotme në PalestinëGjithashtu sipas librit Shpërngulja e shqiptarëve në shekuj një pjesë e fisit të pirustëve u shpërngul nga Iliria në Daki dhe u morr dhe atëhere me metalurgji. Ndërkohë fillesat e diasporës arbëresho-shqiptare do i kemi që atëhere kur sllavët u dyndën në Ballkan në shek VI-VII es dhe një pjesë e iliro-arbërorëve u dyndën nga veriu drejt jugut dhe një pjesë drejt Greqisë duke zëne psh tokat bosh të Peloponezit.Këtu i ka zanafillat diaspora arvanite ne Greqi.Faza e dytë ka të bëjë me periudhën e Stefan Dushanit në vitet 1333-1355.Përsëri kjo popullsi që nuk iu nënshtrua sundimit serb emigroi drejt Greqisë e përbën fazën e dytë Të krijimit të diasporës arvanite.Llogariten në 100mijë.Faza e tretë ka të bëjë me periudhën pas vdekjes së Skënderbeut ose fundi shek XV ku këtë herë emigruan drejt Italisë,kjo si rrjedhojë e marrëveshjeve që kishte bërë Skëndërbeu me shtetet Italiane.Llogariten në 300mijë nga 1milion sa kishte bota arbërore e atëhershme Gjithashtu një pjesë e popullsisë kristiane për të mos u konvertuar në myslimanë ikën përtej Adriatikut ose u shpërngul në viset në lindje të Ballkanit për ti shpëtuar sundimit të timarliut ose shqiptarit nga shqiptari.Shumë ikën në Thrakë nga e ka origjinën dhe Theofan Stilian Noli,Bulgari,Rumani,Moldavi dhe deri në Azov.Një pjesë emigruan në Hungari,Austri,Venedik dhe Trieste. Karakteristikë është se këta emigrantë i ruajtën ritet e tyre fetare dhe ngritën dhe aty kishat e tyre.Shembull është kisha e Arbanasit rreth 4km larg Tërnovës,Bulgari. Shqiptarët këtu janë me origjinë nga Opari, Kolonja,Përmeti dhe erdhën në 1597.Po kështu edhe në Calabri ishin të krishterë të ritit lindor.Ndërkohë një fazë tjetër do të jetë ajo brenda Perandorisë Osmane.Këtu e kanë origjinën shqiptarët e Maqedonisë së Selanikut që vajtën aty për punë krahu.Deri në fillim të shek XIX llogariten rreth 100mjë nga 2milion shqiptarë sa jetonin në atë kohë dhe kryesisht nga jugu dhe pjesa më e madhe nga Korça.Do ikin për shkak të varfërisë.Në fund të shek XIX do të fillojë një fazë tjetër.Kështu do largohen për shkak të dhunës që u krijua në shtetet e reja në Ballkan rreth 100mijë shqiptarë myslimanë të Peloponezit, Athinës dhe Tesali nga 1.5milion banorë sa kishte i tërë shteti grek.Apo rreth 10mijë dhe më pas 20mijë myslimanë nga shteti malazez që kishte 150mijë banorë

37

Nga ana tjetër 50mijë shqiptarë të pashallëkut të Beogradit dhe 100mijë shqiptarë të Nishit nga 1.5milion sa kishte shteti serb.Gjithashtu shumë shqiptarë do të shpërngulen me dhunë nga trojet e tyre që iu dhanë shteteve fqinjë në vitet 12-39 shek XX.Kështu nga 250mijë sa vajti shteti malazez ikën rreth 50mijë shqiptarë dhe erdhën kolonë malazez nga AmerikaNga 3milion banorë sa vatji serbia ikën mbi 400mijë shqiptarë në këtë kohë si 100mijë nga Maqedonia dhe 300mijë nga Kosova.Veç kësaj kemi dhe emigrantë politikë dhe kjo ndodhi kryesisht para dhe pas revolucionit të qershorit dhe më pas ishin antizogistë.Faza tjetër i përket emigrimit politik të emigrantëve antikomunistë në perëndim.Totalisht llogariten rreth 10mijë.Por ikën edhe mbi 300mijë nga Jugoslavia nga vitet 50 në vitet 80Shtojmë këtu edhe 30mijë çamë nga Greqia.Dhe faza e fundit pas viteve 90 si emigrantë politikë.Llogariten 1milion si 600mijë në Greqi,200mijë Itali, 100mijë Germani dhe të tjerë deri Turqi,Kanada dhe SHBA.Sot llogariten rreth 20milion shqiptarë në botë që për fat të keq vetëm 8milion flasin sot gjuhën shqipe.DIASPORA SHQIPTARE E SHEK XIXNë botë gjatë kësaj kohe ishin rreth 3milion shqiptarë ku 1.5milion jetonin brenda në vilajetet shqiptare dhe 1.5milion si diasporë.Kështu në shtetin grek nga 1milionbanorë që kishte shteti grek i asaj kohe rreth 400mijë ishin shqiptarë.Madje nga 400mijë që kishte Peloponezi rreth 250000ishin arvanitas.Arvanitasit për herë të parë kanë ardhur në shek VII-VIIIes ose atëherë kur u dyndën sllavët.Më vonë rreth 100mijë arvanitas u dyndën në kohën e sundimit të Stefan Dushanit në shek XIV.Arvanitas do të kishte edhe në Tesali,por ata do të asimilohen në fund të shek XIX.Numri i tyre u rrit veçanërisht në kohën kur sanxhaku i Trikallasa do të përfshihej në pashallëkun e Ali Pashë Tepelenës.Kështu sipas Irakli Koçollarit Arvanitët në Tesali në shek XV ishin rreth 12000kur vetëm vllehët ishin më shumë 20mijë dhe grekët ishin 10mijë dhe sllavët 5000.Kurse në kohën kur Thesalia iu dha Greqisë kishte 600mijë banorë ku 200mijëturq,150mijë vlleh,100mijë arvanitas,50mijë sllavë dhe 100mijë grekë.Arvanitët ishin të përqëndruar në Trikalla,La risa,Volos,etj.Lidhur me vilajetin e Selanikut theksojmë se nga 1milion banorë që kishte ky vilajet sipas Mitat Frashërit kishte rreth 100mijë shqiptarë si 15mijë në Selanik,10mijë në Drama,etj.Por kishte edhe shqiptarë ortodoks si në Keraferie,Serfixhe,Kozan,etj.Shqiptarët ortodoks kishin ardhur që në shek XIV dhe një pjesë e mirë ishin asimiluar,kurse ata mysliman kishin ardhur si punëtorë krahu në shek XVIII dhe në pjesë e mirë po turqizohen.Tërë shqiptarët myslimanë të Selanikut u shpërngulën në bazë të traktatit të Lozanit në Turqi në 1923.Shqiptarët e Thrakisë nga e kishte origjinën dhe Theofan Stlian Noli llogariten në shek XVIII rreth 14mijë si në Xanthi,Komotni,etj.Pjesa më e madhe ishin ortodoksë.Nga 400mijë që kishte pashallëku i Beogradit rreth 50mijë ishin shqiptarë, madje ata kishin edhe lokalet e tyre si mëngjesore.Por u shpërngulën kur u krijua shteti autonom serb në 1815Akoma më i madh ishte numri i tyre në pjesën tjetër që iu dha këtij shteti.Kështu nga 500mijë rreth 80mijë ishin shqiptarë si Aleksinac,etj.Edhe kur Krushjevci iu dha serbëve në 1840 nga 40000banorë rreth 10mijë ishin shqiptarë.

38

Diaspora shqiptare në Ballkan1 Diaspora shqiptare në GreqiËshtë nga diasporat më të hershme shqiptare mos themi më e hershmja.Fillesat i ka që në shek VI-VIIes atëherë kur filluan dyndjet sllave dhe për shkak të tyre një pjesë e iliro-arbërorëve u dyndën drejt jugut.Dhe ata shkuan kryesisht në Tesali.Popullsia shqiptare këtu ishte e dyta pas asaj vllahe dhe ishte dërmuese në pjesën perëndimore të saj.LLogariten në atë kohë 15mijë veta kur e tërë Thesalia perëndimore që ishte heterogjene kishte 50mijë si Grebene,Kozan,etj.Faza e dytë fillon me shek XIII-XIV,kur me sundimin serb të Stefan Dushanit të 1330-1550 shumë shqiparë u dyndën përsëri në jug.Por nqs në rastin e parë vajtën në Tesali tani vajtën më në jug drej Pelopenozit ku shumë shpejt u bënë popullsi shumicë dhe në tokat djerrë në perëndim zinin mbi 70% duke filluar nga Mesolongji dhe me rradhëFaza e tretë kemi tërheqie tani ku për të ruajtur fenë ortodokse pas pushtimit turk vajtën në Itali.Faza e katërt i përket shek XVII-XVIII ku tani si punonjës sezonalë,por më vonë qëndruan të përhershëm në qytetet e Maqedonisë greke si Selanik,Seres,Dramë, Kallamatë,etj.Në shek XX sipas Mitat Frashërit llogariten 100mijë myslimanë shqiptarë në statistica si turq.Por në shek XVI vajtën edhe shumë ortodoksë që në shek XX numri i tyre llogaritej po aq.Dhe pikërisht me traktatin e Lozanës turke- grek të 1923 ata u dërguan me dhunë në Turqi.Po këtu filloi faza e pestë ku si grekë,por në fakt ortodoksë shqiptarë të Trakës nga i njëjti rajon nga ishte dhe Noli vajtën në Trakën Greke.Nga 200mijë që kishte Traka numri llogaritej 30mijë.Dhe sot sipas të dhënave të Aristidh Koles rreth 4milion janë greko-arvanitë ose shqiptarë,por për fat të keq vetëm 1.5milion flasin dhe janë me ndjenjë shqiptare dhe pjesa më e madhe janë helenofilë.Edhe ish ministri i jashtëm grek Pangalos ishte me origjinë arvanite.Kujtojmë me nostaligji shifrën e Sami Frashërit që Athina në shek XVIII kishte 10mijë banorë ku 4000arbërorë dhe 3000grekë e 3000turq.Mgjth jo zyrtarisht por në masë rreth 50% e popullsisë së Peloponezit flasin gjuhën arvanite,në ishullin e dytë nga madhësia Eube po ashtu,në Beoti dhe Korinth mbi 60%.Sot janë 600fshatra ku flitet gjuha arvanite.Dhe faza tjetër i përket pas vendosjes së sundimit komunist.Por pjesa më e madhe mqs ishin nacionalistë lidhur me Çamërinë emigruan në SHBA .Dhe faza e fundit i përket pas viteve 90.Sot llogariten mbi 600mijë emigrantë në Greqi dhe përbëjnë mbi 60% të emigrantëve kryesisht në Athinë mbi 200mijë,Selanik mbi 100mijë dhe të tjerë.Ata kërkojnë legalizimin se kanë ndërmend të jetojnë përgjithmonë Diaspora shqiptare në ish Jugoslavi.Dhe këtu përfshihen nga ajo në Sloveni pas viteve 60 deri tek ajo në Zarë të Dalmacisë në shek XVI.Diaspora shqiptare në SloveniSot jetojnë rreth 6000 Dhe është një prej diasporave më të pasura.Kanë prona edhe në bregdetin slloven.Kanë ardhur pas viteve 60 atëherë ku Tito lejoi lëvizjen e lirë brenda dhe jashtë Jugosllavisë.Dhe në atë kohë shumë shqiptarë nga Kosova emigruan në republikën më të pasur jugoslave në veri që është Sloveni.Jetojnë në Bled,Maribor,por edhe Ljubjana.

39

Diaspora shqiptare në KroaciKëtu jetojnë rreth 20mijë veta.Fillojnë me diasporën më të vjetër të Zarës dhe vazhdojmë me diasporën e Slavonisë dhe më e reja ajo e Zagrebit.A Shqiptarët e Zarës.Ata i përkasin shek XVI.Disa e çojnë edhe më herë në shek XIII.Këtu shqiptarët u vendosën në 4fshatra të Zarës ose Zadarit të sotëm dhe një pjesë në ishujt e Dalmacisë.Sipas shumë studiesve ata emigruan gjatë sundimit të Stefan Dushanit.Vala e dytë i përket pas vdekjes së Skënderbeut ku një pjesë për rrugës për Venedik qëndruan në zonat e tij që i kishte në Dalmaci.Dhe vala e tretë i përket pas luftës Austro-Turke të fund shek XVII që për ti shpëtuar sundimit osman emigruan edhe këtu.Llogariten rreth 4000veta.Për shkak të kohës quhen arbëreshët e Zarës.B Shqiptarët e Slavonisë Lindore.Këta jetojnë në kufi me Vojvodinën në 4 fshatra të Slavonisë Lindore në Niknic,Jarak,Hërtkovc mes Savës dhe Shabacit. U vendosën këtu pas disfatës austriake në luftërat austro-turke në fund të shek XVII.Këta jetojnë rreth 2000veta.C Diaspora moderne e Kroacisë.Theksojmë se është e të njëjtës periudhë me atë Slovene dhe u larguan për të njëjtat arsye pas viteve 60 shek XX.Llogariten 14mijë veta.Edhe këta janë nga më të pasurit.Kanë fabrikat e tyre.Jetojnë në Zagreb,por edhe në rajonet e Riekës,etj.Diaspora shqiptare e Bosnjës.Sipas statistikave llogariten rreth 500mijë boshnjak kryesisht që janë me origjinë shqiptare dhe sot janë myslimanë në pjesën më të madhe,por edhe serbe.Por për fat të keq sot rreth 30mijë e flasin gjuhën shqipeKemi këtu rajonet e Izla Rjekës,por edhe të Sanxhakut që më pas u përfshinë në Bosnjë, sipas autorit Selami Pulaha në librin Pashallëku i Shkodrës.Grupi i dytë i përket atyre të sundimit osman të shek XIX.Dhe grupi i tretë i të njëjtës periudhë me atë të Sllovenisë,pra pas viteve 60 shek XX.Shqiptarët mbajtën një qëndrim pro federatës së Bosnjës dhe myslimanëve në luftën e Bosnjës të viteve 90.Madje në ushtrinë boshnjake egzistonte edhe një brigadë me shqiptarë.Dallohen këtu për luftë shqiptarët e Sarajevës,Rogaticës që ka një pjesë të konsiderueshme shqiptare dhe Srebrenicës.Diaspora shqiptare e SerbisëDhe këtu përfshihen shqiptarët e Vojvodinës,shqiptarët e pashallëkut të Beogradit,shqiptarët e rajonit të Sanxhakut,shqiptarët e Krushjevcit dhe shqiptarët e Beogradit.Numri real i tyre nuk dihet por pranohet se sot veç atyre të Kosovës Lindore në Serbi flasin shqip mbi 100mijë veta si në Vojvodinë 3000veta,Beograd 80mijë,etj.Por numri i tyre është rudhur shumë kur dihet se në pashallëkun e Beogradit dhe pjesën tjetët deri Krushjevc numri i tyre ishte 100mijë në popullsi pre 800mijë banorë.Por pranohet edhe sot që pjesa më e madhe e tyre u larguan në vitet 1830-1855 si myslimanë turq në Turqi.A Shqiptarët e Vojvodinës.Janë po 3mijë veta dhe i përkasin së njëjtës periudhë me ata të Slavonisë.Janë fqinj me ta në dy fshatra përtej kufirit.B Diaspora shqiptare e Beogradit

40

Këtu përfshihet nga më e vjetra ajo e Pashallëkut të Beogradit nga 400mijë veta që kishte në fund të shek XVIII rreth 25% myslimanë dhe nga këta 50mijë ose mbi 10% shqiptarë.Madje ata do të kishin edhe xhamitë e tyre në Beograd.Do të kishin pronat e tyre si mëngjesore,etj. Do të largoheshin menjëherë pasi Serbia fitoi statuin e autonomisë në 1815.Një grup tjetër që përbën diasporën shqiptare në Beograd është edhe grupi i të njëjtës periudhë me atë të Sllovenisë pasviteve 50 si krahë pune dhe përbëjnë 80mijë veta.C Diaspora shqiptare e Aleksinacit dhe KrushjevcitMe diasporë shqiptare të Aleksinacit do të kuptojmë diasporën shqiptare në rajonet që morri Serbia në 1830.Nga 500mijë banorë që kishte ky rajon 80mijë ishin shqiptarë.U shpërngulën të gjithë kur ky rajon iu dha Serbisë.Kurse rajoni i Krushjevcit kishte 50mijë banorë ku 15mijë ishin shqiptarë.Dhe këta u shpërngulën në 1840 sipas Historisë së vitit IV gjimnaz që e ka marrë si burim nga arkivat islame.

Shqiptarët e rajonit të SanxhakutNë rajonin ku shtrihet sot krahina e Sanxhakut banonte më përpara fisi ilir i autariatëve .Madje dyndja e sllavëve e shek VI-VII i preku fare pak këto rajone.Dhe ky fis vazhdonte t’i ruante traditat dhe zakonete tij deri në kohën e Stefan Dushanit në vitet 1330-1350 .Kjo për arsye se politica romanizuese nuk kishte bërë fare efekt në këtë rajon..Madje shumë historianë e përfshijnë këtë rajon në Arbëri.Kështu sipas Milan Shuflait Arbëria ndahej nga gjiri i Kotorrit me Malin e Zi dhe kufizohej me Bosnjën dhe rasjone të tjera e ndanin me Serbinë.Gjithsesi dokumentat e S.Pulahës tregojnë se emërtimet sllave dhe rrudhja e territorreve iliro-arbërore do të fillojë pikërisht pas sundimeve të mbretërive serbetë Nemanjës dhe Stefan Dushanit.Por gjithsesi autoktonë iliro-arbërorë sipas tij në veprën Sanxhaku i Shkodrës do të kishte deri në shek XVI-XVII si psh Isla Rjeka rreth Sarajevës së sotme me rreth10%.Dhe tani popullsia shqiptare do të ishte shumicë në rajonet rreth Sjenicës,Novi Pazarit ,Tutinit,etj ose në rreth 3000km2.Islamizimi i popullsisë do të fillojë pikërisht pas pushtimit osman dhe veçanërisht në shek XVI-XVII..Sipas Sami Frashërit në veprën e tij Kamus Alam nga 153000banorë që kishte kjo krahinë rreth 90000ose 60% myslimanë nga këta 46000ose rreth 32% shqiptarë dhe 28% ose 44000myslimanë sllavë dhe 40% ose 63000serbë ortodoksë.Shqiptarët ishin rreth 90% në nahijen e Tutinit. Sami Frashëri nuk fuste këtu rajonet e Plavës dhe Rozhajës. Dhe Në rajonet ku popullsia myslimane ishte shumcë shqiptarët ishin 5-10% ose rreth 3000shqiptarë.Kjo edhe për faktin se këto rasone janë në skajin më verior:Ndërkohë në rajonet ku serbomalazezët janë shumicë ku edhe për faktin se një pjesë janë shqiptarë të serbizuar pasardhës të Beranjëve këtu ata janë në përqindje pak më të lartë:Në rajonet e Novi Pazarit rreth 40% ishin shqiptarë por shumicë në këtë rajon..Vlen për tu përmendur në këtë kohë masakra e Bihorit e 1944 e kryer nga çetnikët serbë ku u vranë 4000shqiptarë.Ndërkohë pjesa tjetër u shpërngulën për në Turqi në vitet 50-60.Një pjesë janë regjistruar nga frika dhe shpërngulur si boshnjakë prandaj dhe sot figurojnë si diasporë boshnjake në Turqi.Ashtu si kudo dhe këtu rregjimi serb është përqëndruar në veri për t’i shkëputur fijet me Bosnjën apo në viset ku lidhen meshqiptarët e Malit të Zi,Kosovës dhe Shqipërisë. Por disa shiptarë janë rregjistruar si myslimanë sllavë dhe sot nga frika ose asimiluar ose është ulur numeri i tyre veçanërisht në Rozhaje,Plavë,Sjenicë,Novi Pazar ,Bjelopolje. Duke patur parasysh raportet serbo-myslimane një përqindje e përafërt e shqiptarëve në këto rajone do të ishte:

41

Gjithsesi sipas Abdulla Bytyçit në veprën e tij “Shpërngulja e shqptarëve”sot në Saxhak nga rreth 500000banorë nqs nuk do kishte shpërngulje rreth 173000do ishin shqiptarë, 150000 serbë dhe 177000myslimanë dhe sipas prof .Mujë Rugovës rreth 280000 janë me origjinë shqipëtare.Gjithsesi veç shqiptarëve të Rozhajës dhePlavës rreth 12000banorë të Sjenicës,Novi Pazarit, Tutinit ose më saktë të rajonit të Peshterit pranojnë se janë me origjinë shqiptare nga fisi shqiptar i Malsisë së Madhe të Kelmendit ose Kuçit.Pra gjithsej 600 shtëpiMgjth sot rreth 12000 banorë të zonës së Peshterit mendojnë se janë me origjinë shqiptare.Këto fshatra janë të rrallë dhe shtrihen në zona të ulëta .Janë të grupuara tre dhe nga tre.Sot këto fshatra i përkasin komunës së Tutinit dhe Sjenicës dhe në 7fshatra flitet vetëm shqip,në 3fshatra shqip dhe serbisht dhe në 4fshatra serbisht por janë me origjinë shqiptare.Ugla dhe Doliç janë në Sjenicë dhe të tjerat në Tutin. Sipas M.Bardhit ata sot një pjesë janë myslimanë sllavë.Mgjth kohët e fundit kanëkryer dhe martesa me serbët..Për Pazar zbresin në Sjenicë,Novi Pazar dhe Bjellopolje apo Tutin.Rrallë në Beranjë,Pejë,Rozhajë.Në mesjetë kanë qenë nën sundimin e Begollajve të Pejës.Kur Serbia fitoi autonominë u myslimanizuan .Ishin një oaz në mes të detit sllav.Kjo bëri të asimilohen.Por vazhdojnë të ruajnë origjnën e tyre nga Kelmndi nga erdhën pas disfatës Austro Hungarezëve në vitet 1680-1690.me Turqinë.Kështu bie poshtë teza e serbëve për shpërngulje të serbëve nga këto rasone.Përkundrazi ishin shqiptarët e krishterë që u shpërngulën pas disfatës së austriakëve dhe dëshmi më e mirë për këtë janë banorët shqiptarë të Peshterit.

Fshatrat ku jetonë sot shqiptarët janë: shqip aktualisht shqip deri vonë1)Baciça 70shtëpi; Shkrel2)Ugla 105 “ Mellajë3)Toçillovo 40 “ Karjukiç4)Borishtica 60 “ Suhidoll5)Doliçi 100 “ Bioc6)Deveçi 25 “ Ramoshevë7)Resheviçi 40 “ Tuzinë8)Leskovci 60 “ Rasën9)Neboji 80 “ Cetanoviç10)Dollova 100 “ Bugjevë11)Gova 60 “1 2)Gllogoviku 70 “13)Delimegjini 70 “14)Shepca 50 Pra janë gjithsej 14 fshatra që e flasin sot gjuhën shqipe në Sanxhak,kryesisht në rajonin e Peshterit. Me rreth 12mijë veta Diaspora shqiptare në Mal të ZiKëtu kuptojmë shqiptarët jo në rajonet etnike.Para se Mali Zi të fitonte autonominë në 1815 në shumë qytete të tij si Cetinë,Danilovgrad do jetonin shumë shqiptarë.Nga atë kohë nga 100mijë që kishte principata 15mijë ishin shqiptarë.Por këta u shpërngulën pikërisht në këtë periudhë.Aktualisht numri i tyre nuk i kalon më shumë se 500vetë si Tivat 144,Plevje 11,Nikshiq 32,Mojkovac 1 ,Kotor 63,Kolashin1

42

,Herceg Novi 25 Danilovgrad 8,Budva 60, Bjelopolje 35,Beranjë 41 dhe kryeqytetin tradicional të malazezëve Cetinje 46 kur dihet se më parë vetëm në Cetinje ka patur 2000vetë dhe në tërë Malin e Zi më shumë se 5000veta kur numri total i popullsisë së këtij rajoni është 360mijë banorë ose rreth 1/1000Diaspora shqiptare në MacedoniMe këtë kuptojmë shqiptarët që jetojnë në Macedoni lindore dhe jo në atë perëndimore që është rajon etnik shqiptar.Në fakt këta kanë jetuar këtu që para shek XVII dhe janë sjellë nga pronarë shqiptarë që i zotëronin këto toka.Nga 150mijë banorë që kishte ky rajon 20mijë ishin shqiptarë dhe kryesisht në Kratovë,Radovishtë.Një pjesë fshiheshin nga frika edhe pas emrit Pomakë.Shumë u shpërngulën.Edhe këtu numri nuk i kalon 1000 si Berovo 11,Delçevë 10,Demir Hisar 109,Gevgeli 141Kavardarci 50,Koçanjë 1,Kratovë 1,Kriva Palanca 1,Strumica 19,Sveti Nikolje 146, Negozino 131,Radovishtë 53,Shtip 77, Valandovo 58.Pra rreth 800 shqiptarë në 230mijë banorë ose 4/1000 kur më parë ishin rreth 15mijë shqiptarë në këtë rajon.Diaspora shqiptare në BulgariLlogariten gjithsej 100mijë veta,por për fat të keq vetëm 10mijë flasin gjuhën shqipe.Nga dera e tyre kanë dalë edhe shumë albanalogë bullgarë.Egzsiston edhe një degë e radios Sofje në gjuhën shqipe.Shumë shqiptarë ka në Sofje ku edhe është ngritur shoqëriaDrita.Por më e përmendur është ajo e Arbanasit në jug buzë lumit Marica.Ata erdhën që në shek XIV,por veçanërisht pas shek XV pas vendosjes së sundimit turk në Tërnovë,për të ruajtur origjinën ortodokse.Një pjesë ishin nga Korça.Më pas emigruan në Ukrahinë.Një pjesë erdhën edhe në fillim të shek XIX.Si vendbanime përmendim Arbanasi,Mandria,Kopillovec,Çiprovec,Zhelezna në rajonin e MihajlloGradit dhe më pas Veliko Tërnovo,Stara i Nova Zagoras,,Gorna i Dolina Orhajovica.Diaspora shqiptare në Rumani.Shqiptarët që në shek XVII emigruan edhe në Rumani në provincat e saj dhe në qytete si veçanërisht në Bukuresht,Krajovë,Ploesht,etj.Vlen për tu përmendur që 16 princa shqiptarë sunduan në Vllahi dhe Moldavi.Krijuan edhe shoqërinë Dituria.Llogariten 110mijë rumunë me origjinë shqiptare,por 15mijë flasin shqip.Kohët e fundit kanë patur edhe një deputet nga komunitetet.DIASPORA SHQIPTARE NË RUSISot llogaritet rreth 20000shqitarë në Rusi si në Irtusk, Vollgograd,etj si edhe në disa fshatra të Shën Petërsburgut të ardhur në fund të shek XVII por që për fat të keq si pasojë e politikës asimiluese dhe largësië nga vendi amë vetëm rreth 1000 shqiptarë e flasin sot gjuhën e tyre amëtare.Fillesat e saj kjo diasporë i ka që në shekullin XVII.Gjatë sundimit të sundimit të Katerinës u shpeshtuan vajtjet e shqiptarëve atje.Një pjesë e diasporës shqiptare në Rusi e kanë origjinën nga Korça, një pjesë nga rajonet shqiptare të Maqedonisë perëndimore,një pjesë nga nga Bullgaria të emigruar më parë dhe një pjesë sipas autores ruse Nina Smirnova në librin e saj Historia e Shqipërisë ikën nga rajonet shqiptare në Greqi.Në 1768 shumë shqiptarë iu përgjigjën thirrjes së komandantit rus të flotiljes Orllov dhe u futën në shërbimin rus dhe pas përfundimit të betejave qëndruan në Rusi. Ata u rradhitën edhe në flotilje ruse në luftën ruso-turke1781-1791.Më pas u vendosën në Odesë.Dhe sot rrugët e këtij qyteti kanë emrat

43

Arnautka.Gjatë Katerinës së madhe i njohur është edhe divisioni shqiptaro-grek që morri edhe kryqin e Shën Gjergjit për merita të caktuara. Ndërkohë qindra shqiptarë do vendoseshin në disa fshatra të Ukrahinës.Ato ishin rreth 5000 vetë,por sot e kanë haruar gjuhën shqipe. Gjithsesi sot e kanë për nder që janë me origjinë shqiptare.Mijëra shqiptarë gjithashtu ikën pas luftës austro-turke të vitit 1689.Hekurudha transiberiane do shkaktonte një fluks të rinj shqiptarësh për krahë pune.Shumë shqiptarë vajtën gjithashtu në Siberi .Sot vetëm në Irtushk të Siberisë janë rreth 800shqiptarë.Madje shumë shqiptarë do të bënin presion pranë qarqeve cariste për një qëndrim më realist ndaj çështjes shqiptare.Vlen për tu përmendur këtu përshëndetja që diaspora shqiptare e Irtushkut të largët i dërgon Ismail Qemalit me rastin e shpalljes së pavarësisë.Madje shumë shqiptarë do ndihmonin me ndihma shtetin e ri shqiptar.Shumë shqiptarë do të iknin pas përmbysjes së revolucionit të Qershorit në Rusi,do të vinin përsëri dhe do të iknin pas përmbysjes së kryengritjes së Fierit 1934.Dhe do të kemi pikërisht ndikimin e këtij komuniteti që nëshumë universitete ruse të hapet dega e Albanologjisë.Gjithsesi askush nuk mund ta mohojë faktin që milioneri shqiptar Bexhet Pacolli do të rikonstrukturonte shtëpinë e bardhë ose pallatin ku rrinin carët rusë.Komuniteti shqiptar është një prej komuniteteve më të pasura në vend,por që këtë pasuri e kanë vënë me djersë dhe jo me pisllëqe si komuniteti psh çeçen apo ai gjeorgjian në Moskë.Madje mbahet si një prej komuniteteve më të rregullta në pagimin e taksave në Rusi.11 Diaspora shqiptare në UkrahinëNë territorin e republikës së Ukrahinës në perëndim të saj në kufi me Moldavinë egzistojnë dhe disa fshatra me popullsi shqiptare si Zhvjenjogord (Karakurt),Dnjevdostroje(Taç), Gornikov Gjeandro), Georgievski(Vieshkë) (pra rreth 4 fshatra Sipas Abdulla Bytyçit rreth 50000banorë janë me origjinë shqiptare sot në Ukrahinë,por që për fat të keq rreth 5000 e flasin sot gjuhën shqipe.Fshati më i madh Karakurti bie sot në qarkun e Odesës afërsisht rreth 10km larg nga qyteti i Bollgradit. Ky qytet ndodhet pranë lumit Serllëk që derdhet në qytetin Jollpeg.Tre fshatrat e tjerë gjenden në bregdetin e Azovit . Vendi ku ndodhen fshatrat shqiptare është zonë tepore. Klima continentale është e volitshme për bujqësinë.Në lidhje me përbërjen etnike veç shqiptarëve jetojnë edhe bullgarë,ukrahinas,turq madje dhe gagauzë.Gagauzët janë turq të besimit kristian që ngelën këtu pas largimit të perandorisë osmane.Sipas rregjistrimit të 1972 në Ukrahinë jetonin rreth 4402shqiptarë.Vetëdija e tyre u rrit veçanërisht pas shpërbërjes së Bashkimit SovjetikFshatrat shqiptare të Ukrahinës janë themeluar në fillim të shek XIX kur shqiptarët me bullgarët u shpërngulën dhe u vendosën në Perandorinë Ruse.Në fillim banonin në një fshat tartar në anën e djathtë të një liqeni dhe më vonë shkuan në anën e majtë. Shpërngulja lidhet pikërisht me luftën e Krimesë kur Rusia me traktatin e paqes së Parisit 1856 humbi territorin e Besarabisë që ngeli në Perandorinë Osmane.Ata erdhën në fakt nga fshati Devça i Bullgarisë dhe u vendosën në këtë fshat në shekXVII.Këta shqiptarë ishin kryesisht nga Macedonia Perëndimore dhe Shqipëria JL afër Korçës.Fshati Devçë sot ndodhet në afërsi të Varnës në Bullgari.

44

Diaspora shqiptare në vendet scandinaveNë Danimarkë 30mijë,por 3000flasin gjuhë shqipe.Kanë hapur edhe shkollat e tyre Totalisht në vendet e tjera scandinave 200mijë si Norvegji 80mijë,por 5000flasin gjuhën shqipe,Suedi 50mijë,por 6000flasin shqipe.Jetojnë deri edhe Islandë dhe Finlandë.Shumica janë nga Kosova.Përmendim këtu edhe në Estoni 100shqiptarë.Diaspora shqiptare në vendet perëndimoreTheksojmë se është diasporë e re kryesisht dhe pas viteve 50 dhe nga Kosova dhe pas viteve 90 nga Shqipëria.Në Angli sot jetojnë edhe 40mijë shqiptarë kryesisht emigrantë nga KosovaNë Spanjë 800shqiptarë,pjesa më e madhe nga Kosova.Ndoshta numri më i madh,por nuk ka të dhëna.Në Francë 15000.Vala e parë në fund shek XIX.Vala e dytë si kundërshtarë të ZogutVala e tretë në vitet 45 si kundërshtarë të Hoxhës si edhe nga Kosova dhe vala e fundit 5000vetat e ambasadës.Në Belgjikë 30mijë veta,kryesisht në Bruksel dhe në zonë flamande.Lidhur me valën e njëjta situatë.Ka edhe këtu shumë të ardhur nga Kosova.Në Hollandë 10mijë,por 2000flasin shqipNë Germani janë 500mijë ku 400mijë kosovarë dhe 100mijë nga Shqipëria.E njëjta situatë.Në Shtutgard të Gjermanisë u vranë edhe vëllezërit Gërvalla.Nga ana tjetër kemi diasporën shqiptare në Austri dhe Zvicër.Diaspora shqiptare në Austri ku përmendim këtu arkitekt Karl Shqiptari që lidhi Austrinë me Italinë.Pra fillimet i ka që në shek XVIII.Përmendim këtu në Vjenë si psh atentati e organizuar prej tyre ndaj Zogut.Por më e fuqishme do bëhej me largimin e shumë shqiptarëve nga Kosova.Llogariten në 80mijë shqiptarë.Diaspora shqiptare në Zvicër llogaritet në 220mijë,por 140mijë flasin shqip.Shumica janë nga Kosova.Janë shumë atdhetarë.Por nga ana tjetër dyshohet shumë për mënyrën se si e kanë vënë pasurinë.Nga ana ideologjike është diaspora më heterogjene.Mendohet se bërthama e UÇK ka lindur në Zvicër.Llogariten në Evropën perëndimore 3milion numri i tyre,por rreth 1milion flasin gjuhën shqipe.Diaspora shqiptare në ItaliNdoshta para se të theksojmë për diasporën shqiptare në Itali theksojmë për të përmendur diçka.Kështu shumë fise ilire si mesapët dhe japigët kur popullsia në gadishullin Ballkanik ishte e denddur u dyndën në jug të gadishullit Apenin.Nga ana tjetër dihet që veriu i Apenineve ishte i banuar nga fisi ilir i venetëve.Por shpërngulja e vërtetë e shqiptarëve do fillojë në të vërtetë pas vdekjes së Skëndërbeut.Udhëheqësi i madh kishte nënshkruar një marrëveshje para vdekjes së së tij me Venedikun dhe Napolin se pas vdekjes së tij patriotët e tij do strehoheshin në pronat që i kishte ai në këto dy vende.Numri i tyre llogaritej në 200mijë.

45

Faza e dytë i përket shpërnguljes së shqiptarëve nga Peloponezi në shek XVI që për të ruajtur fenë e tyre nga turqit u shpërngulën në Itali.Për fat të keq diaspora e strehuar në veri dhe Venedik humbi gjuhën dhe u asimilua.Nga ana tjetër edhe sot në jug në Calabri dhe Siçili janë rreth 80 fshatra që flasin shqip.Jeronim Derada ishte arbëresh nga këto anë.Xhovani Krispi kryeministri i Italisë Moderne ishte nga këto anë.Sot llogariten 5milion italianë me origjinë arbërore nqs llogarisim me shtim 200mijë shqiptarët e shpërngulur në fund të shek XV, por për fat të keq vetëm 100mijë flasin gjuhën shqipe dhe kryesisht në jug.Nga ana tjetër shumë shqiptarë ikën si politikë pas luftës së dytë botërore.Dhe përmendi këtu hapjen e ambasadava,eksodin e marsit dhe si rrjedhojë pas viteve 90 rreth 300mijë emigrantë.Ata sot kërkojnë legalizimin dhe shtetësinë që për fat të keq nga 300mijë rreth 100mijë janë legalizuar.Por këtu është për tu theksuar se trajtimi që u bë emigrantëve tanë në Itali është më i mirë se i emigrantëve në Greqi.Diaspora shqiptare në Turqi Diaspora shqiptare në Turqi do e ketë zanafillën që në shek XVI.48valinj me origjinë shqiptare sigurisht do lenë ndikim edhe këtuNë qarkun e Edrenesë në shek XX do jetonin 22mijë shqiptarë.Në Stamboll flitet për 70mijë shqiptarë në fillim të shek XX.Pa filluar mirë shpërnguljet në Turqi jetonin rreth 300mijë shqiptarë.Përmendim këtu edhe 4ishujt e Marmarasë.Vendin e grekërve në Izmir e zunë shqiptarët e Ballkanit.Por shqiptarët në Turqi janë të përqëndruar në Anadoll,kryesisht në Eskishehir në kufi me kurdët.Kjo se shqiptarët ishin duarartë për ti bërë këto toka djerrë pjellore,por edhepër tu përballuar me racën e ashpër kurde.Vetë Mustafa Qemal Ataturku të ëmën e kishte shqiptare nga Selaniku.Ndërkohë totalisht sot në Turqi janë 10milion turq me origjinë shqiptare,por që për fat të keq vetëm 1milion e flasin gjuhë shqipe dhe të tjerët të asimiluar.Shumica erdhën me marrëveshjet greko-turke të 1923 dhe jugoslavo-turke 1923-1940.Sot janë 1000fshatra ku 600kosovare dhe 400çame dhe 4milion janë kosovarë dhe 1.5milion nga Çamëria.Diaspora shqiptare në shtetet arabedhe mardhëniet shqiptaro-arabe në shekujPrania e shqiptarëve në botën arabe dëshmon rëndësinë e fenoment shqiptar në detin e gjerë arab.Ndoshta edhe abuzohet pak,pasi aq të forta kanë qenë lidhjet shqiptaro-arabe saqë shumë herë në disa raste shqiptarët i marrin një popull me origjinë arabe.Mgjth mardhëniet datojnë që nga lashtësia me lidhjet iliro-fenikase.Disa emrin Palestinë e lidhin me emigrimin e një fisi ilir paleste që emigruan së bashku me fisin ilir të japigëve dhe mesapëve e këta atdheun e tyre e kanë në jug të shqipërisë Palasa,më vonë u vendosën në Paleste të Siçilisë dhe më pas në Palestinë.Ndikim kishin edhe në Siri ilirët.Më vonë arabët edhe u kërkonin ndihmë shqiptarëve që kishin emigruar që në shekXVIPrania e shqiptarëve në botën arabe gjatë shek XVI-XVII dallohet nga prania gjatë shek XVIII-XIX.Kjo se tani shqiptarët kanë rol të dukshëm deri në qeverisjen e vendit.Këto coloni shqiptare do të jepnin ndihmën e tyre edhe në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë si ajo e Egjyptit.

46

Disa coloni pas luftës së parë u shuajtën. Në Siri ku edhe këtu theksojmë se prania e parë e shqiptarëve vihet re me ardhjen e qeveritarëve shqiptarë në vilajetin e Damaskut ku më i përmenduri Mehmet Ali Pashë Qypryliu.Qeverisja e Shqiptarëve këtu do të vazhdojë deri në shek XIX.Numri i shqiptarëve në Siri do të shtohej me ardhjen e muhaxhirëve nga Nishi.Në mes të shek XIX në Siri jetoni 7mijë shqiptarë ku 4000të krishterë që nganjëherë regjistroheshin edhe si grekë.Për jetë të përhershme ata u vendosën këtu pas shekXVIII.Madje në fillim të shek XX morri karakterin e pakicave etnike.Edhe në Liban ishte sundimtar një shqiptar Ahmet Pasha.I biri i Mehmet Pashës Ibrahim Pasha e bëri Libanin pjesë të Egjiptit.Pashko Vasa si vali i Libanit i afirmoi shqiptarët këtu.Për disa kohë qëndroi edhe Ismail Qemali.Shqiptarët krijuan qendrat e tyre në Bejrut dhe Tripoli Në Palestinë shqiptarët shfaqen si fuqi ushtarake në shek XVIII.Përmenden gjatë kësaj kohe të vendosur nga Ahmet pasha 1000kalorës shqiptarë.Madje flitet që në Jeruzalem në 1967 jetonin 50familje shqiptare.pas pushtimit nga Izraeli një pjesë vajtën në Jordani.Në Irak fillimet i kemi që 1514 me Ahmet pashë Dukagjinin.Deri fillim të shek XX do vijë në sundim një dinasti shqiptareEdhe këtu shqiptarët u vendosën në kryeqytet në Bagdad.Komuniteti shqiptar në Irak ndikoi fuqishëm në përhapjen e bektashizmit në Shqipëri.Në dallim nga familjet e tjera shqiptare në Arabi me mbiemrin arnaut këtu nuk kanë këtë mbiemër që do të thotë janë më të shkrira dhe asimiluara me shoqërinë irakiane.Në Arabi nga Egjipti u ngulit në ushtri shqiptare prej 10mijë vetësh .Edhe në Jemen ndodhi e njëjta situatë ku u vendosën 8mijë vetë .Por një pjesë u larguan me shpalljen e pavarësisë.Në Egjypt dihet botërisht që shtetin egjiptian e krijoi Mehmet Ali Pasha.Por ngulimet do i kemi që 1517.Dihet që dinastia e fundit e Mehmet Aliut ishte Faruku që morri fund në 1952 kur u vendos republika.Deri në këtë kohë këtu ishte strehuar edhe Ahmet Zogu që bashkë me të iku në një vend tjetër .Përmendim këtu karakollët e Kajros.Ata krijuan edhe shoqërinë e tyre.Sipas një të dhëne thuhet se janë rreth 2milion egjiptian me origjinë arnaute,por që për fat të keq vetëm 18mijë regjistrohen si shqiptarë dhe që flasin gjuhën shqipe.Lidhur me Sudanin theksojmë se depërtimi filloi më vonë në shek XIX.Një pjesë pas ndarjes nga Egipti vajtën në Kajro.Dhe në fund për Libinë që në 1512 fillon ndikimi i jeniçerëve shqiptarë.Në 1793 përmenden 600detarë shqiptarë në Libi.Totalisht sot në rajonet myslimane nga Irani në Afrikën e Veriut jetojnë rreth 100mijë shqiptarë.Nga ana tjetër sipas Enciklopedisë Italiane që në vitet 30 në Etiopi jetonin 300shqiptarë.Diaspora shqiptare në Australi dhe Zelandë e Re.Në fund të shek XIX kanë ardhur edhe shqiptarë në Australi ,ku sot jetojnë rreth100mijë australianë me origjinë shqiptare.Aktualisht edhe në Zelandë të re popullsia është heterogjene ku jetojnë sot edhe 30mijë shqiptarë.Pjesa më e madhe e diasporës së kontinentit të largët të Australisë dhe Zelandës janë nga jugu dhe kryesisht nga Korça.Diaspora shqiptare në Afrikë të JugutEdhe në Afrikë të jugut jetojnë rreth4000 shqiptarë përfshirë këtu dhe pretendenti për fron mbretëror Leka Zogun që për 20vjet pas largimit nga Spanja jetoi në Johanesburg deri 1997 kur erdhi në Shqipëri.

47

Diaspora shqiptare në AmerikëSot në Kanada jetojnë mbi 50mijë shqiptarë të ardhur që në fund të shek XIX dhe jetojnë në qytetet e mëdhaja dhe të zhvilluar të saj si Toronta,Otava,etj.Në Argjentinë jetojnë rreth 100mijë shqiptarë kryesisht në Buenos Ajres.Të ardhur para shek XIX.Por për fat të keq 40mijë flasin shqip.Rreth 40mijë janë të ardhur nga rajonet arbëreshe të Italisë dhe sot pjesa më e madhe flasin italisht.Edhe në Brazil ka shqiptarë si në Brazilia,etjNumri i tyre është 30mijëNë Porto Riko 300shqiptarë.Diaspora shqiptare në SHBA.Kjo diasporë sot llogaritet në 500mijë.Fillesat i ka në 1892 kur në shqiptar ortodoks nga Boboshtica e Korçës emigroi në SHBA.Ai ishte i pari që shkeli tokën e bekuar.Arsyeja kryesore që njerëzit shkelnin aty ishte varfëria dhe shpresa për tu bërë i pasur.Aq më shumë kjo shpresë u shtua kur u përhap fjala për ar,veçanërisht në Alaskën e akullt.Ndërkohë një fazë tjetër do ishte ajo për arsye politike në vitin.Nga ana tjetër nga ish Jugosllavia emigruan shumë shqiptarë.Kështu veçanërisht nga Mali emigruan në SHBA në vitet 50-80 rreth 30mijë shqiptarë.Ata kanë krijuar edhe një lob të fuqishëm aty.Janë faktori kryesor që ndikuan në Luftën e Kosovës.Ashtu sikurse edhe diaspora atëherë në prag të Konferencës së Paqes dërgonte mesazhe përkrahje për shtetin shqiptat që të mos demoralizohej si Nëno moj mos ki frikë se ke djem në AmerikëDhe në fund deklarata e presidentit Willson se një fjalë kam e kam për Shqipërinë.shtetet ku jetojnë shqiptarët.Shteti origina flasinGreqi 4000000 1500000Itali 2500000 100000Turqi 10000000 1500000Sloveni 20000 6000Kroaci 30000 14000Bosnjë 500000 30000Mali Zi 100000 10000Serbi 500000 20000Macedoni 100000 15000Rumani 110000 15000Bulgari 100000 5000Spanjë 200000 1000Francë 250000 30000Germani 500000Belgjikë 100000 30000Hollandë 100000AustriZvicër 750000Danimarkë 75000Suedi 150000Norvegji 100000Rusi 50000

48

Ukrahina 20000EstoniArabiJemenIrakSiriPalestinëJordaniLibanEgjipt 2000000 60000TuniziAlgjeriSudanLibiEtiopiAfrica e Jugut 5000SHBA të dy shtetet 4000000 por 700000Kanada 100000Argjentinë 50000Brazil 25000Porto Riko 800Australi 800000 30000Zelanda e ReBritani 400000 4000047 Vendet Arabisë 10000048 Luksemburg 50049 Sllovaki 20000

Shqiperiaadministrative

49

HyrjeKy material flet për trojet shqiptare aktuale.E kemi quajtur Shqipëria administrative pasi ka të bëjë me ndarjen aktuale adiministrative në shtetet përkatëse ku kombësia shqiptare është shumicë.

50

Shqipëria administrativeRajonet ku trojet shqiptare në të cilët shqiptarët janë shumicë është 50mijë km2 ndërkohë ato rajone që janë troje shqipfolëse është 60mijë km2.Ndërkohë mos harrojmë që më parë trojet me shumicë shqiptare ishin 60mijë km2 dhe shqipfolëse 15mijë km2.Shqiptarët jetojnë në këto shtete Mali Zi, Kosovë,Shqipëri,Macedoni Perëndimore,Kosovë Lindore në Serbinë jugore dhe Çamëria në Greqi si edhe shqipfolës është edhe rajoni i Sanxhakut.Trojet shqiptare në Mal të Zi.Mali i Zi ka një sipërfaqe prej 13.800km2 dhe një popullsi pre 650mijë banorësh ku shqiptarët janë rreth 50mijë ose 8% e popullsisë së këtij shteti.Kurse nqs nuk do kishim shpërngulje shqiptarët do përbënin sot më shumë se 25% të popullsisë dhe do jetonin në më shumë se 4mijë km2.Rajonet ku shqiptarët janë shumicë zenë një sipërfaqe pre 800km2 dhe përbëjnë komunën e Ulqinit dhe Malsinë e Tuzit që sot përfshihet në komunën e Podgoricës dhe malsi e Vuklit në komunën e Plavës.Mos harrojmë që më parë zini rreth 3mijë km2 dhe përfshinin edhe Tivar,Ulqin dhe,Tuz,Plavë dhe Rozhaje,BjelopoljeKurse në anën tjetër sot trojet shqipfolëse përfshijnë edhe 1mijë km2 dhe përbëjnë edhe Podgoricën,Tivarin,Plavën,Rozhaje.Kurse trojet shqipfolëse më parë në këtë rajon do të ishin edhe në 2mijë km2 në Beranje, Kolashin,Plevje,Prijepolje.Komuna e Ulqinit.Shtrihet në bregdetin malazez të Adriatikut.Aktualisht ka 500km2 dhe 25mijë banorë ku 20mijë shqiptarë.Iu dha Malit të Zi në 1880 si rrjedhojë e presionit ndërkombëtar.Merren me turizëm.Malësia e TuzitKa 200km2.Quhet ndryshe edhe malsia e Podgoricës,pasi përfshihet në këtë komunë.Ka 10000banorë dhe të 10mijë shqiptarë.Iu dha Malit të Zi në 1913 në konferencën e Londrës.Malësia e Vuklit.Ka 100km2 dhe 3mijë banorë ku 2mijë shqiptarë.I tërë rajoni është i përfshirë nga emigrazioni.Trojet shqiplofëse.Trojet ku flitet sot gjuha shqipe zenë 1mijë km2 dhe përbëjnë edhe këto komunaKomuna e Tivarit Me 45mijë banorë ku 6mijë shqiptarë ose 12%.Më parë ky rajon kishte 10mijë banorë ku shqiptarë ishin 8mijë.Por u larguan si rrjedhojë e shpërnguljeve pasi iu dha Malit të Zi në 1878.Komuna e PlavësMe 21mijë banorë ku shqiptarë ishin 6mijë banorë ose 26% e popullsisë totale.Më parë ky rajon kishte 15mijë banorë ku 10mijë shqiptarë,por pasi iu dha edhe ky rajon Malit të Zi në 1913 filloi edhe shpërngulja e shqiptarëve nga ky rajon.Komuna e Podgoricës.Kishte 180mijë banorë ku shqiptarë ish 15mijë ose 15% e popullsisë totale.Dhe kjo së bashku me malsinë e Tuzit që e kemi përmendur më lart.Komuna e RozhajesMe 27mijë banorë ku numri i shqiptarëve ishte pak më shumë se 1mijë ose 4% e popullsisë.

51

Më parë shqiptarët këtu përbënin mbi 60% të popullsisë ,por si rrjedhojë e shpërnguljeve sot nuk përbëjnë veçse më pak se 1/20 e popullsisë së këtij rajoni.Rajone të tjera me popullsi shqiptare në Mal të Zi.Ndërkohë shqiptarët jetonin edhe në pjesë të tjera të Malit të Zi ku sigurisht numri i tyre është shumë i pakët.Le ti përmendim më poshtë duke bërë edhe krahasime Tivat Me 14000banorë ku 150shqiptarë ose 1% Ku më parë kishte 10mijë banorë ku 2mijë shqiptarë.Plevje Me 37000banorë ku 11shqiptarë ose 4/1000 ku më parë 20mijë banorë ku 2mijë shqiptarëNikshiq76mijë banorë ku 32shqiptarë ose 5/1000 ku më parë 30mijë banorë me 3mijë shqiptarëMojkovacMe 10mijë ku 1shqiptarë ku më parë 10mijë me 1mijë shqiptarë.KotorNga 23mijë banorë rreth 60 janë shqiptarë ku më parë 20mijë dhe rreth 1mijë shqiptarëKolashin Rreth 10mijë banorë ku 1shqiptarë dhe më parë 6mijë banorë 1mijë shqiptarëHerceg Novi 35mijë banorë dhe 25shqiptarë ku më parë 15mijë banorë e 1mijë shqiptarëDanilovgrad16mijë me 8shqiptarë ku më parë 10mijë me rreth 1mijë shqiptarëCetinjeTheksojmë se është kryeqyteti tradicional i malazezëve me 18mijë banorë ku 46shqiptarë dhe më parë 15mijë banorë ku 2mijë shqiptarë.Budva16mijë me 60shqiptarë ku më parë 15mijë me 1mijë shqiptarëBjelopolje 57mijë me 35shqiptarë dhe më parë 25mijë banorë ku 10mijë shqiptarëBeranje40mijë banorë me 41shqiptarë ku më parë 20mijë me 3mijë shqiptarëAndrevica 6mijë me asnjë shqiptar ku më parë 5mijë me 1mijë shqiptarëAktualisht i tërë ky rajon ka 320mijë banorë me 500shqiptarë ose rreth 1/1000.Më parë rajoni ka patur 190mijë banorë ku30mijë shqiptarë dhe dijmë se rajone të tilla si Beranje,Kolashin,Plevje përfshiheshin në trungun anësor shqiptar.Dhe i tërë ky pakësim i shqiptarëve theksojmë se është rrjedhojë e shpërnguljes me dhunë të tyre ku një pjesë e mirë sot janë vendosur në Shqipëri.Sot psh në Shkodër ka shumë njerëz që mbajnë mbiemrin e vendit nga kanë ardhur si psh Nikshiqi,etj. Komunat e Kosovës Lindore.Ato janë tre komuna Presheva,Bujanovci dhe Medevegja me 1249km2 dhe 100mijë banorë ku 75mijë shqiptarë.Në 1991 kërkuan autonomi dhe më pas referendum për bashkim me Kosovën.Një luftë e madhe ndodhi në këto tre komuna në vitin 2000ku kërkuan deri edhe bashkim me Kosovën nga Ushtria për çlirim të Preshevë,Bujanovc dhe Medvegje.Nga ky rajon janë shpërngulur edhe 100mijë shqiptarë të tjerë.Komuna e PreshevësKa aktualisht 50mijë banorë ku shqiptarët zënë 95% të popullsisë ose 47mijë veta dhe një sipërfaqe 500km2.Komuna e Bujanovcit.Ka aktualisht 30mijë shqiptarë ku shqiptarët zenë rreth 65% të popullsisë ose 19mijë veta.Për herë të parë në 2003 patën një prefekt shqiptar.Ka 400km2Së bashku me Preshevën ishin kaza më vete dhe deri 1913 përfshiheshin në sanxhakun e Prishtinës të vilajetit të Kosovës.

52

Më 1913 iu dha Serbisë.Deri 1945 ishte administrativisht e lidhur me Kosovën,por më pas në shenjë bashkim vëllazërim sipas Titos Presheva dhe Bujanovci iu dha Serbisë dhe komuna e Leposaviçit krahinës së Kosovës.Komuna e MedvegjësMe 350km2 dhe 20mijë banorë ku 35% ose 7mijë shqiptarë.Ishte pjesë e kazasë së Leskovcit të sanxhakut të Nishit.Më 1878 iu dha Serbisë.Janë 20fshatra dhe shpërngulja filloi që në këtë periudhë. Rajone shqipfolëse në SerbiMe këtë term kuptojmë rajonet e Malësisë së Peshterit me 12mijë banorë dhe 12fshatra të ndara në këto komuna të sotme të Serbisë në Tutin dhe Senicë nga rreth 60mijë banorë sa ka rajoni.Ka ardhur nga Kelmendi që në 1688 ose më saktë pas luftës Austro-Turke.Kosova.Aktualisht ka një sipërfaqe prej 10887km2.Më parë përfshinte një rajon më të gjerë.Në lashtësi përfshinte Dardaninë e atëhershme nga Tetova në Novi Pazar.Ndërkohë më pas me këtë përkufizim u përfshinë tërë territoret e dhëna Serbisë.Vetë Kosova iu dha Serbisë në 1913 në konferencën e Londrës.Trungu etnik shqiptar në Serbi përfshinte 15mijë km2 si vetë Kosova e sotme,Novi PazarSenicë rreth 2mijë km2 si dhe Kurshumli,Prokupje,Leskovc prej 3mijë km2 dhe sot rreth 12mijë km2 me Kosovë dhe Kosovë Lindore që e shtjelluam më lart.Kurse si troje shqipfolëse sot arrijnë edhe 1mijë km2 në Peshter dhe më parë arrijnte në 15mijë km2 si Nish,Vranjë,Pirot,Tren,Novi Varosh,Pirot,etj Dhe është ky rezultat sot si rrjedhojë e shpërnguljeve ku llogariten mbi 1milion të shpërngulur nga këto troje dhe me shtim natyror numri i tyre arrin mbi 3milion.Gjithsesi Kosova sot përbëhet nge 29njësi administrative që ne do i shtjellojmë më poshtë.Si popullsi ka patur në 1981 1.600000banorë ku 1200000shqiptarë dhe pas ngjarjeve të 1999 ka 1.500000 banorë ku 1.400000 shqiptarë dhe 100000serbë dhe pakica të tjera.Komuna DeçanitMe 40fshatra 60mijë banorë dhe 300km2 ku para luftës së 1999 rreth 1mijë serbë dhe sot më pak se 500 serbë.I përmendur për manastirin e Deçanit prej 1000ha të ndërtuar gjatë mesjetës dhe serbët sot e quajnë si simbol të tyre Komuna e GjakovësMe 131700banorë ku vetëm 7% serbë dhe të tjerë shqiptarë.Ata pak serbë jetojnë brenda qytetit.Si komunë ka një sipërfaqe prej 700km2.Në qytet jetojnë 61400banorë ku 90% shqiptarë dhe 4% serbë e 7% kombësi të tjeraKomuna e Gllogovcit Theksojmë se është qendra e Drenicës.Me 70mijë banorë si komunë ku vetëm aty tek 1% serbë.Këtu serbët kanë kryer krime të shumta gjatë vitit 1999.Si sipërfaqe 300km2 si komunë.Komuna e GjianitMe 70mijë banorë ku 600km2 si komunë.Shtrihet në perëndim të Kosovës ku rreth 30% serbë.Është e vetmja komunë në jug të Mitrovicës me një përqindje të konsiderueshme serbe.

53

Në qytet serbët janë me përqindje të konsiderueshme ka një përqindje të konsideKomuna e Dragashit ose e GorësMe 18mijë banorë ku 100serbë, 1100kosovarë dhe të tjerë rreth 16800goranë siç njihen ndryshe myslimanët sllavë të këtij rajoni.Si komunë ka një sipërfaqe prej 400km2Shqip goran dmth malësorë.Lidhur me origjinën e tyre ka tre mendime.Serbët mendojnë se janë serbë të sllavizuar.Shqiptarët mendojnë se janë shqiptarë të serbizuar në kohën e Stefan Dushanit në shek XIV.Ka edhe një teori që thekson se janë vllehë të sllavizuar pasi nga zakonet duket se janë shumë arkaikë ose të mbyllur e të vjetër.Nga ana tjetër goranë jetojnë edhe në rajonin e Kukësit në Shqipërinë Kolesjan,Kala e Dodës dhe Shishtavec dhe numri i tyre është rreth 5mijë veta.Gjithashtu në republikën e Maqedonisë jetojnë edhe 30mijë myslimanë sllavë në Mavrovë,Rostushë dhe Malsitë e Tetovë dhe Gostivar.Nga ana tjetë gollobordasit në Shqipëri janë sllavofonë dhe jo sllavë etnikë dhe puna si muratorë i ka lidhur të mësojnë gjuhën slave.Komuna e Istogut.Me 50mijë banorë ku vetëm 7mijë serbë dhe të tjerë shqiptarë.Me 400km2 Edhe këtu janë kryer krime të rënda në vitin 1999Komuna e KaçanikutMe 45mijë banorë dhe 200km2 ku rreth 1% serbë.Ka 80 fshatraIshte pjesë e sanxhakut të Shkupit.Iu bashkua më pas krahinës së Kosovës.Shtrihet në juglindje të Kosovës.Komuna e MitrovicësMe 116500banorë dhe 600km2.Në këtë komunë 81% janë shqiptarë dhe pjesa tjetër serbë, boshnjakë,romë.Brenda në qytet jetojnë 68mijë banorë me 71% shqiptarë ose 47mijë dhe 9mijë serbë e 10mijë boshnjakë dhe romë.Në këtë komunë ka patur shkatërrime të shumta në vitin 1999 dhe pas 1999 trazira ose më saktë pjesa në veri të lumit Ibër që ndan qytetin është e pushtuar nga serbët.Më parë ka qenë e përfshirë në rajonin e sanxhakut dhe më pas si kaza në sanxhakun e Prishtinës në vilajetin e Kosovës derisa në 1945 u përfshi në krahinën autonome të Kosovës.Shqiptarët janë të përqëndruar këtu pikërisht në jug të këti lumi kryesisht dhe në fshatrat në jug të qytetit.Në veri ishin përqëndruar vetëm në fshatin e Frashërit me shumicë dërmuese shqiptare mbi 80% dhe sot është në fshat i përzier me mazhorancë serbe e kjo si rrjedhojë e spastrimit etnik.Pikërisht në rajonin në veri të Mitrovicës është edhe miniera e pasur e Trepçes për të cilën u bë lufta e vërtetë në Kosovë.Nga kjo komunë pas 1986 u shkëputën edhe dy rajone të tjera si komuna më vete ajo e Zveçan dhe Zubin Potok me shumicë dërmuese serbe ku është përfshirë edhe zona industriale e Kosovës.Komuna e ZveçanMe 9mijë banorë ku 74% serbë dhe pjesa tjetër shqiptarë.Si sipërfaqe komuna është 100km2

54

Shqiptarët janë shumicë vetëm në këto fshatra të kësaj komune që janë Boletin, Lipa dhe Zaza.Komuna e Zubin PotokMe 8mijë banorë ku serbët janë 72% në këtë komunë dhe pjesa tjetër shqiptarë.Shqiptarët janë të përqëndruar vetëm në fshatin Cabar.Si komunë ka 100km2Komuna e Leposaviçit Me 15mijë banorë ku 90% serbë dhe 1100 shqiptarë.E vetmja komunë me mazhorancë pothuajse absolute serbe edhe para luftësFshatrat shqipttare janë Ceranja dhe Bistrica e Shalës.Shqiptarët jetojnë në jug të qëndrës.Theksojmë se deri 1945 nuk i ka përkitur Kosovës,por Tito ia dha këtë rajon prej 600km2 Kosovës dhe ia morri asaj Preshevën në shenjë bashkim vëllazërimi me serbët.Aktualisht tre komunat e mësipërme së bashku me veriun e Mitrovicës pas 199 kanë krijuar një rajon autonom serb me dëshirë për bashkim me Serbino në rast ndarje të Kosovës.Komuna e Kamenicës.Me 60mijë banorë ku 76% shqiptarë dhe 22% serbë e pjesa tjetër e komuniteteve të tjera të Kosovës.Me 500km2.Komuna e Lipjan Me 80mijë banorë prej të cilëve 63mijë shqiptarë, 10mijë serbë dhe 7mijë nacionalitete të tjera.Ishte Ulpiana e lashtë e dardanëve.Vetë qyteti kishte 3400serbë 2600 shqiptarë dhe 1mijë kombësi të tjera.Si komunë ka një sipërfaqe prej 500km2Komuna e RahovecitNjë komunë me 60fshatra me 60mijë banorë ku 90% shqiptarë.Pakicat e tjera serbë,malazezë,romë,goranë.Pësoi dëme në vitin 199 dhe bënte pjesë në krahinën e Drenicës.Ka një sipërfaqe prej 300km2.Serbët jetojnë vetëm në dy fshatra Ho.Serbët jetojnë vetëm në dy fshatra Hoçë e madhe dhe e vogël.Këtu ndodhet edhe një rajon i vogël i Malishevës me pothuajse 100% shqiptarë dhe shtrihet në jug.Ajo pritet të bëhet komunë më vete.Ka një popullsi prej 20mijë banorë.Komuna e SuharekësKa një popullsi prej 87mijë banorë ku 96% shqiptarë dhe pjesa tjetër serbë.Pësoi dëme të shumta në 1999.Bën pjesë në rajonin e Drenicës.Ka një sipërfaqe prej 400km2.Komuna e PrishtinësVetë qyteti i Prishtinës ka një popullsi prej 163mijë banorë. Ku 21mijë serbë dhe 13mijë të nacionaliteteve të tjera,kurse nga ana tjetër të tërë shqiptarë.Kemi hotel Grand, lagjen e vjetër Dardania.Theksojmë se është kryeqendra e Kosovës.Nga ana tjetër vetë Komuna ka 600km2 , kurse si popullsi rreth 225mijë banorë ku edhe këtu 80% shqiptarë dhe pjesa tjetë serbë dhe brenda në qytet jetojnë shumë romë ose ashkalinj që kosovarët i thërrasin ndryshe egjyptianët.Serbët jetojnë kryesisht në Graçanicë një rajon prej 100km2 dhe 13mijë banorë në jug të Prishtinë ku 90% serbë dhe pritet që në

55

bazë të negociatave ky rajon të bëhet komunë më vet.Këtu ndodhet edhe një manastir me të një njëjtin emër.Para 1986 në komunën e Prishtinës janë përfshirë edhe rajonet e Fushë Kosovës, Obiliqit ose Kastriotit siç njihet ndryshe Novo Bërdës që për shkak të rëndësisë së tyre industriale qeveria serbe e Milosheviçit i shpalli komuna më vete dhe pas 1999 janë shpallur si enklava më vete.Komuna e Novo Bërdës.Me 5mijë banorë ku serbët janë 70% se 3500banorë dhe pjesa tjetër shqiptarë.Ndodhet afër Prishtinës dhe deri para 1986 ishte në këtë komunë.Si sipërfaqe rreth 100km2.Komuna e ObiliqitKjo komunë ka 50mijë banorë dhe 100km2 me një heterogjenitet popullsie,ku numri i shqiptarëve dhe serbëve është pothuajse i barabartë.Komuna e Obiliqit ose Kastriotit siç njihet ndryshe nga ana ekonomike ka një minierë qymyrguri.Edhe kjo komunë më parë ka qenë pjesë e komunës së Prishtinës.Ka edhe kjo komunë një sipërfaqe prej 100km2.Komuna e Fushë Kosovës.Me 40mijë banorë ku 59% shqiptarë, 24% serbë,17% nga komunitete të tjera si romë,etj.Dhe ka një sipërfaqe si komunë prej 300km2.Deri 1981 ishte pjesë e komunës së Prishtinës.Pas 1986 u shpall Komunë më vete.Komuna e Klinës.Bën pjesë edhe kjo komunë në rajonin e Drenicës. Ka 70mijë banorë ku 50mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë katolikë, 5mijë ciganë,10mijë serbë.Si komunë ka një sipërfaqe prej 400km2.Komuna e PejësMe një sipërfaqe 600km2.Kurse si popullsi Peja ka 150mijë banorë ku 110mijë shqiptarë, 22mijë serbë dhe 18mijë nacionalitete të tjera.Vetë qyteti i Pejës ka 70mijë banorë ku 76% shqiptarë dhe 13% serbë.Komuna e PodujevësMe një sipërfaqe 500km2.Si komunë ka një popullsi prej 90mijë banorë ku vetëm 1400serbë.Shtrihet në veri të Kosovës.Komuna e Prizren Me një sipërfaqe 600km2.Si komunë ka 130mijë banorë ku 78% shqiptarë,5% serbë dhe 17% të tjera.Kështu rajoni i vetëm i banuar nga turqit është Mamusha me 5000 banorë dhe 100km2Ku turqit përbëjnë 84% të popullsisë së këtij rajoni.Ka 80 fshatra.Nga ana tjetër edhe fshati i Junikut qëndresa e luftës në Kosovë në vitin 1999 dhe me 5mijë banorë ku 100% shqiptarë pritet të bëhet komunë më vete me projektin e ri të decentralizimit.Vetë qyteti ka 70mijë banorë ku 70% shqiptarë,10% serbë dhe 20% nacionalitete të tjera.Theksojmë se ishte qendra e Lidhjes shqiptare të prizrenit të fund shek XIX.Komuna e Serbicës ose SkënderajtMe një sipërfaqe 400km2 dhe si komunë ka 65 mijë banorë ku 98% shqiptarë.Shtrihet në qendër të Drenicës.Komuna e Shtimjes

56

Me një sipërfaqe 200km2 dhe si komunë ka një popullsi prej 27mijë banorësh ku 93% shqiptarë.Këtu shtrihet fshati Raçak ku ndodhi edhe masakra.Komuna e FerizajtMe një sipërfaqe 500km2 dhe si komunë ka një popullsi prej 127mijë banorë ku shqiptarë janë 90% dhe serbë 6% e 4% pakica të tjera.Numri i serbëve ka qenë më madh,por janë larguar.Serbët tani janë të përqëndruar në qytet k unga 57mijë banorë që ka qyteti 82% shqiptarë dhe 9% serbë dhe pjesa tjetër romë.Nga ana tjetër fshati Han i Elezit me 100km2 që pritet të bëhet komunë më vete në bazë të projektit të decentralizimit ka 3mijë banorë ku mbi 90% serbë.Shtrihet në juglindje dhe është pikë doganore me MaqedoninëNë rajone të tjera pothuajse nuk ka serbë.Ata janë të përqëndruar si kudo edhe këtu në enklava të izoluara.Në këtë komunë përfshihej më parë edhe rajoni i Shtërpcës që pas 1986 u bë komunë më vete dhe ka shumicë serbe.Komuna e ShërpcësMe një sipërfaqe 100km2.Si komunë ka 14mijë banorë ku 60% serbë dhe 37% shqiptarë.Shtrihet në jug të qytetit të Ferizajt.Komuna e VitisëMe një sipërfaqe 300km2.Si komunë ka 40mijë banorë dhe mbi 90% shqiptarë.Shtrihet në juglindje buzë kufirit të Maqedonisë dhe Serbisë.Komuna e VushtrisëMe një sipërfaqe 400km2.Si komunë ka 90mijë banorë ku 91% shqiptarë.Serbët janë në Gojbuje,Grace dhe Prilluzhe.Krahina e DrenicësMe 900km2 dhe 200mijë banorë.Shtrihet në qendër të Kosovës mes Prizren,Pejë,Prishtinë,Gjakovë dhe Mitrovicë.Popullsia në këtë krahinë është mbi 95% shqiptare.Qendër patriotike e Kosovës ku përmendim pas 1945 nga Shaban Polluzha deri si kryeqendër e UÇK në luftën e vitit 1999.Vemë në dukje se është baza e Partisë së Ardhmërisë së Kosovës e drejtuar nga biri i saj Ramush Haradinaj.Shala e BajgorësMe 500km2 dhe është krahinë në veriperëndim të Kosovës mes Malit të Zi në një anë dhe Mitrovicës,Istogut dhe Drenicës.Pjesa më e madhe përfshihet nga komunat e Zveçan,Zubin Potok dhe një pjesë e Leposaviçit.Ka 40mijë banorë ku si pasojë e shpërnguljeve sot mbi 75% janë serbë.Quhet ndryshe edhe Kolashini i zi pasi ka qenë deri 1878 pjesë e Kolashinit të Malit të Zi.Quhet edhe Banjica pasi përbëhet nga shumë burime termale.Dallohet për shumë pasuri minerale.Minoritetet në Kosovë Kosova ka një popullsi prej 1865000banorë ku minoritetet në këtë rajon zënë rreth 350mijë vetë ose më pak se 20%.Minoriteteve veç pjesëmarrjeve në zgjedhje u është garantuar nga 120 vende që ka parlamenti edhe 20vende ku 10 i kanë serbët edhe nqs nuk merr pjesë asnjë në zgjedhje si edhe 10vende të tjera i kanë pakicat e tjera ku 2 turqit,2boshnajkët,2romët, 2goranët dhe 2 ashkalinjtë.

57

Minoritetet janë këto. Goran në rajonin e Gorës,ashkalinj dhe romë në qytete të mëdha si Prishtinë,etjTurqit në Prizren dhe Mamushe,serbët në veri por edhe lindje,kroatë në Janjevë,boshnjakë në Mitrovicë,myslimanë në fshatin Ozdrim afër Pejës,çekrezë të ardhur që në 1880 nga rajoni i Nishit,etj.Religioni në Kosovë.Lidhur me religjionet 85% e shqiptarëve të Kosovës janë myslimanë dhe pjesa më e madhe syni e më pak bektashianë15% janë bektashianëNga ana tjetër pakicat veç serbëve të tjerët janë myslimanë si boshnjakët dhe goranët që janë bektashianë,kurse kroatët janë katolikë.Shqiptarët në Serbi.Numri i tyre ka qenë shumë i madh.Kështu në rajonin e Nishit mbi 30% e popullsisë ishin shqiptare.Kurse pas shpërnguljeve u pakësuan.Kështu ngelën rreth 7mijë shqiptarë dhe 150mijë serbë ose rreth 5%.Përmendim në Nish 5%,Vranjë 6%,Pirot 3%.Por një pjesë e mirë e tyre sot janë asimiluar.Shënim Më gjerë këto tema janë trajtuar në libra të tjerë.Maqedonia.Trojet ku jetojnë shqiptarët në Maqedoni i ndajmë në tre grupe.Trungu etnik shqiptar ku shqiptarët janë shumicë dhe mbi 45% e popullsisë dhe këtu përfshihen Dibra,Gostivari,Kërçova,Struga dhe ½ e Shkupit dhe Kumanovës me rreth 5650km2 dhe rreth 540mijë banorë ku shqiptarët zenë rreth 360mijë banorë ose 67% e popullsisë.Trungu anësor shqiptarPërfshihet një pjesë e Kumanovës,Shkupit, Manastiri,Resnja,Prilepi,Velesi,Krusheva Me rreth 9000km2 dhe 1milion banorë ku jetojnë rreth 100mijë shqiptarë.Troje të tjera shqipfolëseKu përfshihen Demir Hisar.Gevgeli,Kavardarci,etj me rreth 9mijë km2 dhe 230mijë banorë ku rreth 1mijë shqiptarë.Kurse në komunat e Vinishës,Provishtipit dhe Brodit me rreth 2000 km2 dhe 50mijë banorë nuk jetonte asnjë shqiptar.Trungu etnik shqiptarSiç e përmendëm edhe më lart përfshinte një rajon prej 5650km2 dhe 540mijë banorë ku 360mijë shqiptarë ose 67% e popullsisë.Pakicat e tjera që jetonin këtu janë turqit 10mijë banorë ose 3%,tërbeshët 30mijë banorë ose 9%,40mijë romë ose 10%, serbë 20mijë ose 2%.Komuna e Dibrës Me 274km2 22mijë banorë ku 10mijë shqiptarëShqiptarët do ishin shumicë në vetë qytetin me 13mijë banorë ku 9mijë shqiptarë.Turqit në Centra Zhupa me 4mijë banorë ku 3mijë turq.Ky rajon ka pësuar shpërngulje pasi më parë ka patur 75mijë banorë ku rreth 50mijë shqiptarëKomuna e Gostivarit Me 1341km2 dhe 101mijë banorë ku 64mijë shqiptarë.Shqiptarët janë shumicë në vetë qytetin prej 45mijë banorësh ku 35mijë shqiptarë.Ata shumicë do ishin edhe në këto komunaCegranje me 11mijë ku 7000shqiptarë, Negotino Poloska me 15mijë banorë ku 10mijë shqiptarë

58

Dolna Banjica,Svirnovo,Vrutok me 8mijë,5mijë dhe Vrutok 6mijë mbizotërojnë maqedonasit dhe këtu shqiptarët janë 2mijë,1mijë,1mijëNë Vrapçishte shqiptarët janë përsëri shumicë me 8mijë ku 5mijë shqiptarë,kurse në Mavrovë,Rostushë me 1mijë banorë dhe 10mijë banorë janë maqedonasit myslimanë ose më saktë tërbeshët me 7mijë banorë ku shqiptarët janë rreth 3mijë.Komuna e KërçovësMe 854km2 dhe 51mijë banorë ku 24mijë shqiptarë.Në vetë qytetin prej 27mijë banorësh shqiptarët janë pakicë prej 10mijë vetëshNë Drugovo që ze rreth ½ e sipërfaqes së Komunës e shtrihet në jug me 4mijë banorë ku vetëm 1mijë janë shqiptarë.Në Zajas vendlindja e udhëheqësit të BDI Ali Ahmetit me 10mijë banorë ku 8mijë shqiptarëNë Vrapeshtica me 2mijë banorë numri i shqiptarëve gjithashtu është i papërfillshëm Në Oslomej me 9mijë banorë numri i shqiptarëve është 6mijë.Edhe këtu ka patur shpënrgulje të mëdha.Nga ana tjetër ka pak shqiptarë ortodoksë që janë drejt asimilimit.Komuna e Kumanovës 1214km2 me 126mijë banorë ku 40mijë shqiptarë.Nga ana tjetër në këtë komunë jetojnë edhe 20mijë serbë,kryesisht në verilindje.Shqiptarët jetojnë në veri perëndim dhe perëndim.Numri i tyre do ishte më i madh pasi shtimi është i lartë tek shqiptarët dhe përqindja e tyre ka ngelur si në 1913 ose rreth 35%.Kjo si rrjedhojë e shpërnguljeve veçanërisht në 1913 pasi iu dha ky rajon Serbisë.Komuna e Likovës ka 25mijë banorë me 15mijë shqiptarë.Komuna e Orashac me 2mijë banorë kryesisht serbëKomuna e Staro Negoriçanit me 5mijë banorë ku 1mijë shqiptarë dhe shumica serbëKleçovë me 2mijë banorë ku shumica serbë.Nga ana tjetër qyteti i Kumanovës me rrethinat do ketë 94mijë banorë ku 24mijë shqiptarë ose 25% ku brenda në qytet shqiptarët janë mbi 50% dhe në perëndim e veriperëndim mbi 70% ,kurse në jug dhe lindje 10% e më pak.Numri i serbëve është rreth 15mijë ose 17% në qytet dhe verilindje e lindje.Komuna e Strugës Me 507km2 dhe 54mijë banorë ku 24mijë shqiptarë ose 48%.Ka pak vllehë dhe shqiptarë ortodoksë.Më parë numri ka qenë mbi 50%,por i zvogëluar si rrjedhojë e shpërnguljeve kryesisht në vitet 50-60.Në vetë qytetin me rrethinat me 34mijë banorë shqiptarët janë pakicë me 11mijë.Vevçani me 2mijë banorë ku të 2mijë maqedonas ose mundësia më e madhe është të jenë shqiptarë ortodoksë të asimiluarVeleshta me 7mijë banorë ku 5mijë shqiptarë Labunishta me 9mijë banorë ku 6mijë shqiptarë.Delogozhdi me 6mijë banorë ku 4mijë shqiptarë.Lukovo me 2mijë banorë e të 2mijë shqiptarë Komuna Shkup Me 1818km2 dhe 506mijë banorë ku 100mijë shqiptarë.Jetojnë edhe 60mijë romë,40mijë turq, 20mijë serbë dhe 280mijë maqedonas ose 56% e popullsië.Më parë ka patur 60mijë banorë me 35mijë shqiptarë.Por numri i shqiptarëve është pakësuar për shkak të shpërnguljeve të shumta pasi iu dha ky rajon Serbisë.Është qyteti i dytë i madh pas Tiranës ku jetojnë shqiptarët.

59

Përqindja e maqedonasve u shtua në këtë rajon pas tërmetit të vitit 1968 ku shumë shqiptarë u larguan dhe në anën tjetër qyteti u zgjerua në jug ku nuk kishte asnjë shqiptar.Aktualisht shqiptarët jetojnë në veri dhe veri perëndim e perëndim mbi 50% kurse në qytet janë rreth 20%.Në veri lindje jetojnë serbët.Në jug maqedonasit mbi 90% dhe në qendër rajon i përzier ku jeton shumica e romëve.Qyteti i Shkupit ka 440mijë banorë ku jetojnë rreth 60mijë shqiptarë ose 15%Jetojnë romë 60mijë ose përsëri 15% dhe maqedonas mbi 70%.Regioni i Shkupit për lehtësi administrative është ndarë në pesë rajone që janëGazi baba me 60mijë banorë ku 15mijë shqiptarë ose 25% dhe jetojnë edhe 10mijë romë.Çair 80mijë banorë me 20mijë shqiptarë ose 25% si edhe 15mijë romë ose rreth 20%.Karposh me 90mijë banorë ku 27mijë shqiptarë ose 30% dhe 20mijë romë ose 20%,Kisela Voda me 10mijë shqiptarë ose 10% e 5mijë serbë ose 5% dhe mbi 80% maqedonas nga 90mijë banorë.Vetë qendra e Shkupit ka 21mijë shqiptarë ose 15%,15mijë serbë ose 10%, 15mijë romë ose 10% dhe mbi 60% maqedonas.Nga ana tjetër pas 1990 u nda në këto komunaQendra 85mijë ku 15mijë shqiptarë,10mijë romë,10mijë turq,10mijë serbë dhe rreth 40mijë maqedonas ose 47%Giorçe Petrov 38mijë me 3mijë shqiptarëGazi Baba 68mijë me 20mijë shqiptarë,por edhe 15mijë romëKarposh 58mijë ku 20mijë shqiptarë si edhe 10mijë romë Kisela Voda 118mijë me 10mijë shiqptarëShuto Orizari 14mijë me 5mijë shqiptarë,por edhe 6mijë romë dhe është e vetmja komunë e fituar nga romëtÇair me 63mijë banorë ku 25mijë shqiptarë dhe 15mijë romë e 23mijë maqedonasÇuçer Sandevo 8mijë me 2mijë shqiptarëKondovo me 10mijë shqiptarë ku 8mijë shqiptarëSaraj me 21mijë banorë ku 15mijë shqiptarë Sopiste me 10mijë banorë ku 4mijë shqiptarë po shumicë pasi ka edhe 3mijë romëStudeniçani me 15mijë banorë ku 6mijë shqiptarë,por edhe 4mijë romëZelenikovo me 4mijë banorë ku 1mijë shqiptarëAraçinovo me 10mijë banorë ku 8mijë shqiptarëKomuna e Tetovës Me 1080km2 dhe 160mijë banorë ku 114mijë shqiptarë.Brenda në qytetin me 65mijë banorë jetojnë 40mijë shqiptarëNë Dxhepishte me 7mijë banorë jetojnë 5mijë shqiptarëNë Tearcë me 20mijë banorë rreth 15mijë shqiptarë ku theksojmë se ishte vendi i betejave për mbrotjen e Universitetit shqiptar të TetovësNë Brvenicë me 15mijë banorë rreth 10mijë shqiptarë.Në Kamenjanë me 12mijë banorë rreth 10mijë shqiptarë.Në Bogovinjë me 13mijë banorë rreth 10mijë shqiptarë.Në Shipkovicë me 7mijë banorë ku 5mijë shqiptarëNë Zhelinë me 21mijë banorë ku 15mijë shqiptarëNë Jegunovcë me 7mijë ku 5mijë shqiptarë Në Vratnica me 3mijë banorë ku 2mijë shqiptarëTrojet shqipfolëse.Trojet shqipfolëse në Maqedoni përfshijnë aktualisht edhe këto rajone siManastir,Resnjë,Ohër,Krushevë,Prilep,Veles,Rajoni ka një sipërfaqe prej 6500 km2 dhe

60

390mijë banorë ku më pak se 20mijë janë shqiptarë ose rreth 5% e popullsisë së këtij rajoni.Më parë ka patur një popullsi prej 300mijë banorë ku rreth 80mijë ishin shqiptarë.Por shqiptarët myslimanë janë larguar veçanërisht gjatë periudhës së represionit të Rankoviçit e si rrjedhojë në fshatra ska më shqiptarë,kurse ortodoksët janë asimiluar.Rajoni i ManastiritMe një sipërfaqe 1800km2 dhe një popullsi 140mijë banorë ku numri shqiptarëve është rreth 5400vetë ose rreth 4%.Më parë kishte 90mijë banorë me 30mijë shqiptarë.Por shqiptarët u larguan dhe sot ata gjenden vetëm në qytetin me 75mijë banorë kurse në rrethina nuk ka fare shqiptarë.Gjithsesi këtu jeton një numër i kosiderueshëm shqiptarësh ortodoksë, por pjesa më e madhe janë asimiluar.Theksojmë se është vendlindja e familjes patriotike Qiriazi dhe vendi ku u mbajt kongresi i Gjuhës shqipe.Më parë rajoni përfshinte dhe Resnjën e Krushevën që ne do të flasim më poshtë.Nga ana tjetër në këto rajone jeton një përqndje e konsiderueshme vllahe,por shumica me ndjenja grekofile.Si edhe në Resnjë jetonin edhe pak vllehë të serbizuar.Rajoni i ResnjësMe 700km2 dhe 23mijë banorë ku jetojnë rreth 4mijë shqiptarë ose 20%.Edhe këtu shqiptarët janë larguar nga fshatrat dhe jetojnë vetëm në qendrën prej rreth 17mijë banorësh.Më parë ka patur 25mijë banorë me 10mijë shqiptarë.Rajoni i KrushevësMe 200km2 dhe 14mijë banorë ku 1000shqiptarë ku më parë ka patur 40mijë banorë me 15mijë shqiptarë.Sot jetojnë vetëm në qendrën prej 9mijë banorësh ose 12% shqiptarë.Rajoni i PrilepitMe 1700km2 dhe 90mijë banorë ku 400shqiptarë 0.5% e popullsisë.Dhe më parë ka patur 60mijë banorë ku 20mijë shqiptarë e sot jetojnë këta 400 shqiptarë vetëm qytetin prej 68mijë banorësh,kurse fshatrat janë zbrazur tërësisht.Rajoni i Ohrit.Me 1mijë km2 dhe 64mijë banorë ku numri shqiptarëve është rreth 3600 vetë ose rreth 6%Më parë ka patur 45mijë banorë dhe 15mijë shqiptarë.Nga ana tjetër sot fshatrat janë zbrazur tërësisht dhe shqiptarët jetojnë vetëm në qytetin prej 40mijë banorësh.Rajoni i Velesit Me 1500km2 dhe 60mijë banorë ku jetojnë rreth 3000shqiptarë ose 5%.Më parë ka patur po 40mijë banorë me 10mijë shqiptarë dhe sot jetojnë vetëm në qytetin prej 45mijë banorësh.Trojet e tjera ku jetonin shqiptarët.Nga ana tjetër sot shqiptarët jetojnë edhe në këto rajoneBerovoMe 800km2 ku 14mijë banorë dhe 11shqiptarë ose 1/1000.Më parë kishte 10mijë banorë me 1mijë shqiptarëDelçevëMe 600km2 dhe 18mijë banorë ku 10 janë shqiptarë ose 1/1000Më parë 15mijë banorë me 1mijë shqiptarëDemir Hisar

61

Me 400km2 dhe 10mijë banorë ku 109 shqiptarë ose 1% dhe më parë po 10mijë banorë ku 2mijë shqiptarëGevgeli Me 700km2 dhe 20mijë banorë ku 141Shqiptarë ose 1% ku më parë 15mijë me 1mijë shqiptarë KavardarciMe 1100km2 dhe 30mijë banorë ku 50 shqiptarë ose 2/1000 dhe më parë po 15mijë banorë e 1mijë shqiptarëKoçanjëMe 600km2 me 31mijë banorë ku vetëm 1 shqiptarë dhe më parë 25mijë banorë me 2mijë shqiptarë.Kratovë Me 400km2 dhe 15mijë banorë ku 1 shqiptarë e më parë 10mijë me 1mijë shqiptarëKriva PalancaMe 700km2 dhe 20000banorë ku sot vetëm 1shqiptar dhe më parë 20mijë banorë me rreth 1mijë shqiptarëStrumicaMe 1000km2 dhe 80mijë banorë me vetëm 19 shqiptarë kur më parë 60mijë banorë dhe rreth 1mijë shqiptarë.Sveti NikoljeMe 700km2 20000banorë dhe 146 shqiptarë ose 1/1000 ku më parë 15mijë banorë dhe 1000shqiptarëNegozinoMe 700km2 dhe 18mijë banorë ku 131 shqiptarë ose 1% ku më parë 15mijë banorë dhe 1mijë shqiptarë.RadovishtaMe 700km2 dhe 23mijë banorë ku 53sh ose 2/1000 ku më parë 20mijë banorë dhe 1mijë shqiptarë.StipiOse ndryshe Astiosi i lashtë i brigëve të TrojësMe 800km2 dhe 46mijë banorë ku 77 shqiptarë ose 2/1000 dhe më parë 50mijë banorë me 1mijë shqiptarë.ValandovoMe 300km2 dhe 12mijë banorë me 58shqiptarë ose 5/1000 dhe më parë 15mijë banorë me 1mijë shqiptarë.Siç shihet nga ky përshkrim nga ky rajon prej 9100km2 dhe 234mijë banorësh që njihet ndryshe edhe Macedoni lindore jetojnë rreth 800shqiptarë ose 4/1000 kur më parë si rajon kishte 300mijë banorë dhe 15mijë shqiptarë.Dhe kjo si rrjedhojë e largimit të shqiptarëve.Nga ana tjetër popullsia është larguar edhe për shkak se para 1913 rreth 40% e popullsisë së këtij rajoni ishte pomate,turke dhe shqiptare ose më saktë myslimane që pas 1920 janë larguar dhe sot përbëjnë më pak se 10% të popullsisë së këtij rajoni.

62

Minoritetet në Macedoni Perëndimore.Realisht në një sipërfaqe prej 8mijë km2 dhe 600mijë banorë jetojnë rreth 400mijë shqiptarë ose 65% e popullsisë së këtij rajoni.Këtu përfshihenStruga,Kërçova,Gostivari,Dibra dhe Tetova si edhe perëndimi i Kumanovës dhe Shkupit.Si pakica kombëtare këtu jetojnë edhe serbët në kumanovë dhe Shkup,romët në Shkup, vllehët në Strugë,tërbeshët mes Tetovës dhe Gostivarit,etj.Për më gjerë do flasim në një material tjetër.Religjioni i shqiptarëve në MaqedoniNga ana fetare vetë shqiptarët e Maqedonisë,Pjesa më e madhe janë myslimanë të ritit syni e vetëm pak kryesisht në Strugë dhe Kërçovë janë bektashian.Shqiptarët ortodoksë vetë janë asimluar.Kurse pakicat kombëtare vllehët dhe maqedonasit e serbët janë ortodoksë.Nga ana tjetër kemi edhe maqedonas mysliman që njihen me emrin tërbeshë dhe janë të ritit bektashianë.Romët vetë janë të ritit rufai pjesa më e madhe.Trojet shqiptare në Greqi.Trojet shqiptare në Greqi përfshijnë një rajon prej 10mijë km2,por ne do të përqëndrohemi vetëm në rajonin e Thesprotisë.Karakteristikë është se ka patur shumë shqiptarë myslimanë,por të gjithë të larguar dhe sot janë shqiptarë ortodoksë një pjesë të asimiluar si rrjedhojë e ndikimit të kishës ortodokse greke tek ata.Por veç shqiptarëve jetojnë edhe shumë vllehë si në Pind,dhe maqedonas në Follorinë e Kostur.Si besim janë 100% ortodoksë.Prefektura e Kosturit Aktualisht jetojnë 53mijë banorë në një sipërfaqe prej 1700km2 ku 10mijë shqiptarë ortodoksë,20mijë vllehë, 15mijë maqedonas dhe 8mijë grekëMë parë ka patur 65mijë banorë ku 20mijë shqiptarë myslimanë dhe të gjithë të larguar në vitet 20,10mijë vllehë në kufi me Konicën,5mijë shqiptarë ortodoksë,25mijë maqedonas ku një pjesë u larguan në luftën civile greke në vitet 44-47 dhe 5mijë grekëNë vitet 20 pati problemi lidhur me 24fshatra ku 20ngelën në prefekturën e Korçës së Shqipërisë dhe katër kryesisht me vllehë në prefekturën e vetë Kosturit.Prefektura e FollorinësPrej 1900km2 ku 52mijë banorë me 10mijë shqiptarë ortodoksë,25 mijë maqedonas dhe 17mijë grekë.Më parë ka patur 40mijë banorë me 12mijë shqiptarë myslimanë të larguar edhe këta në vitet 20,5mijë shqiptarë ortodoksë, 15mijë maqedonas,një pjesë të larguar në vitet e luftës civile greke dhe 8mijë grekëMaqedonasit këtu janë nismëtarë të partisë së maqedonasve të Greqisë me emrin Rainbow.Këtu ndodhet fshati i Papa Kristos së Madh Negovani që sot banohet nga ortodoksë.Prefektura e Grebenesë Prej 36mijë banorësh ku 10mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë maqedonas,10mijë vllehë dhe 11mijë grekëKa një sipërfaqe prej 2300 km2.Më parë ka patur 5mijë shqiptarë myslimanë, 5mijë shqiptarë ortodoksë,2mijë maqedonas, 5mijë vllehë dhe 8mijë grekë

63

Shqiptarët myslimanë janë larguar ku këtu theksojmë se si ata ortodoksë janë me ndjenja të forta greke, edhe ata myslimanë ishin me ndjenja të forta turke, kurse maqedonasit këtu qëndruan asnjanës dhe nuk u përfshinë në luftën civile greke. Prefektura e JaninësShtrihet në qendër të ish krahinës së Epirit.Qendra e molosëve të lashtë.Këtu shtrihej pashallëku i Ali Pashës.Ka 5000km2 dhe 147mijë banorë.Myslimanët shqiptarë janë larguar që në 1920.Nga ana tjetër jetojnë edhe shqiptarë ortodoksë në perëndim,vllehë në lindje dhe grekë në jug.Përbëhet nga tre rajone që janë Janina,Konica,Meçova.Rajoni i Meçovës ka një popullsi prej 10mijë banorësh ku të 10mijë vllehë.Shtrihet rëzë Pindit.Këtu e kanë origjinën tërë vllehët.Quhet ndryshe edhe qendër e tyre.Rajoni i Konicës me 40mijë banorë sot.Vendlindja e Faik Konicës.Shtrihet në perëndim të Meçovës.Më parë ka patur 25mijë banorë ku 10mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë grekë ,5mijë shqiptarë myslimanë e 5mijë vllehëMyslimanët shqiptarë janë larguar.Gjithsesi sot jetojnë edhe 20mijë shqiptarë ortodoksë, 10mijë grekë dhe 10mijë vllehë në kufi me Meçovën.Rajoni i Janinës me 100mijë banorë.Shtrihet në jug të Konicës dhe Follorinës.Edhe këtu myslimanët shqiptarë janë larguar që në 1920.Më parë ka patur 10mijë shqiptarë myslimanë,15mijë shqiptarë ortodoksë ,20mijë vllehë e 10mijë grekëNga ana tjetër sot jetojnë edhe 30mijë shqiptarë ortodoksë në kufi me Shqipërinë, 20mijë grekë dhe 20mijë vllehë.Prefektura e ArtësKy rajon iu dha Greqisë që në 1880 në Kongresin e Berlinit.Myslimanët shqiptarë u larguan që gjatë kësaj kohe.Me 1700km2 dhe 80mijë banorë ku 35mijë shqiptarë ortodoksë dhe 45mijë grekë.Më parë jetonin edhe pak izraelitë.Prefektura e Prevezës.Me 56mijë banorë e 1mijë km2 ku 20mijë shqiptarë ortodoksë dhe 36mijë grekëThekosojmë se është qytet port.Shqiptarët myslimanë janë larguar që në 1920.Përbëhet nga dy rajone që janë.Rajoni i Prevezës me 26mijë banorë ku 10shqiptarë ortodoksë e 16mijë grekëRajoni i Lorosit me 30mijë banorë ku 10mijë shqiptarë ortodoksë e 20mijë grekëPrefektura e ThesprotisëKy rajon përbënte trungun etnik shqiptar.Më parë ka patur 70mijë banorë ku 15mijë grekë dhe 55mijë shqiptarë myslimanë e ortodoksë ku 35mijë shqiptarë myslimanë e 20mijë shqiptarë ortodoksë.10mijë shqiptarë myslimanë u larguan në vitet 20 dhe 25mijë shqiptarë myslimanë në vitet 44-45.Ka një sipërfaqe prej 1500km2 dhe 40mijë banorë ku 25mijë shqiptarë ortodoksë dhe 15mijë grekë.

64

Në kët rajon grekët janë shqiptarë të asimiluarPërbëhet nga këto rajoneRajoni i Gumenicës ku më parë kishte 15mijë banorë dhe 5mijë shqiptarë myslimanë,5mijë shqiptarë ortodoksë dhe 5mijë grekëAktualisht ka 10mijë banorë me 5mijë shqiptarë ortodoksë e 5mijë grekë.Ky qytet port është qendra e Thesprotisë ose Çamërisë së mëparshme.Rajoni i Paramithisë.Më parë kishte 10mijë banorë me 5mijë shqiptarë myslimanë,3mijë shqiptarë ortodoksë e 2mijë grekëAktualisht ka po 10mijë banorë me 6mijë shqiptarë ortodoksë e 4mijë grekëRajoni i Filatit Më parë 20mijë banorë me 5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë grekë,10mijë shqiptarë myslimanë.Aktualisht ka 10mijë banorë me 5mijë shqiptarë ortodoksë e 5mijë grekë.Rajoni i Margëlliçit me 25mijë banorë më parë ku 5mijë shqiptarë ortodoksë,5mijë grekë e 15mijë shqiptarë myslimanë.Aktualisht ka 10mijë banorë me 5mijë shqiptarë ortodoksë e 5mijë grekëPrefekturat e Janinës,Artës,Thesprotisë, Prevezës me 9200km2 e 320mijë banorë përbëjnë së bashku rajonin e Epirit.I tërë rajoni që më parë kishte 70mijë shqiptarë myslimanë ku të tër këta janë shpërngulur aktualist jetojnë 140mijë shqiptarë ortodoksë nga rreth 60mijë sa ishin më parë,40mijë vllehë dhe 120mijë grekë.Genocidi grek ndaj çamërve.I tërë rajoni pra kishte në 1913 kur iu dha Greqisë rreth 70mijë banorë ku 55mijë shqiptarë myslimanë e ortodoksë e 15mijë grekë dhe nga këta 35mijë shqiptarë ishin myslimanë.Rreth 10mijë shqiptarë myslimanë u larguan që në vitet 20-30.Kurse në vitet 44-45 u larguan edhe 25mijë shqiptarë myslimanë që ngelën.Pretesti bashkëpunëtorë të gjermanëve.Si ishte e vërteta.Ndërkohë që prijësi i çamërve Nuri Dino i premtoi gjermanëve neutralitet Napoleon Zerva bashkëpunoi me ta. Dhe ishte po ky Zerva që kur e pa se do fitonin aleatët u kthye me ta dhe bashkëpunoi duke shpërngulur me dhunë e kryer krime mbi tërë Çamërinë. Shqiptarët e tjerë të Greqisë.Numri i tyre është mbi 3milion.Quhen ndryshe arvanitë.Janë vendosur këtu që 700vjet përpara gjatë kohës së pushtimit serb të Stefan Dushanit.Sot gjithsesi janë shumicë në Peloponez ku ruajnë gjuhën dhe zakonet dhe në rajone të tjera pothuajse janë asimiluar si rrjedhojë e një politike të tillë të qarqeve greke.Madje një pjesë e mirë e tyre janë edhe me ndjenja të forta helenike.

65

Ndarja administrative e Shtetit shqiptarShteti shqiptar prej rreth 28mijë km2 përbëhet nga këto rrethe.

Rrethi i Malësisë së Madhe me 600km2 dhe 30mijë banorë ku 10mijë katolikë dhe 20mijë myslimanë syniRrethi i Shkodrës me 1900km2 dhe 210mijë banorë ku 2mijë serbë dhe15mijë podgoricansi edhe 5mijë ortodoksë, 70mijë katolikë dhe 135mijë myslimanë ku 35mijë bektashianëQyteti i Shkodrës me 80mijë banorë ku 15mijë podgoricanë si edhe 35mijë katolikë e 45mijë myslimanë syni Rrethi i Pukës me 1000km2 dhe 50mijë banorë ku të 50mijë syniPrefektura e Skodrës me 3500km2 dhe 290mijë banorë ku 2mijë serbë,15mijë podgoriçanë si edhe 273mijë shqiptarë si edhe 5mijë ortodoksë,80mijë katolikë dhe 35mijë bektashianë si edhe 170mijë syni.

Rrethi i Lezhës me 500km2 dhe 60mijë banorë ku 5mijë ortodoksë, 15mijë katolikë,40mijë syni.Rrethi i Laç me 200km2 dhe 40mijë banorë ku 15mijë katolikë dhe 25mijë syniRrethi i Mirditës me 900km2 dhe 50mijë banorë të tërë katolikë.Prefekturë e Lezhës me 1600km2 dhe 150mijë banorë ku 5mijë ortodoksë,80mijë katolikë dhe 65mijë syniRrethi i Kukësit me 70mijë banorë dhe 1000km2 ku 10mijë goranë dhe 30mijë bektashianë e 40mijë syni Rrethi i Has me 300km2 dhe 20mijë banorë ku të 20mijë bektashianë.Rrethi i Tropojës me 1000km2 dhe 50mijë banorë ku 10mijë syni dhe 40mijë bektashianë.Prefekturë e Kukësit me 2300km2 dhe 140mijë banorë ku 10mijë goranë dhe 130mijë shqiptarë si edhe 90mijë bektashian dhe 50 mijë syniRrethi i Dibrës me 1000km2 dhe 100mijë banorë ku 80mijë syni dhe 20mijë bektashianëRrethi i Bulqizë 600km2 dhe 50mijë banorë ku 10mijë gollobordas dhe 40mijë shqiptarë15mijë bektashian dhe 35mijë syniRrethi i Matit me 1000km2 dhe 80mijë banorë ku të 80mijë syniPrefekturë e Dibrës me 2600km2 dhe 230mijë banorë ku 10mijë gollobordas dhe 220mijë shqiptarë si edhe 195mijë syni dhe 35mijë bektashianëRrethi i Tiranës me 1000km2 dhe 100mijë banorë ku të 100mijë syniQyteti i Tiranës 200km2 dhe 300mijë banorë ku 10mijë romë,15mijë egjyptianë,5mijë grekë si edhe 270mijë shqiptarë.Lidhur me besimin 20mijë ortodoks,30mijë katolikë, 10mijë bektashianë,240mijë syniRrethi i Kavajës 300km2 dhe 80mijë banorë ku 10mijë bektashianë dhe 70mijë syniPrefekturë e Tiranës me 1500km2 dhe 480mijë banorë ku 10mijë romë,15mijë egjiptianë, 5mijë grekë dhe 450mijë shqiptarë Besimi 20mijë ortodoks,30mijë katolikë, 20mijë bektashianë dhe 410mijë syni. Rrethi i Durrësit me 500km2 dhe 170mijë banorë ku 10mijë katolikë,5mijë ortodoks dhe 20mijë bektashian si edhe 135mijë syniQyteti i Durrësit me 90mijë banorë ku 10mijë katolikë,5mijë ortodoks dhe 75mijë syniRrethi i Krujës me 400km2 me 60mijë banorë ku 5mijë katolikë,5mijë ortodoks dhe 10mijë syni e 40mijë bektashianë. Prefekturë e Durrësit 900km2 dhe 230mijë banorë ku 10mijë ortodoks,15mijë katolikë si edhe 60mijë bektashian e 145mijë syni

66

Rrethi i Elbasan me 1200km2 dhe 210mijë banorë ku 5mijë katolikë,10mijë bektashianë, 30mijë ortodoks,165mijë syni.Nga ana tjetër 5000mijë romë, 10mijë egjiptianë, 5000vllehë dhe 190mijë shqiptarëQyteti i Elbasanit me 80mijë banorë ku 5mijë bektashianë, 5mijë katolikë,10mijë ortodoks dhe 60mijë syni.Nga ana tjetër 5000 romë, 5000vllehë, 10mijë egjiptianë dhe 60mijë shqiptarëRrethi i Peqin me 200km2 dhe 30mijë banorë ku të 30mijë syniRrethi i Gramshit me 700km2 dhe 40mijë banorë ku 5mijë vllehë dhe 35mijë shqiptarë si edhe 5mijë ortodoks, 10mijë bektashianë dhe 25mijë myslimanëRrethi i Librazhdit me 1mijë km2 dhe 70mijë banorë ku 10mijë bektashian e 60mijë syni.Prefekturë e Elbasan me 3100km2 dhe 350mijë banorë ku 5mijë romë,10mijë egjiptianë, 10mijë vllehë dhe 325mijë shqiptarëLidhur me besimin 30mijë bektashianë, 5mijë katolikë,35mijë ortodoks dhe 280mijë syni.Rrethi i Korçës me 1900km2 dhe 190 mijë banorë ku 5mijë maqedonas dhe 15mijë vllehë si edhe 170mijë shiptarëBesimi 20mijë bektashian,50mijë ortodokos dhe 120mijë syni.Qyteti i Korçës me 70mijë banorë ku 10mijë vllehë dhe 60mijë shqiptarë.Besimi 30mijë shqiptarë kristianë dhe 40mijë shqiptar mysliman.Rrethi i Kolonjës me 800km2 dhe 25mijë banorë ku 10mijë ortodoks dhe 10mijë bektashian dhe 5mijë syniRrethi i Pogradecit me 700km2 dhe 70mijë banorë ku 10mijë ortodoks,5mijë bektashianDhe 55mijë syni Rrethi i Devollit me 300km2 dhe 30mijë banorë ku 5mijë ortodoks dhe 25mijë syniPrefekturë e Korçës me 3700km2 dhe 315mijë banorë ku 15mijë vllehë dhe 5mijë maqedonas si edhe 290mijë shqiptarëBesimi 35mijë bektashianë ,70mijë ortodoksë dhe 215mijë syni. Rrethi i Beratit me 800km2 dhe 140mijë banorë ku 40mijë ortodoksë, 40mijë bektashianë dhe 60mijë syni.Jetojnë 5mijë vllehë dhe 135mijë shqiptarë.Qyteti i Beratit me 40mijë banorë ku 5mijë bektashianë,10mijë ortodoks dhe 25mijë syni.Si kombësi 5mijë vllehë dhe 35mijë shqiptarë.Rrethi i Skrapar 800km2 dhe 50mijë banorë ku të 50mijë bektashianëRrethi i Kuçovës me 200km2 dhe 40mijë banorë ku 10mijë ortodoksë,5mijë bektashianë dhe 25mijë syni.Prefekturë e Beratit me 1800km2 dhe 230mijë banorë dhe 95mijë bektashianë,50mijë ortodoksë dhe 85mijë syni.Si kombësi 5mijë vllehë dhe 225mijë shqiptarëRrethi i Fierit me 1800km2 dhe 220mijë banorë ku 20mijë romë,10mijë egjiptianë, 10mijë vllehë dhe 180mijë shqiptarë.Besimi 30mijë bektashianë,40mijë ortodoksë dhe 150mijë syni.Rrethi i Mallakastrës me 400km2 dhe 30mijë banorë ku të 30mijë bektashianë.Rrethi i Lushnjës me 700km2 dhe 140mijë banorë ku 20mijë bektashianë, 40mijë ortodoksë dhe 80mijë syni.Si kombësi 5mijë vllehë, 5mijë romë dhe 5mijë egjiptianë si dhe 125mijë shqiptarë.Prefektura e Fierit me 2900km2 dhe 390mijë banorë ku 15mijë vllehë, 25mijë romë, 15mijë egjiptianë,335mijë shqiptarë.Religioni rreth 80mijë bektashianë,80mijë ortodoksë 230mijë syni. Rrethi i Vlorës me 1600km2 dhe 180mijë banorë ku 10mijë romë, 5mijë jevgj, 10mijë himarjotë,10mijë vllehë dhe 145mijë shqiptarëSi besim 50mijë ortodoksë, 30mijë bektashianë, 100mijë syni.

67

Rrethi i Delvinës me 300km2 dhe 30mijë banorë ku 15mijë grekë dhe 15mijë shqiptarëBesimi 20mijë ortodoks,5mijë bektashianë dhe 5mijë syni.Rrethi i Sarandës me 800km2 dhe 50mijë banorë ku 20mijë grekë dhe 30mijë shqiptarë.Religioni janë 30mijë ortodoks, 5mijë bektashianë dhe 15mijë syniPrefektura e Vlorës me 2700km2 dhe 260mijë banorë ku 10mijë romë, 5mijë jevgj ,10mijë himarjotë, 10mijë vllehë, 35mijë grekë dhe 190mijë shqiptarë.Religioni është 100mijë ortodoks,40mijë bektashianë dhe 120mijë syni.Rrethi i Gjirokastrës me 1100km2 dhe 70mijë banorë ku 20mijë grekë dhe 50mijë shqiptarëSi besim 40mijë ortodoks, 10mijë bektashianë dhe 20mijë syniQyteti i Gjirokastrës me 25mijë banorë ku 5mijë grekë dhe 20mijë shqiptarë.Si besim 10mijë ortodoks dhe 5mijë bektashianë si edhe 10mijë syni.Rrethi i Përmetit me 900km2 dhe 40mijë banorë ku 5mijë grekë dhe 35mijë shqiptarë.Besimi 10mijë ortodoks, 15mijë bektashianë dhe 15mijë syni.Rrethi i Tepelenës me 800km2 dhe 50mijë banorë ku 5mijë ortodoks,25mijë bektashianëDhe 20mijë syni.Prefektura e Gjirokastrës me 2800km2 dhe 160mijë banorë ku 25mijë grekë dhe 135mijë shqiptarë.Besimi 55mijë ortodoks, 50mijë bektashianë dhe 85mijë syni Shqipëria me 29mijë km2 dhe 3250000 banorë Ku 210mijë shqiptarë ortodoksë ose 7% dhe 430mijë ortodoksë ose 15% dhe 570mijë bektashianë ose 19% si edhe 59% bektashianë ose rreth 1900000syni.Kombësia 2mijë malazez ose 0.1%, 5mijë maqedonas ose 0.2%, 10mijë himarjotë ose 0.4%, 65mijë grekë ose 2%, 15mijë podgoriçanë ose 0.5%, 10mijë goranë ose 0.4%, 10mijë gollobordas ose 0.4%, 55mijë vllehë dhe 1.8%, 50mijë romë ose 1.7% si edhe 45mijë egjiptianë ose 1.6% dhe 91.7% shqiptarë ose rreth 3milion banorë.Politika për rregullimin territorial ose më saktë për ndarjen administrativeSa kohë që territoret shqiptare ishin nën sundimin turk ky pushtues e shihte politikën e ndarjes territoriale si mjet përçarës.Synimi i tij ishte të krijonte njësi administrative sa më të përziera.Kështu deri në 1878 kur Thesalia me popullsi vllaho greke iu dha shtetit grek në këtë kohë ajo bënte pjesë në vilajetin e Janinës me popullsi shqiptare.Edhe më pas psh kazanë e Leskovikut tërësisht shqiptar në vend ta përfshinte në sanxhakun e Korçës e përfshinte në atë të Janinës me popullsi mikse.Dhe me sanxhaqet e tjera e njëjta situatë si Shkup, Manastir,etj duke mos bërë një ndarje të qartë etnike dhe duke mos krijuar një vilajet të qartë shqiptar.Nga ana tjetër pas shpalljes së pavarësisë më 1913 vemë re këtë situatë.Në njërën anë kemi shtetin shqiptar me një politikë të qartë dhe në anën tjetër politikën e fqinjëve për ti ndarë edhe më shumë shqiptarët.Kështu shteti jugosllav nuk krijoi një banovinë shqiptare,por i ndau ata në mënyrë që të mos ishin pakicë si Vardari me bullgarë Zeta me malazezë dhe Morava me serbë.Madje edhe brenda tyre bënte ndarje të padrejtë.Kështu rajonin e Kumanovës me mbi 30% shqiptar ia bashkangjiste Kriva Palankës ku nuk jetonin shqiptarë dhe popullsia shqiptare zariste këtu në 15%,etj.Dhe qarqet greke e njëjta situatëKështu rajonin e Çamërisë me shumicë shqiptare që i përmbushte kushtet për një rajon më vete nuk e shpalli asnjëherë të tillë, por ia bashkangjiti Janinës me popullsi greke.Mos flasim pastaj për politikën elektorale ku gjithnjë synohej që shqiptarët të fitonin më pak.

68

Shqiptarët gjithnjë në parlamentin turk nuk kishin më shumë se gjashtë deputetë,kur duhet të kishin më shumë se dhjetë deputetë.Kështu në sajë të ndarjes elektorale shqiptarët në bazë të propocionit duhet të merrnin mbi 45 deputetë në Shkupshtinën jugoslave ,kishte rreth 28deputetë maksimumi së bashku me ata turq.Nga ana tjetër në Greqi duhet të kishin tre deputetë kur nuk kishin asnjë.Pas luftës trojet shqiptare në Greqi u zhdukën pas genocidit ndaj Çamërisë,kurse ato në ish Jugoslavi u përgjysmuan edhe më keq.Tani u ndanë në tre republika Macedoni,Mali Zi dhe Serbi si edhe krahina autonome në Serbi e Kosovës.Populli i tretë shqiptarët nuk kishin të drejtëne republikës kur e kishin malazezët aq sa ishin shqiptarët në homogjenitet më të plotë në Macedoni.Asgjë nuk ndryshoi pas shpërbërjes së Jugoslavi.Kështu ndarrja ishte bërë e tillë si ajo në Macedoni ku trojet shqiptare ndërpriteshin nga një rip toke maqdonasish ose një ndarrje e tillë ku shqiptarët kishin më pak deputetë sesa u takonin.Kështë në trojet maqedonase 1deputet në 8mijë banorë e shqiptare 1 deputet për 15mijë banorë.E njëjta situatë dhe në rajonet e tjera.Njëfarë zgjidhje do kishte marrëveshja e Ohrit ku do krijohej nga gjashtë zona edhe një zonë elektorale shqiptare si edhe bashkimi i disa komunave.E kundërta do ndodhte me respektimin e pakicave në Shqipëri.Kështu nga 69 krahinat e kohës së Zogut një krahinë do jetë ajo greke e Dropullit.Gjatë kohës së Hoxhës do kemi edhe kryetarë kooperativash minoritari.Më pas do kemi edhe komuna greke derisa vijmë sot ku prefekti i Gjirokastrës është Spiro Ksera i partisë të minoritetit grek të të drejtave të njeriut dhe përfaqësuesi i kulturës në bashkinë e Shkodrës ishte i ndjeri Millan Vaso përfaqësuesi malazezëve të Shkodrës numri i të cilëve nuk i kalonte 2mijë vetë.

69

SHPERNGULJA E

SHQIPTAREVE

70

HYRJEShperngulja e shqiptareve nga trojet e tyre ka qene nje prej pikave kryesore qe kishte te bente me zbatimin ne praktike te politikave shoviniste qe zbatoninfqinjet ndaj trojeve shqiptare. Si pasoje kjo teme do te trajtohe e lidhur ngushte me aspekte te tjera te ketij problemi. Qellimi I zhvillimit te kesaj teme eshte qe te tregoje ne rradhe te pare vazhdimesine e politikes genocidale te fqinjeve nga koherat me te hershme te ekzistences se shteteve fqinje deri ne koherat me te vona. E shoh si detyre ndaj vetes qe te rizbuloj sadopak krimet e kryera nga qarqet shoviniste. Per tia arritur realizimit te ketij qellimi mendoj qe kete teme ta zhvilloj ne kete menyre : ‘’meqenese cdo fillim ka rrenjet e tij mendoj qe para se te trajtoj shpernguljet e shqiptareve ne vitet 1913 – 1941 te bej nje retrospective te shkurter te politikes asimiluese te ndjekur mbi trojet shqiptare duke synyar te arrij keto objektiva:

1. vitaliteti I kombit shqiptar beri qe ky komb te mos shuhet2. politika e shteteve fqinje ka patur gjinje perkrahes ne arenen boterore. Meqenese

hapesira e ngjarjeve te ndodhura pas vitit 1913 eshte shume e gjere mendoj qe problematika e ngjarjeve te trajtohet ne dy kapituj secili per cdo komb te vecante sllave e greke.

I. shperngulja e shqiptareve nga trojet e dhena padrejtesisht greqise ne vitet 1913 – 1941.

a. trojet shqiptare te perfshira ne shtetin grek ; cvend zinte elementi shqqiptar ne perberjen etnike te kombesive te perfshira ne keto troje. A e kishte shfrytezuar greqia faktin se nje pjese e mire e popullsise se ketyre trojeve ishte ortodokse.

b. Shperngulja e shqiptareve ne vitet 13- 41 ;-a ka ndonje Dallim mes shpenguljeve te ndodhura ne vitet 13- 18 dhe viteve 18- 41. Ku shkuan keta shqiptare te shperngulurc. reagimi shqiptare dhe ai nderkombetare ndaj shpernguljes se shqiptareve.Cili ishte qendrimi i qeverise shqiptare ndaj ketij problemi. Pse greqise i interesonte shperngulja e shqiptarevePse turqise i interesonte shperngulja e shqiptareveA reagoi faktori nderkombetar ndaj ketij problemiII. shperngulja e shqiptareve nga trojet e dhena pa drejtesisht serbise dhe malit te zi 13-41 a. konolizimet serbo –malazezecilet ishin faktoret sociale qe ndikuan per arritjen e ketij kolonizimi b. reforma agrare: me cpretekst synonte ta kryente kete reforme pushteti serbo-malazeza ia arriti qellimit c. politika e konvertimit te dhunshem fetarkur dhe ku u zbatua kryesisht kjo politike a kishte ndonje lidhje gjenetike me formen e kryer me pared. projekti i pare i Vaso Cubrillovicitcili ishte qellimi i vertete i ketij projektine ckushte u hartua ky projektd. konverta jugosllavo-turkea u shperngullen vertet ata pak turq qe ishin ne jugosllavipse kjo konverte nuk u ratifikua nga pala turke

71

e. reagimi shqiptare dhe ai nderkombetare ne ckushte u ndodh shqiperuia per mbrojtjen e vellezerve te tyre? Cili ishte reagimi i qeverise shqiptare Cili ishte reagimi turk ndaj ketij problemiCili ishte reagimi i faktorit nderkombetareCili ishte faktori kryesore qe ndikoi sadopak ne shpernguljen e shqiptareveSi perfundim a ia arrriten synimit per shpernguljen e shqiptareve qarqet shoviniste ballkanik efatmiresisht keto synime nuk u arriten plotesishte por fatkeqsisht shpernguljet do te vazhdojne edhe ne vitet e mevonshme ndoshta e ndjej per detyre te vecante qe keto shperngulje ti trajtoja ne nje kapitull te vecante ne menyre qe tja arrija me mire zberthimit te qellimit te kesaj teme.Pikerisht nepermjet ketyre 2 kapitujve do te synoj te realizoj nje objektiv qe ka te bej me vazhdimesine e politikes genocidale ne kohera te ndryshme .Shpresoj qe tja arrij realizimit te synimeve qe i kam vene vetes por shpresoj qe edhe ceshtja shqipare te marre nje zgjidhje te drejte

72

Kreu IPROCESET E ASIMILIMIT DHE TE SHPERNGULJES SE SHQIPTAREVE NGGA LASHTESIA DERI NE VITIN 1913

1. PROCESET E ASIMILIMIT DHE TE SHPERNGULJES SE SHQIPTAREVE NGA LASHTESIA DERI NE VITIN 1844.

Ne muajt mars-qershor 1999 ndodhi nje prej shpenguljeve me masive te shqiptareve nga trojet e tyre ametare ne kosove. Fatmiresisht sale vendosmerise se luftetareve te uck dhe vecanerishte vendosmerise diplomatike te shba e bombardimeve te natos bene qe ky plan famekeq te deshtonte. Sipas nje statistike te perafert rreth 2500000 shqiptare jane shperngulur nga nishi kosova mali i zi maqedonija sanxhaku kosov

A lindore ne vitet 1876 – 1995 . ne fakt historia e shpengulje se shqiptareve eshte me e heret se kaq. Tashme eshte pranuar se shqiptaret jane pasardhes te ilireve. Trojet e shqiperise administrative perbejne rreth 10% te ilirise se lashte . kjo e fundit shtrihej nga sava e drava ne veri dege e lumit danub ne gjirin e ambrakine ne jug nga deti adriatik ne perndim e ne lumin vardar ne lindje. Disa fise ilire kane qene ventet , japadet, panonet, likurnet . dalmatet, etj ne veri; fiset e ilirise bregdetare si adrianet pirustet taulantet dhe fiset epiriote si molset thesprotet kanonet ne jug dhe fiset pajone si briget lunidet ne lindje e fiset dardane si dardanet tribaltet atetariatet te cilet shtiheshin siper fiseve pajone. Iliria veriore arriti te asimilohej nga sllavet ndersa faktoret qe ndikuan ne paprekshmerine e asimilimit te ilireve jugore nga sllavet ishin ; se pari sepse popullsia ishte shume e dendur se dyti romanisimi i paket dhe se treti iliret e jugut arriten ne fazen e krijimit te shtetit dhe ishin ne nje faze me te larte qyteterimi ndersa iliret veriore nuk i kishin aq te theksuar karakteristike . ne shekulllin e VII – te trojet shqiptare arrinin nga lumi naredva ne veri ne krushqevac ne nish ne lindje. Por si pasoj e dyndjes se bullgareve ne perndim kufiri lindor u shtri deri ne afersi te prilepit.Por ishuj iliro-shqiptare kishte deri ne Dalmaci Kroaci etj. Iliro shqiptaret bene nje rezistence ndaj sllaveve. Kete e tregon me se miri Eposi i Muajit dhe Halilit i shekullit te XIII. Pikerisht deri ne shekullin e XIII kufiri verior vazhdonte te rrudhej. Tani kufiri etnik shqiptar rrudhej e rrudhej. Vecanerisht nje vend te rendesishem luajti ne kete drejtim sundimi i stefan nemanjes ne vitet 1168-1196. trojet shqiptare u futen nen sundimin e tij pas vitit 1180. por pasojat me negative i la ne kete drejtim sundimi i stefan dushanit ne vitet 1331- 1355. ai krijoi nje perandori te madhe serbe ku u perfshine edhe nje pjese e mire e trojeve shqiptare . ky perandor ndoqi nje politike te eger asimiluese ne trojet shqiptare e vecanerisht ne kosove . politika e tij shkombetarizuese perpiqej ti kthente shume shqiptare te besimit katolik i cili ishte perhapur shume ne kete periudhe dhe besimtaret ortodokse ne besimtare ortodokse te rritit sllav. Ketij qellimi i sherbeu dhe xhvendosja e qendres se patriarkanes e shtetit serb nga rashka ne prizren e me vone ne peje . qarqet sunduese serbe ne kete kohe u perpoqen qe emrat shqiptare ti zevendesonin me emrat serbe , toponimine shqiptare ta zevendesonin me toponimine serbe. Kesaj kohe i perket dhe emri kosove.Kush bente rezistence ndeshkohej rende. Si pasoje e ketij terrori te eger rreth 100mije shqiptare u shperngulen nga trojet veriore ne jug e madje deri ne greqi. Kjo perben edhe fazen e dyte te formimit te diaspores Arvanitase. Ne shekullin XV – te , kufiri veri- perendimor etnik shqiptar shkonte deri ne gryken e Kotorrit. Kete e deshmojne dhe autore osmane. Megjithate , ishuj shqiptaresh vazhdonte te kishte deri ne bosnje , Kroaci, etj,,, sic ishte ai i Huavacit ne Sllovenine lindore ne luginen e Sremit. Kete e tregojne dhe emertesat e banoreve si dhe toponimia ne shekullin e XVI. Emertesa shqiptaresh kemi deri ne Bihar te Bosnjes.

73

Zona ku mbizoteron Autroponimia sllave:

Shqip Shqiptaro- sllave Sllave vendi

3 17 69 Podgorica1 17 141 Bjelopavlic8 53 1082 Sukogerla1 19 203 Komnin- 7 169 Komoran

13 56 1088 Izla Rjeka- - 116 Tergovisht

Zona ku elementi shqiptar ze afro gjysmen dhe ze shumicen e fshatrave:

18 38 167 Piperi

Zona ku elementi shqiptar ze shumicen:

28 30 58 Krajna18 59 63 Merkodi79 82 152 Zhabjak69 20 40 Hot117 19 47 Petrishpani257 48 - Kici110 - - Anamali

- - - Shestan

Ne fakt shume fise sllave si Bjelopavlicet, Vasojevicet, Kucet deri ne shek. e XVI ishin akoma shqiptare por ne shek XVII keto fise shqiptare arriten te sllavizohen. Si pasoje e shpernguljeve nga veriu te shqiptareve shume troje ne greqine e shek XV u bene territore thjesht shqiptare . keshtu ne peleponez jetonin rreth 290.000 shqiptare. Ne peloponezin Verior nga 195 fshatra rreth 150 ishin fshatra shqiptare. Ne rrethinat e Korinthit nga 20 fshatra 15 ishin fshatra shqiptare. Thesalia kishte 30.000 shqiptare. Thesaia veriperendimore kishte 15 fshatra shqiptare nga 25 gjithsej. Shqiptaret ne thesaline e atehershme ishin te dytet pas kucovllekeve.Ne Thrakine perendimore jetonin rreth 15.000 shqiptare , ne selanik jetonin 5.000 shqiptare. Ne maqedonine lindore shqiptaret ishin te dytet pas sllaveve.

74

Ne qendren e greqise ne athine ne shek e 17 rreth 40% e popullsise ishte shqiptare. Ne ishujt e jonit 30% e popullsise ishin shqiptare. Ishujt e egjeut si salamrina, rodos etj, ishin shqiptare. Shume prej tyre si rodosi ishin deri ne shek 19, shume te tjere si eubeka vazhdojne te jene edhe sot. Por puna e patriarkanes se Stambollit beri qe popullsia e ketyre zonave ne shekullin XIX te asimilohej.Ne fakt ne kete shekull e me vone vazhduan shpernguljet shqiptareve. Megjithese populli yne dha ndihmesen e tij ne fitoren e revolucionit grek te 1821- 1822 qe kishte pasoje fitoren e lirise te ketij populli , fatkeqsisht qarqet shoviniste te ketij vendi dhe politikanet qe erdhen ne fuqi sju pergjigjen popullit tone me te njejten monedhe. Kur greqia u shpall e pavarur 50% e popullsise se saj ishte jo grek dhe 20 vjet me vone ne te ngeli nje pakice e vogel. Nga rreth 30% qe ishte popullsia arvanitese ne vitin 1821, me 1860 perbente rreth 1/6 e popullsise. Por dhuna vazhdoi edhe ne trojet e tjera jashte greqise. Ne grevena nga 60 % e shqiptareve keta te fundit u asimiluan. Janina qe me pare kishte me shume shqiptare tani keta zinin vetem 25% te popullsise se saj. Nje brez shqiptaresh te ndodhur ne mes te epirit te thesalise u asimiluan.Popullsia shqiptare dhe ndihmesen e tij dhe ne fitoren e lirise se popullit malazez e atij serb por ashtu si qarqet greke edhe ato serbe lane shume per te deshiruar lidhur me veprimet qe kryen ata ndaj popullit shqiptare.E njejta politike u ndoq nga Serbia autonome e vitit 1830. pashalleku I beogradit qe ishte baza e shtetit serb te 1830, kishte 400 mije banore, ku 20 mije ishin jo serbe , ne nje truall prej 22 mije km katrore. Me vone ne te u futen edhe 15 mije km katrore te tjere me 400 mije banore. Tani nga 800 mije banore, rreth 100 mije ishin jo serbe dhe prej tyre 30 mije ishin shqiptare. Te tere u shperngulen nga trojet e tyre. Me 1840 u shperngulen dhe shqiptaret e Krushjevacit.Te njejten politike shkombtarizuese ndoqi edhe shteti autonom I malit te zi I vitit 1814. Te 8000 shqiptaret e ketij shteti me 100 mije banore u shperngulen nga trojet e tyre. Kufiri veri-perendimor tani ishte deri ne afersi te Vir Pazarit.Gjysma e dyte e shek te XIX do te sjelle tragjedi te reja me te medha per kombin shqiptar. Politika shkombtearizuese do te ishte baze e qeverise te vendeve fqinje me popullin shqiptar. Per arritjen e qellimit keto qeveri do te hartojne programe te vecanta.Si pasoje e shpernguljeve massive dhe politikes asimiluese te fqinjeve trojet shqiptare ishin rrudhur shume ne mes te shek XIX. Ne kete periudhe trojet shqiptare mbulonin nje siperfaqe prej 75 mije km katrore. Ato shtiheshin ne veri deri ne tivar, rozhaj e novi Pazar ne verilindje deri ne nish lesskovec vranje ne lindje deri ne kumanove shkup e manaztir ne jug deri ne konice,Janine, preveze. Brenda kesaj treve banonin 1 milione e 600 mije fryme. Ne nje territory prej 52 mije km katrore shqiptare ishin nje shumice prej 86.3%kurse ne 23 mije km katrore te tjere shqiptaret ishin pakice me rreth 30%. Ne veriperendim ne podgorice zhabjan moracshqiptaret ishin pakice perballe popullsise malazeze (nga 300 mije banore te kesaj ane vetem 12 mije ishin shqiptare), ne veri ne kolazhin ne rozhaj, novi Pazar shqiptaret ishin pakice perballe popullsise boshnjake (nga 50 mije banore 22 mije ishin shqiptare) ne verilindje ne vranje leskovec nish shqiptaret ishin pakice perballe popullsise serbo-bullgare, ne lindja ne shkup , prilep, manastir,, shqiptaret ishin pakice perballe popullsise greke.Por per fat te keq lakmite e fqinjeve sa vinin e shtoheshin. Keto lakmi ne arenen nderkombetare kishin si avokat fuqite e medha.rusia mbronte interesat e popullsive slave, serbe, bullgare, malazeze. Interesat grekekishin protector Angline. Ne fakt keto dy fuqi jo se mbronin interesat e ketyre popujve, por kerkonin qe me keto pretekste te realizonin interesat e tyre. Fqinjet tane interesat I paraqiten ne projektet e tyre te shpallura ne fillimet e shteteve qe kishin krijuar. Ne projektin e hartuar ne vitin 1844 nga ministry I jashtem I shtetit autonom serb Ilia Gorashanin te njohur me termin “Nacertanie”, (Programi) parashikohej qe pas permbysjes se

75

perandorise Osmane vendin e saj ta zinte perandoria mesjetare e stefan dushanit I shekullit XIV. Ky project perfshinte dhe shqiperine veriore e kosoven kur eshte pranuar dhe nga autore serbe te asaj kohe se shqiptaret ne keto troje ishin shumice.Shteti I pavarur grek nepermjet projektit te hartuar nga Jani Koleti ne vitin 1844 te njohur me termin “Megaloidhea”(idea e madhe) synonte te shtrihej ne vend te perandorise osmane ne kufi deri ne lumen shkumbin.Keto interesa te fqinjeve te bashkangjitur me interesat e fuqive te medha u vune ne diskutim per here te pare ne traktin e shen stefanit dhe ne kongresin e berlinit ( ne fakt interesat e fuqive te medha u ballafaquan edhe ne paktin e budapestit apo ne marrvshje te tjera por ishin traktet e mesiperme qe ja ndryshuan faqen hartes se ballkanit).I pari u mblodh me 3 mars 1878. Aty u vendos qe perandorise osmane ti merreshin 80% e zoterimeve te saj ne ballkan. Ne kete 80% perfshihej dhe ½ e trojeve shqiptare. Shteti I ri bullgar qe u krijua I pershtatej interesave te rusise. Ai perfshinte nje truall prej 172.500 katrore. Aty u perfshine edhe trojet shqiptare deri ne vithkuq si ne pogradec diber tetove gostivar kercove etj. Shteti serb nga 37 mije km katrore arrinte ne 52 mije km katrore. Aty u perfshine troje shqiptare deri ne afersi te mitrovices. Mali I zi nga 4 mije km katrore arrinte ne 14 mije km katrore, ku u futen territore te pastra shqiptare si kruja, ulqini, anamali, etj. Pretendimet greke su trajtuan ne kete project. Ne kete traktat plotesoheshin dhe realizoheshin interesat ruse. Keto interersa binin ndesh me intereat e tjera te fuqive te medha. U desh qe keto probleme te shoshiteshin ne kongresin e berlinit qe u mblodh me 13 qershor 1878. meqenese Austria e quante si influence te saj kosoven dhe sanxhakun, u vendos qe Serbia te mos zgjerohej ne drejtim te jugut porn e drejtim te juglindjes, ku do te merrte qytete te tilla si nish, vranje, leskove, qe me pare I ishin dhene bullgarise. Nga 15 mije km katrore Serbia merrte 10 mije km katrore . mali I zi nga 10 mije km katrore merrte 5 mije km katrore. Ne kete kongres merte dicka dhe greqia. Vec thesalise aajo mori edhe nje pjese te epirit me 7 mije km katrore deri ne lumen kalamas. Bullgarie e re do te pergjysmohej, nga 172 mije km katrore shteti autonom bullgar do te perfshinte nje territor prej 65 mije km katrore. Provinca e re e rumalise kishte nje siperfaqe prej rreth 30 mije km katrore. Territori prej rreth 77 mije km katrore ku perfshiheshin edhe trojet shqiptare u vu ne varesine e drejtperdrejte te perandorise osmane. Megjithese shqiptaret protestuan, kerkesat e tyre nuk u moren parasysh. Ne fakt ata afruan ndihmen e tyre per dhenien e thesalise greqise. Lidhja e prizrenit nuk protestoi per dhenien e sanxhakut te nishit, ku shqiptaret ishin pakice, por beri thirrje per respektimin e te drejtave te tyre ne trojet ku jetonin ; ajo nuk kundershtoi as vendimin e 8 shkurtit 1879 per henien e kazazese podgorices, malit te zi, ku shqiptaret ishin pakice. Por kjo organizate veteqeverisese e krijuar me 10 qershor 1878 protstoi me vendosmeri kur behej fjale per trojet ku shqiptaret ishin me shumice. Si pasoje e kesaj vendosmerie ne vendimin e ri protokolli 13 I miratuar me 24 mars 1881, greqise nuk iu dha I tere epiri por nje perqindje e vogel e ketij territori, nahia e artes. Si pasoje e kesaj vendosmerie u ndryshua 3 here vendimi per dhenien e trojeve shqiptare malit te zi. Megjithate pavarsishte nga rezistenca shqiptare, ulqini iu dha malit te zi me nentor 1881. cilet ishin konkretisht trojet qe moren fqinjet ?Serbia mori sanxhakun e nishit me iperfaqe 10 mije km katrore ku 150 mije banore ishin shqiptare. Ne fakt te dhena te sakta lidhur me kete problem nuk kemi, por nje prej te dhenave me objektive kane qene te dhenat stastistikore te austriakut Karl Saks. Si pas tij kazaja e vranjes qe ne fakt ishte ne sanxhakun e prishtines kishte 25mije shqiptare dhe 60 mije sllave. Ne kazane e prokupjes e te kushumlise shqiptaret ishin shumice; net e paren 15 mije shqiptare dhe 1500 serbe, net e dyten 19 mije shqiptare dhe 500 serbe. Kazaja e leskovecit kishte 24 mije shqiptare dhe 22 mije e 500 serbe. Ne kazane e pirotit I dhe ne ate te trenit shumice ishte popullsia bullgare. Shqiptaret ishin te paperfillshem ne numer. Ne kazane e

76

nishit kishte shqiptare por me shume trimfonte elementi sllav. Turqit ishin te perqendruar ne qytete si nish, pirot etj. Mali I zi mori je territor prej 4 mije km katrore. Ai perfitoi kazane e podgorices me 30 mije banore ku 10 mije ishin shqiptare , kazane e ulqinit me 20 mije banore ku 18 mije ishin shqiptare dhe ku ulqini kishte 10 mije banore me 100% shqiptare si dhe tivarin me 10 mije banore ku vetem 2 mije ishin slave. Kurse Greqia mori nahijen e artes me 8 mije banore ku 1/3 ishin shqiptare ne nje territor prej 400 km katrore. Kur u dhane keto toka kongresi I berlinit u vinte theksin per respektin te lirise e te te drejtes se prones te popullsive myslimane te perqendruara ne keto troje (Neni 3, 4, 6 I Traktatit te nenshkruar ne Kongresin e Berlinit). Fatkeqesisht keto thirrje su moren parasysh nga fqinjet. Ne fakt shpenguljet e shqiptareve kishin filluar qe me 1877 me shpernguljet e 38 mije shqiptareve nga sanxhaku I nishit. Kjo vazhdoi me shpernguljen e 26 mije shqiptareve nga trojet e dhena malit te zi ne traktin e Shen Stefanit. Shperngulje pati edhe ne nahijen e artes ku u larguan myslimanet shqiptare. Shpernguljet me te egra vazhduan te beheshin ne sanxhakun e nishit. Prej ketyre trojeve u shpengulen 100 mije shqiptare te tjere. Shumica e te shperngulurve shkuan ne turqi, siri etj. Nje pjese vajten ne maqedonine lindore. Per respektim te lirise e te drejtes se prones beri thirrje edhe princ milaui I Serbise , por pasi shqiptaret ishin larguar. Njekohesisht qe te medhenjte dhe turqia vetem sa konstatonin per keto shperngulje (Konsulli Austriak lipisch, Vadikton etj.) lidhja e prizrenit shprehte gadishmerine per marrjen e masave ushtarake kunder nje akti te tille. A ngelen shqiptare pas shpengujeve? Ne sanxhakun e Nishit kishin ngelur vetem 6567 banore myslimane, ne Vranje 6,85% ne qytet dhe 1,43% ne fshat, ne nish 5,45% ne qytet dhe 0,64% ne fshat, ne Toplic 5,45% ne qytet dhe 3,85% ne fshat. Fatkeqesisht keto shperngulje I levdon edhe sot Xhorxh Kostofan , I cili ne librin e tij “ Historia e Ballkanit” thekson se ky ishte nje veprim I mire pasi pastroi zonat etnikisht te perziera. Ne Nahijen e Artes te krishtereve shqiptare qe ngelen iu mohua e drejta e kombesise shqiptare e me dhune u njohen si greke. Ne kazane e podgorices shqiptaret nga 30%, pas shpernguljeve do te perbenin 10% te popullsise , ne kazane te ulqinit popullsia sllave nga e paperfillshme do te shkonte ne 20%. Ne nahijen e tivarit nga 70% shqiptareve sdo te ishin me pak se 50%. Fatkeqesisht shpernguljet e shqiptareve do te vazhdojne deri ne fund te shek 19-te. Shpernguljet e shqiptareve do te vazhdonin edhe ne fillimet e shek. XX. Keto shperngulje vazhduan furishem gjate luftrave ballkanike sepse me pushtimin serb te kosoves me 1912 do te vazhdonte debimi I shqiptareve per ne turqi e shqiperi dhe ardhjen ne keto troje te koloneve serb. Nga keto troje eshte llogaritur se jane shperngulur rreth 50.000 shqiptare Brenda nje viti. Dhe nga trojet jugore ushtria greke do te vazhdoje shpernguljet te pasuara deri ne djegie deri ne thellesi te trojeve shqiptare. Eshte llogaritur se ne vitet 1912-1914 ne juge u dogjen mbi 400 fshatra dhe u shperngulen mbi 100.000 shqiptare.Ishte koha kur po zhvillohej konferenca e londres . kur kjo conference ne vitet 1912-1913 beri perpjekje per paqesimin e ballkanit duke caktuar kufij te rinj mes popujve, fuqite e vogla ballkanike bejne perpjekje te ndryshojne perberjenetnike te trevave qe ishin te diskutueshme. Ne fund me vendimet e saj te 22 marsit 1913 lidhur me kufijte veriore kjo conference I dha malit te zi 7000 km katrore me 240.000 banore ku 60.000 ishin malazeze 25.000 shqiptare katolike dhe 155.000 ishin shqiptare myslimane dhe myslimane sllav si dhe I dha serbise 34.000 km katrore me nje popullsi mbi 1.500.000 banore ku rreth 800.000 ishin shqiptare dhe pjesa tjeter maqedonas serb turq myslimane slave etj.Ketu u futen pjesa me e madhe e vilajetit te kosoves si dhe nje pjese e vilajetit te selanikut. Me vendimet e tij protokolli I firences I gushtit 1913 I la greqise 50 mije km katrore me 2 milione e 300 mije banore ku 600 mije ishin maqedonas, 500 mije ishin grek rreth 100 mije shqiptare myslimane dhe 50 mije shqiptare ortodokse si dhe 150 mije vllahe, 700 mije turq dhe 200 mije popullsi te nje kombesie tjeter.

77

KREU II

SHPERNGUJLA ME DHUNE E SHQIPTAREVE TE KOSOVES DHE TE VISEVE TE TJERA JASHTE SHTETIT SHQIPTAR DHE QENDRESA E TYRE (1913-1941)

Ceshtja 1: Politika e konvertimit te dhunes fetare – mjet I pastrimit etnik.

Pushteti I serbise dhe I malit te zi nuk ishte shume I kenaqur ne procesin e nderrimit te perberjes etnike te populates ne trevat e pushtuara ne luftrat ballkanike. Shperngulja e shqiptareve dhe e myslimaneve para furtunes ushtarake I dukej me e voge sec e deshironin. Ne menyre te vecante ne kete process ishte e pakenaqur pushteti malazez. Derisa ne territoret e fituara ne kongresin e berlinit perberja etnike kishte ndryshuar shume shpejt sepse numri me I madh I shqiptareve dhe I myslimaneve ishin shperngulur ne anen tjeter te kufirit te afert te turqise ne trevat e pushtuara ne luftrat ballkanike ndryshimi I perberjes etnike ishte nje process I ngadalshem. Per kete arsye pushteti malazez te cilin e intereson zenia e siperfaqeve sa me te medha te tokes se bukes, kerkon masat me te cilat do te shpejtoje kete process: njera prej ketyre masave por me djallzorja per pastrimin etnik te trevave te pushtuara dhe per asimilimin etniko-kulturor te shqiptareve dhe myslimaneve qe mbeten pa u shperngulur eshte konvertimi I dhunshem I shqiptareve dhe myslimanve qe dikur e kishin praktikuar edhe turqit mbi popullsine krishtere shqiptare, malazeze, serbe, bullgare e greke. Megjithese aty-ketu sidomos ne maqedonin perendimore disa konvertime te dhunshme fetare I bene edhe pushteti ushtarako-policor serbe konvertimi I dhunshem ne kohen e luftrave ballkanike eshte bere mjet I njohur I pastrimit etnik, qe karakterizon pushtetin ushtarakopolicor tem alit te zi, dhe kjo nuk eshte shume e cuditshme: konvertimi fatar eshe trajtuar ne traditen politike dhe shpirterore tem alit te zi perkatesisht eshte mjet me te cilen mali I zi edhe me pare eshte perpjekur te zgjith ceshtjet etniko-politike. Poeti I madh dhe prijesi I njohur shpirteror dhe politike e malazezeve petor petrovic njegosh ne vepren e tij “ kurora e maleve” e trajton perpjekjen e malit te zi per ti zhdukur te konvertuarit bashkekombesit e vet qe prej fese ortodokse kishin kaluar ne fene myslimane. Sado nuk eshte ajo shkaktare e konvertimit te dhunshem te shqiptareve dhe myslimaneve ne trevat e pushtuara nuk mund te mohohet se kjo veper ka luajtur rol te vecante ne edukimin atdhetar dhe etik te malazezeve, e ka frymezuar ate mase te eger te malit te zi ne trevat e pushtuara. Megjithese kjo ne shume raste eshte mohuar sidomos ne kohen kur zbatohej konvertimi I dhunshem ne viset e pushtuara eshte bere me nxitjen eqeverise malazeze dhe te vet kral nikolles. Krajli vet madje arsyetonte konvertimin si nevoje te krishterimit per ta ngritur sa me shume digen para islamizmit. Konvertimi I dhunshem behet ne shkurt dhe ne mars te vitit 1913. pushteti ushtarako policor malazez konvertimin e dhunshem me se pari e fillon ne kosove gjakove dhe peje aty ku mali I zi ishte me se shumti I interesuar qe te zgjerohej nje here e pergjithmone dhe mandej e vazhdon edhe me dhunshem ne plava e guci ne sabxhak dhe ne hot e grude. Konvertimi behet me dhune por pushteti malazez perpiqet te nxise edhe me mjete politike. Ata qe e nderrojne fene perfitojne disa privilegje : trajtohen me mire prej pushtetit aty ketu pranohen ne pune ne administrate, iu caktohen tatime me te uleta, marrin ndihma te ndryshme materiale. Ata njekohesisht merren edhe me ushtrin malazeze. Ashtu sic ishte parapare nga konsistociumi I cetines te konvertuarit pas 6 muajsh e fillojne ushtrimin e riteve te besimit te ri bashke me besimtaret e tjere. Dhe ashtu behen qytetare te malit te zit e barabarte me malazezet. Megjithese nuk perjashtohet mundesia qe nje numer I vogel I shqiptareve edhe te besimit mysliman edhe te besimit katolik te udhehequr nga deshira qe tu shmangen dhunes se pushtetit ushtarako

78

pilicor malazez dhe tu krijojne disa privilegje familjeve te tyre e nderrojen vullnetarisht fene, konvertimi fetar eshte zbatuar me dhune, kurse ne nje sere raste edhe me gjak. Me ne fund kjo shihet edhe prej vet ritualit te konvertimit qe kleriket malazez gjithnje e bejne me ndihmen e ushtareve qe I detyrojne fizikisht te konvertohen ata qe kundeshtojne. Konvertimi I dhunshem do tu shkakojne shume vuajtje fizike dhe shpirtetore shqiptareve dhe myslimaneve. Shume prej tyre qe nen kurrfare kushtesh nuk ishin te gatshem ta nderrojn fene ikin prej vendelindjes dhe kalojne ne shqiperi, kurse disa edhe ne pjesen tj te kosoves , qe ishte nen pushtimin serb. Kunder atyre qe nuk pranojne ta nderrojne fene por megjithate nuk arrijne apo nuk pranojne ti lene shtepite pushteti ushtarako policor I malit te zi merr masa te egra : rreh, burgos, pushkaton,dhe internon thelle ne mal te zi. Viktimat e pare dhe me e njohur e politikes malazeze te konvertimit te dhunshem ishte prifti shqiptar luigj poliqi te cilin ushtaret malazes e zhveshin dhe e vrasin per shkak se qe ne fillim kishte kundershtuan vendosmerisht konvertimin e dhunhem qe zbaton pushteti ushtarako policor I malit te zi ne trevat e pushtuara do te zgjaste me shume dhe do te merrte permasa shume te medha sikur te mos e pengonin protestat e fuqive te medha europiane ne menyre te vecante protestat e vendosura te shoqeruara edhe me kercenime te austro hungarise si protektore e katolikeve ne ballkan ndryshe nga gazeta ruse rushi vjesnik, e cila orientonte konverimin e dhunshem te shqiptareve dhe te myslimaneve ne fene ortodkse Serbia e keshillon malin e zi nderkaq edhe per nje arsye tj per ate qe shume shqiptare per tju shmangur asaj mase perulese kerkon shpetim ne territoret e zoteruara prej saj. E Serbia donte sa me shume ti zvogelohej e jo ti rritej nr I shqipetareve ne trevat e pushtuara. Politika malazeze e konvertimit te dhunshem fetar ne fund peson disfate te plote. Mbasi detyrohet te pajtohet me formimin e komisionit te perbashket austro hungarezo malazez qe do te hetoj ceshtjen e konvertimit te dhunshem qeveria e malit te zi e ndal plotesisht konvertimin. Kral nikolla shtrengohet te shpall proklamaten mbi lirine e bekimit e kjo donte te thoshte edhe mbi kthimin e lire te myslimaneve dhe te katolikeve ne fene e tyre. Ashtu fillon ansjelltas: rikthimi ne fene myslimane dhe katolike I shqiptareve qe vetem ndonje muaj me pare ishin kthyer dhunshem ne fene ortokse. Por si Stefan dushani qe me sjellje te perkorme pendimtari ne vitin 1954 I kishte premtuar papes Inocent 6 se do tu jap fund persekutimeve te herzive katolike ne mbreterine e tij ashtu ehe kral nikolla ne veshje edhe me te perkorme pendimtari u premton fuqive te medha se do tu jap fund persekutmit te shqiptareve dhe te myslimaneve qe nuk donin te ktheheshin ne fene e Stefan dushanit. Me ne fund edhe ai nuk e kishte te veshtire te hiqte dore prej kesaj mase qellimet qe I kishte caktuar vetes, ndryshimit te perberjes etnike te trevave te pushtuara, si ai ne mal te zi, edhe kral Petri ne serbi do ti sherbejne dhe me mire me metodat te tj te dhunes qe pushtetet ushtarako policore malazeze dhe serbe zbatonin pa kursim ne viset e pushtuara e ndaj te cileve europa nuk ishte e ndjeshme si ndaj shkeljeve te se drejtes fetare.

Sado qe nuk zgjat shume konvertimi I dhunshem megjithate ishte bere nje mase me ndikim te vecante ne shpernguljen e shqiptareve prej territoreve qe kishin pushtuar Serbia dhe mali I zi ne luftrat ballkanike. Edhe para se te fillonte konvertimi edhe gjate zbatimit te tij edhe pas tij deri ne fillim te lutes se pare boterore, karvanet e gjate te shqiptareve ecnin ne drejtimit te shpetimit per te cilin nuk ishin te sigurte qe do ta arrinin. Karvanet e nisur prej hotit e grudes ecnin ne drejtim te shkodres, prej plaves e gucise po ashtu ne drejtim te kosoves dhe te stambollit, prej rrafshit te dukagjinit dhe kooves ne drejtim te shkodres , te selanikut , prej maqedonise perendimore ne drejtim te selanikut te kavalles e te shqiperise, prej camerise ne drejtim te brigjeve te turqise aziatike, egjipt dhe te sirise. Ne mesin e tyre do te jete edhe nje nr I shqiptareve te cilet pas vitit 1877 – 1878 ne kosove, ne shkup e ne manastir kishin ardhur prej serbise jugore dhe prej viseve qe ne kongresin e

79

berlinit iu kishin dhene malit te zi. Dikush do te ndalej ne turqi dikush ne siri dikush ne egjipt e dikush edhe me larg ne shba. Sipas shenimeve te konsullates se pergjithshme serbe ne selanik, prej diteve te par ate pushtimit serb dhe malazez ne nentor 1912 deri ne mars te vitit 1914, vetem neper selanik me anije per ne turqi shperngulen 239.807 shqiptare dhe myslimane. Ketu thuhet ne ato shenime nuk jane numeruar femijet nen 6 vjet.

-ne nentor 1912 shperngulen 8.866 vete -dhjetor 1912 “ 11.493 “-janar 1913 “ 12.087 “-shkurt 1913 “ 12.088 “-mars 1913 “ 7.553 “-prill 1913 “ 6.725 “-maj 1913 “ 12.813 “-qershor 1913 “ 9.386 “-korrik 1913 “ 21.045 “-gusht 1913 “ 29.313 “-shtator 1913 “ 13.380 “-tetor 1913 “ 14.764 “-nentor 1913 “ 17.213 “ -dhjetor 1913 “ 15.502 “-janar 1914 “ 10.192 “-shkurt 1914 “ 25.060 “-mars 1914 “ 2.346 “

Njekohesisht supozohet se rruges tokesore per ne turqi dhe per ne shqiperi u shperngulen edhe rreth 80 mije vete shqiptare dhe myslimane. Sipas shenimeve te ministries malazeze te puneve te brendshme ne kohen prej prillit deri ne korrik te vitit 1914 vetem prej viseve qe pushton mali I zi dmth prej pjeseve te tij veri lindore neper limanin e tivarit shperngulen 16.570 shqiptare dhe myslimane. Shume prej tyre njerzve fatzinj nuk do te mberrijne kurre ne vendin ku ishin nisur. Iknin prej te keqes me te madhe, prej pushtuesve te rinj qe ne vend te quheshin sulltane tani quheshin krale por paqe kurrsesi nuk do te kishin.iknin prej dhunes , kthimit te dhunshem ne fene e pushtuesit te rinj. Shpronesimit, tatimit me te larte kercenimit shantazhit fyerjeve persekutimeve burgosjen djegjen e fshatrave ekspeditat ndeshkimore te ushtrise vrasjet dhe shkojne ne vendt e huaja ne kushte te tjera natyrore ku do te vuajne prej mallit per vendlindjen prej skamjes semundjeve ngjitese. Ishte kjo drama e nje populli te mosperfillur dhe te harruar me shekuj nga europa.

Kolonizimet serbe dhe malazeze

Fati I shqiptareve te shperngulur ishte tragjik ne nje menyre kurse ai I atyre te mbetur ne trevat e tyre ne nje menyre tj. Zgjerimi I pushtues I serbise dhe I malit te zi ne trevat shqiptare ishte me I rende per shqiptaret e mbetur nen sovranitetin e tyre jo vetem per karakterin politik por edhe atij ekonomik. Trevat e pushtuara me ushtri mund te quheshin te zoteruara plotesisht vetem kur te ishin te banuara edhe prej elementit sllav- keshtu mendohej ne qarqet politike dhe vendore serbe dhe malazeze. Ne luften ballkanike Serbia dhe mali I zi kishin pushtuar shume toka pjellore keshtu psh Serbia kishte marre fusha me pjellore te kosoves rrafshit te dukagjinit , te palloit, te cilat kapin disa miliona hectare, kurse mali I zi kishte pushtuar rreth 700.000 hektare toke pjellore, qe cilesisht nuk mund te krahasoheshin me fushat qe kishte marre Serbia, por per te ihin shume te vlefshme. Me kete toke te re e pjellore edhe Serbia

80

edhe mali I zi zgjidhnin shume probleme sociale te banoreve te tyre te cilet banonin ne vise te thata dhe shkembore, te patoke dhe pambarimisht te varfer. Me ne fund ne luften ballkanike ato kishin hyre jo vetem per ti cilesuar serbet dhe malazezet qe ende ishin nen pushtimin turk por edhe per te pushtuar hapesira te reja jetesore. Mgjth shperngulja e shqiptareve dhe e myslimaneve po vazhdonte edhe pas luftes Serbia edhe mali I zi friksoheshin ne mos shume prej te shpernguluve ne turnie pare ushtarak, me vone mund te kerkohej prej fuqive te medha qe tu behej e mundur shqiptareve te kheheshin ne trevat e tyre. Per kete arsye qeveria serbe dhe qeveria malazeze marrin nje sere masash qe kete kthim ta benin te pamundur. Keshtu psh pronat e patundshme te shqiptareve ne kosove dhe ne maqedonine perendimore nga qeveria serbe shpallen pronat te pa pronar ose prona te kacakeve dhe trajtohen prone shteterore te cilen mbreti dhe qeveria mund ti shisnin apo falnin kujt te duan dhe kete e bene shume shpejt. Ne rastet me te shpeshta shtepite edhe tokat dmth ato te pa pronar te shqiptareve u jepen kur falas e kur me kundershperblim teper te vogel serbeve qe duan te rrin te jetojne ne kosov dhe sllova maqedonase ne maqedoni. Ne Mal te zi nderkaq nje numer te shperngulurish menjeher pas zhvendosjes shpallen emigrante luftarake te cilet ia kane leshuar tokat e veta qofte per shkaqe politike qofte per shkaqe fetare qofte me se shpeshti per te dy shkaqet pra politike dhe fetare njekohesisht per shkak se nuk kane menduar te pajtohen me shtetin e ri malazes sepse kane qene te priviligjuar ne shtetin turk dhe tani nuk mund te mendojne jeten ne shtetin tjeter per shkak se jane te indoktrinuar me ideologji islamike etj. Te gjithe ketyre te ashtuquajturve emigrante luftarake u merret plotesisht pasuria e tundshme dhe u shitet ne ankand publik , natyrisht per llogari te shtetit kurse pasuria e patundshme u merret dhe u behet prone shteterore te cilen qeveria mund tua shes apo mund tua fal shtetasve te vet. Pa u davaritur tymi I luftrave ballkanike, Serbia dhe mali izi filluan kolonizimin e tokave te pushtuara dhe ky kolonizim ka karakter social sepse behet per tu siguruar toke atyre serbeve dhe malazezeve qe nuk kane toke, ka karakter kombetar sepse permbys permbajtjen etnike te viseve te pushtuara dhe karakter ushtarako strategjik sepse siguron kufirin , I cili konsiderohej I rrezikuar prej sul,meve nga ana e shqiperise. Per te bere legal dhe legjitim kolonizimin, ne shkurt te vitit 1914 serbia nxjerr dekret ligjin mbi kolonizimin e viseve te porsa cliruara dhe te bashkuara te mbreterise se serbise. Njekohesisht krijohen komisione te vecanta shteterore, te cilat punojne per kolonizimin. Ne mars te po ketij viti kryeministri serb nikolla pashiq deklaron se ne tokat e shqiptareve te shperngulur, Serbia do te vendose 250 mije serbe qe do te kthehen nga amerika dhe tokat e shqiptareve te shperngulur prej komisioneve te krijuara, trajtohen toka te lira shteterore , komunale e fshatare, si dhe toka te shkretA , te cilat mund te kolonizohen menjehere. Shume shpejt pas serbise dhe malit te zi nxjerr nje dekret ligj per kolonizimin e viseve te porsacliruara , net e vertet te pushtuara. Dhe ndersa Serbia tokat e shqiptareve te shperngulur do tua ndante serbeve te kthyer nga shba, mali I zi, ne tokat e shqiptareve te shperngulur do te vendoste malazeste, per ti ndalur ato qe per shkak te kushteve shume te rend ate jeteses donin te skonin ne shba. Keshtu kryetri I keshillit eteministrave tem alit te zi janka vukaliqi deklaron, me fitoren ne lufte kemi siguruar shume toke buke, net e cilen do te vendosim njerzit tane qe nuk kane toke dhe kemi vendosur qe ceshtjen e kolonizimit ta rregullojme sa me pare me ligj. Keshtu do te parandalojme shpernguljen aq te denshme te njerze tane ne amerike. Dekretligji malazez per kolonizimin ishte gati nje kopje e dekret ligjit serb, kurse keshilli per kolonizim ne mal te zi shfrytezonte besnikerisht pervojen e komisioneve te kolonizimit ne kosove dhe maqedoni. Turrin kolonizues te serbise ne kosove dhe ne maqedoni dhe tem alit te zi ne rrafsh te dukagjinit ne sanxhak dhe ne vise te tjera shqiptare qe kishte pushtuar – ne hot e grude dhe ne plave e guci, e ndali lufra e pare boterore. ishte kjo lufte tragjike net e cilen moren pjese shum shtete europiane, net e cilen jane perfshire edhe tokat shqiptare dhe shqiptaret e mbetur nen sundimin e fqinjeve ballkanik. Ne kete lufte shqiptaret mund te ndiheshin me te sigurte se gjate dhe pas luftrave ballkanike. Pushteti austro – hungarez sado pushtet e pushtuesit te trete

81

gjate 5 vjeteve ishte pushtet me sjellje te tjera ndaj shqiptareve, nuk I persekutonte ata. Shqiptareve u lejoheshin disa te drejta qe nuk ishin lejuar kurr prej turqise dge aq me pak prej serbise dhe malit te zi , perpos te tjerash edhe qe hapnin shkolla ne gjuhen ametare dhe qe tem und te perdornin lirisht flamurin dhe simbolet e tjera kombetare. Por kjo nuk do te zgjaste shume.

Reforma agrare ne ish- Jugosllavi. Vecorite e saj te zbatimit ne trojet shqiptare.

Kolonizimet dhe shpernguljet u nderprene per nje fare kohe gjate periudhes se luftes se pare boterore. Ripushtimi i kosoves dhe viseve te tjera shqiptare nga ushtria serbe ne vjeshten e vitit 1918 u shoqerua menjehere me rivendosjen dhe venien ne funksionim te aparatit te vecante administrativo – politik i cili kontollohej e ndiqej drejteperdrejte nga organet ushtarake te pushtimit. Per te shtuar presionin , pasigurine dhe per te nxitur sa me shume shpernguljen e shqiptareve u zbatuan te ashtuquajtura ‘’aksione te carmatimit ‘’ . vec karakterit ushtarak qeveria serbo- kroato –sllovene veproi edhe ne shpronesimin e shqiptareve. Ne kete kohe ishte hedhur ideja per nje reforme agrare ne tere territoret e mbreterise. Qarqet zyrtare pohonin se reforma agrare kishte detyre te likujdonte pronat e medha dhe te benin te mundur kolonizimin , sidomos ne serbine jugore. Po keto qarqe vertetonin se kolonizimi ka te beje me interesat ekonomike , nacionale, kulturore. Pikerisht kolonizimi ne kosove , maqedoni dhe sanxhak i parapriu reformes agrare dhe i dha orientimet themelore. Qarqet serbe ne platformen e tyre antishqiptare nje vend te caktuar i linin reformes agrare. Me kete reforme shovinizmi serb sunonte marrjen e tokes shqiptare dhe popullimin e kosoves nga sllavet. Kete reforme shteti serb e popullarizoi si mase demokratike per permbysjen e marredhenieve feudale. Ai popullarizoi idene se zbatimi i reformes agrare do ti hapte rruge zhvillimit ekonomik te ketyre vendeve, se do te balancoje zhvillimin ekonomik te tere rajonit te mbreterise. Ne dukje kjo reforme vleresohej si hap demokratik por neqoftese ne rajonet kjo reforme vertete synonte marrjen e tokes feudaleve dhe shperndarjen e saj fshatareve ne kosove kjo reforme synonte marrjen e tokes shqiptareve, shpronesimi i tyre dhe dhenien e saj sllaveve. Per kete arsye ky shtet per kete problem ngriti nje drejtori te posacme me qender shkupin qe do te kishte dy funksione : 1 – Shpronesim te shqiptareve. 2 – Ngritjen e kolonive sllave ne tokat shqiptare. Zbatimi i ligjit te reformes agrare i privonte shqiptaret te perfitonin tokat e shpronesuara. Per kete u hartua edhe nje legjislacion agraro- kolonizues qe fillon me ligjin e 25 shtatorit 1919. dekretligji i 24.9.1920 u krijon kushte te vecanta serbeve, malazezeve dhe ruseve te ikur pas revolucionit te tetorit per te shkuar ne kosove. Keshtu familjet qe do shkonin ne tokat shqiptare perfitonin me shume toke se sa shpronesimi i feudaleve sllave. Psh. Nje familje me dy anetare merrte jo me pak se 4 ha dhe mbi dy anetare per cdo mashkull te martuar merrte dhe 4 ha te tjere per cdo mashkull beqar kishte edhe 3 ha plus. Shteti serb u siguronte ketyre familjeve udhetimin falas. Per tre vjet, nga dita e vendosjes se koloneve shteti nuk merrte asnje takse dhe detyrim prej tyre. Keto qarqe u perpoqen ta kryenin me cdo mjet, madje edhe me dhune kete reforme. Keshtu do te hapej nje faqe e re ne marredheniet shqiptare serbe. Shqiptaret do ti shikonin kolonizatoret si uzurpatore. Ne fakt kolonizimi ne kete reforme nuk mori permasat qe do te deshironin serbet sepse kolonistet skishin deshire te vendoseshin ne kosove sepse e dinin se toka nuk ishte e tyre. Ceshtja e reformes agrare u shtrua edhe ne pikepamjet e shprehura nga partite politike serbe. Ne thelb tere keto pikepamje apo teorizime nuk kishin asnje ndryshim. Ndryshim pikepamjesh mes grupimeve te ndryshme kishte vetem per taktiken qe duhej ndjekur ose lidhur me mjetet qe duheshin perdorur per te arritur qellimin me shpejt , me lehte me me siguri. Gjithashtu ndryshim pikpamjesh kishte edhe

82

persa i perket mjeteve te tjera qe duheshin perdorur per ti shkaterruar ekonomikisht e per ti thyer psikologjikisht shqiptaret , ne menyre qe te nxitej sa me shpejt shperngulja e tyre. Karakteri i reformes agrare kolonizuese u shfaq qarte ne zbatimin konkret te saj. Tokat e familjeve kryengritesve shqiptare u bene preja e pare per kolonet, nepunesit dhe spekulantet e ndryshem. Ne gjysmen e pate te viteve 20 reforma agrare mori karakterin e nje fushate te pergjithshme. Ne keto rrethana u sekuestruan deri toka te familjeve shqiptare, qe kishin pjestare te shperngulur jashte jugosllavise , duke i futura ato ne kategorine e tokave te braktisura. Poziten e fshataresise shqiptare e veshtirsonin me tej masat e organeve fiskale. Nga viti 1920 u ligjerua dhe grabitja e tokes se perbashket te fshatareve shqiptare me pretekstin e marrjes se kullotave dhe pyjeve te teperta , ‘mbi nevojat e fshatareve’. Ne vitet 30 u intesifikua dhuna dhe arbitrariteti. Ky intensifikim e kishte burimin te reluztatet e pamjaftueshme. Per kete arsye qeveria jugosllave shfrytezoi stabilitetin e jugosllavise per te lare perfundimish hesapet me shqiptaret. Keshtu u nderpre ligjerimi i veprimeve te shitblerjes dhe te vertetimit te pronesis. Ne vitet 30 pati ndryshime dhe plotesime ne legjislacionin agraro kolonizues por qe ne praktike nuk sollen ndonje ndryshim ne shpronesimin e fshataresise. Ne vitin 1931 dekret ligji i 24.9.1920 behet ligji mbi kolonizimin viseve jugore ne baze te te cilit toka e shqiptareve u jepej koloneve shkollave ushtrise dhe xhandarmerise serbe. Rezultatet e kesaj reforme ishin domethenese.Nga reforma u perfshine 50% e tere siperfaqeve bujqesore prej 497.384ha. 450 mije shqiptare pesuan nje goditje te forte ekonomike. Vetem ne kosove u dynden 60 mije kolone serbe, ose 75% e tere koloneve, qe u dynden ne viset e jugut. Ne 1936 kolonet serbe te shkupit perbenin 40% te popullsise se qytetit

ku me pare ishin rreth 10 mije vete. Politika agrare kolonizuese qe ndoqen qarqet e beogradit ne periudhen mes dy luftrave coi ne shpronesimin ne mase te fshatareve shqiptare. Dhjetra mije familje u shperngulen per tu hapur vend kolonisteve sllav. Mbas shkaterrimit te mbreterise jugosllave ne prill 1941 shume prej kolonisteve u larguan. Shqiptaret i ndihmuan ata te largoheshin shendosh e mire. Keshtu perpjekjet e regjimit fashist per ta nxitur popullsine shqiptare kunder minoritetit sllav nuk paten sukses. Megjithate pas clirimit qarqet jugosllave do ta rivene ne zbatim reformen agrare,vec se kesaj here me mjete me moderne.

83

Ceshtja 4 : Projekti i Vaso Cuvrelloviqit.

Ne prag te luftes se dyte boterore ceshtja shqiptare do te shqetesoje serbine me teper se asnje here me pare pas luftes ballkanike. Dhe arsyet per nje shqetesim te tille ishin pasojat e brendshme ekonomike, ne rradhe te pare e kundershtive kombetare deh e pozites se jugosllavise ne rrethimet e reja politike europine. Megjithese prej krijimit te jugosllavise ne 1918 kishte qene ceshtje me te cilen me se shumti ishin marre xhandarmeria dhe ushtria dhe komisionet e kolonizimit, ceshtja shqiptare tanibehet ceshtje me te cilen filojene te merren edhe institucionet e tjera shteterore , politike,shkencore dhe kulturore ne serbii. Perpjekjet per shkombetarizimin e trevave shqiptare te pushtuara gjat luftrave ballkanike megjithe shpernguljen e shqiptareve dhe kolonizimin e tokave te tyre nuk kishin dhene rezultatet e duhura, shqiptare kishte ende shume, bile me shume se ne kohen kur ishin pushtuar keto treva. Ne marrdheni gjithnje e me te perbera politike dhe shteterore evropiane dhe boterore cmohej se ky numer i shtuar i shqiptareve mund te behej faktor rrezikues politik dhe strategjik per jugosllavine. Pas ardhjes se musolinit ne pushtet ne italic dhe hitlerit ne gjermani, ne Europe ishin krijuar lidhje te ndryshme politike , ekonomikedhe ushtarake dhe ishin caktuar sfera interesash prej te cilave jugosllavia ndiehej , ne mos jo e kercenuar, atehere se paku e mosperfillur si force e krijuar per barazpeshe net e vertete per ballkanin shqiperia, e lidhur aq ngushte me italine sa qe dukej se ishte strukur nen protektoratin e saj edhe kur ende ishte nen prokterat, I behej jugosllavise edhe me e forte nga cmund te ishte. Kroatet sllovaket e deri diku edhe myslimanet, gjithnje e me zeshem e shprehnin pakenaqesine e tyre me fatin qe kishin nen jugosllavine e mbisunduar politikisht ekonomikisht dhe ushtarakisht prej serbeve. Per keto shkaqe , qarqeve zyrtare serbe, qe tani politike e brendshme dhe e jashtme e benin me eliten jugosllave, u ngulej te zgjidhnin sa me pare dhe sa me rrenjesisht ceshtjen qe I mundonte gjithnje : ceshtjen shqiptare. Prandaj edhe ne kete kohe ceshtja shqiptare behej nje nga ceshtjet me te diskutuara, jo vetem ne jeten politike por edhe ne ate kulturore serbe. Tri jane institucionet net e cilat organizohet trajtimi I ceshtjes shqiptare : ministria e puneve te jashteme te jugosllavise, academia serbe e shkencave dhe e arteve dhe klubi kulturor serb. Keshtu per shembull, ne mbledhjen qe organizon ministria e puneve te jashtme te jugosllavise marrin pjese perfaqesuesit e ministrant e institucioneve te ndryshme serbe dhe jugosllave te ministries se reformes agrare, te ministries e arsimit, te shendetsise dhe te politikes sociale, te akademise serbe te shkencave dhe te arteve. Ne to kerkohej pergjigje sa me e plote dhe sa me bindese e pyetjes: sit e shpejtohet dhe sit e shnderrohet shperngulja e shqiptareve por me pasoja sa me te pakta politike per jugosllavine dhe per prestigjin e saj ne bote. Ne mbledhjen qe organizon klubi kulturor serb marrin pjese perfaqesues te elites politike dhe intelektuale serbe, historiane , etnografe, publiciste , shkrimtare, politikane, klerike, ushtarake, ekonomiste,sociologe. Ne te vertete ne klubin kulturor serbe, e cila ishte nje shoqate gjysme shteterore, organizohet tribuna e perhershme , net e cilen me se shpeshti dhe me se tmerrshmi diskutohet ceshtja shqiptare. Ne referatet e paraqitur me shkrim dhe en diskutim, intelektualet, politikanet kerkojne po ashtu pergjigjen e pyetjese se sit e zgjidhet sa me shpejte dhe same rrenjesishte ceshtja shqiptare.

Megjithese autore te ndryshem sic jane gjoke perina, milosov jeliciqi, atomanje urosheviqi, orestje kristiqi, borivaje ponjevac, ne referatet e tyre , qe kane karakter projektesh programore, japin mendime te ndryshme per zgjidhjen e kesaj ceshtje, te gjithe ata pjtohen ne

84

nje pike : shqiptaret duhet te shperngulen njehere e pergjithmone, kurse trevat net e cilat kane banuar ata duhet te kolonizohen me slave nje here e pergjithmone. Zgjidhja e ketille e ceshtjes shqiptare do te ishte “veper e pavdekshme per popullin tone”, domethene e popullin serb – deklaron ne referatin e tij gjoke perina. Projekti me I plote programor I paraqitur ne klubin kulturor serb, I shkruar- sic eshte vleresuar aty- ne saje te njohjes rrenjore te ceshtjes shqiptare, net e cilen percaktohen edhe masat dhe mjetet qe duhen zbatuar per zgjidhjen e saj, eshte projekti I vaso cubrilloviqit, I historianit , anetarit te ardhshem te akademise serbe te shkencave dhe te arteve dhe anetarit te akademise ruse te shkencave , qe mbas luftes se dyte boterore do te behet I mirenjohur, se paku njer kohe edhe si njeri polivik vaso cubrilloviqi, nderkaq ne kohen kur e shkruan projektin per te cilin po flasim te titulluar “shperngulja e arnauteve” eshte i njohur eshte I njohur dhe I nderuar si atdhetar serbomadhe qe kishte qene anetar I organizates “bosnja e re” , e cila kishte organizuar atentatin kunder princit austriak franc ferdinant dhe te shoqes sofi. Projekti “ shperngulja e arnauteve” eshte paraqitur ne klubin kulturor serb me 7 mars 1973, por per opinionin e gjere shquotar dhe jugosllav do te mbetej gjate I panjohur . si ne kohen kur eshte shkruar, ashtu edhe me vone , pas luftes se dyte boterore, pushteti serb eshte kujdesur ta ruaje me fshehtesi sepse nuk deshironte sigurisht, te shperngulej nje projekt racor, net e cilin paraqitej zhdukja e nje populate prej trojeve te saj- nje projekt ky padyshim shume I rralle ne historine europiane.

Prej projektit “shperngulja e arnauteve” thuhet se vaso cubrilloviqi, megjithese I lindur dhe I ritur ne bosnje , njeh mjaft mire ceshtjen shqiptare ashtu sic donin me ne fund ta njihnin historianet serb. Para se ti kete hyre projektit,ai, sic vepronin edhe “njohesit e tjere serb” te ceshtjes shqiptare , I kishte shetitur me kujdes dhe mire trevat shqiptare.Projektin e tij “shperngulja e arnauteve” vaso cubrilloviqi e fillon me kritiken e regjimit per punen qe ka bere (net e vertete nuk eshte bere) per zgjidhjen e ceshtjes shqiptare, mandej paraqet armet politico-kombetare (strategjike dhe ekonomike) pse duhet te shperngulen arnautet dhe ne fund flet per menyrat dhe mjetet si duhet zbatuar shperngulja. Historiani cubrilloviq e quant e domosdoshmekritiken e shtetit jugosllav, pse me kohe nuk ka zgjidhur ceshtjen shqiptare, pra ti behej nje shperngulje kolektive shqiptareve. Gjithmone sipas ketij projekti pushteti jugosllav, pra serb eshte fajtor pse gjate shpernguljes se shqiptareve pas luftrave ballkanike dhe kolonizimit trevave ku jetonin ato me serbe e malazeze pas krijimit te jugosllavise ka zbatuar metoda perendimore per se tepermi “demokratike”. Shume shpejt pas luftrave ballkanike politikanet dhe shtetaret serbe kane harruar se serbet jetojne nje ballkan, ku jo vetem pushteti dhe pozita por edhe toka e shtepia jane fituar e fitohen me shpate dhe berut.Ndryshe prej shteteve te tjera ballkanike, te cilat pas vitit 1912 e kane zgjidhur apo jane ne rrugen e zgjidhjes njehere e pergjithmone ceshtjen e pakicave kombetare me shpernguljen e tyre kolektive pushteti jugosllav zbaton metoden e ngadalshme dhe te pasigurte te kolonizimit shkalle-shkalle, qe nukka dhene rezultatet e pritura. Duke mos qene ne gjendje te beje shpernguljen kolektive te shqiptareve, pushteti jugosllav, perkatesisht serb, nuk ka qene ne gjendje te beje as kolonizimin e duhur te krahinave te zbrazura. Metoda e pershkallezueshmerise, e zbatuar gjate shpernguljes se shqiptareve eshte treguar jo efikase edhe gjat kolonizimit te trevave te zoteruara, por ligjet nuk I ka zbatuar besnikerisht. Shteti vertet e ka krijuar aparatin e kolonizimit , por ai ishte teper I madh dhe e perbere prej njerezish te paafte te korruptuar, te cilet keqperdoren edhe mjetet e caktuara per zbatimin e kolonizimit. Politikanet dhe shtetaret serbe e kane harruar pervojen qe ne kete pikpamjeua kane lene knjaz milloshi dhe jovan ristiqi, te cilet nuk kane krijuar ministry te vecante per reformen agrare, te cilen nuk kane patur inspektore supreme agrare, as aparat te shtrenjte administrative, por me gjithate I kane shperngulur shqiptaret prej serbise jugore me 1877-

85

1878 dhe “kane pastruar serbine prej elementeve te huaj dhe e lane ate vetem me popullsine e saj”. Ne kritiken qe I ben shtetit vaso cubrilloviqi, nxjerr perfundimin se jugosllavia nuk I ka plotesuar te qarta arsyet e verteta pse shperngulja e arnauteve eshte ceshtje me rendesi te madhe, te shumanshme per jugosllavine. Sipas pikepamjes se vaso cubrilloviqit dhe te bashkemendimetareve te cilet e ngarkojne me detyren qe te hartoje projektin “shperngulja e arnauteve”, e cila ka rendesi te madhe strategjike si per serbet ashtu dhe per maqedonet dhe malazezet, madje per te gjithe sllavet e jugut, te cilet perbejne jugosllavine. Shqiptaret jane te vetmit qe jane mbajtur te ngjitur berthames shteterore serbe. “Pyka Shqiptare” I quan trvat e banuara nga shqiptaret net e dy anet e bjeshkes se sharrit eshte future thelle ndermjet serbeve,maqednasve dhe malazezeve dhe I ka ndare tokat ton ate rashes se vjeter prej maqedonise se lugines se vardarit”. Kjo pyke ne trajte trekendeshi , e banuar me elementet anarkike shqiptare, njekohesisht ke bera te pamundhshme ne shekullin e XIX lidhjet kulturore arsimore dhe ekonomike ndermjet trevave tona veriore dhe jugore. Ne –vazhdon cubrilloviqi – nuk mund te quhemi zoterues te ketyre trevave , deri sa ato te jene te banuara me shqiptare, sic jane te banuara sot. Ne nuk mund te quhemi zoterues te ketyre tokave ne qofte se nuk e rivendosim lidhjen e vjeter dhe te perhershmendermjet malit te zi, serbise dhe maqedonise ne krejt gjeresine e saj, prej drinit deri ne moraven jugore.Asgjesimi I trekendesit shqiptar per serbet madje per jugosllavine ne teresi, ka rendesi te vecante ushtarake dhe strategjike. E pare ne aspekrin shtarako-strategik, pyka shqiptare ze hapsiren me te rendesishme, sepse ze luginat e lumenjve ballkanik, te cilet rrjedhin drejt detit te zi dhe detit egje. Ai qe e zoteron kete pozite strategjike ne mase te madhe vendos fatin e ballkanit qendror sidomos fatin e vijes kryesore ballkanike morave-vardar. Jo rastesisht ne ate hapsire jane bere betejat kryesore qe kane vendosur per ardhmerine e ballkanit. Lufta e nemonjes kunder grekeve, lufta e serbeve ( net e vertete e kualicionit ballkanik) kunder turqeve 1389, lufta e huniodit ( net e vertete e skenderbeut ) kunder turqeve ne 1446. ne shek XX mund te sigurohet vetem ai vend qe eshte I populluar vetem me pupullsine e tij per kete arsye eshte detyre e domosdoshme e te gjithe neve , qe pozitat aq te rendesishme aq strategjike te mos I leme ne duart e nje elementi te huaj dhe armiqesor sic jane shqiptaret. Vetem me permbysjen e perberjes etnike te trevave rreth bjeshkeve te sharrit , dmth, vetem me shpernguljen e shqiptareve sigurohet njehere e pergjithmone shtetesia e tyre jugosllave. Por rendesia strategjike e zoterimit te trekendeshit shqiptar nuk shteret me kaq. Me shpernguljen e shqiptareve prej ketij trekendeshi , keputet lidhja e fundit mes myslimaneve te bosnjes dhe te novi pazarit me boten islamike. Pas shpernguljes se shqiptareve si element islamik myslimanet e bosnjes dhe te novi pazarit do te beheshin police kombetare – e vetmja polici fetare ne ballkan. Duke u bere police fetare myslimanet do te asimiloheshin. Shperngulja e shqiptareve prej trevave te tyre eshte strategji shume e rendesishme edhe per nje arsye: me shpernguljen e tyre I krijohet hapesire jetesore atij “elementi bujqesor qe ne shekuj e ka perteritur gjakun e races sone malazeze”. Energjite e njohura malazeze do ti sherbejne forte dobesis se pergjithshme shteterore, ne qofte se kthehen drejt juglindjes, drejt kosoves dhe lugines se pollogut. Dhe me tej , shperngulja e shqiptareve eshte kusht qe jugosllavia te mos ballafaqohet mr nje irredintizem te fuqishem , qe Brenda njezet-tridhjet vjetesh, doemos do te shpertheje edhe qe do ta vere ne pikepyetje pronesite e te gjitha tokave tona ne jug”. Vara Cubrilloviqi eshte I vetedijshem se debimi I eger I nje populli mund te shkaktoje reagime edhe ne shqiperi , edhe tek miqte e shqiptareve, edhe ne opinionon boteror, por ai nuk shqetesohet shume nese kete projekt e kundershtojne shqiperia e miqte, - thote, - por duhet ti bejme me dije se ne “nuk do te ngurrojme te perdorim cdo mjet per zgjidhjen perfundimtare te kesaj ceshtjeje” dhe Italia e Austria , te cilat si gjithmone do te jene kunder nesh, Vaso Cubrilloviqi shqetesohet sadopak vetem nese kete projekt e kundershtojne miqte e serbise –franca dhe Anglia – te cilave megjithate,”gjakftohte dhe vendosmerisht duhet tu

86

thuhet se eshte edhe ne interesin e tyre sigurimi I lugines se moraves dhe te vardarit , cka eshte pare edhe gjate luftes se fundit e kjo do te jete e sigurte edeh per ne , edhe per ta, vetem kur ti zoterojme etnikisht ne teresi trevat rreth shanit dhe ne kosove”.Si te asgjesohet atehere trekendeshi shqiptar?Sipas pikepamjeve te Vaso Cubrilloviqit, te paraqitur ne projektin” Shperngulja e Arnauteve” , e vetmja menyre per zgjidhjen perfundimtare te ceshtjes shqiptare eshte shperngulja ne mase, kolektive e shqiptareve ne Turqi dhe ne Shqiperi. Per te sendertuar kete , si do te thote gjoke perina” neper te pavdekshmen”, shteti jugosllav duhet te marre nje sere masash dhe te beje nje sere veprimesh politike shteterore, xhandarmerike dhe ushtarake. Se pari, shteti duhet te zhvilloje nje propagande te forte me qellim qe nder shqiptaret te krijohet frika e shpernguljes. Me goje dhe me shkrim (ne rruge, ne mbledhje, ne ndeja e ne gazeta duhet te pershkruhen ne hollesi bukurite e pashtershme te vendit ku do te shperngulen shqiptaret dhe do te lavderohet jeta e mrekullueshme atje. Nxitja e perkushtimit ndaj turqise dhe Shqiperise duhet te shoqerohet me trysni sa me te forta politike dhe shteterore, me ligje dhe pa ligjeduhet tu helmohet sa me shume jeta e shqiptareve mes nesh. Duhet te gjobiten , te ndeshkohen per prerje te pyjeve dhe per leshim te qeneve jashte oborrit;duhet te mos u pranohen tapite e pasurise se patundshme;duhet tu shtohen tatimet dhe te gjithe detyrimet e tjera private;duhet tu merren kullotat vetjake dhe komunale; duhet tu merren lejet per hapjene kafeneve , shetitoreve dhe per ushtrimin e zejeve;duhet te nxirren prej puneve shteterore dhe private;duhet tu rrenohen muret e gardhet rreth shtepive; duhet tu pengohen ti qesin bagetit ne Pazar, duke u kerkuar leje veterinare; duhet tu prishen varret; duhet tu ndalohet martesa me disa gra, duhet te maltretohen hoxhallaret, duhet te burgosen. Kolonive serbe e malazeze duhet tu jepen arme; duhet te fillojne rishtazi aksionet e cetnikeve; duhet te sillen malesore malazez, te cilet duhet te shkaktojen perleshje me shqiptaret dhe perpara opinionit boteror keto perleshje duhet te shpjegohen si qerim te hesapeve mes fiseve te ndryshme shqiptare dhe qe ishte e nevojshme te shuhen me ushtri.Eshte edhe nje mase qe serbia e ka zbatuar suksesshem pas vitit 1878, ndezja e fshehte e fshatrave dhe e lagjeve shqiptare neper qytete. Aq sa eshte e rendesishme nxitja e shpernguljes , aq i rendesishem eshte edhe organizimi i saj sepse organizimi i mire i shpernguljes i mbush mendjen edhe atyre qe nuk kane ndermen te shperngulen. Njohes i mire i jetes popullore,Vora Cubrilloviqi i keshillon punedhenesit e tij se me se pari do te duhet do te duhej te behej shperngulja e fshatareve, sepse” fshatrat jane me te perqendruara, prandaj edhe me te rrezikshme. E mandej nuk duhet shperngulur vetem fukarenjte. Kurrizin e cdo populli e bejne shtresat e mesme dhe te pasurit , keta edhe duhet te ndiqen e te shperngulen. Fukarenjte, pambeshtetjen e bashkekombesve te vet ekonomikisht te pavarur , shpejt zhduken”.Te gjithe atyre qe shperngulen duhet tu jepen ndihme, prandaj duhet sa me shpejte te thjeshtohen punet administrative, duhet tu paguhet sa me shpejt pasuria; duhet tu behet sa me shpejt dokumentat e rruges, duhet tu ndihmohet te vijne pa veshtiresi te stacioni i pare hekurudhor, duhet tu sigurohen trena te vecante deri ne selanik, e mandej enije qe do ti cojne ne Azi. Duhet tu sigurohet bileta te udhetimit dhe ushqimi pa pagese. “se vetem keshtu mund te krijohet lumi i eksodit shqiptar, i cili do te zbraze jugun tone prej arnauteve”.Pjesen tjeter te projektit te tij, Cubrilloviqi ia ka kushtuar ceshtjes se kolonizimit - ne pergjithesi dhe teknikes se sendertimit te saj – ne vecanti. Ai e keshillon shtetin jugosllav qe trevat shqiptare ti kolonizoje me malazes dhe serb. Pse me malazes? Pergjigje: “te vrazhde cfare jane, sulmues, te pameritueshem.. malazezet e zgjedhur nga bjeshket e Malit te Zi do te detyrojne edhe ata shqiptare qe kane mbetur qe te shperngulen”. Pse me serbet? Pergjigje: “ Serbet e zgjedhur prje trevave te varfra do ti mesojne malazeste se si ta punojne token dhe te gjithe te behen kolone vendes te perkushtuar dhe te pasur.

87

Per tu bere me kohe dhe si duhet kolonizimi dhe per tu shmangur gabimet qe jane bere ne kolonizimet e perparshme, pas luftrave ballkanike krejt punet rreth kolonizimit duhet ti besohen Shtatmadhorise. Vetem armata eshte ajo qe do te dije dhe do te jete e vendosur te marre masa perkatese per sigurimine kufijve tanene popullaten tone. Shtatmadhoria do ti drejtojepunet rreth kolonizimit permes Keshillit per kolonizim, kurse akademia e shkencave dhe e arteve si dhe universiteti i beogradit do te bejne studimin shkencor te krejt problematikes se kolonizimit , sigurisht permes institutit kolonizues, te cilin duhet ta themelojne bashkerisht. Vetkuptohet se aparati xhandarmerik do te luaje rolin me te madh ne krejt kete ceshtje, prandaj xhandarmeria do te pajiset me autorizime te vecanta, jo vetem kur eshte fjala per shpernguljen e shqiptareve, por edhe kur eshte fjala per kolonizimet serbe dhe malazeze. Dhe keshtu historiani i njohur serb, fitues i cmimeve me te larta shteterore serbe dhe jugosllave per krijimin shkencor e perfundon projektin e tij djallezor, me te cilin shqiptaret i con ne sketerre!

Ceshtja 4: Konventa jugosllavo – turke per shpernguljen e shqiptareve

Projekti i Cubrilloviqit “Shperngulja e Arnauteve” eshte punuar ne velen e projekteve te diplomacise jugosllave, perkatesisht serbe, per lidhjen e marrveshjes jugosllavo-turke per shpernguljen e turqeve, ne turqi. Zyrtaret e larte serb do te kene disa takime te hapura, por edhe te fshehta,me zyrtaret turq derisa te nenshkruhet kjo marrveshje ne vitin 1938. megjithese titullohet “marreveshje mbi rregullat e emigrimit te popullates turke nga regjioni i serbise se jugut ne jugosllavi”, ajo ne te vertete eshte marrveshje per shpernguljen e myslimaneve shqiptare. Kjo shihet ne rradhe te pare prej atyre paragrafeve te marrveshjes ne te cilat caktohen rajonet prej nga do te shperngulen “turqit”: jane banime te vardarit e zetes dhe e moraves, pikerish trevat qe ne projektin e Cubrilloviqit quhen “ puka shqiptare ne trajte trekendeshi, qe eshte futur thelle ne trupin etnik serb”. Por kjo shihet njekohesisht edhe prej shkreses se fshehte qe perfaqesia jugosllave ne Ankara i dergonte ministrise se puneve te mbreterise jugosllave, ne te cilen thuhet se qellimi i marreveshjes eshte shperngulja e shqiptareve. Me kete marrveshe eshte paraqitur shperngulja e 40 mije familjeve “turke”, por opinioni serb nuk ishte i kenaqur me aq: shtypi i beogradit , teksa kumtohej ky numer , do te kerkonte prej shtetit qe ky numer te rritej , pra ne vend te 40 mije familjeve te behej marrveshje per shpernguljene 400 mije shqiptareve. Nuk eshte e cuditshme , prandaj pse komandanti i zones se Armates III u propozonte eprorevete vet ne beograd, qe ne vendet ku shqiptaret jane shumice derrmuese deri ne 90% , te vendosen garnizone te reja ushtarake, qe do te zbatojne planin e shpernguljes se shqiptareve dhe te kolonizimit te serbeve dhe malazezeve. “ Lypset te perpiqemi- shkruan ai- qe turmat e forta dhe kompakte te shqiptareve te shkaterrohen se me shpejti , duke futur ne mesin e tyre te pakten 50% re popullsise sone. Pa kete nuk mund te konsiderohet se shperngulja eshte kryer ne menyre efikase”.Ne marrveshje theksohet se pasuria e patundshme e te shperngulurve nga fshati, domethen tokat dhe shtepite e tyre mbesin prone e qeverise jugosllave, te cilen ajo do ta disponoje sic e cmon vete- do ta shese apo do tua dhuroje kolonisteve, sic thuhet edhe marrveshja - ne pajtim me dispozitat mbi kolonizimin e regjioneve te serbise se jugut, i cili eshte ne fuqi.Si ne projektin e Cubrilloviqit “shperngulja e arnauteve” ashtu edhe ne marrveshje theksohen lehtesite qe qeveria jugosllave do tu krijoje te shperngulurve. Shperngulja do te behet me anije, te cilat do ti siguroje qeveria jugosllave. Me qellim qe te nxitet shperngulja vullnetare e myslimaneve, ne marrveshje shpjegohet : prej obligimit ushtarak lirohen te gjithe djemte e te gjithe familjeve qe do te shperngulen gjate viteve brenda te cilave eshte parapare te sendertohet shperngulja,ndersa ne vitet vijuese nuk do te merren ne ushtri djemte e familjeve qe jetojne ne trevat qe mbulohen me marrveshjen ne fjale.

88

Jugosllavia ishte aq e interesuar per shpernguljen e shqiptareve sa qe ne marrveshje, merr oblogimin ti paguaje turqise shumen prej 15 dinare per cdo familje te shperngulur, qe per ate kohe nuk ishte shume e vogel. Megjithese marrveshja mbi rregullat e emigrimit te popullates turke nga regjioni i serbise se jugut ne jugosllavi,e cila sic u pa, eshte marrveshje mbi shpernguljen e popullates shqiptare, nuk do te ratifikohet per shkak te pengesave qe rrjedhojne rrethanat politike ne europe,ne prag te luftes se dyte boterore. Zbatimi i saj pothuaj se kishte filluar shume kohe perpara. Ministria e puneve tejashtme te jugosllavise i kishte urdheruar nepunesit jugosllave ne dogana ne vendkalimet perkatese , qe shqiptareve, te cilet vizitojne turqine, tu behej e pamundur kthimi ne vendlindje. Dhe kjo arrihej duke u vene atyre shenja te vecanta ne pashaporta ne te shkuar ne turqi, ne saje te te cilave mandej ne te kthyer, ua ndalonin hyrjen ne jugosllavi. Ne trevat shqiptare nderkaq jugosllavia kishte plane edhe me te medha se cishte shperngulja e 40 mije prej familjeve prej trevave te theksuara.

Ceshtja 5: Reagimi shqiptar dhe ai nderkombetar ndaj dhunes ne Kosove.

Duke mos patur asnje shprese nga faktori nderkombetare populli shqiptar i ngelur ne trojet etnike shqiptare te perfshira ne serbi dhe ne mal te zi, i beri vete rezistence regjimit serbo-malazez qe ne hapat e para te vendosjes se tij.Qe ne shtator 1913 nisi ne diber nje kryengritje. Shqiptaret cliruan nje sere trojesh deri ne afersi te Resnjes. Qellimi i kesaj kryengritjeje ishte bashkimi me shqiperine administrative. Qeveria shqiptare e parkrahu indirekt kete kryengritje. Ne 1 deri ne 2 tetor serbet arriten te ripushtojne dibren, kercoven,ohrin. Perpjekjet per te shtypur shqiptaret vazhduan deri ne vitet e para te luftes se pare boterore. Ne fillim keto territore u pushtuan nga austro-hungaria. Ne shtator 1918 ne keto territore hyne trupa franceze, qe i hapen rruge ripushtimit serb. Drejtuesit lokale i kerkuan autoriteteve franceze te njohin pavarsine e kosoves dhe bashkimin e saj me shqiperine. Kjo kerkese nuk pranohet. Ripushtimi serb shoqerohet me masakra.Nderkohe ne shkoder ne vitin 1915 u formua organizata “Komiteti i Fshtehte”. Ne krye te ketij komiteti ishin figura te njohura, si hasan prishtina, Baram Curri,Azem Galica e te tjere. Ne qender te kesaj organizate ishte mbrojtja e ceshtjes kombetare dhe vecanerisht problemi i kosoves. Meqenese kishte kete synim ajo mori emrin “Mbrojtja kombetare e Kosoves” . qellimet e saj ajo kerkonte ti arrinte ne 2 menyra:1.Me ane te luftes se armatosur.2.Me ane te luftes diplomatike.Nderkohe ky komitet bashkpunoi edhe me partite politike te myslimaneve, te krijuar me 18 dhjetor 1919 nga disa patriote shqiptar si Nexhip Droga,Halit Bej Denalla etj. Deputetet e kesaj te fundit te zgjedhur ne vitet 1920-1924 ne shkup shtemen serbo-kroate-serbe kundershtuan me force kolonizimin serb ne tokat e shqiptareve. Megjithate ne vitet 1925 Xhemijeti(PPM), si pasoje e dhunes se shtetit serb ndaj deputeteve shqiptare, e nderprene veprimtarine e saj. Ne po ate vit e nderpreu veprimtarine edhe “Mbrojtja Kombetare e Kosoves”.Nje mbrojtje te vecante problemit te kosoves i bene qeveria shqiptare te ardhur ne pushtet nga viti 1920-1939. qeveria shqiptare qe ishte ne fuqi ne vitin 1921 i kishte bere thirrje per normalizim te marrdhenieve me shtetet fqinje. Por lajmi mbi politiken shfarosese te shqiptareve serb ne kosove preken ndjenjen e popullit dhe qeverise shqiptare. Ne mbeshtetje te vellezeve kosovare protestuan shume deputet ne parlamentin shqiptar, qe njihej si keshilli kombetar. Nje rol te madh luajten vecanerisht deputetet kosovare ne parlamentin shqiptar. Le te permendim dicka nga veprimtaria e ketij parlamenti ne kete kohe.Me 20 qershor 1921 keshilli kombetar miratoi tekstin e telegramit ne te cilin shkruhej qe qeveria e beogradit duhej te pushonte dhunen kunder shqiptareve. Parlamenti serbo-kroato-slloven e quajti telegramin si nderhyrje ne punet e brendshme dhe i quante kosovaret si

89

shkaktare dhe ngaterrestare. Deputetet shqiptare protestuan ndajkesaj deklarate. Krahas mbrojtjes se te drejtave te popullit shqiptar te kosoves, ata shprehen gjithashtu kritika ndaj qeverise shqiptare, qe , megjithese ne kushte te veshtira,duhet te intesifikonte projekte ne arenen nderkombetare, lidhur me kete problem. Deputetet shqiptare protestuan ashper dhe per faktin se ushtria serbe ndodhej ne territorin e shtetit shqiptar.Me 16 korrik 1921 grupi me i vendosur i deputeteve hodhi idene se parlamenti shqiptar te dergoje nje komision parlamentar ne kosove. Grupi i dyte me Ali Bej Kelcyren,Stavri Vrinjen, theksonte se s’duhej te dergoheshin perfaqesues ne kosove se kjo do te binte ndesh me qarqet dipromatike, por te behej presion me karakter diplomatik. Grupi i deputeteve te drinit me kundershti me idene e hedhur nga grupi i dyte theksonte: thone se nder ne ka semundje sociale. Thone se zemerohen te huajt e nuk lipset te flasin. Italia do Vloren, greqia gjirokastren, serbia veriun. U dashka qe ne te pushojme nga frika se mos zemerohen te huajt”.Ne perfundim nuk u arrit te dergohej komisioni. Problemet e ngritura iu paraqiten lidhjes se kombeve.E njejta situate vazhdoi edhe ne vitet e mevonshme. Parlamentaret shqiptare do ti kushtonin me shume kujdes faktit se cfare mendonte bota per ta se sa fakti tjeter se cili ishte veprimi qe duhej kryer per te arritur me te miren. Ne kohen kur ne shqiperi erdhi qeveria e nolit, genocidi ndaj shqipetareve kishte arritur kulmin. Pavaresisht nga ky fakt qeveria e re zyrtarisht nuk e vuri ne qender te vemendjes kete problem. Duket pak paradoksale ky fakt, pasi opozita nga erdhi kjo qeveri ne parlamentin e meparshem e kishte ngritur fort zerin per kete problem, kurse qeveria e tanishme e kishte ulur pak tempin e zerit. Dhe kjo per dy arsye:E para, marrveshja per shpernguljet fliste ne menyre te terthorte per problemin shqiptar.E dyta , qeveria shqiptare kerkonte njohjen diplomatike. Ate qe qeveria e re se bente dot zyrtarisht e beri opinioni publik dhe shtypi.Pas ardhjes se Zogut ne pushtet ne vitin 1925, ky i fundit marrdheniet me jugoslavine i shihte ne varesi te ndersjellte me marrdheniet me italine. Sa here qe afrohej me italine, aq me shume e ngrinte zerin per masakrat qe kryeshin ne jugosllavi. Kjo erdhi ne vitin 1928, kur u shpall Mbret i Shqiptareve. Kete titull e perkrahu italia, por jo jugosllavia. Por kur prishej me italine ulte tempin e akuzave kunder jugosllavise.Megjithate shteti jugosllav ia kishte friken shtetit shqiptar. Keshtu ministri i jashtem jugosllavIvo Andric, ne projektin e tij “Copetimi i Shqiperise” kerkonte qe me ane te tije te zhdukte qendren terheqese per shqiptaret e kosoves, shtetin ame. Vetem keshut do te asimiloheshin me lehte. Ceshtja e shpernguljes se tyre do te kryhej ne rrethana te reja, se sdo te egzistonte asnje pengese e fuqishme per ta penguar kete. Nje vemendje te vecante i duhet kushtuar qendrimit turk ndaj ketij problemi. Ne politiken turke egzistonin dy rryma antagoniste lidhur me kete problem:

a) Rryma e pare ishin rrethet qeveritare deh ushtarake me ndikim ne turqi, qe ishin pro shpernguljes se shqiptareve. Ata i vendosnin shqiptaret ne tokat djerre, ose ne toka me rrezikshmeri te larte , sic ishte per shembull rajoni i Diarbakiritmnje rajon me konflikte te medha midis turqeve me kurdet.

b) Rryma e dyte e perfaqesuar nga anetare te parlamentit qe kishin mbeshtetjen e presidentit Qemal Atatturk. Keta nuk ishin kunder interesave shteterore per pranim te te shperngulurve shqiptare. Megjithate ata kishin parasysh synimet afatgjate te qarqeve jugosllave per shkombtarizimin dhe serbizimin e kosoves. Ne kontekst te kesaj dhe ne prag te luftes se dyte boterore, parlamenti turk nuk e ratifikoi marrveshjen jugosllave-turke.

Si perfundim nga trojet shqiptare ne ish-Jugosllavi u shperngulen ne vitet 1912-1941 rreth 500 mije shqiptare dhe ne vitet 1925-1941 mbi 150 mijeshqiptare, ne nje kohe qe statistikat jugosllave tregonin rreth 132 mije turq,kur ne fakt nuk ishin me shum se 50 mije turq. Keshtu ,qe ishte realizuar rreth gjysma e projektit te konventes turko-jugosllave

90

per shpernguljen e 250 mije veteve. Eshte i vertete fakti se prej turqeve nuk i shperngul asnje. Kjo per dy arsye:- Turqit ishin tregtare dhe jo bujq.- Kjo do te binte kundershti me synimet strategjike te turqise.Megjithate shqiptaret ne shume troje do te ngelnin shumica, megjithe shpernguljet e medha. Kjo eshte per faktin e qendreses ne keto troje, e cila ne vite do te marre formen e re.

KREU III

POLITIKA E SHTETIT GREK PER DEBIMIN ME DHUNE TE SHQIPTAREVE CAME NGA TROJET E TYRE (1913-1941)

1.- Trojet shqiptare te perfshira ne shtetin grek per Konferencen e Ambasadoreve ne Londer, caktuar sipas Protokollit te Firences ne Gusht 1913.

Me vendimet e saj konferenca e Londres i la Greqise nje territor prej 50.000 km katrore. Territori qe u perfshi ne territorin grek ku jetonin shqiptaret ishte rreth 22.000 km katrore, dhe kishte nje popullsi rreth 500.000 banore ku 100.000 ishin shqiptare myslimane, 50.000 shqiptare kristiane, 130.000 vllehe,20.000 turq,150.000 grek,50.000 maqedonas. Vec kesaj ne ate qe njihet me termin maqedoni greke ishin rreth 100.000 shqiptare(dokumente per camerine). Ne greqine e para 1913 kishte mbi 200.000 arvanitas qe ruanin gjuhen e zakonet e tyre : nje komunitet shqiptaresh egzistonte ne territorin e thrakise, qe do ti jepej greqise pas luftes se dyte boterore.Ja cilat ishin rajonet qe mori greqia ku jetonin shqiptare:Rajoni i follorines3656km katrore me nje popullsi prej 40.000 banoresh ku sipas statistikave 10.000 ishin shqiptare. Popull shumice ishin bullgaret por kishte edhe vllehe, greke e turq. Ja cilet ishin fshatrat ku banonin shqiptaret: remp,popel,german, kleshtine,pleshovine,vaterlan. Pra nga 76 fshatra ne 6 prej tyre shumicen e kishin shqiptaret. Ne dy prej tyre shqiptaret ishin kristiane. Rajoni i kosturit 2730 km katrore me 64.000 banore , ku 20.000 ishin shqiptare. Popullsia shqiptare perbente 1/3 e popullsise por ishte shumice ne krahasim me bullgaret qe zinin vendin e dyte,vllehet,greket,romet,cifutet. Nga 100 fshatra qe kishte kjo kaza, shqiptaret perbenin shumice ne keto fshatra: trestik,selven,sherindje,oskan,dervan,gerlon,parapacke,zelengro,zogon,tuholle, mirosllave,fishez.Kurse fshatrat me popullsi te perziere ishin: cetirok, dobrolisht,vecisht,zabardar,galishte,zeligoshte. Ish sanxhaku i serfixhes kishte 6.000 km katrore me nje popullsi prej rreth 200.000 banore ku shqiptaret ishin rreth 10.000 . ne kete sanxhak shqiptaret ishin me shumice ne kazane e grebenese, ku nga rreth 40.000 banore , 5.000 ishin vetem shqiptare myslimane.Shume shqiptare kishte edhe ne naselishte, kozane, lapsishte,kurse ne pjesen lindore te ketij sanxhaku nuk kishte pothuaj fare shqiptare. Rreth 100.000 shqiptare kishte edhe ne krahina te tjera te maqedonise, qe mori greqia si verie,vodene,jenixhe,selanik,elasone,seres,drame,kavalle.Territori i epirit te jugut qe e mori greqia kishte nje siperfaqe prej rreth 9300 km katrore, me nje popullsi prej rreth 250000 banore ku 70000 ishin shqiptare, 50000 vllehe dhe 130000greke. Cila ishte me konkretish perberja etnike:ne sanxhakun e janines me nje siperfaqe prej 6000 km katrore kishte nje popullsi rreth 180000banore ku 30000ishin shqiptare(ketu ne fakt jane futur vetem shqiptaret

91

myslimane, pasi Sami Frasheri per vitin 1878 per tere Sanxhakun e Janines jep nje popullsi prej 160000 banoresh ku 60000 ishin shqiptare, prej te cileve 40000 shqiptare myslimane dhe 20000 shqiptare kristiane. Para ndarjes ne kete sanxhak futej edhe kazaja e leskovikut me 20000 banore shqiptare).Ja cilat jane perberjet etnike ne keto kaza:ne filat me 28mije ishin shqiptare ku 13 mije ishin shqiptare myslimane dhe 9mije shqiptare kristiane si dhe 6 mije greke.Fshatrat shqipare ne keto kaza ishin filat,spatar,vrisetar,becrel,salloni,piadhul, dolan, kops,sklavi etj.Ne gumenice nga 20 mije banore 16 mije ishin shqiptare ku pjesa me e madhe myslimane. Fshatrat shqiptare ishin gumenica,gikohor,globocal,skarat,vola,dranes, shulash,kric,marto,vreshte,rezat,dhemiste. Ne parimthi kishte 16mijebanore ku 3 mije ishin grek dhe 13mije shqiptare ku 5mije ishin shqiptare myslimane. Fshatrat shqiptare ishin andonat,dragan,gardhia,nikolicare etj. Ne mecove prej rreth 20mijebanore pothuj tere popullsia e saj ishte vllehe.Ne kazan e konices prej 40mijebanoresh rreth 10 mije ishin shqiptare por shumicen e perbenin vllehet dhe greket.Ne kazane e janines kishte 70mije banore ku 9mije ishin shqiptare, 20mije vllehe,5mije cifut,25mije grek. Shqiptaret me shumice ishin ne qytete. Nga 220 fshatra qe kishte kjo kaza rreth 50 fshatra ishin te banuara me vllehe. Na nahijet e zagorise,korondos,popullsia ishte vllehe. Ne sanxhakun e prevezes me 3mije km katrore dhe 69mije banore vetem 26mije ishin jo shqiptare. Kjo popullsi joshqiptare ishte greke vllehe dhe cifute.Ne kazane e mergellecit nga 25000 banore qe kishte kjo kaza te 25000 ishin shqiptare. Ata banoni ne te 70 fshatrat si vrastove,ligorat,mazreke,murteze, parge, zmokovine.Ne kazane e lorosit shqiptaret perbenin ¼ e popullsiseprej 20mije banoresh. Nga 68 fshatra qe kishte kjo kaza, ne 10 fshatra shqiptaret ishin shumice.Nahija e parges e perbereprej 3 fshatrave me 3mije banore,te tereshqiptare,shumica kristiane. Ne kete kaza kishte shume greke,cifute dhe vllehe.kazaja e prevezes prej 24mije banoresh 13mije ishin shqiptare ku vetem 3mije ishin shqiptare myslimane.

2.-Shperngulja e shqiptareve ne vitet 1912-1919.

Duke filluar nga viti 1912 qe ishte fillimi i luftrave ballkanike terrori ndaj popullsis shqiptare u be edhe me i eger. Ky terror u be me i eger vecanerisht pas vendimit te konferences se ambasadoreve ne londer. Karakteristike ishte se megjithese kjo konference perfshinne shtetin shqiptar te sapo krijuar territoret veriore te vilajetit te janines dhe pjesen me te madhe te sanxhakut te korces,terrori athino-anariot perfshin per fat te keq edhe keto territor.Te gjendur para tmerresh te papershkrueshme te kryqtareve,mijera came, janinas dhe shqiptare myslimane ne viset e tjera jugore lane shtepite e gjithcka qe u kishte shpetuar nga zjarri grek. Shume prej tyre te uritur,gjysme te zhveshur te zbathur,mund te arrinin ne vlore. Vetem nga janina,qe ne fillim te pushtimit lane njeheresh vendin e tyre 2mije vete pa permendur shpernguljet ne grupe te vogla qe shtrengoheshin te iknin here pas here pa nderprerje. Mijera came e janinas jetuan per vite te tera nen hije te ullishtes se vlores e ne fushen e hapur te vjoses, ku vdiqen nga uria , te ftohtit,semundjet etj. Ne kete kohe u shperngulen mbi 150.000 etj. Per kete,domethenese eshte skulptura e odhise paskalit te quajtur me temen ‘i urituri’. Pas 3 vjet vuajtjesh ne ullishten e vlores ata qe mbeten gjalle u perhapen neper vendbanime te ndryshme te shtetit shqiptar e u vendosen ne to. Vetvetiu nga ai cast ata humben mbiemrat e tyre dhe filluan te quheshin me emrat e

92

vendit nga kishin ardhur si psh luri,preveza,voshtina,konica,kosturi,janina,pogoni etj. Shume prej tyre pasi u sistemuan filluan te ingranohen menjehere ne organet e shtetit shqiptare psh Musa Hamit Demi,Qamil Izet Cami etj.qe u ingranuan ne njesite ushtarake te krijuara nga princi vidi.Terrori grek fatkeqesisht perfshiu edhe ato territore qe u futen ne shtetin e ri shqiptar.Masakra u be me 1914 ndaj erindasve,golemansve,hormaviteve,lutateve.ne kete terror u perfshi jo vetem meshkujt por edhe femrat. Tmerre u kryen edhe ne permet, deshnice,kolonje,berat e deri ne elbasan qe ishte kufiri verior i pretendimeve greke. Oficeret e larte greke vrisnin,prisnin,perdhunonin,grabisnin,digjnin,piqnin,etj. Mbi 400 fshatra brenda kufirit te sotem shteteror u shnderruan ne shkrumb e hi. Demet e bera ne permet llogariten 15.000.000 franga ari, ne qarkun e korces50.000.000 franga ari. Shume prej ketyre krimeve beheshin ne sy te perfaqesuesve te fuqiv te medha europiane e komisareve te K.N.K. Kete e vertetoi William G.F ambasador i SH.B.A ne athinedhe anetar i K.N.K. Keto krime u bene te qarta edhe vidit nga Beqir Grebanja. Ngjarjet e luftes se pare boterore jane nje mynxyre tjeter qe kryen greket. Renegatet Zografo,Mile zbatonin vendimet e qeverise se athines. Dhuna ne brendesi te shtetit shqiptar shtonte peshen tjeter te rende te sundimit ne cameri dhe janine. Duke menduar se ishin te papergjegjshem para askujt kryqetaretnuk terhiqeshin para cdo egersie. Plackitje u bene ne paramthi nga armata e epirit. Per ti bere balle ketij terroripopullsia came mblidheshin neper shtepi te caktuara qe te mbroheshin bashkarisht. Persona te tjere meqe nuk kishin cte benin mergonin kryesisht ne turqi dhe shqiperi. Kryqtaret me pretekstin e kerkimit te armeve e lufte te pafeve bene krime kryesisht kunder myslimaneve por qellimi ishte te mos shihej kembe shqiptari. Nje prej ngjarjeve me te tmerrshme ishte ajo e shuleashit e perafert me ate te hormoves. Nje deshmitar i kohes theksonte: cameria po lengon nje sundim te huaj qe popullsia e atjeshme po e perjeton tmerrshem. Mergimi vazhdonte. Rreth 2500 vete u strehuan ne fshatra te populluara nga cizmja greke. Te tjeret u shperndane ne turqi france SHBA liban siri egjipt libi. Sigurisht pati edhe rezistenca me arme nga popullsia came si ne murto sallopi nisk etj. Ushtria andarte greke pergjigjej me kete pretekst per kerkimin e armeve qe ne oshilacionet e saj vazhdoi dhe mbaroi vetem ne vitin 1945 vit i cili shenon largimin e te fundit cam mysliman nga cameria. Krime te renda dolen: burra e gra te varur kokeposhte. Krime mte te renda ndodhen ne tetor 1916. autoritetet greke luftuan 80 konispolite tek burimi i shakalles se konispolit. Aty u shpuan te gjithe me plumba. Here pas here grabitej gje e gjalle. Njerezit nuk liheshin te leronin arat e tyre. Nje pjese e pakices greke qe ishte ne cameri perkrahu fandriotet. Si pasoje e ketij terrori u perhapen edhe semunje te medha.Ismail Qemali me 1913 kur mori vesh keto krime deklaroi: ndjese past zoti per ta. Zoti u shpetofte shpirtin. Krimi dhe terrori shpertheu edhe ne vitin 1917. kjo beri qe ne marsin e 1917 nje grup camesh rrembyen armen dhe shpallen se nuk do te njihnin pushtetin e athino-panariot. Per popullsine came ne keto kohe u krijuan disa kushte te favorshme. Ne shkurt 1917 italianet hyne ne konice. Me 11.06.1917 hyne ne janine. Duke perfituar nga kjo ne cameri u ngrit flamuri shqiptar. Kjo situate nuk zgjati shume. Me 28.07.1917 anglo-francezet vendosen qe italianet te terhiqeshin. Pas terheqjes se tyre vazhduan krimet. Ne margellice u theren dhe u vrane shume came. Ne maj 1918 behen krime ne froskes te margellicit. Shume came mungojne ne krahina te tjera te greqise si ne ishujt e janit dhe ishullin e kretes.

3.- shperngulja e shqiptareve ne vitet 1919-1941

Shperngulja e shqiptareve do te vazhdoje edhe pas vitit 1918 e ne vazhdim. Ashtu si edhe spernguljet nga serbia tani do te jene te organizuara nga vete shteti. Terrori ndaj tyre do te

93

jete me mjete me te kamufluara. Shpernguljet do te jene edhe me te medha. Qeveria synonte qe me keto shperngulje te largonin popullin myslimanshqiptar, kurse elementet ortodok shqiptar mendonte ta asimilonte me ane te kishes dhe guhes greke. Ne qofte se do te arrinte kete qellim ajo do te deklaronte boterisht se nuk i kishte marre trojet shqiperise por shqiperia i kishte borxh vorjo-epirin ku ortodokset grek lengonin nen sundimin mysliman turk. Kjo i dha mundesi qeverise greke te trajtoje politiken e ceshtjes se myslimaneve came. Terrori do te shtohet vecanerisht pas disfates se ushtrise greke me ushtrine qemaliste. Popullsi myslimane came ajo e nenshkroi ne kuadrin e marrveshjes me qeverine turke. Hapi i pare u hodh ne traktatin e paqes te 1919 ku me dekretin 42 thuhej se myslimanet came te perandorise osmane qe kaluan ne sundimin grek do te njihen si shtetas grek por cdo mysliman cam duhet te deklaroje me shkrim se ciles kombesi i perkiste. Kjo klauzole u shtua nga qeveria greke e cila ishte e bindur se myslimanet came te trembur nga kercenimi do te referonin te deklaronin kombesine turke. Turqia ishte e interesuar per shkembimin e kesaj popullsie. Ne fakt idete ishin hedhur qe ne maj 1914, ku ambasadori turk ne athine, Galip beu, u takua me kryeministrin grek venizellos, ku u propozua shkembimi i banoreve grek te vilajetit te hajdinit, me myslimanet e maqedonise dhe te epirit. Greqia ishte e interesuar ti shporrte myslimanet shqiptare,por edhe turqia kishte interesa ekonomike se do te nxirrte fitime nga vlera e pasurive te patundshme, qe do tu kompesohej grekeve te azise se vogel. Orvatjet e para te greqise per te larguar popullsine came nuk e konkretizuan,camet,me gjithe presionin e ushtruar, deklaronin se ishin shqiptare.Greqia e dale nga lufta e pare boterore shpresoi te zgjidhte problemin e spastrimeve came ne kuadrin e marrveshjeve nderkombetare. Per te shpejtuar procesin e shpernguljes ajo intesifikoi diskriminimin e popullsise came. Bazuar ne nenin 17 te kushtetutes greke te 1919 per reformen agrare,lidhur me pronaret e medhenj te tokave,nxorri akte nenligjore,derisa ne shkurt te 1920 shpalli zyrtarisht ligjin per reformen agrare,kur kjo reforme ishte e detyrueshme dhe do te zbatohej ne tere territorin grek. Per tu kuptuar pse reforma greke preu pronaret came dhe ne fshatrat u vendosen kolonet greke duke permendur dicka. Pas luftes se pare boterore nenshkruhet traktati per minoritetet. Qeveria greke ne parim i njohu camet si minoritet shqiptar por bazuar ne fene e tyre bene perpjekje per ti ngaterruar me turqit,qe ti perfshinte ne nje shkembim eventual te popullsise greko-turke. Bujku shqiptar humbi token me ligjin Apollotriotis. Sipas ligjit pronari shqiptar nuk kishte me te drejte te shiste me token e tij. Sipas ketij ligji,qeveria greke vuri ne zoterim te saj tere pasurine came, ku sipas gazetes Dajti me 21 dhjetor 1925 theksohej se shqiptareve myslimane jua la ne perdorim ¼ e baneses se tyre dhe pjesa tjeter iu konfiskua. Kjo pjese ju dha refugjateve grek. Me nj ligj tjeter ju hoq e drejta e votimite qeveria greke slejoi hapjen e shkollave ne gjuhen shqipe. Kundrejt kesaj gjendjeje nje grup cameshne vere te 1921 i drejtohen qeverise shqiptaredhe parlamentit shqiptar dhe i bejne te njohura krimet e ndodhura ne paramithi,margellice,gumenice etj. Nederkohe ne 1922 situata ne greqi nderlikohet pas disfates greke ne azine e vogel. Brenda ne greqi nje grup gjeneralesh ngrene krye e rrezojne mbretin Kostandinin. Si pasoje keta krere pucistene janar te 1923 nenshkruan ne lozane konventen e popullsise greko-turke. Mijera refugjate greke enden pa shtepi e pa katandi. Rublicistika italiane dhe angleze thekson se myslimanet shqiptare dhe refugjatet do te jene viktima te politikes greke. Qeveria shqiptare ben presion. Shteti grek keto presione i quan nderhyrje ne punet e brendshme,por si pasoje e ketij presioni,perfaqesuesi grek kaklemanos deklaronte se myslimanet shqiptare nuk ishin perfshire ne kete konvente. Megjithate prej 1923 ceshtja merr nje kthese plot me pasoja te renda per popullsine shqiptare jashte kufijve. Ne rradhe te pare rreziqet u kanoseshin shqiptareve te camerise. Kjo per faktin se keto shqiptare

94

ishin pikerisht ketu ne perqindje me te madhe dhe qeveria greke synonte tia ndryshonte perberjen etnike kesaj krahine ne favor te elementit grek. Zbutja e athines ishte nje terheqje taktike e shkaktuar nga disfata ne azine e vogel e trazirat ne greqi. Pas disfates qe pesoi ne luften me turqine, qeveria e athines u detyrua te largoje jo vetem trupat nga anadolli por edhe te pranoje terheqjen e popullsise greke prej 2 milione frynesh,te vendosur ne keto troje qe u ratifikua ne marrveshjen e lozanes. Greket e anadollit do te shkembeheshin me turqit e greqise. Greqia shpernguljet e cameve synonte ti bente pa zhurme. Zyrtarish deklaroi se nuk ishte qellimi shperngulja e myslimaneve te epirit qe, megjithese jane bashkefshatare me turqit,sjane bashkeatdhetaret e tyre. Te njejten gje deklaron edhe venizellos ne gusht 1922. gjithashtu ne komisionin miks greko-turk u perjashtua popullsia e camerise nga shkembimi. Qeveria greke kerkonte ta bente gjithcka pa zhurme e buje. Keshu ne marrveshjen per krijimin e ketij komisioni hidhen hije dyshimi. Kjo per dy arsye:-Se pari nje komision miks duhet te hetoje gjendjen ne vend;-Se dyti kriteri kryesor nuk ishte gjuha ametare,por prejardhja e lashte e banoreve. Qeveria qreke synonte te paraqiste shpernguljen ne aparence ne menyre vullnetare, kur ne terren perdorte mjetet e dhunes per ti larguar. Me preteksin se kishin prejardhje turke,autoritetet greke perfshine ne shkembim edhe popullaten myslimane shqiptare. U hartuan lista per largimin e tyre. Ne cameri vpronin shume banda greke, si ajo e vasil mastores,por sic thekson gjeneral kondilis, ne gazeten dhimokratia perpara ketyre bandave qendron qeveria. Opinioni grek ne pergjithesi kundershtoi idene e kthimit te grekerve nga anadolli, por sberi aspak kundershtime per largimin e shqiptareve nga trojet e tyre ne greqi. Qeveria greke qe ne gusht 1923 filloi te vendose kolone greke. Kontigjente te tilla u vendosen ne filat,gardhiq,margellice qe detyrojne fshataret came te largohen e te vendosen ne shqiperine jugore. Kolonet greke qe u vendosen per te ushqyer femijet e tyre u grabisnin cameve produktet e arave. Zyrtarisht ministria greke u dergon nje qarkore prefekturave ne janine, maqedoni, thrake qe shqiptaret nuk do te trajtohen si turq. Ne fakt ndodhte e kunderta. Pyetjet anketuese drejtuar myslimaneve ishin provokuese. Jeni greke apo osmane? Vec kesaj mijera figura te shquara came si musa demi,xhevat manushi, etj. u brengosen ne burgjet greke. Numri i te shperngulurve ne vitet 1922-1925 nga epiri e maqedonia ishin 384.000 ku jo te paket ishin shqiptare myslimane dhe ne Epir e maqedonierdhen 150.000 greke te anadollit. Myslimanet shqiptare bejen protesta here pas here. Trysnia u rrit mbi qeverine greke vecanerisht pas ardhjes ne fuqi te fan nolit. Ai e con kete problem edhe ne lidhjen e kombeve. Per keto probleme nuk veprojet per te patur ndonje reagim nga kjo lidhje. Rreth 60.000 shqiptare u shperngulen nga kosturi,follorina,janina,per ne turqi.ne periudhen mes viteve 1922-1924 si pasoje e ketyre shpernguljeve elementi shqiptare pakesohet pergjysme. Qeveria greke nuk mjaftohet me kaq. Ajo beri perpjekje te shperngule edhe shqiptaret qe ishin ne territorin neutral te 26 fshatrave, problem i cili nuk kishte marre akoma zgjidhje. Protesta e ketyre te fundit beri qe te mos viheshinne zbatim keto plane.Shperngulje ati edhe ne ato territore ku banonisn shqiptaret e maqedonise si selaniku,vodena,katerina,kavalla qe ishin afro 100.000. pas vitit 1924 u duk sikur problemi cam kishte marre zgjidhje me karakter pozitiv. Kjo kishte te bente me faktin se ne 25 qershor ne skenen politike greke ndodhen ndryshime te medha. Ne krye erdhi kryeministri arvanitas pangallos. Ai deklaroi se shqiptaret myslimane nuk do te perfshiheshinne shkembim. Shqiptaret i bene peticion lidhejes se kombeve sic ishte ai i 29 dhjetorit 1927 por vazhdonte i njejti avaz. Ligji i 31.11.1929 me numer 3250 i shpronesonte teresisht camet. Ligji i shkurtit 1934 ratifikonte konventen e ankarase te dhjetorit 1933 qe kishte te bente me shpernguljet. Si perfundim 10.000 shqipare qe kishte ne krahinen e janines ne vitin 1912 pas vitit 1930 skishin ngelur me shume se 400

95

shqiptare. E njejta situate ishte edhe ne krahinat e tjera. Qeveria greke si mjet te shpernguljes pervec dhunes perdorte edhe dredhine duke perhapur fjale se ata qe do te largoheshin, qeveria turke do ti vendoste ne tokat me te mira qe ata kishin ne epir.Si pasoje e tere ketyre faktoreve vecanerisht te represionit nga trojet shqiptare ne greqine vitet 1931-1939 u shperngulen rreth 200.000 shqiptare dhe krahina e camerise ne vitet 1913-1920 u shperngulen rreth 10.000 shqiptare dhe me 1920-1939 edhe 30.000 te tjere.Fatkeqesisht autoritetet greke jo vetem i shperngulen shqiptaret por as nuk i demshperblyen ata per pasurite e patundshme qe lane.Megjithate fale perpjekjeve te qeverise shqiptare si te sulejman delvines,fan nolit,ahmet zogut,qeveria greke se coi deri ne fund qellimin per shpernguljen e cameve. Kete fakt historiografia greke e konsideron fatkeqesi e deshtim te pafalshem te qeverise greke.

4. reagimi shqiptar grek-turk e ai nderkombetar ne teresi ndaj shpernguljes se shqiptareve ne vitet 1913-1926.

Ashtu si ne kongresin e berlinit dhe ne konferencen e ambasadoreve ne londer, de juro ne nenet e traktateve te miratuara ne kete konference eshte se shqiptaret e mbetur ne keto trojeu njihej e drejta e gjuhes dhe te drejtat per pasurite e patundshme.Keto te drejta ju njohen edhe shqiptareve te mbetur ne zonat e aneksuara nga greqia. Ne protokollin e firences ne 17 dhjetor 1913 ne qofte se de juro keto te drejta iu njohen, de fakto popullsia nuk gezoi asnje te drejte.Shteti shqiptar jo vetem protestoi per shkeljen e ketyre te drejtave, por mori masa per sistemin e muhaxhireve te ardhur nga greqia. Autoritete greke vetem konstatonin shkeljen e ketyre te drejtave, por nuk moren masa per ti parandaluar ato. Vete mbreti konstandin theksonte se masakrat e kryera hapen nje hendek te thelle ne marrdheniet ndermjet popujve. Pas luftes se pare boterore fuqite e medha fitimtare e quajten me vend te fusnin ne traktatin e paqes te sistemit te versajes disa dispozita te vecanta per garantimin e te drejtave te pakicave. Ne baze te ketyre traktateve nje varg vendesh te europes eqendrore e juglindore perfsire jugosllavine e greqineu angazhuan zurtarisht tu njihnin pakicat kombetare, brenda kufijve te tyre te drejta te barabarta me kombin mbizoterues ne shtetin perkates, duke u njohur pakicave ne menyre te vecante lirine e shtypit dhe arsimimin ne gjuhen ametare. Ne fakt keto te drejta i njohu dhe i vuri ne zbatim vetem shteti shqiptar,kurse te shqiptaret ne serbi,mal te zi, greqi ngelen akoma ne pozita pabarazie dhe gjendje tejet te rende. Dhe e ashtuquajtura procedure e posacme per mbrojtjen e te drejtave te pakicave kombetare ne lidhjen e kombeve, e parashikuar ne statusin e kesaj organizate nuk krijoi vec iluzione te perkohshme sepse vec zhurmes mbi kujdesin e fatin e pakicave kombetare, sepse vec zhurmes mbi kujdesin e fatin e pakicave kombetare nuk dhane rezultate praktike (nenet 81,86,87,93 te traktatit te versajes, qe perseriten ne traktatin e sen zhermenit ne austri ne shtator 1919, nise,bullgari nentor 1919. traktatet per hungarine qershor 1920. dhe doktrinen e se drejtes nderkombetare eshte konsideruar se kjo krijoi per here te pare bazen juridike per percaktimin e te drejtave te minoriteteve baze qe u zgjerua dhe konsolidua me tej ne traktatet qe u lidhen ne kete kohe 1919-1929 mes fuqive aleate dhe greqise. Regjimi i minoriteteve plotesohet ne kuadrin e lidhjes se kombeve, kur nje numer vendesh, duke perfshire edhe ato ballkanike pranohenne organizaten e gjeneves,duke bere deklarata te posacme, ku angazhohen te respektojne te drejtat e minoriteteve.Dhe as mund te jepte e ngarkuar me nje varg pengesash formale. Shembulli me kryesorishte se cdo ankese qe mund ti drejtohet lidhjes se kombeve lidhur me problemin e

96

minoriteteve mund te pranohej per shqyrtim vetem nese per kete problem shprehej ne favor te fakteve, te pakten njeri prej anetareve te keshillit te lidhjes. Ne vend qe keto akte te reja te pas luftes te gjendeshin lehtesi te reja juridike nderkombetare per mbrojtjen e te drejtave te popullsise shqiptare kompakte ne trojet e dhena padrejtesisht shteteve fqinje shtetit shqiptar i rimekembur u vu ne pozita paradoksale qe ti jepte llogari ne trajtimin e disa grupeve etnike te parendesishme te perfshira brendas kufijve te tij, sidomos ne jug. Kjo ishte nje tjeter shprehje e pozites se inferioritetit qe iu imponua shqiperise ne marrdheniet nderkombetare ne krahasim me shtetet e tjera te kesaj zone. Keshtu shqiperia qendroi ne pozita mbrojtjeje kunder shteteve fqinje deh persa i perket pakicave kombetare. Ne kete pozite inferioriteti , ku shqiperia u pranua ne lidhjen e kombevene 2 tetor 1921, qeveria shqiptare nenshkroi nje deklarate para keshillit te lidhjes, kur cdo 6 muaj jep njoftime te hollesishme per pakicat kombetare. Pra shteti shqiptar per kete ceshtje ishte gjithmone nen tutelen e vazhdueshme te organizates se gjeneves. Ndoshta kjo nuk do te ngjallte dyshime,nese respekti do te ishte i dyanshem. Por gjendja e popullsise shqiptare nuk u be ndonjehere problem serioz ne organet e lidhjes. Me 11 janar 1923 mehdi frasheri kerkoi ne lidhjen e kombeve qe kjo organizate te bente perpjekje per te lehtesuar fatin e mjeruar te shqiptareve ne greqi, duke kujtuar se myslimanet came nuk kame lidhej gjaku,gjuhe,zakonesh me elementin turk.Ne lidhjen e kombeve ne 1924 u ngrit komisioni miks. Perpjekjet e tiranes pe te patur nje perfaqesues nuk u moren parasysh. Ky komision i kryesuar nga suedezi ekstrent e filloi punen ne terrenne pranveren e vitit 1924, fillimisht ne janine. Megjithate ne manipulimin grek u hartua nje pyetesor i formes: jeni grek apo osman? Qeveria greke per ti detyruar te pranonin se ishin turq, e donin me vullnet te shkembeheshin.

5.- Reagimi shqiptar,grek,turk e ai nderkombetar ne teresi ne periudhen qershor 1924-1941.

Megjithese shqiperia kishte hallet e saj ajo nuk ahrroi te kujtohet per fatin e bijeve te saj jashte kufirit shteteror. Ngjarjet ne periudhen maj-dhejtor 1924 ne shqiperi nuk e lejuan per asnje cast vemendjen nga ceshtaj came. Ne shtypin shqiptar te kohes sidomos pas ngjarjeve te qershorit per ceshtjen e fatit te popullsise came te kercenuar nga shkembimi ka patur nje jehone mjaft te madhe. Ne gazeten dajti thuhej: greket perpiqen te bindin boten se camet e duan vete shkembimin dhe dergimin ne anadoll. Nderkohe ne greqi ishte shtuar dhuna. Qeveria greke ua ndaloi shqiptareve te krishtere perdorimin e gjuhes shqipe. Ne qofte se kjo gjuhe perdorej ngandonjeri atehere ky i fundit njihet me emrin turk dhe degdisej ne turqi. Ne fakt pati shume shqiptare qe siu binden ketij diktati. Si pasoje sic shkruan nexhip aplan ne librin Shqiptaret dhe turqit, shume fshatra te edrenes,burses,aukalias etj u mbushen me turq te krishtere. Manipulime u kryen edhe ne komisionin miks. Kjo per faktin se ky komision vertet kishte kryetar asnjanes por detyra e tij ishte thjesht te dilte arbitrar mes dy paleve te marrveshjes dhe jo te mbronte interesat e nje pale te trete. Si pasoje qeveria e qershorit smund te rrinte indiferente aq me teper tragjedia came kishte pasur jehone te madhe. Shtypi kerkonet nje mbrojtej aktive per popullsine came. Kjo popullsi kerkonte mbrojteje te shtetit ame. Ne lidhej me keto qeveria e nolit ndermori nje sere masash per sensibilizimin e opinionit ndekombetar. Me 23 korrik 1924 qeveria i dergon sekretarit te pergjithshem te lidhejs se kombeve nje leter. Ne kete leter vihej ne dukje ti bente te ditur atij qe athina duhej ti permbahej angazhimeve.e dyta, jepte informata per tragjedine. Qeveria shqiptare ne nje leter te dyte drejtuar lidhjes se kombeve me 28 korrik 1924 ritheksonte terrorin grek ndaj cameve. Pavaresisht edhe nga protestat e tjera qe beheshin rituali ne lidhjen e kombeve

97

vazhdonte. Ankesat e qeverise se nolit i transmetohen qeverise greke ne komisionin greko-turk. Athina i hedh poshte si te pa themelta verejtjet e tiranes. Vete ky komision ben perpjekje ti siguroje qeverise greke nje mbulese te plote kunderopinionit publik nderkombetar. Ne fund qeveria shqiptare paralajmeron lidhjen e kombeve se ajo smerrte pergjegjesi ne ras te autoritete greke detyronin popullsine came te shperngulej. Pjesa me e madhe do te dyndej ne shqiperi deh qeverise shqiptare sdo ti mbetej alternative tjeter vecse ti sistemoje ne fshatrat e banuara nga minoritetet greke ne shqiperi. Qeveria e tiranes mori masa per pritjen e refugjateve came.qeveria e nolit kur pa se qeveria greke shkelte premtimet e lozanjes nje komision i posacem ne lidhjen e kombeve ku ne perberje ishin fan noli,luigj gurakuqi,bajram curri. Ky delegacion ne gjeneve i ben nje denoncim te hapur qeverise greke ku theksohej politika antishqiptare qe ndiqte kjo qeveri. Debimi i kesaj popullisie do te prishte marrdheniet midis dy vendeve dhe tronditje ne ballkan. Ardhja e cameve do te sillte destabilizim edhe brenda shqiperise psai:

1) shteti shqiptar kishte pak mundesi financiare perte perballuar ardhjen e cameve ne shqiperi

2) ardhja e tyre ishte shtyse sepse si pasoje evuajtjes se tyre nga uria do te mund te kryenin veprime te paligjshme si vjedhjet etj. por Noli me argumenta me shpatulla pas murit perfaqesuesin grek dhe komisionin miks. Si perfundim me 30 shtator lidhja e kombeve mori vendim se qeveria shqiptare kishte te drejte te sinjalizoje por jo te dilte si pale. Qarqet zyrtare greke shfrytezuan traktatin e lozanes te 1923 per te realizuar objektivat e tyre prishjen e homogjenitetit te popullsise. Pas protestave te tiranes sekretari i lidhjes se kombeve theksonte se gjerat e paligjshme behen ne kete bote si ndreq te tera lidhja e kombeve, ne qofte se nuk do te thyej koken . ne sesionin e 32 te lidhjes u mor edhe nje here problemi cam, ku u formua nje komision i ri, ku pervec grekerve dhe turqve merrnin pjese edhe 3 anetare nga shtetet asnjanese. Nga 4-8 qershor 1952,ky komision ndryshe nga ai i meparshmi kur shetiten ne cameri theksuan se shumica e myslimaneve jane shqiptare dhe sduan te ikin ne turqi.Qeveria shqiptare e zogut pasi erdhi ne fuqi e quante te drejte ceshtjen e mbrojtjes se te drejtave shqiptare ne greqi,megjithese i kishte nje borxh moral qeveris greke,e cila e perkrahu moralisht e materialisht riardhjen e zogut ne pushtet. Por kjo qeveri mbi interesa vetjake vuri ato kombetare. Lidhur me mbrojtjen e te drejtave te shqiptareve ajo u bazua ne keto fakte:1-Te drejte juridikisht, qeverise shqiptare i jepnin nenet e miratuara nga lidhja e kombeve per mbrojtjen e te drejtave te pakicave kombetare.2-Te drejte praktikisht i jepte dhe qeveria greke qe do te njihte te drejtat e shqiptareve por defakto vepronte kunder.3-Qeveria shqiptare kishte edhe te drejte morale pasi ajo po respektonte ne baze te kartave nderkombetare,ndoshta edhe me shume te drejtat e minoritetit greqisht foles ne shqiperi dhe mendonte se shteti grek duhej ti pergjigjej me te njejten monedhe qe ne fakt ndodhi e kunderta.4-Shqiptaret e camerise kerkonin ndihmen e shtetit shqiptar dhe ky shtet sduhet te rrinte duarkryq. Megjithate edhe ne greqi ndodhen ndryshime. Me 25 qershor 1925 vjen ne skenen politike kryeministri greko-arvanitas pangalos. Ai u shpreh per marrdhenie te mira me shqiperine. Megjithate qeveria e zogut qendroi mosbesuese pasi vazhdonin shpernguljet ne nje kohe kur zogu ne dhjetor te 1925 ratifikoi marreveshjen per te drejtat e minoriteteve. U hapen shkolla greke. Veprimet e qeverise greke provokuan qeverine e tiranes. Zogu con problemin ne lidhjen e kombeve . ai kercenonte greqine se te njejten mase do te ndermarre ndaj minoriteteve greke brenda kufijve. Kjo mund te conte deri ne konflikt midis 2 shteteve.Situata ne pranveren e 1926 ndryshoi. Qeveria e re greke heq dore nga largimi i cameve dhe u njohu atyre te drejten e nje minoriteti shqiptare. Me 16 mars 1926 presidenti i lidhejs se kombeve deklaroi se ministria e jashtme greke se shkembimi ne epir kishte perfunduar dhe

98

asnje mysliman tjeter sdo te largohej. Dhe ministri i jashtem grek i komunikoi ambasadorit te jashtem shqiptar ne athine se komisioni miks u shprnda dhe qeveria greke do te konsideronte cdo mysliman cam si shqiptar. Me kete deklarate qeveria e pangalosit konsideronte te mbyllur ceshtjen came. Ajo urdheroi ndalimin e metejshem te vendosjes se refugjateve grek ne cameri dhe shpalli amnisti per camet. Gjithashtu u la e lire hapja e shkollave shqipe ne cameri ne filat. Kjo qeveri shprehej e mendimit se me te njejten menyre do te vepronte dhe qeveria shqiptare me greket ne shqiperi. Megjithate era pozitive e marrdhenieve shqiptaro-greke nuk zgjati shume. Rrezimi i pangalosit ne veren e vitit 1926 prishi ekuilibrin e marrdhenieve dypaleshe, me pretekstin e kufijve veriore, ministri i jashtem grek i drejtohet lidhjes se kombeve me 1927 duke shprehur shqetesimin se mos nje fuqi e huaj (italia) do te shfrytezonte minoritetin cam per pikpamjet e saj ekspansioniste. Athina do te nderhyje prane ankarase qe te hape prap portat per myslimanet cam. Kete propozim ankaraja e kundershtoi duke argumentuar se bie ndesh me vendimet e lidhjes se kombeve dhe qendrimet e drejta te qeverise shqiptare. Ne shtypin shqiptar e grek ndiqej me kujdes fati i popullit cam. Qeveria e zogut vazhdimisht shqetesohej per ceshtjen came,duke derguar memorandume ndaj shkeljes se te drejtave te minoriteteve me kerkesen dhe kembenguljen e shqiptareve poblemi cam u be diskutimi me 4-9 qershor 1928 ne lidhjen e kombeve ku perfaqesuesi shqiptar deklaronte se autoritetet greke po ua bejne jeten te padurueshme shqiptareve te camerise. Me 1937 zogu mbylli shkollat shqiptare private greqisht dhe shqip. Ministria e jashtme shqiptare vazhdonte ti beje te ditur lidhjes se kombeve por kjo vetem konstaton dhe nuk merr vendim. Qeveria shqiptare mendonte se per kete problem do te kishte edhe perkrahjen e italise. Ne nje leter te konsullit shqiptar ne athine thuhej: greqia vetem kur e ndjen friken ben ate qe sdo te beje. Cdo prove miredashje nga ana jone konsiderohej si dobesi. Fatkeqesisht per kete problem italia nuk i dha perkrahje. As qeveria shqiptare nuk ndermori masa per shpernguljen e minoritetit grek nga shqiperia e ne vend te tyre te konsideroheshin shqiptaret e shpengulur. Ne vitin 1939 ceshtja shqiptare u hodh ne nje pozicion te ri. Shqiperia u pushtua me 7 prill 1939 nga italia fashiste. Ky shtet hiqej siku mbronte te drejtat e shqiptareve. Keshtu ne 1940 vritmet nje cam ne kufirin shqiptaro-grek. Ky ishte nje pretekst qe ne tetor 1940 te sulmohej greqia. Ne fakt nyuk kerkohej te mbrojtja e te drejtave te shqiptareve, por nepermjet ketij preteksti synohej zgjerimi i pushtimeve ne ballkan. Synimet e verteta do te dalin gjat luftes se dyte boterore.Si perfundim: 1-Numri i shqiptareve ne greqi u zvogelua shume. Tani shqiptaret banonin vetem nekrahinen e camerise, ku 90% ne vitin 1912 kaloi ne 80% ne vitin 1922 dhe ne funde te vitit 1949 do te arrije ne 65% perqindja e shqiptareve ne rajonin e camerise.numri i shqiptareve qe jetonin tashme ne greqi nuk ishte sa ½ e atyre te vitit 1912.2- Shteti shqiptar u tregua i matur lidhur me veprimet per kete tragjedi kombetare por qe fatkeqesisht qeveria greke nuk ju pergjigj me te njejten monedhe. Ajo do te vazhdoje te organizoje shperngulje te shqiptareve deri ne 1941 vit i cili greqia do te pushtohej nga italia. Keto shperngulje do te jene me te medha kur ne vitet 1945-1946 do te shperngulen me ane te dhunes qe perdori Napolon Zerva kunder popullsise came, rreth 30 mije came myslimane ne territorin e shtetit ame shqiptare.

99

KREU IVPOLITIKA E SHKOMBTARIZIMIT DHE E SHPERNGULJES SE SHQIPTAREVE NGA TROJET E TYRE VAZHDOI EDHE GJATE E PAS LUFTES SE II BOTERORE.

Kosova ne vitet 1939-2000Trojet shqiptare ne ish – jugosllavi gjate luftes se dyte boterore.

Shperthimi i luftes se dyte boterore e zhvillimit te kesaj periudhe krijuan kushte per trajtimin e problemit kombetar te popullit shqiptar. Levizja kombetare qe u zhvillua ne ato vite ne kosove e trevat e tjera etnike ishte vazhdimi i perpjekjeve per realizimin e aspiratave te popullit shqiptar te copetuar e te gjymtuar rende ne te kaluaren.. kjo levizje synonte para se gjithash zgjedhejn perfundimtare te ceshtjes kombetarete popullit shqiptar me ane te bashkimit te trojeve etnike ne nje shtet te perbashket.Ne luften e dyte boterore trojet shqiptare ne ish jugosllavi rane ne zgjedhen nazifashiste. Sistemi i pushtimit qe u vendos ne keto treva shenoi ricopetimin e trevave etnike shqiptare mes okupatoreve italiane gjermane bullgarepor edhe bashkimi i nje pjese te ketyre trojeve me shqiperine e pushtuar me pare. Duhet theksuar se qeveria serbe,megjithesei kishte marre informatat se do te sulmohej nga gjermania, e kishte perqendruar vemendjen ne terrorin ndaj shqiptareve. Kur jugosllavia u pushtua nga gjermanet dhe italianet populli shqiptar i ushqeu ushtaret serb dhe kolonet dhe i ndihmuan ata te ktheheshin shendoshe e mire ne shtepite e tyre. Jugosllavia u pushtua ne prill 1941 dhe pas pushtimit ajo u shperbe. Ne baze te planit orientues te pergatitur nga komanda gjermane me 27 mars 1941 u vendos ndarja e jugosllavise. Ky plan u vu ne jete ne prill 1941 kur jugosllavia u copetua. Sipas ketij plani dalmacine do ta marrte italia do te krijohej nje shtet kukull kroat nje shtet kukull serb. Maqedonia do te ndahej ndermjet bullgarise dhe italise, mali i zi dhe kosova do te futeshin nen sundimin italian. Fatin e serbise e perjetuan edhe trojet shqiptare. Ne baze te dekretit nr.246 te mekembesit te mbretit,date 12 VIII 1941 trojet shqiptare te perfshira ne zonen italiane te pushtimit ia bashkuan shqiperise. Ata perfshinin 11.780 km2 me 820 mije banore ku 75% ishin shqiptare. Rajonet gjilanit kumanoves shkupit presheves veles manastirit me 200 nije banore dhe 150 mije shqiptare u futen nen sundimin bullgar. Ne kuader te shtetit kuisling serb u perfshine zonat shqiptare te mitrovices novi pazarit te cilet ishin ne zonen gjermane te pushtimit. Pas kapitullimit te bullgarise ne shtator 1944 kufijte e shqiperise shkuan deri ne vijen presheve bujanovc metvegje. Keshtu do te sigurohej qendrimi miqesor i shqipetareve ndaj gjermaneve. Trojet shqiptare nen italine u ndane ne kater prefektura:1)prizren -3090km2 -23.000 banore2)prishtine -2310 ’’ -200.000 ’’3)dibra -4070 ’’ -260.000’’4)peja -2310’’ -130.000’’Gjendja politike ne zonen e pushtuar nga italianet ishte mjaft e nderlikuar . ajo percaktohej nga politika qe ndiqej nga pushtuesit italianepor ishte edhe rrjedhoje e terrorit dhe gjenocidit qe monarkia jugosllave kishte ushtruar mes dy luftrave, per kosoven dhe per trevat e tjera etnike bashkimi me shqiperine dhe pse jo i plote ishte shembull i bashkimit kombetar edhe pse ne rrethana te konfrontimit boteror. Por ky bashkim nuk ishte rast i vetem i asaj kohe dhe nuk ndodhi vetem me shqiptaret. Shqiptaret i hodhen ne praktike lehtesirat qe u jepte pushtimi. Por ne fakt bashkimi u be me dhune dhe aleanca antifashiste u shpreh kunder ketyre ndryshimeve. Nje studiues shprehet:eshte ironi e fatit qe ne kete kend te erret te evropes vetem fashizmi ndreqi ate qe ishte dhe vazhdon te jete padrejtesi. Keshtu shqiptaret e shihnin pushtuesin italian si te keqen me te vogel dhe nje faze kalimtare drejt pavaresise se plote . prandaj luftuan njeheresh per clirimin e trojeve dhe per bashkimin.ne zonen gjermane te pushtimit

100

problem ishte ceshtja e trojeve shqiptare. U bene bisedime qe filluan qe ne maj 1941 me qellim bashkimin e ketyre trojeve por pa sukses. Me vone u moren disa te drejta autonomise qe te mos vareshin direkt nga shteti serb. Pushtuesit bullgare kushtezonin nje brutalitet ndaj shqiptareve dhe ishin tolerante ndaj sllaveve. Keshtu 3000 shqiptare kishin braktisur keto zona e u vendosen ne zonat italiane te pushtimit dhe shume serb kaluan ne zonat bullgare. Nderkohe ishin aktivizuar edhe cetniket. Ne programin e tyre ata shpallen se do te synonin jugosllavine e madhe me serbine e madhe ne te cilen do te futeshin serbia bosnja banobi mali i zi. Aty parashikohej largimi i myslimaneve shqiptareve kroateve. Shqiptaret parashikoheshin te vendoseshin ne srem dhe shumadi. Qendrim negativ do te mbante edhe kisha serbe. Ndonjehere cetniket i ndihmoi dhe pushtuesi italian si ne masakren e biharit me 6 janar 1943. pas kapitullimit te italise levizja e cetnikeve erdhi duke u dobesuar, kjo per faktin se gjermaneve su interesonte nje konflikt shqiptaro-serb. Kjo levizj do te pesonte goditje ne pranvere te vitit 1944 kur aleatet deklaruan se do te ndihmonin partizanet e titos. Te ndodhur ne kete situate ne keto troje do te kristalizoheshin tre rryma:

1. nacionalistet pro gjermane, qe idete e tyre do ti shpallnin ne shtator 1943, ku ne diktatin e gjermaneve mbajten lidhjen e dyte te prizrenit. Ne kete lidhje u shpall krijimi i nje shteti te bashkuar shqiptar ne kuadrin e pushtimit gjerman.

2. komuniste-ishte per lufte pa kushte ndaj pushtuesit. Idete e tyre i shpallen ne konferencen e bujanit me 31 dhjetor deri ne 2 janar 1945. ne te ata u shprehen per bashkimin me Shqiperine.

3. irredente – parrulla e te cileve ishte: as me gjermanet as me aleatet. Nga te tre triumfoi rryma e dyte. Rreth 50 mije shqiptare te kosoves luftuan perkrah UNC1SH dhe UNC1J. Rreth 5 mije kosovare dhane jeten ne kete lufte.2.- Genocidi serb ne kosove ne vitet 44-48. shperngulja e shqiptareve ne vitet 50-90. projekti i dyte i vaso cubrilloviqit. Projekti i akademise se shkencave te serbise. Shperngulja me dhune e shqiptareve ne vitet 1990-2000.

Qe ne fillimet e vitit 1944 filloi genocidi i organizuar nga pkj ndaj popullit shqiptar ne ish-jugosllavi. Kesaj kohe i perkasin dhe shpernguljet e shqiptareve ne luginen e lepencit. U kryen masakra ne drenice,llap,gjilan me pretekstin e luftes ndaj cetnikeve. Ne kete kohe ndodhi tragjedia e tivarit, ku u vrane 1650 vete e disa te tjere e cojne ne 4000 vete.Pas luftes endrra e shqiptareve nuk u be realitet. Ne projektet per te ardhmen e kososves dhe viseve te tjera nuk u vu fare ne diskutim bashkimi i ketyre trojeve me shqiperine,apo qe keto troje te formonin nje republike ne jugosllavi. Perkundrazi keto troje u ndane ne mes te serbise malit te zi dhe maqedonise. Nderkohe me 3 nentor 1944 u be nje projekt i dyte i vaso cubrilloviqit me titull problemi i pakicave ne jugosllavine e re. Thelbi i ketij projekti ishte shperngulja e pakicave kombetare si gjermane hungareza dhe vecanerisht shqiptare. Arsyet e ketyre shpernguljeve ishin politiko kombetare,gjeostrategjike dhe ekonomike. Kjo do te ishte Mein Kampi i jugosllavise komuniste. Perpjekje per te realiziuar kete projekt u kryen qe ne vitin 1945. ne kete vit iu njohen koloneve te drejtat te plota per tu kthyer ne pronat qe iu kishin dhene dikur. Me 3 gusht 1945 doli ligji i reformes agrare per kosoven dhe maqedonine dhe sipas ketij ligji kolonet rifitonin te drejtat. Nderkohe ne vitet 46-48 vazhdonin te kryenin masakra ne kosove. Si pasoje e ketyre masakrave u vrane rreth 50 mije shqiptare. Titoja ia vuri fajin per kete nacionalizem ekstrem serb te rankovicit, por ne fakt ishte perfshire edhe vete ne kete genocid. Vitet e mevonshme do te tregonin serbizmin e kroatit tito.Pas vitit 1950 (pas prishjes me shqiperine e enver hoxhes ) ratifikuan projektet per shpernguljen e shqiptareve, vecanerisht drejt turqise. Per kete u rrit numri i pakices turke. Nga 95.000 turq te rregjistruarne 1948, ne vitin 1953 vajti ne 250.000. me pretekstin e kerkimit te armeve dhe mjeteve te tjera te dhunes ne vitet 550-66, u shperngulen rreth 400

101

mije shqiptare ( e verteta per kosoven deh shqiptaret ne jugosllavi- shifer e dhene nga Ukshin Hoti « Perparimi »)Pas vitit 1968 do te rinise dhuna e hapur pa pretekst. De mostratat e 1969 bejne qe te leshohet nje fije peri per shqiptaret. Nderkohe politika e Titos me parrullen ‘Liri per jete ku te duan e per tu quajtur si te duan ‘ perligjte shkombetarizimin e popullsise shqiptare ne jugosllavi. Si pasoje e kesaj politike u krye nje emigracion i heshtur. Vetem nga rajonet shqiptare ne mal te zi dhe maqedoni ne vitet 60-80 u shperngulen rreth 100.000 shqiptare. Tani egzistonte nje dhune e heshtur ndaj shqiptareve. Kjo dhune ishte pakesimi i mjeteve financiare per zhvillimin e kosoves.Pas vdekjes se titos ne shkurt te vitit 1981 rifillon dhuna e hapur ndaj shqiptareve. Ne periudhen e viteve 80-90 shperngulen me mijera shqiptare te tjere neper europe. Ne vitin 1986 akademia e shkencave serbe shpall projektin e ri per te ardhmen e srbise. Aty parashikohej shperberja e jugosllavise ,heqja e autonomise kosoves deh vojvodines. “vetem keshtu do te prosperonte Serbia”. Ne baze te ketij projekti Sllobodan Milloshevic i heq autonomine krahinave autonome. Ne vitin 1995 del projekti i ri i akademise serbe. Dobrica Qosic hodhi idene per ndarjen e kosoves. Ne qofte se nuk behet dicka,ne vitin 2050 numri i shqiptareve do te ishte sa dyfishi i serbeve te serbise – theksonin akademiket. Vendoset kolonizimi i kosoves. Hartohet projekti per vendosjen e 100.000 serbeve ne te. Me 1998 hartohet projekti famekeq Pathoi. Ketu parashikohej vendosja e 800.000 serbeve nga bosnja dhe kroacia dhe shperngulja e mijera shqiptareve. Ne muajt mars-qershor 1999 shperngulen rreth 1.000.000 shqiptare nga kosova (kosova ne enciklopedi). Me vendosmerine e NATO-s keta shqiptare u kthyen. Megjithate nga lufta mbeten te vrare rreth 100.000 shqiptare. Shpernguljet vazhdojne sot ne kosoven lindore. Ky rajon perbehet prej tre komunave: presheve, bujanoc,metvegje. Perkatesia shqiptare ne keto treva ishte ne te paren 95 %, ne te dyten 56% dhe ne te treten 35% shqiptare. Keto treva bejne pjese ne serbi. Ne keto treva jetojen rreth 100.000 shqiptare te cilet perbenin 70% te popullsise. Ne vitin 2000 nga keto rajone u shperngulen rreth 30.000 shqiptare. Shpernguljet vazhdojne.A do te marrin fund tragjedite e shqiptareve?Si perfundim nga kosova ne vitet 50-90 jane shperngulur rreth 1 milione shqiptare, nga maqedonia 300 mije shqiptare , nga mali i zi 25mije shqiptare. Nga kosova lindore ne vitet 1880-1990 jane shperngulur 100.000 shqiptare.

3.- Reagimi i PPSH ndaj politikes jugosllave. Politika jugosllave ne kte drejtim. Reagimi nderkombetar ndaj ketij problemi.

Partia komuniste jugosllave nuk i mbajti premtimet e dhena gjat luftes. Shenjat i dha ne fund te luftes. Madje sundimin e saj ajo e vendosi me ane te dhunes dhe terrorit. Vete populli shqiptare i kosoves ju pergjigje kesaj politike me ane te kryengritjeve te shumta, sic ishte ajo e shaban pollushes. Ne vitet 1995-1948 shpertheu nje terror i madh ne kosove. Enver hoxha ishte ne dijeni te ketij terrori(titistet-vepra) por me naivitetin e tij te internacionalizmit proletar reagoi ndaj kesaj politike vetem pas prishjes me jugosllave. Ne vitet 65-81 here pas here do te ushtrojhej dhune mbi popullsine shqiptare te kosoves. Reagimi i enver hoxhes do te ishte i atij, qe sa here qe tensionoheshin marrdheniet me opinionin nderkombetar do te nxirrte ne pah nacionalizmin e tij. Nderkohe fuqite e medha smund te reagonin, pasi e shihnin jugosllavine si influence sovjetike. Madje cdo demostrate e kryer ne kosove ne vitet 48-81 e shihnin si te nxitur nga enver hoxha. E njejta situate do te vazhdonte deri ne vitet 1990.pas ketij viti jugosllavia u shperbe dalengadale. Gabimi i faktorit shqiptar ishte se nuk parashtroi

102

kerkesa te njejta per tere shqiptaret ne ish-jugosllavine( bashkimi i tyre me shtetin shqiptar) , por kerkesat e tyre u parcelizuan: 1.- Per kosoven u kerkua pavaresi2.- Per shqiptaret e maqedonise u kerkua njohja e statusit te “Kombit shtetformues”3.- Per shqiptaret e malit te zi dhe serbise u kerkua njohja e statusit te minoritetit.

Dallime do te kishte edhe midis partive politike serbe:-riperteritja serbe e v.drashkovic eshte per lirite e shqiptareve si ne kohen e mbreterise jugosllave.-partia radikale serbe e v.sheshel eshte per largim te shqiptareve nga kosova.-partia socialiste e milloshevicit de jure ishte per liri te shqiptareve ne kuadrin e minoritetit , por de fakto, meqenese ishte ne pushtet , veproi ndryshe.Partite e z. Xhinxhic dhe v.Peric kane nje mendim me te avancuar per kete problem, por nuk shkojne me shume se nje republike e kosoves brenda jugosllavise.Nderkohe qe ne maqedoni dhe mal te zi vihet re nje qendrim inferior ndaj shqiptareve. Gabimi i faktorit nderkombetar qendron ne ceshtjen shqiptare nuk e paraqiti per zgjidhje ne kuadrin e marrveshjes se dejtonit. Reagim i rendesishem nderkombetar u vu re gjat ngjarjeve te viteve 1998-1999, ku fale ketij reagimi shqiptaret u kthyen ne kosove. Shpresojme qe ceshtja shqiptare do te marre zgjidhje dhe reagimi nderkombetar per shqiptaret sdo te jete vetem ne kuadrin e te drejtave te nje minoriteti.

KREU I V

SHQIPERIA NDERKOMBETARIZUESE E QARQEVE GREKE NDAJ MINORITETIT SHQIPTAR NE GREQI NE VITET 1941-2000. REAGIMI SHQIPTAR DHE AI NDERKOMBETAR PER KETE PROBLEM.

Pas viteve 1939 shqiptaret qe banonin ne territoret e dhena padrejtesisht greqise, nje territor prej 18 mije km2 qe banohej me 1912,tani sjetonin vecse ne nje territor prej rreth 1454 km2, qe njihet me termin cameria. Madje edhe ketu si pasoje e shpernguljeve prej vitit 1912-1939 ku ishin shperngulur mbi 40 mije camer nga 85% qe perbenin me 1912, tani sperbenin vecse 65% te popullsise.

1.- politika e pushtuesve italiane dhe gjermane e ndjekur ne cameri ne vitet 1941-1944.Ne prill 1941 greqia pushtohet nga italia. Ne fakt historia e pushtimit te saj eshte disi e vecante. Shkaku i vertete ishte se italia kerkonte te pushtonte greqine per te vendosur hegjemonine e saj.preteksti ishte dicka tjeter.Dy agjente greke vrasin ne territorin shqiptar patriotin cam Daut Hoxha dhe koka e tij u shetit neper cameri si nje deshmi e shkelqyer e fitores se qyteterimit grek. Ky u akuzua si bashkepunetor i italianeve. Me pretekstin se u vra nje nenshtetas i saj italia i degon ultimatum greqise per te gjetur vrasesit dhe me pretekstin se vrasesit nuk ishin gjetur, me 28 tetor 1940 italia sulmon greqine. Keshu nis lufta italo-greke dhe me pretekstin e bashkepunetoreve italiane u vrane mbi 550 came. Mbi 4500 u turturuan. Dhespoti spiridom kryente krime ne cameri. Megjithate ne prill te 1941 italia e pushtoi greqine me ndihmen e gjermanise . Italianet pretendonin se u priten mire ne cameri. Ne fakt ne krahasim me pushtimin grek pushtimi italian ishte me lehtesuaes. Popullsia came, megjithate se mirepriti pushtuesin e ri dhe per kete deshmojen dezertimet e shumta. Italianet bene nje politike te dyanshme here me camet here me greket. Kjo beri qe populli cam te humbiste besimin dhe ta shihte italine si okupator dhe te huaj. Keshtu qe nga viti 1943 shihet nje levizje antifashiste edhe ne cameri.

103

Shume djem cam futen ne radhet e batalioneve greke ose atyre shqiptare Brenda kufirit. Bashkepunetor me italine ngeli vetem klika e…Gjermanet ndryshe nga italianet ndoqen nje politike te autonomies locale ne cameri. Ata organizuan keshilla krahinor ne krye te te cialve qendronte dino nuriu. Por eshte fakt se cameria sin e kohen e italianeve dhe ne kohen e pushtimit gjerman su perfshi net e ashtuquajturen shqiperi etnike. Vete dino nuriu u perzie me gjermanet vetem ne aspektin administrative dhe jo ushtarak. Eshte fakt se kur ai I kerkoi gjermaneve bashkimin e camerise me shqiperine dhe armatosjen e popullsise came, keta te fundit se pranuan. Vete camet u vetmbrojten. Ata as nuk mbajten anen e EAM as te ELAS, as te EDES-it.Edhe vet forcat e zerves kane bashkpunuar per nje kohe me gjermanet. Por kur e pane se keta te fundit po merrnin te tatepjeten, kaluan me aleatet. Ne korrik 1944 dokumentet gjermane shkruanin: ngjarja e pare e muajit korrik ishte ndryshimi i qendrimit te udheheqesit nacionalist grek zerves qe me 5.7.1944 filluan te sulmonin trupat gjermane.

2.- Genocidi grek ndaj popullsise came.

Tani forcat e zerves kaluan ne anen e aleateve dhe pikerisht ketu filloi edhe e tatepjeta e problemit cam,genocide grek ndaj cameve.Ne fakt ky genocide ka nje parathenie. Qe ne kohet e pushtimit italian sa here qe trupat greke futeshin ne cameri kryheshin krime te medha. Si inspirues dhe drejtues i ketyre krimeve ishte prifti grek i janines, spiridon.Edhe ne kohen kur forcat e zerves bashkepunonin me gjermanet, sa here qe ky futen ne cameri, qindra came kapercenin kufirin drejte shqiperise fugore. Megjithate kur keto troje cliroheshin nga ushtria nacionalclirimtare greke, camet ktheheshin perseri. Historia e vertete e genocidit filloi me 28 qershor 1944. kjo njihet edhe si dita e genocidit grek ndaj cameve. Ne qershor 1944 zerva ne marrveshje me gjermanet urdheroi divizionin X te sulmoje camerine. Megjithese i kishte dhene fjalen parise came se nuk do te sulmonte popullsine e thjeshte, me 27 qershor forca e tij hyjne ne paramithi, ku theri me dhjetra gra,pleq e femije. Ne3-6 korrik ai i kerkon popullsise came perfshirjen e tyre me ushtrine e EDES. Pas 5 korrikut ai kalon ne radhe te aleateve. Me 28 gusht te 1944 kryen krime ne parge. Camet e tronditur vetembrohen ne zona te tjera, por me armatim te paket, thyhen. Ne tetor i vjen rradha filatit. Ne mars 1945 hyn forca e ELAS-it. Shume camer u krthyen ne trojet e tyre . megjithate , kur ata dorezojne armet gjenerali kastoriase,rifillon terrorin grek.Pasojat jane tragjike : 4700 te vrare,250.000 te shperngulur ,6 fshatra te djegura,5800 shtepi te djegura. Pasoja te medha kishte edhe ne materiale si 17000 krere bageti,400 kuaj 800 lope te therura.rreth 20mije veta u vendosen ne shqiperi, nga keto vetem 10 mije u vendosen kryesisht ne rrethinat e konispolit,delvines,sarandes. Pjesa tjeter ne lushnje,elbasan etj.3.- reagimi grek,shqiptar dhe ai nderkombetar ndaj problemeve came ne vitet 1945-2000.

Interesimi aleat per problemin e minoritetit cam kishte lindur qe para se te kryhej genocidi. Ata i propozojne zerves qe shqiptaret myslimane te greqise te shkembehen me ortodokset grek te dropullit,po qe spranohet nga zerka. Fill mbas kesaj ndodhen krime makabre. Nderkohe pas shpernguljes camet qe mbeten ne trojet etnike pas luftes formuan nje komision. Disa anetare te ketij komisioni si musa e gani demi shkuan ne athine per te protestuar prane qeverise se papandreut per ngjarjet e ndodhura. Pas nje pritjeje te gjate nje funksionar i qeverise greke u deklaron, ne tetor 1944, ne koefidence se ne pamje te pare fajtor per masakrat duket se eshte zerva por ne fakt qeveria greke ishte ajo qe sdonte kthimin e tyre ne cameri. Ne fakt papandreu i percolli me sot e me neser. Kerkesat e tyre nuk u pranuan deh pas nje muajiu kthyen pa takuar kryeministrin. Rreth 2000 came rrembyen armet por pa sukses.

104

Nderkohe shteti shqiptar nuk mund ti jape ndihmen e tij vellezerve te vet sepse sapo kishte dale nga lufta. Megjithate e orientuar nga lindja,shqiperia meshteti komunistet grek, ku rrezikohej te futej ne konflikt nderkombetar. Si rrjedhoje u demtuan interesat kombetare e u pakesuan mundesite e zgjidhjes se problemit ne instancat nderkombetare. Popullsia came priti qe qeveria shqiptare ta ndihmonte per tu kthyer ne trojet e veta, por kjo qeveri beri qe ne fillim nje diferencizem klasor ndaj tyre.cameve ju moren disa deklarata ku duhet te theksonin se ishin kundershtare te EAM it (ushtrise nacional clirimtar grek) duke i etiketuar si bashkepunetore te pushtuesit. Pati gjygje te shumta qe dobesuan unitetin e popullsise came. Nderkohe ne fillim te viteve 1945 u krijua komitet antifashist i popullsise came. Kerkesat e tij aii parashtroi me 24-25 shtator 1945 ne kngresin cam qe u zhvillua ne vlore. Aty u paraqiten fakte qe hidhnin poshte genjeshtren greke se camet bashkepunuan me greket, si shembull faktin se ne lufte kane marre pjese rreth 800 came partizane gjithashtu iu dergua kerkesa per zgjidhje OKB-se, fuqive te medha dhe qeverise greke. Aty kerkohej qe nje perfaqesues shqiptar te shkonte ne cameri dhe te fillonte hetimet per denoncimin e ngjarjes. Si pasoje e ketij sensibilizimi SHBA i beri presion qeverise greke per te gjetur nje zgjidhje. Kjo qeveri pranonte qe egzistonte nje ceshtje came dhe deklaroi se ishte per demshperblim por jo per kthim te tyre ne cameri. Nderkohe qe beheshin demarshe per zgjidhjen e ketij problemi u krijua nje gjendje e rende. Populli shqiptar beri perpjekje qe ti prisete sa me mire vellezerit e tij pavaresisht nga varferia. Duke patur parasysh kete gjendje UNRRA i dorezoi keshillit qendror antifashist cam nje sere ndihmash dhe nje shume prej 1 milione dollare per te ndihmuar popullsine came. Me 25 shtator 1946 komiteti i emigranteve came i dergoi asamblese se OKB-se nje memorandum ku kerkohej respektim te te drejtave te tyre ne baze te se drejtes nderkombetare. Aty kerkohej:1-Riatdhesim te shpejte2-Shperblim per pasurine e demtuar.(vlera e tyre ishte rreth 1 miliarde dollare).3-Te ndihmohen per rimekembje4-Te gezonin te drejtat demokratike dhe nacionale5-Te denoheshin pergjegjesit e masakres.

Megjithate kerkesat e tyre rane ne vesh te shurdher. Fuqite e medha qe u perfshine ne luften e ftohte nuk e perfshine ceshtjen came per zgjidhje, qe u sakrifikua nga politika dominuese e dy blloqeve.Qendrimi i qeverise shqiptare te sapodale nga lufta per kete problem ka qene i lekundur. Ne qofte se per sistemin e tyre ajo beri aq sa kishte mundesi, perpjekjet e saj ne aspektin e jashtem linin per te deshiruar. Qeveria shqiptare vertet akuzoi greqine per masakrat madje beri edhe tratativa me kryetarin e partise komunsite greke,niko zaharillis, ku u arrit ne konkluzion se ne qofte se fitonte PKG ne luften civile camet do te ktheheshin ne trojet e tyre. Por eshte fakt se kur greqia kerkoi vorio-epirin ne konferencen e paqes ne paris, enver hoxha ne fjalimin e tij me 21 gusht 1946 si kunderpeshe ndaj kerkeses greke nuk permendi krimet e shumta te kryera ndaj cameve dhe jo me te shpallte nje kerkese te drejte se cameria i takonte shqiperise.pas vitit 1946 ceshtja came do te kalonte ne heshtje varri? Pas 1950 qendrimi i kesaj qeverie ndaj ketij problemi do te jete ne krahun negativ. Me dhjetra gjygje ndaj cameve si ai i teme sejkos dhe tahir demit. Akuza ndaj tyre si agjent asfalisegreke,akuza per bashkepunim me gjermanin deri dhe dallime si te pabese. Per mbrojtjen e tyre nga diktatura komuniste u be nje fasade politike dhe jo me argumente juridike te nje kombi te copetuar. Edhe atehere kur kishte acarim te marrdhenieve greko-shqiptare ceshtja came nuk permendej. Nderkohe qe enciklopedia ruse e njihte camerine si truall shqiptar, ne literaturen shqiptare kishte nje heshtja per kete problem. Ne vitet 67-90 me gjithe permiresimet ne dukje te marrdhenieve shqiptaro greke si rezultat i acarimeve me jugosllavine dhe bashkimin sovjetik, ceshtaj came su trajtua. Kjo ceshtje i duhej shtetit shqiptar vetem ne fillimet e acarimit. Fakti

105

i heqjes se nenshtetesise greke te cameve , e cila ishte e E.Hoxhes, coi ne pengimin e se drejtes se rikthimit te tyre ne cameri. Ne anen tjeter minoritetet greke iu la nenshtetesia shqiptare dhe kombesia greke.Per te realizuar pozitat e tij shteti komunist i ruhej idese se shqiperise se madhe sic ishte rasti i 5 qershorit 1981 ku E.Hoxha mohoi se kishte nje shqiperi te madhe dhe harta e paraqitur ne OKB ishte nje trillim. Eshte fakt se politika qe kane bere dhe bejen politikanet tane e kane trajtuar kete problem por pa ia prishur marrdhenieve shqiptaro-greke.ramiz Alia ne takimin me micojagis, e trajtoi kete problem sic theksonte aq sa mund te qendronte. Qeverite shqiptare e kane trajtuar kete problem duke patur parasysh dhe problemin e emigranteve. Sot greqia ceshtjen e vorio epirit e trajton si kunderpeshe ndaj problemit cam. Ajo mohon kategorikisht te drejten e 200.000 cameve qe jetojne ne shqiperi si edhe egzistencen e minoritetit shqiptar ne greqi prej 100.000 ortodokse dhe 30.000 myslimane. Si perfundim strategjia politike e grekerve ndaj shqiperise ka qene:

1- Te shfarose gjymtyren e saj jugore, camerine duke luftuar vatrat e patriotizmit dhe familjet me patriotet e saj.

2- Te fajesoje camet si bashkepunetore me armikun dhe te propagandoje per ta si njerez te pabese.

3- E gjithe puna e shovinisteve greke sishte thjeshte si platforme politike, por me strategji goditjen etnike te shqiptarizmes. Kete e manifestoi me metoden dhe poilitiken nga terrori e deri tek kali i trojes ne politiken shqiptare.

Sot shteti shtetit grek duhet ti kerkoje minimalisht te drejtat e pakicave qe vete shteti shqiptar po i respekton per minoritetin grek ne shqiperi e te njejtat te drejta duhet te kerkohen per minoritetin shqiptar ne greqi qe jane :

1- Per te ruajtur e zhvilluar identitetin e tyre te vecante ne elementet themelore te tij, qe jane besimi,gjuha,traditat,territori etj.

2- E drejta per te manifestuar fene e besimin e tyre.3- E drejta e lirise dhe e shprehjes.4- E drejta e perdorimit lirisht e gjuhes ametare.5- E drejta per te perdorur emrin ne gjuhen e tyre dhe njohjen zyrtare nga legjislacioni

nderkombetar.6- E drejta e cdo personi te pakices per te mesuar gjuhen ametare7- Shteti duhet te krijoje kushte per nje pjesmarrje te pakicave ne jeten

kulturore,shoqerore dhe ekonomike.8- Shtetet perkatese sduhet te bejne perpjekje per ndryshimin e perberjes etnike.

Per problemin cam shteti shqiptar duhet te kerkoje :1- Rikthimin e cameve ne trojet e tyre.2- Demshperblimin per dhe gjerat e tjera te pakthyeshme.Per te realizuar keto pikesynime duhet bere nje sensibilizim i opinionit nderkombetar.Hapi i pare per kete eshte hedhur. Me date 5.XI.1998 kjo ceshtje i paraqitet zotit Ollbruks. Ne muajin janar te vitit 2000 kjo ceshtje u paraqit nga gazetaret ne ....................,ku pala greke theksoi se ska nje ceshtje came,kurse pala shqiptare e la te hapur kete problem. Presione per mbylljen e kesa ceshtjeje jane bere nga pala greke indirekt nepermjet ceshtjes se emigranteve dhe rihapje te fallsitetit vorio-epir. Megjithese ky problem mbetet i hapur e kerkon zgjidhjene baze te kartave nderkombetare.

106

PERFUNDIMETNe muajt mars-qershor 1999 ndodhi nje prej shpernguljeve me masive te shqqiptareve nga trojet e tyre ne kosove. Ne fakt ata vazhdojne edhe sot ne kosoven lindore. Sipas nje statistike rreth 2.500.000 shqiptare jane shperngulur nga trojet e tyre ne vitet 1876-1995. megjithate historia e ketyre shpernguljeve eshte me e heret se kaq.Tashme eshte pranuar se shqiptaret jane pasardhet te ilireve. Keta te fundit banonin ne nje territor nga lumi Sona ne veri deri ne gjirin e antrakise ne jug dhe nga dei adtriatik ne perendim deri ne lumin vardar ne lindje.

Ne shekujt e VI-VII te eres sone ne keto troje u dynden fiset sllave. Popullsia autoktone ne ilirine veriore u asimilua. Faktoret qe ndihmuan ne kete asimilim ishin:1- Popullsia ne veri ishte me pak e dendur se ne jug2- Romanizimi ishte me i madh ne veri sesa ne jug3- Iliret veriore ishin ne nje faze zhvillimi dhe qyteterimi me te ulet se ne jug.

Kufiri jugor nuk pesoi ndryshime edhe kufiri lindor gjithashtu, kurse ne veri iliro-shqiptaret tani shtriheshin deri ne afersi te raguzes-nishit.Pasoja negative ne asimilimin e shqiptareve la ne mesjete sundimi i stefannanosijes (1168-1196), por me shume sundimi i stefan dushanit(1331-1355).Ai zbatoi nje politike te tille, ku shqiptaret katolike dhe ortodokse te ritit bizantin kerkonte ti kthente ne ortodokse te ritit sllav. Ketij qellimi i sherben edhe zhvendosja e e qendres se shtetit serb nga radiku ne peje. Ata qe kundershtonin vriteshin ose deboheshin. Sipasoje rreth 100.000 shqiptare u shperngulen drejte greqise dhe u rrit ndikimi elementi sllav ne rajonet shqiptare veriore. Si pasoje kufiri shqiptar veriperendimir do te shkonte ne mesjete deri ne afersi te gjirit te kotorrit. Megjithate ky presion do te ushtrohej edhe ne vitet e mevonshme dhe kufiri etnik shqiptar ne fillimet e shekullit te XIX do te ishte deri ne tivar ne veriperendim,nish ne verilindje,manastir ne lindje dhe arte ne jug.

a) –Shperngulja e shqiptareve dhe qendrimi serbo malazez.

Qe me krijimin e principates autonome te malit te zi me 1814 dhe principates autonome serbe ne vitin 1830 fillon edhe nje etape e re e genocidit nda popullit shqiptar.Keshtu qe me 1814 dhe 1830 filloi dhe shperngulja e shqiptareve ne kushtet e reja. Me 1844 hartohet nga ilia garashanin projekti Nacertaine.Ky projekt parashikonte qe rajoni i kosoves dhe ai i shkodres te benin pjese ne shtetin e ardheshem serb.Me 1844 do te shperngulen shqiptaret e krushqevacit.Me 1875 deri 1881 do te shperngulen nga trojet e tyre shqiptare ne rajonet e nishit dhe te podgorices. Si pasoje e mosreagimit te faktorit nderkombetar dhe per arsye te ndryshme shpernguljet do te vazhdojne edhe ne periudhen e viteve 1913-1941. kjo ishte edhe tema e marre ne studim nga ana ime. Kjo teme eshte trajtuar ne keto aspekte dhe ne keto vecori kryesore:

107

I.- Politika e konveritimit te dhunshem fetara) Kjo politike u ndoq kryesisht nga regjimi malazez ne vitet 1912 deri 1914.b) Arsyeja kryesore ishte asimilimi i ngadalshem i shqiptareve.c) Per kete politike malin i zi e ndihmonte edhe tradita.d) Krahas politikes se konvertimit, u zbatua edhe taktika e shpernguljes.

II.- Kolonizimet serbe dhe malazeze.a) Krahas shpernguljes se shqiptareve pushteti serb

vazhdonte kolonizimin e trojeve.b) Arsyet e ketij kolonizimi ishin kryesisht

ekonomike,sepse trojet e marra ishin shume pjellore.c) Ky kolonizim ka:

=karakter social-per tu siguruar serbeve pa toke nje cope toke.=karakter kombetar- per te permbysur perberjen etnike te viseve te pushtuara.=karakter strategjik- per te siguruar kufirin qe konsiderohej i rrezikuar prej shqiperise.

III.- Reforma agrare ne ish-jugosllavi.Kjo reforme filloi ne vitin 1919.

a) Kjo reforme u propagandua nga shteti serb se do tezhdukte marrdheniet feudale ne keto troje.

b) Ne fakt prapa kesaj reforme fshiheshin interesa ekonomike dhe nacionale.c) Reforma qe filloi me ligjin e 25 shtatorit 1919

shpronesoi shume shqiptare.d) Ceshtja e reformes u shtrua edhe ne tryezen e partive

politike. Ndryshimi i vetem mes mendimeve te tyre kishte te bente me taktiken qe duhej ndjekur per ti shpronesuar me shpejt shqiptaret.

IV.- Projekti i pare i vaso cubrilloviq.a) Ky projekt tregonte se em ceshtjen shqiptare tani po merreshin edhe institucionet

politike,shkencore dhe kulturore ne serbi.b) Ne kete projekt shprehej hapur se qellimi kryesor ishte shperngulja e shqiptareve.c) Ky projekt theksonte se qe te arrihej qellimi, synimi primar duhej te ishte largimi i

shqiptareve ne kufi me shtetin shqiptar dhe ne trojet etnike te pastra.

V.- Konventa jugosllave-turke.a) Jugosllavia ishte e interesuar per kete konvente sepse do te lante nje here e mire hesapet me shqiptaret.b) Turqia ishte e interesuar per kete konvente sepse kishte perfitime ekonomike.

VI.- Reagimi shqiptar dhe ai nderkombetar ndaj ketij problemi.a) Me gjithe krimet e kryera nga regjimi serbo –malazez, synimi nuk do te arrihej.

Faktori baze per kete ishte rezistenca e shqiptare.- Qe ne shtator 1913, ne trojet etnike shqiptare do te nise nje kryengritje e cila do te

shtypet me dhune.- Ne pranvere 1915 do te krijohet komiteti mbrojtja kombetare e kosoves. Synimi i saj

qe ishte clirimi i shqiptareve nga zgjedha serbe, do te realizohej ne dy menyra:1. Ne planin e brendshem nepermjet levizjes kacake qe do

te kryhet ne kater faza:= Tetor 1918-mars 1919 qe ishte rezistenca lokale.= Mars 1919- fundviti 1921. levizja me karakter te pergjithshem popullor.

108

= Korrik 1923 – korrik 1924. vihet re renia intensive e saj.= Korrik 1924 – 1928. merr fund levizja kacake.Kjolevizje pengoi ne terren shpernguljen e shqiptareve.

2. Ne planin e jashtem.= Kjo organizate nepermjet deputeteve te vet, ne

parlamentin shqiptar do te ndikonte ne nje qendrim me te vendosur te shtetit shqiptar.= Deklarata e autoriteteve te saj, si e hasan prishtines dhe figurave te tjera te njohura do te ndikonin ne nje sensibilizim te forte te organizates nderkombetare, ndermjet fjaleve te mbajtura prej tyre.

- Nje rol te vecante do te luante per mbrojtjen e tedrejtave te shqiptareve ne parlamentin jugosllav partia e myslimaneve Xhemijeti, qe ne fakt ishte nje parti shqiptare.

b) Nje rol te vecante ne kete drejtim do te luante shtetishqiptar, qe nga qeveria e Ismail Qemalit e deri e kohen e Mbretit Zog.Keto qeveri do te perpiqeshin jo vetem per sistemin e muhaxhireve shqiptar , por edhe mbrojtja qe po i benin ata kesaj ceshtjeje ne arenen nderkombetare. Friken ndaj ketij problemi do ta vinte ne dukje projekti i nobelistit dhe ministrit te jashtem jugosllav ”copetimi i shqiperise”. Sipas tij ne qofte se do te realizohej kjo, asnje pengese e fuqishme nuk do te egzistonte lidhur me shpernguljen. c)- Qendrimi nderkombetar asnjehere nuk do i prishte pune regjimit serb. Fuqite e medha nuk donin te prishnin stabilitetin ne rajon per hir te problemit shqiptar.d)- Lidhur me qendrimin turk vihen re dy korrente: - Korrenti i pare, i cili ishte pro shpernguljes dhe qe shikonte interesat e tanishme te turqise. - Korrenti i dyte, qe shikonte, vec interesave te turqise, dhe synimet strategjike te jugosllavise,ishte kundra shperngujeve. Si pasoje e ndikimit te ketij korrenti, qe e perkrahte dhe presidenti ataturk, konventa jugosllave- turke nuk u ratifikua. Fatkeqeshish shpernguljet e shqiptareve do te vazhdojne edhe ne vitet e mevonshme. Dyfytyresia e pushtuesve gjate luftes se dyte boterore beri qe shqiptaret e kosoves te jene perkrah aleateve.Ne fund te vitit 1944 u shperngulen shqiptaret e lepenzit. Dhuna do te vazhdonte nga partia komuniste jugosllave ne vitet 44-48. Ne vitet 50-60 do te rifilloje shperngulja e shqiptareve drejt turqise.Pas viteve 60-80 shume shqiptare do te shperngulen ne jugosllavi, fale politikes se titos “dyert e hapura per shqiptaret”. Pas vitit 1981 do te rifilloje dhuna ndaj shqiptareve. Ne vitet 1986 do te nenshkruhet nje platforme nga akademia serbe, qe do te ishte parashikuese e ngjarjeve te mevonshme. Me 1989 milishevici i hoqi autonomine kosoves. Shpernguljet do te vazhdojne. Ne baze te planit famekeq “Patkoi” rifilloi dhuna e hapur ne kosove me 1998.ne 1999 do te shperngulen mijera shqiptare qe u kthyen serish fale vendosmerise se NATO-s. Ne vitin 2000 do te shperngulen mijera shqiptare nga kosova lindore. Qendrimi naiv i qeverise shqiptare ne vitet 1944-1948 dhe i izolacioni i shqiperise ne vitet 1948-1990 ndikoi per keq ne kete problem nderkohe qe qendrimi i bashkuar i partive shqiptare ndaj ngjarjeve te vitit 1999. qendrimi boteror ne vitet 1945-1995 ne pergjithesi ka qene nje qendrim qe sdonte te prishte interesat konjukturale te forcave.Fuqite perendimore nuk i perkrahen demostratat e 69 dhe 81 per dy arsye:

1. Mendonin se keto demostrata nxiteshin ngaregjimi i enver hoxhes.

2. nga frika se mos prishej stabiliteti ne ballkan.Vetem ne vitin 1999 keto forca perkrahen denjesisht problemin shqiptar. Shpresojme qe keto forca te kenendryshuar mendim. Ceshtja shqiptare duhet zgjidhur drejte.

109

b)- Shperngulja e shqiptareve dhe reagimi grek ne teresi ndaj problemit shqiptar.

Synimet e tyre qarqet greke i treguan qe ne fillimet e krijimit te shtetit te tyre me 1821. Ata nuk e perfillen ndihmen qe i dhane direkt shqiptaret mr ane te kapedaneve arvanitas, apo ndihma qe i dha Ali Pashe Tepelena nepermjet luftes qe bente ai kunder perandorise osmane, me fitoren e revolucionit grek. Qe ne fillim qarqet greke ndoqen nje politike asimiluese ndaj arvanitasve qe jetonin ne greqi.Synimet e verteta ndaj territorit shqiptar ata i paraqiten me 1844 ne projektin e shpallur me emrin Megali Ideja. Nepermjet ketij projekti ata synonin qe ne kufijte e shtetit te ardhshem grek te perfshihen edhe territore shqiptare deri ne lumin shkumbin. Strategjia qe do te ndiqej per te arritur keto synime ishin:

1. Shperngulja e shqiptareve myslimane.2. asimilimi i shqiptareve ortodoske dhe kthimi i tyre ne grekofone.

Per arritjen e ketyre synimeve ata kishin edhe perkrahjen e patriarkanes se stambollit.Hapi i pare drejt arritjes se ketyre synimeve ishte shperngulja e shqiptareve nga rajoni i artes, ku prej ketij territori do te shperngulen mijera shqiptare myslimane. Me me egersi kjo politike do te ndiqet ne periudhen e viteve 1913-1941.Kjo eshte edhe tema qe morane studim nga ana ime.Kjo teme eshte trajtuar ne keto aspekte dhe pas nje studimi te hollesishem kane dale keto vecori:1.- Trojet shqiptare te perfshira padrejtesisht ne shtetin grek ne konferencen e londres , caktuar sipas protokollit te firences te gushtit 1913.a) Ne raonin e Epirit te jugut shqiptaret myslimane ishin shumice te krahasuar me popullsite e tjera, kurse te marre se bashku me popullsine e krishtere ishte shumice derrmuese.b) Ne rajonet e Follorines dhe Kosturit shqiptaret ishin shumice, ne krahasim me popullsite bullgare,greke,vllehe,turke.c) Shqiptaret jetonin dhe ne krahina te tjera te maqedonise si selanik, drame etj.2.- Shperngulja e shqiptareve ne vitet 1913-1941.a) Vihet re se gjate viteve 1913-1918 ashtu edhe si ne shpernguljet e viteve 1875-1880 ato nuk ishin te organizuara direkt nga qeveria greke, por kryheshin instiktivisht nga ushtria greke te nxitura nga propaganda e ideve heleniste.b) E kunderta ndodhi ne vitet1919-1941. shteti grek do te hartonte projekte,madje do te nenshkruante edhe marrveshjeper shpernguljen e shqiptareve myslimane.c) Drejtimi i shpernguljes do te ishte: =drejt Shqiperise =drejte turqise3.- Reagimi shqiptar. Turk e ai nderkomnetar ndaj shpernguljes:a) Turqia ishte e interesuar per shpernguljen e shqiptareve, pasi: =kerkonte te balanconte sadopak humbjet e luftes. =merrte perfitime ekonomike nga pronat e shqiptareve.Pavaresisht nga keto interesa, vec grupit qe ishte pro shpernguljeve, ne turqi egzistonte edhe nje grup tjeter qe duke patur parasysh synimet greke, kundershtonin ardhjen e shqiptareve ne turqi

c) Qeverite shqiptare moren masa qe shqiptaret e ardhur tendiheshin sa me mire ne shtepite e vellezerve te tyre dhe protestuan ashper ne lidhjen e kombeve ndaj shpernguljes se shqiptareve.

d) Reagimi nderkombetar ne pergjithesi nuk i prishi pune

110

greqise per arritjen e synimeve te saj. Fatkeqesisht shperngulja do te vazhdonte ne vitet 1944-1945. preteksti i ketyre shpernguljeve ishte gjoja fakti se shqiptaret kishin bashkepunuar me pushtuesin. Ne fakt, ishin forcat e Zerves,qe kur e pane se gjermanet po merrnin tatepjeten, u kthyen ne anen e Aleateve.Nderkohe qe qeveria shqiptare beri aq sa mundi per sistemin e cameve, ne arenen nderkombetare ajo beri shume pak. Pas vitit 1946 ajo nuk e permendi me ceshtjen came ne arenen nderkombetare.Reagimi nderkombetar ishte i tille, qe per hir te interesave konjukturale, ceshtja came nuk u zgjidh. Kjo ceshtje u rihap pas viteve 1990. shteti Shqiptar sot duhet te kerkoje:1.Njohje te te drejtave te minoritetit te elementit Shqiptar ne Greqi.2.Kthim te refugjateve cam ne trojet e tyre.3.Rikonpesim te demeve te kryera nga shteti grek ndaj pronave came.Ceshtja came duhete te kete nje zgjidhje te drejte.

111

MENDIME PER

SHQIPERINE

112

NDERTIMI I VENDITky vend ka nevoje per pajtim kombetar. Kjo realizohet duke pranuar vlerat me te mira te se shkuares dhe duke pare para. Keshtu ceshtja e persekutuarv e politike.Eshte e drejta e gjithkujt per te gjetur eshtrat e familjes.Kjo eshte e drejte humane. Gjithashtu ceshtja e dosjeve kerkon nje debat shume te gjere.Pika e dyte ka te beje me heqien e informalitetit. Keshtu si mundet nje familje me 40mije leke te vjetra te mbaje 6veta te paguaje qera uji drita telefoni.Ndoshta duhet rritur vlera e asistences sociale dhe te marrin ata qe e merritojne. Dhe kjo te jete per individe jo familje. Kurse per familje nqs eshte mbi 16mije leke te reja 4 veta atehere shteti duhet te marre persiper brenda normave te paguaje nje sasi uji drita telefoni te minimumit jetik.Ketu ish kryetari bashkise e ngriti nje tulle duke vene pune vullnetare per familjet ne nevoje dhe duke ngritur dickaKete e kemi theksuar dhe ne nje mbledhje apo seminare te saktuara si ajo per minimum jetik pavaresisht nga orientimi politik i sindikataveSe treti nje platforme e arsimit mbarekombetareEshte ngritur dhe ketu nje tulle . Ia kemi derguar edhe qeverise dhe duam te dijme deri ku jane ceshtjet e diskutuaraSe pari eshte detyre e shtetit qe ne kishe te perdoret gjuha amtare pra ajo shqipe dhe kjo jo me perkthyesNe minoritete po mund te perdoret edhe gjuha e huajSe dyti eshte ngritur abetare.Ia kemi shtruar qeverise. Por deri ku jane ceshtjet dhe gjeratSe treti nje arsim qe vjen duke u degraduar. Pse vjen duke u degraduar ky arsim. Nga nje platform combi qe synon shkaterrimin e arsimit shqiptar. Keshtu venia e kartonit te kuq per nxenesit dhe te mos debatosh me te irriton ata ne nje debat . Projekti combi mgjth eshte nje projekt I amerikes latine si shume projekte ne arsim si ai vetefinancimet per arsimin e larte po ceshtja e kartonit shkakton debateSe katerti zgjedhja dhe rektoreve dhe drejtoreve te drejtorise arsimore nga nje komision ajka e akademise shkencave dhe te pakorruptueshem. Mjaft me me teori populiste . Sot po diskutohe vote e lire dhe jo me debate . Mesuesi ska guxim te diskutoje ceshtjen e nje libri te orientuar jo me probleme te tjera apo te kundershtoje urdhrin per venien e drejtoreve dhe rektoreve. Dhe keta me kritere te forta si mesatare diplome dhe aftesia ne pune tregues.Se pesti rikthimi ne arsimin kater vjecar.Ose mire do ishte arsimi gjerman Pra kriteri mesatare . Ata nen 6 te mos futeshin ne arsim te pergjithshem,por ne arsim profesional. Dhe te merrnin nje zanat. Gjithashtu me kategori. Nqs dikush nuk deshiron te vazhdoje 4 vite le te vazhdoje vitin e pare dhe mjeshter nivelit te pare, pastaj mjeshter nivelit te dyte dhe me radhe. Pra te mesohet me ndjenjen e punesSe gjashti ngritja e abetares mbarekombetare. Pavaresisht debateve deri ku eshte arritur. Se shtati unifikimi teksteve arsimore . Nje histori perbashket e me radheSe teti hartimi nje buxheti te perbashket shqiperi kosove . Bota te ndalon kufijte por jo bashkimin shpirteror te shqiptareve Dhe ne maqedoni mareveshja e ohrit lejon 25% te buxhetit per shqiptaret Se nenti per deget dytesore ne universitet te gjendet mundesi rimbursimi dhe per studentet me te mire apo ata gjimnasiste me te mire po skane mundesi ekonomie te nxiten . Si me burse . Apo pasi mbarojne shkollen te kene nga shteti punen me te mirePlatforma ne fushen e ekonomise. Ne jemi per idene shqiperia si zvicra . Pra larg blloqeve politike por ne te mire te bisnesit .Si edhe cdo gje e kontrolluar me te vertet kombetare .Gjithashtu te kemi nje demokraci te shendoshe .Me parti politike dhe te drejte fjalePlatforma ne ceshtjen kombetare.

113

Ne kuadrin kur ne kemi akoma debate mes vetit dhe kur diskutohen ceshtje te tjera ideja me e mire eshte konfederata shqiperi kosove maqedoni mali ziMe konfederaten shqiperi kosove ti je bashke shpirterisht ne kampionat etj. Plus kosova ne kete rast jo vetem ska nevoje per njohje te tjera por edhe mund ta ndihmoje veten ne kete drejtim.Ambasadori shqiptar zv ambasadori kosoves.Gjithashtu ne kete drejtim na vjen keq qe eshte shkelur marreveshja e ohrit . Madje shqiptareve u eshte hedhur . Pse themi kete ide. Sekretaret pergjithshem te komunave jane suprimuar. Kryetari maqedonas sekretari shqiptar .Dhe ne ambasaden maqedonase kryetari maqedonas sekretari shqiptarNqs do maqedonia ne kete drejtim mund edhe ti shkrije ambasadat mes nesh .Dhe zgjidhje ka vetem biznesi te eciLidhur me ambasadat shembulli me I mire eshte konfederata e bashkimit sovjetik. Keshtu kishim nje federate ruse me taxhikistan etj dhe pa ambasade por kemi edhe konfederaten e bs ku per disa kohe rusia ukrahina bjellorusia ishin me ambasade dhe perfaqesues ne okb. Ishte ukrahina ajo qe na mbrojti ne konferencen e paqes ne paris.Ne politiken e jashtme shfrytezimi I resurseve .Pra ndikimi i shoqatave per njohjen e kosoves. Dhe nqs rusia vatikani apo ndonje shteti tjeter nuk e njeh me konfederaten ketu ska asnje problemNe nje pjese te ketyre ideve ia kemi shtruar qeverise. Gjithashtu dhe aleances kuq e zi kemi patur diskutime me ta dhe na bashkon ceshtja kombetare.Ajo qe na bashkon na bashkon ajo qe na ndan na ndan por jo te kalojme ne sherr. Biznesi te ece para.Gjithashtu do te donim te ishim te ftuar dhe ne ndonje seminar apo diskutim te organisuar nga te gjithe organismat apo edhe te nje kuvendi.Mbi te gjitha ne kemi nevoje per nje solidaritet mbarekombetar te shqiptareve per nje pajtim te shqiptareveVazhdim reformave Elektorale shqiperia 7zona elektorale me 20deputete dhe 3 deputete te diaspores dy ne greqi, nje ne itali, nje ne amerike, nje per evropen ..Tirana diber 2zona elektorale, durres fier , vlore 2zona elektorale, shkoder lezhe kukes nje zone elektorale, korce gjirokaster nje zone elektorale, elbasan berat nje zone elektorale, Mqs emigrantet kane deputet te hiqen nga lista 1,2milion emigrante.Reforma ne mjedis nqs hedh gjerat ne kosh je ne regull, ne mjedis 5eutro gjobe, dyqane posacme me 1euro pageseReforma ne toke tu merret toka atyre qe kane ardhur nga veriu apo kudo dhe te ndertohet pallat tu jepen falas 5hyrje apo sa familje dhe te sistemohen. Me parate kompensohen ish te persekuturarit . Keshtu regullohenzgjidhja me e mire per pronen e dashamir shehut zgjidhet dhe strehimi dhe ska shtese ne buxhet shteti. Merret toka atij qe eshte vendosur. Aty ndertohet nje pallat. Personit i jepen tre hyrje falas apo sa familje ka ne shkembim te tokes dhe me leket e pallatit jepet ne baze te cmimit te tokes ish pronarit futen dhe familje te pastreha 1 ZHVILLIMI EKONOMIK I VENDIT.RREGJISTRIMI I POPULLSISЁ.NDARJA ADMINISTRATIVE.

Bazë për zhvillimin ekonomik të një vendi është rregjistrimi i popullsisë.Ai është realisht një element studimor me të dhënat përkatëse si kushtet ekonomike,natyrore të një rajoni dhe të vendit në tërësi. Kjo u realisua me anë të një studimi kombëtar para pak kohësh.Nëse shikojmë shifrat e përafërta të emigrantëve jashtë dhe popullsinë e vendit tonë 3milion banorë në vitin 1986 mund të themi pa frikë që numri i popullsisë prej 2,8milion banorë nuk është gjë tjetër veçse popullsia redinenciale në vendin tonë. Madje këtë e kam edhe nga vetë eksperienca ime personale me një regjistrim të vitit 2000 ku qindra familje

114

ishin emigrante dhe ne nuk mundëm ti regjistrojmë. Kjo përputhet dhe me të dhënat nacionale. Kështu 3milion atëherë dhe 1,8% minoritet grek, kurse sot 0.8%. Pse .Sepse dihet pjesa tjetër ka emigruar në Greqi. Apo komuniteti ortodoks nga 10% sot ose 280000 kurse atëherë shifra e vitit 67 regjistrimi fundit ose 600mijë ose 20%. Shumica e popullsisë ortodokse gjithashtu ka emigruar.Popullsia katolike prej 8% nga 10% më shumë janë rezidentë në shqipëri dhe si traditën fetare dhe atë kombëtare kane të theksuar. Kurse popullsia myslimane shqiptare 57% nga 70% shpjegohet në radhë të parë me emigrimin dhe në radhë dytë me politikën ateiste , si edhe me politikën properëndimore që është ndjekur në vendin tonë. Tani takon qeverisë Rama që të kalojë në fazën e dytë e cila ka të bëjë me regjistrimin e diasporës dhe emigrantëve.Zhvillimi i dytë ekonomik i një vendi ka të bëjë pikërisht me ndarjen administrative. Po flitet shumë lidhur me këtë çështje. Që të bësh një ndarje administrative të drejtë duhen patur parasysh kritere natyrore sociale, ekonomike fetare historike etj.Bazuar në sa u tha më sipër do sugjeroja qeverisë Rama këtë ndarje.Aeroporti Rinasit , Porti i Durrësit dhe tuneli i Kërrabës e kanë kthyer pak a shumë Rrethet e Tiranës, Elbasanit dhe prefekturën e Durrësit në njësi administrative. Popullsia e dendur po e kthen atë në metropol.Në këtë rajon që unë me të qeshur e quaj Dueli nuk ka pse ndodh një ndarje administrative më e vogël në komuna. Madje përkundrazi duke ia lënë biznesit në dorë që të prishen ato ndërtime pa leje apo ato shtëpi të thjeshta pa kriter .Psh deputeti Fidel Ylli që është marrë me biznes ka një ide interesante qytetin olimpik. Brenda këtij qyteti olimpik të ngrihet edhe një stadium edhe një pallat sporti apo hotel për sportistët. Ashtu si u bë me hidrocentralin e Banjës të bëhet një pallat për ata që kanë bër shtëpi një katshe dhe të vendosen falas kurse lekët e tokës ti jepen ish pronarëve. Ose mqs edhe një pjesë e ish pronarëve kanë paranë të bashkëpunojnë me ta. Kujtoj këtu izraelitët pronarët aktual të shkretëtirës Negev dhe palestinezët janë bashkuar bashkë në këtë rajon me ndarje fitimi 50% me 50%.Po në këtë qendër Duel lejohen të bëhen investime edhe nga komunitetet fetare. Shembull për këtë është qyteti shteti i Vatikanit ku është edhe qendra edhe universiteti ose qendra studimore. Kështu psh pranë Universitetit zoja këshillit të mirë të ngrihet qendra e komunitetit katolik që është në Laprakë. Pranë uzinës autotraktorëve që është qendra e komunitetit bektashian edhe një vend për universitet.Qyteti Duel me 1,5milion banorë do kthehej qendra e tretë tregtare pas Athinës dhe Bukureshtit.II Së dyti prefektura e Shkodrës dhe Lezhë mqs kanë një përqindje të lartë katolike mund të bashkohen në një rajon III Rrethi i Kavajës, prefektura e Fierit, prefektura e Beratit dhe rrethi i Peqinit Gramshit mund të bashkohen në një rajon IV Prefektura e Korçës, rrethi i Librazhdit në një rajonV Prefektura e Kukësit dhe Dibrës në një rajon VI Prefektura e Vlorës dhe Gjirokastrës në një rajon me emrin rajoni i Bregut të DetitVeç kësaj mqs po flasim me integrime evropeane dhe shqiptare askush nuk i pengon qytetin e Ulqinit dhe Pogradecit me bashkëpunuar me rajonin e Korçës . Ndoshta këtij rajoni mund ti bashkangjitet edhe Resnja apo rajon tjetër. Ky bashkëpunim të jetë i ngjashëm me atë të Berlinit lindor dhe perëndimor Lidhur me ndarjen në komuna theksoj se ndarja më e mirë është ajo e kohës së Zogut në krahina si për rajonin sipër Duel dhe për atë poshtë Duelit sidomos për trevën e Kukës DibërPasi të jetë realisuar ndarja e re administrative ndihet e nevojshme një ndarje e re elektorale .

115

Kështu nga 140deputetë sa jane aktualisht në kalohet në 73deputetë ku paktën 2deputetë të jenë për emigrantët në Greqi dhe 1 për emigrantët në Itali RAJONIZIMI I SHQIPERISE. Shkoder kukes lezhe diber nje rajon. Korce berat rajoni dyte. Fier vlore gjiriokaster rajoni trete dhe tr Dr elbasan metropol. Me kete rast eleminiohet ndasite fetare. Eleminihen minoritetet seperatiste. Ish rethet kthehen ne krahina. Liqenasi status special. Driopiull sipr poshte dhe pogon nje krahine. Vetem keto minioritetee njeh shqiperia. Greqia te njohe minoritetet ne gumenice . Te hapet nje mesues shetitessss per minoritetet. Nje shkolle mesme ne dropulll. Psikolog per cdo shkolle nentevjecare ne krahina. Fier me vlore si stamboll me Ankara. Vlore qendr universitare. Gjiriokaster universitet per minoritetetBazuar ne ato qe thame me siper do te kemi keto krahina dhe keto ndarje te re te punesKëtu duhet kemi kemi dhe një ndarje të re të punës në universitete. Kështu mjaft më me emra Moisiu, Xhuvani,etj po universiteti Duel si ka bota me emra qyteti.Dhe në këtë drejtim universiteti i Durrësit të jetë filial Tiranës po me karakter ekonomik , universiteti Elbasanit jetë me karakter pedagogjik. Ndoshta me emër universiteti pedagogik, universiteti ekonomik i Durrësit.Por ka ardhur koha një universitet.

Ky rajon mos ketë ndarje administrative si krahina etj. Por të mos kemi edhe ndryshime në shkollat pasi popullsia eshte e dendur.Së dyti Shkodra, Kukesi, Dibra , Lezha dhe ndoshta me emrin rajoni Gegerise. Do te kemi universitetin e Shkodres. Gjithashtu ketu eshte perqendruar kryesisht popullsia katolike.Nderkohe krahinat do jene si me poshte.Se treti rrethi i Vlores prefektura e Fierit rrethi I kavajes ,rrethi i Peqinit prefektura e Beratit rrethi i Gramshit .. Rrethi i Vlores te kete universitetin kurse Fieri qendr prefekture pak a shume si Stambolli me Ankarane.Se katri Prefektura e Korces, Rrethi i Librazhdit, Prefektura e Gjirokastres dhe rrethi i Sarandes me Delvinen. Universiteti te kishte qendr ne korce kurse ai Gjirokastres te merte karakter minoritar .Pra Shqiperia do kishte Universitetin e Tiranes, Shkodres dhe Korces dhe Vlores Edhe zgjedhjet ne universitete do merte nje karakter kombetar .Pak a shume dhe reforma gjyqesore. Po kjo te behej mes gjykatesve. Kurse universitetet vetem pedagoget definitive jo studentet .Krahinat si me poshteGegeria Prefekturat Shkoder, Kukes, Lezhe, DiberMalesia e madheTropojeHasKukes qendrKukes rrethineBulqiseDiber qendr Diber rrethineBurrelMat rrethinePukeShkoder qendrDukagjinShkoder rrethine Lac qendrLac rrethine

116

Lezhe qendr Lezhe Rrethine Rajoni i dyte Prefekture Tirane, Durres, Elbasan Kruje qendrKruje rrethineDures , tirane elbasan DumreCermenikeShpat Librazhd Qendr Librazhd rrethine Berzhite PolisGramsh qendr Gramsh rrethinePeqin Kruje qendr Kruje rrethineRajoni trete sot Prefekture Fier, Berat rrethi i VloresVlore qendrVlore rrethine Kurvelesh Bregu i Detit MallakastrFier qendrFier rrethinePatos Lushnje qendrLushnje rrethineKucoveSkraparBerat qendr Berat rrethineRajoni toskPrefektura e Korces, Gjirokastres, rrethi Sarandes rrethi DelvinesQendr SarandeSarande rrethineDropull pogonGjirokastr qendrGjirokastr rethinePermetKolonjeDevollKorce qendrKorce rrethineGore opar Pogradec qendrPogradec rrethineVerce Moker TepeleneMETROPOLI I RI

117

Ne kohen e Perandorise Osmane shteti i sotem shqiptar ishte i ndare ne 7prefektura ose sanxhaqe. Ne ate kohe prefektura e Tiranes dhe Durresit ishin nje sanxhak. Sot ky rajon ze rreth 50% te popullsise. Ne kete rajon shtrihet sot porti dhe aeroporti. Prefektura e Durresit perbehet nga rrethi i Krujes ku ndodhet aeroporti i Rinasit dhe rrethi i Durresit ku ndodhet porti i Durresit. Prefektura e Tiranes perbehet nga rrethi i Tiranes dhe i Kavajes. Nese do te flisnim per pak ngarkese rrethi i Tiranes dhe prefektura e Durresit duhet te mernin nje status te ri pak a shume si ka sot Parisi, Athina Bukureshti apo Beogradi.Emri i ketij rajoni per te perligjur lashtesine mund te vihej pa frike Dyrrahu ose Dyrana pra Durresi dhe Tirana.Gjithashtu ka vend per nje plan te rri administrativ.Keshtu kemi shume ndertime pa leje. Nje sugjerim do ishte per ata qe duan te bejne ndertime aty ti dergonin falas banoret ne pallatet qe jane bosh.Lidhur token do te ishte bukur rimbursimi I ish pronareve nga ndertuesit e rinj ose keta te beheshin aksionere te ndertimeve te reja.Por cfare mund te ndertohej aty.Deputeti I Skraparit Fidel Ylli ka nje ide lidhur me ndertimin e nje qytet olimpik. Mendoj se ky qytet olimpik duhej te ngrihet afer aeroportit te Rinasit.Ne kete qytet olimpik duhet te ngriheshin statudiumi olimpik. Nuk eshte e nevojshme te prishet stadiumet qe kishim por te ngrihet nje stadium i ri .Gjithashtu ketu te ngrihej nje hotel per sportistet . Brenda ketij qyteti olimpik te ngrihej dhe nje pallat sporti olimpik.Ne anen tjeter ne kombinatin e autotraktoreve ndodhet qendra e komunitetit bektashian.Brenda kesaj qendre ne nje hapesire me te madhe te ngrihej dhe nje universitet bektashianNe Durres ndodhet Akademia ortodokse e Durresit .Ne nje rajon me te gjere te ngrihej dhe qendra ortodokse shqiptare.Po ashtu ne ate qe ka qene me perpara shkolla e partise eshte universiteti Zoja e Keshillit te Mire.Afer ketij universiteti te kalonte dhe qendra e komunitetit katolik.Gjithashtu afer universitetit Beder apo afer Medresese.Ne kete rast qendra fetare te shtetit shqiptar do mernin fizionomin e qytetit te Vatikanit ku qendra universiteti apo edhe minihotele per prifterinjt per seminare do te ishin ne nje zone.Mendoj qe rendesi i duhet kushtuar dhe historise.Keshtu aty ku ngrihet busti i Zogut te ngrihet dhe busti i Enverit, Mehmetit Ibrahim Rugoves Ismail Qemalit . Ose nga busti i Skenderbeut te busti Zogut mund te ngrihen dhe buste te personaliteteve te tjera duke marre emrin bulevardi i historise apo bulevardi i shtetit apo Rruga e historise apo rruga e shtetit

Duke bere keto sugjerime ky rajon do merte formen e nje metropoli modern evropean .Me nje popullsi gati 1milion banore do ishte i treti pas Athines, Bukureshtit.ùNdoshta do bashkangjitej dhe Rrethi i Elbasanit 2 MINIMUMI JETIK

Nje familje sot merr nje perkrahje prej 6mije leke te reja per 8veta nqs asnjeri nga ata nuk eshte ne pune Nqs njeri nga pjesetaret te jete ne pune asnjeri nuk perfiton.Jo vetem kaq po duhet te paguaje dhe qerane e ujit dritave apo edhe telefonit.Kur eshte llogaritur qe minimalisht nje njeri jeton

118

ne Shqiperi me jo me pak se 6mije leke te reja .Kurse nje familje prej 3vetash me 20mije leke te reja. Por kete se ka bere shteti po organisatat joqeveritare. Ne realitet vetem ne Elbasan psh ka 15mije familje me asistence sociale ose rreth 50% e familjeve Cdo te thote kjo. Kjo do te thote se shteti indirekt duhet te toleroje punen e zeze. A duhet te ndryshoje kjo skeme sigurisht qe po E para shteti duhet te percaktoje minimumin jetik. E dyta te llogarise nje minimum si per person po edhe per familje. E treta ka shume familje qe vegjetojne. Cila do ishte menyra me e mire. Menyra me e mire do ishte qe tu jepej nje perkahje si per familje dhe per person.Por  ne kete rast tu jape mundesi 3 here per pune.Dhe nqs nuk pranon atehere tu pritet dhe perkrahja sociale. Se fundi per nje familje qe ska asnje ne pune tu njohe te drejten e nje pagese minimale te uje drita telefon Ja nje shembull minimumi jetik 5mije leke te reja per person ose 20mije leke te reja per familje me 3veta Kur behet fjale per familje 200leke te reja telefon brenda per brenda kuptohet pa tarifen.Kjo e konvertuar ne impulse.Gjithashtu 150kilovat ti paguaj shteti per ata qe jane papune ne familje, Apo deri 100leke te reja per fryme per pagese uji. Dhe shteti tu ofroje bie fjala ketyre familjeve shpesh pune komunitare si psh pastrim dhe me nje pagese 15mije leke te reja person. Nqs behet fjale per te tjeret dhe 5mije leke pra rreth 250mije leke merr ne kete rast. Gjithashtu te gjendet mundesia me shume apo me pak per te nxitur  te shkolluarin dhe sidomos arsimi profesional. Ne kete skeme te futen ata qe vazhdojne shkollen.Nuk do kishte gje te keqe sikur shteti shqiptar te vinte perseri tavan mesatare. Psh ata nxenes me mesatare nen 6 nuk kane te drejte ne arsim te mesem te pergjithshem . Por ne arsim profesional Dhe ketu jo detyruar.Por ai qe mbaron vitin  e pare mjeshter nivelit pare, viti dyte mjeshter nivelit te dyte, viti trete mjeshter nivelit te tret.Nqs ky djale do te vazhdoje  arsimi mesem ka patur nje skeme konvertimi nga arsim profesional ne arsim pergjithshem apo pse jo dhe me korespondencen e vjeter. Vetem keshtu diploma e arsimit te mesem nuk quhet si paja e nuses ku vihen edhe gjera qe nuk duhen Vetem keshtu njeresit mesohen qe ne vogeli me ane te punesReforma ne arsim.Koha tregoi qe sistemi arsimit te larte tre plus dy ishte nje sistem i deshtuar.Gjithashtu sistemi arsimor kohes 40vjecare per shkak te kushteteve eshte i pazbatueshem.Ka ardhur koha per nje sistem te ri arsimor. Keshtu duhen patur parasysh levizjet demografike dhe mbi te gjitha ta pershtatesh me punen. Dhe per kete besoj se eshte me mire

119

sistemi gjerman gjashte vjecar dhe sistemi amerikan kolegjeve dy vjecare . Ti marrim me poshte.Aktualisht ne kemi nje sistem 5plus kater pra nente vjecar.Mendoj qe ne duhet te kalojme gjashte plus gjashte.Pra gjashte vjet sistemi fillor dhe gjashte vjet kolegji i mesem.Lidhur me sistemin fillor te fillohet me kater vjecare pra me nje mesues. Dhe me pas per dy vjecare me shume mesues arsimi pergjithshem.Lidhur me sistemin kater vjecar pervec prefekturave Elbasan Tirane Durres ku popullsia eshtee dendur do ishte mire ti riktheheshim mesuesve shetites ne zona te thella si Kukes , Diber pasi nxenesit jane te pakte.. Kurse per prefekturat e permendura te hapen shkollat fillore. Dhe ketu per cdo shkolle te kishte nje psikolog vetem per femije.Klasa e peste dhe gjashte ti bashkangjitej kolegjit.Pastaj kemi sistemin dy plus dy plus dy .. Ne klase te shtate femijet ta paracaktojne cfare duan me ndihmen e prinderve normale dhe te jene per shkenca shoqerore apo egsakte.Sistemi tete vjecar te jete i detyrueshem. Dhe ketu nje femije nuk do te vazhdoje shkollen. Kjo kryesisht per profilin natyror. Ti jepet titulli mjeshter i nivelit te pare. Pastaj mjeshter i nivelit te dyte dhe pastaj mjeshter i nivelit te trete.Pra si ne shtetitn gjerman ose si ne shtetin shqiptar para viteve 90 duke mesuar me ndjenjen dhe dashurine per punen qe ne vogeli.Kushdo mund te vazhdoje dhe shkollen per informatike te nivelit te larte apo per mekanike.Vazhdojme me tutje.Arsimi I larteSistemi kolegjeve amerikane apo instituteve shqiptare. Dy vjecare. Pasi mbaron shkollen dy vjecare ti emerohesh ne zonen me te thelle te prefektures.Nese ti deshiron vazhdon dhe dy vjet te tjera duke marre diplomen e nje universiteti.Dhe ne kete rast ti emerohesh diku nga mesi i prefektures.Lidhur me sistemin kater vjecar te mos kete kriter note .Sistemi tjeter eshte ai kater plus dy vjecar .Ketu fillon masteri. Master qe te kete kriter mbi 8 nota mesatare ska rendesi se ku punon .Punesimi i atyre me master eshte padiskutueshem ne shkollen e mesme te pergjithshme mundesisht ne qytet nese deshiron. Pasi mbaron masterin me note shkelqyer ti ke te drejte te vazhdosh studime te thelluara doktorature phd. Por keto sisteme te thelluara doktorature bejne qe ti te jesh pedagog ne universitet .Gradualisht vazhdon dhe pagesa.Se fundi une keto i kam dhene si sugjerime edhe ministrit te arsimit edhe zotit Dobrusha te sindikates por asnje nuk i morri parasyshMARDHENIET ME FQINJETMardhëniet Shqiptaro serbe në shek XXI.Kur shumë territore shqiptare ishin përfshirë në mbretërinë serbe lideri socialdemokrat serb Dimitër Tucoviq theksoi që nëse ne vrasim nënave shqiptare fëmijët në bark ata do na urrejnë, po nëse ne mbajmë shqiptarët si aleat atëherë Ballkani do jetë joni dhe shqiptarëve Pak a shumë këtë theksonte dhe Kosta Novakoviq.Ai kishte të drejtë pasi Greqia kishte arvanitas dhe shqiptarë, kurse pjesa tjetër e Ballkanit banohej nga slave që shihej si pretekst për ekspansion nga serbët.Realisht shqiptarët përkrahën kryengritjen serbe të vitit 1805 ku kjo kryengritje fitoi dhe u shpall shteti pare autonom serb me në krye mbretin shqiptar nga Peshteri Karagjorgjeviç apo Gjergji I zi

120

Koha vërtetoi që serbët nuk ndoqën këshillën e Tucoviq. Shumë krime u kryen ndërkohë që një confederate shqiptaro serbe mund të tërhiqte dhe shtetin shqiptar .Këtë orientim dha dhe kominterni .Këtë bëri dhe Enver Hoxha në vitin 1946 në vizitë në Beograd duke kërkuar territoret shqiptare .Synimet e Titos realisht në fillim ishin positive drejt një lidhje shumë të ngushtë krahasuar me beneluksin e sotëm Holandë Belgjikë.KJo me Shqipërinë dhe Bullgarinë.Por më vonë Tito nuk e shihte vendin tonë veçse si Bosnja dhe Kroacia. Pra nga Konfederatë apo Beneluks në Federatë.Madje në një shtet vasal duke vendosur në vend të Enver Hoxhës njerëz pa shkollë dhe inferiorë aq më shumë me orientim sllav si Koçi Xoxe.Koha tregoi që Tito nuk kërkonte veçse të krijonte një pol duke u shpallur veten dhe Stalini i Ballkanit .Shanci i fundit për një konfederatë shqiptaro serbe ishte periudha e Djindic.Ai ofroi Rugovës një konfederatë me serbët por të merte pjesë në zgjedhje.Bëhej fjalër kur kishin shpërthyer demonstratat në Beograd dhe afrofe Miloshevic me bojkotin e shqiptarëve fitonte 40deputetë.Ky ishte shanci i fundit Miloshevic me luftërat e tij vrastare dëmtoi jo vetëm popujt jo serbë po edhe vetë SerbinëPër Milosheviç sllovenët kroatët Boshnjakët malazezët maqedonasit nuk ishin veçse sllavë të jugut kurse shqiptarët i quante arnautashë ose më saktë sllavë të asmiluar dhe më pas të shqiptarizuar.Vetë shqiptarët ishin turq me origjinë.Kjo ishte vija politike e akademisë serbe të shkencave një vijë si dy pika uji me Naçertanien e hedhur nga parardhësi i tij Garashanin.Ai donte në pamundësi të ringjallte perandorinë e Dushanit të rikrijonte Jugosllavinë të paktën aty ku flitej serbisht të krijonte një shtet të madh serb.Ky projekt dështoi. Dhe ja ku jemi në vitin 2013.Realisht vetë Jugosllavia si projekt ishte një dështim. Kjo pasi serbët kishin qenë në sundimin osman dhe kroatët nën sundimin austrohungares. Pra mbi 6shekuj të ndarë. Serbët e Vojvodinës dhe vetë serbët e Serbisë kishin shekuj të ndarë në pushtues të ndryshëm.Ndoshta Versaja gaboi në formë por jo në përmbajtje.Kështu maqedonët dhe shqiptarët kanë qenë nën sundimin osman .Jo vetëm kaq po me frymë perëndimore .Pra ideja e një konfederate shqiptaro maqedone do mbyllte problemi shqiptar aty. Normale me një president me dy qeveri. Gjithashtu edhe Mali zi apo edhe Kroacia dhe Bosnja myslimane. Lidhur me Kosovën ajo duhet të ishte pjesë e kësaj konfederate .Jo vetëm kaq Serbia ti njihte Kosovës Novi Pazar, Sjenicë,Tutin, Preshevë,Bujanovc Medvegjë, Prokupje, Kushumli kurse komplet kombi jonë të njohë aspiratat e Serbisë në Republikën Srpska .Nëse kjo nuk do të pranohej nga maqedonët dhe malazezët erdhi koha që Tirana dhe Beogradi të trajtojnë seriosisht aspiratat kombëtare të njëra tjetrës ku takon Serbisë të përfshijë maqedonët dhe malazezët si sllavë të jugut por duke njohur shqiptarëve 50% të shtetit Maqedon, Ulqin, Tivar,Podgoricë, Plavë, Rozhaje .Dhe duke kaluar pse jo në një beneluks shqiptaro serb. Dhe nëse bëhej fjalë për një Bekim Fehmiu me një po të madhe por drejt në Beneluksi shqiptaro serb pasi konfederata dështoi.Mardheniet shqiptaro greke.Shqiperia me shtetin grek sa kane dashur njeri tjetrin aq kan urryer. Ishte Ali pasha ai qe ndihmoi ne fitoiren e revolucionit Grek. Viheshin re dy ndikimee. Pari varesi nga stambolli. Dyti varesi nga athina. Triumfoii gjuha biznatine. Duhej riformauar perandoria osmane po ne version kristian. Ne anen tjetr shum myslimanee dhe kristian shqiptar kishin identiutett fetarrr para atij kombetar . Vete selaniku me 25mije shqip myslimane dhe 15mije kristiane.Po quheshin grek. Doctor adhamudi tregon shum mire kete. Shteti turk duke parandjere largimin perqendroi shqiptarett ne sanxhakun reshadijes me margellic filatt paramithi gumenice . Vitiii 1923 do sjell shkembim popullsise myslimane me kristianee. Po u prishen ekiuilibrat pasi ortodoksi evropean kishte me te Veshtuir te jetonte me kristianennnn grek se myslimanin

121

shqiptar .poipullsia myslimanee shqiptare u shperngiull nga cameria. Ne anen tjetr urbanuzimii prishi perberjenn athinesss. Nga 70% arvanitas u rrudh me shume.ndoshta shqiptar grek nenshkruajne mareveshjen. Nje retifikim vogel kiuifijsh. 12fshatrat e zones neutrale te koisturit dhe 3fshatrat follirines si edhe margellic gumenice ajdonat filat ti rikthehen shqiperise. Vendi yn jep drejten greqise per vllehet maqedonise. Ne pamundesi kesaj drejta proness si gjermanet sudeteveCESHTJA KOMBETAREKonfliktet ne Ballkan.Ne lashtesi ballkani banohej nga iliret ne perendim trako getet ne lindje dhe helenet ne jug.Mendohet qe iliretdhe trako getet perkasin nje popullsie me emrin pellasge.Kurse helenet ishin nje popullsi persier mesvendasve dhe doreve qe erdhen nga veriu.Vete ne Ballkan ne krahinen qe do merrte emrin Maqedoni do tejetonte kjo popullsi ne jug helenet ne perendim dhe veri iliret dhe ne lindje traket.Populsia ne fakt helene ishtenje popullsi qe theksojne shume autore ishte nje popullsi ngjashme me helenet po jo helene.Pushtimi romakdo sillte romanizimin e trako geteve po jo ne nje mase te madhe te ilireve dhe heleneve.Dyndjet sllave dhedyndjet popullsive ne mesjete do sillnin formatim te popullsise ne Ballkan.Keshtu popullsia vendase romanizuar ne Bullgarine e sotme u turqizua dhe me vone u sllavizua pasperandorise se samuelit ne shek IX i cili pushtoi ushtarakisht sllavet po u pushtua kulturalisht nga sllavetVete ne Greqi pati dyndje sllave ,qe ne shek VII pati dyndje iliro shqiptare deri ne shek XIV.Ka mendime si falmajer apo ndonje tjeter qe theksojne qe popullsia lashte helene pushoi.Tani kete popullsi e bashkontebizantizmi me sakte ideja e perandorise bizantine.Dihet qe nje arsye ndarjes ne romake perendimit dhe bizant pra te lindjes ishte dhe feja pra katolicizmi roman dhe ortodoksizmi lindor.Kurse trojet iliro arberore u rudhen.Keshtu dyndjet sllave do sllavizonin popullsine ilire dhe pjeserishtromanizuar qe jetonin ne slloveni , kroacine e sotme.Iliro arberoret do jetonin ne kete kohe deri ne bosnje ,etj.Per betejen mes ilireve dhe sllaveve flet muji dhehalili me sakte zona jutbines ne jug te bosnjes se sotme.Kete pranon dhe mis edit durham qe thekson maline zi femija e paarire e shqiperisRenia e konstandinopojes ne 1453 dhe vdekja e skenderbeut 1468 do sillte per reth 500 vjet sundimin osmanne ballkan.Por revolucioni francez dhe ideja nacionalismit do sillte erera te reja ne ballkan ne fillim te shek XIX1 Shteti grek.Megalideja.Konflikti shqiptaro grek dje deri sot.Kur u krijua per here te pare shteti grek pas kryengritjes e 1821 kishte 400mije shqiptaret ortodokse 300mijegreke dhe 200mije shqiptare myslimane.Por mbajta fese ortodokse beri qe feja te triumfonte mbikombin.Gjithashtu mbanin veten trashegimtare te Bizantit.Por ajo qe ata manipulonin ishte gjuha .Sipas tyrecdo ortodoks eshte grek dhe sipas tyre cdo bizantas duhet te flase gjuhen helene.Ata shfrytezuan deshiren e shqiptareve per liri.Keshtu 90% kapedaneve ishin arvanitas.Ketu kontribuoi direktdhe ali pashe tepelena dhe arvanitetKjo teori beri te hartohej megalideja.Ideja madhe kishte synim qe

122

perandoria bizantit e dikurshme tani ne kohet moderne te kthehej ne nje shtet te ri .Po si me ortodokse.Dhetashme greqia vogel pa helene po me ortodokse te kthehej ne nje greqi te madhe po tani me shqiptareortodokse, bullgare ortodokse dhe deri ne stamboll.Dhe gjuha sipas tyre te ishte gjuha e greke.Greqishtja e rese vjetra kishte vdekur. Ky projekt ishte ne vitin 1844.Ne trojet shqiptare projekti greqise madhe kishte 3 plane plani maksimal greqia deri ne lezhe me sakte deri atyku shtrihej provinca romake epirit te ri.Ne mos kjo synonin te shteti epirit te piros pra greqia deri neshkumbin.Plani trete te pakten epiri origjinal pra deri ne lumin vjose .Pra aty ku shtrihej pjesa me e madhe eortodokseve perfshire dhe korcen.Hapi pare realisimit ishte marja e thesalise.Kujtojme ne 1878 thesalia me 13mije km2 do kishte 350mijebanore ku ketu 50mije shqiptare myslimane dhe turq, 150mije vllehe, 100mije arvanitas ,50mije greke mesakte qe flisnin greqisht.Gjithashtu u morr dhe Arta me 10mije banore ku 1mije grek 5000shqiptare ortodoksedhe 2mije shqiptare myslimaneTurqit dhe myslimanet u larguan .Kurse ortodokset dalengadale u asimiluan.Kete pranon dhe prifti Favernjalte historia e shqiperiseViti 1913 ishte marja e rajoneve te tjera nga greqia reth 50mije km2Keshtu u morr epri jugut ose me sakte vilajeti janines ne jug me 9mije km2 dhe 350mije banore ku 80mijevllehe, 70mije greke ,100mije shqiptare ortodokse , 50mije turqMaqedonia jugperendimore gjithashtu me 4000km2 dhe Kostur ,Follorine me 100mije banore ku 30mijeshqiptare myslimane, 25mije shqiptare ortodokse , 10mije greke, 15mije greke,20mije maqedonasVete Maqedonia e egjeut nqs mund te shprehemi keshtu kishte 35mije km2 me ,1060milion banore ku 80mijevllehe, 50mije arvanitas ortodokse,60mije israelite ne Selanik, 100mije arvanitas myslimane qe pranon dhe mitat frasheri si konsull shqiperise ne athine, 200mije tuq ,150mije pomake qe jane bullgare myslimane,250mije bullgare ortodokse , 170mije greke.Ketu njejta politike madje u vendos ti cohej ceshtjes deri ne fund,Kjo ishe shkembimi popullsise U larguan600mije myslimane dhe erdhen 900mije greke nga anadolli ne vitin 1923.Vetmi rajon pas nje sere protestash qe nuk u perfshi ishte Rajoni CameriseKetu ndikoi dhe qendrimi mbretit Zog qe theksonte qe shqiperia do mbronte velleserit e saj dhe do pranontereciprocitetin pra qe 20mije greke te dropullit te shkembeheshin me 20mije shqiptare te camerise.Keto dhepresione te tjera bene te anulloheshinCameria ishte nje rajon ne vilajetine janines ne krahinen e thesprotise se lashte.Ajo kishte nje siperfaqe prej2000km2 ku 500km2 ngelen ne shqiperi reth konispolit dhe 1500km2 ngelen ne greqi.Ne kete kohe ishin reth 15mije shqiptare ortodokse te greqisuar 30mije shqiptare myslimane dhe reth 25mijeshqiptare ortodokse.Vete perfaqesuesi tyre Nuri Dino pranoi te jete mekembes qeverise gjermane dhe nje fareautonomie ,por ka dokumenta qe ai theksoi do jete neutral,madje premtoi dhe ndeshkoi cdo kend qe prekte popullsine ortodokse greke dhe shqiptare.Pati dhe tentavita per lufte vellavrasese.Ne dallim nga Napoleonzerva qe bashkepunoi me gjermanet dhe kur e pa qe lufta kaloi me aleatet u kthye me britaniketdheamerikanet.Kete pranojne dhe dokumentat amerikane.Per fat te keq viktima do te ishin popullsia came qe dote largoheshin si rjedhoje nje marveshje te fshehte mes nazisteve ne njeren ane napolon zerves ne anen tjetersi bashkepunetor dhe me pas pranimit te heshtur te

123

aleateve.Behet fjale ne luften e dyte boterore fund viti1944.Greket gjithnje kane shfrytezuar konjukturat.Ata u strehuan ne shqiperi.Pati dhe bisedime te heshtura dhe pranimine gjermaneve per shkembim popullsieminoritetit grek dhe shqiptareve te camerise .Kjo ngeli ne hije arsyet si dihet pse su rePor lufta e ftohte beri te humbte ne kalendat e historise ,Ketu nikos zaharidhis kryetari partise komunistegreke ne nje mareveshje me enver hoxhen premtoi qe nqs do vinte ne pushtet dhe me ndihmen e vetepopullsise came ata do vinin ene pushtet.Por vete perfaqesues te popullsise came deklaruan se nuk deshironinte persiheshin.Viti 1951 dhe dhenia e nenshtetesise shqiptare popullsise came dhe pozicioni pro rus ishqiptareve beri qe cameria te harohejPeriudha pas luftes te ftohte do rihapte dhe ceshtjen came.Po jo vetem kaq kjo popullsi dhe ajo e kostur follorines kerkon rikthim ne trojet e tyreTe njejten gje gjithashtu kerkojne dhe maqedonasit te larguar nga greqi gjate luftes civile grekeKetu theksojme qe viti 1923 do sillte dhe rajonin trakise perendimore ne Greqi me 6000km2 dhe me vone dhete Ishujve te dodekanazit me 2000km2.Ata qe nuk do shpernguleshine me mareveshje dhe te vetmitmyslimane ne greqi do ishin myslimanet e trakes.Ata do kishin 250mije banore ku 50mije bullgare, 80mijegreke, 40mije bullgare myslimane, 80mije turq.Ketu theksojme te 80mije greke jane dhe 20mije arvanitasortodokse.Shtojme ketu qe jetojne dhe sot kesaj popullsie ortodokse arvanite I shtohen dhe 10mije arvanitas ortodokse te ardhur nga thrakia turke pas shkembimit te popullsise .Gjithashtu ne kete kohe iken 30mijebullgare si rjedhoje mareveshjes dhe keta u shkembyen me 50mije grekeMareveshjet e kryera ne kete kohe si theksuam me lart pranuan shkembimin popullsive ortodokse ne turqi mepopullsine myslimane ne greqi pervec popullsise came si theksuam me lart dhe 5000ortodokseve fanarit njelagje stambollit si dhe 50mije turqve te thrakesKeta jane e vetmit myslimane sot ne greqiKurse israelitet u dogjen ne kampet e perqendrimit te ngritur nga nasistet .Gjithsesi sot ka ne greqi 3milion arvanitas ku 2milion flasin gjuhen arvanite, 1milion vllehe ku 300mije flasingjuhen vllahe,100mije turq, 2milion greke te pontit, 400mije maqedonas po 200mije flasin gjuhen dhe3.5milion greke.Them greke te pontit pasi ka nje urrejtje te brendshme mes grekut dhe grek te pontit.Madjenga biseda qe kam bere ne trestenik vete greket kane respekt dhe sot per ish komshinjte e tyre myslimane tanimatane kufiritVetem ne Turqi sot ka 1.5milion shqiptare te larguar nga greqia dhe reth 1milion jane qe banojne sot neamerikeDhe ketu shqiptaret e larguar te kene te njejten mareveshje si gjermanet e sudeteve me ceket apo israelitet me palestineset pra bashkpronare.Gjithashtu njohja e te drejtave te minoritetit dhe te gjuhes etj per ter shqiptaret qe jetojne aty si arvanitas ku 1milion flasin gjuhe shqipe apo shqiptare ortodokse rreth 150mije sipas enciklopedise De agostini Te drejte ekstrateritoriale te komunitetit bektashian mbi pronat e tij ne greqi. Si edhe rishikim mbi kete ceshtje

124

2 Ceshtja Maqedone.Shteti MaqedonE permendem qe Maqedonia lashte kishte rreth 65mije km2 dhe ne lashtesi banohej nga iliret ne perendim dheveri, traket ne lindje dhe popullsi ngjashme me greket ne jugSot ne skene ka dale ceshtja e aleksandrit te maqedonise.Kush ishte aleksandri.Ai ishte nje djale me nje nenne olimpia qe ishte epirotase dhe baba filipin qe te jatinkishte trakas dhe te jemen epirotase nga njejti fis si olimpia.Por ashtu si sot pelqehet shume anglishtja dheatehere gjuha e kultures ishte gjuha heleneNe shek VII do dynden sllavet.Gjithsesi ata deri ne shek IX do ishin deri ne afersi te strumices dhe shek XIIIderi ne manastir.Vetem pushtimi osman do sillte asimilimin e shqiptareve ortodokse ne pak raste do silltedepertimin sllav tej manastirit.Shek XIX do ndante krahinen e maqedonise ne vilajetin e manastirit,selanikut dhe sanxhakun e shkupit dhekazate tetoves gostivarit.Ne fillim si pasoje protestave te popullsise maqedonise u fol per nje provincemaqedone dhe nuk ishte rastesishme qe ne mareveshjen e myrstebergut te mos pranoheshin trojet shqiptareTekstualisht Vilajeti Kosoves me tetove gostivar dhe jugperendim kazase ohrit nuk u perfshine.Viti 1913 do coptonte maqedonine mes bullgarise krahina e pirinit, Maqedonia e egjeut dhe rajonet serbise.Nefakt ketu kishte nje marveshje heshtur gjate luftes ballkanike Tokat qe do banoheshin pikerisht nga shqiptaretdo caktohej albiter cari rusise.Por 1913 dha verdiktin .Per maqedonin egjeut folem.Maqedonia qe iu dha serbise ne 1913 bashke me rajonin estrumices ne 1920 kishte 25000km2 me 800mijebanore ku 200mije shqiptare myslimane, 30mije shqiptare ortodokse reth manastirit, 40mije vllehe rethmanastirit, 40mije shqiptare te deklaruar si turq reth manastirit , 60mije turq ne strumice dhe maqedoninelindore, 80mije bullgare myslimane ,20mije torbeshe 330mije maqedonasMaqedonia ne keto momente ndahet ne vija etnike ne tre pjese.Para se te kalojme ketu theksojme ne lashtesi15mije km2 jane ilire dhe 10mije km2 jane trakase.Kurse pjesa helene ishte ne sundimin grek tashmeKurse ne mesjete ishte afersisht ne keto siperfaqe deri shek XVI sipas Besnik Qorrit te shqiperia e vertete me14mije km2 dhe 11mije km2 sllavLidùhur me 1913 kemi keto kufij etnikShkup kumanove,veles,tetove,gostivar,kercove,diber , struge oher manastir prilep me reth 13mije km2 dhe190mije shqiptare myslimane,30mije shqiptare ortdokse,40mije vllehe 40mije shqiptare te deklaruar si turqdhe 60mije maqedonas ,2omije torbesh .Kjo ka reth 13mije km2Rajoni me popullsie turke pomake dhe maqedonase me 50mije turq,20mije pomak dhe 30mije maqedonasSiperfaqia 5000mije km2Ky rajon eshte reth Strumices ,shtipit,etj.Rajoni me 7000km2 maqedonas ne maqedonine lindore me 10mije turq,240mije maqedonas.60mije pomakePikerisht ne kete kohe filloi shperngulja e shqiptareve dhe ne anen tjeter nga forcat serbe asimilimimaqedonasve.Gjithashtu dhe myslimaneve turq etj.

125

Keshtu ne vitin 1920 u larguan tere myslimanet slave dhe turq dhe ngelen vetem 20mije turq reth velesitshtipit strumices.Kurse nga 1913 deri sot jane larguar mbi 500mije shqiptare nga maqedoniaKujtoj ketu 50mije shqiptare 1913-1915, 100mije 19120-1939, 300mije 1945-1990, 1990 – 2010 reth 100mijete tjereSot Maqedonia pa 200mije banore artificiale ka 1.8milion banore.Keshtu 50mije te vdekur ne liste, 150mije teregjistruar dy here500mije shqiptare, 20mije turq,60mije shqiptare si turq ne manastir tetove, 90mije torbesh, 150mijevlleh,60mije rome,40mije serbe, 20mije boshnjake,60mije shqiptare ortodokse,800mije maqedonas.Vec ketyre sot ka dhe 300mije maqedonas te larguar dhe 800mije shqiptare te larguar dhe 200mije turq telarguar.Maqedonia sot pa shperngulje do kishte 1.8milion shqiptare myslimane dhe turq me gjithe shtimnatyror dhe 1.2milion maqedonas.Zgjidhja e ceshtjes maqedoneMaqedonia si belgjikaTetove gostivar kercove kumanove, struge me termin iliride me 70% shqiptareShkup kumanove ,cashke dolnen plasnice me termin shkupo si brukseli me 43% shqiptare turq rome dhe 57%maqedonas po pas 5 vjetesh mqs shqiptaret turq shtohen 30% dhe 12% kurse maqedonet shtohen 3 per njemijeManastir oher 15% shqiptare ortodokse, 10% shqiptare myslimane , 15% shqiptare deklaruar si turq,35%vllehe po ketu shqiptare ortodokse vllehet njihen si maqedonas dhe 25%maqedonasDhe rajoni maqedonas 80% maqedonas 20% tjereNe vija pergjithshme sot rajoni shqiptar ka 12mije km2 me 450mije shqiptare,60mije shqiptare si turq,90mijetorbesh,150mije vlleh,50mije rome,40mije serbe,20mije boshnjak,60mije shqiptare ortodokse,250mijemaqedonasOpsioni dyte eshte maqedonia si zvicra pra kantone si kumanove, shkup, prilep , manastir kercove, oher mestruge, diber.Shkupi status special dhe cdo kryetar maqedonas te kete nenkryetar shqiptar dhe anasjelltar. Si edhe respektimi si gjuhe zyrtare per gjuhen shqipe ne cdo rajon ku shqiptaret apo kombesite e tjera jane mbi 5% pra si suedia me laponet Opsioni trete dhe me reali.Mqs maqedonia kerkon portin e durresit tia japim po me nje kusht.Maqedonia konfederate me shqiperine dhe kosoven .Pse ne kete rast 500mije pakica te dyshimta kane te drejtete quhen pa u frikesuar.Ketu fus torbesh vllehe, shqiptare ortodokse shqiptare myslimane deklaruar si turq3 Shteti serb.NacertaniaKur u shpall autonomia e shtetit pare serbe kishte 24mije km2 dhe 400mije banore ku 100mijemyslimane.Keta u larguan qe ne fillime.Ne 1830 serbise iu bashkangjit dhe 14mije km2 me 300mije banoreku 100mije myslimane.Me 1840 iu bashkangjit krushjevci me 5mije km2 dhe 50mije banore ku 15mijeshqiptare.Rastesishme ose jo kur hartohej megalideja u hartua nacertania.Ideja ishte shteti ardhshem serb tengrihej mbi bazen e perandorise se stefan dushanit.Synimi ishte dhe me gjere ndoshta nga rusia te bashkontesllavet e jugut.keshtu planet tyre ishin shqiperia veriut kosova maqedonia sot serbia bosnja ne nje shtet.Hapi pare ishte largimi popullsise myslimane nga keto rajoneHapi dyte marja e rajoneve te vilajetit te nishit me 1878 me 10mije km2 dhe 300mije banore ku 120mije

126

shqiptare myslimane , 30mije turq, 100mije bullgare dhe 50mije serbe.Sa moren keto rajone myslimanet shperngulen dhe karshi pakicave bullgare filloi rapresalja.Theksojme qejetojne dhe 20mije shqiptare katolike deklaruar si turqHapi trete ishte marja rajonev tjera.ketu sdo rrime te meremi me maqedonine qe trajtuam me lart.Po u perfshi kosova me kosove lindore me 12mije km2 dhe 500mije banore ku 400mije shqiptareSanxhaku me 5mije km2 dhe 50mije serbe, 80mije myslimane 60mije shqiptare myslimaneShembja e perandorise austrohungarese do kenaqte kerkesat maksimaliste te sllaveve te jugut mgjth mekonflikte interesash.Keshtu kroatet sllovenet deri ne dje me austrohungari dhe mendim perendimor dobashkoheshin me serbet qe skishin shume kohe kishin dale nga sundimi osmanPo ashtu dhe patriotet serbete vojvodines me orientim properendimor sdo gjenin gjuhe te bashkoheshin meserbet sapo dale nga perandoria osmaneVojvodina do kishte 23mije km2 dhe 1milion banore ku 350mije gjermane, 300mije serbe, 250mijehungarese,50mije rumune , 50mije kroateVec ketyre u bashkangjit timoku me 2mije km2 100mije banore ku 70mije rumuneSpo flasim ketu per kosovenGjithsesi shperngulja do vazhdonte.Nga viti 1878 deri 1998 jane larguar 2.4milion shqiptareSerbia sot pa kosoven ka 8milion banore ku 6.5milion serbePo sot nga 78mije km2 reth 15mije km2 jane banuar me shumice nga pakicat vec kosoves qe ka fituarpavaresineKujtojme ketu 1mije km2 ne kosove lindore, 1mije km2 ne timok, 1mije km2 te bullgareve, 2mije km2 tesanxhakut, 10mije km2 ne vojvodine qe me ligjet nderkombetare te vetevendosjes sot kane te drejte ashtu sikerkojne serbia te kekojne dhe ataPo mos harojme ketu nishin qe 1.7milion ka shqiptare te larguar dhe 1.3milion serbe dhe bullgare4 Paqe ne ballkanA ka paqe ne ballkan .Sigurisht qe po.Bazat e kesaj platforme jane dy.Se pari deklarata sami frasherit keqiaballkanit dhe fqinjeve si ka ardhur nga shqiptaret po ata kane patur keqE dyta deklarata grei ministrit te jashtem anglez ne konferencen e londres.Bem nje padrejtesi te ndreqnim njekatastrofe.Katastrofa ndodhi.Lufta e pare boteroreE treta origjinaE katra e ardhmja jone e perbashketKa ardhur koha te vihet drejtesia ne vend.U pa me dhune dhe shperngulje nuk arihet gjePlani pare kosova dhe shqiperia ne nje union.Per kete kam cuar hapi pare platforma arsimitmbarekombetar.Kjo per dy vjet.Arsimi eshte duke u realisuar.Si pararoje kemi krijuar seksione sindikale derine manastirDhe njeheresh te dy me serbine mund te futemi bashke ne bashkimin evropian nqs realizohet kjo.Po kurrgjaksi sfutet para viktimes.tadic ta haroje se synon pastaj me veton ta pengojePlani dyte Maqedonia kerkon durresin.Shume mire konfederate me ne.Ne kete rast 500mije vete ne maqedonisdo kene me frike te shprehin kombesine e tyre.Ketu jane shqiptare ortoodkse ,vllehe, torbesh ,shqiptaredeklaruar si turq, etjKy plan per 5vjet

127

Plani trete mali zi ne konfederate me shqipeirne dhe maqedonine.Si vellai paritur shqiperise ai smund te jetoje vetemNe serbi kosova lindore sot a neser do bashkohet kosovesNe sanxhak ndergjjegjesimi shqiptareve.Jane 30mije shqiptare ne novi Pazar sot.Po me pak pune kthehen te gjitheGjenerali ushtrise turke eshte nga nishi .Jane 1.7milion qe kerkojne drejtesi.per 10vjet ata mund tekthehen.Dhe bullgaret kane interesa ne nish.Gjithsesi para periudhes 20vjecare ne nish kemi per 10vjet ne sanxhak.Myslimanet jane te pakenaqur.Me parekane kerkuar bashkim me kosoven.pse jo bashkim ne konfederate me shqiperi maqedoni mali zi kosove.Sot vllehet ne thesali kane ankesa Ne 1878 kur ekonomia ishte me e mire ata kerkuan bashkim me shqiptaretne kongresin e berlinitSot ka 700mije banore ku 300mije vllehe , 150mije arvanitas ortodokse dhe 250mijegreke Ata me kohe kerkojne nje shtet.Kane jetuar shume bukur ne pashallekun e ali pashe tepelenesGjithashtu bashkimi follorine kostur , sanxhaku serfixhes dhe sanxhaku selanikut ne nje konfederacion me shqiperine. Sanxhaku selanikut kishte 500mije banore ku 100mije shqiptare myslimane, 50mije shqiptare ortodokse, 60mije hebrenj, 40mije armen ,40mije vllahe , 50mije maqedonas dhe 90mije pomake , 50mije turq dhe 20mije greke Realisht keta quhen myslimane turq dhe ortodoks greke. Sot vazhdojne te kerkojne ne lidhje me pronat Pra po shihet konfederata e shteteve te vogla zgjidh paqen ne ballkan. Pse jo selaniku kryeqytet shqiptareve dhe hebrenjve Gjithashtu shteti vogel boshnjak nuk mund te rrije vetemGjate kohes se mehmet ali pashe bushatlliut jetonin shume mire me shqiptaretE tere kjo per reth 30vjet dhe ardhmja ti kthehet te zotitBaza eshte histori gjithcka historiSot jane ndergjegjesuar shqiptaret ne greqi.per 30vjet me shume.Antonio belushi tha jane 900fshatra dhe3milion pra 30%A ka kombesi greke.Jo fe ortodokse ,Kur te mos jete me feja dhe njeresit te moskene frike te shprehen sdokete me kombesi grekePra planet1 shqiperi 2kosove 3maqedoni 4 mali zi 5 sanxhak6 thesali 7 toplice 8 bosnje 9 arvanitiaI tere ky rajon sot ka 22milion banore ku realisht 16milion jane shqiptare dhe vetem 2milion serbe dhe greke Mundet me pas sllovenia kroacia bosnja ti bashkohen ketij rajoni me emrin madh pelasgia po kjo do pune te madhe ALEATETMenyra e zbatimitNe nuk duam ndryshim kufijsh po evropa flet per te drejtat minoriteteve,flet per te drejtat e njeriut dhe nukkane te drejte te rikthehen. Gjermanet e sudeteve gjeten zgjidhjen me ceket dhe palestineset me israelitet poshqiptaret se paskan kete te drejteHungaria per vojvodinen por edhe serbet e vojvodines jane kunder serbiseDhe ne vojvodine ka mijera gjermane te palikujduarRumania per thesaline por edhe timokun ne serbi. 1878 dhe 1913 rumunet dhe princi gjika kane dashur njethesali dhe pind ne shqiperiBullgaria per nishin por edhe lindja e maqedonise apo lindja e

128

selanikutKomuniteti hebrenj jane 30mije hebrenj ne turren e druve ne selanik. Sealniku me ndihmen e papatit te romesdhe patriarkut te moskes selaniku kryeqendra e patriarkanes shqiptareNuk paskan te drejte shqiptaret nje patriarkane me vete. Hapi pare konfederata shqiperi kosove 2012 , 2013shqiperi kosove maqedoni mali zi dhe me radhe . Si edhe gjakova kryeqender e kishes kristiane shqiptareortodokse dhe katolike nje . perderisa te drejte eksteriorialiteti paska kasha serbe pse te most a kene dhekryegjyshata bektashianeGjithsesi pikat jane 1 Njohja minoriteteve dhe gjuhes 2Njohja e ceshtjes se pronave shqiptaret si gjermanet me polaket dhe ceket apo palestineset me israelitet 3 Ceshtja eksteritorialitetit dhe trashegimise kulturore te pronave bektashiane dhe me gjere per pronat ne serbi dhe greqi  Konfederata shqiperi kosove maqedoni mali ziKy rajon qe une me te qeshur e quaj brigia ka nje siperfaqe prej 76mije km2 dhe popullsi 7,6milion banoreku 5,3milion shqiptare ose 70% shqiptare , 80mije turq ose 1%, 150mije boshnjake ose 2% ,200mije serbeose 3%, 400mije malazeze ose 5%, 1200000maqedonas 15% dhe 270mije te tjere ose 4% .Perberja fetare 2,1milion ose 30% ortodokse , 300mije katolike ose 4% dhe 4,2milion mysliman ose 66%Nga vete emri brigia. Kush ishin briget. Ishin pararadhesit e frigeve fisi pellazgjik vella i ilireve qe banonin netroje ose me sakte ismirin e sotem. Beteja mes trojaneve dhe akejve ishte mes vendasve dhe te ardhurKurse briget ishin fisi iliro pellasgjik qe banonte ne velesin e sotemPra shqiptaret dhe maqedonasit kane nje armik te perbashket qe jane greket. Edhe sikur gruevski te deklarojjemi sllave e shumta ata mund te jene sllave te ilirizuar.Te dy bashke shqiptare dhe maqedonas do benin balle me mire se bashku nje armiku qe jane greketShqiptaret dhe maqedonasit kane 3 probleme te perbashketa me greketTrashegimia mgjth maqedonasit kane me pak te drejteCeshtja e pronave te shperngulurve. Shqiptaret lidhur me pronat e popullsise came por edhe lidhur me pronate popullsise se kostur follorine. Kurse maqedonasit lidhur me pronat e maqedonasve te larguar gjate luftes civile ne greqiGjithashtu maqedonia mund te shfrytezoje portin e durresit dhe bregdetin shqiptar dhe ska pse ti lutetgjithmone greqiseNormale cdo gje e ka nje koncension apo si them une reciprocitetShqiptaret e maqedonise do jene me te afert dhe do ndjehen me te sigurte afer shtetit ameNga ana tjeter edhe maqedonia eshte e kenaqur me embargo serbe te mallravePo ashtu njohja nderkombetare. Kosova ka probleme se nuk po njihet akoma si shtet.Maqedonia ka problemene njohjen nderkombetare .Tere keto mund ti shfrytezoje nepermjet resursesve nga shqiperiaKeshtu pershembull perfaqesimi kosoves nga shqiperia ne okb ku zv ambasadori te jete kosovarPo ashtu edhe maqedonia ne organisatat qe akoma nuk eshte njohur si ne nato, bashkimin evropeanLidhur me malin e zi eshte nje hap perpara me shtetet e tjera por edhe mali zi intereson

129

bregdeti shqiptarGjithashtu edhe pakicat shqiptare dhe boshnjake ndjehen me te sigurte me shtetin shqiptarMali zi mund te kete te drejten e ukrahines me bashkimin sovjetik pra dy vota ne okb, dy vota ne be etjTe tre keta popuj bashkon origjina eperbashket nga ilret por edhe e ardhmja jone perbashket bashkimievropeanMe siperfaqe ne do jemi shteti pare ne evropen juglindore kurse me popullsi krahasuar me serbet qe jane tedytetNdoshta kesaj iniciative por eshte problem se kush do jeni kombi shtylle bashke mund ti bashkangjiten edhekroatet dhe sllovenet mqs jane nje origjine me shqiptaret ilire dhe jane te orientimit perendimor si nePra ketu sbehet fjale per ndryshim kufijsh. Ketu behet fjale per nje venie padrejtesi ndaj shqiptareve jo e plotenormale . Ngelet pa u zgjidhur ceshtja e presheves dhe ceshtja e shqiptareve ne greqiVetem keshtu vihet ne vend nje pjes e padrejtesise . E pra liria fitohet nuk dhurohet. Le te shenoje gjithseciliemrin, atesine mbiemrin, shtetesine kombesine gjeneralitetetKonfederaten shqiperi kosove e kemi ne ne dore . Pjesen tjeter ti imponohemi botes. Ne nuk duam ndryshimkufijsh po te jemi me te lirshem ne komunikim njeri me tjetrinQeverisja te behet me rotaciona, 4 vjet nga shqiperia, 4vjet nga kosova, 4 vjet nga maqedonia dhe 4 vjet ngamali zi Nje paqe per ballkanin e trazuar.Koha tregoi qe kontrata 100vjecare masonike deshtoi. Normale qe duhet nje konference e re e londres ku njeresit qe sundojne boten duhet nenshkruajne nje mareveshje te re .Dihet qe Jugosllavia u krijua ne baze te nje raporti 50% lindje dhe 50% perendim. Republika srpska, sanxhaku , kosova lindore kane nenshkruar nje referendum ne ndarje dhe bashkimRepublika srpsa me 24mije km2 , dhe sanxhaku gati 6000km2. Po ashtu dhe backa e vojvodines eshte nje rajon tejet I trazuar I banuar nga 70% hungares. Ky rajon ka gati 6000km2Pra konfederacioni sanxhak me kosoven dhe kalimi republikes srpska ne konfederacion me serbine.Gjithashtu backa krahina e vojvodines ti kalonte Hungarise .Ne kete kuader serbia duhet njihte drejtat e pronave shqiptareve ne nish dhe gjermaneve ne Vojvodine.Shtrohet pyetja po serbet e vojvodines a deshirojne te rrojne ne serbi. Ata jane me fryme austrohungarese.Kalojme ne jug. Konfederacioni shqiperi maqedoni . Ndoshta ne kete drejtim dhe kosova lindore ti bashkangjitej ketij konfederacioni me maqedonine pasi dhe sot kosova lindore ka me shume mardhenie me shqiperine kumanoven. Rikthimi maqedonise ne ndarjen e titos por ne nje qeverisje dualiste psh aty ku ka maqedonas pakice nenkryetari te jete maqedonas dhe aty ku shqiptaret jane pakice konsiderueshme nenkryetari te jete shqiptar. Psh kumanova lipkova , velesi me cashken, prilepi me dolneni . Manastir me Resnje dhe Krusheve apo Prespe. Nese nuk realizohet kjo nje ndarje maqedonise ne vijat kumanove, shkup, veles, prilep manastir ku keto rajone jane shumice shqiptaret do ishte e pashmangshmeNese duan dhe turqit per rajonet ku jane konsiderueshme si ne shtip apo strumice ku per kete rajon sjam shume interesuar per perberjen etnike mundet qe ne keto rajone edhe turqit te kene nenkryetarin e tyre te bashkise

130

Po Greqia. Greqia ka borxhe gjermanise. Duhet ti leshoje epirin dhe kosturin nen shqiperi po normale me koncension. Greqia ka borxhe Rusise. Ajo ska mbajtur premtimin ndaj vllaheve.E pra nje konfederacion shqiptaro vllah ne thesali do ishte pashmangshem.Greqia ka borxhe amerikes .Ti leshoje hebrenjve por edhe shqiptareve maqedonine e egjeut. Ketu theksoj qe rajonet selanik, edese, katerine jane te banuar dhe sot nga vllahe, shqiptare . Ne ate kohe 85% ketij rajoni banohej nga vllahe shqiptare dhe hebrenj dhe shume pak nga bullgar dhe greke. Po ashtu greqia ka borxhe rusise apo amerikes. Dhe rajonet ne lindje te sanxhakut te selanikut pra ne seres dhe drame i perkasin pikerisht bullgariseKeshtu rivendoseshin ekuilibrat ne ballkan ne nje konfederacion te ri shqiperi thesali, maqedoni maqedoni egjeut kroaci , kosove , myslimanet e bosnjes .Dhe emri ketij konfederacioni te jete latinia se popujt e ketij rajoni shkruajne ne alfabet latin pavaresisht se jane myslimane ortodokse apo katolik. Pavaresisht se jane shqiptare kroat, boshnjak maqedonas. Myslimanet e bosnjes dhe myslimanet e shqiperise normale jane nga stambolli, por qe myslimanet e shqiperise kane nje gjuhe shqipen. Ortodokset shqiptare dhe ata katolike do ishin mire te bashkoheshin ne nje fe , kristianizmi shqiptar. Patriarkana e Stambollit e humbi te drejten per autoritet ndaj ortodokseve shqiptare qe kur la janullatos te kryeje mesha greqisht. Vatikani dhe duhet Moska duhet ta gjejne gjuhen per nje kristianizem shqiptar. Problemet e medhaja jane probleme te medhaja .Ndoshta edhe drejt nje unitizmi rumun mire do ishte. Aq me shume do te jene dhe vllahet ketu.Normale ne thesali dhe pind gjuha vllahe por te shqiptaret ortodokse jo te imponohet gjuha si ajo greke kohet e fundit .MARDHENIET NDERKOMBETARE TE SHQIPERISEKina dhe Shqipëria, mardhëniet mes tyrePas prishjes me Bashkimin Sovjetik shteti shqiptar u lidh me qeverinë kineze. Realisht Kina u tregua bujare me vendin tone duke sjellë makineri dhe duke u përkujdesur veçanërisht për Kombinatin Metalurgjik në Elbasan. Këto mardhënie u prishën për shkak të divergjencave politike pasi Kina dëshironte të hapej me perëndimin kurse udhëheqja komuniste jo. Realishte mes shteteve që u lidhëm ishte distance kohore më e shkurtër në martesat që shteti I asaj kohe kishte me shtetet e tjera . Kjo edhe për faktin se Kina u imponua jo vetëm në Ekonomi,por edhe në culture që binte ndesh me kulturën evropeane të vendit tone.Por gjithnjë ka qenë pikpyetje për mua kur kam lexuar Shënime për Kinën që Revolucioni Kulturor iu imponua vendit tone apo vendi jonë kërkoi me dëshirë.Gjithsesi Kina kishte përfitime .Kështu ishte vendi ynë që ndikoi në futjen e shtetit kines në OKB dhe me flamurin shqiptar shteti kinez bënte tregti. Pas vitit 90 ndodhën përmbysjet komuniste në Shqipëri.Në një bisedë që kam patur me udhëheqës të partive komuniste shqiptare ishte fakti që udhëheqësit të fundit Ramiz Alisë I ishte ofruar një shumë prej 50miliard dollarë kundrejt dy kushteve. Së pari ruajtja e regjimit një partiak.Së dyti hapja ekonomike. Pra sistemi kines ekonomik capitalist dhe politik komunist .Por Kina kërkoi vendit tone që ajo të ishte vend magazinë për Evropë. Nuke di sa vërtetë është kjo . Por duke parë mospërputhjet kulturore kjo nuk u pranua. Sot unë vë re gjëra të tjera.Kina ka investuar në Greqi.Ajo kërkon të investojë dhe në Evropë. Madje pse jo dhe vendin tonë si trampolinë. Në këtë kuadër personalisht do të kisha disa kushte . Së pari kjo të mos ti imponohet vendit tone në rang culture.Pra kush të dojë. Së dyti nëse Kina pranon aspiratat tona kombëtare pse jo. Dhe me plot gojën mund të theksoja që vendi jonë mund të bëhej Hong Kongu i Kinës pra një formë Komunuelthi Kines. Shteti ynë duhet ti ulë zërat për pavarësinë e Tajvanit duke quajtur problem të brendshëm të saj. E them këtë se mbi të gjitha adhuroj thjeshtësinë popullit kinez . Dhe me plot gojë mund të them që ne jemi 1,507miliard banorë. Dhe një këshilltar kines u tregua I zgjuar që përkrahu aspiratat evropeane të popullit shqiptar . Një futje vendit tone në Bashkimin Evropean do ishte positive dhe për biznesin kinezMardheniet shqiptaro ruse ne shek xxi

131

Ne kuadrin gjeopolitikes mardhenitet shqiptaro ruse duhet marin nje kendveshtrim ri. Mgjth jan nacionalist kam respektuar kulturen popujve sllav. Ashtu si sami frasheri ne duam mardhenie te mira me kedo mjafton te na respektojne.Aq me shum ne historin tone kemi patur dhe mardhenie te mira. Thelle ne histori ekaterina dyte do kishte mardhenie shum mira me ali p ashen. Madje per shoqaten miqesise grekerve do merrej dhe pelqimi tij . Ajo dha ok dhe per zgjerimet e tij. Aliu po behej si tito qe konkuroi stalinin. Ai ishte preferuari angleseve ruseve francezeve dhe mehmet aliut.Nderkohe ka patur qendrime kundershtuese te albanologeve rus ndaj qendrimit qeveris ruse. Keshtu lenini sapo erdhi denoncoi mareveshjen 1915. Ne 1946 do ishte ukrahina ajo qe do mbronte shqiperine ne okb . Po ashtu autorja Nina smirnova flet me dashamiresi. Edhe gjate luftes ftohte andropov kerkoi mardhenie te mira. Hrushovi me pare foli per nje shqiperi turistike. Nderkohe nisur nga dashuria madhe per djemte shqiptare vajzat ruse lan familjet e qendruan ne rusi duke treguard dhe njehere shpirtin rus. Pas 90situata duhej ishte ndryshe. Por nuk ishte ashtu. Per cdo gje ne kishim ndermjetes. Duke qen ne shpirtin tim praktik jo gjithnje me teorine o me ne o kundra nesh kam vleresuar faktin qe rusia ska vene veton kunder kosoves. E pra levizja jone eshte nen frymen e ngjarjeve qershorit 24 ku noli me bekimin patriarkut moskes synonte drejt nje ortodoksie autoqefale shqiptare dhe vendi yne shqiperia te ecte vete drejt qendrave vendimarese boterore. Nje nga projektet e levizjes solidaritet esht dhe konfederata shqiperi kos maq mali zi ku biznesi paster rus eshr mirepritur te investoj.DIASPORA SHQIPTARE NE VENDET MYSLIMANE. MARDHENIET ME SHQIPERINEA janë shqiptarët myslimanë?Shqiptarët jetojnë aktualisht në Shqipëri,Kosovë,Macedoni dhe Mali Zi.Shqiptarët e Malit të Zi janë rreth 60mijë ku përveç atyre të Tuzit që janë katolikë mbi 80% ose rreth 50mijë janë myslimanëdhe të tërë syni,kurse ortodoksët janë asimiluar si kuçët,etjShqiptarët e Kosovës janë 85% myslimanë ku 90% të tyre veç atyre të Pejës që janë bektashian mbi 95% të tyre janë syni dhe 15% katolike.Me mëdyshje shikohen shqiptarët ortodoks të Riekës që flasin si serbisht edhe shqip.Shqiptarët e Maqedonisë janë mbi 90% myslimanë dhe 10% ortodoks,kryesisht në Manastir,Resnjë,Prilep,Ohër,Strugë,etj.Një pjesë e mirë e shqiptarëve ortodoks janë asmiluar.Ata që janë Tetovë e poshtë janë bektashian dhe të afërt me toskët e Shqipërisë dhe Tetovë e lartë syniNga ana tjetër shqiptarët e Shqipërisë janë 40% syni,20%bektashian dhe 25% ortodoks e 15% katolik.Katolikët shtrihen në veri,ortodoksët në jug dhe myslimanët në Shqipërinë e mesme.Kjo edhe si pozicion i ndërmjetëm mes rajoneve të tjera shqiptare.Tradicionalisht feja islame është parë edhe si mjet për mbrojtje nga rreziku asimilues.Prandaj edhe në rajonet kufitare islamizmi është në përqindje më të lartë dhe në brendësi nuk janë aq fanatikëIshte kjo arsyeja për mbrojtje nga asimilimi dhe jo dhuna që u përhap besimi islam.Nga ana tjetër regjimi 30vjeçar ateist ndikoi negativisht.Mgjth theksojmë se cultura shqiptare mund të shërbejë si interlocutore ose më saktë ndërmjetëse mes kulturës oksidentale kristiane dhe kulturës orientale islame.Diaspora shqiptare në shtetet arabe dhe mardhëniet shqiptaro-arabe në shekujPrania e shqiptarëve në botën arabe dëshmon rëndësinë e fenoment shqiptar në detin e gjerë arab.Ndoshta edhe abuzohet pak,pasi aq të forta kanë qenë lidhjet shqiptaro-arabe saqë shumë herë në disa raste shqiptarët i marrin një popull me origjinë arabe.Mgjth mardhëniet datojnë që nga lashtësia me lidhjet iliro-fenikase.Disa emrin Palestinë e lidhin me emigrimin e një fisi ilir paleste që emigruan së bashku me fisin ilir të japigëve dhe mesapëve e këta atdheun e tyre

132

e kanë në jug të shqipërisë Palasa,më vonë u vendosën në Paleste të Siçilisë dhe më pas në Palestinë.Ndikim kishin edhe në Siri ilirët.Më vonë arabët edhe u kërkonin ndihmë shqiptarëve që kishin emigruar që në shekXVIPrania e shqiptarëve në botën arabe gjatë shek XVI-XVII dallohet nga prania gjatë shek XVIII-XIX.Kjo se tani shqiptarët kanë rol të dukshëm deri në qeverisjen e vendit.Këto coloni shqiptare do të jepnin ndihmën e tyre edhe në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë si ajo e Egjyptit.Disa coloni pas luftës së parë u shuajtën. Në Siri ku edhe këtu theksojmë se prania e parë e shqiptarëve vihet re me ardhjen e qeveritarëve shqiptarë në vilajetin e Damaskut ku më i përmenduri Mehmet Ali Pashë Qypryliu.Qeverisja e Shqiptarëve këtu do të vazhdojë deri në shek XIX.Numri i shqiptarëve në Siri do të shtohej me ardhjen e muhaxhirëve nga Nishi.Në mes të shek XIX në Siri jetoni 7mijë shqiptarë ku 4000të krishterë që nganjëherë regjistroheshin edhe si grekë.Për jetë të përhershme ata u vendosën këtu pas shekXVIII.Madje në fillim të shek XX morri karakterin e pakicave etnike.Edhe në Liban ishte sundimtar një shqiptar Ahmet Pasha.I biri i Mehmet Pashës Ibrahim Pasha e bëri Libanin pjesë të Egjiptit.Pashko Vasa si vali i Libanit i afirmoi shqiptarët këtu.Për disa kohë qëndroi edhe Ismail Qemali.Shqiptarët krijuan qendrat e tyre në Bejrut dhe Tripoli Në Palestinë shqiptarët shfaqen si fuqi ushtarake në shek XVIII.Përmenden gjatë kësaj kohe të vendosur nga Ahmet pasha 1000kalorës shqiptarë.Madje flitet që në Jeruzalem në 1967 jetonin 50familje shqiptare.pas pushtimit nga Izraeli një pjesë vajtën në Jordani.Në Irak fillimet i kemi që 1514 me Ahmet pashë Dukagjinin.Deri fillim të shek XX do vijë në sundim një dinasti shqiptareEdhe këtu shqiptarët u vendosën në kryeqytet në Bagdad.Komuniteti shqiptar në Irak ndikoi fuqishëm në përhapjen e bektashizmit në Shqipëri.Në dallim nga familjet e tjera shqiptare në Arabi me mbiemrin arnaut këtu nuk kanë këtë mbiemër që do të thotë janë më të shkrira dhe asimiluara me shoqërinë irakiane.Në Arabi nga Egjipti u ngulit në ushtri shqiptare prej 10mijë vetësh .Edhe në Jemen ndodhi e njëjta situatë ku u vendosën 8mijë vetë .Por një pjesë u larguan me shpalljen e pavarësisë.Në Egjypt dihet botërisht që shtetin egjiptian e krijoi Mehmet Ali Pasha.Por ngulimet do i kemi që 1517.Dihet që dinastia e fundit e Mehmet Aliut ishte Faruku që morri fund në 1952 kur u vendos republika.Deri në këtë kohë këtu ishte strehuar edhe Ahmet Zogu që bashkë me të iku në një vend tjetër .Përmendim këtu karakollët e Kajros.Ata krijuan edhe shoqërinë e tyre.Sipas një të dhëne thuhet se janë rreth 2milion egjiptian me origjinë arnaute,por që për fat të keq vetëm 18mijë regjistrohen si shqiptarë dhe që flasin gjuhën shqipe.Lidhur me Sudanin theksojmë se depërtimi filloi më vonë në shek XIX.Një pjesë pas ndarjes nga Egipti vajtën në Kajro.Dhe në fund për Libinë që në 1512 fillon ndikimi i jeniçerëve shqiptarë.Në 1793 përmenden 600detarë shqiptarë në Libi.Totalisht sot në rajonet myslimane nga Irani në Afrikën e Veriut jetojnë rreth 100mijë shqiptarë.Nga ana tjetër Shqipëria u shpall e pavarur më 1912.Theksojmë se shumë telegrame urimi i erdhën Ismail Qemalit me rastin e shpalljes Shqipërisë shtet i pavarur.Nga ana tjetër mardhëniet e Zogut si me republikën edhe me monarkinë kanë shumë të mira.

133

Është për tu theksuar këtu se Zogu për një kohë të gjatë u prit si mik në Arabi dhe më pas tek Faruku i Egjiptit.Nga ana tjetër edhe mardhëniet e qeverisë së Hoxhës ishin më shumë sesa të mira.Kjo për faktin se B.S ishte pozicionuar pro popujve arabë dhe së dyti edhe pas heqies së fesë duke u kujtuar përbashkësinë religjioze Hoxha kërkonte të sillte sa më shumë dallime lidhur me perëndiminKështu ai fliste gjithnjë për liri të popujve arabë,madje edhe bëri në libër Shënime për lindjen e MesmeDhe kishte tërë atë mllef kundër të ashtquajturit regjim sionist.Deklarata e tij ishte vëllezër arabëAq të theksuar ishin mardhëniet saqë vëmë re se regjimi i Hoxhës mgjth ato vende ishin diktatoriale,me përjashtim të Arabisë Saudite që ishte një shtet i proklamuar pro amerikan dhe me të tjerët nuk strehonte ndojnë grupim promarksist për ti rëzuar nga pushteti.Gjithsesi Hoxha nuk kishte mardhënie diplomatike me Arabinë edhe si qendër religioni si edhe me Izraelin për shkak sipas tij të trysnisë ndaj popujve arabë.Mardhëniet do arrinin kulmin gjatë qeverisë së Berishës.Kapitali dhe fondazione arabe do të vijnë fuqishëm.Vendi ynë sot është anëtar i Lidhjes myslimane.Dhe sot mund të theksojmë se këto mardhënie janë më shumë se të mira.Si konkluzion mardhëniet me vendet arabe në veçanti dhe ato myslimane në tërësi kanë qenë shumë të mira.Për shumë kohë këto vende kanë qenë vend strehim i muhaxhirëve shqiptarë.Por edhe shqiptarët kanë ndikuar me qeverisjen e valinjve në këto vende me origjinë nga Shqipëria gjatë kohës së perandorisë osmane,por edhe më gjerë.Diaspora shqiptare në Turqi dhe mardhëniet shqiptaro-turkeDiaspora shqiptare në Turqi do e ketë zanafillën që në shek XVI.48valinj me origjinë shqiptare sigurisht do lenë ndikim edhe këtuNë qarkun e Edrenesë në shek XX do jetonin 22mijë shqiptarë.Në Stamboll flitet për 70mijë shqiptarë në fillim të shek XX.Pa filluar mirë shpërnguljet në Turqi jetonin rreth 300mijë shqiptarë.Përmendim këtu edhe 4ishujt e Marmarasë.Vendin e grekërve në Izmir e zunë shqiptarët e Ballkanit.Por shqiptarët në Turqi janë të përqëndruar në Anadoll,kryesisht në Eskishehir në kufi me kurdët.Kjo se shqiptarët ishin duarartë për ti bërë këto toka djerrë pjellore,por edhe për tu përballuar me racën e ashpër kurde.Vetë Mustafa Qemal Ataturku të ëmën e kishte shqiptare nga Selaniku.Ndërkohë totalisht sot në Turqi janë 10milion turq me origjinë shqiptare,por që për fat të keq vetëm 1milion e flasin gjuhë shqipe dhe të tjerët të asimiluar.Shumica erdhën me marrëveshjet greko-turke të 1923 dhe jugoslavo-turke 1923-1940.Sot janë 1000fshatra ku 600kosovare dhe 400çame dhe 4milion janë kosovarë dhe 1.5milion nga Çamëria.Lidhur me mardhëniet shqiptaro-turke theksojmë se ato kanë qenë shumë të mira.Për arsye se Ataturku përmbysi një monark njohja e mbretit Zog do të vinte me vonesë.Gjithsesi këto mardhënie në vitet 30 do të njohin maja me dërgim për studime të një sërë studentësh shqiptarë.Gjithashtu edhe regjimi i Hoxhës do i kishte këto mardhënie shumë të mira.Presidentët turq në dallim nga shumë udhëheqës të huaj në Shqipëri do vinin herë pashere si Turgut Ozal dhe Sulejman Demirel.Nga ana tjetër edhe pas viteve 90 këto mardhënie nuk do të bien si nivel.

134

Dhe do e përfundojmë këtë libër me deklaratën e kryeministres Tansu Çiller që e shpëtoi vendin tonë nga copëtimi modern më 1997 se një fije floku ti preket Shqipërisë ne nuk do e tolerojmë.Lidhur me islamin shqiptar mund theksojmë pa frikë se ka qenë zëri evropean në islamin botëror , Deri në vitin 1990 kemi patur tolerance fetare. Por pas vitit 90 edhe për shkak të ekonomisë u nxitën këto ekstremizma . Për synimet e saj shteti turk mund të rikërkojë brenda drejtave të njeriut për të investuar në Ballkan. Kështu 1milion mysliman janë larguar nga Selanik, 1,7milion nga Nishi, 1,4milion nga Çamëria , 1milion nga Ohri, Manastiri, Shkupi, Kumanova. Normale Turqia mund të rikërkojë të investojë në këto rajone . Këto synime mund të shkojnë edhe drejt rikrijimit të Shqipërisë etnike .Por ajo që është për tu theksuar në këtë drejtim në trojet shqiptare është rikonsolidimi I identietit shqiptar. Kështu në Shkodër jeton një popullsi myslimane e ardhur nga Mali zi që deri në vitin 1990 e konsideronin veten shqiptar dhe sot malazez podgoricanë, të ardhur nga Podgorica .Në rajonin e Prizrenit ndodhet një popullsi myslimane gorane që në Kukës e konsiderojnë veten shqiptar dhe andej matanë slave,Në rajonin e Tetovë Gostivar jeton një popullsi me identitet fetar myslimanë më të forte dhe më pak të forte atë kombëtar. Numri I tyre shkon në 100mijë. Këta flasin turqisht shqip maqedonisht.Njihen me emrin torbesh..E njëjta situate dhe për popullsinë e Gollobordës . Këta flasin shqip maqedonisht.Lidhur me popullsinë në rajonin e Novi Pazarit konsideroheshin si boshnjakë. Por kohët e fundit përfshirë dhe udhëheqësin e tyre po konsiderojnë veten si shqiptarë nga origjina. Në rajonin e Tutinit A janë shqiptarët myslimanë?Shqiptarët jetojnë aktualisht në Shqipëri,Kosovë,Macedoni dhe Mali Zi.Shqiptarët e Malit të Zi janë rreth 60mijë ku përveç atyre të Tuzit që janë katolikë mbi 80% ose rreth 50mijë janë myslimanëdhe të tërë syni,kurse ortodoksët janë asimiluar si kuçët,etjShqiptarët e Kosovës janë 85% myslimanë ku 90% të tyre veç atyre të Pejës që janë bektashian mbi 95% të tyre janë syni dhe 15% katolike.Me mëdyshje shikohen shqiptarët ortodoks të Riekës që flasin si serbisht edhe shqip.Shqiptarët e Maqedonisë janë mbi 90% myslimanë dhe 10% ortodoks,kryesisht në Manastir,Resnjë,Prilep,Ohër,Strugë,etj.Një pjesë e mirë e shqiptarëve ortodoks janë asmiluar.Ata që janë Tetovë e poshtë janë bektashian dhe të afërt me toskët e Shqipërisë dhe Tetovë e lartë syniNga ana tjetër shqiptarët e Shqipërisë janë 40% syni,20%bektashian dhe 25% ortodoks e 15% katolik.Katolikët shtrihen në veri,ortodoksët në jug dhe myslimanët në Shqipërinë e mesme.Kjo edhe si pozicion i ndërmjetëm mes rajoneve të tjera shqiptare.Tradicionalisht feja islame është parë edhe si mjet për mbrojtje nga rreziku asimilues.Prandaj edhe në rajonet kufitare islamizmi është në përqindje më të lartë dhe në brendësi nuk janë aq fanatikëIshte kjo arsyeja për mbrojtje nga asimilimi dhe jo dhuna që u përhap besimi islam.Nga ana tjetër regjimi 30vjeçar ateist ndikoi negativisht.Mgjth theksojmë se cultura shqiptare mund të shërbejë si interlocutore ose më saktë ndërmjetëse mes kulturës oksidentale kristiane dhe kulturës orientale islame.Diaspora shqiptare në shtetet arabe dhe mardhëniet shqiptaro-arabe në shekujPrania e shqiptarëve në botën arabe dëshmon rëndësinë e fenoment shqiptar në detin e gjerë arab.

135

Ndoshta edhe abuzohet pak,pasi aq të forta kanë qenë lidhjet shqiptaro-arabe saqë shumë herë në disa raste shqiptarët i marrin një popull me origjinë arabe.Mgjth mardhëniet datojnë që nga lashtësia me lidhjet iliro-fenikase.Disa emrin Palestinë e lidhin me emigrimin e një fisi ilir paleste që emigruan së bashku me fisin ilir të japigëve dhe mesapëve e këta atdheun e tyre e kanë në jug të shqipërisë Palasa,më vonë u vendosën në Paleste të Siçilisë dhe më pas në Palestinë.Ndikim kishin edhe në Siri ilirët.Më vonë arabët edhe u kërkonin ndihmë shqiptarëve që kishin emigruar që në shekXVIPrania e shqiptarëve në botën arabe gjatë shek XVI-XVII dallohet nga prania gjatë shek XVIII-XIX.Kjo se tani shqiptarët kanë rol të dukshëm deri në qeverisjen e vendit.Këto coloni shqiptare do të jepnin ndihmën e tyre edhe në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë si ajo e Egjyptit.Disa coloni pas luftës së parë u shuajtën. Në Siri ku edhe këtu theksojmë se prania e parë e shqiptarëve vihet re me ardhjen e qeveritarëve shqiptarë në vilajetin e Damaskut ku më i përmenduri Mehmet Ali Pashë Qypryliu.Qeverisja e Shqiptarëve këtu do të vazhdojë deri në shek XIX.Numri i shqiptarëve në Siri do të shtohej me ardhjen e muhaxhirëve nga Nishi.Në mes të shek XIX në Siri jetoni 7mijë shqiptarë ku 4000të krishterë që nganjëherë regjistroheshin edhe si grekë.Për jetë të përhershme ata u vendosën këtu pas shekXVIII.Madje në fillim të shek XX morri karakterin e pakicave etnike.Edhe në Liban ishte sundimtar një shqiptar Ahmet Pasha.I biri i Mehmet Pashës Ibrahim Pasha e bëri Libanin pjesë të Egjiptit.Pashko Vasa si vali i Libanit i afirmoi shqiptarët këtu.Për disa kohë qëndroi edhe Ismail Qemali.Shqiptarët krijuan qendrat e tyre në Bejrut dhe Tripoli Në Palestinë shqiptarët shfaqen si fuqi ushtarake në shek XVIII.Përmenden gjatë kësaj kohe të vendosur nga Ahmet pasha 1000kalorës shqiptarë.Madje flitet që në Jeruzalem në 1967 jetonin 50familje shqiptare.pas pushtimit nga Izraeli një pjesë vajtën në Jordani.Në Irak fillimet i kemi që 1514 me Ahmet pashë Dukagjinin.Deri fillim të shek XX do vijë në sundim një dinasti shqiptareEdhe këtu shqiptarët u vendosën në kryeqytet në Bagdad.Komuniteti shqiptar në Irak ndikoi fuqishëm në përhapjen e bektashizmit në Shqipëri.Në dallim nga familjet e tjera shqiptare në Arabi me mbiemrin arnaut këtu nuk kanë këtë mbiemër që do të thotë janë më të shkrira dhe asimiluara me shoqërinë irakiane.Në Arabi nga Egjipti u ngulit në ushtri shqiptare prej 10mijë vetësh .Edhe në Jemen ndodhi e njëjta situatë ku u vendosën 8mijë vetë .Por një pjesë u larguan me shpalljen e pavarësisë.Në Egjypt dihet botërisht që shtetin egjiptian e krijoi Mehmet Ali Pasha.Por ngulimet do i kemi që 1517.Dihet që dinastia e fundit e Mehmet Aliut ishte Faruku që morri fund në 1952 kur u vendos republika.Deri në këtë kohë këtu ishte strehuar edhe Ahmet Zogu që bashkë me të iku në një vend tjetër .Përmendim këtu karakollët e Kajros.Ata krijuan edhe shoqërinë e tyre.Sipas një të dhëne thuhet se janë rreth 2milion egjiptian me origjinë arnaute,por që për fat të keq vetëm 18mijë regjistrohen si shqiptarë dhe që flasin gjuhën shqipe.Lidhur me Sudanin theksojmë se depërtimi filloi më vonë në shek XIX.Një pjesë pas ndarjes nga Egipti vajtën në Kajro.Dhe në fund për Libinë që në 1512 fillon ndikimi i jeniçerëve shqiptarë.Në 1793 përmenden 600detarë shqiptarë në Libi.Totalisht sot në rajonet myslimane nga Irani në Afrikën e Veriut jetojnë rreth 100mijë shqiptarë.Nga ana tjetër Shqipëria u shpall e pavarur më 1912.

136

Theksojmë se shumë telegrame urimi i erdhën Ismail Qemalit me rastin e shpalljes Shqipërisë shtet i pavarur.Nga ana tjetër mardhëniet e Zogut si me republikën edhe me monarkinë kanë shumë të mira.Është për tu theksuar këtu se Zogu për një kohë të gjatë u prit si mik në Arabi dhe më pas tek Faruku i Egjiptit.Nga ana tjetër edhe mardhëniet e qeverisë së Hoxhës ishin më shumë sesa të mira.Kjo për faktin se B.S ishte pozicionuar pro popujve arabë dhe së dyti edhe pas heqies së fesë duke u kujtuar përbashkësinë religjioze Hoxha kërkonte të sillte sa më shumë dallime lidhur me perëndiminKështu ai fliste gjithnjë për liri të popujve arabë,madje edhe bëri në libër Shënime për lindjen e MesmeDhe kishte tërë atë mllef kundër të ashtquajturit regjim sionist.Deklarata e tij ishte vëllezër arabëAq të theksuar ishin mardhëniet saqë vëmë re se regjimi i Hoxhës mgjth ato vende ishin diktatoriale,me përjashtim të Arabisë Saudite që ishte një shtet i proklamuar pro amerikan dhe me të tjerët nuk strehonte ndojnë grupim promarksist për ti rëzuar nga pushteti.Gjithsesi Hoxha nuk kishte mardhënie diplomatike me Arabinë edhe si qendër religioni si edhe me Izraelin për shkak sipas tij të trysnisë ndaj popujve arabë.Mardhëniet do arrinin kulmin gjatë qeverisë së Berishës.Kapitali dhe fondazione arabe do të vijnë fuqishëm.Vendi ynë sot është anëtar i Lidhjes myslimane.Dhe sot mund të theksojmë se këto mardhënie janë më shumë se të mira.Si konkluzion mardhëniet me vendet arabe në veçanti dhe ato myslimane në tërësi kanë qenë shumë të mira.Për shumë kohë këto vende kanë qenë vend strehim i muhaxhirëve shqiptarë.Por edhe shqiptarët kanë ndikuar me qeverisjen e valinjve në këto vende me origjinë nga Shqipëria gjatë kohës së perandorisë osmane,por edhe më gjerë.Diaspora shqiptare në Turqi dhe mardhëniet shqiptaro-turkeDiaspora shqiptare në Turqi do e ketë zanafillën që në shek XVI.48valinj me origjinë shqiptare sigurisht do lenë ndikim edhe këtuNë qarkun e Edrenesë në shek XX do jetonin 22mijë shqiptarë.Në Stamboll flitet për 70mijë shqiptarë në fillim të shek XX.Pa filluar mirë shpërnguljet në Turqi jetonin rreth 300mijë shqiptarë.Përmendim këtu edhe 4ishujt e Marmarasë.Vendin e grekërve në Izmir e zunë shqiptarët e Ballkanit.Por shqiptarët në Turqi janë të përqëndruar në Anadoll,kryesisht në Eskishehir në kufi me kurdët.Kjo se shqiptarët ishin duarartë për ti bërë këto toka djerrë pjellore,por edhe për tu përballuar me racën e ashpër kurde.Vetë Mustafa Qemal Ataturku të ëmën e kishte shqiptare nga Selaniku.Ndërkohë totalisht sot në Turqi janë 10milion turq me origjinë shqiptare,por që për fat të keq vetëm 1milion e flasin gjuhë shqipe dhe të tjerët të asimiluar.Shumica erdhën me marrëveshjet greko-turke të 1923 dhe jugoslavo-turke 1923-1940.Sot janë 1000fshatra ku 600kosovare dhe 400çame dhe 4milion janë kosovarë dhe 1.5milion nga Çamëria.Lidhur me mardhëniet shqiptaro-turke theksojmë se ato kanë qenë shumë të mira.Për arsye se Ataturku përmbysi një monark njohja e mbretit Zog do të vinte me vonesë.Gjithsesi këto mardhënie në vitet 30 do të njohin maja me dërgim për studime të një sërë studentësh shqiptarë.Gjithashtu edhe regjimi i Hoxhës do i kishte këto mardhënie shumë të mira.Presidentët turq në dallim nga shumë udhëheqës të huaj në Shqipëri do vinin herë pashere si Turgut Ozal dhe Sulejman Demirel.

137

Nga ana tjetër edhe pas viteve 90 këto mardhënie nuk do të bien si nivel.Dhe do e përfundojmë këtë libër me deklaratën e kryeministres Tansu Çiller që e shpëtoi vendin tonë nga copëtimi modern më 1997 se një fije floku ti preket Shqipërisë ne nuk do e tolerojmë.Nationalism problems in balcan How to choice nationalism problem in Serbia. Today 15% of Serbia ar minorities . Serbia must choice nationalIzm problem. First novi pasar sjenic tutin presevoo to unit with kosovo. That means 15000km2. But albaniansss to know right of srpska to unit with Serbia. Second choice is Serbia in 4canton. Vojvodiona where secretar is Hungarian chef to be Serbian. Central Serbia. Southern Serbia with central varja but secretar to be albanian. Fourth canton of Sandjack . Also Serbia to know right for invest albanian in prokupje that live in turkey as same Arabs of negev in Israel or German of sudet

New agreement in macedonia.I think agreement of ohrid must change. First new agreement for local administration. Lipkovo with kumanovo. Resnja with some teritoroies of manastur. Chashka with some villages will be albanian. Second in many muncipalities chef macedonian sekratar will be albanian. Third macedonia will be in four cantons. Scopje kumanovo with 300thousand people where 90thousand are albanian secretar albanian . Tetovo gostivar debar 300thousant where 200thousant albanian or 70%. Secretar macedonian. Kercova resnja struga dolneni cashka manastir prilep 300thousant people 70thousant are are albanian. Secretar and albaniuan language. Now in scopje rom and serbian language and in easter macedonia turkish language. That is macedonia like zwiserland

138

Solution for national problems southerneastern in Balcan. A person in Balcan think to change borders to be united with brother in other state. But also has many choices. One form is Berlin east and west when yu are together in architechture, economy, culture. Albanian people is spread in Montenegro, Macedonia, Serbia and Kosovo. A form to regulate Albanian question is confederation Albania , Kosovo, Macedonia and Beneluks with Greece and Montenegro . For Albanians of Preshevo and Albanians of Ulcin to protect by Tirana like Germans of Belgium by Germany .A language to be Albanian, Italian ,German , English. Also Podgorica with Ulcin and Plava to be one canton in Montenegro where officially is Albanian and Montenegrins language. Also chef to be Montenegrin but secretar to be Albanian.In this canton Albanians are 30% In Macedonia to be these cantons as below : 1Debar, Tetovo, Gostivar one canton with chef Albanian and secretar Macedonian. Macedonian are 30%. Also Albanian and Macedonian language . 2 Struga, Bitola, Kercovo one canton where chef to be Macedonian and secretar Albanian . In these canton are 30% albanians and official language to be Albanian and Macedonian.. 3 Scopje with Kumanovo to be one canton where 30% are Albanians . Chef to be macedonian and secretar to be Albanian. Oficial language to be Macedonian and Albanian language. The fourth canton to be eastern Macedonia where 90% are Macedonian and 10% Turkish That is form how to choice nationalism problems in balcan

arberia

139

How to choice nationalism problem in Serbia. Today 15% of Serbia ar minorities . Serbia must choice nationalIzm problem. First novi pasar sjenic tutin presevoo to unit with kosovo. That means 15000km2. But albaniansss to know right of srpska to unit with Serbia. Second choice is Serbia in 4canton. Vojvodiona where secretar is Hungarian chef to be Serbian. Central Serbia. Southern Serbia with central varja but secretar to be albanian. Fourth canton

140

of Sandjack . Also Serbia to know right for invest albanian in prokupje that live in turkey as same Arabs of negev in Israel or German of sudetMontenegro .problem for minorities. Montenegro has 7% albanIan 15% Muslim. Maybe we must cantonise and Montenegro. That means podgorioca ulqin one canton where albanians are 30%. Secretary of these canton to be from albanians. Also official language albanian and Montenegro. Cooperation with scodra is possible like Berlin east and west. Also if scodra kukes debar to be one regions these region with name gegnia would corporate with kosovooo debar and these region of Montenegro. About Muslim 15% are Muslim. A region with center bjelopolje will be possible

Peace in Balcan

Balican penisula is a region with heterogenity population. So here live muslim orthodox and catholix by religion and slavian Albanian Bulgarian Greeks and Romanians by ethnicity.During cold war were created Yugoslavian a state with two religion catholix orthodox and muslim.Also Croatian Serbian Slovenian and minorities like Albanians Hungarians. For expansion against Greece were created Macedonian nation and after that republic of Macedonia Lider of Yugoslavia Josif Brox Tito for expansion against Albania were tried for kosovar nation.

141

After death of Yugoslavia we have again nationalism problems .But now which will be solution for nationalism problem.State of Bosnia and Hercegovina is death . May be when were created ex Yugoslavia were done a bad mistake .So croatian albanians bosniaks slovenians has the same origin but not Serbia . Serbian nation were created after 1820. So may be now better idea for nationalism question in Balcan will be as belowConfederation Albania , Croatia, Slovenia Montenegro rep muslim of Bosnia Macedonia and Cosovo with name Latinia Why latinia. Because all these people are oxidant and have same origjin ilirians and vlachs for Macedonians ,Together with these confederation will be Kosovo with some municipalities of Serbia Novi pasar Sjenic Tutin and Presevo with Bujanovc. In these municipalities lived Albanians and muslims. Or Cosovo with 15oookm2 and together with Serbia will be republic Srpska around 25000km2. So Serbia will realize its dream to be in Adriatic sea .That will be better solution.So cosova is like Serbians of vojvodina . Serbians of vojvodina has problems with Serbia.Albanians of Macedonia are like Serbians of bosnia . May be future Tito to be an intellectual person and to be married with a croation intellectual woman . These will be better solution because two big nation of these confederation Croatian and ALBANIANS has no conflict with each other . Second Albanians and Croatians has no borders with each other .Third if they don’t want to be with each other they can separated About properties better solution will be like sudets and checs.That will be better solution for peace in Balcan .Also in all territories when has minorities better solution will be Berlin east and west So that will be for moment solution for Albanian question like Ulcin with Scadar, Pogradec with StrugaAfter that a Benelux with Greece Serbia and Latinia will be possibleMA.Leonard CARCANIBelow is a platform for economy and diplomacy

142