strategija i akcioni plan za unaprijeĐenje kvaliteta ... · mrs međunarodni računovodstveni...

STRATEGIJA I AKCIONI PLAN ZA UNAPRIJEĐENJE

KVALITETA FINANSIJSKOG IZVJEŠTAVANJA U CRNOJ GORI

2

Sadržaj 1. UVOD ………………………………………………………………………………….6

1.1. Potreba za unaprijeđenjem finansijskog izvještavanja......................................7

2. ANALIZA SITUACIJE ………………………………………….………………………9

2.1. Finansijski sektor u Crnoj Gori.......................................................................10

2.2. Opšta pravna osnova za finansijsko izvještavanje i reviziju............................11

2.3. Zahtjevi za računovodstveno i revizorsko izvještavanje..................................12

2.3.1 Polazne tačke..........................................................................................14

2.3.2 Acquis communautaire............................................................................14

2.3.3. Međunarodni standardi i njihova primjena na mala i srednja preduzeća...................................................................................................................15

2.3.3.1. Primjena standarda u Crnoj Gori.................................................16

2.4. Korisnici izvještaja..........................................................................................17

2.5. Dobra međunarodna iskustva.........................................................................18

2.6. Osnovne računovodstvene i revizorske Direktive...........................................18

2.7. Objavljivanje i kontrola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvještaja..........19

2.8. Podrška obrazovanju i razvoju računovodstvene i revisorske profesije........20

2.9. Izvještavanje malih i srednjih preduzeća........................................................21

2.10. Finansijsko izvještavanje finansijskog sektora..............................................22

2.10.1. Finansijsko izvještavanje banaka .......................................................22

2.10.2. Finansijsko izvještavanje kotiranih kompanija......................................23

2.10.3. Finansijsko izvještavanje osiguravajućih društava.............................23

3. DEFINISANJE CILJEVA I RAZVOJ STRATEGIJA……………………….......25

3.1 Definisanje ciljeva………………………………………………………………….25

3.2 Razvoj strategija…………………………………………………..…………..…...26

3.2.1. Dogradnja odgovarajućeg normativno - institucionalnog okvira............26

3.2.2. Razvoj mehanizama nadzora................................................................31

3.2.3. Tržišna disciplina...................................................................................31

3.3 Stakeholder-i……………………………………………………………………….32

4. DEFINISANJE PLANA……………………………………...…………………….42

4.1 Akcioni plan i vremenski okvir za razvoj i implementaciju plana……..…..….43

4.2 Kreiranje komunikacionog plana……………………………………………..…45

5. IMPLEMENTACIJA PLANA…………………………………………...………….48

5.1 Pillar 1: Normativno – institucionalni okvir ……………………………………..48

3

5.1.1. Upodobljavanje okvira za finansijsko izvještavanje (Ni)……………..….48

5.1.2. Upodobljavanje okvira za obavljanje revizije (NI)……………… ………50

5.1.3. Podrška procesu prevođenja IFRS i ISA (NI)……………………..…….53

5.1.4. Podrška razvoju kapaciteta Nacionalnog savjeta (Ni)…………………..55

5.1.5. Institucionalno jačanje i podrška – ISRCG (NI)………….…………..…..57

5.2. Pillar II: Mehanizmi kontrole…………………………………………………...….60 5.2.1. Drugostepena kontrola- inspekcijski nadzor…………………… …..…..60

5.2.2. Razvoj koncepta interne revizije…………………………………………..62

5.2.3. Uspostavljanje tijela za nadgledanje revizora (MK)……...…………..….65 5.2.4. Nadzor kroz finansijski sektor………………..……………………………67 5.3. Pillar 3: Tržišna disciplina…………………………………………………….…70

5.3.1. Javna kampanja………….………………………………………………….70 5.3.2. Centralizovana baza finansijskih uzvještaja……………………………...72 5.3.3. Objelodanjivanje informacija uz finansijske izvještaje za finansijski sektor………………………………………………………………..……………………….74

4

OSNOVNE SKRAĆENICE I AKRONIMI

A&A Računovodstvo i revizija

BDP Bruto domaći proizvod

CPE, CPD Continuous Professional Education, Development – Kontinuirana profesionalna edukacija, razvoj

CRPS Centralni registar Privrednog suda

EDCOM Education Committee of IFAC – Obrazovni Odbor IFAC-a (sada IAESB) EEA European Economic Area – Evropska ekonomska oblast EU Evropska unija FDI Foreign Direct Investment – Strane direktne investicije FSAP Financial Sector Assessment Program – Program procjene finansijskog

sektora ISRCG Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore IAASB International Auditing and Assurance Standards Board – Odbor za

međunarodne standarde revizije i osiguranja IAESB International Accounting Education Standards Board – Odbor za

međunarodne standarde računovodstvene edukacije (bivši EDCOM) IASB International Accounting Standards Board – Odbor za međunarodne

računovodstvene standarde IASC

International Accounting Standards Comittee – Komitet za međunarodne računovodstvene standarde

IASCF International Accounting Standards Committee Foundation – Fondacija Komiteta za međunarodne računovodstvene standarde

IES International Education Standard – Međunarodni standard edukacije IFAC International Federation of Accountants – Međunarodna federacija

računovođa IFRIC International Financial Reporting Interpretations Committee – Komitet za

interpretacije međunarodnog finansijskog izvještavanja IPSAS International Public Sector Accounting Standards – Međunarodni

računovodstveni standardi javnog sektora KHOV Komisija za hartije od vrijednosti MMF Međunarodni monetarni fond MRS Međunarodni računovodstveni standardi MSFI Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja MSR Međunarodni standardi revizije MRS Međunarodni računovodstveni standard NSA National Standards on Auditing – Nacionalni standardi revizije NSC Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju PIE Public Interest Entity –subjekti od javnog interesa POE Publicly-Owned Enterprise – Preduzeće u javnom vlasništvu REPARIS Road to Europe – Program of Accounting Reform and Institutional

Strengthening ROSC Reports on the Observance and Standards of Codes – Izvještaj o

poštovanju standarda i propisa S&P Standard & Poor’s SEEPAD South East Europe Partnership for Accountancy Development –

Partnerstvo Jugoistočne Evrope za razvoj računovodstva SME Mala i srednja preduzeća SMO Statement of Membership Obligation – Izjava o obavezama članstva

5

SOE Socially-Owned Enterprise – Preduzeće u društvenom vlasništvu SAA Stabilization and Association Agreement – Sporazum o stabilizaciji i

pridruživanju SSS Strategija za smanjenje siromaštva (Power reduction Strategy) UN Ujedinjene nacije UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development – Konferencija

Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju UNSCR United Nations Security Council Resolution – Rezolucija Savjeta

bezbjednosti Ujedinjenih nacija

6

1 Uvod Pouzdan finansijski sistem izvještavanja je kamen temeljac dobrog funkcionisanja tržišne ekonomije i osnova snažnog finansijskog sistema. U cilju stvaranja kvalitetnog institucionalnog okvira za nastavak rasta i razvoja crnogorske ekonomije i finansijskog sistema, Vlada Crne Gore je prepoznala potrebu izrade Strategije i Akcionog plana za unaprijeđenje kvaliteta finansijskog izvještavanja.

Tokom 2006. godine tim Svjetske banke je boravio u Crnoj Gori, nakon čega je pripremio Izvještaj o poštovanju standarda i propisa (ROSC) koji se odnose na računovodstvo i reviziju (A&A) u Crnoj Gori. ROSC-om su formulisane međusobno povezane i konzistentne preporuke sa ciljem da se poboljša okruženje finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori. Ove preporuke su dogovorene i prihvaćene između Svjetske banke, Ministarstva finansija i ostalih stejkholdera u Crnoj Gori. Prateći A&A ROSC izvještaj, Ministarstvo finansija Crne Gore osnovalo je Nacionalni Savjet za računovodstvo i reviziju (NSC)1, čiji je zadatak 2, između ostalog, izrada Strategije i akcionog plana za unaprijeđenje kvaliteta finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori, koji će se baviti preporukama politike navedenim u A&A ROSC izvještaju. Osnovu za pisanje Strategije i akcionog plana za unaprijeđenje kvaliteta finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori, pored ROSC izvještaja, predstavljali su i slični dokumenti zemalja iz regiona (Republike Makedonije, BIH, ...), koji manje više polaze od istih naslijeđenih ekonomskih sistema i potrebe za ubrzanim razvojem. Istovremeno su konsultovani referentni udžbenici i najnovije studije koje se bave razvojem računovodstvene i revizorske prakse.

Strategija i Akcioni plan za unaprijeđenje kvaliteta finansijskog izvještavanja predstavlja jasan i sistematičan program mjera za poboljšavanje zakonskog okvira, institucija i računovodstvene profesije, posebno u dijelu koji se odnosi na računovodstvo, reviziju i poslovnu kulturu, a sve u cilju dostizanja visokog kvaliteta finansijskog izvještavanja. Strategija i Akcioni plan imaju za cilj da prepoznaju i formulišu korake i instrumente koji će voditi usklađivanju regulatornog okvira finansijskog izvještavanja sa acquis-jem, uključujući pripremu konsolidovanih finansijskih iskaza, propisa revizorskih firmi i elektronsko objavljivanje finansijskih iskaza, definiše proporcionalne zahtjeve za finansijskim izvještavanjem malih i srednjih preduzeća, kao i da poboljša objavljivanje finansijskih iskaza. Implementacija Strategije i Akcionog plana rezultiraće i povećanjem povjerenja svih zainteresovanih subjekata u finansijske izvještaje privrednih društava u Crnoj Gori. Takođe, Strategija i Akcioni plan treba da posluže i kao instrument za usaglašavanje buduće tehničke pomoći sa razvojnim partnerima, kao što su Svjetska banka i druge institucije.

1 NSC čine multidisciplinarna grupa javnog sektora sastavljena od predstavnika Ministarstva finansija, Privrednog suda, Centralne banke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti i Agencije za nadzor osiguranja. 2 Zadatak NSC-a su podrška pripremi Strategije i akcionog plana radi harmonizacije zahtjeva acquis communautaire koji se odnose na računovodstvo i reviziju, kao i pružanje savjeta licima koja kreiraju politiku, regulatorima i ostalim stejkholderima; stvaranje ambijenta za unaprijeđenje računovodstvene i revizorske regulative i prakse u Crnoj Gori, a sve u cilju unaprijeđenja kvaliteta finansijskog izvještavanja.

7

U izradi Strategije i Akcionog plana za poboljšavanje kvaliteta finansijskog izvještavanja uključene su sljedeće institucije: Ministarstvo finansija, Ministarstvo za ekonomski razvoj, Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za nadzor osiguranja, MONSTAT, Privredni sud Podgorica, Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore i Institut računovođa i revizora Crne Gore.

1.1. Potreba za unaprjeđenjem finansijskog izvještavanja

Cilj finansijskog izvještavanja je pružanje relevantnih informacija o finansijskom položaju, uspješnosti, posebno tokovima gotovine koje stvara privredno društvo, a koje će razuđenoj strukturi različitih korisnika biti od koristi prilikom usaglašavanja ekonomskih odluka. Da bi se cilj ostvario, neophodno je da preduzeće u finansijskim izveštajima prikaže informacije o:

- imovini; - obavezama; - sopstvenom kapitalu; - prihodima i rashodima, uključujući dobitke i gubitke; - tokovima gotovine.

Osnovni smisao finansijskih izveštaja je da se u njima prezentuje ekonomska suština transakcija i događaja na način kako su se oni stvarno odigrali, ali i da se prikažu posljedice tako nastalih događaja koji su u računovodstvenom pogledu obuhvaćeni. Međutim, finansijski izvještaji ne pružaju sve informacije koje bi korisnicima mogle biti nužne pri donošenju nekih ekonomskih odluka, budući da daju sliku o finansijskim učincima prošlih događaja i ne pružaju nefinansijske informacije. U pokušaju suštinskog određenja koncepta kvaliteta finansijskih izvještaja, mora se poći od koncepta kvaliteta uopšte, ali i od sintetizovanih kvalitativnih karakteristika finansijskih izvještaja datih u Okviru za njihovu pripremu i prezentaciju od strane Odbora IASC. One omogućavaju korisnicima da prepoznaju karakteristike kvaliteta i ograničenja finansijskih izvještaja, ali i da utiču na njih. Koncept kvaliteta finansijskih izveštaja takođe polazi od multidimenzionalnosti njihovih karakteristika i korisnika. Najznačajnije dimenzije kvaliteta finansijskih izveštaja svakako proizilaze iz materijalnosti, kao praga kvaliteta zasnovanog na neizostavnosti finansijskih izveštaja sa različitim informacionim sadržajima, za potrebe njihovih korisnika. Potreba za unaprijeđenjem finansijskog izvještavanja je opšti trend prepoznat i u najrazvijenijim tržišnim ekonomijama i finansijskim sistemima. Ovo je uslovljeno finansijskim krizama i korporativnim skandalima koji su bili prisutni u kasnim 90-im na tržištima u razvoju i u industrijalizovanim zemljama u proteklih nekoliko godina. 3

3 Krize finansijskog sistema u Jugoistočnoj Aziji proistekle iz prakse slabog finansijskog izvještavanja imale su značajne makro-ekonomske posljedice na zemlje kao što su Tajland (pad od 10% u BDP u 1998), Južna Koreja (pad od 7% u BDP u 1998) i Indonezija (pad od 13% u BDP u 1998). Značajno je da su ove krize imale nesrazmjerno negativne efekte na siromašne stvarajući preokret u upisu u školama, ozbiljne zdravstvene implikacije, i sl. Enron je pokrenuo stečajni postupak 2001. godine

8

Dobro finansijsko izvještavanje pomaže izbjegavanju kriza i korporativnih skandala i ima pozitivan uticaj na ukupna ekonomska kretanja. Unaprijeđeno finansijsko izvještavanje bi moglo pomoći u:

• aktiviranju domaće štednje i privlačenju više stranih direktnih i portfolio investicija; • olakšavanju dostupnosti kreditima manjim preduzećima; • omogućavanju investitorima u veća preduzeća da bolje procjenjuju perspektive preduzeća i da donose investicione odluke i glasaju na osnovu dobre informisanosti.

Pored toga, ispravno finansijskog izvještavanje bi:

• povećalo sigurnost u funkcionisanje finansijskih tržišta; • ojačalo korporativno upravljanje omogućivanjem akcionarima i javnosti da nadgledaju rad uprave; • potpomoglo transparentan i korektan process privatizacije kompanija u državnom vlasništvu.

Neophodnost kvalitetnog finansijskog izveštavanja vremenom sve više dobija na značaju. Povećava se broj finansijskih izvještaja, broj korisnika i institucija za kontrolu kvaliteta finansijskih izvještaja. Otuda potreba za uspostavljanjem koncepta kvaliteta i kontrole kvaliteta. Savremeni koncept kontrole kvaliteta podrazumijeva uvođenje standarda kvaliteta finansijskog izveštavanja, zasnovanih na principima upravljanja ukupnim kvalitetom. Realizacija kvalitetnog finansijskog izveštavanja, kao i upravljanje ukupnim kvalitetom samog izvještavanja podrazumijevaju sagledavanje i ocjenu ukupnosti obrazovanja računovodstvene profesije. U tom smislu, ukupnost koncepta kvaliteta, upravljanje kontrolom kvaliteta finansijskog izveštavanja, podizanje obrazovnog nivoa računovodstvene profesije uvažavanjem međunarodne profesionalne računovodstvene regulative iz ove oblasti, kao i njihov međusobni uticaj, predmet su detaljnije pažnje Strategije i akcionog plana za unaprijeđenje kvaliteta finansijskog izvještavanja u Crnoj Gori. Poboljšanje kvaliteta finansijskog izvještavanja pruža se i izvan specifiče oblasti računovodstva i revizije. Strategija i Akcioni plan odnose se na bolje finansijsko izvještavanje, ostvarivanje ekonomskog rasta i evropske integracije kroz usvajanje i ispunjenje relevantnih djelova acquis communautaire, kao i usvajanje najbolje međunarodne prakse i standarda.

rezultirajući gubitkom u iznosu od 67 milijardi američkih dolara, u tržišnoj kapitalizaciji. Kao posljedica, hiljade zaposlenih širom svijeta izgubilo je posao i hiljade zaposlenih i penzionisanih izgubili su značajan udio penzione nadoknade. Takođe, Parmalat je prijavio obaveze nižim nego što zaista jesu za oko 14 milijardi američkih dolara. Kao posljedica, 36 hiljada poslova u 65 zemalja stavljeni su na kocku i 5 hiljada poljoprivrednika još uvijek nijesu dobili 150 miliona američkih dolara (30 hiljada američkih dolara po poljoprivredniku).

9

II ANALIZA SITUACIJE 4 Poslije sticanja nezavisnosti u junu 2006. godine Crna Gora je ostvarila velike korake naprijed kako na političkom tako i ekonomskom području. Poslije intenzivnog političkog procesa u oktobru 2007. godine usvojen je novi Ustav, a u tom istom mjesecu potpisan je i Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sa EU koji predstavlja značajan formalni korak na putu uključivanja zemlje u EU. Istovremeno, redovni izveštaj Evropske komisije o napretku zemalja kandidata s početka novembra ove godine govori o značajnom napretku kojeg je Crna Gora napravila u poslednjoj godini u cilju ispunjavanja kopenhaških kriterijuma. U tom izveštaju su jasno identifikovani i brojni izazovi na koje će biti potrebno odgovoriti u narednom periodu. Izazovi se odnose na jačanje demokratskih institucija, uključujući nastavak reforme sudskog sistema i primjenu mjera za prevenciju i suzbijanje korupcije, kao i sveobuhvatne reforme u pravcu harmonizacije politika i zakonskih propisa; te jačanje ograničenih administrativnih kapaciteta za implementaciju zakonskog i regulatornog okvira.

Nedavno ostvareni rezultati na političkom polju oslanjaju se na dobru reputaciju zemlje u pogledu procesa tranzicije u toku poslednje dekade. U tom periodu Crna Gora je sa uspjehom položila temelje za tržišnu ekonomiju, ojačala demokratske institucije uz postepeni razvoj kapaciteta u javnoj upravi koji će se baviti političkom i ekonomskom transformacijom. Zahvaljujući tim naporima, zemlja je obnovila makroekonomsku stabilnost čiji je oslonac predstavljalo uvodjenje njemačke marke krajem 1999. godine, a kasnije eura, kao jedinog platežnog sredstva. Euroizacija nacionalne privrede praćena stabilno vođenim javnim finansijama te strukturnim promjenama u oblasti cjenovne i trgovinske liberalizacije, privatizacije te brojnih drugih reformi bili su osnov za podsticanje privrednog rasta. Posle relativno niskih stopa privrednog rasta ostvarenih u prvim godinama ove decenije, u poslednje dve godine one su se povećale na preko 7% godišnje. Visok privredni rast u jednom značajnom dijelu temelji se na izuzetno velikim prilivima stranih direktih investicija koji su izraženi u relativnim iznosima, kao učešće u BDP, među najvišim u svijetu. Visok privredni rast praćen je jačanjem fiskalnog položaja zemlje. Crnogoske javne finansije u posljednje dvije godine bilježe suficit u visini od preko 3% BDP, a javni dug zemlje i dalje ostaje relativno nizak. Otvaranje procesa restitucije tokom 2004. godine u narednom periodu uticaće na nivo javnog duga iako nedavni amandmani na odgovarajući zakon ograničavaju tu komponentu duga na najviše 5 procentnih poena BDP posmatrane godine, ali će se istovremeno ino javni dug smanjiti usljed prijevremenih otkupa.

Crna Gora je danas mala otvorena ekonomija sa BDP po glavi stanovnika od 4057,51 eura za 2007. godinu, dok je za 2006. godinu BDP po glavi stanovnika iznosio 3443 eura. To znači da je njezin BDP po stanovniku na nivou, odnosno nešto veći nego u većini drugih zemalja Zapadnog Balkana, ali ipak još uvjek značajno ispod nivoa novih članica EU, izuzimajući Bugarsku i Rumuniju. Zemlja je trenutno u procesu pridruživanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO) i postala je članica Centralnoevropskog sporazuma o slobodnoj trgovini (CEFTA) koji je, krajem 2006, proširen na zemlje Jugoistočne Evrope i kojim se garantuje slobodna trgovina za oko

4 Dio poglavlja koji se odnosi na analizu situacije preuzet je iz sljedećih dokumenata: Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru 2007-2010, Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI), Bilteni Ministarstva finansija. Pojedini podaci su ažurirani.

10

90% industrijskih proizvoda. Kao odraz činjenice da je mala, ekonomija je dosta usko bazirana. Uspjesi Crne Gore ostvareni kako u dijelu stabilizacije privrede tako i u različitim segmentima strukturnih reformi uporedo sa, nakon sticanja nezavisnosti, brzim učlanjenjem zemlje u Međunarodni monetarni fond i Svjetsku banku početkom 2007. godine imali su pozitivan odraz i na međunarodnim finansijskim tržištima. Državni kreditni rejting Crne Gore je kod jedne od vodećih rejting agencija Standard & Poor’s 2007. godine je poboljšan sa BB na BB+. Takođe, 21. januara 2008. godine kreditna rejting agencija Standard & Poor’s iz Londona, potvrdila je dugoročni (BB+) i kratkoročni (B) kreditni rejting Crnoj Gori. U isto vrijeme, potvrđen je AAA rejting koji se odnosi na prenos i ocjenu konvertabilnosti, tako da je cjelokupno stanje u zemlji potvrđeno kao stabilno. U Crnoj Gori nema institucionalnih ograničenja za djelovanje međunarodnih kreditnih agencija, a kako je navedeni kreditni rejting države jedan od preduslova da se međunarodne rejting agencije aktivnije uključe u tržište pravnih lica u zemlji, u tom smislu treba podstaknuti njihovo djelovanje i na tržištu Crne Gore. Sveobuhvatni strateški prioritet Crne Gore su evroatlanske integracije, odnosno integracije u EU. Pored jasnog političkog opredjeljenja otvorenost i značajna povezanost crnogorske ekonomije sa ekonomijom EU i zemljama regiona čini takvo opredjeljenje i ekonomski potpuno logičnim. Dugoročno stabilna i konkurentna ekonomija predvidivih pravila igre je garant razvoja istinske tržišne privrede koja se zasniva na slobodnoj razmjeni svojinskih prava u cilju ispunjavanja jednog od kopenhaških kriterijuma pridruživanja EU. Naime, u pogledu regulisanja privrednog, finansijskog sektora i tržišta kapitala, Crna Gora je i prije sticanja nezavisnosti imala sopstvena zakonodavna, sudska i regulativna ovlašćenja, tako da samo sticanje nezavisnosti nije imalo značajnog uticaja na regulatorni okvir i institucionalni kapacitet koji bi se primijenio na finansijsko izvještavanje Takođe, reforme za poboljšanje fleksibilnosti poslovnog ambijenta i tržišta rada započete su u posljednjih nekoliko godina. Vlada je usvojila nove zakone: zakon o privrednim društvima, zakon o radu, zakon o svojinsko-pravnim poslovima, stečaju i sigurnim transakcijama u cilju kreiranja povoljnijeg poslovnog ambijenta. Institucionalni okvir za kontrolu banaka je takođe ojačan u proteklih nekoliko godina uvođenjem novih propisa o licenciranju banaka, minimalnim kapitalnim zahtjevima, klasifikaciji i obezbjeđenju aktive i velikoj izloženosti. Crna Gora je napravila značajan napredak i po pitanju makroekonomskih i strukturalnih reformi. Sa implementacijom reforme valutne i fiskalne politike Crna Gora je uspješno kotrolisala inflaciju i uspostavila makroekonomsku stabilnost. 2.1. Finansijski sektor u Crnoj Gori Razvoj svih segmenata finansijskog sektora je, uz privatnu svojinu i preduzetništvo, osnova koncepta tranzicije u Crnoj Gori, koja se zasniva na ideji slobodnog tržišta uz minimalnu državnu intervenciju. Razvoj sektora je baziran na međusobnoj

11

konkurenciji s namjerom onemogućavanja postojanja centralizacije i monopolizacije u ovoj oblasti. 5 Crnogorski finansijski sektor sastoji se od bankarskog sektora (11 banaka), tržišta kapitala (8 investicionih fondova, 32 berzanskih posrednika, od kojih 9 brokersko – dilerskih kuća i preko 300 kompanija na listiranom i slobodnom tržištu), sektora osiguranja (10 osiguravajucih društava) kao i lizing kompanija (4 lizing kuće i 3 banke koje pružaju usluge lizinga). Dalje jačanje regulatornog i nadzornog okvira za finansijske institucije i tržište u skladu sa EU pravom i praksom ključni su prioriteti Crne Gore u oblasti finansijskih usluga, uključujući sektor bankarstva, osiguranja i tržišta kapitala. Finansijski sektor će detaljnije biti obrađeni u narednom poglavlju.

2.2. Opšta pravna osnova za finansijsko izvještavanje i reviziju Zakonom o privrednim društvima definisani su subjekti koje mogu obavljati privredne aktivnosti u Crnoj Gori, i to: (1) preduzetnici, (2) ortačko društvo, (3) komanditno društvo, (4) društvo sa ograničenom odgovornošću, (5) akcionarsko društvo i (6) djelovi stranih kompanija. Zakon definiše pravila i zahtjeve uspostavljanja, rada i prestanak raznih vrsta subjekata. Za društva sa ograničenom odgovornošću i akcionarska društva, Zakon definiše prava i obaveze akcionara, obaveze i odgovornosti društva i njegovih organa. Takođe, Zakonom o privrednim društvima i Zakonom o računovodstvu i reviziji definisani su osnovni zahtjevi za finansijsko izvještavanje i reviziju pravnih lica (akcionarskih društava, društava sa ograničenom odgovornošću i dijelova stranih kompanija), dok su dodatni zahtjevi za finansijsko izvještavanje i reviziju subjekata u finansijskom sektoru propisani od strane regulatora. . Sljedeća tabela daje prikaz opšte pravne osnove za važne elemente finansijskog izvještavanja i revizije pravnih lica:

Osnovni elementi Pravna osnova Priprema finansijskih iskaza i primjenjeni okvir finansijskog izvještavanja (priznavanje i mjerenje)

Član 3 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005): sva pravna lica (uključujući i djelove stranih kompanija) pripremaju finansijske iskaze u skladu sa MSFI

Prezentiranje finansijskih iskaza (objelodanjivanje, formati)

Član 3 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005): priprema finansijskih iskaza u skladu sa MSFI (koje je proglasio IASB za pripremu finansijskih izvještaja u skladu sa MSFI (standardni obrasci u formi smjernica koje je izdao IAAM)

Komponente finansijskih iskaza (bilans stanja, bilans uspjeha, izvještaj o novčanim tokovima, izvještaj o promjenama na kapitalu i menadžment izvještaj)

Nema eksplicitno definisanih zahtjeva, ali su oni sadržani u okviru MRS/MSFI (uglavnom MRS 1). Menadžment izvještaj koji je potreban u skladu sa acquis nije uključen.

Odgovornost za pripremu finansijskih iskaza Član 8 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005): finansijski iskaz mora biti potpisan od strane

5 Nacionalni program za integraciju Crne Gore u EU (NPI) za period od 2008-2012

12

odgovornih lica određenih opštim aktom pravnog lica i od strane menadžera odjeljenja za finansije i računovodstvo.

Zakonska revizija finansijskih iskaza Član 12 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005.): akcionarska društva i društva sa ograničenom odgovornošću iznad određene veličine, kao i banke i ostale finansijske institucije dužne su da izvrše reviziju svojih finansijskih izvještaja u skladu sa MSR , IFAC i Etičkim kodeksom; Član 47 Zakona o privrednim društvima (2007): sva akcionarska društva moraju izvršiti reviziju svojih finansijskih izvještaja prije generalne skupštine akcionara; Član 96 Zakona o bankama (2008): nezavisna eksterna revizija obavlja se u skladu sa smjernicama Centralne banke i MSR.

Usvajanje finansijskih izvještaja Član 35 stav 2 Zakona o privrednim društvima (2007): generalna skupština akcionarskog društva usvaja odluku o raspodjeli profita [i usvajanju finansijskih izvještaja]

Objavljivanje finansijskih iskaza Član 6 Zakona o računovodstvu i reviziji (2005): pravna lica dostavljaju finansijske izvještaje Centralnom registru Privrednog suda najkasnije do 30. juna nakon završetka finansijske godine, zajedno sa mišljenjem revizora; Član 28 stav 7 Zakona o privrednim društvima (2007): akcionarska društva dostavljaju finansijske izvještaje zajedno sa revizorskim izvještajem Član 71 stav 3 Zakona o privrednim društvima (2007): društva sa ograničenom odgovornošću dostavljaju finansijske izvještaje u roku od 60 dana od završetka kalendarske godine.

* tabela je preuzeta iz ROSC izvještaja i ažuriranim promjenama Zakona o privrednim društvenima, koji je usvojen i objavljen u decembru 2007. godine.

2.3. Zahtjevi za računovodstveno i revizorsko izvještavanje

Sljedeća tabela daje pregled zahtjeva za opšte finansijsko izvještavanje, reviziju i objavljivanje za svaku vrstu društva: Vrsta subjekta Okvir

finansijskog izvještavanja za

pojedinačne finansijske izvještaje

Standardi finansijskog

izvještavanja za konsolidovane

finansijske izvještaje

Zakonska revizija

(neophodna po zakonu)

Objavljivanje finansijskih izvještaja

Društva sa ograničenom odgovornošću

MSFI je neophodan. Ukoliko je godišnji prihod < € 500,000 MSFI se zahtjeva kao obračun po gotovinskoj realizaciji.

Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznačeni (Vjerovatno MSFI)

Samo 2 od sljedećih kriterijuma su ispunjeni: 1) Ukupna aktiva > 2 miliona € 2) Godišnji prihod > 4 miliona €

Da. Centralni registar Privrednog suda

13

3) Prosječan broj zaposlenih > 50

Akcionarska društva

MSFI je neophodan.

Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznačeni (Vjerovatno MSFI)

Da, bez obzira na veličinu.


Dijelovi stranih kompanija

MSFI je neophodan.

Nije dostupno Ne Ne

Banke MSFI je neophodan u kombinaciji sa

posebnim propisima.

Kriterijumi o konsolidaciji nijesu posebno naznačeni (Verovatno MSFI)


Da, uz dostavljanje Centralnoj banci i Centralnom registru

Osiguravajuća društva

Opšti računovodstveni

plan, Zakon o osiguranju i

Zakon o računovodstvu

(2004)




Investicioni fondovi

MSFI je neophodan




* tabela je preuzeta iz ROSC izvještaja Zakon o računovodstvu i reviziji iz 2002. godine nije bio usklađen sa važnim elementima fundamentalnog acquis-a o finansijskom izvještavanju i reviziji (četvrta, sedma i osma Direktiva Zakona o kompanijama). Na primjer, zakon nije obuhvatao zahtjeve za menadžement izvještaje, već je koristio različite kriterijume veličine za izuzeće od zakonske revizije i nije sadržao zahtjeve o odobrenju i registraciji revizorskih društava. Opcije u okviru acquis-a koje bi omogućile proporcionalno finansijsko izvještavanje, poput ograničenja u objelodanjivanju za mala i srednja preduzeća, takođe nisu bile upotrijebljene u potpunosti. Acquis u vezi sa finansijskim izvještavanjem i revizijom značajno su napredovali u posljednjih nekoliko godina. Novi Zakon o računovodstvu i reviziji je donešen u novembru 2005. godine, nije usaglašen sa acquis-em sa pitanjima poput priprema menadžement izvještaja (Četvrta, Sedma i Direktiva o transparentnosti), polugodišnjeg izvještavanja za kotirane kompanije (Direktiva o transparentnosti), elektronsko objavljivanje finansijskih iskaza (Prva Direktiva), odobravanje i registracija revizorskih društava (Osma Direktiva) i priprema konsolidovanih računa (Sedma Direktiva). 6 6 Izvještaj o poštovanju standarda i propisa (ROSC)

14

Zakonom o računovodstvu i reviziji propisano je da sva pravna lica (oko 15.000) u Crnoj Gori koriste MSFI za pripremu svojih godišnjih finansijskih izvještaja. MSFI okvir za finansijsko izvještavanje je razvijen za opšte finansijske izvještaje kotiranih kompanija i sadrži neke složene računovodstvene tretmane i zahtjeve za detaljno objelodanjivanje. Takođe, Zakon o računovodstvu i reviziji dozvoljava stranim kvalifikovanim revizorima da postanu licencirani revizori u Crnoj Gori, što je u skladu sa fundamentalnim slobodama acquis-a, ali i odraz dobro shvaćenog sopstvenog interesa u usklađivanju ponude i potražnje za revizijom. U tom smislu, Zakon definiše sankcije u pogledu revizorskih izvještaja koje potpisuju nelicencirani revizori i po pitanju revizija koje nisu sprovedene u skladu sa zakonom, MSR i Etičkim kodeksom. Istovremeno, u toku je izrada Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o računovodstvu i reviziji, u cilju unaprijeđivanje računovodstvene i revizorske prakse u Crnoj Gori, omogućivanje jasno definisane i transparentne procedure sertifikacije računovođa i licenciranja revizora u Crnoj Gori, kao i uskladjivanje sa međunarodnim standardima i praksom. Zakon će generalno biti usaglašen sa zahtjevima Evropske unije, uloženi su maksimalni napori da se usaglasi sa direktivama i politikama Evropske unije, što, međutim, nije bilo u potpunosti moguće, imajući u vidu trenutnu fazu u kojoj se računovodstvo i revizija u Crnoj Gori nalaze. Treba imati u vidu da su direktive i politike Evropske unije izrađene za zemlje članice koje već godinama posluju u skladu sa principima tržišne ekonomije i da je računovodstvena i revizorska praksa u tim zemljama vrlo razvijena.

2.3.1 Polazne tačke

U cilju jačanja zakonskog i institucionalnog okvira NSC-a vođen je polaznom tačkom, acquis communautaire, dopunjenim Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja (MSFI), Međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS), Međunarodnim standardima o reviziji (MSR) i dobrim međunarodnim iskustvima. Prema tome, činjenica da NSC koristi IFRS standarde kao polaznu tačku ne znači da MSFI su pogodni za sve kompanije. NSC ne koristi ove standarde kao savršenu polaznu tačku, ali se potrudio da iskoristi ove standarde kako bi dopunio acquis communautaire u slučajevima gdje nije dovoljno specifičan.

2.3.2 Acquis communautaire

Važnost acquis communautaire za Crnu Goru je dvostruk. Prvo, predstavlja visoko kvalitetan model za uređenje oblasti računovodstva i revizije, koji se može primijeniti na zemlje različitih karakteristika. Drugo, usvajanjem acquis communautaire, koji se odnosi na računovodstvo i reviziju, podržava cilj Crne Gore da postane članica EU. U tom pogledu dva faktora uticala su na NSC prilikom stvaranja ove strategije i akcionog plana. Prvo, uzimajući u obzir sprovođenje, očekuje se da će Crna Gora morati da pokaže da ne primjenjuje samo acquis communautaire u zakonu (zakonski okvir) već i da Crna Gora preuzima mjere koje će osigurati da je acquis communautaire stvarno primijenjen (institucionalni okvir).

15

Drugo, NSC je primijetio da ne postoje nacrti (planovi) kako da se primijeni i sprovede acquis communautaire, pa se, u tom pogledu, osvrće se na iskustvo postojećih zemalja članica EU. Stvaranje visoko kvalitetnog regulatornog i institucionalnog okvira za računovodstvo i reviziju zahtijeva reforme u crnogorskom zakonodavnom okviru, institucijama, kao i promjene u računovodstvenoj, revizijskoj i poslovnoj kulturi. Ova Strategija i Akcioni plan predviđaju reformske aktivnosti, koje će biti u potpunosti razvijene, a istovremeno uzimajući u obzir mogućnost Crne Gore da isprati ove aktivnosti (kroz sposobnost i sredstva). Reformske aktivnosti koje, iako su izazovne, mogu se sprovesti u kratkoročnom do srednjeročnom periodu. 2.3.3. Međunarodni standardi i njihova primjena na mala i srednja preduzeća Primjenom MRS standarda omogućava se propisivanje osnove za prikazivanje (prezentovanje) finansijskih izvještaja opšte namjene, radi obezbjeđivanja uporedivosti finansijskih izvještaja preduzeća, kako sa njihovim finansijskim izvještajima za predhodne periode, tako i sa finansijskim izvještajima ostalih preduzeća. Međutim, da bi se postigao ovaj cilj Međunarodni računovodstveni standardi daju smjernice u vezi sa njihovom strukturom, postavljaju minimalne zahtjeve u vezi sa sadržajem finansijskih izvještaja, a takođe postavljaju i opšta načela koja treba zadovoljiti u finansijskim izvještajima. Opšta načela koja treba zadovoljiti u finansijskim izvještajima su:

- pošteno (fer) prikazivanje, - poštovanje usvojenih računovodstvenih politika, - načelo stalnosti, - načelo nastanka poslovnog događaja, - doslednost u prikazivanju, - značajnost i grupisanje, - prebijanje, - obavezno prikazivanje uporednih informacija.

NSC se slaže sa ROSC preporukama da su Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja (MSFI) i Međunarodni standardi o reviziji (MSR) generalno od značaja za javni interes subjekata, kao i da je njihova primjena je prilično nezgodna za većinu malih i srednjih preduzeća, iz razloga što se poslovanje privrednih subjekata odvija se ne samo u složenom okruženju, već i u specifičnim uslovima, jer vrsta djelatnosti i veličina subjekta određuju njegovu specifičnost i problematiku poslovanja. Upravo iz toga razloga revizorska profesija je, uočila kako primjena pojednih standarda nije relevantna s obzirom na specifičnosti u poslovanju različitih preduzeća, banaka, osiguravajućih društava i drugih institicija. Pri tome veličina pravnog subjekta nije presudan kriterijum, već kvalitativno obilježje koje utiče na obim i strukturu revizorskog ispitivanja, kao i korišćenje revizorske metodologije. Posebno se ističe malo preduzetništvo koje obilježava najčešće upravljanje od strane vlasnika pojedinca koji ima potpunu kontrolu nad poslovanjem, kao i nedovoljan broj zaposlenih, a samim tim nedovoljno razgraničenje (podjelu) dužnosti.

16

Naime, mala preduzeća imaju svoje specifičnosti, koje se bez obzira na kvantitivna određenja koja se mogu primijeniti i na neka srednja preduzeća. Za primjenu metodoloških postupaka u reviziji nije ni bitno razvrstavanje prema kvantitivnim obilježljima, već su važnija kvalitativna obilježja koja mogu uticati na odstupanje od postupaka i metoda predviđenih Međunarodnim standardima revizije (MSR). Mala preduzeća, dakle obilježavaju neke činjenice i postupci koji se mogu svrstati u nekoliko bitnih odrednica. Najčešće se pominju sljedeća obilježja:

- nezavisnost vlasništva, - aktivno rukovođenje i upravljanje preduzećem od strane jednog ili manjeg broja pojedinaca, i

- relativno mali obim poslovanja. Odvijanje poslovanja u malim razmjerama ima svoje prednosti, ali i nedostatke. Prednosti su te što su mala preduzeća svrstavaju u posebnu kategoriju, vrlo privlačnu sa aspekta zarade i ostvarivanje profita. Uglavnom su vlasnici preduzeća i kreatori poslovne politike u skladu sa kojom i vode preduzeća, profit raspoređuju prema potrebama, obavljaju poslove koje vole i identifikuju se sa poslom i preduzećem čiji su vlasnici, preduzetnici i menedžeri. Uglavnom samostalno donose odluke ili postoji jedan nivo menadžmenta, tako da je u tom smislu koordinacija i odnos prema zaposlenima veoma blizak. Osim prednosti postoje i određena ograničenja koja rezultiraju slabostima u vođenju malih preduzeća. Slabosti su uglavnom vezane za mogućnosti specijalizacije, nedostatak finansijskih sredstava, što ima za posledicu relativno mali broj zaposlenih i slabo razgraničenje dužnosti. U računovodstvenom iskazu to se može odraziti na netačnost podataka i informacija koje su predmet revizije.

Kvantitivna i kvalitativna obilježja malih preduzeća uglavnom ne zahtijevaju razvijen sistem internih kontrola, a zbog relativno malog broja zaposlenih ograničava se mogućnost razgraničenja dužnosti. Dnevne kontrole od strane vlasnika-manadžera mogu biti vrlo korisne i efikasne zbog njegovog ličnog interesa za očuvanje imovine, ocjene poslovanja i kontrole poslovnih aktivnosti. Vlasnik-menadžer ima glavnu ulogu i direktnu kontrolu nad svim odlukama, kao i mogućnost da interveniše lično u svako vrijeme što je važna činjenica u upravljanju malim preduzećem. Takav oblik kontrole može nadoknaditi slab interni kontrolni sistem, ali se i dominirajuća pozicija vlasnika-menadžera može zloupotrijebiti, povećavajući rizik od prevara i ne tačnoga prikazivanja u finansijskim iskazima. 7 Takođe, u slučaju objavljivanja Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI) za mala i srednja preduzeća, Crna Gora će ih prihvatiti i uključiti u svoj sistem. Takođe, revizorski izvještaji predstavljaju završni čin u radu eksternih revizora, njihova vrijednost ne zavisi samo od toga da li su prilikom njihovog sastavljanja poštovani određeni zahtjevi, već i da li je ispitivanje, na osnovu koga se sastavljaju, izvršeno u skladu sa standardima revizije. Standardi treba da omoguće što bolje poslovanje revizorskih kuća, kao i preduzeća u kojima vrše reviziju - poboljšanjem efikasnosti poslovanja i smanjenjem troškova, većom ažurnošću i drugo. Međunarodni standardi su posebno značajni, jer bi njihova primjena omogućila upoređivanje izvještaja iz naše zemlje sa izvještajima iz inostranstva i lakšu

7 Časopis „Računovodstvo, revizija i finansije“, broj 9- Institut računovođa i revizora Crne Gore

17

međunarodnu komunikaciju. Njihova primjena omogućava postizanje i održavanje jednoobraznog visokog kvaliteta revizorskog rada kroz njihovu praktičnu i teorijsku obučenost, da reviziju mogu obavljati sa pažnjom i profesionalnim rasuđivanjem.

2.3.3.1. Primjena standarda u Crnoj Gori

Međunarodni standardi su godišnje izdanje, koji su prvi put na našem jeziku objavljeni 1998. godine. Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja, Međunarodni računovodstveni standardi i Međunarodni standardi revizije (MSR) usvojeni su Zakonom o računovodstvu i reviziji Crne Gore iz 2002. godine, a njihova primjena je potvrđena Zakonom o računovodstvu i reviziji iz 2005. godine. Standardi su prevedeni i objavljeni od strane Saveza računovođa i revizora Crne Gore, kao članice IFAC-a i ugovora o Konzorcijumu, kojem je Vlada Crne Gore, zajedno sa Institutom sertifikovanih računovođa Crne Gore, nosilac ugovora i Ekonomskim fakultetom, prenijela javna ovlašćenja za obavljanje poslova u vezi sa računovodstvom i revizijom. Takođe, Saveza računovođa i revizora Srbije redovno prati izmjene i dopune i vrši godišnja prilagođavanja istih, koji su dostupni i koriste se u Crnoj Gori. IFAC-ov etički Kodeks za profesionalne računovođe (revidiran) objavljen je u martu 2007. godine od strane Instituta sertifikovanih računovođa Crne Gore, dok su Međunarodni računovodstveni standardi za javni sektor objavljeni su u oktobru 2007. godine i dostupni svim zainteresovanim. Međunarodni standardi interne revizije objavljeni su u decembru 2006. godine, a priručnik za primenu procedura interne revizije u 2007. godini.

Istovremeno, literatura za sticanje profesionalnih zvanja u računovodstvu je u skladu sa programima i procedurama ACCA, a propisana i ROS-om 31 u Srbiji, kao i Crnogorskim obrazovnim standardom

2.4. Korisnici izvještaja

U uslovima tržišne privrede raste značaj revizije i ona dobija svoj pun smisao. Korisnici finansijskih izvještaja jedino na ovaj način mogu dobiti potpune informacije o preduzeću, jer svaki od izvještaja sa svog aspekta daje sliku o pojedinim transakcijama, dok set ovih izvještaja daje jedinstvenu sliku o poslovanju preduzeća. Ukoliko se obezbijedi da izvještaji revizije budu javno dostupni, za njih su zainteresovani: akcionari (vlasnici), kreditori preduzeća, poslovni partneri, zaposleni, kupci, berze, država i šira javnost. Revizori potvrđuju da su računovodstveni iskazi realno i istinito iskazani, što omogućuje vlasnicima da donose valjane poslovne odluke u domenu upravljačkih funkcija. Vlasnici da se uvjere da menadžment preduzeća upravlja tako da na najbolji način ostvaruje njihove poslovne interese - da iskazana dobit bude što veća i da se što realnije utvrdi rizičnost njihovih ulaganja. Odluku o izboru i razrješenju revizora donosi Skupština akcionara (u akcionarskim društvima), a revizorski izvještaj je njima adresovan. Zaposleni bi mogli da koriste podatke iz izvještaja revizije za procjenu sigurnosti svojih radnih mesta, kroz visinu iskazane dobiti (naročito kroz njeno kretanje iz

18

godine u godinu), kao i kvalitet iskazanih poslovnih sredstava koje preduzeće iskazuje u bilansu stanja. Potvrda revizora o realnosti i istinitosti iskazanih računovodstvenih iskaza bi pomogao poslovnim partnerima da planiraju svoju buduću poslovnu saradnju. Revizorski izvještaji bi pružili učesnicima u transakcijama na berzi pouzdanu osnovu za donošenje poslovnih odluka. Računovodstveni iskazi treba da obezbjede nezavisne i stručne potvrde da su podaci u računovodstvenim iskazima objektivni i istiniti i na taj način snadbiju korisnike potrebnim informacijama, uklone određene poremećaje i primjenom Međunarodnih računovodstvenih standarda uporedivim sa stranim finansijskim izvještajima.

2.5. Dobra međunarodna iskustva Konačno, NSC je iskoristio primjere dobrog međunarodnog iskustva kao korisne preporuke za razvoj Strategije i Akcionog plana, i . iskoristio to znanje da bi shvatio: • Kako su zemlje EU usvojile i primijenile acquis communautaire; • U oblastima gdje je acquis communautaire previše opšt (npr. veza između izvještavanja o porezu na prihod i godišnjih računa), koji pristup se smatra kao dobro međunarodno iskustvo. 2.6. Osnovne računovodstvene i revizorske Direktive Četvrta Direktiva koja ima za cilj ujednačavanje nacionalnih propisa članica EEZ o polaganju računa i finansijskom izvještavanju, od posebnog je značaja. Nacionalni propisi članica EEZ, koji su se razlikovali kao posledica različitog pravnog poretka i političke volje države članica, onemogućavali su uporedivost finansijskog informacija, što je preduslov slobodnog kretanja kapitala. Otuda i potreba propisivanja minimalnih zahjeva za sve članice u pogledu obaveznih bilansnih šema, sadržine dopunskih izvještaja, ujednačavanja principa procijenjivanja, vršenja kontrole godišnjih računa i njihovog objavljivanja. Predmet ujednačavanja su: a) godišnji zaključak koji čine: bilans, račun dobika i gubitka i aneks i (b) izvještaj o poslovanju. Godišnji zaključak treba da bude sačinjen tako da pruža vjernu sliku imovine, obaveza, finansijske situacije i finansijskog rezultata. U Direktivi se detaljno izlažu: • struktura bilansa (stanja) u dvije verzije; • kriterijumi za deklarisanje veličine preduzeća i uslovi za pravo preduzentiranja skraćenog bilansa; • struktura računa dobitlka i gubitka u tri verzije; • pravila procijenjivanja • sadržina aneksa; • sadržina izvještaja o poslovanju; • sadržina izvještaja o korporativnom upravljanju; • objavljivanje godišnjih računa; • kontrola godišnjih računa.

19

Sedma direktiva o Konsolidovanim računima (83/349/EEC): Ova direktiva koordiniše nacionalne zakone o konsolidovanim računima i definiše okolnosti pod kojim se konsolidovani računi izrađuju. Matična kompanija i sve filijale u vlasništvu trebaju biti konsolidovane gdje matična kompanija ili jedna ili više filijala su formirane kao kompanija sa ograničenom odgovornošću. Statutarna direktiva revizije: Ova direktiva (poznata kao “nova osma EU Kompanije zakonska direktiva”) koja je zamijenila postojeću Osmu direktivu (84/253/EEC), objašnjava odgovornosti statutornih revizora i postavlja određene etičke principe kako bi osigurala objektivnost i nezavisnost. Direktiva uvodi zahtjev više nego preporuku za spoljnu garanciju kvaliteta, osigurava snažan javni nadzor nad revizorskom profesijom i poboljšava kooperaciju između nadzornih organa u EU. Uzimajući u obzir ovu direktivu NSC je mišljenja da treba predložiti dalje reformske aktivnosti u nekoliko oblasti gdje skoro usvojeni crnogorski zakon o reviziji se razlikuje od direktive. Preporuka 2001/256/EC o kvalitetnoj sigurnosti za statutarnu reviziju: Preporuka određuje minimalne standarde za sisteme spoljašne kvalitetne sigurnosti za statutarnu reviziju u EU. Cilj kvalitetne sigurnosti je da obezbijedi da se statutarna revizija obavlja u skladu sa ustanovljenim revizorskim standardima i da revizori poštuju etička pravila, uključujući nezavisnost. 2.7. Objavljivanje i kontrola ispravnosti dostavljanja finansijskih izvještaja

Transparentnost i objavljivanje podataka je od izuzetne važnosti za efikasno korporativno upravljanje, kao i za samo funkcionisanje tržišta kapitala. Naime, da bi investitori bili u mogućnosti da procijene perspektivu preduzeća i donesu investicione odluke neophodno je da imaju regularan i pravovremen pristup pouzdanim i uporedivim informacijama. Takođe, transparentnost i objavljivanje podataka je i osnova za tržišno orjentisan nadzor nad radom preduzeća, jer omogućava akcionarima i javnosti da procjenjuju rad menadžmenta preduzeća, što ima uticaja na njihovo investiciono ponašanje. 8 Stoga, Zakonom o računovodstvu i reviziji uređeno je objavljivanje finansijskih izvještaja od strane akcionarskih društava i društava sa ograničenom odgovornošću, ali na nekonzistentan način. Pravna lica su obavezna da podnose godišnje finansijske i revizorske izvještaje Centralnom registru Privrednog suda (CRPS) najkasnije do 30. juna tekuće godine za prethodnu godinu. Dostavljanje finansijskih iskaza CRPS-u vrši se u cilju njihove transparentnosti, obavještavanjem zainteresovanih pravnih i fizičkih lica preko web sajta i omogućavanjem uvida u iste. Takođe, zakonska regulativa iz oblasti računovodstva i revizije podrazumijeva da kontrolu urednog i blagovremenog dostavljanja iskaza, kao i izvještaja revizora Centralnom registru Privrednog suda, vrši nadzorni organ - Ministarstvo finansija. Shodno tome, Ministarstvo finansija je, uz konsultantsku pomoć Bearing – Pointa, a u skladu sa Zakonom o računovodstvu i reviziji, tokom avgusta mjeseca 2007. i 2008. godine izvršilo kontrolu ispravnosti i kvaliteta dostavljenih finansijskih iskaza

8 Priručnik korporativnog upravljanja za Crnu Goru

20

akcionarskih društava i društava sa ograničenom odgovornošću, u zakonom propisanom roku za 2006, odnosno 2007. godinu. Prilikom kontrole, provjeravano je da li su privredna društva, dostavili finansijske iskaze, kao i izvještaje revizora u skladu Zakonom, i međunarodnim računovodstvenim standardima. Shodno tome, ocjenjivani su sledeći kriterijumi:

1) da li su finansijski iskazi dostavljeni, Centralnom registru Privrednog suda, u zakonom propisanom roku (30. jun tekuće godine za predhodnu godinu);

2) da li su finansijski iskazi u skladu sa Međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS);

3) da li su akcionarska društva, koja su obaveznici revizije, kao i društva sa ograničenom odgovornošću koja ispunjavaju uslove propisane stavom 2 člana 12 Zakona o računovodstvu i reviziji, dostavili potpisane revizorske izvještaje;

4) da li je izvještaj revizora sa rezervom ili bez rezerve; 5) da li su svi finansijski iskazi dostavljeni potpisani i pečatirani od strane

odgovornog lica; 6) koje su revizorske kuće, odnosno njihovi revizori ili nezavisni licencirani

revizori, radili izvještaje; Ministarstvo finansija je predhodne godine, nakon sprovedene kontrole, zahtijevalo ispravku uočenih nepravilnosti i uputilo upozorenje privrednim društvima kod kojih su utvrđene nepravilnosti uz obavezu poštovanja zakonskih i drugih pravila finansijskog izvještavanja, dok je za ovu godinu predviđeno izvršavanje konkretnih sankcionih postupaka. Kako bi se unaprijedila regulativa u ovoj oblasti, kao i krug obaveza za čije će prekršaje biti predviđene kaznene mjere, u proceduri je donošenje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o računovodstvu i reviziji. Pored navedenog, Ministarstvo finansija planira skoro uvođenje, odnosno sistematizaciju mjesta inspektora za oblast računovodstva i revizije, čiji će zadatak biti kontrola primjena navedenog zakona, kao i pokretanja prekršajnog postupka. Navedene izmjene uz druga sistemska rješenja i opšte poboljšanje privrednog ambijenta doprinijeće stvaranju efikasnijeg poslovnog okruženja, kao i boljoj kontroli finansijskog izvještavanja. 2.8. Podrška obrazovanju i razvoju računovodstvene i revisorske profesije Nema sumnje da na kvalitet finansijskih izveštaja gotovo presudnu ulogu imaju institucije za stvaranje i transfer računovodstvenih znanja, kao i profesionalne asocijacije računovođa u ulozi realizatora kontinuirane edukacije i usavršavanja računovođa. Kvalitet i kontrola kvaliteta finansijskog izveštavanja nisu statičke kategorije i vrijednosti. One podrazumevaju permanentno unapređenje oslonjeno na harmonizaciju računovodstvenog obrazovanja, standarde kvaliteta i upravljanje totalnim kvalitetom sa odgovarajućom međunarodnom profesionalnom računovodstvenom regulativom u ovoj oblasti. Aktuelne uslove poslovanja preduzeća karakterišu dinamične promjene izazvane brojnim činiocima makro i mikro okruženja, sa različitim intenzitetom delovanja. U ovim okolnostima računovodstvo, odnosno računovodstveni informacioni sistem

21

svojim outputom treba da obezbjedi računovodstvene izveštaje sa relevantnim informacionim sadržajima za različite eksterne i interne korisnike. Kvalitet finansijskih izveštaja prvenstveno je uslovljen kvalitetom stvaranja i transfera računovodstvenih znanja i profesionalnom edukacijom računovođa. Analiza ove uslovljenosti pokazuje neophodnost oslanjanja na ukupnu međunarodnu profesionalnu računovodstvenu regulativu, naročito u oblasti kvaliteta računovodstvenog obrazovanja i usavršavanja i kvaliteta finansijskog izveštavanja, ali i na neophodnost odgovorne i usaglašene aktivnosti svih nacionalnih činilaca i institucija u ovom procesu kako bi taktičko i strategijsko poboljšanje kvaliteta finansijskog izveštavanja bilo u skladu sa korisničkim zahtevima i očekivanjima.

Shodno tome, a u cilju daljeg razvoja računovodstve i revizorke profesije, kao i potrebe za daljim sticanjem znanja iz ove oblasti neophodno je redizajniranje postojećih nastavnih planova u oblasti računovodstva i revizije na univerzitetskim jedinicama koje pokrivaju ovaj segmen obrazovanja, kao i kod specijalizovanih profesionalnih udruženja i ustanova koje se bave obrazovanjem računovođa i revizora. Visoko-kvalitetno finansijsko izvještavanje i revizija se oslanjaju na obezbjeđenju efektivnog profesionalnog obrazovanja i obuke iz računovodstva i revizije. Ukupni uslovi kvalifikovanja revizora koji su definisani u Zakonu o računovodstvu i reviziji su slični uslovima acquis-a i međunarodnim obrazovnim standardima IFAC-a. Uslovi za kvalifikovanje uključuju univerzitetsku diplomu, tri godine radnog iskustva (kao računovođa) i dvije godine iskustva revizora. Broj studenata koji biraju da studiraju računovodstvo i reviziju, kao i za nove postdiplomske studije se povećava, što ukazuje na snažnu potražnju za obrazovanjem iz oblasti računovodstva. Studija koju je finansirao USAID 2005. naglašava potrebu za mlađim profesionalnim računovođama koji će dobiti modernije obrazovanje iz računovodstva koje se zasniva na tržišnoj ekonomiji kada je u pitanju sadržaj programa, način prezentiranja i sistem ispitivanja. 2.9. Izvještavanje malih i srednjih preduzeća

Postojeći zahtjevi za korišćenje MSR/MSFI od strane pravnih lica bez obzira na njihovu veličinu nije pogodno za mala i srednja preduzeća (MSP) i stvara nepotreban pritisak na nedovoljne institucionalne i profesionalne računovodstvene resurse. MSFI okvir za finansijsko izvještavanje razvijen je za opšte finansijske iskaze kotiranih kompanija i sadrži izvjesno složenije računovodstveno tretiranje i detaljne zahtjeve za objelodanjivanje. Okvir za finansijsko izvještavanje koji se primjenjuje u Crnog Gori omogućava, u principu, izvjesno ograničenje obaveze pripreme i objelodanjivanja za mala i srednja preduzeća zahtjevanjem gotovinske realizacije (cash-based accounting) za kompanije koje imaju prihode u iznosu manjem od 500.000 eura i korišćenje MSFI zasnovanih standardnih formi izvještavanja. Sva mala i srednja preduzeća koriste standardizovani ‘set obrazaca za godišnje izvještaje koji nije u potpunosti u skladu sa MSFI. Standardni obrasci koji su korišćeni bili su opisani kao ‘obrasci propisani na osnovu člana 3 Zakona o računovodstvu i reviziji i člana 22 IV EU Direktive br.

22

78/660/EEC’. Ovi obrazsci uključuju standardizovane strukture bilansa uspjeha, bilansa stanja, iskaza o gotovinskim tokovima i iskaz o promjenama u vlasništvu. Takođe se pozivaju na napomene uz finansijske iskaze koje opisuju primijenjene računovodstvene politike i analitičko pojašnjenje materijalno važnih stavki bilansa stanja. 9 2.10. Finansijsko izvještavanje finansijskog sektora

2.10.1. Finansijsko izvještavanje banaka Zakonom o bankama se predviđa da se banke moraju osnivati kao akcionarska društva i tako moraju ispunjavati uslove za pripremu, reviziju i publikovanje finansijskih izvještaja po MSFI za akcionarska društva. Osim toga, Zakonom se predviđaju i još neki konkretni zahtjevi kao što su vođenje poslovnih knjiga u skladu sa kontnim planom koji propisuje Centralna banka i posebnim propisima, kao i publikovanje kraće verzije revizorskog izvještaja u nacionalnim dnevnim novinama. Zakonom o bankama se predviđa da banke podnose svoje finansijske izvještaje po MSFI, kao i da podnose prudencijalne izvještaje Centralnoj banci, u zakonom propisanom roku. S obzirom da su banke dužne da budu akcionarska društva, finansijski izvještaji i revizorski izvještaj takođe moraju biti javni. Imenovanje revizora banaka mora biti odobreno od strane Centralne banke. Zvanični revizor banke je dužan da prijavi Centralnoj banci svaku nezakonsku aktivnost ili neregularnost što je u skladu sa BCCI Direktivom. U ROSC izvještaju se navodi da je kvalitet finansijskih iskaza banaka, generalno dobrog kvaliteta, što se u velikoj mjeri može pripisati intenzivnoj neposrednoj (on-site) i posrednoj (off-site) kontroli koju sprovodi Centralna banka Crne Gore i eventualnom uticaju inostranih banaka koje posjeduju lokalne banke. Kvalitet finansijskih izvještaja nekoliko crnogorskih banaka uporediv je sa finansijskim izvještajima banaka ekvivalentne veličine u Evropskoj uniji, kao i da nijedna od pregledanih banaka nije imala bezrezervno mišljenje revizije. Pored toga, napomene uz finansijske iskaze su predstavljene sa objelodanjivanjem kako to zahtijevaju MSFI, uključujući informativno izvještavanje o riziku, što je stoga bilo komparativno za tu grupu u Evropskoj Uniji. Takođe, od banaka se traži da izračunaju rezerve za potencijalne kreditne gubitke u skladu sa matricom koju propisuje Centralna banka, što može dovesti do potcjenjivanja ili precjenjivanja kreditnog portfolija ako se uporedi sa Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja. Propis zahtijeva da banke izračunaju pogoršanje neobezbijeđenog dijela kredita i potraživanja. Izračunavanje se zasniva na matrici za rezervisanja koja uključuje opseg fiksnih minimalnih stopa za rezervacije za svaku kategoriju koja je zavisna od perioda kašnjenja i predstavljena je kao obaveza u bilansu stanja. Ova metodologija može biti adekvatna u prudencijalne svrhe, međutim ona nije u skladu sa MRS 39, koji zahtijeva da se rezerve za kreditne gubitke izračunavaju kao razlika između knjigovodstvenog iznosa aktive i sadašnje vrijednosti procijenjenih tokova gotovine (isključujući buduće kreditne gubitke koji se nijesu desili) diskontovane po prvobitnoj efektivnoj kamatnoj

9 Izvještaj o poštovanju standarda i propisa (ROSC)

23

stopu finasijske aktive. Banke koriste ove propise ne samo u svrhe prudencijalnog izvještavanja, već i kod pripreme finansijskih iskaza po Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja.

2.10.2. Finansijsko izvještavanje kotiranih kompanija

Za donošenje kvalitetne investicione odluke, najznačajniji osnov su, svakako, kvalitetni i pravovremeni finansijski izvještaji, usklađeni sa Međunarodnim računovodstvenim standardima (MRS), odnosno sa Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja (MSFI).

Pravovremena informacija o poslovanju kompanija, osnova je za donošenje kvalitetnih odluka o kupovini akcija, jer doprinosi smanjenu rizika i nesigurnosti prilikom investiranja. Neobjavljivanje izvještaja o poslovanju kompanija, utiče na cijenu akcija i dovodi do “insajderskog trgovanja”. U cilju unapređenja ove oblasti, između ostalog, Komisija za hartije od vrijednosti će posebnu pažnju posvetiti regulatornom okviru, koji se odnosi na sačinjavanje i objavljivanje periodičnih finansijskih i drugih izvještaja.

Naime, Izmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti propisano je da su registrovani emitenti obavezni da Komisiji dostavljaju kopiju godišnjeg računa, nakon njegovog usvajanja na skupštini akcionara, i kopiju izvještaja revizora u skladu sa zakonom. Usvojene su izmjene Pravila o kontroli poslovanja („Službeni list RCG, br. 28/07“) kojim je propisano obavezno periodično podnošenje izvještaja od strane ovlašćenih učesnika i to u rokovima: januar – mart, januar – jun, januar – septembar, januar – decembar tekuće godine, a podnose se Komisiji najkasnije u roku od 30 dana od dana isteka perioda na koji se izvještaj odnosi. U toku je izrada Pravila kojim će se propisati kvartalno i polugodišnje izvještavanje u skladu sa acquiem, međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja i međunarodnim standardima revizije. U toku je izrada Javne informacijske knjižice koja će obuhvatati podatke iz finansijskih izvještaja u skladu sa acquiem. Javna informacijska knjižica će biti dostupna na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. Investicioni i penzioni fondovi su obavezni na podnošenje mjesečnih, tromjesečnih, polugodišnjih i godišnjih izvještaja. U planu je izrada obrazaca za periodično i godišnje izvještavanje investicionih i penzionih fondova, koji će biti dostupni na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. U okviru tih obrazaca društva za upravljanje investicionim fondom i društva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondom će dostavljati podatke iz finansijskih izvještaja poslovanja društava i fondova (investicionih i penzionih).

2.10.3. Finansijsko izvještavanje osiguravajućih društava

Zakonom o osiguranju (»Službeni list RCG«, broj 78/06) propisan je cjelovit i aktivan nadzor nad subjektima osiguranja: društvima za osiguranje, društvima za posredovanje u osiguranju, društvima za zastupanje u osiguranju, odnosno zastupnika kao fizičkih lica, agencija za pružanje drugih usluga u osiguranju. U skladu sa prethodno navedenim, Zakon o osiguranju propisao je obavezu godišnjeg izvještavanja, tromjesečnog izvještavanja, kao i obavezu izvještavanja po zahtjevu regulatornog organa. U dijelu godišnjeg izvještavanja regulatornog organa, društvo za osiguranje ima obavezu sastavljanja godišnjeg finansijskog izvještaja i godišnjeg

24

izvještaja o poslovanju, sa mišljenjem ovlašćenog aktuara i izvještajem spoljnog revizora. Prethodno navedeni izvještaji razmatraju se i usvajaju na Skupštini društva nakon čega se dostavljaju regulatornom organu. U toku je izrada Pravilnika o sadržini izvještaja, obavještenja i drugih podataka koje društvo za osiguranje dostavlja Agenciji za nadzor osiguranja i o načinu i rokovima njihovog dostavljanja, kao i Pravilnika o statističkim izvještajima društva za osiguranje.

Takođe, planirana je izrada Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjeni bilansnih pozicija. U tom dijelu neophodno je ostvariti saradnju sa Institutom sertifikovanih računovođa Crne Gore, kao i sa resornim Ministarstvom, a sve u cilju kvalitetnije izrade akata u djelu primjene međunarodnih računovodstavenih standarda. Istovremeno, u cilju efikasnije kontrole, Agencija za nadzor osiguranja će inicirati izradu akta kojim bi se propisala sadržina mišljenja revizora na finansijske izvještaje.

25

3. DEFINISANJE CILJEVA I RAZVOJ STRATEGIJA 3.1. Definisanje ciljeva Ciljevi koje strategija namjerava postići postavljaju se kao sistem koji je izveden iz osnovnog cilja: Podizanje kvaliteta primjene međunarodnih standarda računovodstva i revizije do nivoa koji će povećati korisnost računovodstveno – revizorske struke i obezbjediti usklađenost sa acquis communautaire. Sistem ciljeva razvijen je kao razrada predhodno iskazanog osnovnog cilja i kao iskaz međusobne uslovljenosti različitih ciljeva. Tako postavljeni sistem ciljeva ima namjeru izraziti kompleksnost ostvarivanja postavljenog osnovnog cilja, te u isto vrijeme precizirati uopšteno definisani osnovni cilj. Sistem ciljeva na kojima se bazira Strategija i akcioni plan je sledeći:

1. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za međunarodno priznato finansijsko izvještavanje koji će uvažiti potrebe i specifičnosti Crne Gore i visok stepen usklađenosti sa EU acquis communautaire i međunarodno prihvaćenom dobrom praksom.

2. Usvojiti zdrav zakonodavni okvir za reviziju finansijskih izvještaja koji će uvažiti potrebe i specifičnosti Crene Gore i visok stepen usklađenosti sa EU acquis communautaire i međunarodno prihvaćenom dobrom praksom.

3. Razviti kapacitet institucija (stakeholder-a da implementiraju i razvijaju okvir za primjenu međunarodnih standarda računovodstva i revizije.

4. Razviti samoregulatorne i upravne mehanizme nadzora nad kvalitetom obavljanja računovodstvenih i revizorskih poslova.

5. Razvijati računovodstveno-revizorsku profesiju do nivoa zadovoljavajućeg kvaliteta i visoke primjene etičkih standarda i kodeksa ponašanja.

6. Uspostaviti mehanizme djelovanja tržišne discipline na kvalitet finansijskog izvještavanja.

7. Razviti poznate i uvesti nove oblike međunarodne saradnje u ostvarivanju tehničke pomoći i uključenja u rad relevantnih tijela koja se bave računovodstveno – revizorskim standardima.

Vremenski okvir za realizaciju postavljenih ciljeva je kraj 2011. Polazeći od sistema ciljeva razvijene su strategije koje bi na najefektivniji način trebale obezbjediti njihovu realizaciju. Svaka od konkretnih akcija povezana je sa jednim ili više naznačenih ciljeva.

26

3.2. Razvoj strategija Strategije su postavljene kao pravci razrješenja situacija i slabosti predhodno determinisanih analizom. One su postavljene kao ključni pravci djelovanja odnosno stubovi na kojima se cijeli Akcioni plan oslanja. Odabrane su tri ključne strategije na kojima se bazira postavljenje i realizacija Akcionog Plana:

1. Dogradnja odgovarajućeg normativno-institucionalnog okvira; 2. Razvoj mehanizama nadzora; 3. Djelovanje tržišne discipline.

3.2.1. Dogradnja odgovarajućeg normativno - institucionalnog okvira

Normativni okvir Dogradnja normativnog okvira se, prije svega, odnosi na statutarno zaokruživanje primjene Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja, Međunarodnih standarda revizije i odgovarajućih etičkih standarda, kao i pravila djelovanja računovodstvene i revizorske profesije. Cilj finansijskog izveštavanja je da pruži informacije o finansijskom položaju (bilans stanja), uspiješnosti (bilans uspjeha) i promjenama finansijskog položaja (izvještaj o novčanom toku preduzeća). Ove informacije su korisne širokom krugu korisnika u procesu donošenja odluka. Njima se prezentuje ekonomska suština transakcija i događaja na način kako su se oni stvarno odigrali, ali i posledice tako nastalih događaja koji su u računovodstvenom pogledu obuhvaćeni. Finansijski izvještaji trebaju istinito i objektivno prikazati promjene stanja koja su refleksija ostvarenih transakcija i drugih događaja. Istinito, objektivno i fer iskazano stanje osnova je za vrijednovanje jednog privrednog sistema i od presudne je važnosti i interesa za sve one koji zavise od ostvarenih ekonomskih ishoda preduzeća o kojem se izvještava. Svojom koncepcijom, MSFI prvenstveno je usmjeren da javnosti objelodani svoj okvir za sastavljanje i prezentovanje finansijskih izveštaja. Kao takav, namijenjen je cjelokupnoj javnosti koja je zainteresovana za pouzdane tržišne informacije, i treba da obezbjedi balans između dvije fundamentalne kategorije koje čine temelj izvještavanja, a to su njeni korisnici sa jedne strane, i sa druge, sadržaj informacija koje su predmet prezentovanja.

U našem privrednom sistemu Međunarodni standardi finansijskog izvještavanja su već djelimično u primjeni pa normativno – institucionalni okvir treba dograditi kako bi kvalitet njihove primjene bio podignut do nivoa predviđenog usvojenim ciljevima. Finansijski izvještaji predstavljaju skup finansijskih iskaza i ostalih pratećih izvještaja koji mogu podrazumijevati i izvještaje menadžmenta, komentare uprave, mišljenja i izvještaje revizora i druge isprave. Finansijski iskazi koje pripremaju sve institucije u javnom sektoru sastoje se od:

- Bilansa stanja (izvještaj o finansijskom poziciji), - Bilansa uspjeha (Bilans finansijskog uspeha) - Izvještaj o novčanim tokovima - Izvještaj o promjenama na kapitalu

27

- Napomene uz finansijske izvještaje, koje uključuju računovodstvene politike i druga obrazloženja 10

Okvir za izradu i prezentaciju finansijskih izvještaja polazi od značajnih predpostavki: obračunske osnove (metod računovodstva na osnovu tekućih troškova koji podrazumjeva da se transakcije priznaju i evidentiraju računovodstveno onda kada su nastale, a ne kada je došlo do novčanog toka) i koncepta trajne brige za poslovanje (kontinuiranosti poslovanja). Koncept kvaliteta finansijskih izveštaja takođe polazi od multidimenzionalnosti njihovih karakteristika koje informacije koje pružaju čine korisnim. Najznačajnije dimenzije kvaliteta finansijskih izvještaja svakako proizilaze iz materijalnosti, kao praga kvaliteta čije prekoračenje izostavljanjem, neobjektivnim prezentiraju ili neodgovarajućim vrednovanjem informacija, finansijske izvještaje čini manje upotrebljivim za potrebe korisnika. 11

a) S aspekta sadržaja, kvalitet finansijskih izvještaja može se odrediti prema njihovoj: • relevantnosti i • pouzdanosti.

Relevantnost kao dimenzija kvaliteta ogleda se u uticaju, neizostavnosti finansijskih izvještaja za poslovno-finansijsko odlučivanje zbog njihovih atributa, predvidljivosti i potvrdivosti. Finansijske izvještaje koji se ne koriste u konkretnom poslovno-finansijskom odlučivanju karakteriše irelevantnost.

Pouzdanost je veoma bitna opšta karakteristika kvaliteta. Dimenzija pouzdanosti zahtjeva da finansijski izvještaji sa odgovarajućim informacionim sadržajima budu oslobođeni grešaka i pristrasnosti. To praktično dalje znači da finansijski izvještaji treba da budu sastavljeni postupno, oprezno i neutralno.

b) S aspekta prezentacije i objelodanjivanja, kvalitet finansijskih izvještaja se može utvrđivati i pratiti prema njihovoj: • uporedivosti i • razumljivosti.

Uporedivost kao obeležje kvaliteta određuje se konzistentnošću pri objelodanjivanju finansijskih izvještaja, bez obzira na različitost korisnika. Razumljivost podrazumjeva dve dimenzije kvaliteta finansijskih izvještaja – adekvatna agregiranja i klasifikacije primjerene korisničkim komunikacionim sposobnostima, sposobnostima korisnika da ih razumije i koristi u poslovno finansijskom odlučivanju. 10 Napomene uz finansijske izvještaje preduzeća: (a) prikazuju informacije osnovama za pripremu finansijskih izvještaja i specifične računovodstvene politike koje su odabrane i primjenjene na značajne poslovne promene i događaje; (b) objelodanjuju informacije koje zahtevaju Međunarodni računovodstveni standardi, koje nisu prikazane na nekom drugom mestu u finansijskim izvještajima; (c) obezbjedjuju dodatne informacije koje nisu prikazane u samim finansijskim izvještajima, ali su potrebne radi poštenog prikazivanja. Napomene uz finansijske izvještaje prikazuju se na sistematski način. Svaka stavka prikazana u samom bilansu stanja, bilansu uspeha i izveštaju o tokovima gotovine unakrsno se povezuje sa odgovarajućim informacijama u napomenama. 11 dr Slobodan D. Malinić, rad na temu „Karakteristike i kontrola kvaliteta finansijskog izveštavanja.“

28

c) S aspekta prepreka, odnosno ograničenja u određivanju kvaliteta finansijskih izvještaja, moguće je govoriti o:

• blagovremenosti i • racionalnosti.

Blagovremenost kao obilježje kvaliteta ogleda se u aktuelnom, pravovremenom sastavljanju i prezentaciji finansijskih izvještaja namijenjenih prvenstveno menadžmentu preduzeća.

Racionalnost se odnosi na zahtjev da kvalitet finansijskih izvještaja može biti određen odnosom njihovih koristi i troškova.

U pokušaju suštinskog određenja koncepta kvaliteta finansijskih izvještaja, mora se poći od koncepta kvaliteta uopšte, ali i od sintetizovanih kvalitativnih karakteristika finansijskih izvještaja datih u Okviru za njihovu pripremu i prezentaciju od strane Odbora IASC. One omogućavaju korisnicima da prepoznaju karakteristike kvaliteta i ograničenja finansijskih izvještaja, ali i da utiču na njih. Takođe, eventualno buduće proširenje obima MSFI zahtjeva da finansijsko izvještavanje bude praćeno simultanom izgradnjom institucionalnog i profesionalnog kapaciteta kako bi se osiguralo i održalo pouzdano, visokokvalitetno finansijsko izvještavanje. Međutim, finansijski izvještaji ne pružaju sve informacije koje bi korisnicima mogle biti nužne pri donošenju nekih ekonomskih odluka, budući da daju sliku o finansijskim učincima prošlih događaja i ne pružaju nefinansijske informacije.

Savremeno shvatanje suštinskog određenja kvaliteta podrazumeva višedimenzionalnost, odnosno posmatranje kvaliteta, kako sa stanovišta različitosti karakteristika, tako i sa stanovišta različitosti zahtjeva korisnika. U tom smislu, i međunarodni IASB standard 8402 definiše kvalitet proizvoda uopšte "kao skup karakteristika nekog entiteta koje se odnose na njegovu mogućnost da zadovolji iskazane potrebe i potrebe koje se podrazumijevaju". Međutim, učinci (proizvodi ili usluge) mogu imati značajan broj relevantnih karakteristika kvaliteta koje nije jednostavno definisati i kvantifikovati. Ako za kvalitet finansijske izvještaja odgovara menadžment nekog entiteta za njihovu vjerodostojnost odgovara revizija. Kroz revizorski postupak se vjerodotojnost i time korisnost finansijskoh izvješataja poboljšava, odnosno njima se obezbjeđuje kredibilitet. Cilj revizije je dat u samim međunarodno prihvaćenim standardima revizije (ISA 200): "Cilj revizije finansijskih izvještaja je da omogući revizoru da izrazi mišljenje da li su finansijski izvještaji pripremljeni, u svim bitnim aspektima, u skladu sa utvrđenim pravilima i propisima". Reakcija investitora prema nekom ekonomskom prostoru će biti još pozitivnija ako pored finansijskih izvještaja sastavljenih po međunarodno priznatim standardima imaju uvjerenje da će oni biti verifikovani kroz postupak revizije utemeljen na visokim standardima struke i etike.

29

Takođe, važno je razumjeti da se implementacija visokog nivoa kvaliteta Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja i Međunarodnih standarda računovodstva ne može obezbjediti bez visokog stepena implementacije Međunarodnih standarda revizije. Sa sve većim tehnološkim napretkom, razvojem tržišta, kompleksnošću poslovanja i globalizaciji ekonomskih tokova revizor mora posjedovati i stalno dograđivati visoka stručna znanja koja treba da mu omoguće da pribavi, obradi i protumači sve dokaze neophodne da stekne razumno uvjerenje 12 da su finansijski izvještaji realno i fer prezentovani. Pored finansijske revizije, u današnje vrijeme, sve veći značaj dobijaju revizije poslovanja ("operational auditing") i revizije usklađenosti sa propisima ("compliance auditing"). Revizija finansijskih izvještaja podrazumjeva sistematičan pristup što znači pripremu, dokumentovanu planom, sitematičnost postupka revizije i praćenja preporuka. Revizija se treba obaviti objektivno kroz pribavljanje i procjenu dokaza kako bi se utvrdio nivo usklađenosti izjava menadžmenta i ustanovljenih kriterijuma. Finalni cilj je prenos rezultata zainteresovanim korisnicima. Revizija u svom radu treba da se rukovodi visokim etičkim prinicipima kao što su: nezavisnost, integritet, objektivnost, stručnost, obazrivost, povjerljivost, profesionalno ponašanje i zadovoljenje tehničkih standarda. Sva ova i mnoga druga pitanja standardizacije računovodstveno – revizorskih poslova obuhvaćena međunarodnim standardima zahtjevaju drugačiju sistematizaciju, prioritizaciju i mehanizme nadzora u odnosu na postojeću regulativu. Institucionalni okvir Razvoj institucionalnog okvira zahtijeva jačanje kapaciteta u svim institucijama koje značajno doprinose ostvarivanju sistema postavljenih ciljeva. To se prije svega odnosi na:

Ministarstvo finansija; Institut sertifikovanih računovođa Crna Gore; Centralnu banku Crne Gore Komisiju za hartije od vrijednosti; Agenciju za nadzor osiguranja Poresku upravu i Centralni registar Privrednog suda. MONSTAT

Pouzdanost i uporedivost finansijskog izvještavanja su preduslovi za efikasnost finasijskog tržišta i mogućnosti minimiziranja rizika na njemu. Finansijske institucije (banke, osiguravajuće kompanije, učesnici tržišta kapita, šeme zaštite investitora i sl.) upravljanje rizicima poslovanja sa klijentima i ukupnim rizicima u svom poslovanja baziraju na raspoloživim finansijskim informacijama. Zato je od velikog značaja da regulatori i supervizori finansijskog tržišta utiču na kvalitete finansijskog izvještavanja 12 Koncept vezan za sakupljanje revizorskih dokaza potrebnih da bi revizor mogao zaključiti da ne postoje značajne pogreške i pogrešni navodi u finansijskim izvještajima u cjelini. To je uvjerenje da bi bilo koje značajne greške trebale biti detektovane kroz revizorki postupak.

30

institucija koje regulišu i prema kojima supervizorski djeluju i da utiču da ove institucije zahtijevaju u procesu upravljanja rizicima (prilikom odobravanja kredita, emisija akcija i drugih finansijskih instrumenata, poslovanja u osiguranju i sl.) provjerljivost, kvalitet i blagovremenost dostavljanja finansijskih izvještaja svojih klijenata ili makar onih prema kojima su visoko izložene.

Komisija za hartije od vrijednosti i Agencija za nadzor osiguranja nastoje da uspostave kontrolu finansijskog izvještavanja osiguravajućih društava, investicionih i penzionih fondova. U tom smislu, investicioni i penzioni fondovi su obavezni na podnošenje mjesečnih, tromjesečnih, polugodišnjih i godišnjih izvještaja. U planu je izrada obrazaca za periodično i godišnje izvještavanje investicionih i penzionih fondova, koji će biti dostupni na web stranici Komisije za hartije od vrijednosti. U okviru tih obrazaca društva za upravljanje investicionim fondom i društva za upravljanje dobrovoljnim penzionim fondom će dostavljati podatke iz finansijskih izvještaja poslovanja društava i fondova (investicionih i penzionih). Tako da periodično finansijsko izvještavanje povećava sposobnost investitora, povjerilaca i drugih da razumiju sposobnost entiteta da generišu zaradu i tokove gotovine, kao i njihove finansijske okolnosti i likvidnost.

Takođe, društva za osiguranje, društva za posredovanje u osiguranju, društva za zastupanje u osiguranju, odnosno zastupnika kao fizičkih lica, agencija za pružanje drugih usluga u osiguranju, imaju obavezu godišnjeg izvještavanja, tromjesečnog izvještavanja, kao i obavezu izvještavanja po zahtjevu regulatornog organa. U dijelu godišnjeg izvještavanja regulatornog organa, društvo za osiguranje ima obavezu sastavljanja godišnjeg finansijskog izvještaja i godišnjeg izvještaja o poslovanju, sa mišljenjem ovlašćenog aktuara i izvještajem spoljnog revizora. Agencija za nadzor osiguranja je planirala izradu Pravilnika o kontnom okviru, kao i Pravilnika o procjeni bilansnih pozicija. Razvoj jakog, efektivnog i sofisticiranog tržišta kapitala je kamen temeljac uspješne ekonomije bilo kojeg regiona u svijetu. Jaka, efektivna i sofisticirana tržišta kapitala zahtijevaju odgovarajuće propise (uključujući zahtjeve finansijskog izvještavanja) i institucionalizovane mehanizme koji se odnose na sprovođenje zakona. Za Komisiju za hartije od vrijednosti, strategija bi podržala i razvila zakonodavni i regulatorni okvir za subjekte regulacije. Dodatno, strategija bi podržala implementaciju i sprovođenje statutarnih moći za razvoj usaglašavanja i u krajnjoj liniji poboljšala finansijsko izvještavanje za subjekte regulacije u Crnoj Gori. Ovaj razvoj može biti presen na širi finansijski sektor i dalje u dugoročnijem periodu.

Razvijanje glavnih specijalizovanih finansijskih sektora u oblastima koje uključuju osiguranje i penzije, strateški je cilj bilo koje zemlje koja teži razvoju jake i rastuće ekonomije. Navedene oblasti zahtijevaju specijalizovano finansijsko izvještavanje i nadzor. Za Agenciju za nadzor osiguranja, strategija bi podržala postojanje konzistentnog zakonodavnog i regulatornog okvira koji podržava modernizovan ambijent izvještavanja u oblasti osiguranja u skladu sa acquis communautaire. Pored toga, strategija bi podržala razvoj mogućnosti za kontrolom i omogućila saglasnost sa zakonodavnim finansijskim izvještavanjem i propisima koji se odnose na obaveze osiguranja u Crnoj Gori.

31

Institucionalno i statutorno jačanje programa pomoći će u pripremi visoko kvalitetnog finansijskog izvještavanja koje će uspješno odgovoriti potrebama raznih korisnika kao što su investitori, zajmodavaoci i drugi kreditori. Visoko kvalitetno finansijsko izvještavanje je preduslov za povećanjem rezervi na tržištima kapitala i u bankarskom sektoru, pri čemu su i jedan i drugi sektor fundamentalni za ekonomski rast.

Kako god, ovi visoko kvalitetni godišnji i konsolidovani računi jedino su korisni ukoliko su javno ostvarljivi brzo i lako. Za Centralni registar Privrednog suda Strategija bi osigurala usaglašenost zakonodavstva i propisa sa relevantnim djelovima acquis communautaire koji se odnose na publikacije i popunjavanje finansijskih informacija; uključujući principe prinudnog otkrivanja, minimalne zahtjeve za postojanjem transparentnosti i koji su u skladu sa drugim relevantnim unutrašnjim zakonima.

3.2.2. Razvoj mehanizama nadzora Imlementacija normativno – institucionalnog okvira podrazumjeva da u pomenutom okviru i van njega postoje razvijeni mehanizmi koji obezbjeđuju nadgledanje kvaliteta i obuhvata implementacije. Za realizaciju ove strategije razmišljanje je da mehanizmi nadzora budu višeslojni i u većem broju formi odnosno tehnika. Zato ova strategija predpostavlja nadzor koji će biti korporativnog, samoregulatornog karaktera i upravnog karaktera. Na nivou korporativnog upravljanja strategija predviđa čitav niz mehanizama poboljšanja kvaliteta računovodstvenog planiranja, organizovanja i profesionalnog djelovanja sa direktnim implikacijama na kvalitet finansijskog izvještavanja. Tako se strategija usmjerava, na srednja i velika preduzeća, odnosno privredne subjekte koji posluju u formi akcionarskog društva i društva sa ograničenom odgovornošću, na razvijanje oblika interne revizije, uvođenje većeg stepena odgovornosti borda direktora za finansijsko izvještavanje, uvođenje revizorskog odbora, obavezivanje na ugradnju principa "dvoje očiju" u postupke i procedure izrade finansijskih izvještaja i tome slično. Na nivou samoregulacije strategija treba biti podržana aktivnostima usmjerenim na jačanje motiva i kapaciteta računovodstvene i revizorske struke da, kroz institucionalne forme udruživanja i djelovanja, obezbjede tijela i mehanizme koji bi se bavili nadzorom nad radom, kao i kontinuit edukacije računovođa i revizora.

3.2.3. Tržišna disciplina Razvoj tržišne discipline je koncept kojem se sve više pridaje značaja u postavljanju i razvijanju efikasnih regulatornih i supervizorskih principa funkcionisanja pojedinih dijelova finansijskog i ukupnog privrednog sistema. Stoga je veoma važno iskoristiti ove mehanizme u funkciji ostvarivanja ciljeva postavljenih ovom Strategijom i Akcionim planom. U okviru tržišne discipline ubrajaju se svi mehanizmi koji obezbjeđuju pristup, uporedivost, aktivno djelovanje u analitičkom i korektivnom smislu informacijama iz finansijskih izvještaja privrednih subjekata. Sve što obezbjeđuje mogućnost aktivnog odnosa tržišta prema finansijskom izvještavanju određenog privrednog subjekta može se tretirati kao uticaj tržišne discipline.

32

Oslanjanje na tržišnu disciplinu kao na stub ostvarivanja sistema postavljenih ciljeva pruža brojne prednosti, koje se ogledaju u:

širini učesnika procesa, podizanju efikasnosti djelovanja, razvijanju sistema očekivanja koji podstiče učesnike na djelovanje u određenom

pravcu, lakšem povezivanju sa globalnim investicionim interesovanjima, podizanju sistema odgovornosti i razvijanju tržišne dicipline i na drugim poljima privrednog djelovanja.

U primjeni strategije razvoja tržišne discipline neophodna je interakcija sa druga dva stuba Strategije i Akcionog plana. Bez odgovarajućeg normativno-institucionalnog okvira i mehanizama nadzora u primjeni standarda računovodstva i revizije nije moguće razvijati mehanizme tržišne discipline. Interaktivno, tržišna disciplina će ostvariti pozitivan povratni uticaj na predhodna dva stuba. Ključni posticaj ostvarivanju strategije razvoja tržišne discipline, u velikom stepenu, zavisi od riješenja u kojem stepenu će se od pojedinih ili predhodno utvrđenih grupa obveznika primjene standarda finansijskog izvještavanja i revizije finansijskih izvješatja zahtijevati objelodanjivanje informacija i podataka iz finansijskih izvještaja i izvještaja revizora. Različiti značaj privrednih subjekata za ostvarivanje finansijske stabilnosti, interesovanje investitora i ukupni privredni razvoj svakako da zahtijeva različit nivo objelodanjenih informacija. Preporuka Strategije i Akcionog plana je propisivanje minulnog seta informacija i podataka iz finansijskih izvještaja koje bi privredni subjekti objelodanjivali uz slobodu da objelodanjuju i više od toga. Pritom bi minimum informacija koje treba objelodanjivati bio obuhvatniji od zahtijeva po IFRS i IAS. Za finansijske institucije i kotirana preduzeća na A listama berzi taj set informacija i podataka bi trebao da bude najobuhvatniji, minimalno u skladu sa zahtijevima iz Bazela II. 3.3. Stakeholder-i Strategija i Akcioni plan prepoznaju kao najznačajnije sledeće stakholder-e:

Vlada Crne Gora, Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od vrijednosti, Agencija za nadzor osiguranja, Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore, Privredni sud Ministarstvo za ekonomski razvoj.

Stakeholder-i imaju izražen interes za razvoj kvaliteta računovodstvene i revizorske profesije te primjene najsavremenijih standarda u ovim oblasti. U isto vrijeme oni imaju mogućnost da značajno utiču na poboljšanje kvaliteta primjene standarda u sferi računovodstva i revizije. Svaki od navedenih stakeholder-a ima specifičnu poziciju i ostvaruje specifičnu ulogu u realizacijie Strategije i Akcionog plana.

33

Vlada Crne Gore Ostvarujući svoja ustavna i zakonska ovlašćenja Vlada Crne Gore je izuzetno zainteresovana i posvećena podizanju kvaliteta primjene međunarodno priznatih standarda u oblastima računovodstva i revizije. Sve benefite navedeni u ovoj Strategiji Vlada prihvata kao značajne za ostvarivanje svojih aktivnosti na podizanju ukupnog nivoa ekonomske razvijenosti i održavanju investicionog ciklusa u pozitivnom toku. Obzirom da je Ministarstvo finansija ključni nosilac realizacije ove Strategije njen odnos je usmjeren prema drugim resornim ministarstvima, a prije svega prema Ministarstvu za ekonomski razvoj, kao i prema stekeholderima, organima uprave pod kontrolom Vlade kao što su Poreska uprava i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća. Podržavanje programa edukacije računovođa i revizora je jedan od aspekata posvećenosti Vlade da podrži realizaciju Strategije i Akcionog plana. Takođe, planirano je uspostavljanje tijela za nadgledanje rada revizora, uvođenje internog revizora, kod velikih pravnih lica, u cilju unapređenja sistema interne kontrole i u okviru njega računovodstvenog sistema i sistema izvještavanja menadžmenta, kao i revizorskog odbora, koji bi se bavio pitanjima praćenja postupka finansijskog izvještavanja, djelotvornosti interne kontrole društva, interne revizije, gdje postoji, i tijela za upravljanje rizicima, kao i mnogim drugim pitanjima. Poreska uprava će kroz svoje aktivnosti i kontrolne mehanizme permanentno stimulisati ispravnu primjenu međunarodnih standarda finasijskog izvještavanja i pojačano nadgledati i izvještavati o kvalitetu primjene standarda računovodstva i revizije. Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeće su kroz svoje aktivnosti stimulisati mala i srednja preduzeća da poboljšavaju kvalitet finansijskog izvještavanja. Kroz aktivnosti promovisanja stranih investicija planski i koordinirano sa ostalim aktivnostima Vlade, vršiće se promovisanje unapređenja kvaliteta primjene standarda računovodstva i revizije. Centralna banka Crne Gore Reforma bankarskog sektora predstavlja značajan element tranzicionog procesa jedne zemlje. Razlog tome je što razvijen bankarski sistem sa razvijenom supervizijom banaka čini preduslov za razvoj cijelokupne ekonomije i može predstavljati pokretač za mnoge druge oblasti restrukturiranja. Zdrav i stabilan bankarski sektor obezbjeđuje povjerenje neophodno za ulaganje domaćeg i stranog kapitala. Kvalitetan bankarski sektor pored toga obezbjeđuje početni kapital za obavljanje poslovnih aktivnosti, posebno za mala i srednja preduzeća, koja su generator ekonomskog rasta. Ostvareni rezultati u reformi bankarskog sistema mogu se ocijeniti izuzetno zadovoljavajućim, jer je kreiran moderan bankarski sistem, koji je pokretač privrednog razvoja čitave Crne Gore. Bankarski sistem karakteriše diverzifikacija i kontinuiran rast obima aktivnosti. U bankarskom sistemu u Crnoj Gori danas dominira

34

privatna svojina (98% kapitala bankarskog sistema) i to dominantno strano vlasništvo (76% kapitala bankarskog sistema). Evidentan je stalni rast depozita, štednje i bilansne sume banaka. Štednja je, krajem 2007. godine u odnosu na kraj 2001. godine povećana devedest i jedan puta, a aktiva banaka je povećana za 8,1 puta. Ostvarujući funkciju regulacije i supervizije bankarskog sektora Centralna banka je imala interesa i ulagala velike napore na razvijanju primjene međunarodnih računovodstvenih i revizorskih standarda u privredi kao cjelini. Ne samo da je podsticano poboljšavanje prakse računovodstva i revizije u bankama neko se kroz ocjenu rizika u poslovanju banaka, a posebno kreditnog, od banaka traži da pozitivno utiču na finansijsko izvještavanje svojih klijenata, zajmoprimaca prije svega. Identifikacija, mjerenje, kontrola i praćenje kreditnog rizika kao faze u procesu njegovog upravljanja zahtjevaju pravovremenost, tačnost, određeni nivo i uporedivost finansijskih informacija koje banke dobijaju od klijenata. Kroz preglede kreditnih fajlova zajmoprimaca kontrola Centralne banke je vršila pozitivan uticaj na banke da zahtijevaju od svojih klijenata poboljšanje kvaliteta, dostupnosti i blagovremenosti finansijskih informacija. Neophodno je razumjeti da je u pored primjene međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja i međunarodnih revizorskih standarda u bankarskom sektoru nivo očekivanih i neočekivanih gubitaka i adekvatnost kapitala koja iz toga proizilazi utvrđivana kroz prudencionu regulativu, odnosno primjenom supervizorskih standarda za klasifikaciju aktive, utvrđivanje rezervacija i rezevi te utvrđivanje adekvatnosti kapitala neophodnog za pokriće potencijalnih gubitaka po svim rizicima u bankarskom poslovanju. Bankarski sektor, kao posebno osjetljiv segment finansijskog sistema, ima obaveze uspostavljanja sistema internih kontrola, revizija i odgovarajućih informacionih sistema. Zainteresovanost Centralne banke i mogućnosti njenog dodatnog anagažovanja na realizaciji ove Strategije i Akcionog plana se može prezentirati u nekoliko osnovnih crta:

zaštita deponenata i povjerilaca zahtijeva kvalitetno upravljanje rizicima u bankarskom poslovanju koje se oslanja na opštem kvalitetu primjene međunarodnih standarda računovodstva i revizije;

ostvarivanje finansijske discipline otpočinje njenim mjerenjem za čiji kavalitet je neophodno podići opšti nivo kvaliteta finansijskog izvještavanja;

povećanje depozitnog potencijala i novčane mase zavisi od sklonosti štednji i investiranju na koje utiče kvalitet finasijskog izvještavanja;

tržišna i finansijska disciplina su opredjeljene kvalitetom finansijskog izvještavanja;

implementacija međunarodnih supervizorskih standarda, posebno principa efikasne supervizije te standarda utvrđivanja adekvatnosti kapitala oslanja se na kvalitetnom finansijskom izvještavanju;

supervizija na konsolidovanoj osnovi je neophodna dopuna superviziji na pojedinačnoj osnovi;

kvalitetna eksterna revizija banaka je od esencijalne važnosti za razvoj supervizije banaka.

35

U razvijanju makroekonomskog i supervizorskog modeliranja Centralna banka je otpočela aktivnosti na prikupljanju i obradi podataka dostavljenih registru Privrednog suda od strane privrednih subjekata. Razvijanje ove aktivnosti može značajno doprinjeti detekciji slabosti u finansijskom izvještavanju. Komisija za hartije od vrijednosti Regulatorni i nadzorni organ tržišta kapitala je Komisija za hartije od vrijednosti Crne Gore. Fundamentalni dio infrastrukture tržišta kapitala u Crnoj Gori je i Centralna Depozitarna Agencija, koja obavlja poslove registrovanja dematerijalizovanih hartija od vrijednosti, poslove kliringa i saldiranja sklopljenih transakcija s tim hartijama i druge poslove u vezi sa dematerijalizovanim hartijama od vrijednosti. Postojeći pravni sistem tržišta kapitala čine Zakon o privrednim društvima, Zakon o hartijama od vrijednosti, Zakon o investicionom fondovima, Zakon o preuzimanju akcionarskih društava i Zakon o dobrovoljnim penzionim fondovima. Usvojenim izmjenama Zakona o hartijama od vrijednosti ostvarena je harmonizacija sa svjetskim standardima u vezi sa poslovanjem hartijama od vrijednosti, a time i unaprijeđena efikasnost sprovođenja Zakona o hartijama od vrijednosti i obezbijeđema međunarodna saradnja sa regulatorima tržišta kapitala. Naime, izgradnja institucija i infrastrukture tržišta kapitala u Crnoj Gori sprovodi se sa ciljem kreiranja takve zakonske regulative i institucionalne sredine koja doprinosi efikasnom i brzom sprovođenju procesa privatizacije, kao i kanalisanju privatnog kapitala ka profitabilnim projektima. Dosadašnje funkcionisanje institucija tržišta kapitala pokazalo je da su propisi i institucije uspostavljeni u skladu sa potrebama tržišta, da su sistemi i komponente funkcionišu na zadovoljavajućem nivou i da predstavljaju dobru osnovu za dalji razvoj tržišta hartija od vrijednosti. Reforma u ovoj oblasti je jedno od najvećih reformskih dostignuća u Crnoj Gori, na to ukazuje niz pokazatelja.13 Ukupan obim berzanskog trgovanja hartijama od vrijednosti u periodu od decembra 2001. godine do septembra 2007. godine iznosi 1.331 miliona €, porastao je od svega 10,8 miliona € u 2001. godini na 653 miliona € u prvih deset mjeseci 2007. godine. Taj su porast pratili značajan i stalan rast:

a/ Cijena hartija na tržištu. Nakon masovne vaučerske privatizacije, u martu 2002. godine, ukupna tržišna kapitalizacija bila je 10,7 miliona €, da bi u septembru 2007. godine iznosila 5.5 milijardi €. Ovakav rast je donekle očekivana posljedica formiranja cijena na veoma niskom nivou nakon MVP, kada je većina ljudi željela da proda akcije pri prvoj dobroj prilici za prodaju, ali i povećanog interesa za investiranje u Crnu Goru.

b/ Broj učesnika u kupoprodaji. Od 2001. godine do kraja septembra 2007. godine izvršeno je 448.197 transakcija na tržištu kapitala, pri čemu se njihov broj povećao od 909 u 2001. godini na 182.100 u prvih devet meseci 2007 godine. Crnogorsko tržište kapitala odlikuje veoma visoko učešće građana na

13 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-2010

36

tržištu kapitala. To pokazuje odnos broja transakcija sa brojem stanovništva u dobi od 15 – 64 godine, koji iznosi 27,81%, što je mnogo više nego u bilo kojoj drugoj zemlji regiona.14

Sve u svemu, pokazatelji kapitalizacija/BDP i promet/BDP jasno pokazuju da je tržište kapitala u Crnoj Gori razvijenije nego u ostalim zemljama regiona i u Sloveniji.

Tabela 1: Razvoj tržišta kapitala u Crnoj Gori, zemljama regiona i Sloveniji u 2007. godini

Zemlja Kapitalizacija/GDP Zemlja Promet/GDP Crna Gora 241,85 % Crna Gora 28,72 % Hrvatska 137,27 % Hrvatska 18,55 % Bosna 126,50 % Makedonija 8,60 % Makedonija 104,53 % Bosna 8,08 % Slovenija 89,59 % Slovenija 7,71 % Srbija 75,87 % Srbija 5,89 %

IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti Tokom 2007. godine tržišna kapitalizacija iznosila je preko 5,5 milijardi €, odnosno oko 240 % u odnosu na procijenjeni GDP, dok je odnos prometa na crnogorskim berzama i GDP-a do sredine oktobra dostigao 28,72 %. Kao mjera likvidnosti crnogorskog tržišta kapitala uzima se odnos prometa na berzama i tržišne kapitalizacije i on iznosi 11,31 %. To znači da je 11,31 % ukupnog kapitala koje ulazi u tržišnu kapitalizaciju promijenilo vlasnika od početka godine pa do 19. oktobra 2007. To svakako dovodi do zaključka da je likvidnost na tržištu kapitala u Crnoj Gori na zadovoljavajućem nivou. Međutim, za prvih pet mjeseci 2008. godine tržišna kapitalizacija je iznosila 4.700.711.808,66€, 4.371.185.632,30€ (-7,01%), 4.173.185.240,35€ (-4,53%), 3.927.336.173,52€ (-5,89%), 3.603.892.804,25 € (-8,24 %), respektivno po mjesecima.

Tabela 2: Berzanski promet i broj transakcija u periodu od 10.01.2007. godine do 19.10.2007. godine

Berza Broj

transakcija Promet

MONTENEGROBERZA 66.618 235.202.429 € NEX BERZA 137.980 418.065.675 € Ukupno 204.598 653.268.104 €

IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti Promet ostvaren na crnogorskim berzama u 2007. godini bio je gotovo duplo veći u odnosu na 2006. godinu, i iznosio je 727 miliona eura. U odnosu na 2005. bio je tri i po puta veći. Od ukupno ostvarenog prometa, na primarni se odnosilo svega 2,1%. Prosječan mjesečni promet iznosio je 60,6 miliona eura, dok je prosječno mjesečno sklopljeno 18,7 hiljada transakcija. Najveći promet, od 134,5 miliona eura, ostvaren je

14 Odgovarajući postotak za BiH je 9,64%, za Hrvtasku 8,88%, za Makedoniju 3,84%, za Srbiju

2,17%. I u Sloveniji je taj postotak znatno niži, naime 16,26%.

37

u aprilu, a najmanji u decembru (20,4 miliona eura). U tim mjesecima ostvaren je najveći i najmanji iznos sklopljenih poslova. U aprilu broj ostvarenih transakcija iznosio je 42.300, što predstavlja najveći broj ostvarenih transakcija ikad postignut na crnogorskim berzama. Najmanji broj poslova realizovan je u decembru (7.300).15

Tabela 3: Berzanski promet i broj transakcija u periodu od 01.01.2008. godine do 31.05.2008. godine 16

Berza Broj

transakcija Promet

MONTENEGROBERZA 17.564 36.622.420 € NEX BERZA 9.756 49.532.053 € Ukupno 27.320 86.154.473 €

IZVOR: Komisija za hartije od vrijednosti Kretanje berzanskih indeksa Berzanski indeksi predstavljaju kretanje cijena na tržištu kapitala. U periodu 10.01. – 19.10.2007. godine berzanski indeksi su značajno porasli. Tokom 2007. godine indeks MOSTE porastao je za 108,73%, a index NEX 20 porastao je za 114,70%. Indeks investicionih fondova, NEX PIF porastao je tokom prethodne godine za 146,13%. Maksimalne vrijednosti u 2007. godini dva indeksa su dostigla u maju-Moste i NEX20, a NEXPIF u avgustu. U odnosu na maksimalne vrijednosti, indeksi su na kraju 2007. godine zabilježili pad: Moste (33,7%), NEX20 (29,7%) i NEXPIF (22,7%)

Grafik 1: Kretanje berzanskih indeksa tokom 2007. godine

Indeks MOSTE u 2007. godini10.01.2007. -19.10.2007.

750

1000

1250

1500

1750

2000

2250

2500

Indeks MOSTE u 2007. godini

Indeks NEX 20 u 2007. godini10.01.2007. - 19.10.2007.

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

Indeks NEX 20 u 2007. godini

15 Godišnji izvještaj glavnog ekonomiste- 2007 godina 16 Izvještaj Komisije za hartiije od vrijednosti

38

Grafik 2: Kretanje indeksa fondova u 2007. godini

Indeks NEX PIF u 2007. godini

10.01.2007. - 19.10.2007.

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

Indeks NEX PIF u 2007. godini

Tabela 4: Vrijednost berzanskih indeksa za period od 01.01.-30.05.2008. godine17

NEX 20 01.01.2008. 30.05.2008 Vrijednost 33.060,83 21.359,82 Promjena - 35,39 %

NEX PIF 01.01.2008 30.05.2008

Vrijednost 37.415,22 21.730,85 Promjena - 41,92 %

MOSTE 01.01.2008 30.05.2008

Vrijednost 1.613,04 1.051,01 Promjena - 34,84 %

Budući trendovi razvoja tržišta kapitala i regulatornog i nadzornog okvira 18 Nekoliko pokazatelja ukazuje da će interesovanje za crnogorsko tržište kapitala rasti i u narednom periodu. Ti pokazatelji su:

-Ustanovljavanje otvorenih investicionih fondova i razmatranje mogućnosti za transformaciju postojećih zatvorenih investicionih fondova u otvorene investicione fondove; -Razvoj kastodi poslova kako bi naše tržište postalo vidljivo stranim investitorima; -Razvoj penzionih fondova i kanalisanje privatne štednje na tržište kapitala.

Konkretna pitanja regulative za dalji razvoj tržišta kapitala će se usmjeriti na regulativu kojom će se urediti izdavanje i promet i drugih hartija od vrijednosti, kao i na regulativu kojom se poboljšava efikasnost i integritet tržišta hartija od vrijednosti:

17 Izvještaj Komisije za hartije od vrijednosti 18 Ekonomski i fiskalni program za Crnu Goru, 2007-2010

39

a/ Zakonsko uređivanje preuzimanja akcionarskih društava u smislu: (i) razvoja tržišta, to jest da li regulativni okvir preuzimanja i spajanja kompanija onemogućava djelatnost preuzimanja i spajanja u obimu koji je neophodan za razvoj ekonomije i prilagođavanje strukturalnim promjenama (iznad kojeg procenta vlasništva je obavezna javna ponuda, je li obavezno preuzimanje u postupku privatizacije, mogućnost davanja konkurentske ponude za preuzimanje); (ii) integritete tržišta, to jest da li regulativni okvir omogućava djelatnost preuzimanja i spajanja koja za posljedicu ima "fer rezultat" u smislu podjele premije za sticanje kontrole (pitanje obaveznog ili neobaveznog nivoa cijene koji mora biti ponuđen za otkup akcija). b/Omogućavanje izdavanja hartija na osnovu nekretnina, kako bi se ’umrtvljeni’ kapital stavio u funkciju investicija, odnosno kako izgrađene nekretnine kapitalizovati. Potrebna je izrada nove regulative koja se odnosi na hipoteku kao i na izdavanje i promet dugoročnih hartija od vrijednosti koje se izdaju na osnovu hipoteke. Ta mora obezbjediti da hipoteka postane savremeni instrument pogodan za cirkulaciju na tržištu kapitala. c/Smanjenje troškova poslovanja na tržištu hartija od vrijednosti, naročito troškova vezanih za obavljanje same transakcije. Problem troškova je naročito izražen u slučaju kada su kupci hartija domaća fizička lica, koji plaćaju gotovinom, odnosno kada su kupci iz inostranstva. Agencija za nadzor osiguranja Regulatorni i nadzorni organ tržišta osiguranja je Agencija za nadzor osiguranja Crne Gore. Postojeći pravni sistem tržišta osiguranja čine Zakon o osiguranju, Zakon o obaveznim osiguranjima u saobraćaju i Zakon o stečaju i likvidaciji društava za osiguranje. Osnovni cilj reforme tržišta osiguranja je kreiranje finansijski pouzdanog i stabilnog tržišta osiguranja koji će obezbijediti zaštitu osiguranika i stvoriti ambijent za visokokvalitetne usluge i produkte osiguranja. Novi Zakon o osiguranju, koji je stupio na snagu krajem 2006. godine uspostavio je takav zakonski okvir koji će omogućiti povećanje kvaliteta poslova osiguranja u skladu sa principima otvorene tržišne ekonomije, međunarodnim standardima supervizije osiguranja (IAIS), kao i evropskim direktivama koje se odnose na ovu oblast. Novi Zakon o osiguranju je, u cilju nezavisnosti i višeg kvaliteta obavljanja nadzorne funkcije, propisao osnivanje Agencije za nadzor osiguranja kao nezavisnog regulatornog organa sa svojstvom pravnog lica čija je osnovna djelatnost zaštita interesa osiguranika i drugih korisnika osiguranja, obezbjeđenje stabilnosti i razvoja djelatnosti osiguranja zasnovanog na zdravoj konkurenciji i jednakim uslovima poslovanja. U julu mjesecu 2007. godine izabran je Savjet Agencije (Odluka o imenovanju predsjednika i članova savjeta „Službeni list RCG“, broj 42/07). U okviru svojih nadležnosti Savjet Agencije je usvojio dokumenta neophodna za početak rada tj. Statut, Finansijski plan i Program rada i dostavio ih Skupštini Crne Gore na saglasnost i usvajanje. Agencija za nadzor osiguranja, funkcionalno je počela obavljati zakonom propisanu djelatnost u januaru mjesecu 2008. godine. Sljedeći strateški interes Crne Gore za ulazak u Evropsku Uniju, kao i pristupanje članstvu Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, Agencija za nadzor osiguranja, u saradnji sa

40

Ministarstvom finansija, je ostvarila saradnju sa raznim donatorima i to u dijelu pružanja pomoći i podrške koja se odnosi na organizacionu podršku, pružanje tehničke pomoći kroz konkurisanje projektima za IPA fondove, kao i angažovanje eksperta iz oblasti osiguranja prilikom izrade Nacionalne strategije za integracije. Do sada ostvarena saradnja u prethodno navedenom dijelu sa USAID-om, Evropskom agencijom za rekonstrukciju, Capacity Development Programme for the Government of Montenegro, kao i planirana buduća saradnja sa raznim drugim donatorima ima za cilj organizaciono i stručno osposobljavanje Agencije, kao i usklađivanje domaćeg zakonodavstva za zakonodavstvom Evropske Unije. Takođe, donošenjem svih podzakonskih akata koji proizilaze iz Zakona o osiguranju, utvrdiće se na bliži i detaljniji način prava i obaveze aktera na tržištu osiguranja, što će doprinijeti stvaranju efikasnog sistema kontrole i nadzora poslova osiguranja od strane nadzornog organa. U skladu sa zakonskom regulativom osiguravajuće kompanije su u obavezi da najduže do kraja 2010. godine, naprave statusne promjene u smislu razdvajanja vođenja poslova životnog i neživotnog osiguranja. Ovakvo rješenje je posledica usklađivanja sa međunarodnim standardima poslovanja u osiguranju. Takođe, obavljanje poslova posredovanja, zastupanja i pružanja drugih usluga u osiguranju je razdvojeno u smislu da jedno privredno društvo može da obavlja samo jednu vrstu ovih poslova. Uvedena je obaveza organizovanja odjeljenja interne revizije u okviru društava za osiguranje. Uveden je sistem licenciranja aktuara od strane regulatornog tijela. Davanje dozvola za sticanje kvalifikacionog učešća je takođe u djelokrugu rada regulatornog organa. Postojeće interesovanje novih investitora i renomiranih kompanija za pružanje usluga osiguranja u Crnoj Gori jasan je znak da će budući period obilježiti dinamičan razvoj ovog sektora. Šta više, ovo je znak da je stvoren jasan i predvidiv zakonodavan okvir. Postojeći trendovi, iskustvo iz regiona i nagovještaji otvaranja novih kompanija sugerišu da će se rast ovog sektora i dalje intenzivirati. Rast obima posla i usluga i povećana konkurencija vodiće boljim i konkurentnijim proizvodima za građane i privredu i eliminisanju jednog dijela biznis barijera, koje su vezane za ovaj sektor. Budući pravci razvoja i reforme tržišta osiguranja u Crnoj Gori će ići u pravcu dalje liberalizacije tržišta, a sve u skladu sa preporukama evropskog zakonodavstva i zahtjevima Svjetske trgovinske organizacije. Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore U skladu sa Zakonom o državnoj upravi, a u cilju njihovog efikasnijeg i ekonomičnijeg vršenja, Ministarstvo finansija je Uredbom o povjeravanju poslova organa državne uprave nadležnog za poslove računovodstva i revizije prenijelo određena ovlašćenja na Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore, kao nosiocu ugovora o Konzorcijumu, zajedno sa Ekonomskim fakultetom i Savezom računovođa i revizora Srbije, kao potpisnice istog. Institutu sertifkovnih računovođa Crne Gore su povjereni slijedeći poslovi: - usvajanje, prevod i objavljivanje Međunarodnih računovodstvenih standarda (MRS), Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI) i Međunarodnih

41

standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu sa Zakonom o računovodstvu i reviziji (u dalje tekstu: Zakon); - usvajanje, prevod i objavljivanje novih ili dopuna Međunarodnih računovodstvenih standarda (MRS), Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (MSFI) i Međunarodnih standarda za reviziju (MSR) koje je proglasio IASB, u skladu sa Zakonom; - pripremanje, davanje instrukcija i objašnjenja pravnim licima registrovanim za obavljanje privredne i društvene djelatnosti i djelova stranih društava (u daljem tekstu: pravna lica); - pripremanje modela obrazaca finansijskih iskaza za pravna lica i njihovo objavljivanje u "Službenom listu Republike Crne Gore"; - utvrđivanje programa certifikacije u skladu sa standardom obuke IFAC-a i njihovo objavljivanje u "Službenom listu Republike Crne Gore"; - organizovanja polaganja stručnih ispita za sticanje zvanja sertifikovanog računovođe i izdavanja sertifikata za sertifikovanog računovođu; - utvrđivanje ispunjenosti uslova za sticanje zvanja sertifikovanog računovođe iz člana 27 Zakona i izdavanje sertifikata za sertifikovanog računovođu; - prati primjenu programa kvaliteta radi procjene rezultata u računovodstvu i reviziji u skladu sa obevezama IFAC-a, na godišnjem nivou; - edukacija računovođa i revizora u skladu sa važećim IFAC-ovim Međunarodnim standardima obuke (IES); - vođenje evidencija društava za reviziju, sertifikovanih računovođa i utvrđivanje ispunjenosti uslova za poslovanje društava za reviziju iz člana 15 Zakona o računovodstvu i reviziji; - kontrola obavljanja djelatnosti revizije.

42

4. DEFINISANJE PLANA

U procesu koncepcijskog definisanja i finalnog uobličavanja akcionog plana Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju se oslonio na »gap« analizu neusklađenosti računovodstveno – revizorske prakse sa okvirom koji daje acquis communautaire. Prilikom izrade „gap“ analize izvori informacija su determinisani ROSC izvještajem te ispitana sa stanovišta profesije, korisnika finansijskih izvještaja i glavnih stakholder-a. Posebna pažnja je usmjerena na testiranje stavova i nalaza regulatora i supervizora sa finansijskog tržišta imajući u vidu veliki broj relevantnih informacija o kvalitetu finansijskog izvještavanja kojima raspolažu kroz superviziju finansijskih institucija.

Svaka od definisanih akcija je usmjerena ka ostvarivanju jednog ili više predhodno postavljenih ciljeva i interaktivno povezana sa ostalim akcijama, ali i postavljena kao zasebna cjelina. U zavisnosti od toga kojem od stubova ostvarivanja strategije pojedinačna akcija pripada dodata joj je i odgovarajuća slovna oznaka (NI – normativno-institucionalna, N – nadzorna i TD – tržišna disciplina). Dodatak A19 daje detaljan prikaz ocjene rizičnosti i uzajamne povezanosti aktivnosti koje su ovdje definisane kao ključne za ostvarivanje strategije. Identifikujući aktivnosti koje je neophodno sprovesti u realizaciji strategije za svaku je navedena institucija koja je ključno odgovorna za njenu realizaciju, kao i datum do koga bi aktivnost trebalo sprovesti da proizvede optimalne efekte odnosno da ne kreira dodatne rizike za realizaciju Strategije.

Razrađujući aktivnosti (poglavlje 5) za svaku je procjenjen odgovarajući budžet i resursi koji obuhvataju:

Odgovarajuću kvalifikovanu spoljnu konsultantsku podršku. Ovo je posebno važno imajući u vidu tehničku stranu planiranih aktivnosti i potrebu da se zadovolji najbolja međunarodna praksa prilikom njihove realizacije.

Odgovarajući kvalifikovanu konsultantsku podršku koja se može obezbjediti u zemlji uvažavajući potrebu poznavanja lokalnih prilika i efikasnijeg djelovanja u kombinaciji sa relevantnim međunarodnim iskustvom.

Regionalnu tehničku saradnju koja će omogućiti razmjenu relevantnih iskustava pri čemu Crna Gora kao posebno značajnog partnera prepoznaje Program puta za Evropu Svjetske banke – Program računovodstvene reforme i institucionalnog jačanja 20 kao mehanizam za ostvarenje regionalne saradnje21.;

Potrebe finasiranja operativne podrške relevantnim stakeholder-ima kao i finasiranja operativnih potreba i podrške (hardver, softver, druga oprema, prevoz i smještaj i sl.) za projekti tim će se formirati za realizacija jedne ili više planiranih aktivnosti.

19 Pogledati Dodatak A: Faktori rizika i međuzavisnost aktivnosti uključenih u strategijski i akcioni

plan. (Appendix A: Risk Factors and Dependencies in relation to actions to be included in strategy and action plan.)

20 (World Bank Road to Europe – Program of Accounting Reform and Institutional Strengthening - REPARIS) 21 Pogledati www.worldbank.org/reparis za dodatne detalje o Programu.

43

4.1 Akcioni plan i vremenski okvir za razvoj i implementaciju

Red. Br. OPIS AKTIVNOSTI ODGOVORNOST ROK ZA

REALIZACIJU

STUB 1: NORMATIVNO – INSTITUCIONALNI OKVIR

1. Upodobljavanje okvira za finansijsko izvještavanje

Ministarstvo finansija i Institut

sertifikovanih računovođa Crne

Gore

kontinuirano

2. Upodobljavanje okvira za obavljanje revizije



Gore

kontinuirano

3. Podrška procesu prevođenja IFRS i ISA



Gore

kontinuirano

4. Podrška razvoju kapaciteta Nacionalnog savjeta Ministarstvo finansija kontinuirano

5. Institucionalno jačanje i podrška – Institut sertifikovanih računovođa

Ministarstvo finansija kontinuirano

6. Institucionalno jačanje i podrška – Komisija za hartije od vrijednosti

Komisija za hartije od vrijednosti

kontinuirano

7. Institucionalno jačanje i podrška – Agencija za nadzor osiguranja

Agencija za nadzor

osiguranja kontinuirano

8. Institucionalno jačanje i podrška – Poreska uprava Poreska uprava kontinuirano

9. Institucionalno jačanje i podrška – Privredni sud Privredni sud kontinuirano STUB 2: MEHANIZMI NADZORA

10. Uspostavljanje inspekcijskog kapaciteta Ministarstvo finansija

Prva polovina 2009. godine

11. Razvoj i širenje koncepta interne revizije Ministarstvo

finansija i pravna lica

Počev od 2009. godine, kontinuirano

12. Uspostavljanje tijela za nadgledanje revizora Ministarstvo finansija


13. Stimulacija mehanizama kontrole od strane finansijskog sektora

Centralna banka Crne Gore, Komisija za hartije od

vrijednosti, Agencija za

nadzor osiguranja

kontinuirano

44

14. Povezivanje finansijskog izvješavanja i poresko bilansiranja

Ministarstvo finansija, Poreska

uprava kontinuirano

15. Izvještavanje prema resornim ministarstvima Pravna lica kontinuirano STUB 3: TRŽIŠNA DISCIPLINA

16. Kampanja podizanja javne svijesti stakeholderi kontinuirano

17. Popunjavanje, prezentacija i obrada baze finansijskih izvještaja

Zainteresovani stakeholderi kontinuirano

18. Objelodanjivanje informacija uz finansijske izvještaje za finansijski sektor

Privredni sud i Komisija za hartije od vrijednosti


19. Uspostavljanje centara za obuku računovođa i revizora

Institut sertifikovanih

računovođa Crne Gore

kontinuirano

20. Javni registri i liste Ministarstvo finansija kontinuirano

45

4.2 Kreiranje komunikacionog plana

Komunikacioni plan se kreira u svrhe razvoja komunikacije za realizaciju ove Strategije i nije dizajniran kao trajni međuinstitucionalni plan razvoja komunikacije. Komunikacioni centar: Centar komunikacije je Nacionalni savjet. NSC će se sastajati najmanje jedanput u četiri mjeseca da bi razmotrio realizaciju Akcionog plana i donio odluke iz domena svojih nadležnosti. Sve infromacije za komunikaciju sa javnošću odobrava predsjednik Savjeta ili Savjet, ukoliko se većina članova složi. Služba za odnose sa javnošću u okviru Ministarstva finansija će pomagati u ostvarivanju komunikacionog plana. Komunikaciona mreža: Komunikaciona mreža od NSC ka korisnicima informacija i obrnuto zasnovana je po principu koncentričnih krugova. Ključne komunikacione tačke su, Strategijom navedeni, stakehold-eri koji se obavezuju da će primljene informacije na najefikasniji način sa što manje modifikacije dostavljati subjektima koji su njihovi stakeholderi i zainteresovani za pitanja razvoja računovodstvene i revizorske profesije. Članovi Savjeta obezbjeđuju protok informacija u oba pravca između komunikacionog komiteta i subjekata prema kojima je usmjerena saradnja. Promoviše se i direktna komunikacija računovođa i revizora sa Savjetom. Komunikaciono sredstvo: je posebno dizajnirani meni na sajtu Ministarstva finansija. Na ovom web sajtu se publikuju sve vrste registara koje razmatra NSC ili koje vodi Ministarstvo finansija. Pored ovog kao komunikaciona sredstva će se koristititi časopisi koje izdaju udruženja profesionalnih računovođa, publikacije, analize i druga sredstva komunikacije sa kojima raspolažu stakeholder-i. Seminari se profilišu kao posebno interesantno sredstvo komunikacije sa računovodstveno – revizorskom profesijom. Komunikaciona forma: Za potrebe realizacije ovog projekta će se dizajnirati poseban Izvještaj o progresu koji će, u standardizovanoj formi, obrađivati sva pitanja od značaja za realizaciju ove Strategije i Akcionog plana. Frekventnost komunikacije: Ažuriranje informacija na web sajtu, razmjena informacija sa stakeholderim-a i obavljivanje izvještaja o progresu je predviđeno kao obavezno, jednom mjesečno. Svaka značajnija promjena stanja u realizaciji Akcionog plana ili promjeni u računovodstveno – revizorskoj profesiji. Partneri: Ključni partneri za razvoj komunikacije sa javnošću su stakeholder-i čije PR službe takođe doprinose prenosu informacija do krajnih korisnika na što prihvatljiviji i efikasniji način. Pored stakeholder-a kao partneri u razvoju komunikacije sa javnošću se prepoznaju: Udruženje banaka, Privredna komora, značajnija udruženja preduzetnika, Agencija za promociju stranih investicija, Unija poslodavaca i Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća. Komunikacija sa stakeholder-ima: Komunikacioni plan je usmjeren na prije svega za odnos sa stručnom javnošću uključujući profilisane stakeholdere-e. . Komunikacija se fokusira na zajedničke interese i profilisane strategije, a takođe se i razvijaju komunikacione forme, sadržaji i kanali komunikacije sa stakeholedrim-a

46

1. STRATEGIJA NASTUPA PREMA STAKEHOLDER-ima

47

iNSTITUT SERTIFIKOVANIH RAČUNOVOĐA

STRATEGIJA I AKCIONI PLAN

Širenje broja članova;

Ostvarivanje veće kohezije članova;

Veće cijene usluga za poslove R&R;

Veći značaj profesije;

Ostvarivanje većih prihoda;

Lična afirmacija članova;

Manje nadzora od spoljnih činilaca;

Ostvarivanje monopola odnosa sa R&R profesijom;

Centar edukacije; Centar nadzora nad

kvalitetom primjene standarda i rada R&R profesije.

Širenje R&R

profesije; Ostvarivanje većeg

stepena primjene međunarodnih standarda i kvalitetnijeg finansijskog izvještavanja ;

Veći kvalitet R&R usluga;

Veći značaj profesije; Širenje konkurencije u

okviru R&R profesije; Više nadzora; Međunarodna

priznanje i afirmacija; Podizanje svijesti o

značaju R&R poslova i finasijskih izvještaja;

Primjena etičkih standarda;

Samoodrživost projekta.

Potrebe Projekta

Potrebe stakeholder – a:

Zajednički interesi:

Veći značaj profesije;

Podizanje svijesti o značaju R&R poslova i finasijskih izvještaja;

Ostvarivanje većeg stepena primjene međunarodnih standarda i kvalitetnijeg finansijskog izvještavanja;

Realizacija

48

5. IMPLEMENTACIJA PLANA 5.1. Pillar I: NORMATIVNO – INSTITUCIONALNI OKVIR

5.1.1. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA FINANSIJSKO IZVJEŠTAVANJE (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 1,5,7. Opis aktivnosti: Aktivnost će biti fokusirana na razvoj statutarnog okvira za revizorsku aktivnost eksternog i internog karaktera kako bi se obezbijedilo:

• Kompletnost o Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o

računovodstvu i reviziji • Konzistentnost

o U pripremi novog zakonodavstva posebnu pažnju usmjeriti nekonzistentnostima sa međunarodno priznatim standardima finansijskog izvještavanja i računovodstva te obezbjediti njihovo prevazilaženje i eliminisanje konfuzije.

o Uskladiti zahtijeve za finansijskim izvještavanjem od strane korporativnog sektora sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire.

• Praktičnost o Zakonom definisati što se smatra velikim, malim i srednjim

preduzećima (SME) usklađeno sa međunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskog privrednog prostora.

o Zakonom adresirati uočene slabosti postojećeg zakonodavstva i regulisati pitanja koja nijesu bila dovoljno regulisana uz konsultaciju skorašnjih komparativnih iskustava.

o Preispitati prag primjene uprošćenih standarda finansijskog izvještavanja i razviti ove standarde za primjenu na nivou malih i srednjih preduzeća (SME).

o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za što efikasniju primjenu novog zakonodavnog okvira.

o Uspostaviti listu entiteta od javnog interesa za koje se zahtijeva posebno finansijsko informisanje i izvještavanje.

o Donijeti podzakonsku regulativu kojom bi se adresirala pitanja od posebnog značaja: jedinstveni kontni okvir, minimalna pravila za usaglašavanje stvarnog sa računovodstvenim stanjem, pravila za procjenjivanje imovine i sl.

Očekivani rezultati Dobiti izbalansirani pristup primjene standarda finansijskog izvještavanja sa posebnim osvrtom na:

49

• Usklađivanje sa potrebama različitih korisnika finansijskih informacija kao što su kreditori, investitori, partneri i poreski autoritet;

• Uspostavljanje seta zahtijeva koji neće biti dodatno opterećenje za korporativni sektor;

• Uspostavljanje jake osnove za odgovarajući nivo finansijskog izvještavanja i infrastrukture koja treba da ga podržava.

Ključni stakeholder-i

• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Poreska uprava

Resursi i budžet 75 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijeni konsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i €10,000 za podršku projektnom timu.

• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku

aktivnostima Ukupno procjenjeni troškovi aktivnosti 1: € 133.750

50

5.1.2. UPODOBLJAVANJE OKVIRA ZA OBAVLJANJE REVIZIJE (NI)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 2,5,7. Opis aktivnosti: Aktivnost će biti fokusirana na razvoj statutatrnog okvira za finansijsko izvještavanje kako bi se obezbjedilo:

• Kompletnost o Priprema i usvajanje novog Zakona o računovodstvu i reviziji; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim društvima; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti;

• Konzistentnost o U pripremi novog zakonodavstva o reviziji posebnu pažnju usmjeriti

nekonzistentnostima ispoljenim sa međunarodno priznatim standardima obavljanja revizije te obezbjediti njihovu primjenu u praksi.

o Obezbjediti širenje instituta interne revizije kroz promjenu zakonske regulative kao nezavisne konsultantske aktivnosti u okviru privrednih i drugih subjekata koja treba da podpomogne podizanje kvaliteta eksterne revizije i finansijskog izvještavanja.

o Uskladiti zahtijeve za obavljanjem revizije sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire.

• Praktičnost o Zakonom o računovodstvu i reviziji definisati prag obaveznosti

obavljanja eksterne revizije usklađeno sa međunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskog privrednog prostora.

o Zakonom o računovodstvu i reviziji proširiti konkurentnost u obavljanju revizije i mehanizme kontrole kvaliteta obavljanja eksterne revizije.

o Izmjene zakonodavnog okvira treba da obezbjedi unapređenje eksternog programa provjere kvaliteta sa ovlašćenjima da ga sprovode semoregulatorna tijela sa posebnim ovlašćenjem i posebno formiranim organima (sa učešćem predstavnika stručnih tijela iz inostranstva), u prvoj instanci, i kontrolni organi Ministarstva finansija, u drugoj instanci, eksterna kontrola kvaliteta treba da provjeri usklađenost revizorskih poslova sa prihvaćenim standardima posebno imajući u vidu:

Član 29 nove osme EU kompanijske direktive, koja uvodi zahtijeve za sve statutarne revizije da budu dio sistema provjere kvaliteta;

Preporuke Evropske Komisije 22;

22 Evropska Komisija je usvojila Preporuke uspostavljajući minimalne standarade za sitem eksterne

provjere kvaliteta za statutarne revizije. Sistem eksterne provjere kvaliteta je razvijen kao provjerljivost usklađenosti kvaliteta revizije sa proklamovanim standardima i da revizori poštuju

51

IFAC Iskazi o obavezama članova No.1, Osiguranje kvaliteta23.

o Uspostaviti motivacioni poreski mehanizam za što efikasniju

primjenu novog zakonodavnog okvira. o Uspostaviti obaveznost organizovanja i razvoja instituta interne

revizije za velike privredne subjekte. o Ojačati odgovornost organa upravljanja i rukovođenja privrednim

društvima za kvalitet angažovanja eksterne revizije. o Kroz izmjene zakonskog okvira obezbjediti obaveznost visokog

kvaliteta revizorskih izvještaja za kompanije kotirane na berzama.

Očekivani rezultati Primjena standarda revizije sa posebnim osvrtom na:



• Uspostavljanje jake osnove za širenje obavljaja revizije po standardima koji garantuju dodatno uvjerenje u kvalitet finansijskog izvještavanja.


• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Komisija za hartije od vrijednosti • Centralna banka Crne Gore • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet 75 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijeni konsultantskog dana od €1250; 100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i €10.000 za podršku projektnom timu.

• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000 • Podrška projektnom timu: €10.000

stička pravila ponašanja (uključujući nezavisnost kao jedan od ključnih). Preporuke postavljaju obuhvatan set minimalnih zahtjeva za uspostavljanje sistema provjere kvaliteta u zemljama članicama EU sa ciljem da se obezbjedi ujednačenost kavliteta revizije i uspostavi sistem njegovag nadgledanja i objavljivanja rezultata ovog praćenja.

23 Iskaz o obavezama članica 1 je primjenjiv za članove tijela IFAC-a koji se bave programima osiguranjem pregleda kvaliteta u obavljanju revizije finansijskih izvještaja. Iskaz se primjenjuje u svim situacijama kad članice sprovode programe za svoj račun, u ime profesije, ili u ime vlada, regulatornih ili drugih agencija ili ako se programi sprovode od strane drugih tijela.

52

• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku aktivnostima

Ukupno procjenjeni troškovi aktivnosti 2: € 133.750

53

5.1.3. PODRŠKA PROCESU PREVOĐENJA IFRS i ISA (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3,4,5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbijedi podršku uspostavljanju kontinuiranog procesa prevođenja standarda kroz:

U saradnji sa institucijama iz okruženja obezbijediti korišćenje prevoda teksta novih IFRS usvojenih od međunarodnog Odbora za računovodstvene standarde (International Accounting Standards Board) i interpletacija ovih standarda usvojenih Komiteta za tumačenje međunarodnih finansijskih standarda (Interanational Financial Reporting Interpretation Committee);

Obezbjeđivanje softvera za asistenciju u procesu prevođenja; Osposobljavanje grupe (prevodilački komitet) koja bi bila dominantno sastavljena od računovođa i revizora sa uključenjem profesionalnih prevodilaca;

Obezbjeđivanje dostupnosti prevoda na neki od jezika u službenoj upotrebi; Obezbjediti pokriće operativnih troškova za prevođenje standarda24; Razviti motivacione mehanizme za kontinuirano poboljšanje prevoda na bazi sugestija korisnika;

Razvijanje mehanizama saradnje sa sličnim tijelima u zemljama u kojima se standardi prevode na jezike koji su u službenoj upotrebi u Crnoj Gori;

Očekivani rezultati Ostvariti raspoloživost resursa za implementaciju okvira koji će osigurati kontinuirano prevođenje međunarodnih standarda kao osnove za njihovu kvalitetnu primjenu. Funkcionalnost treba biti potvrđivana obezbjeđenjem vrlo ažurnog prevođenja svih promjena i stalnim periodičnim razvojem kvaliteta ukupnih tekstova prevoda standarda. Ključni stakeholder-i

• Institut sertifikovanih računođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija

Resursi i budžet 10 dana konsultatantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijeni konsultantskog dana od €1250; 100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i €10.000 za podršku projektnom timu.

• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 12.500 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €100.000 • Podrška projektnom timu: €50.000

24 Što ne obuhvata troškove štampanja koji trebaju biti pokriveni na komercijalnoj osnovi.

54

• Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku aktivnostima

Ukupno procjenjeni troškovi aktivnosti 3: € 187.500

55

5.1.4. PODRŠKA RAZVOJU KAPACITETA NACIONALNOG SAVJETA (NI) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti:

Aktivnost treba biti fokusirana na jačanje sposobnosti NSC da upravlja projektom realizacije ove Strategije sa posebnim fokusom na sledeće elemente:

Širenje NSC sa uključivanjem predstavnika računovodstveno revizorske profesije i predstavnika institucija koje promovišu investiciona ulaganja i razvoj biznisa;

Širenje mreže stručnih saradnika koje je moguće konsultovati i angažovati prilikom odlučivanja o pojedinim pitanjima sa visokim stepenom stručnih specifičnosti, oslonjenosti na komparativana iskustva ili direktno povezana sa očekivanim djelovanjem međunarodnih tijela za uspostavljanje i tumačenje standarda;

Osposobljavanje grupa unutar NSC da se specijalizovano bave sa pojedinim pitanjima kao što su: razvoj programa edukacije, nadgledanje profesionalnih udruženja i tijela računovođa i revizora, razvoj eksternih odnosa i sl.;

Osposobljavanje prateće, malo dimenzionirane, službe koja bi djelovanje NSC učinila efikasnim na dnevnoj osnovi i obezbijedila realizaciju komunikacionog plana;

Nadgledanja kvaliteta primjene zakonske i podzakonske regulative i potreba njihog dotjerivanja;

Nagledanje ostvarivanja planiranog djelovanja licenciranih računovodstveno – revizorkih profesionalnih udruženja i tijela;

Potpisivanje i implementacija memoranduma o saradniji sa ključnim stakeholderim-a koji su nezavisna regulatorna ili druga tijela;

Adresiranje urgentnih pitanja implementacije standarda i realizacije ove Strategije i akcionog plana prema svim zainteresovanim stranama;

Podrška programima obuke i razvoja resursa na osnovama dugoročne održivosti i razvoja ovih funkcija;

Razvoj mehanizama izvještavanja Vlade Crne Gore i drugih zainteresovanih strana.

Očekivani rezultati Osposobljenje NSC da predstavlja pokretačku i kontrolnu snagu za realizaciju projekata razvoja računovodstvene i revizorske profesije, te da osigura veći stepen relevantnosti finansijskih informacija za zainteresovane strane, a posebno investitore. Ključni stakeholder-i

• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Komisija za hartije od vrijednosti

56

• Centralna banka Crne Gore • Agencija za nadzor osiguranja


• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 75.000 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


57

5.1.5. INSTITUCIONALNO JAČANJE I PODRŠKA – INSTITUT SERTIFIKOVANIH RAČUNOVOĐA (NI)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti:

Aktivnost treba biti fokusirana na jačanje sposobnosti Instituta sertifikovanih računovođa kao profesionalnog udruženja na kojem je, tenderskom procedurom, prenesen dio javnih ovlašćenja u implementaciji međunarodnih računovodstvenih i revizorskih standarda i regulacije računovodstvene i revizorske struke. Sadržaj aktivnosti je fokusiran na:

Priprema Akcionog plana za djelovanje Instituta u periodu na koji se odnosi ova Strategija i Akcioni plan u pravcu koji će adresirati minimum uspostavljanja procesa rearanžiranja Instituta u organizaciju koja na efektivniji način može odgovoriti obavezama, unapređenju njegovih poslovnih aktivnosti u promijenjenom ambijentu i obezbjediti unaprijeđenje marketinških i drugih programa okrenutih javnosti;

Razvoj organizacione strukture koja bi mogla da odgovori obimu preuzetih obaveza posebno se fokusirajući na razvoj: o Nezavisnosti i etičnosti profesije; o Edukaciju i sertifikaciju; o Kontinuiranu kontrolu i disciplinu; o Publikovanje i vođenje registara

Pripremiti standardizovanu, u punoj mjeri ISA usklađenu metodologiju obavljanja revizije koja bi bila dostupna i za reviziju malih preduzeća i koja bi bila pripremljena u elektronizovanoj formi sa sistemom logički, metodoloških i kalkulativnih kontrola.

Jačanje radnih tijela i kadrovskog potencijala Instituta, a posebno odnose sa javnošću koji bi trebali pomoći u jačanju zainteresovanosti javnosti za aktivnosti Instituta;

Širenje mreže stručnih saradnika, visoke stručne reputacije, koje je moguće konsultovati i angažovati na različitim poljima ostvarivanja delegiranog javnog interesa i asistiranja u područjima razvoja prakse primjene međunarodnih standarda;

Organizovanje procesa kontinuiranog prevođenja ili distribucije prevoda na neki od jezika u službenoj upotrebi međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja i standarda revizije, etičkih kodeksa te priručnika i tumačenja za njihovu primjenu;

Razviti intezivni plan komunikacije među članovima i ključnim stakeholder-ima.

Uspostavljanje centra za profesionalno obučavanje i usavršavanje sa razvijenim i unapređivanim programima imajući u vidu posebno: o Član 6, 7 i 8 EU osme direktive o kompanijskom zakonodavstvu; o IFAC International Education Standard (IES) No. 1 – Ulazni zahtijevi za

program profesionalnog usavršavanja računovođa; o IFAC IES No. 2 – Sadržaj programa za profesionalno usavršavanje

računovođa; o IFAC IES No. 3 – Profesionalne vještine;

58

o IFAC IES No. 4 – Vrijednosti profesionalne etike i stava; o IFAC IES No. 5 – Zahtijevi praktičnog iskustva; o IFAC IES No. 6 – Ocjena profesionalne osposobljenosti i

kompetentnosti; o IFAC IES No. 7 – kontinuirani profesionalni razvoj: Program učenja

cijelog života i kontinuiranog razvoja profesionalne kompetentnosti ; o IFAC IES No. 8 – zahjevi komepetentnosti za revizorku profesiju i o Komparativnog iskustva novopriključenih zemalja EU u uspostavljanju

kontinuiranih programa obuke i usavršavanja Razviti strateški poslovni plan koji će posebno, na realnoj osnovi, obraditi pitanje budžetiranja i usklađenosti novčanih tokova.

Obezbjediti podršku i implementirati efektivni i efikasni program i režim eksterne kontrole kvaliteta koja posebno mora zadovoljiti sledeće: o Kontrolori moraju posjedovati odgovarajuće profesionalne kvaliteta i

iskustvo. Njihova nezavisnost (u smislu bilo kakve povezanosti sa revizijom koju kontrolišu) i objektivnost moraju biti garantovane.

o Odgovarajući resursi moraju biti dodjeljeni sistemu kontrole kvaliteta kako ne bi zavisio od drugih aktivnosti.

o Obuhvat pregleda kontrole kvaliteta treba da uključi i sisteme interne kontrole revizorske firme sa odgovarajućim nivom testiranja usklađenosti procedura i fajlova kako bi se verifikovala adekvatnost funkcionisanja.

o Pravila između pristupa projere kvaliteta moraju biti diferencirana u zavisnosti da li statutarna revizija obuhvata i klijente iz oblasti javnog interesa.

o Da bi se prosuđivala uspješnost ovog režima moraju biti uspostavljeni posebi ciljevi i sitem indikatora učinkovitosti bazirano na međunarodnoj praksi u ovoj oblasti.

Obezbjediti pomoć i uspostaviti procedure za poštovanje usklađenosti i disciplinske postupke prema članovima koji nepoštuju nivo uspostavljenog kvaliteta posebno imajući u vidu:

o Član 30 osme kompanijske direktive EU; o Preporuke Evropske Komisije koje se odnose na ovu oblast; o IFAC Izjavu o obavezama članica No. 6.

Redizajnirati u pravcu modernizacije i širenja javnog interesa za publicističku aktivnost Instituta;

Razvoj mehanizama izvještavanja NSC i drugih zainteresovanih strana.

Očekivani rezultati Osposobljena, od profesije i javnosti prepoznata asocijacija računovođa i revizora koja posjeduje kapacitet i resurse da bude lider u stalnom podizanju kvaliteta finansijskog izvještavanja. Resursi koji se zahtijevaju kao neophodni za unapređenje aktivnosti i arhitekture Instituta će biti više nego produktivno iskorišćeni ukoliko podrže strukturu predloženih aktivnosti i obezbjede visok stepen vjerovatnoće da budu uspješne u budućnosti. Usklađenost sa IFAC-ovim izkazom o obavezama članica (SMO) je reperna vrijednost u pružanju podrške Institutu da obezbjedi učinkovitost svog djelovanja na visokom nivou i time djelovanja profesionalnih računovođa i revizora koji su njegovi članovi. Kao dodatni reper za ocjenu efikasnosti treba da posluži prijedlog samog Instituta iskazan u Akcionom planu za svoje djelovanje u dužem periodu.

59


• Institut sertifikovanih računovođa; • Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju • Komisija za hartije od vrijednosti • Centralna banka Crne Gore • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet

• Troškovi razvoja Strateškog plana djelovanja: € 10.000; • Strano tim liderstvo (175 dana tokom tri godine sa € 1.250 po danu): €

218.750 • Tehnička pomoć iz inostranstva (170 dana po € 1.250 po danu): € 212.500 • Finansijska podrška za jačanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalno

anagažovanje: € 75.000 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


60

5.2. Pillar II: MEHANIZMI KONTROLE

5.2.1. DRUGOSTEPENA KONTROLA – INSPEKCIJSKI KAPACITET (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4 i 5. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbijedi osposobljavanje unutrašnjih resursa Ministarstva finansija da obavlja vrstu nadzora rada računovođa i revizora koja omogućava i novčano kažnjavanje kao i izricanje seta mjera preventivnog i korektivnog karaktera. Sadržaj aktivnosti treba da bude usmjeren na :

• Kompletnost o Priprema i usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o

računovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o računovodstvu i reviziji, do kraja 2012. godine;

o Preispitivanje i izmjena podzakonske regulative koja se odnosi na funkcionisanje upravnih organa (uredbe, sistematizacije radnih mjesta i sl.);

o Preispitati prekršajno zakonodavstvo i utvrditi moguća ograničenja koja treba eliminisati,

• Konzistentnost o U postojeću organizacionu šemu Ministarstva finansija uklopiti

organizacioni dio koji bi se bavio pitanjima kontrole kvaliteta finansijskog izvještavanja, primjene računovodstvenih i revizorskih standarda.

o Razvoj kapaciteta novog organizacionog dijela u okviru Ministarstva finansija obezbjediti regrutovanjem iskusnih revizora i upošljavanjem mladih stručnjaka motivisanih za usavršavanje svojih znanja u ovom oblastima.

• Praktičnost

o Zakonom definisati obavezu uspostavljanja inspekcijskog nadzora nad radom računovođa i revizora sa mogućnoćnošću izricanja novčanih kazni i seta mjera preventivnog i korektivnog karaktera.

o Zakonom adresirati riješenje pitanja ko će obavljati drugostepeni nadzor ( instanca iznad nadzora koji obavlja samoregulatorno tijelo) nad radom računovođa i revizora.

o Razmotriti mogućnosti eksternalizacije ove funkcije u inicijalnom periodu koje bi ujedno ostvarivalo i podizanje unutrašnjih kapaciteta.

o Uspostaviti mehanizme koje će omogućiti da se obavi kontrola rada tamo gdje je on znatno ispod očekivanog nivoa.

o Uspostaviti listu najčešćih propusta koji se pojavljuju u djelovanju računovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim i korektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje.

o Razviti sistem obavještavanja o slabostima preko djelovanja Instituta sertifikovanih računovođa Crne Gore, Centralne banke i Poreske uprave.

61

o Djelovanjem nadzora ojačavati nezavisnost u radu revizora.

Očekivani rezultati Dobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, na kvalitet obavljanja poslova računovodstva i revizije koji bi na objektivan, nezavisan i efikasan način dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskog izvještavanja i podizanja nivoa primjene međunarodnih standarda u ovom oblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojačati djelovanje u pravcu uticaja na očuvanje finansijske discipline. Rezultati će biti praćeni kroz broj ostvarenih kontrola, korektivne preporuke i efekat na poboljšanje ukupnog nivo finansijskog izvještavanja. Ključni stakeholder-i

• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore • Ministarstvo finansija • Centralna banka Crne Gore • Poreska uprava

Resursi i budžet 75 dana konsultantskog angažovanja iz inostranstva po prosječnoj cijeni konsultantskog dana od €1250, 100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i €20,000 za podršku projektnom timu.

• Konsultantskog angažovanja iz inostranstva: € 93.750 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000 • Podrška projektnom timu: €20.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


62

5.2.2. RAZVOJ KONCEPTA INTERNE REVIZIJE (MK)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4 i 5. Opis aktivnosti:

Aktivnost će biti fokusirana na razvoj i širenje koncepta interne revizije kod velikih pravnih lica. Interna revizija je nezavisna, objektivna i konsultantska aktivnosti unutar preduzeća dizajnirane da doda vrijednost i unaprijedi funkcionisanje organizacije kroz sistematičan i disciplinovan pristup evaluciji i unapređivanju efktivnosti sitema interne kontrole. Ključni ciljevi koje interne revizije ostvaruje su: - Podizanje adekvatnosti i efikasnosti nekog od odabranih sistema interne

kontrole u datoj organizaciji; - Preispitivanje tačnosti, pravovremenosti i pouzdanosti računovodstvenih i

finansijskih izvještaja i evidencija; - Pomoć i saradnja sa eksternom revizijom u podizanju kvaliteta finansijskog

izvještavanja; - Saradnja sa eksternim faktorima poreske kontrole, supervizije ili nekih drugih

oblika nadzora nad poslovanjem uključujući i resorna ministarstva. Organizovanje kvalitetnog funkcionisanja interne revizije podrazumjeva zainteresovanost vlasnika ili drugih stakeholder-a za obezbjeđenje: trajnost obavljanja funkcije interne revizije, dostupnost reviziji svim poslovima, nezavisnost, objektivnost i nepristrasnost u radu internih revizora, adekvatno izvještavanje o djelovanju funkcije interne revizije i blagovremeno izvještavanje o nalazima interne revizije. Samo tako se može ostvariti obaveznost menadžmenta da blagovremeno reaguje na preporuke interne revizije i dokumentuje aktivnosti preduzete na otklanjanju uočenih nedostataka. Djelovanje interne revizije je međunarodno standardizovano uz postojanje i razvijenih kodeksa profesionalne etike te pravilima rada interne revizije.

Da bi koncept interne revizije postao raširen neophodno je obezbjediti:

• Kompletnost o Usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o

računovodstvu i reviziji, kao i novog Zakona o računovodstvu i reviziji, do kraja 2012. godine;

o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o privrednim društvima; o Revizija, dopuna i izmjena Zakona o hartijama od vrijednosti;

• Konzistentnost o U pripremi novog zakonodvstva o reviziji ugraditi obaveznost

organizovanja ili eksternalizacije interne revizije u svim velikim preduzećima.

o Izmjenama zakona o privrednim društvima dodatno ojačati obaveznost organizovanja i nezavisnost interne revizije u svim društvima koja se definišu kao velika.

63

o Zakonom o hartijama od vrijednosti predvidjeti kontrolu obavljanja interne revizije od strane KHOV u akcionarskim društvima (osim banaka i osiguravajućih društava) koja se kotiraju na organizovanim berzanskim tržištima.

o Uskladiti zahtjeve za obavljanjem interne revizije sa onima koji su definisani primarnim i sekundarnim zakonodavstvom koje proizilazi iz acquis communautaire.

• Praktičnost

o Zakonom o računodstvu i reviziji definisati prag obaveznosti obavljanja interne revizije usklađeno sa međunarodno priznatim standardima, praksom i posebno specifičnosti veličine crnogorskog privrednog prostora.

o Zakonom o računovodstvu i reviziji utvrditi zahtijeve stručnosti i nezavisnosti u obavljanju interne revizije te propisati načela na kojima se zasniva obavljanje interne revizije (kontinuiteta, nezavisnosti, nepristrasnosti, profesionalne osposobljenosti itd.)

o Konkurentnost u obavljanju interne revizije i saradnje sa eksternom revizijom osigurati kroz izmjene zakona.

o Donijeti podzakonsku regulativu koja će na široj osnovi obezbjediti kontrolu obavljanja i organizovanja interne revizije od strane KHOV kod akcionarskih društava koje oni kontrolišu ili koji su emitenti nekontrolisani od strane Centralne banke Crne Gore i Agencije za nadzor osiguranja.

Očekivani rezultati Dobiti izbalansirani pristup primjene standarda interne revizije sa posebnim osvrtom na:



• Uspostavljanje jake osnove za šire uspostavljanje i dodatno razvijanje obavljanja interne revizije po standardima koji garantuju dodatno uvjerenje u kvalitet finansijskog izvještavanja.


• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Centralna banka Crne Gore • Komisija za hartije od vrijednosti • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet 100 dana lokalne konsultantske podrške po prosječnoj cijeni po danu od €250 i €10.000 za podršku projektnom timu.

64

• Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


65

5.2.3. USPOSTAVLJANJE TIJELA ZA NADGLEDANJE REVIZORA (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da podrži uspostavljanje operativne strukture u formi samoregulirajućeg tijela za nadzor rada revizora. Po svom sadržaju posebno aktivnost treba obuhvatiti:

• Obuhvat i odgovornost o Obuhvat nadgledanja treba da uključuje: usavršavanje, licenciranje,

uspostavljanje standarda, osiguranje kvaliteta, disciplinski sistem i sl.

o Odgovornost nadgledanja (istražna i disciplinska moć): Promocija uspostavljanja i održavanja visokih profesionalnih standarda obavljanja revizije;

Nadgledanje implementacije zakonske i podzakonske regulative;

Pregled procedura dobijanja sertifikata sprovedenih od strane Instituta;

Pružanje stavova i mišljenja o prijedlozima akata; Nadgledanje odnosa Instituta sa članovima na pitanjima usavršavanja, sistema obezbjeđenja kvaliteta i profesionalne etike.

o Odgovornost za jačanje transparetnosti kroz publikovanje programa rada i izvještaja o aktivnostima.

• Finansiranje i eksterni odnosi

o Finansiranje sistema nadzora treba biti obezbjeđeno na način koji će biti osiguran i oslobođen bilo kakvog uticaja revizorske profesije.

o Preko Sporazuma o razumjevanju razviti odnose i razmjene informacija sa svim ključnim regulatorima i supervizorskim tijelima i drugim stakeholderim-a.

o Posebno dizajniranim upustvom opisati set aranžmana za osiguranje kvaliteta i sistem disciplinovanja posebno uvažavajući mogućnosti saradanje sa kompetentnim autoritetima iz članica EU.

o Obezbijediti odgovarajuće resurse i identifikovati sve interne procedure i pravila koja se moraju uspostaviti i razviti Akcioni plan kojim be se detaljno razradi okvir za ostvarenje ključnih ciljeva i planirala sredstva za samoodrživost.

o Obezbijediti raspoloživost odgovarajuće ekspertize iz inostranstva za početni period rada.

o Uspostaviti odnose sa tijelima za nadgledanje u okviru EU za dobijanje tehničeke pomoći transfer ekspertize.

o Aktivnosti usklađivati sa dokumentima i iskazima Evropske grupe tijela za nadgledanje.

66

Očekivani rezultati Dobija se još jedan instrument uvjerenja u pouzdanost finansijskih izvještaja i time u njihovu pouzdanost. Kroz ostvarivanja ovih aktivnosti revizorska profesija dobija na značaju i interesovanje za regrutovanje novih revizora raste. Finalno ova aktivnost doprinosi razvoju revizorskih vještina i iskustava te njihovom trensferu van kontensta transfera znanja unutar samih revizorskih kuća. Ključni stakeholder-i

• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju • Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Centralna banka Crne Gore • Komisija za hartije od vrijednosti • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet

• Troškovi podrške projektnom timu: € 5.000 • Opremanje prostora (uključujući IT): €15.000 • Troškovi administrativnog osoblja (1 administrator za tri godine): €30.000 • Troškovi tehničkog osoblja (1 menadžer): €75.000 • Operativni troškovi za tri godine: €60.000 • Tim lider iz inostranstva ( 150 dana tokom tri godine po € 1.250 po danu):

€187.500 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


67

5.2.4. NADZOR KROZ FINANSIJSKI SEKTOR (MK) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 4, 5 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da podrži uspostavljanje mehanizama detaljnijeg nadzora kroz poslovanje finansijskih institucija. Svoje uporište dizajniranje ove aktivnosti nalazi u činjenici da finansijske institucije, upravljajući rizicima, koriste finansijske izvještaje svojih klijenata ili emitenata različitih tržišnih materijala. Interes finansijskih institucija je posjedovanje pravovremenih i pouzdanih finansijskih podataka o poslovanju privrednih subjekata koje kreditiraju ili koji emituju finansijske instrumente sa kojima trguju. Na drugoj strani interes klijenata finansijskih institucija je obezbjeđivanje deficita finansiranja preko finansijskog sektora. Ovi interesi mogu biti kanalisani u poseban mehanizam nadzora nad kvalitetom finansijskih izvještaja kroz:

• Djelovanje bankarskog sektora o Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanje,

utvrđivanje očekivanih i neočekivanih gubitaka u poslovanju iz kreditnih i drugih poslova banaka CBCG koja će dodatno zahtijevati i motivisati banke da insistiraju na kompletnom, pravovremenom i pouzdanom finansijskom izvještavanju u svim fazama upravljanja kreditnim, operativnim i drugim rizicima u poslovanju.

o Razviti poseban izvještajni mehanizam za uočavanje i ispravljanje nepravilnosti u finansijskom izvještavanju banaka od strane njihovih klijenata (tipiziranje uočenih propusta, detektovanje računovodstvenih i revizorskih propusta, detekcija posebnih klijenata i kreditnih aranžmana za koje se propusti vezuju i sl.)

o Usaglašavati djelovanje kontrole banaka i Instituta odnosno drugih nosilaca kontrole primjene računovodstvenih i revizorskih standarda u cilju detektovanja, razmatranja značaja, sistematizovanja i djelovanja prema slabostima u finansijskom izvještavanju privrednih subjekata koji se pojavljuju kao klijenti banaka.

o Izgraditi module za širenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjima primjene standarda finansijskog izvještavanja i računovodstva koristeći komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazama ocjene kreditnih zahtjeva.

o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene CBCG o radu eksternih revizora u bankama za unapređenje djelovanja revizora i širenja repernih standarda kvaliteta.

o Koristiti nalaze kontrole banaka i iskustva banaka u razvijanju koncepta interne revizije.

• Djelovanja učesnika na tržištu kapitala

o Kroz regulatorne mehanizme izgrađivati veći uticaj učesnika na tržišta kapitala i organizatora tržišta na kvalitet finansijskih izvještaja emitenata.

68

o Preko Sporazuma o saradnji regulatora finansijskog tržišta razviti odnose i razmjene informacija sa Komisijom za hartije od vrijednosti posebno u pravcu sagledavanja informacija o kvalitetu finansijskih izvještaja koje dobijaju od emitenata i učesnika na tržištu.

• Djelovanje sektora osiguranja

o Podzakonskom regulativom koja se odnosi na regulisanje utvrđivanje rizika u poslovanju osiguravajućih kompanija motivisati iste da kod svojih klijenata aktivnije insistiraju i stimulišu cjenovnim mehanizmima na kompletosti, pravovremenosti i pouzdananosti finansijskih izvještaja.

o Razviti poseban izvještajni mehanizam za uočavanje i ispravljanje nepravilnosti u finansijskom izvještavanju osiguravajućih kompanija od strane njihovih klijenata (tipiziranje uočenih propusta, detektovanje računovodstvenih i revizorskih propusta, detekcija posebnih klijenata i kreditnih aranžmana za koje se propusti vezuju i sl.)

o Usaglašavati djelovanje kontrole osiguranja i Instituta odnosno drugih nosilaca kontrole primjene računovodstvenih i revizorskih standarad u cilju detektovanja, razmatranja značaja, sistematizovanja i djelovanja prema slabostima u finansijskom izvještavanju privrednih subjekata koji se pojavljuju kao klijenti banaka.

o Izgraditi module za širenje prakse i saznanja o pojedinim pitanjima primjene standarda finansijskog izvještavanja i računovodstva koristeći komunikaciju banaka sa klijentima, a posebno u fazama ocjene kreditnih zahtjeva.

o Kroz Memorandum o saradnji koristiti ocjene Agencije za nadzor osiguranja o radu eksternih revizora za unapređenje djelovanja revizora i širenja repernih standarda kvaliteta.

Očekivani rezultati Ostvarenjem aktivnosti se dobija dodatni mehanizam snažnog uticaja na poboljšanje kvalitete finansijskog izvještavanja na trajnoj osnovi. U privredi u kojoj se intezivno razvijaju privredni sektori su prirodno deficitarni sa dugoročnim finansijskim sredstvima koja moraju obezbjeđivati preko finansijskog posredovanja. Na ovaj način dolazi do širenja broja subjekata koji su zainteresovani za pojačavanje nadzora nad kvalitetom finasijskog izvještavanja. Ključni stakeholder-i

• Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju • Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Centralna banka Crne Gore • Komisija za hartije od vrijednosti • Agencija za nadzor osiguranja

69

Resursi i budžet

• Podrška projektnom timu: €5.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


70

5.3. Pillar III: TRŽIŠNA DISCIPLINA

5.3.1. JAVNA KAMPANJA (TD) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 6 i 7. Opis aktivnosti: Aktivnost treba da obezbjedi intezivnu kampanju promovisanja benefita, aktivnosti stakeholder-a i svih drugih aspekata od značaja za podizanje svijesti i uključenja šire stručne i laičke javnosti u ostvarivanje ove Strategije i Akcionog plana. Sadržaj aktivnosti treba da bude usmjeren na :

• Kompletnost o Izrada plana javne kampanje kod svih stakeholdera, dizajniran u

ove svrhe; o Dizajniranje centra za koordinaciju javne kampanje; o Kroz, regulativom, postavljene zahtijeve objelodanjivanja povećati

set informacija koje treba objelodanjivati kroz uticaja na materijalnu značajnost informacije.

• Konzistentnost o Osvijetliti značaj računovodstvene i revizorske profesije kroz različite

forme komunikacije sa javnošću birajući najupečatljivije i najefektivnije.

o Povećati javnu svijest o značaju korporativnog upravljanja i izvještavanja za ukupne ekonomske prilike.

• Praktičnost

o Obezbjeđivati informacije, obrazovne vodiče i tehničku pomoć za javnost.

o Za menadžere, promovisati benefite kulture poštenja i otvorene komunikacije, usmjeravanja interne revizije u rizična područja poslovanja i dizajniranja i ohrabrivanja kanale direktne komunikacije sa zaposlenima u cilju adresiranja njihovih zabrinutosti.

o Širiti značaj informacija koje se mogu dobiti iz finansijskih izvještaja. o Upostaviti niz seminara dizajniranih za menadžere i direktore sa

tematskim sadržajem od posebnog značaja za finansijsko izvještavanje.

o Uspostaviti listu najčešćih propusta koji se pojavljuju u djelovanju računovodstvene i revizorske profesije i posebnim preventivnim i korektivnim mjerama djelovati na njihovo eliminisanje.

o Razviti sistem pomoći malom i srednjem biznisu u jačanju sopstvenih kapaciteta za komunikaciju o pitanjima primjene međunarodnih standarda finansijskog računovodstva i revizije preko Direkcije za razvoj malih i srednjih preduzeća .

71

Očekivani rezultati Dobiti dodatni mehanizam uticaja, izvan polja samoregulatornog djelovanja, na kvalitet obavljanja poslova računovodstva i revizije koji bi na objektivan, nezavisan i efikasan način dodatno pozitivno uticao na kvalitet finansijskog izvještavanja i podizanja nivoa primjene međunarodnih standarda u ovim oblastima. Kroz ovu vrstu nadzora ojačati djelovanje u pravcu uticaja na očuvanje finansijske discipline. Rezultati će biti praćeni kroz broj ostvarenih kontrola, korektivne preporuke i efekat na poboljšanje ukupnog nivoa finansijskog izvještavanja. Ključni stakeholder-i

• Institut sertifikovanih računovođa Crne Gore; • Ministarstvo finansija • Centralna banka Crne Gore • Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća


• Konsultatantskog angažovanja iz inostranstva: € 37.500 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Operativna podrška projektu za glavne stakeholder-e: €5.000 • Podrška projektnom timu: €20.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


72

5.3.2. CENTRALIZOVANA BAZA FINANSIJSKIH IZVJEŠTAJA (MD) Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti:

Aktivnost treba obezbjediti kroz razvoj unosa, sistematizovanja po različitim kriterijumima i prezentaciju seta uporedivih finansijskih pokazatelja iz finansijskih izvještaja koji se predaju Centralnom registru Privrednog suda. Aktivnost bi trebala biti usmjerena na sljedeće:

Kroz zakonodavni okvir ojačati (odgovarajuća kaznena politika) obaveznost blagovremene i tačne predaje finansijskih izvještaja Centralnom registru Privrednog suda u papirnoj i elektronskoj formi, sa razmatranjem mogućnosti skraćenja roka obaveznosti njihove predaje.

Obezbjediti odgovarajuću pravne i tehničke mogućnosti korišćenja podataka iz centralizovane baze za potrebe analize od strane različitih subjekata, a posebno stakeholdera.

Obezbijediti web pristupe (na komercijalnoj osnovi) elektronskim podacima iz finansijskih izvještaja, na solo i konsolidovanoj osnovi.

Obezbijediti podhranjivanje podataka o finansijskim izvještajima na period koji je usklađen sa EU zahtijevima.

Obezbijediti mogućnost sumiranja i izvještavanja o stepenu neusklađenosti izvještaja sa zakonskim zahtijevima.

Podržati uspostavljanje seta procedura i kapaciteta za nadgledanje blagovremenosti popunjavanja i predaje finansijskih izvještaja od strane kompanija.

Izgraditi izvještajne forme koje pokazuju broj finansijskih izvještaja ovjerenih od strane pojedinih agencija za pružanje računovodstvenih usluga sa mogućnosti analize koncentracije i kvaliteta rada pružaoca računovodstvenih usluga.

Redizajnirati bazu podataka u pravcu modernizacije i širenja mogućnosti javnog korišćenja pretraživanja baze po različitim osnovama.

Razvoj mehanizama izvještavanja NSC i drugih zainteresovanih strana na agregiranoj osnovi.

Dizajnirati i implementirati IT strategiju razvoja baze podataka o finansijskim izvještajima, koja je u skladu sa zahtjevima EU o popunjavanju godišnjih izvještaja i konsolidovanih godišnjih izvještaja.

Očekivani rezultati Konzistentantan zakonodavni i regulatorni okvir za popunjavanje i objavljivanje finansijskih izvještaja, koji je usklađen sa zahtijevima Evropskog zakonodavstva uz uvažavanje prelaznog perioda i lokalnih specifičnosti. Ova aktivnost će značajno doprinijeti javnoj raspoloživosti podataka iz finansijskih izvještaja i uticaja javnosti, u smislu pružene mogućnosti da reaguju na javno objavljene podatke. Ključni stakeholder-i

• Privredni sud

73

• Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju • Komisija za hartije od vrijednosti • Centralna banka Crne Gore • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet

• IT podrška: € 300.000; • Strano tim liderstvo (100 dana tokom tri godine sa € 1.250 po danu): €

125.000 • Tehničaka pomoć iz inostranstva (170 dana po € 1.250 po danu): €

212.500 • Finansijska podrška za jačanje kapaciteta osoblja i njihovo profesionalno

anagažovanje: € 75.000 • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


74

5.3.3. OBJELODANJIVANJE INFORMACIJA UZ FINANSIJSKE IZVJEŠTAJE ZA FINANSIJSKI SEKTOR (MD)

Ciljevi koji se ostvaruju aktivnošću: Cilj 3, 5 i 7. Opis aktivnosti:

Aktivnost treba da obezbjedi minimalne zahtijeve za objelodanjivanjem informacija uz finansijske izvještaje. Objelodanjivanje, na sajtovima regulatora, se odnosi na javnu raspoloživost informacija o aktivnostima kompanije, rezultatima, rizicima i okruženju. Finansijski izvještaji25 obezbjeđuju uvid u agregatne numeričke podatke, kao ključne komponente kvantitativnosti u prezentaciji finansijskih izvještaja. Kvalitativne informacije se uglavnom odnose na kompanijske postupke i procedure validacije bilansnih pozicija, poslovne modele i strategije. Informacije mogu biti objelodanjene na bazi zahtijeva ili na dobrovoljnoj osnovi. Tip informacija koje se objelodanjuju su u osnovi:

Obavezna objelodanjivanja

Računovodstveni režimi: finansijski izvještaji i informacije o vrednovanju pozicija, poslovnoj situaciji i perspektivama.

Informacije za berze i supervizorska regulatorna tijela: informacije o povezanim interesima, sticanjima učešća u kapitalu, limitima izloženosti, veličini regulatornog kapitala i koeficijentu solventnosti i sl.

Dobrovoljna objelodanjivanja: sve dodatne informacije.

Relevantna objelodanjivanja mogu biti definisana upotrebom koncepta materijalnosti po kome bi neka informacija trebala biti tretirana kao materijalna ako njeno izostavljanje ili pogrešno navođenje može promjeniti ili uticati na procjenu ili odluku korisnika te informacije.

Ostvarivanje aktivnosti minimalno podrazumjeva:

Kroz zakonski i podzakonski okvir propisati koje dopunske informacije, kao minimum, finansijske institucije trebaju da objavljuju. Dopunske informacije podjeliti na kvantitativne i kvalitativne sa minimumom koji su dati u Bazelu II Pillar 3 (Tržišna disciplina).

Zakonskim okvirima definisati rokove i frekventnost objavljivanja dopunskih informacija uz finansijske izvještaje.

Obezbjediti kroz supervizorske aktivnosti na finansijskom tržištu objavljivanje dodatnih informacija, kada se ocijeni da je rizični profil kontrolisanih institucija povećan, te da je obim i kompleksnost aktivnosti na ukupnom finansijskom tržištu povećana.

Centralizovati objavljivanje dopunskih informacija uz finansijske izvještaje na web sajtu regulatornih organa – Centralne banke Crne Gore, Komisije za hartije od vrijednosti i Agencije za nadzor osiguranja. .

25 Prezenatacija finansijskih izvještaja je data IAS 1.

75

Objavljivati rezultate stresnih testiranja i modeliranja u svrhe ocjene finansijske stabilnosti.

Očekivani rezultati Kroz realizaciju ove aktivnosti se obezbjeđuje realizacija intencija BIS (Bank for International Settlements) i njegovih grupa i tijela razvoja tržišne discipline kao jedne od značajnih tržišnih podrški uspostavljanja regulatornih i supervizorskih standarda. Ključni stakeholder-i

• Ministarstvo finansija • Ministarstvo za ekonomski razvoj • Nacionalni savjet za računovodstvo i reviziju • Komisija za hartije od vrijednosti • Centralna banka Crne Gore • Agencija za nadzor osiguranja

Resursi i budžet

• IT podrška: € 30.000; • Lokalna konsultantska podrška: €25.000 • Podrška projektnom timu: €10.000 • Koordinacija sa Svjetskom bankom i bečkom kancelarijom za podršku


strategija i akcioni plan za unaprijeĐenje kvaliteta ... · mrs međunarodni računovodstveni...

Documents