stanislavski: bir giriş

<< insan ne okursa odur >>

Stanislavski.indd 1 03.11.2012 08:43:32

Çevirmenin Notu

Bu kitapta yer alan biyografisi okunduğunda görüleceği üze-re, Jean Benedetti akademik çalışmalarının neredeyse tamamını Stanislavski’yi incelemeye adamış bir araştırmacı. Benedetti’nin araştırmasının önemli bir kısmını da, Stanislavski’nin yanlış anlaşıl-masının önüne geçme çabası oluşturuyor. Böylesi bir çabaya giriş-mesinin en başta gelen nedeni ise, bu kitabın ekler kısmında (Ek 1 ve Ek 2) açıklandığı gibi, Stanislavski’nin yazılarının Amerika ve Rusya’da farklı biçimlerde yayınlanmasından ve İngilizce’ye Eliza-beth Hapgood tarafından belirgin hatalarla dolu olarak çevrilmesin-den kaynaklanıyor. Ne yazık ki, Stanislavski’nin kitaplarının Türkçe çevirileri de şimdiye kadar sadece İngilizce basımlarından yapılabil-diği için aynı hataları içeriyorlar1. Örneğin, Hapgood’un “objective” olarak İngilizce’ye çevirdiği “zadaça” kelimesi, Türkçe’ye “amaç” ve “yönelim” olarak çevrilmiş durumda. Rusça’da “zadaça”nın iki anla-mı var; ivedilikle yerine getirilmesi gereken bir görev ya da çözülmesi gereken bir problem. Kelimenin her iki anlamında da, zamansal açı-dan, hemen şimdi ve burada yapılması gereken bir eylem söz konu-su. Stanislavski oyuncularına açıklamalarında, özellikle de fiziksel eylem metoduyla çalışırken, terimi bu yönüyle kullanıyor ve oyuncu-nun kendiliğindenliğinin geliştirilmesinde ondan faydalanıyor. Amaç ve yönelim terimleriyse, eylemi geniş zamana ya da gelecek zama-na yayarak, “şimdi” vurgusunun bulanıklaşmasına neden oluyorlar.

1 Bu konudaki tek istisnayı, Benedetti kitabının çevirisini tamam-ladığım sırada elime geçen Rusça’dan tercüme Bir Aktör Hazır-lanıyor – Oyunculuğa Hazırlık Dersleri oluşturuyor. Mitos-Boyut Yayınları’nın henüz bastığı bu kitap, aslında, Bir Oyuncunun Kendisi Üzerinde Çalışması İkinci Bölüm’ün Grigori Vladimiroviç Krispi’nin editörlüğünde hazırlanmış hali. Bu konudaki, ayrıntılı bilgi için bkz. Ek 1.


Kimi eğitmenlerin öğrencileriyle çalışırken kullandığı “istek” kelimesi oyuncuya daha fazla yardımcı olabilir belki, ancak burada da duy-gusal yön ön plana alınırken irade ve zihin fonksiyonlarının ihmal edilmesi ve Stanislavski ‘sistem’inin salt deneyime indirgenmesi söz konusu. Elinizdeki çeviride Benedetti’nin tercih ettiği “task” kelime-sine sadık kalındı ve “görev” olarak çevrildi. Bununla birlikte, ‘sis-tem’ üzerinde çalışanların ve oyunculuk eğitmenlerinin kendilerine en çok yardımı dokunan terimleri seçebileceklerini belirtmeye gerek yoktur sanırım.

Çeviride Rusça isimlerin yazılmasında, dilimizdeki “ç” ve “ş” harf-lerinin sağladığı olanaktan faydalanıldı ve örneğin, Benedetti met-ninde Danchenko ya da Pushkin olarak yazılan isimler Dançenko ve Puşkin biçiminde belirtildi. Metindeki alıntıların, bir iki istisna hariç, neredeyse tamamı Türkçe’ye çevrilmemiş kitaplardan yapılmış oldu-ğu için, dipnotlar Benedetti’nin yazdığı haliyle korundu, ayrıca dipnot eklenmedi.

Yukarıda küçük bir kısmına değindiğim çeviri sorunlarının çö-zümlenmesinde ve oyuncularla eğitmenlerin Stanislavski ‘sistem’i-ne dair kavrayışlarının netleşmesinde, en azından, Stanislavski’ye dair bildiklerimizi yeni baştan gözden geçirip yenileyebilmemizde Benedetti’nin bu kitaptaki aydınlatıcı açıklamalarının yardımcı ola-cağını umuyorum. Çeviri sürecindeki sabrı için Emrah Yaralı’ya, titiz ve özverili redaksiyonuyla hatalarımı ve kararsızlıklarımı düzeltmemi sağlayan İmge Yıldırım’a çok teşekkür ederim.


Kısaltmalar Listesi

Düzenli olarak gönderme yapılan çalışmalar aşağıdaki kısaltmalarla gösterilmiştir. Diğer çalışmaların tam başlıkları belirtilmiştir.

Stanislavski’denSS Sobranie Sochinenii (Toplu Eserler); 8 Cilt. Moskova,

1951-1964; 9 Cilt. Moskova 1988-1999

KSA Stanislavski Arşivleri, MXAT Müzesi, Moskova.MLIA My Life in Art (Sanat Yaşamım), çev. Jean Benedetti,

Routledge 2008AAW An Actor’s Work (Bir Oyuncunun Çalışması), çev. Jean

Benedetti, Routledge 2008

BaşkalarındanSD Stanislavski Directs (Stanislavski Yönetiyor), Nikolai M.

Gorchakov, Minerva Press, New York, 1954MLIRT My Life in the Russian Theatre (Rus Tiyatrosu’ndaki

Sanat Yaşamım), Vladimir Nemirovich-Danchenko, Theatre Art Books, New York, 1968

SIR Stanislavski in Rehearsal (Stanislavski Provada), Vasili Toporkov, çev. Jean Benedetti, Methuen 2001

Jean Benedetti’denSAA Stanislavski and the Actor (Stanislavski & Oyuncu),

Methuen 1998.AOA The Art of the Actor (Oyuncunun Sanatı), Methuen 2005


Kısa Bir Kronoloji

Aşağıdaki biyografik olaylar metnin içindeki göndermeleri içermektedir. Prodük-siyon tarihleri provaların başlangıcını değil, ilk gösterimi belirtir.

1863 Konstantin Sergeyeviç Alekseyev’in (Stanislavski) doğumu.

1877 Alekseyev Topluluğu oluşturulur.

1883 Stanislavski bir drama okulunda kısa bir süre geçirir. Glikerya Fedoto-va ile ilk kez karşılaşır.

1888 Fedotov yönetiminde Racine’in Davacılar ve Gogol’ün Kumarbaz-lar’ında yer alır. Sanat ve Edebiyat Derneği kurulur. Fedotov’un yönetiminde Molière’in Georges Dandin’inde rol alır.

1890 Meiningen Topluluğu’nun ikinci Rusya turnesi gerçekleşir.

1891 Othello rolünü oynar.

1897 Nemiroviç-Dançenko ile görüşür. Moskova Sanat Tiyatrosu (MXAT) kurulur.

1898 MXAT Stanislavski’nin yönettiği Aleksey Tolstoy’un Çar Fyodor Ivano-viç prodüksiyonuyla açılır (14 Ekim).

Martı’yı yönetir*, Trigorin rolünü oynar (Aralık).

1899 Hedda Gabler’i yönetir, Lövborg’u oynar (Şubat).

Vanya Dayı’nın prömiyerini yönetir*, Astrov’u oynar (Ekim).

1900 Bir Halk Düşmanı’nı yönetir, Dr. Stockman’ı oynar (Ekim).

1901 Üç Kızkardeş’in prömiyerini yönetir*, Verşinin’i oynar (Ocak).

Yaban Ördeği’ni yönetir (Eylül).

1902 Gorki’nin Küçük İnsanlar’ının (Ekim) ve Ayaktakımı Arasında’sının* prömiyerlerini yönetir, Satin’i oynar (Aralık).

* işaretiyle belirtilen oyunlarda Nemiroviç-Dançenko’yla ortaklaşa çalışılmıştır.


1903 Julius Ceasar’da Brutus’ü oynar.

1904 Vişne Bahçesi’nin prömiyerini yönetir*, Gaev’i oynar (Ocak).

1905 Hortlaklar’ı (Mart) ve Gorki’nin Güneşin Çocukları’nın prömiyerini (Ekim) yönetir*.

1906 MXAT’ın Almanya turnesi. Güven krizi. Finlandiya’da yaz tatili. ‘sistem’in başlangıcı.

1907 Knut Hamsun’un Yaşamın Dramı’nı (Şubat) ve Andreyev’in İnsanın Hayatı’nı (Aralık) yönetir.

1909 Taşrada Bir Ay’ı yönetir, Rakitin’i oynar (Aralık).

1910 Ostrovski’nin Her Akıllı Adamda Yeterli Aptallık oyununda oynar (Mart).

1911 MXAT’ta Craig’in Hamlet prodüksiyonu (Aralık).

1915 Puşkin’in Mozart ve Salieri’si ile Cimri Şövalye’sini yönetir ve oynar (Mart).

1920 Byron’un Kabil’ini yönetir (Nisan).

1922-3 Amerika turnesi.

1924 Sanat Yaşamım’ın Amerika baskısı.

1926 Sanat Yaşamım’ın (yeniden gözden geçirilmiş) Rusça baskısı.

1930 Othello’nun prodüksiyon planını yazar.

1936 Bir Aktör Hazırlanıyor’un Amerika baskısı, Sanat Yaşamım’ın (yeni-den gözden geçirilmiş) ikinci Rusça baskısı.

1938 Tartuffe provaları. Açılış gecesinden önce ölür.

Bir Aktör Hazırlanıyor’un Rusça baskısı.

* işaretiyle belirtilen oyunlarda Nemiroviç-Dançenko’yla ortaklaşa çalışılmıştır.


Önsöz

Stanislavski Sistemi bir soyutlama değildir; bir etkinlik ve uygula-madır. Çalışan oyuncular için bir çalışma metodudur. O bir sistemdir, çünkü tutarlı, mantıklı ve sistematiktir. Sistemin bütünüyle zihinsel yolla, temel fikirlerinin objektif bir biçimde kavranmasıyla sonuç ge-tireceğini uman herhangi biri hayal kırıklığına uğrar. Sistem teorik bir yapı değildir; o bir süreçtir. Sahip olduğumuz Stanislavski metinleri bu sürecin bir rehberi, onu doğrudan doğruya, kişisel ve yaratıcı bi-çimde deneyimlemek için bir davettir.

Ne var ki, metinler başlangıçta göründüklerinden çok daha kar-maşıktırlar. Stanislavski yalnızca iki kitabının yayımlandığını gördü, Sanat Yaşamım (ilk olarak 1924’te Amerika’da basıldı) ve Bir Aktör Hazırlanıyor (ilk defa 1936’da Amerika’da basıldı). Bir Karakter Ya-ratmak ve Bir Rol Yaratmak diye bilinen elimizdeki diğer kitaplar, editörlerin mevcut taslaklara ve notlara dayanarak gerçekleştirdiği yeniden düzenlemeleridir. Dahası, 1926 ve 1936’da iki defa gözden geçirilmiş Sanat Yaşamım hariç, tüm kitaplar Stanislavski tarafın-dan tamamlanmamış sayılmaktaydı. Arşivler sonraki baskılar için tasarlanmış düzeltmeler ve yeni malzemeler içermektedir.

Elinizdeki kitabın amacı, mevcut metinlerin okunabileceği bir çerçeve sağlamak, onların anlamını daha açık hale getirmeyi sağ-layacak ilave bilgiyi sunmak ve onları, Stanislavski’nin planlayıp ta-mamlayamadığı kitap serisinin kapsamına yerleştirmektir.

Bu kitap hiçbir anlamda biyografi değildir. Sistemin Stanislavski’nin kendi kariyerini analiz ederek ortaya çıkarması nedeniyle biyogra-fik unsurlar onun fikirlerinin kökenini ve gelişimini sergilemek için kullanılmışlardır. Ancak, bütüncül bir kişisel tasvire kalkışılmamış-tır. Gerekli yerlerde, inceleme sırası kronolojik düzenden çıkılarak sürdürülmüştür. Stanislavski’nin hayatı boyunca bağlı kaldığı belirli


12 l Stanislavski: Bir Giriş

temel görüşler söz konusu olduğunda, okuyucu farklı dönemlere ait alıntılar bulabilir.

Mümkün olan yerlerde İngilizce baskılardan alıntı yapılmıştır. Ne var ki, İngilizce metinlerle Toplu Eserler’in sekiz ciltlik Sovyet baskısı arasında büyük farklar vardır. Bir seçimin gerekli görüldüğü yerlerde Sovyet baskısı tercih edilmiştir. Temel farklılıkların bir çizelgesi ekte verilmiştir. G. Kristi ve V. H. Prokoviev tarafından Toplu Eserler’in farklı ciltlerine yapılan bilimsel sunuşlara çok şey borçluyum. Aynı zamanda, Uluslararası Tiyatro Enstitüsü’nün Sovyet Merkezi’nin Ekim 1979 ve Nisan 1981’de düzenlediği, Stanislavski’nin metotlarındaki sonraki gelişmeler ve çalışmalar üzerine önde gelen Sovyet yönetmenlerine, oyuncularına ve eğitmenlerine danışmama imkan sağlayan, Stanislavski Sistem’i hakkındaki iki seminerden fazlasıyla yararlandım. Ayrıca, GITIS’teki (Devlet Tiyatro Sanatları Akademisi) Tiyatro Tarihi Profesörü, Prof. Aleksey Bartoseviç’e cömert nasihatleri ve rehberliği için teşekkür ederim. Herhangi bir yanlış anlama, elbette, bütünüyle bana aittir.

J. B.


Önsöz l 13

İkinci Baskıya Önsöz

Bu kitap yazıldığından beri geçen yedi yıl içinde, Stanislavski’nin yaşamı ve çalışmaları üzerine Sovyetler Birliği’nde çok sayıda yeni malzeme yayımlandı ve daha da fazlasının yakında çıkacak olan dokuz ciltlik Toplu Eserler içinde yer alması bekleniyor. Söz konusu yeni bilginin bir kısmı tartışma yoluyla elde edildi. Stanislavski’nin yeni bir biyografisini hazırlamak için yakın zamanda yaptığım araştırmalar, onun çalışmalarının ve kişiliğinin belirli yönlerine dair yorumumda değişiklik yapmama neden oldu. Bu nedenle, kitabın temel tartışması sabit kalmakla beraber, kayda değer yeni olguları sunmak ve bazı vurgu noktalarında değişikliğe gitmek uygun görüldü.

J. B., Ekim, 1988


14 l Stanislavski: Bir Giriş

Üçüncü Baskıya Önsöz

Bu kitabın ilk basımının üzerinden on sekiz; gözden geçirilmiş ikinci baskısının yayımlanmasının üzerindense on bir yıl geçmiş bulunuyor. O zamandan bu yana, Sovyetler Birliği’nin dağılması ve arşivlerin açılmasıyla ulaşılabilir hale gelen yeni malzemeden yararlanarak Stanislavski üzerine çalışmalarımı sürdürdüm ve ilave çalışmalar yayımlamaya devam ettim. Kitabın hedefi aynı kaldığı halde, Stanislavski ‘sistem’inin kökenlerine ve gelişimine dair bir rehber sağlamak için birtakım yeniden düzenlemeler yapmak gerekli hale geldi. Kitap yazıldığı sıralarda Elizabeth Hapgood’un çevirileri öğrenci ve öğretmenlerin yönelebileceği tek kaynaktı. Ancak, şu anda uzmanların çoğu bu çevirilerin yetersiz olduğu; kısaltmalar ve düzeltiler nedeniyle, Stanislavski’nin sesinin hakiki tonunu, bazen de anlamını yansıtmadığı konusunda hem fikirdirler. Bu yüzden, Hapgood çevirilerinden yapılmış neredeyse tüm atıfları ve alıntıları çıkarttım. Aynı şekilde, neredeyse bütünüyle yetersiz olan J. J. Robbins’in Sanat Yaşamım çevirisinden yapılan alıntıları da kaldırdım. İlgili tüm pasajları Rusça orijinallerinden kendim çevirdim. En önemli yeni kaynak, tamamlanmasına az kalan dokuz ciltlik Toplu Eserler oldu.

Bir de terminoloji sorunu var. Bu konuda da uzmanlar Hapgood’un Stanislavski’nin düşüncelerini iletmek için icat ettiği terimlerin, tanıdık gelseler bile, yetersiz ve kullanımda tutarsızlıktan ötürü zaman zaman yanıltıcı oldukları konusunda hem fikirdirler. Bu yüzden, terimleri, Stanislavski ve Oyuncu’da ve yakın zamanda yeniden gözden geçirilen Stanislavski: Sanat Yaşamı adlı biyografide kullandıklarımla değiştirdim. Yeni Ek 2’de Stanislavski’nin kendisinin terimleri değişken kullanımı gösterilmektedir.

J. B., Ocak, 2000


Önsöz l 15

Dördüncü Baskıya Önsöz

Bu kitabın ilk baskısının üzerinden bir çeyrek yüzyıldan fazla zaman geçmiş bulunuyor. Bu gözden geçirilmiş dördüncü basım, Giriş bölümünü 1998’den sonra yayımladığım çalışmalar; Stanislavski ve Oyuncu (1998), Toporkov’un Stanislavski Provada’sının çevirisi (2001), Oyuncunun Sanatı (2005) ve Sanat Yaşamım ile Bir Oyuncunun Çalışması’nın yeni çevirilerini (2008) uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır. Rusça Toplu Eserler’in 1., 2. ve 3. ciltlerinden yapılan tüm alıntılar yeni çevirilerdeki pasajlarla değiştirildi. Rusça’dan diğer çeviriler Oyuncunun Sanatı’ndaki alıntılarla değiştirildi. Metnin gövdesinde önemli değişiklikler yapıldı.

J. B., Temmuz, 2008


Kemankeş Mahallesi Mumhane Caddesi No: 39/39 Karaköy 34425 Beyoğlu - İstanbul+90 212 244 48 87 [email protected] www.habituskitap.com


stanislavski: bir giriş

Documents