Migracje z Ukrainy do Polskistabilizacja trendu

Marta jaroszewicz

Migracje z Ukrainy do PolskiStabilizacja trendu

Marta jaroszewicz

WarSzaWaPaŹdzierniK 2018

© copyright by Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia / centre for eastern Studies

redaKcja MerYtOrYcznaadam eberhardt

redaKcjaHalina Kowalczyk

WSPÓŁPraca Małgorzata zarębska, anna Łabuszewska

WYKreSYWojciech Mańkowski, Piotr bogdański

OPracOWanie graficzne Para-bucH

zdjĘcie na OKŁadceOleksandr berezko/Shutterstock.com

SKŁadgroupMedia

WYdaWcaośrodek studiów Wschodnich im. Marka karpia centre for eastern Studies

ul. Koszykowa 6a, Warszawatel.: + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

iSbn 978-83-65827-29-6

Spis treści

TEZY /5

I. GlobalnY fEnomEn, alE cZY STałY? /6

II. miGracja Z UkrainY w świETlE nowYch ZaSad ZaTrUdniania cUdZoZiEmców /9

III. ZaSobY miGracYjnE /11

IV. miGracja do PolSki w świETlE badań UkraińSkich /13

V. innE krajE docElowE UkraińSkiEj miGracji /16

VI. PErSPEkTYwY /18

5

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

TEZY

• Wzmożona fala migracyjna z Ukrainy do Polski, która rozpoczęła sięw2014roku,zaczynapowoliwyhamowywać.Migracjatamanadalgłównieczasowycharakteritrudnoocenić,wjakimstopniumożesięprzekształ­cićwformęosiedleńczą.Zapewnezupływemczasuobecnycyrkulacyjnymodelprzestanieprzyciągaćnoweosoby.PolskapozostajejednakgłównymkrajemUE,wktórympracująUkraińcy,cowynikazszereguprzewagkon­kurencyjnych: rozbudowanych sieci migracyjnych oraz liberalnej proce­dury legalizacji pobytu i pracy (na krótki okres). Ponadto, mimo że płaceosiąganeprzezmigrantówwPolscesąniewysokiewporównaniuzkrajamizachodniejczęściUE,niskiekosztyżyciapozwalająnaregularnetransferyfinansowenaUkrainę.

• ZewzględunaprzeważającyczasowycharaktermigracjitrudnooszacowaćdokładnąliczbęukraińskichmigrantówprzebywającychwPolsce.WedługdanychMinisterstwaPracy,RodzinyiPolitykiSpołecznej(MRPiPS)1,liczbaobywateliUkrainy,posiadających31grudnia2017rokuważneoświadcze­niaozamiarzezatrudnieniacudzoziemca,wynosiła517 tys.osób,aposia­dającychzezwolenienapracę–208tys.Dotegonależydodaćliczącąokoło100tys.grupęobywateliUkrainy,którzyprzebywająwPolscenastałeiniepotrzebujązezwolenianapracęlubteżstudiująalboprzebywająwPolscez innych przyczyn niż zawodowe. W sumie daje to liczbę około 900 tys.migrantówzUkrainyprzebywającychwPolscepodkoniec2017roku.Podkoniec2018rokuliczbytebędąnajprawdopodobniejmniejszezewzględunawprowadzenienowychzasadzatrudnianiacudzoziemców,któreureal­niająskalęlegalnegozatrudnieniamigrantów.

• Krajesąsiedzkiewograniczonysposóbzaczęłyotwieraćswojerynkipra­cydlaobywateliUkrainy,wtymCzechypoprzezzwiększeniekwotydlamigrantówpracowniczych,aWęgryprzezwprowadzenieułatwionejpro­cedury uzyskania obywatelstwa. Jedynie w Niemczech Ukraińcy nadalstanowiąmarginalnągrupęcudzoziemską.DalszyszybkiwzrostmigracjizUkrainyuniemożliwiajądramatycznasytuacjademograficznategokra­ju,problemynalokalnychrynkachpracynazachodniejUkrainieikurczą­cesięzasobyosóbwwiekuprodukcyjnym.

1 AutorkadziękujeMinisterstwuRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej,DepartamentowiRynkuPracy,zaudostępnionestatystyki.

6

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

I. GlobalnY fEnomEn, alE cZY sTałY?

Według najnowszego International Migration Outlook 2018, publikowanegocorocznie przez OECD, w 2017 roku Polska stała się globalnym liderem, jeślichodzionapływcudzoziemskiej,sezonowej,krótkoterminowejsiłyroboczej(większymniżStanyZjednoczone)2.Jesttootylenietypowe,żePolskanigdynie była krajem imigracyjnym i nadal pozostaje krajem emigracji. Obecnynapływ migrantów krótkoterminowych był możliwy dzięki specyficznemuzetknięciu się czynników przyciągających (bardzo liberalny system zatrud­niania cudzoziemców w Polsce nastawiony na jeden kierunek geograficzny:krajePartnerstwaWschodniego–PW)zczynnikamiwypychającymi:sytua­cją szokową, jaka nastąpiła na Ukrainie po wybuchu wojny i załamaniu go­spodarczymwlatach2014–2015.PonadtowzwiązkuzrosyjskąagresjąwielumigrantówukraińskichopuściłoRosjęnarzeczPolski.Ważnymiczynnikamiprzyciągającymi obywateli Ukrainy do Polski są również: niskie koszty po­dróży, możliwość utrzymywania więzi z rodziną na Ukrainie, rozbudowanesiecimigracyjne,atakżepodobieństwajęzykoweibliskośćkulturowa.Dlate­goteżjednymzokreśleń,jakienadanoobecnejfalimigracyjnejzUkrainydoPolski, jesttermin„lokalnamobilność”,oznaczającyspecyficznysystemczę­stychikrótkoterminowychprzyjazdówzarobkowychdoPolskiprzyjednocze­snymograniczaniuwydatkówwkrajuprzebywaniaikoncentrowaniuswojejaktywnościżyciowejnaUkrainie,podczasgdymigracjawklasycznymrozu­mieniuzakładastałązmianęcentrumdziałalnościżyciowej.Tenkonglomeratczynnikówzaowocowałzauważalnymglobalnieboomemwsektorzemigracjikrótkoterminowej.

Największy napływ Ukraińców do Polski (objawiający się w liczbie wyda­nychoświadczeńuprawniającychdopracykrótkoterminowej3orazzezwo­leńnapracę)odnotowanowlatach2014–2016,kiedytotempowzrostuliczbywydawanychdokumentówrosłookilkadziesiąt,aczęstoi100%rocznie.Jed­nakw2017roku,wporównaniuz2016,odnotowanojużmniejszy,choćnadal

2 International Migration Outlook 2018,OECD, https://read.oecd­ilibrary.org/social­issues­migra­tion­health/international­migration­outlook­2018_migr_outlook­2018­en#page1

3 Od2008rokuwPolsceobowiązujetzw.systemoświadczeń,namocyktóregoobywatel/kaUkrainychcący/apracowaćczasowo(tj.przezokresnieprzekraczający6miesięcywciąguko­lejnych12miesięcy)wPolscejestzwolniony/azkoniecznościuzyskiwaniazezwolenianapra­cę.Wystarczy,żebędzieposiadaćoświadczenieozamiarzepowierzeniapracyzarejestrowaneprzezprzyszłegopracodawcęwpowiatowymurzędziepracy,apracabędziewykonywananapodstawiepisemnejumowynawarunkachokreślonychwoświadczeniu.Liczbaoświadczeńnierównasięliczbiemigrantów.Jednaosobamożemiećkilkaoświadczeń.

7

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

znaczący– 40­procentowy wzrost liczbywydanych oświadczeń zezwalają­cychnapracękrótkoterminową(wzrostz1,3mlndo1,8mln,zob.Wykres1).Niecowiększywzrostwidocznybyłwprzypadku liczbywydanychzezwo­leńnapracę, jednaknastąpiłozatrzymanierosnącegoodpięciulatudziałuobywateliUkrainywśródcudzoziemców,którymwydawanesązezwolenianapracęwPolsce(Wykres2)4.Zapewne2018rokprzyniesiedalszezahamo­wanie tempa wzrostu, jednak ze względu na istotne zmiany w przepisachprawnych dane te będą trudne do porównania ze statystykami z lat wcze­śniejszych(oczymponiżej).

Wykres 1. Liczba oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy wydanych obywatelom Ukrainy w latach 2013–2017

0

500

1000

1500

2000

2013 2014 2015 2016 2017

[tys. oświadczeń]

217,571

372,346

762,700

1262,845

1714,891

Źródło: MinisterstwoRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej

4 DaneMinisterstwaRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej.

8

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

Wykres 2. Liczba zezwoleń na pracę wydanych obywatelom Ukrainy w latach 2013–2017

0

50

100

150

200

2013 2014 2015 2016 2017

[tys. zezwoleń]

20,416 20,945

50,465

103,208

192,547

Źródło: MinisterstwoRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej

9

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

II. mIGracja Z UkraInY w śwIETlE nowYch Zasad ZaTrUdnIanIa cUdZoZIEmców

1stycznia2018rokuweszływżycieznaczącezmianyprawnedotyczącezatrud­nianiacudzoziemcówwPolsce.Przedewszystkimzawężonazostałakategoriaprac,któremożnawykonywaćnapodstawieoświadczeniaozamiarzezatrud­nieniacudzoziemca.Sątoobecniewszystkieprace,któreniemającharakterusezonowegoimogąbyćwykonywaneprzezobywatelikrajówPWwciągusze­ściumiesięcywokresie12miesięcy.Zaszłytakżezmianywsystemiewyda­waniaoświadczeń:zaczęłabyćpobieranaopłatazaichwydanie;pracodawcamusiteżzawiadomić,czypracownik,któremuwystawiłoświadczenie,podjąłuniegopracę.Wprowadzonotakżenowytypzezwolenianapracę:zezwolenienapracęsezonową,któreuprawniakażdegocudzoziemca(nietylkoobywatelikrajówPW)dopodjęciapracyprzezokresniedłuższyniżdziewięćmiesięcywciąguroku.

Według danych MRPiPS za pierwsze półrocze 2018 roku liczba oświadczeń,które wpłynęły do powiatowych urzędów pracy, wynosiła 820 tys., jednakdo ewidencji wpisanych zostało ok. 756 tys. oświadczeń. Dotyczyły one ok.687tys.cudzoziemców(wtym92%toobywateleUkrainy).Jednakliczbaosób,którerealniepodjęłypracęnapodstawieoświadczeń,byłamniejsza,ponieważzgodniezwprowadzonymsystememweryfikacjiokazałosię,żewprzypadkuokołojednejtrzeciejoświadczeńwpisanychdoewidencjizłożonezostałopo­wiadomienie o niepodjęciupracy przez cudzoziemca. Ponadto część oświad­czeńmogła zostać wydana na późniejszy okres. Oznacza to, że realna liczbaobywateliUkrainypracującychwpierwszejpołowie2018rokunapodstawieoświadczeniaopracęwynosiłaponadpółmiliona.

W tym samym czasie w powiatowych urzędach pracy złożonych zostało ok.157tys.wnioskówozezwolenienapracęsezonową;dotyczyłyoneok.147tys.cudzoziemców (w 98% obywateli Ukrainy). Jednocześnie zezwoleń wydanozaledwie58tys.,cozapewnewynikazfaktu,żejesttonowytypzezwoleniawpraktyceadministracyjnej,zktóregozarównourzędy,jakimigrancimusząnauczyćsiękorzystać.Dokońcaczerwca2018rokuobywatelomUkrainywy­danotakżeponad110tys.„klasycznych”zezwoleńnapracę,copokazujeniecowiększyniżwubiegłymrokupoziomzainteresowaniatymtypemzezwolenia.

Noweprzepisyutrudniająporównanieobecnychdanychnatematliczbywy­danychoświadczeńztymiwydanymiprzed1stycznia2018roku,dlategożepo­przedniaprocedura(którejnieuzupełnionooodpowiednisystemweryfikacji)

10

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

nieświadczyłaoliczbieobywateliUkrainyrealniepracującychwPolsce,alepokazywałaskalęzainteresowaniapodjęciempracy.Interpretacjaiporówna­nie danych za 2018 rok mogą być trudne także dlatego, że utworzono nowyrodzajzezwolenianapracęsezonową,orazże„nowe”oświadczeniamająróż­neokresyważności.Niemniejwstępnaanalizaposiadanychdanychpokazuje,żeliczbawydanychoświadczeńizezwoleńnapracęsezonowąnieprzekraczaliczby wydanych oświadczeń z pierwszej połowy 2017 roku (948 tys.), a jestzdecydowaniemniejsza(ok.600tys.).

11

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

III. ZasobY mIGracYjnE

Wydajesię,żewsytuacjidużegopoziomuskomplikowaniazbieranychwPol­scetypówdanychadministracyjnychocudzoziemcachnależyposiłkowaćsiędanymiozasobachmigracyjnych(tj.oliczbiemigrantówprzebywającychtuwściśleokreślonymczasie).WedługdanychMRPiPSna31grudnia2017roku,liczbaobywateliUkrainyposiadającychwtymdniuważneoświadczeniaoza­miarze zatrudnienia cudzoziemca wynosiła 517  035, a liczba Ukraińców po­siadających zezwolenie na pracę – 207  927. Jeśli uwzględni się pewną liczbęobywateliUkrainy,którzyprzebywająwPolsceniewcelachzarobkowychlubniepotrzebujązezwolenianapracę,okażesię,żeszacunkiNarodowegoBan­kuPolskiegozgrudnia2017rokumówiąceook.900tys.Ukraińców5średnioprzebywającychwPolscewdanymmomenciew2017rokudobrzeoddająskalęukraińskiejmigracji.

DanymiozasobachmigracyjnychposługujesięUrządds.Cudzoziemców.We­długstanunapołowęsierpnia2018roku,168tys.obywateliUkrainyposiadałodokumentyuprawniającedoczasowegolubstałegopobytuwPolsce6(wtymjednolitezezwolenianapobytipracę,zezwolenianapobytczasowywydanezinnychprzyczynorazzezwolenianapobytstaływydawanem.in.zewzględunaposiadanąKartęPolaka).77%znichprzebywałowPolscenapodstawieze­zwolenianapobytczasowy,21%–zezwolenianapobytstały,niespełna3%torezydencidługoterminowiUE.Zezwoleniazwiązanezjednązformochrony(status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, pobyt tolerowany, pobyt humani­tarny)maokoło850osób7.Danete,wnajwiększymskrócie,niejakoobrazująskalęmigracjidługoterminowejzUkrainydoPolski.

ZapotencjalniebardzowartościowenależyuznaćdaneZakładuUbezpieczeńSpołecznych(ZUS)oliczbiecudzoziemcówodprowadzającychwPolsceskładkinaubezpieczeniezdrowotneiemerytalne.DoniedawnawiększośćobywateliUkrainybyłazatrudnionawPolscenapodstawieumówodzieło(niewymaga­jącychodprowadzaniaskładek),dlategoteżdaneZUSbyłymałomiarodajne,

5 Obywatele Ukrainy pracujący w Polsce. Raport z badania,NarodowyBankPolski,Warszawa2018,https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2018/obywatele­Ukrainy­pracujacy­w­Polsce­­raport.pdf

6 Niewłączającwizkrajowychtypu„D”,któreuprawniajądopobytu(kilkupobytów)wPolscedotrzechmiesięcywciąguroku.

7 Informacja o działalności Urzędu w okresie 10.08.2018–16.08.2018,Urządds.Cudzoziemców.

12

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

jeślichodziocałośćnapływumigracyjnego.Wedługstanunalipiec2018roku,403tys.UkraińcówbyłoubezpieczonychwZUS8.

Jednymzeźródełinformacjioliczbie,aleprzedewszystkimostrategiachmi­gracyjnychiwpływiemigracjiukraińskiejnapolskąiukraińskągospodarkę,sądaneNarodowegoBankuPolskiegootransferachfinansowychodmigran­tów.Transferytewyniosływ2017roku11,7mldPLN(szerzejzob.Wykres3),zaśwpierwszymkwartale2018roku2,9mld PLN(wzrosto500mlnwporów­naniuzanalogicznymokresemubiegłegoroku).Przekazyujmowanewstaty­stykachmiędzynarodowychtote,któresątransferowanepoprzezbankilubwyspecjalizowanefirmyświadcząceusługifinansowe,natomiast–jakpoka­zująbadaniaukraińskichmigrantów–zracjicyrkulacyjnościmigracjizarob­kisązwykleprzywożoneprzeznichosobiście.DlategoteżnaraziedaneNBPdostarczająnamjedyniebardzowycinkowegoobrazuukraińskiejmigracji.

Wykres 3. Transfery dochodów migrantów w 2017 roku

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

Polacy do Polski

Ukraińcyz Polski

Inni obcokrajowcyz Polski

SALDO

[mld PLN]16,3

-11,7

-1,3

3,3

Źródło: NarodowyBankPolski

8 L.Kostrzewski,A.Rozwadowska,Obcokrajowy ratują ZUS. Składki na ubezpieczenie społeczne płaci już 403 tys. Ukraińców,„GazetaWyborcza”,30.07.2018.

13

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

IV. mIGracja do PolskI w śwIETlE badań UkraIńskIch

NoweświatłonaostatniąfalęmigracjizUkrainydoPolskirzuca–pierwszeodczasuwybuchuwojnynaUkrainie–badaniereprezentatywnePaństwowe­goKomitetuStatystycznegoUkrainy(PKSU)9natematzewnętrznejmigracjizarobkowej obywateli ukraińskich. Celem badania przeprowadzonego w la­tach2015–2017byłoprzedewszystkimoszacowanieliczbymigrantówzarob­kowychprzebywającychwtymokresiezagranicąorazporównanieuzyska­nychdanychzwcześniejszymiwynikamibadańdokonanychwedługtejsamejmetodologii.Wydajesię,żeuzyskanywynik,czyli1,3mlnobywateliUkrainypracującychwciąguostatnichdwóchlatzagranicą,jestraczejniedoszacowa­ny,zwłaszczajeśliporównasięgozdanymipolskimiorazwcześniejszymiba­daniami.

Wykres 4. Obywatele Ukrainy pracujący za granicą według wyników badań PKSU z lat: 2008, 2012 i 2017

-1,3

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

Obywatele Ukrainypracujący za granicą

W tym w Polsce0,79

1,50

1,200,51

[mln]

Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy

Zapewnewynikatozespecyfikimigracjiukraińskiejpo2014roku,którejnajnow­sze badanie nie było w stanie uwzględnić. Komitet Statystyczny badał bowiemjedynietychmigrantówzarobkowych,którzypowrócilidoojczyznylubteżro­dzinymigrantówpracującychzagranicą.Nieuwzględnionomigracjistałej,gdyzagranicęwyjechałycałerodziny.OszacowanietejgrupynaUkrainiejestszcze­gólnie trudne, gdyżnajprawdopodobniejco najmniej 1 mln Ukraińców(wedługdanychprzekazanychprzezRosjęmińskiejgrupiekontaktowejprzyOBWE,odkwietnia2014rokudolutego2018aż1,7mlnUkraińcówzwróciłosiędowładzro­syjskichzwnioskiemonadaniestatusuuchodźcylubinnejformyochronyoraz

9 Зовнішня Трудова Міграція Населення (за результатами модульного вибіркового обстеження),ДержавнаСлужбаСтатистикиУкраїни,Kijów2018.

14

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

zwnioskiemoobywatelstwo)10wyjechałozagranicęzobjętegowojnąDonbasu,asiłąrzeczybadanieniemogłoodbyćsięwwarunkachwojennych.

Mimotonajnowszebadaniedostarczawielecennychinformacji;przedewszyst­kim pozwala lepiej zrozumieć, skąd obywatele Ukrainy napływają do Polski.Pewnączęśćstanowiąnoweosoby,nieposiadającewcześniejszegodoświadcze­niamigracyjnego,nacozresztąwskazujereprezentatywnebadaniemigrantówukraińskichpracującychwsektorzerolnym,przeprowadzoneprzezNarodowyBankPolskiw2017roku11.Zdrugiejstrony,dziękidanymukraińskimporazpierwszy można udowodnić, że pewna część nowych migrantów w Polsce toosoby, które zmieniły kraj docelowy emigracji z Rosji na Polskę. Porównaniebadańz2008,2012oraz2017rokuwyraźniepokazuje,wjakisposóbnastąpiłatareorientacjazRosjidoPolski.W2017rokudoPolskikierowałosię39%bada­nychmigrantów(w2012roku14,3%),zaśdoRosjiwyjechałopracowaćjużtylko26%badanejzbiorowości(w2012roku43%)(szerzejzob.Wykres5).

Wykres 5. Najbardziej popularne kraje, w których pracują ukraińscy migran-ci, według wyników badań PKSU z 2008, 2012 i 2017 roku

Rosja

201720122008

Polska

Włochy

Czechy

Węgry

Portugalia

0 10 20 30 40 50%

1,6

1,3

1,8

8,0

26,343,2

48,1

2,6

2,93,2

9,411,9

11,313,213,4

14,388,9

12,9

Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy

Omawiane badanie potwierdza także i rozwija niektóre prawidłowości uzy­skanejużwbadaniachpolskich.M.in.pokazujeono,żewmigracjidoPolski

10 С начала конфликта в Донбассе убежище в РФ попросили 1,7 млнукраинцев,„Российскаягазета”,8.02.2018,https://rg.ru/2018/02/08/s­nachala­konflikta­v­donbasse­ubezhishche­v­rf­poprosili­17­mln­ukraincev.html

11 NarodowyBankPolski,op. cit.

15

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

przeważają mieszkańcy zachodniej Ukrainy (73,7%), a rozszerzenie obszarugeograficznego, z którego rekrutują się migranci, nastąpiło główniepoprzezwłączenie do procesów migracyjnych centralnej Ukrainy (11%) oraz północy(7,7%)ipołudnia(6,9%),podczasgdyskalamigracjizewschodniejczęścikrajunadal pozostaje bardzo niewielka (0,9%). Badanie potwierdziło także cyrku­lacyjnośćikrótkoterminowośćmigracjidoPolski.70%badanychmigrantówprzebywałowPolsceodjednegodosześciumiesięcy,aponad50%odbywałowięcejniżjedenwyjazdwciąguroku.

BadaniepokazałotakżepozytywnywpływliberalnegoprawodawstwaPolskidotyczącego czasowego zatrudnienia cudzoziemców – jedynie 19% ukraiń­skichrespondentówwskazało,żenieposiadałowPolsceuregulowanegosta­tusuprawnego(szerzejzob.Wykres6).

Wykres 6. Poziom nieuregulowanej migracji wśród ukraińskich migrantów pracujących za granicą według wyników badania PKSU z 2017 roku

RosjaPolska Włochy Czechy Portugalia

2008 2012 2017

0

10

20

30

40

50

60

26,624,6

19,8

27,0 25,3

56,2

2,4

36,2

19,4 18,817,414,8

29,8

19,7 20,7

Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy

Popularność Polski wśród ukraińskich migrantów wynika także w dużymstopniuzogromnejaktywnościfirmpośrednictwapracy,dostępnychniemalwkażdymukraińskimregionie.JesttojedenzdynamiczniejrozwijającychsięsektorówgospodarkizarównowPolsce,jakinaUkrainie.Jakjednakpokazu­jąbadaniamigrantów, jestonnadalzbytsłabouregulowanyikontrolowanyizbytwielumigrantówpadaofiarąnieuczciwychpośredników.

16

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

V. InnE krajE docElowE UkraIńskIEj mIGracjI

PodobniejaksektorrolnywPolscestanowipierwszemiejsce,wktórymukra­ińscymigrancinabywajądoświadczeniamigracyjnego,anastępnieprzenosząsiędoinnychsferzatrudnienia,takteżPolskabywaczęstotraktowanajakopoligon doświadczalny, zktórego podejmowanesąpróby migracji do innychkrajówUE.Badaczeukraińscypodkreślają,żemigracjatazachodziprzypomo­cypolskichsiecimigracyjnych,wtympolskichpośredników.Wszczególnościwbadaniachczeskichwidaćwyraźnietzw.polskiślad,gdymigranciukraiń­scywCzechachdeklarują,żeprzyjechalizPolski.Prasaczeskawielokrotniedonosiła o kontrolach legalności zatrudnienia, podczas których ujawnianomigrantówzpolskimioświadczeniamipracodawcyozamiarzezatrudnieniapracownika, które nie upoważniają do pracy w Czechach. Bezpośrednia mi­gracjaukraińskadoCzechjestutrudniona,jakożekrajtenprowadziod2012rokubardzorestrykcyjnąpolitykęmigracyjną,praktyczniezamykającąmoż­liwościprzybyciadoCzechnowychmigrantówzarobkowych.Pewnymwyło­memwtejpraktycebyłouruchomieniewlipcu2016rokuprogramurządowe­go „Režim Ukrajina” dla wykwalifikowanych migrantów, w ramach któregopracujewCzechach13,3tys.Ukraińców(wramachkwoty20tys.)12.Ogólniemożnaszacować–wedługstanunakoniecmaja2018roku–żewCzechachle­galniepracujeok.85tys.Ukraińców13.Liczbatanaraziejestniewielka,jednakrząd czeski traktuje uruchomienie obecnego programu kwotowego jako testdlaewentualnejdalejidącejliberalizacjiwprzyszłości.

Krajem,którymożebyćpotencjalnieatrakcyjnydlaukraińskichmigrantów,sątakżeWęgry.StosująonejednakzupełnieinnąniżPolskaiCzechypolitykęmigracyjną. Główną metodą przyciągnięcia migrantów jest zliberalizowanaw 2011 roku polityka przyznawania węgierskiego obywatelstwa osobom po­czuwającymsiędowięzietnicznychzpaństwemwęgierskim.Zgodniezdany­mizlipca2017roku845tys.mieszkańcówinnychpaństwotrzymałowęgier­skieobywatelstwo,a145tys.byłowtrakcieprocedury.Wliczbietejznalazłosięokoło100tys.obywateliUkrainy(główniezzamieszkanegoprzezmniejszość

12 Bilanční TK ke dvěma letům od spuštění vládního Režimu Ukrajina,„HospodářskáKomora”,30.06.2018,https://www.komora.cz/files/uploads/2018/07/20180730_PODKLADY_Re­%C5%BEim­Ukrajina_GRAFY.pdf

13 Według szacunków Czeskiego Urzędu Statystycznego; https://www.czso.cz/docu­ments/10180/67292846/29002717_t3­01.pdf/6b869934­2304­416f­baab­9e03d980be81?ver­sion=1.1

17

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

węgierskąZakarpacia)14.Cociekawe,dotychczasrządwęgierskiniezabiegałjednak,bynowonaturalizowaniobywateleprzenosilisięnaWęgry,zamiasttego często korzystali oni z obywatelstwa węgierskiego podczas migracji doinnychpaństwUE.Sytuacjatazaczynasiępowolizmieniać,gdyżWęgryrów­nieżzaczęłyodnotowywaćniedoborynarynkupracy.

Wwielubadaniachprzeprowadzonychprzezfirmyzajmującesiępośrednic­twempracywPolscewybrzmiewaobawaprzedodpływemukraińskichpra­cownikówzPolskidoNiemiec.Naprzykładwedługostatniegobadaniaankie­towego,przeprowadzonegoprzezfirmęPersonnelServicewlipcu2018roku,aż60%ukraińskichmigrantówpracującychobecniewPolscechciałobypra­cowaćwNiemczech15.O ileniechodziozatrudnienienaczarno, tonarazieszansenazmianęustawodawstwamigracyjnegodlaUkraińcówwNiemczechsąniewielkie.Niemcypostawiłysobiewtejchwilizazadanieintegracjęiak­tywizację zawodową miliona uchodźców przybyłych na fali kryzysu migra­cyjnego2015–2016.Zdrugiejstrony,Niemcyostatniozaczęłypracenadnowąpolityką migracyjną, która powinna ułatwić napływ wykwalifikowanej siłyroboczejzkrajówspozaUE,wtympotencjalniezUkrainy.Zadanietojestjed­nakbardzotrudne,gdyżniemieckieprzepisysąbardzowyśrubowaneinie­elastyczneizregułynieuznająnieunijnychdyplomówukończeniawyższychuczelniczyotrzymaniakwalifikacjizawodowych16.

Nowymkrajem,którydotychczasbyłnieobecnynamapieukraińskiejmigra­cjiwEuropie,jestLitwa.Sątonadalniewielkieliczby,niemniejwciągurokuliczbaobywateliUkrainyposiadającychprawopobytunaLitwiegwałtowniewzrosła.Oilewciągucałego2017rokutakichosóbbyło3,6tys.,otylewpierw­szymkwartale2018rokujuż11,3tys.17.

14 J.Toth,The curious case of Hungary: why the naturalisation rate does not always show how inclusive a country is,EuropeanUniversityInstitute,GlobalGovernanceProgramme,http://globalcit.eu/the­curious­case­of­hungary­why­the­naturalisation­rate­does­not­always­show­how­inclusive­a­country­is/

15 Barometr Imigracji Zarobkowej,PersonnelService,IIpółrocze2018roku,http://personnelse­rvice.pl/en/press­office/reports

16 Szerzejzob.2018MEDAMAssessmentReportonAsylumandMigrationPoliciesinEurope,Flexible Solidarity: a comprehensive strategy for asylum and immigration in the EU,2018KielIn­stitutefortheWorldEconomy.

17 Трудовая миграция в Литву выросло вдвое за счет украинцев,„Экономическаяправда”,21.05.2018,https://www.epravda.com.ua/rus/news/2018/05/21/637005/

18

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

VI. PErsPEkTYwY

Wszystkie przedstawione czynniki czynią dalsze przewidywania na tematdynamiki migracji z Ukrainy do Polski niezwykle trudnymi. Nie wiadomo,czywśrednimhoryzoncieczasowym(5–7lat)zostanieutrzymanadynamikamigracjicyrkulacyjnejiczynadalbędzieonaatrakcyjnadlamieszkańcówza­chodniejUkrainy.Wkażdymkrajudocelowymzwyklejakaśczęśćmigrantówdecydujesięosiedlićnadłużej.WtejchwilimigracjadługoterminowazUkra­inydoPolskitakżerośnie,alewznaczniewolniejszymtempie.Czytepropor­cjepomiędzymigracjączasowąadługoterminowązmieniąsię–tozależyodwieluczynników,zarównoodpolskiejpolitykimigracyjnej18,jakteżpolitykmigracyjnychinnychkrajówdocelowych.NarazieniemożnazaobserwowaćzasadniczegoprzeorientowaniageograficznegomigrantówukraińskichzPol­skidoinnychkrajówUE,jednakwidaćwyraźnie,żegłównympotencjalnymkonkurentemPolskiwtymzakresiesąCzechy.Dużeznaczeniemateżśred­niawielkośćzasobówfinansowych, jakieobywateleUkrainymogązgroma­dzić,pracującwPolsce.Wtejchwili,m.in.dziękiróżnicomkursowymorazrelatywnieniskimkosztomżyciawPolsce,migracjacyrkulacyjnadoPolskijestopcjązdecydowaniebardziejopłacalnąniżpracanaUkrainieczymigra­cjaosiedleńcza,którawymagawiększychśrodkównasprowadzenieiutrzy­manierodziny.

Wartopamiętać,żenapoziomiemakroobecnafalamigracyjnazUkrainydoPolskijestspołecznąreakcjąnasytuacjęszokową(wybuchkonfliktuzbrojne­goigwałtownepogorszeniesięsytuacjigospodarczej)inienależyjejtrakto­waćjakotendencjidługoterminowej.Ukraina,samaborykającasięzpoważ­nymiproblemamidemograficznymiideficytemnarynkupracy,byćmożejużwkrótceniebędziewstaniezasilaćpolskiegorynkupracy.Liczbaosóbwwie­kuprodukcyjnymnaUkrainiesystematyczniemaleje(wedługstanunapoło­wę2017rokugrupatawynosiła17,2mln19),adotegoUkrainacharakteryzujesięstosunkowowysokimpoziomemzatrudnienialudności(ok.60%populacjiw wieku produkcyjnym, nie wliczając szarej strefy). Według ocen Narodo­

18 31lipca2018rokuRadaMinistrówprzyjęładokument„PolitykamigracyjnaPolski–stanobec­nyipostulowanedziałania”,którymanacelusformułowaniekierunkówdziałaniaorazsyste­mowychrozwiązańiwytycznychdlaadministracjipublicznejwzakresiemigracji.Nowakon­cepcjaprzewidujeuproszczenieprzepisówdotyczącychzasadpobytuipracycudzoziemcówwPolsce,wtympreferencyjnerozwiązaniaprawnewzakresiepobytuipracynaterytoriumRPdlawybranychgrupcudzoziemcóworazopracowanieiwdrożenieskutecznegoprogramuintegracjicudzoziemców.

19 DanePaństwowegoKomitetuStatystycznegoUkrainy.

19

RA

PO

RT

OSW

10/

2018

wegoBankuUkrainy,migracjazarobkowaosiągnęła jużtakwysokipoziom(przy spadającej liczbie ludności), że hamuje wzrost PKB Ukrainy; główniepoprzezbraksiłyroboczejdopracywbudownictwie,przemyśle,rolnictwieitransporcie20.

MARTA JAROSZEWICZ

20 Трудовая миграция тормозит рост экономики — НБУ,„Экономическаяправда”,5.08.2018,https://www.epravda.com.ua/rus/news/2018/08/5/639329/