T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS STRAFOR VE POLYESTER MODELLEME VE KALIPLARI

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. STRAFORDAN MODELLEME YAPMAK ....................................................................... 3 1.1. Modelleme malat Resmi .............................................................................................. 3 1.2. Modellemede Kullanlan Straforlar ve zellikleri........................................................ 4 1.3. Strafor leme Yntemleri............................................................................................. 5 1.3.1. Dekobajla leme ................................................................................................... 5 1.3.2. Rezistansla leme ................................................................................................. 7 1.3.3. eritle leme ......................................................................................................... 8 1.3.4. Eeleme ................................................................................................................. 8 1.3.5.Zmparalama ........................................................................................................... 8 1.4. Straforda Kullanlan Yaptrclar................................................................................ 9 1.4.1. Straforda Kullanlan Yaptrclarn zellikleri ................................................... 9 1.5. Strafor Modellemenin Kalplama Yntemleri ............................................................ 10 1.5.1. Dkm Dolu Kalba............................................................................................. 10 1.5.2. Dkm lemi ...................................................................................................... 10 1.5.3. Kpk Modellerin retimi .................................................................................. 11 1.6. Strafor Modellemenin Avantaj ve Dezavantajlar....................................................... 16 1.6.1. Avantajlar ........................................................................................................... 16 1.6.2. Dezavantajlar ...................................................................................................... 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 21 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23 2. POLYESTER MODELLEME KALIPLARI ..................................................................... 23 YAPMAK............................................................................................................................... 23 2.1. Kalp Ayrclar ........................................................................................................... 23 2.2. Yzey Jelkotlar .......................................................................................................... 23 2.3. Pigment Boyalar.......................................................................................................... 23 2.4. Kobalt.......................................................................................................................... 23 2.5. Mek (Metiletil Keton Peroksit) .................................................................................. 24 2.6. Polyesterler ................................................................................................................. 24 2.6.1. Reinelerin Avantaj ve Dezavantajlar ................................................................ 24 2.7. Korter .......................................................................................................................... 25 2.8. Cam Elyaflar .............................................................................................................. 25 2.8.1. Rowing................................................................................................................. 25 2.8.2. Kortel ................................................................................................................... 25 2.8.3. G3 ........................................................................................................................ 26 2.8.4. Hasr..................................................................................................................... 26 2.9. Polyester Uygulama Aralar (Fralar, Rulolar, Tabancalar) .................................... 26 2.9.1. Tabancalar ........................................................................................................... 26 2.9.2. Rulolar ................................................................................................................. 27 2.9.3. Fralar................................................................................................................. 28 i

2.10. zcler (Tinerler, Sitrenler) .................................................................................. 28 2.11. Polyester Modelleme Kalplar ................................................................................. 29 2.11.1. Negatif Kalp Yapm ........................................................................................ 29 2.12. Polyester Modelleme................................................................................................. 31 2.12.1. Dkm Plastik Modeller.................................................................................... 31 2.12.2. Elyaf Takviyeli Plastik Modeller (CTP Modeller) ............................................ 32 2.13. Polyester Cam Elyaf alma Sisteminde Dikkat Edilecek Hususlar...................... 32 2.13.1. Negatif Kalp Uygulamas ................................................................................ 33 2.13.2. CTP in malat Yntemleri .............................................................................. 36 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43 KAYNAKA ......................................................................................................................... 44

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 521MMI015 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Endstriyel Modelleme Strafor ve Polyester Modelleme ve Kalplar Strafor ve polyester malzemeleri kullanarak model, retim kalb ve rn elde edilmesini inceleyen eitim materyalidir. 40/24 Strafordan modelleme yapmak ileminde, toplam sre 12 ders saati, yapm sresi 10 ders saatidir Polyester modelleme kalplar yapmak ileminde toplam sre 12 ders saati, yapm sresi 10 ders saatidir.

SRE

N KOUL YETERLK Polyester ve strafor modelleme kalplar ve modelleme yapmak. Genel Ama Ana modelden polyester malzeme kullanarak retim kalb, modelleme ve rn elde edebileceksiniz. Amalar Strafor modelleme yapabileceksiniz. Polyesterden modelleme ve yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI modelleme kalb

MODLN AMACI

LME VE DEERLENDRME

Snf ve atlye ortam, uyarc ve gvenlik levhalar, ders kitaplar, erit testere makinesi, dekobaj, rezistans, ee, zmpara, strafor yaptrclar, plastik model gereleri, kalp ayrc, yzey gel-coatlar, pigment boyalar, kobalt, mek, cam elyaf, fra, tiner, korter gereklidir. Modln iinde bulunan renme faaliyetleri ve uygulama faaliyetlerinden baarl saylabilmeniz iin, test ve uygulamalar istenilen dzeyde yapmanz gerekir. Bu nedenle her faaliyet sonunda kazandnz bilgi ve becerileri lerek, kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

iii

iv

GR GRSevgili renci, Bu modl makine teknolojisi dalnda plastik malzeme kullanarak, model ve retim kalplar imalat ile strafor modellemeyi iermektedir. Hzla gelien teknolojilere uyum salamak, otomasyon sistemleri, modelcilik alannda da insanlar hzl ve ekonomik yntemleri kullanmaya yneltmitir. Plastikler, stn zellikleri nedeniyle her alanda olduu gibi bilgisayar destekli endstriyel modelleme alannda da yerini almtr. Gnmzde birok fabrika plastik modellemeye arlk vermi, atlyelerinde, bu ynde deiiklie gitmitir. Seri retime uygun olan plastik modeller, endstriyel retim sektrnn vazgeilmez paras olmutur. Gl bir lke gelimi sanayisiyle ve teknolojisiyle mmkndr. Bu nedenle teknolojinin hzla gelitii gnmzde sizlere byk grevler dmektedir. Sizlerin baar ve mutluluu, bizlerin ve lkemizin baarsdr. Bu tr eitim materyalleri, sizlere bu alanda byk avantaj salayacaktr.

1

2

RENME FAALYET1AMA

RENME FAALYET-1

Strafordan modelleme yapabileceksiniz.

ARATIRMAevrenizdeki strafordan modelleme yapan fabrikalar gzlemleyiniz. Teknik okullarn atlye ve ktphanelerinden bu konu ile ilgili incelemelerde bulununuz. Arkadalarnzla paylanz.

1. STRAFORDAN MODELLEME YAPMAK1.1. Modelleme malat ResmiModelleme imalat resmi, makine parasnn yaplabilmesi iin l, ileme, tolerans gibi tm sembol ve bilgilerinin yer ald resimlerdir. Para bir, iki, veya daha fazla grnle ifade edilebilir. Karmak paralarda ise grnlerin daha iyi ifade edilebilmesi iin ayrntl ksmlarn kesitleri alnabilir. Grnler ve kesitler llendirilir. ekil 1.1de rnek bir imalat resmi verilmitir.

ekil 1.1: malat resmi

Model tasarmnda, model yapm gerecinin aatan olduu dnlrse, modelci modelin kalplama konumunu tasarlar. Kalp ayrma yzeyini, eim, koniklik, ekme pay ve ileme durumlarn gz nnde bulundurarak model resmi ve model yapm resmini izer. 3

Strafor modellemede ise model kalptan karlmayaca iin, kalp ayrma yzeyi, eim ve koniklik model tasarmnda dnlmez. leme pay ve dklecek maddenin ekme miktar strafor modele ilave edilir.

1.2. Modellemede Kullanlan Straforlar ve zellikleriKpk model olarak tabir edilen bu modeller pratiklik asndan faydaldr. Kpk termoplastik bir malzemedir. Bileimi % 92 karbon, % 8 hidrojenden meydana gelmektedir. Ana maddesi ham petrol ve doal gazdan elde edilmektedir. Bir adet dklecek ok byk ve l hassasiyeti fazla olmayan modellerin yapmnda kullanlr. 1.2.1. zellikleri Genileyebilen polistiren (Expandable Polystyrene), birok uygulama alanlarn yannda kpk model retiminde de tercih edilmektedir. Deiik uygulamalar iin farkl kpk malzemeleri mevcuttur. izelge 1.1de farkl zelliklere ve kullanm alanlarna sahip Genileyebilen Polistiren (GPS) eitleri verilmitir. Bunlardan T ve X GPS malzemeleri kpk model retimi iin kullanlmaktadr. Malz. Cinsi A B C T X Ham malzeme Boyutu (mm) 0,83-2,0 0,58-1,2 0,33-0,71 0,25-0,51 0,20-0,33 24 kg/m3 younluk iin boyut (mm) 2,5-5,9 1,7-3,5 1,0-2,1 0,74-1,5 0,61-1,0 Yaltm Paketleme Kahve kaplar Kaplar ve Kpk model Kpk model Kullanm alanlar

izelge 1.1: Deiik ham GPS malzemelerin zellikleri ve kullanm alanlar

Ham durumdaki genileyebilen polistirenin younluu 640 kg/m3 tr. Polistiren tanecikleri (granlleri) ierisinde n iirme ve kalplamada, tanelerin genileyebilmesi iin iirici madde emdirilir. Kpk model dkm ynteminde (KMDY) genileyebilen polistiren (GPS)nin faydal olabilmesi iin model younluunun 1627 kg/m3 arasnda olmas gerekir. Dkm malzemesine gre dkm scakl ve model younluu izelge 2.2de verilmitir. Bu ham malzemenin n iirilmesi ile elde edilebilmektedir. Plastik tanelerin yumuatlmas ve iindeki gazn geniletilmesiyle taneler ier ve younlukta azalma meydana gelir. Kpk model retiminde gz nnde bulundurulmas gerekli parametrelerin en nemlileri n iirme sresi, kpk model younluu, kalplama zaman, kalplama basnc, scakl ve polistiren taneciklerinin zellikleridir. 4

n iirilmi genileyebilen polistire(GPS) iindeki iiricinin belirli bir miktarn atarken soutma ilemi iin kpk taneleri duraan hale gelinceye kadar uygun bir ortamda 612 saat bekletilir. Duraan hale geldikten sonra genileyebilen polistiren (GPS) kalplama ilemi iin metal kalp ierisine doldurulur. Dkm malz. Alminyum Bronz Dkme demir elik Dkm sc. (0C) 705790 10401260 13701455 15951650 Model yo. (kg/m3 ) 2427 2021,6 < 20 < 17,6

izelge 2.2: Dkm malzemelerine gre dkm scakl ve model younluu

1.3. Strafor leme Yntemleri1.3.1. Dekobajla lemeDekobaj makinesi karmak ve dar emelerin kesilmesinde, zellikle ince plakalarn iten veya dtan kesilerek ekillendirilmesinde kullanlr. Bu makinede aatan baka plastik, strafor ve yumuak metalleri kesmek mmkndr.

1.3.1.1. Dekobaj Makinasnn KsmlarMakinenin gvdesini oluturan emeli kol, alt ksmndan, bir zemine balanr. Gvde zerinde ayrca motor ve motorun dairesel hareketini aa - yukar alternatif dorusal harekete eviren bir krank dzeni bulunur. Resim 1.1de dekobaj makinesi grlmektedir.

Tabla: parasnn zerine konulduu tabla 450 sola eilebilir (Resim 1.2 ve Resim 1.3). Bu amala tablann altnda eim ayar dzenei olarak, dereceli skala ve tespit vidas bulunmaktadr. Ortasndaki testere boluu yark bir plakayla kapatlr. Testere lamalar: Ortalama 12 cm boyunda olan testere lamalarnn genilikleri 15 mm arasnda deiir. 5

Resim 1.1: Dekobaj makinasnn ksmlar

Alt yatak: Krank dzenine bal olarak aa yukar hareket eden alt yatak, vidal eneleri arasnda, testere lamasn alttan skmaya yarar. st yatak: Testere lamasn stten balamaya ve bir silindir iinde yayl olarak gerdirmeye yarar. Gerdirme silindirin ykseklii istenilen germe miktarna gre vida ile sabitlenir. Klavuz dzenei: Testerenin dzgn almasn, i parasnn bastrlmasn salayan ksndr.

Resim 1.2: Dekobajda Kesme lemi

Resim 1.3: Al Kesme

1.3.1.2. Testere Lamasnn Taklmas ve Para KesimiTestere boluu plakasn karnz. Klavuz disk ve makarasn gevetiniz, disk ve makaray geriye alnz. Alt yata kasnandan evirerek en st noktaya getiriniz. Uygun testere lamasn dileri aa ynde, alt yatak eneleri arasna yerletiriniz ve vidasn sknz. Gerdirme silindiri tespit vidasn gevetiniz ve silindiri aa ekiniz. Testerenin dier ucunu st yatak eneleri arasna yerletiriniz ve vidasn sknz. Gerdirme silindirini testereye normal bir gerginlik verecek miktarda yukar ekip tespit vidasn sknz. Klavuz disk ve makarasn testereye gre ayarlaynz. Testere boluu plakasn taknz.

1.3.1.3. Makinenin BakmAlt yatak krank kutusunun ya dzenini kontrol ediniz. Makine katalounda belirtilen kullanma sreleri sonunda ya deitiriniz. Krank mekanizmasn katalogdaki sreler sonunda bakmn yapnz. Makinann aylk ve yllk bakmlarn zamannda yapnz.

6

1.3.2. Rezistansla lemeRezistans ile strafor (kpk) kesme ynteminde, genellikle fabrikalarn kendi kullanm amalarna uygun olarak tasarladklar basit kesme makineleri kullanlmaktadr. Makinede 0,3 mm apnda elik teller, tezgh tablas zerinde bulunan ve elektrik akmn ileten metal stunlara balanr. Tel ykseklikleri i parasna gre ayarlanr. Kesme ilemi srasnda tel, elektrik akm ile akkor hale getirilir. Tele verilecek akm miktar, bir termostat vastasyla ayarlanmaktadr. Kesilecek kpk malzeme tele doru hareket ettirilir. Yksek scaklktaki tel kpk malzeme ile temas ettiinde, kpk malzeme eriyerek kesme ilemi gerekleir. Resim 1.4 1.5 1.6da rezistans ile strafor kesme yntemleri grlmektedir.

Resim 1.4: Rezistans ile strafor kesme yntemleri

Resim 1.6: Rezistans ile strafor Kesme yntemleri

Resim 1.5: Rezistans ile strafor kesme yntemleri

7

Resim 1.7 ve Resim 1.8de byk ldeki straforlarn eit kalnlkta kesilmesi grlmektedir.

Resim 1.7:Straforlarn eit kalnlkta kesilmesi Resim 1.8: Straforlarn eit kalnlkta kesilmesi

1.3.3. eritle lemeStrafor ileme yntemlerinden en ok kullanlandr. erit testere makinesinda strafor kesmek olduka kolay ve aa kesme yntemlerinden farkszdr. Ancak strafor kesiminde kullanlan erit lamas ince dili ve apraz da az olmaldr. Kesme ilemi serbest elle yaplabildii gibi siper yardmyla da yaplmaktadr (Resim 1.9 ve Resim 1.10).

Resim 1.9: Serbest elle kesme ilemi

Resim 1.10: Siper yardm ile kesme ilemi

1.3.4. EelemeEeler, emeli, keli ve kk yzeyli ilerin dzeltilmesinde kullanlan, zerine kesici diler alm el aletleridir. Eeler di byklne gre deien dzgnlkte ve temiz yzeyler elde etmede kullanlr. Ee dilerinin bykl numara ile belirtilir. Eeler strafor ileme yntemlerinden biri olmakla beraber, bu konuda zmparalar daha ok tercih edilmektedir.

1.3.5.ZmparalamaZmparalama, bir andrc kullanarak yzeyi dzeltme, perdah etme ve parlatma ilemidir. Strafor modellemede ok tercih edilen bir yntemdir. Uygun zmpara kullanarak, strafor modelin andrlp dzeltilmesi, ekil verilmesi olduka kolaydr. Dz ve eymeli 8

yzeylerin dzeltilmesi, ke kavislerinin verilmesi pah krlmas, zellikle torna tezghlarnda straforlara ekil verilmesi, zmparalarla mmkn olmaktadr. Resim 1.11de torna edilecek strafor parann yma ember olarak hazrlanmas grlyor. Resim 1.12de ise zmpara ile andrularak torna edilen strafor malzeme grlmektedir.

Resim 1.11: Yma emberin hazrlan

Resim 1.12: Straforun zmparalanmas

1.3.5.1. Straforlarn Zmparalanmasnda Dikkat Edilecek HususlarZmparalama serbest elle deil bir takoz yardmyla yaplmaldr. in durumuna gre uygun zmpara kullanlmaldr. Zmparalama gelii gzel deil birbirine paralel hareketler halinde yaplmaldr. Yzeyin her tarafna eit miktarda zmpara yaplmaldr. Zmpara zerine fazla bastrlmamaldr.

1.4. Straforda Kullanlan YaptrclarKpk modeller birok paradan meydana gelmektedir. Bu sebeple, kpk model ve yolluk sisteminin birletirilmesinde yaptrclardan yararlanlr. Kpk modeller bir yaptrc ile yolluk sistemine balanr ve model salkm oluturulur. Yntemin bu kademesine kpk modelin toplanmas ad verilir. Birletirme ileminde en fazla kabul gren yntem, scaklkla eriyen bir yaptrc madde ile model veya modellerin yolluk sistemine balanmasdr. En yaygn kpk model yaptrcs, scak ergimi yaptrcdr.

1.4.1. Straforda Kullanlan Yaptrclarn zellikleriKpk model yaptrclarnn, klasik scak ergimi yaptrclara gre daha dk scaklklarda kullanlabilir olmas gereklidir. Kpk model iin kullanlan yaptrcnn erime scakl daha dk olmaldr. Kullanlan yaptrc, kpk modelle reaksiyona girmemelidir. Yaptrc malzeme kpk model ile uyumlu olmal ve dkm ilemi srasnda ergimi metal ile bir arada bulunabilmelidir. Yaptrcnn buharlama oran ve kl miktar genileyebilen polistiren (GPS)nin zelliklerine benzer veya yakn olmaldr. Yaptrc, modelin boyutsal llerini etkilememelidir 9

1.5. Strafor Modellemenin Kalplama Yntemleri1.5.1. Dkm Dolu KalbaErgimi metalin kpk modeli buharlatrmas esasna dayanan dolu kalba dkm yntemi, zellikle otomotiv, gemi ve makine imalat sanayilerine ynelik paralarn retiminde kullanlmaktadr. Dolu kalba dkm ynteminde yaygn olarak, kpk modeller, balayc iermeyen kum ierisine yerletirilerek dkm yaplmaktadr. Kpk modellerin yapmnda, polistiren (PS), polimetilmetakrilat (PMMA) veya ikisinin belirli oranlarda kartrlmas ile elde edilen ortaklam polimerleri kullanlr. Bu yntemde, yolluklar, kclar ve dier tm kalp elemanlar kpkten yaplr ve kumda kalplanr. Modelin kalptan karlmas sz konusu olmadndan kalbn iki paral yaplmasna, modele eimler verilmesine ve maa kullanlmasna gerek kalmaz. Kalplama esnasnda, kpn eklinin deimemesi iin dvlerek sktrlan kum kalplar yerine, CO yntemi veya havada kendiliinden sertleen, kalp malzemeleri kullanlmas daha uygundur. Kalplama tamamlandktan sonra modelin dtan ulalabilen ksmlar bir gaz alevi ile yaklr. Modelin kalan ksmlar, scak metal ile temas srasnda artk kalmayacak ekilde yanar. Sv metal, balangta yava yava dklmelidir. Dolu kalba dkm teknii, zellikle sadece bir adet retilecek byk paralarn dkmnde kullanlmaktadr. rnein, otomotiv endstrisinde kullanlan pres kalplar bu yntemle retilmektedir.

1.5.2. Dkm lemiKpk dkm salkm, refrakter kaplamadan sonra tek paral bir dkm derecesi ierisine yerletirilir ve balayc iermeyen kumla genellikle yamurlama sistemi kullanlarak desteklenir (ekil 1.2).ekil 1.2: Salkmn kum zerine sabitlenmesi

Kum dolum aamasnda dkm derecesine yksek frekansl titreim verilerek, kumun skmas salanr. Bu ileme, kpk modelin kumla desteklenmesi denir (ekil 1.3).

ekil 1.3: Kumun doldurulmas ve vibrasyon

10

Dkm salkm, kum ile desteklendikten sonra dkm ilemi yaplabilir. Ergimi metal kpk modeli scaklyla paralamakta ve modeli yakarak model yerini almaktadr. Kpk model bu yanma srasnda gaz ve sv olistirene dnr ve kaplama araclyla kalp dna atlr (ekil 1.4).

ekil 1.4: Ergimi metalin kalba dkm

Dkm esnasnda oluabilecek olan kesinti, serbest haldeki kumun dkm boluunu tkamas riskini de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, dkm srasnda sabit ve devaml dkm hzn salayacak olan otomatik dkm potalarnn kullanm gereklidir. Dkm paralar geleneksel dkmde olduu gibi benzer srelerde soumaya braklmaktadr. Souma ileminin tamamlanmasyla dkm para etrafndaki kumu boaltmak iin, derece ters evrilmekte ve paralarn yolluklar kesilerek temizlenmektedir. Dkm kumu ise soutularak sisteme geri verilir.

1.5.2.1. Refrakter KaplamaKpk dkm, salkm hazrlandktan sonra genellikle refrakter bir kaplamaya tabi tutulur. Yaplan refrakter kaplama sv metalin kuma giriini engellemekte ve aa kan sv ve gaz atklarn denetimli olarak uzaklatrlmasn salamaktadr. Buna ilave olarak refrakter kaplama kullanm dkm srasnda sv metalin kalba kesintili doldurulmas halinde, balayc iermeyen serbest kumun kerek yolluu tkamasn engeller. Kaplamalar, genellikle su bazl olarak, refrakter tozlarn kullanm ile retilmektedir. Uygulanmas ise dkm salkmnn zerine boaltma, daldrma veya pskrtme tekniklerinin birinin kullanm ile yaplabilmektedir. Kaplamadan sonra dkm salkm hemen kurutulmaldr, aksi taktirde dkm rnnde gzeneklilik veya yzey hatalarnn oluma riski ok yksektir.

1.5.3. Kpk Modellerin retimiEnjeksiyon Yntemiyle Kpk paralarn montaj yoluyla Kpklerin frezede, erit testere makinesinde, dekobajda, torna tezgahnda ilenmesi yolu ile Zmpara ve ee ile kpn andrlmas yolu ile 11

1.5.3.1. Enjeksiyon YntemiyleKk hacimli ve ok sayda yaplmas istenen paralarn modelleri bu yntemde retilir. Temiz bir model yzeyi ve l taml salanr. retilecek para saysnn fazla olmas model maliyetlerini olduka drr. Enjeksiyon yntemi ile karmak ekilli paralarn modelleri, uygun paralar halinde retildikten sonra bir araya getirilerek birbirine yaptrlrlar. 1.5.3.1.1. Kpk Modeli Oluturma Kpk model oluturma ilemi aada akland gibi drt aamada gerekletirilir Kalp Doldurma Hedeflenen younlua n iirilip duraan hale gelen kpk malzeme alminyum kalp ierisine mekanik veya otomatik olarak doldurulur. Bu ilem iin kullanlan haval tabanca ekil 1.5de grlmektedir.

ekil 1.5: n iirilmi malzemenin kalp ierisine doldurulmas

Kaynama Kalp boluu doldurulduktan sonra kalp ierisindeki kpk malzemelerin arasndan geirilen malzemeler, buharla stlr. Taneler yumuar ve geniler. Sonuta kalptaki tanelerin birbirine kaynamasyla kpk model para ekillendirilmi olur (Resim 1.13).

12

Soutma Kalplama ilemi boyunca taneler genilemeden dolay kalp duvarna basn uygular. Eer model soutulmadan kalp dna karlacak olursa, genilemeye devam edecek ve ekilsiz bir para elde edilecektir. Bu ilem son iirme olarak adlandrlmaktadr. Bu son iirmeyi engellemek iin kalb soutma ilemine tabi tutmak gerekir. Bu soutma ilemiyle kalp duvarna gelen basn der ve daha sonra kalptan karma ilemi gerekletirilerek kpk modeldeki l taml salanm olur. Soutma ilemi genellikle kalp yzeyine su pskrtlerek yaplr. Kalptan karma Kalbn soutulmasyla basn der ve kpk model kalp dna karlr. Model ekmesinin duraan hale gelmesi iin 550C scaklktaki kurutma odalarnda iki saat bekletilmesi gerekir (Resim 1.14- Resim 1.15).

Resim 1.13: Kalplar

Resim 1.14: Kalptan straforun karlmas

Resim 1.15: Strafor model

13

1.5.3.2. Kpk Paralarn Montaj YoluylaByk hacimli kpk modeller ise uygun llerde kesilerek veya andrlarak elde edilen paralarn dzgn bir zemin zerinde monte edilmesi yolu ile elde edilirler. rnek Model Hazrlanmasnda lem Basamaklar: Resim 1.16daki pleytin kpk model olarak yaplmas.

Resim 1.16: Pleyt modeli

a-Strafordan yaplacak modelin imalat resmini iziniz.

ekil 1.6: Pleyt modeli imalat resmi

14

b-leme paylarn model resmine ilave ediniz. Dkm gerecini resim zerinde belirtiniz (ekil 1.7). Not: Strafor modellerde, model kalptan karlmayaca iin mala yzeyi, eim, koniklik kavramlarn dikkate almaynz.

ekil 1.7: Pleyt modeli model resmi

c- Uygun dansitede straforu seiniz. Dkm gerecinin ekme miktarna uygun metrelerle ve markalama aletlerini kullanarak, resmi strafor zerine iziniz (Resim 1.17).

Resim 1.17: Straforun markalanmas

d- Strafor ileme yntemlerinden uygun olann seerek paralar oluturunuz (Resim 1.18).

Resim 1.18: Rezistans ile kesme

e-Paralar tamamlandktan sonra montaj ilemine geiniz (Resim 1.19).

Resim 1.19: Paralarn hazrlanmas

15

f-Yaptrma ilemi biten modeli zmpara ile dzeltiniz (Resim 1.20).

Resim 1.20: Straforun montaj

1.6. Strafor Modellemenin Avantaj ve Dezavantajlar1.6.1. AvantajlarMakine, alet ve avadanlk saysn azaltarak maliyeti drr. Geleneksel maa ve kalplama makinelerini devreden kartr. Kalifiye ii ihtiyacn azaltr. Daha byk hacimli ilerin dkm dier yntemlere gre kolaydr. Derece sorununu ortadan kaldrr. Kalplamada tek paral dereceler kullanlr. Dkm srasnda oksit ve curuftan kaynaklanabilecek dkm hatas olasl daha dktr Modellerin kalp ayrma yzeyleri ve maalar yoktur. Maa kullanlmasna gerek olmadndan maa makinesine, maa balayclarna, maa kumuna gerek duyulmaz ve maadan kaynaklanan dkm hatalar ortadan kalkar. Kum balaycsna ihtiya yoktur. retimi zor ve karmak paralar kolayca elde edilir. nce paralarn retimi yaplabilir. Daha az el takmlarna ihtiya duyulur. temizleme ve tesviye ilemlerini azaltr. Temizleme maliyetini en aza indirir Kalp bozma ve kum hazrlama ilemi ok kolaydr. alma ortam temizdir.

1.6.2. DezavantajlarHer dkm iin ayr model gerektirir. Dkmn kalitesi modele baldr. Karmak modellerde eitli paralara ihtiya vardr. Minumun para kalnlklar snrlanmtr. Modeller kolayca hasara urayabilir. Dk karbonlu elikler ierisine karbon toplayabilir.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLEM BASAMAKLARIModelleme oluturmak imalat resmini

NERLER

Gere dkme demir Model resmine ileme payn ilave ediniz. Dkm gere ekme miktarn resim zerinde belirtiniz. Parann yma mastarn iziniz.

Uygun seiniz.

dansitede

straforu

izelge 1.1 de zellikleri belirtilen malzemelerden uygun olann seiniz.

GPS

Resmi strafor markalaynz.

zerine

Kartondan yma mastarn kartnz. Yma kalnlklarn ayarlaynz. Yma kalnlklarn erit testere makinesinde kartnz. Mastarnz kartm olduunuz straforlarn zerine markalaynz.

17

18

Straforu uygun ileme metodu ile marka izgisine gre ileyiniz.

Markaladnz straforlar erit testere makinesnda kesiniz. Kestiiniz yma paralar, daire olacak ekilde yaptrnz. Yaptrcnn kurumas iin 15 dk. bekleyiniz. Torna tezghnn aynasna, model apna uygun sunta balaynz. Sunta zerine strafor modeli ekseninde yaptrnz. Torna tezghn dk devire ayarlaynz. Uygun zmpara kullanarak paray lsne getiriniz.

Makinelerde alrken nlemlerini alnz.

gerekli

gvenlik

Modelleme zmparalaynz.

yzeyini

Zmparay takoz yardm ile kullannz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME1. Aadakilerden hangisi kpk model retiminde gz nnde bulundurulmas gerekli parametrelerden deildir? A) n iirme sresi B) Kpk model younluu C) Kalplama zaman D) Kalplama sresi Aadakilerden hangisi straforlarn zmparalanmasnda dikkat edilecek hususlardan deildir? A) Zmparalama serbest elle yaplmaldr. B) in durumuna gre uygun zmpara kullanlmaldr. C) Yzeyin her tarafna eit miktarda zmpara yaplmaldr. D) Zmpara zerine fazla bastrlmamaldr. Aadakilerden hangisi straforlardada kullanlan yaptrclarn zelliklerinden deildir? A) Kpk model iin kullanlan yaptrcnn erime scakl dk olmaldr. B) Yaptrc malzeme dkm ilemi srasnda ergimi metal ile bir arada bulunmamaldr. C) Kullanlan yaptrc kpk modelle reaksiyona girmemelidir. D) Yaptrc, modelin boyutsal llerini etkilememelidir. Aadakilerden hangisi refrakter kaplamann amalarndan deildir? A) Sv metalin kuma giriini engeller. B) Aa kan sv ve gaz atklarn denetimli olarak uzaklatrlmasn salar. C) Dkm srasnda sv metalin kalba kesintili doldurulmas halinde, serbest kumun kerek yolluu tkamasn engeller. D) Modelyzeyinin temiz olmas salar. Aadakilerden hangisi strafor modellerin avantajlarndan deildir? A) Modellerin kalp ayrma yzeyleri ve maalar yoktur. B) Kum balaycsna ihtiya yoktur. C) Dkmn kalitesi modele baldr. D) retimi zor ve karmak paralar kolayca elde edilir.

2.

3.

4.

5.

20

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Dkm gereci: Dkme demir Dkm adedi: 1 Yukarda kesit resmi verilen destek parasnn, a-) malat resmini iziniz. b-) Model resmini iziniz. c-) Strafor modellemesini yapnz.

21

Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA:

MAKNE TEKNOLOJS Strafor ve Polyester Modelleme ve Kalplar

Tarih: rencinin

Destek parasnn strafordan Ad Soyad: modellemesinin yaplmas No: Parann imalat resmini izip, Snf: strafordan modellemesini Blm: yapabileceksiniz.. Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz.

DEERLENDRME KRTERLER1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 malat ve model resmini izdiniz mi? Yma mastarn oluturdunuz mu? lem basamaklarn tespit ettiniz mi? paras zerinde markalama yaptnz m? Strafor ileme yntemlerini tespit ettiniz mi? Gvenlik nlemlerini aldnz m? Strafor yaptrcs kullanarak paray oluturdunuz mu? Oluturduunuz paray aynaya baladnz m? Parann eksen ayarn yaptnz m? Paray uygun ileme metodlarna gre ilediniz mi? Parann yolluk sistemini oluturdunuz mu? parasnn genel kontroln yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRMElme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.

22

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2AMAPolyester modelleme kalplar yapabileceksiniz.

ARATIRMAevrenizde plastik modelleme yapan fabrikalar geziniz. Plastik enjeksiyon sistemlerini inceleyiniz.

2. POLYESTER MODELLEME KALIPLARI YAPMAK2.1. Kalp AyrclarKalplarn birbirine yapmasn nlemek amacyla kullanlr. Piyasadaki rnler balmumu, cila, silikon, polivinildir. Yzey hassasiyeti iin ayrclarn ok dikkatli uygulanmas gerekir.

2.2. Yzey JelkotlarYzey kalitesini veren direnli, esnek reinedir. Yzeylere 0,4 mm 1,5 mm kalnlnda uygulanr. Rengi beyazdr. zgl arl 1,04 gr/cm3 tr. Sertletikten sonra dayanm 450 kg/cm2 dir. Jelkot, kalp veya model gvdenin en dn oluturan, rengini ve dzgn parlak yzeyini, ayrca su geirmezliini salayan zel polyester reinedir. Jelkotla ieriye doru onu takip eden cam elyaf katlar birbirlerine ne kadar iyi nufz etmi ve kaynamlarsa netice o kadar iyi olacaktr. Jelkot; fra, rulo yardmyla, elle srlebilecei gibi, pskrtlerek de uygulanabilir.

2.3. Pigment BoyalarMalzemenin renklendirilmesi iin kullanlr. eitli renkleri vardr. % 1 orannda jelkota eklenir ve iyice kartrlr.

2.4. KobaltKoyu mor-patlcan renginde bir svdr. Hzlandrcdr. Sertleme sresini etkiler. Normal oran %5 tir. 23

Hzlandrclar, atlye scakl olan 15-250C derecelerde reaksiyonun balamas iin gereklidir. Reaksiyon bir kere baladktan, sonra s reterek tam sertleme salanana kadar devam eder.

2.5. Mek (Metiletil Keton Peroksit)effaf, su gibi bir malzemedir. Sertletirmeyi salar. Normal oran %5 tir. Yanc bir malzeme olup reineye mmkn olduunca hassasiyetle (ufak miktardaki karm hazrlamada lekli bir enjektr veya damlalk kullanlabilir). Sertletirici unutulduu taktirde reine hibir zaman tam sertlemeyecek, tam mukavemetine ulamayacak ve su geirmezlik zellii kaybolacaktr.

2.6. PolyesterlerPolyester reineler koyu kvaml ve zor akan, neredeyse renksiz svlardr. ki bileenli bir reine olup sertlemesi iin katalizatr etkisi gsteren MEK adyla bilinen organik peroksitlerin ilavesi gerekir. (% 5 orannda). Sertleme sresi ortam scaklna bal olup sertletirici de denilen katalizatrlerin karmdaki payna baldr. Reinenin normal oda scaklnda sertleebilmesi iin nc malzemeye ihtiya vardr. Hzlandrc ad verilen bu malzeme, bazen reinenin iine nceden kartrlmakta ve reine bu ekilde piyasaya verilmektedir. Hzlandrcy polyestere kartrmak dikkat ister, karm srasnda oluan kimyasal reaksiyon bir patlama oluturabilmektedir. Polyester reineleri souk ve rutubete duyarldrlar. zellikle denizcilik ve inaat alannda en ok kullanlan termoset reinedir.

2.6.1. Reinelerin Avantaj ve DezavantajlarKolay kullanm. ok dk maliyet. Sertleme srasnda yksek oranda ekme. Zehirli sitiren gaz yayma. Orta mekanik zellikler. Ksa raf mr.

24

2.7. Korterok ince bir elyaf trdr. Hem dokuma kalnl hem de cam dokusu ok yumuak ve incedir. Korter yzeyinde ok miktarda polyester yutma zelliine sahiptir. Bu nedenle korter ile polyester yzeye daha iyi yapp klcal atlaklar nlenir. Metre kare arl ortalama 30 gr dr. Korter iin, metre kare arl ortalama 30 gr olan, en aa 250 300 gr/m2 neoxil 266N 12 kullanmak gereklidir (ekil 2.1).

Resim 2.1: Korter

2.8. Cam ElyaflarSilisyum, kalsiyum, alminyum ve boroksit karmndan meydana gelen gzle seilmesi zor cam elyaf tanecikleri, bir balayc malzeme aracl ile birbirine balanarak kuma toplar gibi, belli boy ve llerde satlr. Balayc eleman ilenme srasnda reine tarafndan zlr ve elyaflar bir alttaki katla ve birbirleriyle reineler sayesinde yaptrlrlar. Elyaflar, metrekare arlklarna gre tasnif edilir ve satlr (300, 450 veya 600 g/m2 gibi ). Ayrca, elyaflar rg halinde, rnein ilem srasnda daha salam ara katlar oluturmak maksadyla imal edilir ve kullanlr. D yzeyde kullanldklarnda rg yaplar gzle grleceinden en d yzeylerde uygulanmazlar.

2.8.1. RowingAmbalaj ipine benzer fitil elyaflardr. Belli noktalarda zel destek ve kuvvetlendirici elemanlar olarak kullanlmak zere ip formunda rlm elyaf malzemesidir. Yar tekneleri ve yksek evsafl gvde imali gereken durumlarda yksek mukavemetli elyaflar kullanlr.

2.8.2. Kortelok ince bir elyaf trdr. Hem dokuma kalnl hem de cam dokusu ok yumuak ve incedir.

25

2.8.3. G3150300-450-600 gibi kotlarla adlandrlan, telaya benzer bir elyaf trdr. G3 genel amal tavsiye edilen bir trdr. Saylar 1 metrekare elyafn gram cinsinden arln gsterir. Dolaysyla say arttka elyafn kalnl da artyor.

2.8.4. HasrJapon hasr diye de anlr. Tpk hasr rlm gibi fitil elyaflardan rlerek elde edilmitir.

Elyaf

rg Elyaf

Rowing rg

Resim 2.2: Cam elyaf eitleri

2.9. Polyester Uygulama Aralar (Fralar, Rulolar, Tabancalar)2.9.1. TabancalarPolyester; fra, rulo yardmyla, elle srlebilecei gibi, pskrtlerek de uygulanabilir. Pskrtme ile polyester uygulamalarnda, ounluu havasz pskrtme sistemiyle alan deiik pskrtme tabancalar kullanlr. Bunlar katalizr enjeksiyon veya ift kap sisteminde alabilirler. Basnl kap sisteminde reine ve katalizrn her ikisi de, basnl kaplarda bulunur ve pskrtme tabancasna basn altnda verilir. Reine bir boru vastasyla ekilirken, katalizr atomize hava iine enjekte edilir. Pskrtme memesinde meydana gelen karm beraberce dar pskrtlr. Yer ekimi ile alan tek kapl pskrtme tabancalar da mevcuttur. Bu tr tabancalar kullanldnda, reine nceden kartrlmal ve olduka uzun jelleme srecine sahip olmaldr.

26

2.9.2. RulolarRulolar el yatrmas ve pskrtme yntemlerinde kullanlan gerelerin en nemli blmn tekil eder. Islatma rulolar ve yatrma rulolar olmak zere iki eittir (Resim 2.3).

2.9.2.1. Islatma RulolarKalp yzeyine reine srlmesi iin kullanlr. Deiik ap ve geniliktedir. Metal veya plastikten yaplm geni veya dar slatclardan meydana gelirler. Plastikten yaplm geni veya dar slatclar tek paraldrlar.

2.9.2.2. Yatrma RulolarYatrma rulolar laminatn sktrlmas ve yatrma esnasnda kalan hava kabarcklarnn karlmas iin kullanlr. eitleri: Kl Rulolar Tahta zerine tutturulmu naylon kllardan meydana gelmitir. Laminat katlar arasnda kalan hava kabarcklarnn kmas iin kullanlr. Oluklu Rulolar Bunlar, oluklu bir dokuma ile kaplanm rulolardr. Laminat sktrmak veya hava kabarcklarn kartmak iin kullanlr. Dikey Dili Rulolar Islatc rulolara benzer eitli dikey dili rulolar mevcuttur. Bunlar blok sert malzemeden yaplrlar ve dikey ve evresel biimde dilere sahiptir. Yatay Dili Rulolar Bunlar rulolarn uzunluu boyunca uzanan kntlar tayan alminyumdan yaplm rulolardr, abuk slanma, iyi hava k salarlar ve geni uygulama alanlar vardr. Yayl Rulolar elik yaylardan oluurlar. Bu nedenle her ynde esneme zelliine sahiptir. Kavisli yzeylerde laminat yatrmak iin kullanlrlar. Sertlemi reine uygun solvent kullanlarak temizlenebilir. Temizlik amac ile rulolar yaklmamaldr. nk bu ilem elik yaylarn niteliini bozabilir.

27

Resim 2.3: Rulo eitleri

2.9.3. FralarFralar jelkot srlmesi ve reinenin zellikle kenar ve kelerde takviye malzemesine emdirilmesi iin kullanlr. Ak renkli CTP retimi srasnda, ak renk fralar kullanlmas uygundur. Bylelikle sertlemi reine sistemi zerinde fradan den kllarn grnmesi engellenebilir. Jelkot uygulamalarnda, fra izlerini ve izgilerini engellemek iin uzun kll geni fralarn kullanlmas uygundur.

2.10. zcler (Tinerler, Sitrenler)Kullanlan fra ve rulolarn temizlenmesi iin aseton veya sellozik tiner kullanlr.

28

2.11. Polyester Modelleme Kalplar2.11.1. Negatif Kalp YapmPolyesterden negatif kalp yapm iki ekilde mmkndr. 1. Dkm Plastik Negatif Kalplar 2. CTP (Cam Takviyeli Plastik) Negatif Kalplar

2.11.1.1. Dkm Plastik Negatif KalplarAhap model plakann zerine konur, evresine derece yaplr. Model yzeyine ve plakaya ayrc srlr. Jelkot hazrlanr. Model yzeyine ve plakaya srlr. Yarm saat ara ile iki kez uygulanr. Kurumaya braklr (ekil 2.1).

ekil 2.1: Ahap model ve plaka

Daha sonra dkm polyester iine % 40 orannda silisyum kartrlr. Karm iine hzlandrc ve sertletirici ilave edilir. Jelkot hazrlanm yzeyin zerine dklr. Ahap bir para yardm ile zeri pres edilir. 12 saat sertlemeye braklr. Sre sonunda kamalar vastas ile yzeyler birbirinden ayrlr. Negatif kalp elde edilmi olur (ekil 2.2).

ekil 2.2: Negatif kalp

29

2.11.1.2. CTP (Cam Takviyeli Plastik) Negatif KalplarNegatif kalbn bu yntemle elde edilmesinde ilem sras yledir. Ahap model plakaya balanr (ekil 2.3).

ekil 2.3: Ahap model ve plaka

Etraf uygun aa derece ile evrilir. Model yzeyine ayrc srlr. Ayrc saat arayla iki kez uygulanr. Jelkot ve katk maddeleri hazrlanarak yzeye srlr. Korter, yzey byklne gre kesilerek serilir. Polyester korterin zerine katman meydana getirmeyecek ekilde slatlarak yaptrlr. Kuruduktan sonra 300 lk ve 450 lik elyaf polyesterle tekrar uygulanr. Kalbn esnemesini nlemek iin takviye paralar atlr (ekil 2.4).

ekil 2.4: Takviyeli kalp

Kalp 12 saatlik kurumaya braklr. Daha sonra model ve kalp ayrlr (ekil 2.5).

ekil 2.5: Model ve kalbn ayrlmas

30

2.12. Polyester Modelleme1. Dkm Plastik Modeller 2. Elyaf Tajviyeli Plastik Modeller (CTP Modeller)

2.12.1. Dkm Plastik ModellerNegetif kalplar elde edilecek modelin kolay kmasn salamak iin kalp kamal ve basnl hava tertibatl olarak yaplr. Ayrca, kalp iine dklecek plastiin dolduunu anlamak iin yolluk ve kc sistemleri monte edilir. Daha sonra dkm polyesterin hazrlna geilir (ekil 2.6).

ekil 2.6: Negatif kalp

lk nce yeteri kadar dkm polyesteri bir kaba konur. ine kullanlan arln % 2 si orannda renk pastas ilave edilir. Daha sonra yine kullanlan arln % 4 orannda sertletirici % 7 orannda hzlandrc katlr. Karm hava kabarc kalmayacak ekilde kartrlr. Beklemeden hazrlanm olan sistemin yolluundan ar ar dklr. kcdan plastik grnnce, ileme son verilir. Sistem 12 saatlik katlamaya terk edilir.

ekil 2.7: Modelin, negatif kalbn ierisinden alnmas

Modelin kalptan karlmas iin ilk ilem negatif kalp zerinde bulunan yolluk ve kc sisteminin sklmesidir. Daha sonra negatif kalpla sistem arasna kamalar aklr. 31

Sistem kendiliinden yukar doru ayrlr. Model, negatif kalbn ierisinden alnr ve temizlenir. Modelin yars hazrlanm olur (ekil 2.7).

ekil 2.8: ki paral modelin birletirilmesi

Ayn yntemle dier yars da elde edilir. Pimler vastasyla iki para birletirilir. Negatif kalptan istenildii kadar model elde edilir. Ancak polyester malzemenin bir ekmesi vardr. l hassasiyetinin nemli olduu ilerde epoksi reineler tercih edimelidir (ekil 2.8).

2.12.2. Elyaf Takviyeli Plastik Modeller (CTP Modeller)ok sayda kalplanacak modeller cam elyaf takviyeli olarak yaplr. nce ahap model hazrlanr. Bundan negatif kalp ekilir. Kalp yzeyine ayrc srlr. Kalp kurumaya braklrJelkot hazrlna geilir. Jelkot iine renk pastas, hzlandrc, sertletirici ilave edilir. Fra ile yzeye srlr. Yarm saat ara ile iki kez uygulanr. Yzey yapabilir duruma gelince korter, polyester yardm ile yzeye serilir. Katman kuruyunca srasyla 300 lk ve 450 lik elyaf uygulanr. zerine polyester kalsit karm dklr. 6 saat sonra model kartlr (ekil 2.9).

ekil 2.9: CTP Negatif kalp

2.13. Polyester Cam Elyaf alma Sisteminde Dikkat Edilecek HususlarCTP (cam takviyeli plastik) veya fiberglass olarak da adlandrlabilir. Ksaca polyester de deniliyor. CTP adndan da anlalaca gibi cam elyaf ve bir termoset plastik tr olan polyester reinesi ile oluur. 32

Polyesterle allan yerin scakl 20C den aa olmamaldr. Aksi taktirde sertleme tam olmaz. Sertletirici ve hzlandrc karm oranlarnn stnde kullanlmamaldr. in eitine ve kullanm yerine gre polyester malzemenin ve jelkotun seimi nemlidir. Aada rnek polyester almalar grlmektedir (Resim 2.4) (Resim 2.5) (Resim.2.6).

Resim 2.4: Modelin karlmas

Resim 2.5:Model ve kalp

Resim 2.6: Model ve kalp

2.13.1. Negatif Kalp UygulamasBir model hazrladmz ve bunun negatif kalbn alacamz dnelim, Model nce Wax ile (kalp ayrc) iyice yalanr ve parlatlr. Bu ilem tpk ayakkab cilalama ilemi gibidir (Resim 2.7). 33

Resim 2.7: Ana modelin hazrlanmas

Jelkot bir kaba konularak iine % 5 kobalt eklenip iyice kartrlr. steniyorsa pigment (1 kiloya 1 gram) eklenerek renklendirilir. Bu karma mek eklendii anda reaksiyon balar. Fra yardmyla modelin tm yzeyine mmkn olduunca eit kalnlkta srlr. Keskin ve ok girintili yerlerin jelkotla doldurulmas bir sonraki ilem olan elyaf ileme iini kolaylatracaktr. Jelkot srerken altnda hava boluklar kalmamasna dikkat edilmelidir. Jelkotu bir seramiin srl d yzeyi gibi, elyaf ve polyesteri de ayn seramiin toprak gvdesi olarak dnebilir (Resim 2.8).

Resim 2.8: Jelkotn fra ile tatbiki

Srme ilemini birka dakikada bitirip franz tinerle temizleyip biraz beklemelisiniz. Kobalt miktar sertleme sresini etkiledii gibi ortam ss da ok nemli etkendir. Oysa bu ilem yazn ak havada gne altnda yaplyorsa sre olduka derdi. Deneme yaparak ihtiyacmz olan sertleme sresini ayarlamak daha doru olacaktr. Jelkot sertleme eilimi gstermeye baladktan sonra artk dokunmaynz. Jelleme salannca elyaf ileme aamasna geilir (Resim 2.9).

34

Resim 2.9: Jelkot zerine cam elyaf uygulamas

Burada jellemeden kastettiimiz parmakla dokunulduunda jelkotun deforme olmad durumdur. Tamamen sertlemesini de bekliyebilirsiniz. Zaman snrlamas yoktur. Birka saat sonras - ertesi gn veya haftalar sonra da elyaf ilemi yapabilirsiniz. Jelkot, kalbn i yzeyinin temiz ve parlak olmasn salar. Jelkotlu yzeyin zerine cam elyaf, modelin biimine uygun paralar makasla kesilerek veya elle koparlarak yerletirilir. Elyaf, baz kiilerde rahatsz edici ve kandrcdr. Bu yzden hassasiyeti olanlarn eldiven giymesi tavsiye edilir. Bir kap iindeki polyestere ayn jelkotta olduu gibi nce kobalt eklenip kartrlr daha sonra mek konularak sratle ilemeye balanr. Fra dik olarak kullanlr, elyafa seri bir biimde darbeler yaparak polyesterin elyaf tam olarak slatmas salanr. Yine dikkat edilecek konu mmkn olduunca eit kalnlkta ilemek ve altnda hava boluu brakmamaya zen gstermektir. Elyaf kat stne kat defalarca ilenebilir. En nemli konu ne kadar polyester ile ne kadar elyafn ileneceidir. En ideal oran % 70 elyaf ile % 30 polyester karmdr. Bunu salamak biraz g bir itir. Bir inaatn demirlerini elyaf imentosonu da polyester olarak dnmek faydal olur. Elyaf ne kadar fazla ise ilenen para o oranda salam olur. Eer polyester fazla olursa kalptan karldnda daha krlgan olduu gibi deforme olmas da kolaylar. leme bittikten ve fra temizlendikten sonra kalbn tamamen kurumas beklenir. Normal olarak 1-2 saat sonra kalp karlabilir. Ancak yine de modelin biimine bal olarak deformasyon riskini gz nne alp 6-12 saat sonra karlmasnda yarardr.leme esnasnda kenarlardan taan fazla elyaf ve polyester paralarn kesmek iin demir testeresi ve zmpara en iyi aralardr.CTP nin genel tesviyesinde de zmpara en gl aratr. Kalbn, kenarlarndan kama-takoz-tornavida gibi eylerle esnetilerek modeli brakmas salanr. karlan kalp zayf bulunursa tekrar model zerine yerletirilip istenildii kadar kat elyaf ilenerek glendirilebilir.

35

Elde edilen kalbn kenarlar dzeltilerek varsa yzeyindeki hava boluklar elik macun dediimiz polyester macun ile doldurulabilir. Dikkat edilmesi gereken bir konu da kalp i yzeyi Wax'l kalm olabilir bu yzden eer boyama ilemi yaplacak ise mutlaka tiner veya alkol ile iyice temizlenmelidir (Resim 2.10).

Resim 2.10: Modelin karlmas ve negatif kalp

2.13.2. CTP in malat Yntemleri 2.13.2.1. Elle YatrmaDk teknolojili ve zel yetenek gerektirmedii halde fiberglas, para imalatnda daha makbul olan yntemdir. ounlukla ters kurulmu bir ahap iskelet zerine ieriden darya doru veya seri imalatta bir kalp iinde, d yzeyden ieriye doru, mevcut elyaf planna uygun olarak elyaf levhalar denir. lem mmknse yeterli sayda elemanla hzl bir biimde, ancak ilem admlar nceden iyice planlanm olarak yrtlmelidir. rnein, l alnarak veya ablon karlarak ilenecek elyaf katlar nceden bir tezgh zerinde kesilmeli ve numaralanarak hazr bekletilmelidir. Seri imalatta iyice temizlenmi kalp ierisine nce parlak ve renkli d yzeyini meydana getirecek olan jelkot srlr, daha sonra konstrktrn verecei malzeme planna gre elyaflar (katlarn kurumas beklenmeden) bir nceki slak kat zerine denir. Genelde, ilk kat olarak ince cam elyaf (300 gr/m) allr, bunun zerine denen ikinci kat genelde 500gr/m liktir. Polyester veya epoksi malzemenin katlar arasna iyice ileyebilmesi, katlarn birbirine yapmas ve katlar arasnda hava kabarcklar kalmamas iin disiplinli ve hzl alma arttr. Resim 2.11 ve Resim 2.12de elle yatrma ileminde kullanlan elyaflar grnmektedir.

36

Resim 2.11: rgl cam elyaf

Resim 2.12: rgl cam elyaf

2.13.2.2. Elyaf Pskrtme YntemiElyaf ve reine pskrtme ynteminde rulo halinde sarlm roving halatklar, bir kesme takm vastasyla 30 50 mm boyda kesilerek, bir pskrtme tabancas ierisinde reine ile kartrlarak kalp zerine pskrtlr (Resim 2.13). Oluan yzey gevek olduundan zel rulolarla zerinden geilerek sktrlmaldr. Bu tarz imalatta yapm kalitesi pskrtme ilemiyle baml olduundan, ok dikkat gerektirir ve ortaya kan rnn her tarafnn ayn kalnlkta olmas son derece zordur. Bu nedenle, dzensiz cidar kalnlklarna kar gvde, elle yatrma yntemine gre daha kaln yaplmaldr (ekil 2.10).

Resim 2.13: Pskrtme tabancas

ekil 2.10: Pskrtme yntemi

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLEM BASAMAKLARIAna modellemeyi plakaya sabitleyiniz.

NERLERAna model llerine polyester ve dkm gere ekme paylarn ilave ediniz. Uygun ykseklikte ereve yapnz.

Ana modelleme ve plaka zerine vax srnz.

Ana modeli ve ereveyi, plakaya sabitleyiniz.

Vax kuruyunca fra ya da sngerle sv kalp ayrc srnz. Ana modelleme ve plaka zerine vax srerken, fra ve yzeyleri stnz. alma esnasnda eldiven giyiniz. Kalp ayrc kuruyunca yzeye 08-1 mm kalnlnda pigment boyas, kobalt ve meki katlm jelkot srnz.

Jelkotun hazrlanmasnda mek ve kobalt oranlarna dikkat ediniz. Fra kullanarak yzeye iki kat tatbik ediniz.

Jelkot reaksiyona girince yzeye cam elyaf takviyeli polyester uygulaynz. 38

Polyester karm hazrlaynz.

Maske taknz. Cam elyafn kk paralara ayrnz. Polyesteri, cam elyaf zerine fra ile tatbik ediniz. Hava kabarcklarnn dikkat ediniz. kalmamasna

Polyester istenilen alnla gelene kadar ayn ileme devam ediniz. Kalb temizleyiniz.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAada oktan semeli testi cevaplaynz. 1. Kobalt nedir? A) Hzlandrcdr. B) Kalp ayrcdr. C) Sertletiricidir. D) Pigment boyadr. Aadakilerden hangisi polyester cam elyaf alma sisteminde dikkat edilecek hususlardan deildir? A) Polyesterle allan yerin scakl 20C den aa olmamaldr. B) Sertletirici ve hzlandrc, karm oranlarnn stnde kullanlmamaldr. C) in eidine ve kullanm yerine gre polyester malzemenin ve gel-coatn seimi yaplmaldr. D) Kullanlan elyaf tr nemsizdir. Aadakilerden hangisi cam elyafnn salad faydalardan deildir? A) Reinenin yzeye daha iyi yapmasn salar. B) Kalpta atlamay nler. C) Dayanm salar. D) Kalpta dzgn yzey olumasn salar. Aadakilerden hangisi polyesterin dezavantajlarndan biridir? A) ekme miktar yksektir. B) Kalp yapm kolaydr. C) Maliyeti dktr. D) Kullanm kolaydr. Aadakilerden hangisi polyester modellerin salad faydalardan deildir? A) Kalplamas kolaydr. B) Yzey ilemesine gerek yoktur. C) Az sayda kalplanr. D) Pigment boyalarla renk verilebilir.

2.

3.

4.

5.

40

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

A-A Kesiti

Dkm gereci: Dkme demir

Resmi verilen parann, CTP yntemi ile negatif kalbn oluturunuz.

41

7Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA:

MAKNE TEKNOLOJS Polyester Modelleme Kalplar Yapmak

Tarih: rencinin

CTP yntemi ile negatif kalp Ad Soyad: yapm No: Negatif kalp teknolojisini Snf: retmek Blm: Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz.

DEERLENDRME KRTERLER1 2 3 4 5 6 7 8 Ana modeli oluturdunuz mu? Modeli plakaya balayp, ereveyi sabitlediniz mi? lem basamaklarn tespit ettiniz mi? Model ve plakaya ayrc srdnz m? Gelcoat karmn tzeye uyguladnz m? Gelcoat zerine cam elyaf tatbik ettiniz mi? Polyester karm hazrladnz m? Gvenlik nlemlerini aldnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRMElme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.

42

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 D A B D C

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 A D D A C

43

KAYNAKA KAYNAKAEKMEK Nurettin, Makine Model Meslek Resmi S.H..E.K. Basmevi, Ankara 2001. r.Gr. SOLAK Derde, Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Kpk modellerin dkm Endstrisinde uygulama almalar YALIN Necati, Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Kpk Model Dkm Ynteminde Dkm ve Model Parametrelerinin ncelenmesi Konulu almas Cam Elyaf Sanayi A.. Cam Elyaf Takviyeli Plastik CTP www. STRAFOR\_T_ malat Mhendislii mal Uslleri Dolu Kalba Dkm Dkm Ve Kalplama Yntemleri www.Designophy_com. www.simternet.com www.polia com tr www.portofsailor.com/ www.denizce.com www.TurkCADCAM_net ve malat Teknolojileri www. End.tas.com Kalp ve Dkm Malzemeleri Cam Elyaf Sanayii A. 2005 CTP Kalp Yapm CTP iin imalat yntemleri Polyester reineler Yeni rn Tasarm, Gelitirme, CAD-CAM-CAE CTP iin imalat yntemleri

44