1

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

Elektrik Elektronik Mühendisliği Fakültesi

Staj Raporu

Serdar ŞAHİN

040080003

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

2

Başlık: Şirket ve fabrika tanıtımı yapılması.

Prysmian Grup, enerji kabloları ve sistemleri, haberleşme kabloları ve sistemlerinde dünya

liderleri ve yatırımcıları arasında yer almaktadır. Dünya çapında kendi sektöründe

başarıyla büyüyen ve yerel piyasalarda da güçlü olarak varlığını sürdüren çok uluslu bir

firmadır.

2009 verilerine baktığımızda net satış geliri 3.731 milyar Avro ve işletme karı 334 milyon

Avro olan Prysmian'ın, 2010 verilerine göre 7 milyar Avro’yu geçkin satış, 50 ülkede 98

fabrikası ve Ar-Ge bölümüyle birlikte 22.000’nin üzerinde çalışanıyla lider, büyüyen ve

gelişen bir şirkettir.

Prysmian Group’un Türkiye ayağı olan Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş, ve

Türkiye’de sektörünün en eski, köklü ve öncü firmasıdır. Türk Prysmian üretime

Mudanya’da 1964 yılında Türk Siemens Kablo ve Sistemleri olarak başladı. Mudanya’daki

fabrikası Türkiye’deki ilk kablo üretim fabrikası olmasıyla birlikte, 35 kV yüksek gerilim

XLPE enerji kablosu gibi bir çok kablo çeşidini de ülkemizde üretebilen ilk fabrika olmayı

da başararak katkılarına devam etmiştir.

1999’da fabrika Siemens’den Pirelli’ye geçti ve 2005’te en büyük hissedarı değişince

şirket Prysmian adını aldı.

2010 yılında Draka’yı bünyesine katan Prysmian, Prysmian Group olarak faaliyetlerini

sürdürüyor.

Türk Prysmian, enerji ve telekomünikasyon kablosu üretebilir ve enerji kablosunun

yanında haberleşme kablosu üretimi yapabilmesi yönüyle ender fabrikalar arasındadır.

Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş.’nin kurulu kapasitesi, ulusal pazarın tüm

ihtiyacını tam olarak karşılayabileceği gibi uluslararası pazarlarda da rekabet edebilecek

seviyelerde yer almaktadır. Prysmian Grubu içinde öncelikli bir ihracat merkezi olmaya

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

3

devam eden Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş., 2010 yılında toplam yaklaşık 494

Milyon TL olan cirosunun %37’sini ihraç etmiştir.

Yüksek katma değerlerle pazarda güçlü bir yere sahip olan Grup, çeşitli uygulamalara

yönelik enerji ve haberleşme kablolarından oluşan geniş bir ürün yelpazesinin araştırma,

geliştirme, tasarım, üretim, tedarik ve tesisatını yapabilecek tecrübe ve teknolojiye sahiptir.

Özel ürün üretimi ve teslimatı konusunda sektörün önemli isimlerinden biri olan

Prysmian'ın en belirgin özellikleri arasında Ar-Ge’ye verilen önem (3.000’den fazla

patent); ürün ve üretimde yeniliklere açıklık ve gelişmiş patentli teknolojilerin kullanımı

bulunmaktadır.

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

4

Başlık: Şirket organizasyon yapısı bilgisi verilmesi.

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

5

Mahmut Tayfun ANIK Yönetim Kurulu Başkanı

Hans Gunnar Staffan HOEGSTEDT Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı

Fabio Ignazio ROMEO Yönetim Kurulu Üyesi

Ercan KARAİSMAİLOĞLU Yönetim Kurulu Üyesi

Ayrıca şir Şirketin CEO’luğunu halen Hans Gunnar Staffan HOEGSTEDT yürütmektedir.

Başlık: Kablo sektöründe en çok kullanılan bakır ve alüminyum iletkenler üzerine çalışma

ve araştırma yapılması.

Kablo sektöründe, iki ana materyal iletken olarak kullanılır. Birincil olarak kullanılan

hammadde bakırdır. (yoğunluk: 8.96 g·cm−3), maliyeti ve yüksek iletkenliği (5.80×107 S/m)

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

6

diğer materyallere karşı bakırı üretime uygun element yapar. Bakır kablo sektöründe %99

saf bakır olarak kullanılır. İkincil olarak bakırın maden borsasında yükselmesinin ardından

Alüminyum bu endüstride kullanılmaya başlandı. Ancak, saf alüminyumu kablo üretim

endüstrisi açısından kullanmak mümkün olmadığından, H12 Alüminyum formuna

dönüştürülerek bu elementi endüstri için mümkün kılınıyor. Tabloda görüldüğü üzere

alüminyumun iletkenlik değeri bakırdan düşük olmasına rağmen (3.5×107 S/m), ucuzluğu

ve hafifliği ile dikkat çekici bir ham maddedir.

Cu Al

Çap 1 1.29

Ağırlık 1 0.50

Maliyet 1 0.12

Aynı elektrik direnci ve uzunluğu ile Bakır-Alüminyum kıyaslaması

Kullanıcı (tüketici) ve üretici arasındaki bakır standartları telin elektrik direnci açısından

tanımlanır. Standardizasyon kurumu tarafından belirlenen bir maksimum direnç ve üretici

tarafından belirlenen de bir minimum direnç vardır. Bu limitler üretici ve tüketici haklarını

korur.

Başlık: Alçak gerilim kablo tipleri ve özelliklerine göre incelenmesi.

H05V-U 300/500 V - H07V-U 450/750 V

Bu kablolar genellikle kapalı, kuru yerlerde, sabit tesislerde, dağıtım panolarında, sıva altı

ve sıva üstünde boru içinde, kroşeler üzerinde kullanılır. Kablolar belirtilen standartlara

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

7

göre tek damarlı olarak üretilir. Kablolarda PROTODUR yalıtkanlı kablolar

kullanıldığından dolayı sağlam nitelendirebilecek kablolardandır. Özellikle 3 faz sanayi

tesisat projelerinde kullanılır. Maksimum 70 derece ısıya dayanıklı olduğundan dolayı

buharlı press makinelerinde kullanılması sakıncalıdır.

H05V-K 300/500 V - H07V-K 450/750 V

Bu kablolar tek damarlı olarak üretilir. Pano ve elektrikli cihazların iç tesisatlarında, sıva

altında veya sıva üstünde boru içinde kullanılırlar. İnce çok telli, bakır iletkenli yalıtkanlı

bükülgen kablolardır.

İnce çok telli, bakır iletkenli, yalıtkanlı ve bükülgen kablolardan olan 05V-K tesisatta

mekanik zorlanmaların bulunmadığı kuru ortamlarda hareketli cihazların

bağlantılarında(lamba, aplik, avize v.b.) yerlerde kullanılırlar.

NVV (NYM) 300/500 V

Dış kılıf renkleri gri olmakta olan bu kablolar tesisatta en fazla kullanılan kablolardandır.

Kuru, rutubetli ve ıslak yerlerde, yangın ve patlama tehlikesi olan atölye, fabrika ve her

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

8

türlü iş yeri ile depolarda, açıkta kullanılırlar. Toprak altına döşenmezler, sabit olarak boru

içinde sıva üstünde ve sıva altında kullanılırlar.

NYY (YVV) 0,6/1 kV

Bir veya çok telli, bakır iletkenli bir veya çok damarlı ve yalıtkanlı enerji kablolarıdır.

Mühendisler veya ustalar arasında da Y tipi kabloları diye de geçer. Enerji, şebeke ve

aydınlatma kablosu olarak açıkta, kablo kanallarında, toprak altında, özel olarak imal

edildiği takdirde tatlı ve tuzlu suda da kullanılabilir.

YVMV

Y tipi protodur enerji kablosunun yalıtkanlı şeklinde üretilmiş cinsidir. Bu kablolar

genellikle şehir şebekeleri, cadde aydınlatmaları, ev bağlantıları ve benzeri amaçlar için

tercihen toprak altında kullanılırlar. Bu kabloların en önemli özelliği kazma darbesine

maruz kalarak hasar görmesi durumunda konsantrik nötr iletken kablo başındaki şalter

veya sigortanın devreyi derhal açmasıdır.

NYFGY

Üzerlerindeki yassı çelik tellerden oluşan zırh sayesinde mekanik tesirlere karşı çok

dayanıklıdırlar. Bir veya çok telli, bakır iletkenli, çok damarlı, galvanizli yassı çelik tel

zırhlı, çapraz tutucu çelik bantlı, iç ve dış kılıflı enerji kabloları olan bu kablolar ağır

işletme, serim ve montaj şartlarına uygundurlar.

Başlık: Orta gerilim kablo tipleri ve özelliklerine göre incelenmesi.

Orta gerilim kabloları; bakır iletken, iç yarı iletken tabaka, Prothen-X™ yalıtkan, dış yarı

iletken tabaka, yarı iletken krep kağıdı, bakır tellerden ekran, tutucu bakır bant, koruma

bandı, protodur dış kılıf olarak içten dışa 9 kısımdan oluşur. Elektriksel kayıpları

benzerlerine göre çok düşük olan bu kablolar, kısa devre akımlarının büyük olduğu

yerleşim ve sanayi bölgelerinin elektrik enerjisi ile beslenmelerinde ve yük artışı beklenen

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

9

şebekelerde, kablo kanallarında ve toprak altında kullanılırlar. Dielektrik kayıplarını

küçülten sebep Prothen-X™ yalıtkanın kullanılmış olmasıdır. 3,6/6 kV gerilim değerleri

arasında kullanılır. Orta gerilim kablolarına talep daha az olduğundan Prysmian alçak

gerilim kablolarına göre daha az orta gerilim kablosu üretmekte ve satmaktadır.

Yapılan İş: Yüksek gerilim kabloları ile ilgili çalışma yapıldı.

Yüksek gerilim kabloları; çok telli ve bakır iletkenli kablolardır. Dielektrik kayıpları çok

küçük prothen-x yalıtkanlı, elektriksel alanı homojonleştirici özel iç ve dış yarı iletken

tabaklı, yüksek kısa devre akımlarına karşı uygun kesitte ve özel olarak takviye edilmiş

bakır ekranlı, suda şişen bant tabakalı, alüminyum koruyucu kılıflı ve polietilen dış kılıflı

ve bir damarlı yüksek enerji kablolarıdır. Ekran boylamasına ve radyal yönde su

sızdırmazdır. İstenirse, iletkende boylamasına su sızdırmazlık sağlanabilir.

Bu kablolar, yüksek gerilim hatlarının şehir merkezlerine giremediği yerlerde, toprak

altında, beton kanallar ve PVC borular içinde yer alırlar, enerji üretim ve dağıtım yerleri

trafo merkezlerini ulusal/uluslararası dağıtım şebekelerine bağlarlar.

Başlık: Enerji kabloları üretim bölümü üzerine bilgi alınması ve araştırma yapılması.

Enerji kabloları bu şirket için en karlı bölümüdür ve yalnızca sipariş geldiğinde üretime

geçer. Üretim hattında, AG (0 - 1kV) kablolar ve OG (1 kV - 35 kV) ile YG (> 35 kV)

kabloları farklılıklar gösterir.

Kablo üretim bölümünde AG (Alçak Gerilim) enerji kabloları hemen hemen genel kablo

üretim süreçleriyle aynıdır. Bakır veya alüminyum gibi bir iletken ve PE, PVC de

izolasyon ve kaplama (dış kılıf) malzemesi olarak kullanılır. Kablonun çapı arttıkça,

taşıyabileceği maksimum voltaj seviyesi de artar. AG enerji kablolarının sınıflandırılması

Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) ve Türk Standartları Enstitüsü (TSE)

tarafından tanımlanan ve Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) nun yayınladığı Elektrik İç

tesisat Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Standartlarda test gerilimleri, elektriksel direnç ve

kullanım alanına göre damar renkleri düzenlenmiştir.

OG ve YG kablolarda üretim farklılık gösterir. Bu kablolar büyük gerilim değerleri

taşıdığından üretimleri de oldukça dikkatli bir şekilde yapılmaktadır. Hem OG, hem de YG

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

10

kabloları vulkanizasyon “CV” diye adlandırılan hatta üretilir. Vulkanizasyon; yüksek

yoğunluklu polietilen (HDPE) in çapraz bağlama diye tabir edilen kimyasal bir süreçle

çapraz bağlanabilir polietilen (XLPE) haline getirildiği süreçtir. Polietilen çapraz bağlama,

polietileni (PE) elektriksel ve mekaniksel anlamda kabloyu dış etkilere karşı daha güçlü

hale getirir. PE’ni çapraz bağlamak için bir çok yöntem vardır fakat Vulkanizasyon pahallı

olmasına karşın en etkili yöntemdir.

Başlık: Vulkanizasyon süreci hakkında bilgi alınması.

Vulkanizasyon kauçuk çapraz bağlanmamış ama çapraz bağlanabilme özelliğine sahip,

yani vulkanize olabilen polimerlerdir. Yüksek sıcaklıkta ve deforme edici kuvvetlerin

etkisi altında koyu sıvımsı akış özelliği gösterirler. Böylece uygun şartlarda

şekillendirilebilirler.

Çapraz bağlanabilme özelliği vulkanizasyonla açıklanabilir. Vulkanizasyon, kauçuğun

kimyasal yapı değişikliğine uğrayarak (çapraz bağlanma reaksiyonu) ve geri dönüşümsüz

olarak elastik özelliklere sahip bir duruma gelmesi ve getirilmesi işidir. Vulkanizasyon

öncesi yüksek plastik özellikler, vulkanizasyon sonrası yerini yüksek elastik özelliklere

bırakır.

Daha teknik bir tanımla vulkanizasyon, sülfür ve peroksit eklenmesiyle kauçuk ve

polimerlerin çapraz bağ yapmasıdır. Böylece madde daha üstün elektriksel ve mekanik

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

11

özelliklere sahip olur. Aksi halde malzeme daha kırılgan ve düşük mukavemetlidir. Bu

teknik sayesinde zor koşullara dayanabilen kablolar üretilebiliyor.

Prysmian vulkanizasyonda organik peroksit polietilen olarak kullanır. Üretimdeki CV hattı

vulkanizasyon için en pahallı yöntemlerden biridir. Nitrojen gazı ve elektriğin kullanıldığı

bu yöntemde, polietilen elektrikle ısıtılır ve organik peroksit çözülmeye başlar ve polietlen

moleküllerine ayrışır. Bu işlem basınçla yapılmalıdır çünkü hava baloncukları katmanda

bozulmaya yol açabilir ve bu kablolar yüksek gerilimler taşıdığından kablo patlama

yapabilir ve kullanılamayacak duruma gelir.

Vulkanizasyondan sonra, kablo soğutulur. OG ve YG kablolarında nitrojen soğutucu

olarak kullanılır. Düşük voltajlarda ise su da kullanılabilir. Soğuma süreçlerinde, iletkenin

dış yüzeyindeki sıcaklık çok önemlidir ve bu derece 80 ile 90 santigrad arasında olmalıdır.

Yapılan İş: Yangına ve ısıya karşı dayanıklı kablolar hakkında çalışma yapılması.

Halojen, metallerle birleşerek kolaylıkla tuz meydana getiren flor, klor, brom ve iyot gibi

elementlerden oluşur. Halojen içerikli yapı malzemelerin yanması neticesinde oluşan HCL

gazı ortamdaki CO2, CO ve su ile birleşerek hidroklorik asit oluşturur ve bu asit insanlara

elektronik cihazlara zarar verirken yine yanma esnasında açığa çıkan CO2 gazı canlı

yaşamını tehdit eder. Halojenden arındırılmış malzemeler flor, klor, brom ve iyot

elementlerinin hiçbirini içermez ve bu kablolar yangın sırasında alevi iletmez, yoğun

duman tabakası oluşturmaz, çevreye zararlı olan toksik ve korozif gazları üretmez ve en

yüksek seviyede can ve mal güvenliği sağlar. LSOH(Low Smoke, Zero Halojen-

Halojenden) olarak adlandırılır.Düşük duman yoğunlukludur. Yangın ortamında 180 dk ya

kadar işlevini sürdüren, alevin yayılmasını önleyen, zehirli gaz çıkarmayan, görüşe mani

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

12

duman yoğunluğu düşük, korozif ortam oluşturmayan, halojenden arındırılmış Afumex™

kablolar yüksek işletme emniyetini güvence altına alır.

Yapılan İş: Afumex™ kabloların kullanım yerleri incelenmesi.

Endüstri

Afumex™ kablolar risk taşıyan maddi değeri yüksek makina donanımlarında ve yangın

esnasında işlevini devam ettirmesi gereken cihazların bulunduğu ortamlarda gerekli

güvenliği sağlar. Kontrol odaları, bilgi işlem merkezleri, telefon santraları ve paneller tipik

kullanım alanları gibi yerlerde kullanılır.

Altyapı

Özellikle insanların yoğun olarak bulunduğu yerlerde (havaalanları, istasyonlar, büyük

marketler, kapalı spor salonları, konser salonları… vb) çıkan yangınlar potansiyel olarak

büyük tehlike oluşturur. Afumex™ kablolar üst seviyede güvenliği temin ederek panik

yaratan dumanın ve zehirli gazların oluşmasını önler. Böylelikle kurtarma ve söndürme

çalışması yapan itfaiyecilere kolaylık sağlar.

İşYerleri

Yoğun yerleşim ve yaşam birimlerinde Afumex™ kablolar çok geniş bir kullanım alanına

hizmet vermektedir. Otellerde, hastanelerde, okullarda, gökdelenlerde, sinemalarda,

diskolarda, bankalarda, ticari ve iş merkezlerinde, acil bir duruma karşı reaksiyon süresi,

yangın güvenliği açısından normalden daha yavaş olabilmesinden dolayı, Afumex™

kablolar tehlikeli bölgeden uzaklaşmak için ilave zaman tanımaktadır.

Başlık: Malzeme Teknolojileri Laboratuvarı’nın iş ve görevlerinin tanıtımı.

Malzeme Teknolojileri Laboratuvarı; kimyasal ve geometrik testler, tüm ham maddelerin

kontrolü, tesisteki tamamlanmış veya tamamlanmamış malların özelliklerini inceler.

Ayrıca kablo sektöründe kullanılan materyallerin araştırılması ve geliştirilmesi üzerine

çalışır.

Malzeme Teknolojileri Laboratuvarı tamamlanmış veya tamamlanmamış ürünleri, yeni

hammadde girdilerini mekanik ve kimyasal olarak inceleyen Ar-Ge ye bağlı bir bölümdür.

Buna ek olarak, yeni materyalleri kaplama ve yalıtım süreçlerinde kullanabilmek üzerine

çalışır. Hammadde malzemeleri tedarik edilmeden önce, hammaddenin istenen özellikleri

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

13

taşıdığına dair teknik bir belge hazırlanır ve tesliminden sonra bu malzemenin teknik

belgedeki özellikleri taşıyıp taşımadığı test edilir. Her malzemenin fabrika, uluslararası ve

diğer standartlara dayanan teknik standartları vardır. Tüm yukarıda anlatılan süreçler

(teknik sözleşme, test) malzeme teknolojileri laboratuvarı tarafından SAP Logon ile

kontrol edilir. Malzeme stoklara teslim edildiğinde, malzemenin SAP sisteminde özel bir

RM kodu vardır ve bu kod otomatik olarak SAP’nin kalite modülüne girer. Laboratuvardan

bir görevli stoklara gider ve gelen malzemelerden bir numune alır. Her malzeme kendi

şartnamesine göre teste tabi tutulur. Örnek olarak, 8 mm kalınlığında tel çubuğun

iletkenliği ve çapı kontrol edilir. Malzeme tüm testlerden geçtikten sonra, onaylama için

kalite modülüne girilir. Her kablonun standardizasyon enstitüsü, müşteri sözleşmesi ve

kendi data sheetine göre kendi standardı olur.

Bu konseptte, malzeme teknolojileri laboratuvarında rakip ürünler de test edilir ve bu testte

standartların belirttiği kurallar uygulanır. Testin sonunda kablodaki hatalar veya kusurlar

rakip firmaya da rapor edilir.

Malzeme geliştirme de laboratuvar için çok önemlidir. Dünyada kablo kullanımı arttıkça,

yeni yalıtım ve kaplama gelişmelerine gereksinim duyulmaktadır. Özellikle malzemelerden

yangın esnasında yayılan duman ve zehirli gazlardan ölümlerin olmasından ötürü,

yandığında daha az dumanlı ve daha az zararlı gaz ortaya çıkartan malzemelerin önemi

artmıştır. Buna bağlı olarak polimer teknolojisi kullanılarak yangına karşı çok dayanıklı

olan Afumex™ malzemesi geliştirilmiştir.

Başlık: Kablo yapıları ve standartları hakkında araştırma yapılması.

- Damar: Damar kablonun yalıtılmış halidir.

- İletken: İletken, elektrik enerjisini iletmeye yarayan tel veya tel demetidir.

- Dolgu: Çok damarlı kablolarda damar demetini içine alan ve damar demetine istenilen

çevre biçimini vermeye yarayan kılıftır.

- Tutucu sargı: Tutucu sargı, metal siperin veya zırhın üzerinde bulunan ve bunların

dağılmasını önleyen, bakır ya da galvaniz çelik şeritlerle yapılan sargıdır.

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA

14

Damar renkleri, özel siparişler dışında, Türk Standartları’na göre belirtilen renklere uygun

olmalıdır. Topraklama/koruma iletkeni olarak kullanılan damar çift renkli yeşil/sarı olmak

zorundadır. Nötr olarak kullanılan damar açık mavi renkli olmalıdır. Faz iletkenleri için

kahverengi, siyah veya gri renklerin kullanılması tavsiye edilir. Diğer renkler sadece belirli

uygulamalar için kullanılabilir. Yeşil/sarı ve mavi renkler başka bir amaç için

kullanılamaz.

Tüm 3 damarlı orta gerilim XLPE yalıtkanlı kablolarda, dış yarı iletken siperin üzerine

damarların birbirinden ayırt edilmesini sağlayan farklı renklerde işaretleme şeritleri

bulundurulması gerekir. Tesisat döşenirken veya tesisattan sonra olası can ve mal

kayıplarını önleyebilmek için yapılan projelerde bu renklere özen gösterilmesi gerekir.

KONTROL EDEN

AD SOYAD - İMZA