spor bilimleri alaninda akademik Çalismalar · futbolda sürat oldukça komplex olabilmektedir....

SPOR BILIMLERI ALANINDA

AKADEMIK ÇALISMALAR

. . .

.

İmtiyaz Sahibi / Publisher • Gece KitaplığıGenel Yayın Yönetmeni / Editor in Chief • Doç. Dr. Atilla ATİK Proje Koordinatörü / Project Coordinator • B. Pelin TEMANA

Editör / Editors • Prof. Dr. Fatma ÇELİK KAYAPINARDr. Öğr. Üyesi Ali Serdar YÜCELDr. Öğr. Üyesi Ferhat ÜSTÜN

Kapak & İç Tasarım / Cover & Interior Design • Gece Akademi Sosyal Medya / Social Media • Betül AKYAR

Birinci Basım / First Edition • © EKİM 2018 / ANKARA / TURKEY ISBN • 978-605-288-625-0

© copyright Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin

almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz.

The right to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without

permission.

Gece Kitaplığı / Gece Publishing Adres / Address: Kızılay Mah. Fevzi Çakmak 1. Sokak Ümit Apt. No: 22/A Çankaya / ANKARA / TURKEY

Telefon / Phone: +90 312 384 80 40

Gece Akademi / Gece AcademyAdres / Address: Meşrutiyet Mah. Atatürk Bulvarı Bulvar Palas Çarşısı İş Merkezi

C Blok No: 141/127 Çankaya / ANKARA / TURKEY

Telefon / Phone: +90 555 888 24 26

web: www.gecekitapligi.com e-mail: [email protected] [email protected]

Baskı & Cilt / Printing & VolumeSertifika / Certificate No: 26649

SPOR BILIMLERI ALANINDA

AKADEMIK ÇALISMALAR

. . .

.

İÇİNDEKİLER

CHAPTER 1TİTREŞİM ANTRENMANLARININ TOPLA İVMELENME ÜZERİNE AKUT ETKİSİNİN İNCELENMESİOktay ÇOBAN ..................................................................................................................................7

CHAPTER 2GENÇ FUTBOLCULARDA DAR ALAN OYUNLARI VE ANTRENMAN MAÇINA AİT KİNEMATİK DEĞİŞKENLERLE BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİSinem HAZIR AYTAR, Caner AÇIKADA ................................................................................ 13

CHAPTER 3 SPORTİF PERFORMANSTA HIZ ve ÇEVİKLİKTürker BIYIKLI ........................................................................................................................... 25

CHAPTER 4FONKSİYONEL EGZERSİZ NEDİR?Türker BIYIKLI ............................................................................................................................ 39

CHAPTER 5ÇOCUKLAR VE GENÇLER İÇİN BEDEN EĞİTİMİNDE FİZİKSEL OKUR YAZARLIK KAVRAMIUmut Davut BAŞOĞLU ............................................................................................................. 53

Oktay ÇOBAN 7

TİTREŞİM ANTRENMANLARININ TOPLA İVMELENME ÜZERİNE AKUT ETKİSİNİN

İNCELENMESİ1

Oktay ÇOBAN

Giriş ve AmaçDünyanın en popüler branşlarının başında gelen futbol, gün geçtikçe daha

hızlı oynanan ve hızlı sonuca gidilen bir branş haline geldi. Futbolda hızı arttır-mak için daima yeni antrenman yöntemleri de uygulanmaya başlandı. Bu yön-temlerden biride tüm vücut titreşimi (TVT) antrenman yöntemidir. Tüm vücut titreşimi “mekanik salınımların bir titreşim platformu aracılığıyla vücuda uygu-lanması” olarak tanımlanmaktadır (Tomas et al., 2011). Titreşim bir kasa uygu-landığı zaman kasta Tonik vibrasyon refleksi (TVR ) denilen refleks bir kasılma-ya neden olmaktadır (Mester et al., 2006). Titreşim kasa uygulandıktan birkaç saniye sonra kasta istemsiz kasılmalar başlamakta ve bu kasılmalar kademeli olarak artarak titreşim uygulaması sonlanana kadar sabit bir düzeyde devam etmektedir (Latash,1998). Tüm vücut titreşimi antrenmanlarının farklı popülas-yonlarda akut ve kronik adaptasyonlar ve gelişmeler sağladığı ve sürat üzerin-de olumlu ve geliştirici etkisinin olduğu çalışmalar mevcuttur (McBride et al., 2010). Titreşim bir egzersiz ve antrenman yöntemi olarak iki farklı yöntemle uy-gulanmaktadır. Bunlardan birincisi lokal titreşim uygulaması olarak adlandırılır. Bu yöntemde titreşim doğrudan çalışacak olan kasın en geniş kısmına uygulanır (Moran et al.,2007). TVT olarak adlandırılan ikinci yöntemde ise, titreşim hedef kastan uzakta olan bir titreşim kaynağı tarafından uygulanmaktadır (Roelants et al.,2004). Yapılan çalışmalarda TVT uygulamalarının sprint performansına olum-lu katkıda bulunduğu görülmektedir (Yetter & Moir, 2008).

İvmelenme oyuncunun minimum zaman miktarı içerisinde maksimum sürate ulaşmasını sağlayan süratteki değişim oranıdır. İvmelenme hızdaki değişim oranı olarak tanımlanan ve 5 ya da 10 yard (4.572 m ya da 9.144 m) gibi kısa mesafe-lerde süratli koşu performansının değerlendirilmesiyle sık sık ölçülür (Murphy et al., 2003).

İvmelenme ve süratin geliştirilmesi, sprint ile bağlantılı olan fiziksel, meta-bolik ve nörolojik öğelerin artırılması ile sağlanır (Facciono, 1993). Kısa sürede maksimum koşusu hızına ulaşma yeteneği atletizm, futbol, ragbi ve amerikan futbolu gibi spor dallarında başarının önemli bir belirleyicisidir (Bangsbo et al.,1991). Vücut ağırlığı ve makineler ile yapılan yüksek yoğunluklu dayanıklılık çalışmaları kalçaların, guadrisepslerin ve diz arkasındaki kirişlerin adale siste-minin dayanıklılığını artırabilir (Tidow, 1990) ve dolayısıyla bir sporcunun iv-melenmesini ve maksimum koşu hızını artırır (Dowson et al.,1998). Futbolda sürat oldukça komplex olabilmektedir. Koşma hızından daha fazlasını gerektirir. Futbolcular, düz bir çizgide nadiren 50 m. den daha fazla sprint yaparlar. Futbol

1 Bu çalışma Oktay ÇOBAN’ın doktora tezinden üretilmiştir.

CHAPTER 1

Spor Bilimleri Alanında Akademik Çalışmalar8

çoklu sprint sporudur ve 90 dk. boyunca birden çok sprint yapma durumu orta-ya çıkmaktadır (Weineck, 2011). Bu sprintlerin çoğunluğu da top ile olmaktadır. Çalışmamızın amacı aktif futbol oynayan sporcularda tüm vücut titreşim antren-manlarının top ile ivmelenme üzerine akut etkisini ortaya koymaktır.

Gereç ve YöntemGönüllülerin SeçimiÇalışmaya Yozgat ili süper amatörde aktif futbol oynayan 18-24 Yaş aralığında

yer alan tesadüfî örnekleme yöntemi ile seçilen sağlıklı 30 erkek futbolcu katıl-mıştır. Ölçümler ısınma çalışmaları sonrası yapılmıştır. Çalışmaya katılan futbol-cular karşılaşma takvimi durumuna göre değişmekle birlikte haftada ortalama 3 antrenman yapmaktalardır.

Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TDK-2015-6048 no’lu proje ile desteklendi. Bütün gönüllülere projeyle ilgili bil-gilendirme yapılarak bilgilendirilmiş gönüllü olur formu alınmıştır.

Veri Toplama AraçlarıTitreşim antrenmanları farklı sürelerde titreşim üretebilen DNK technology

marka, XG10 model kullanılarak gerçekleştirildi. İvmelenme Cronides marka PT 104 model 10 kapılı fotosel ile ölçüldü. Gönüllülerin vücut ağırlıkları, hassaslık derecesi 0.1 olan Tanita marka BİA cihazıyla çıplak ayak ve şort giyinmiş şekilde ölçüldü, boy uzunlukları, hassaslık derecesi 0,01 olan ayaklar çıplak şekilde kantarda bulunan boy skalası vasıtasıyla ölçülmüştür. Yaş ve sporcu yaşları katı-lımcıların sözlü beyanı ile kayıt altına alınmıştır.

Şekil 3.1. Titreşim antrenman aleti. Şekil 3.2. 10 kapılı fotosel(bir kapı).

Tüm Vücut Titreşimi UygulamasıTüm vücut titreşimi frekansı 30 Hz olarak belirlendi. Tüm vücut titreşimi

uygulaması sırasında katılımcı basıc squat pozisyonunda 30 sn statik titreşim uygulandı. Titreşim uygulaması tamamlandıktan sonra katılımcıya 30 sn pasif dinlenme verilmiştir. süre bitiminde, 30 sn calf raise pozisyonunda statik olarak beklemiştir. Titreşim uygulamasının tamamlanmasından sonra 30 sn dinlenme verildi ve sure bitiminde, sağ bacak one legged squat pozisyonunda statik olarak titreşim uygulanmıştır. Titreşim uygulamasının tamamlanmasından sonra 30 sn dinlenme verilmiş ve sure bitiminde, sol bacak one legged squat pozisyonunda statik olarak titreşim uygulanmıştır. Titreşimin bitimiyle birlikte 30 m topla bir-likte koşu testi uygulanmıştır.

Oktay ÇOBAN 9

İvmelenmenin Ölçülmesiİvmelenme cronides marka PT 104 model 10 kapılı fotosel ile ölçüldü. 30 m.

Topla koşu için, 18. metreye kadar her 3 metreye fotoseller yerleştirildi, 18. met-reden sonra her 4 metreye yerleştirildi. Sporcu başlangıç noktasından 1 m geride uygun pozisyonda durması istendi ve kendini hazır hissettiği anda çıkış yapması söylendi. Ölçüm sonuçları saniye cinsinden kaydedilmiştir.

İstatistiksel Değerlendirme El edilen veriler, windows için SPSS 22.0 paket proğramı kullanılarak analiz

edilmiş ve anlamlılık düzeyi p<0.05olarak alınmıştır. Verilerin parametrik- non-parametrik dağılımlar incelenmiştir. Verilere nonparametrik test uygulanmıştır. ölçümlerinin tanımlayıcı istatistikleri hesaplanmıştır. Aritmetik ortalamaları ve standart sapma değerleri descriptive statistics testi hesaplanmıştır. Sporculara ait topla 30 m koşu ve titreşim antrenmanı sonrası topla 30 m koşu arasındaki anlam-lılık bakımından karşılaştırılması, wilcoxon signed ranks test ile hesaplanmıştır.

BulgularTablo 1. Sporculara ait demoğrafik ölçümlerin aritmetik ortalamaları ve standart sapma

değerleri.Değişkenler N x±sd

Yaş (yıl) 30 19,93±1,46Boy (cm) 30 1,77±,055Vücut ağırlığı (kg) 30 72,90±8,57Sporcu Yaşı (yıl) 30 6,66±1,93

Çalışmaya katılan sporcuların yaş ortalaması 19,93±1,46 yıl, boy ortalama-ları 1,77±,055 cm, vücut ağırlığı ortalamaları 72,90±8,57 kg, sporcu yaşları ise 6,66±1,93 yıl olarak tespit edilmiştir.

Tablo 2. Sporcuların titreşim antrenmanı öncesi ve sonrası topla birlikte 30 m koşu değerleri.

Değişkenler N Titreşim Öncesi Titreşim Sonrası Z PMesafe x±sd x±sd

3m 30 0,73±,09 0,73±,15 -1,131 ,2586m 30 1,35±,17 1,36±,10 -,195 ,8459m 30 1,92±,22 1,88±,12 -,771 ,441

12m 30 2,44±,28 2,38±,18 -,998 ,31815m 30 2,94±,31 2,85±,25 -1,008 ,31418m 30 3,41±,35 3,40±,33 -,278 ,78122m 30 4,01±,37 3,99±,29 -,031 ,97526m 30 4,67±,44 4,61±,32 -,381 ,70430m 30 5,30±,47 5,21±,40 -,627 ,530

p>0,05

Tablo 2. incelendiğinde sporculara ait topla 30 m koşu ve titreşim antrenmanı sonrası topla 30 m koşu arasındaki anlamlı bir farklılık bulunmamıştır(p>0,05).


Grafik 1. Sporculara ait topla 30 m koşu ve titreşim antrenmanı sonrası topla 30 m koşu ölçümlerin aritmetik ortalamaları ve standart sapma değerleri.

Tablo 3. 30 Metre topla sprint zamanın her kapı metre geçiş süresi(salise).Mesafe(m) 0-3 3-6 6-9 9-12 12-15 15-18 18-22 22-26 26-30Titreşim Antrenmanı Öncesi (sl)

73 62 57 52 50 47 60 66 63

Titreşim Antrenmanı Sonrası (sl)

73 63 52 50 47 55 59 62 60

Tablo 3. Titreşim antrenman öncesi topla en hızlı geçilen mesafe 15-18 m. arası olurken, en yavaş geçilen mesafe aralığı 0-3 m olmuştur. Titreşim antren-manı sonrası değerler, en hızlı geçilen aralık 12-15 m olmuştur. En yavaş geçilen mesafe aralığı titreşim antrenmanı öncesinde olduğu gibi 0-3 m olmuştur.

Sonuç ve ÖnerilerFutbolda, sprint sürati ve iyi ivmelenme, hücum ve savunma yapma, etkili iki-

li mücadele gerçekleştirme ve yaralanmalardan kaçınmak için çok önem kazan-maktadır. Boşa kaçmalarda ve rakibi geçme sırasında patlayıcı bir çıkışla birlikte eylemi gerçekleştirme çabuk top sürme ve verkaç yapma ile çok sayıda savunma eylemleri sprint süratine bağlı olarak gerçekleştirilmektedir. Ayrıca başarılı bir orta yapmak için patlayıcı ve çabuk biçimde top sürme ve ivmelenme ile olanak-lıdır (Baker & Nance, 1999).

Aktif futbol oynayan sporcular da titreşim antrenmanının top ile ivmelenme üzerine akut etkisini ortaya koymak amacı ile yapılan çalışmaya katılan sporcu-ların yaş ortalamaları 19,93±1,46 yıl olurken, boy ortalamaları 1,77±,055 m, kilo ortalamaları 72,90±8,57 kg. sporcu yaşları ise 6,66±1,93 yıl dır.

Yapılan çalışmada titreşim antrenman öncesi sporcular maksimum hıza 15. metrede ulaşılmıştır. 18. metreden sonra hızda bir miktar yavaşlama olmuş, ya-

Oktay ÇOBAN 11

vaşlama 30 metreye kadar devam etmiştir. En yavaş geçilen mesafe aralığı 0-3 m olurken en hızlı geçilen mesafe aralığı 12-15. metreler olmuştur.

Titreşim antrenmanı sonrası değerler, öncesi değerlere benzerlik göstermek-tedir. Maksimum hıza 18. metrede ulaştığı görülmektedir, daha sonra yavaşla-yarak topla sprintini tamamlamışlardır. En yavaş geçilen mesafe aralığı titreşim antrenmanı öncesinde olduğu gibi 0-3 m olurken en hızlı geçilen mesafe aralığı 15-18. metreler olmuştur(bu değerler tablo 3 verilmiştir).

Yapılan çalışmada futbolcuların 30 m topla sprint mesafelerinde titreşim antrenmanı öncesi ölçüm ve titreşim antrenmanı sonrası ölçümler arasında ra-kamsal olarak koşu derecelerinde azalma olmuş, fakat bu azalmalar istatistiksel olarak anlamlı farklılığı ortaya çıkarmamıştır.

Bizim çalışmamızla paralellik gösteren çalışmada sağlıklı 15 spor bilimleri bö-lümü öğrencisine uygulanan farklı frekanslarda akut tüm vücut titreşiminin tekrar-lı kısa koşu performansını etkilemediğini belirtilmiştir (Yılmaz & Kin-İşler, 2013).

Yapılan bazı çalışmalarda bizim çalışmaya farklı olarak çıkan sonuçlar olmuş-tur, Titreşim platformuyla uygulanan tüm vücut titreşim egzersizlerinin dikey sıçrama becerisini % 3,8 ve bacak kuvvetini % 7 oranında arttırdığını rapor et-mişlerdir. Bir başka araştırmada, 26 Hz frekansta 60 sn süreyle uygulanan tüm vücut titreşiminin 60 sn dinlenme aralarıyla tekrarlandığı bir protokol uygulan-mış ve bu programın elit bayan voleybolcularda kuvvet, güç ve hız performansını arttırdığı ortaya konmuştur (Bosco et al., 1999).

Sonuç olarak; Literatürde her 3 metreye fotosel koyularak futbolcuların top ile süratin ölçen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu acıdan yapmış olduğumuz ça-lışmada futbolcuların ivmelenmedeki hız artışları daha ayrıntılı görülebileceği, tartışılabileceği için önem arz ettiği düşünülmektedir. Ayrıca sonuçlar akut tüm vücut titreşimi antrenmanının futbolcularda ivmelenme ve sprint performansını önemli düzeyde etkilemediğini göstermektedir. Daha kesin sonuçlara ulaşabil-mek için farklı frekans ve farklı hareket türlerini içeren lokal ya da tüm vücut titreşim antrenmanlarının akut ya da kronik uygulama seçenekleriyle birlikte denenerek daha etkili sonuçlara ulaşılabileceği düşünülmektedir.

Öneriler1. Çalışmaya katılanlar elit futbolcu olarak tanımlanmayabilir. (Issurin & Ten-

nenbaum, 1999) Seçkin sporcuların santral sinir sistemi ve kas reseptörü duyar-lılığını daha yüksek seviyede bulunduğuna, dolayısıyla titreşim eğitimine daha fazla alıştığına dair görüşlerini belirtmişlerdir. Bu nedenle, sprint hareketlerine alışık olmayan katılımcılar, titreşimli uyarı uygulandığında daha az ilerleme gös-terebilir. Bu noktadan hareketle daha elit sporcularla yapılacak çalışmalar, daha farklı sonuçlar ortaya koyabilir.

2. Bu frekansta uygulanan TVT’nin ivmelenme performansına istatistiksel et-kisinin olmaması TVT uygulama süresinden kaynaklanmış olabilir (Da Silva et al.,2009) kısa süreli 1dk az akut TVT uygulamalarının orta düzeyde aktif kişilerde yeterli etkiyi oluşturmayabileceğini belirtmektedir. Daha etkili sonuçlar alabil-mek için yüksek frekansda yapılacak çalışmaları önermekteyiz.


KAYNAKÇA1. Baker D, Nance S. The relation between running speed and measures of strength and

power in professional rugby league players. J. Strength Cond Res. 13: 5-230,1999.2. Bangsbo J, Norregaard L, Thorso F. Activity profile of competition soccer. Can J Sport

Sci.; 16: 6-110, 1991.3. Bosco CR, Colli EI, Cardinale M, et al. Adaptive responses of human skeletal muscle to

vibration exposure. Clin. Physiol. 19: 183-187, 1999.4. Da Silva-Grigoletto ME, Vaamonde DM, Castillo E, Poblador MS, García-Manso JM, Lancho

JL. Acute and cumulative effects of different times of recovery from whole body vibration exposure on muscle performance. J Strength Cond Res, 23(7): 2073-2082, 2009.

5. Dowson MN, Nevill ME, Lakomy HKA, Nevill AM, Hazeldine RJ. Modelling the relationship between isokinetic muscle strength and sprint running performance. J Sports Sci. 16: 65-257, 1998.

6. Facciono A. Resisted and assisted methods for speed development. Strength Cond Coach; 1: 10-11, 1993.

7. Issurin VB, Tennenbaum G. Acute and residual effects of vibratory stimulation on explosive strength in elite and amateur athletes. J Sports Sci, 117, 177-182, 1999.

8. Latash ML. Neurophysiological basis of movement. Human Kinetics, Champaign;11. ,1998.9. McBride JM, Nuzzo JL, Dayne, AM, Israetel, et al. Effect of an acute bout of whole body

vibration exercise on muscle force output and motor neuron excitability. J Strength Cond Res; 24: 184-189, 2010.

10. Mester J, Kleinöder H, Yue Z. Vibration training: benefits and risks. Journal of Biomechanics; 39: 6, 2006.

11. Moran K, McNamara B, Luo J. Effect of vibration training in maximal effort (%70 1RM) dynamic biceps curls. Med Sci Sport Exerc; 39 (3): 526-533, 2007.

12. Murphy A, Lockie R, Coutts J. Kinematic determinants of early acceleration in field sport athletes. J Sport Sci Med. 2: 50-144, 2003.

13. Roelants M, Delecluse C, Verschueren SM. Wholebody vibration training increases knee-extension strength and speed of movement in older women. J Am Geriatr Soc; 52: 901-908, 2004.

14. Tidow G. Aspects of strength training in athletics. New Stud. Athletics, 5: 93-110, 1990.15. Tomas R, Lee V, Going, S. The use of vibration exercise in clinical populations. ACSM’S

Health & Fitness Journal; 15: 25-31, 2011.16. Weineck J. Futbolda Kondisyon Antrenmanı, Ankara, Spor Yayınevi ve Kitabevi,198, 2011.17. Yetter M, Moir GL. The acute effects of heavy back and front squats on speed during

forty-meter sprint trials. J Strength Cond Res. 22: 159-165, 2008.18. Yılmaz A, Kin-İşler A. Farklı frekanslarda uygulanan akut tüm vücut titreşiminin tekrarlı

sprint performansına etkisi. Pamukkale Journal of Sport Sciences, 4: 22-32,2013.

Sinem HAZIR AYTAR, Caner AÇIKADA 13

GENÇ FUTBOLCULARDA DAR ALAN OYUNLARI VE ANTRENMAN MAÇINA AİT KİNEMATİK

DEĞİŞKENLERLE BAZI PERFORMANS ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ1

Sinem HAZIR AYTAR, Caner AÇIKADA

GİRİŞFutbolda performansı inceleyen çalışmalarda; futbolcuların maç sırasında kat

ettikleri toplam mesafeye [1-6], kat edilen mesafelerin hangi koşu şiddetlerinde gerçekleştiğine [1-3, 5-8] oyun sırasında verilen fizyolojik ve metabolik cevapla-ra [9-12] ve futbol teknik/taktik oyun yapısına [1, 3, 13] odaklanılmıştır. Bu ça-lışmalar yoğun biçimde futbolcuların hem mevkileri [7, 8, 14] hem de yaş grupla-rına [10, 15, 16] göre fizyolojik ve kinematik ölçümler alınarak değerlendirilmiş; genel olarak futbolda başarının fizyolojik, psikolojik ve kondisyonel özellikler ile teknik-taktik beceriler gibi birçok faktöre bağlı olduğu sonucuna varılmıştır. Helgrud ve diğ. [12] futbolda başarının büyük oranda dayanıklılık performansına bağlı olduğunu belirtmişlerdir.

Futbol oyununu kinematik olarak inceleyen çalışmalarda elit futbolcuların maç sırasında kat ettiği toplam mesafenin 10-12 km arasında değiştiği [2, 4, 5, 7, 17-19] ve ikinci yarı ilk yarıya göre kat edilen mesafe ve oyunun şiddetinin %5-10 oranında azaldığı belirtilmektedir [2, 4, 10, 19]. Genç futbolcularla yapılan ça-lışmalardaki bulgular elit sporcularla yapılan çalışmaların bulguları ile benzerlik göstermektedir. Castagna ve diğ. [10] genç futbolcularla yaptıkları çalışmada 30 dakikalık maç süresince kat edilen toplam mesafenin 6175±18 m olduğunu ve ikinci yarı bu mesafenin %5.53 oranında azaldığını bildirmişlerdir. Ortalama 2-4 saniye süren sprintlerin oyun sırasında her 90 saniyede bir gerçekleştiği ve bu sprintlerin maç sırasında kat edilen toplam mesafenin %1 ile %11’ini oluşturdu-ğu; bu yüzdenin topla oynanan sürenin yüzdesi olarak değerlendirildiğinde ise sadece %0.5 ve %0.3’ü olarak gerçekleştiği belirtilmektedir.

90 dakikalık maç sırasında elit bir futbolcunun ortalama egzersiz şiddetinin, Laktat (La) Eşiğine yakın [5] veya Maksimal Kalp Atım Hızının (KAHmaks) %85-98 aralığındaki şiddet olduğu belirtilmiştir [20]. Bu bulgular, aerobik özelliklerin fut-bol performansıyla yakından ilişkili olduğunu göstermektedir [12]. Bununla birlik-te yüksek Maksimal Oksijen Tüketimi (VO2maks)’ne sahip sporcuların, maç sırasında daha çok mesafe kat ettikleri [5] ve aynı zamanda daha çok sayıda sprint atabildik-leri bildirilmiştir [21]. Bangsbo ve diğ. (1) de benzer şekilde, elit sporcularda, maç içerisinde yapılan hareketlerin %90’nın aerobik, %8.6’sının ise anaerobik olarak gerçekleştiğini bildirilmiştir. Bu sonuca göre anaerobik hareketlerin yüzdesi, top-lam maç süresi içerisinde önemsiz gibi görünse de, Reilly ve diğ. [3] top kazanmada ve sonuca gitmede bu tür anaerobik nitelikli hareketlerin oldukça yüksek katkısı ol-duğunu vurgulamışlardır. Bu nedenle, futbol antrenman yapısının, yüksek şiddetli egzersizleri yapabilme kapasitesinin arttırılması ve yüksek şiddetli egzersizlerden

1 Bu çalışma Sinem HAZIR AYTAR’ın doktora tezinden üretilmiştir.

CHAPTER 2


sonra çabuk toparlanabilme özelliğinin geliştirilmesi amacına yönelik biçimde planlanması önerilmektedir. Mohr ve diğ. [11], bu iki performans özelliğinin ae-robik ve anaerobik dayanıklılık antrenmanların kombinasyonları ile geliştirilebi-leceğini vurgulamışlardır. Buradan hareketle farklı futbol antrenman yaklaşımla-rı incelendiğinde, anılan değişkenlere yönelik farklı bulgular değerlendirilmiştir.

Bununla birlikte submaksimal iş yükündeki sabit kan La konsantrasyonları dayanıklılık performansının değerlendirilmesinde ve antrenman planlamasın-da yaygın olarak kullanılmaktadır [22, 23]. Teorik olarak yüksek La eşikleri, bir sporcunun maç sırasında yüksek şiddetli aktiviteleri La birikimi olmadan sürdü-rebilmesi anlamına gelmektedir [12] ve bu durum 90 dakikalık maç süresince yüksek şiddetli hareketlerin kalitesinin artmasıyla sonuçlanan istendik bir du-rumdur. Kan La konsantrasyonunun aralı egzersiz gerektiren takım sporların-da kassal enerji kaynağı hakkında bilgi sağladığı bilinmektedir [9, 11]. Yapılan araştırmalarda kan La konsantrasyonunun fizyolojik yükle ilişkisinden yola çı-kılarak, kan La konsantrasyonunun kalp atım hızı (KAH) ile de ilişkili olduğu be-lirtilmekte ve sabit kan La konsantrasyonları futbolcuların antrenman ve maç ortamlarındaki enerji gereksiniminin değerlendirilmesinde kullanılması gerek-tiği belirtilmiştir [24]. Eniseler [24]’in antrenman maçı, modifiye edilmiş oyun, taktik ve teknik antrenman olmak üzere 4 farklı antrenman alıştırması ile farklı La denk gelen (2 mmol/L’den düşük, 2-4 mmol/L arası ve 4 mmol/L’den yüksek) KAH’larını incelediği çalışma sonucunda, teknik ve taktik antrenmanın 4 mmol/L KAH’dan oldukça düşük oynandığını, antrenman maçı ve modifiye edilmiş oyu-nun 4 mmol/L KAH’da geçirilen sürenin yüzdelerinin sırasıyla %49.6±27.1 ve %23.9±24.5 olduğunu bildirmiştir. Bu çalışmanın bulguları sonucunda araştır-macı, 2 ve 4 mmol/L sabit La’nın futbol antrenmanlarında, bireysel antrenman şiddetinin belirlenmesinde kullanılabileceğini belirtmiştir. McMillan ve diğ. [25]’nın genç futbolcularda (17.8±0.2 yıl) yarışma sezonunda alınan ölçümlerde 4 mmol/L’e denk gelen koşu hızını 14.67 km.s-1 olarak bildirilmiştir. Chamari ve diğ. [26] 14 yaş grubu genç futbolcularla yaptıkları çalışmada da mevkiler ara-sında VO2maks ve OBLA’ya (4 mmol/L iş yükü) denk gelen %VO2maks’ta (88.8±5.5) mevkilerin birbirine benzer olduğunu belirtmişlerdir.

Futbolda dayanıklılık kadar kuvvet ve anaerobik güç bileşenlerinin de önemli olduğu belirtilmektedir. Oyunun yapısında gerçekleşen kısa süreli aktivitelerin sergilenmesi, dönüşler ve ikili mücadeleler sırasında kuvvet ve güç bileşenleri-nin önemi artmaktadır [27]. Bu çalışmanın amacı; bazı kondisyonel özellikler ile maç ve dar alan oyunlarındaki (DAO) kinematik parametreler arasındaki ilişkiyi belirlemektir.

YÖNTEMAraştırma GrubuBu araştırmaya Deplasmanlı Gençler Ligi’nde oynamakta olan ve aktif olarak

en az 3 yıl futbol oynamış 14 genç futbolcu (yaş: 15.6±0.6 yıl; boy: 171.5±4.5 cm; vücut ağırlığı: 61.2±5.3 kg) katılmıştır.

Araştırma PlanıToplamda 3 hafta süren veri toplama süreci iki aşamadan oluşturulmuştur.

Bu aşamalardan ilki, deneklere ait performans özelliklerinin belirlenmesidir. Bu


amaçla deneklere antropometrik ölçümler, sprint testleri, sıçrama testleri, izoki-netik kuvvet testi, wingate anaerobik güç ve kapasite testi, VO2maks ve laktat eşik-leri testi yapılmıştır. İkinci aşamada ise DAO ve antrenman maçı oynatılmıştır. Deneklerin VO2maks ve laktat eşikleri testi, sprint testi, DAO ve antrenman maçın-daki ölçümleri saha koşullarında diğer testler ise laboratuvar koşullarında alın-mıştır. Denekler testlere iki gün ara ile girmişlerdir.

Sürat ÖlçümleriAraştırma grubunun sürat performansları 5.m, 10.m, 20.m, 30.m, 40.m’ye

yerleştirilmiş iki kapılı fotoselli elektronik kronometre sistemi (Prosport, Tumer Electronics, Turkey) ile telemetrik olarak ölçülmüştür. Ölçümler çim sahada ya-pılmış, sporculara antrenör eşliğinde standart ısınma uygulanmıştır. Sporcuların üçer dakikalık ara ile 2 deneme sonunda elde ettiği en yüksek derece istatistiksel değerlendirilmeye alınmıştır.

İzokinetik Kuvvet ÖlçümleriAlt gövdeye ait izokinetik kuvvet ölçümleri, konsantrik olarak izokinetik

dinamometre ile ölçülmüştür (HUMAC NORM, Computer Sports Medicine Inc., Soughton, MA, USA). Isınma sonrası sporcu dinamometreye 90°’lik kalça eklemi açısıyla oturtulmuş, diz ekleminin rotasyon ekseni ile dinamometre şaftının ro-tasyon ekseni aynı doğru üzerinde olacak şekilde ayarlanmıştır. Sabitleme için kemerler kalça üzerinden, göğüs ve diz üzerinden bağlanmıştır. Test protokolü 60 ve 180 °/s açısal hızlarda izokinetik üç denemenin ardından, yine aynı hızlar-da bir dakikalık aralarla 5 test tekrarı ile yapılmıştır. Test sonrası her iki bacak için fleksiyon ve extansiyon relatif zirve tork kuvvet değeri toplamları ve sağ sol bacak için farkları istatistiksel değerlendirmelerde kullanılmıştır.

Anaerobik Güç ve Kapasite TestiAnaerobik güç ve kapasitenin belirlenmesi için sporculara Monark marka, ke-

feli tip ve optik tur sayaçlı bisiklet ergometresinde (814E, İsveç) Wingate testi uygulanmıştır. Sporcular 60-70 W iş yükünde, 60-70 rpm’de, 5 dakika süre ile ısındıktan sonra teste başlamışlardır. Isınma sonunda, hesaplanan yük (75gr/kg) kefeye yerleştirilerek sporcudan 4 saniye içerisinde maksimal pedal hızına ulaşması istenmiş ve süre sonunda kefe indirilerek ağırlıktan doğan direnç te-kere yansıtılmıştır. Testin başlaması ile sporcu 30 saniye boyunca pedal hızını mümkün olduğunca korumaya çalışmış ve test süresince sözel olarak motive edilmiştir. Testin ilk 5 saniyelik periyodundan elde edilen zirve güç değeri, test süresince elde edilen ortalama güç değeri (Anaerobik kapasite) ve zirve güç ile minimum güç değerinin hesaplamalarda kullanıldığı [((zirve güç-minimum güç) / zirve güç) * 100], başlangıçta sergilenen gücün test sonunda yüzdesel olarak düşüş oranını gösteren, anaerobik yorgunluk indeksi değeri istatistiksel hesap-lamalarda kullanılmıştır. Yorgunluk indeksi değeri %, zirve güç ve anaerobik güç değerleri W.kg-1 olarak gösterilmiştir.

Sıçrama TestleriSkuat sıçrama (SS) ve aktif sıçrama (AS) testleri Ergojump Bosco System (Jun-

ghans GMBH, Schramberg, Germany) kullanılarak ölçülmüştür. Isınma sonrası


her iki sıçrama için de iki deneme yaptırılmış ve en iyi derece kullanılmıştır. Ak-tif sıçramadan skuat sıçrama yüksekliğinin çıkartılması ile elde edilen ve elastik kuvvet olarak adlandırılan (AS-SS) hesaplama ise patlayıcılık ve hızlanma perfor-mansı yorumlanmasında kullanılmıştır.

VO2max ve Laktat Eşiği Testi VO2maks ve Laktat Eşikleri Testi çim saha koşullarında giderek artan iş yükü pro-

tokolüyle Modifiye Mekik Koşusu (MMK) uygulanarak tükenene kadar yaptırılmıştır. MMK testinde başlangıç koşu hızı (KH) 8 km.s-1 olup her 3 dakikalık yüklenme son-rasında 2 km.h-1’lik hız artımı ile 100 m’lik dairesel bir parkur kullanılmıştır. Her hız artımı öncesinde 1 dakikalık pasif dinlenme yaptırılmış ve bu sırada kulak meme-sinden kan alınmıştır. Alınan kan La örnekleri YSI 1500 Laktat Analizöründe (Yellow Springs Instrument, USA) ölçülmüştür. Analizörün kalibrasyonu ve çalışması sırasın-da, üretici firmanın kullanım kılavuzunda önerdiği solüsyon ve standart konsantras-yonlu La solüsyonları kullanılmıştır. Analizörün kalibrasyonu her ölçüm öncesi ve solüsyon değişikliklerinde yapılmıştır. Testler esnasında Oksijen Tüketimi (VO2) ve KAH, K4b² Cosmed Portatif Telemetrik ölçüm sistemiyle ölçülmüştür (Vacumetrics Inc., Ventura, Italy). Ölçüm aracının kalibrasyonu üretici firmanın önerdiği şekilde yapılmıştır (Cosmed, 1998). VO2maks ve Laktat Eşikleri testinde her iş yükünün son dakikasındaki VO2 ve KAH ortalaması o iş yüküne ait VO2 ve KAH olarak kaydedilmiş-tir. Yapılan tüm analizlerde deneklerin bu testte ulaştıkları en yüksek KAH, %KAHmaks olarak değerlendirmeye alınmıştır. MMK testinde her iş yükünün son dakikasındaki VO2 ve KAH ortalaması o KH’ye ait fizyolojik cevap olarak kabul edilmiş ve bu değer-ler Microsoft Excell paket programında grafiklenmiştir.

Dar Alan OyunlarıBu çalışmada futbolda yaygın olarak kullanılan 2x2, 4x4, 6x6 ve 8x8 oyuncu

sayısı ile DAO incelenmiştir. Oyunlar nizami ölçülere sahip futbol stadyumunda, çim sahada oynanmıştır. DAO saha ölçülerinin belirlenmesinde, futbol sahası öl-çülerindeki en/boy oranı dikkate alınarak 0.60-0.62 katsayısı ile oyuncu başına düşen oyun alanı miktarı sabit tutulacak şekilde farklı oyun alanları büyüklükle-rinde çalışılmıştır. Oyunlarda oyuncu başına düşen oyun süresi 1 dk olarak sabit tutulmuş ve her oyun 4 set oynatılmıştır. Tüm oyunlarda setler arasında 2 dk pasif dinlenme arası verilmiştir (Tablo 1). Oyunlar rastgele sıra ile oynatılmıştır. Takımların oluşturulmasında antrenörlere müdahale edilmemiştir. DAO, normal oyun kuralları (korner ve ofsayt hariç) ile kalecisiz oynatılmıştır. Tüm oyunlarda mini futbol kalesi (Metal Sabit, 200x300 cm) kullanılmıştır.

Tablo 1. Dar alan oyunlarında kullanılan kriterler

Dar Alan Oyunları

Alan Katsayısı (En/boy)

Oyun Alanı (m)

Oyuncu Başına

Düşen Alan(m2)

Oyun Süresi (dk)

Dinlenme Arası(dk)

SetToplam

Oyun Süresi(dk)

2x2 0.62 33x20.5 169 2 2 4 84x4 0.60 47.5x28.5 169 4 2 4 166x6 0.62 57.2x35.5 169 6 2 4 248x8 0.62 66x41 169 8 2 4 32


Antrenman MaçıAntrenman maçı, DAO’lerin oynandığı stadyumda nizami futbol sahası ölçü-

lerinde ve resmî maç kurallarına uygun olarak oynatılmıştır. Takımların belirlen-mesinde antrenörlere müdahale edilmemiştir. Maç, bu yaş grubu futbol maçla-rında resmî olarak oynatılan 40’ar dakika olmak üzere iki devre olarak oynatıl-mış, devre arası 15 dakika verilmiştir.

Dar Alan Oyunları ve Antrenman Maçının Kaydedilmesi ve Kine-matik Analizi DAO ve maç taç çizgisine paralel bir şekilde eşit aralıklarla yerleştirilen ka-

meralar ile kaydedilmiştir. Kamera görüntülerin kalibrasyonu için ölçüsü bilinen yedi nokta her kamera için daha önceden belirlenmiş ve kameralar yerinden ha-reket ettirilmeden aynı görüntüde her kamera için kaydedilmiştir. Kaydedilen görüntülerin senkronizasyonu, başlangıç düdüğü sesine göre her kamera için ayrı ayrı yapılmıştır. Kameraya ait belirlenen kalibrasyon noktalarının gerçek koordinatları tanıtılmış ve veri girişi sırasında elde edilen ekran koordinatları gerçek saha koordinatlarına dönüştürülmüştür. Bu işlem sonucunda kalibrasyon alanının yatay ve dikeydeki hücre sayıları belirlenmiştir (Mathball Match Analy-sis Systems, Algoritma Company, Istanbul, Turkey). Senkronizasyonu yapılan görüntüler programda yer alan sıraya göre yüklendikten sonra; her oyuncu her DAO’nun 4 setinde ve antrenman maçı sırasında takip edilerek işaretleme işlemi yapılmıştır. Yüksek şiddetli koşu (YŞK) ile kat edilen mesafe (KEM) ve geçirilen süre (GS) değerleri için belirlenen kategori 4.16 m.sn-1 ve üzeri koşu hızları ola-rak belirlenmiştir (2).

Verilerin AnaliziDAO ve maça ait kinematik değişkenler ile kondisyonel özellikler arasındaki

ilişki Pearson Korelasyon Analizi (r) ile belirlenmiştir. Korelasyon katsayısı dü-şük, orta ve yüksek olarak sırasıyla 0-0.3, 0.3-0.7 ve 0.7-1.0 olarak kabul edilmiş-tir. Analizler SPSS 21 paket programında, α=0.05 yanılma düzeyi ile yapılmıştır.

BULGULARÇalışmadan elde edilen bulgular aşağıda tablolar halinde verilmiştir. Elde

edilen sonuçlara göre VO2maks ile 4x4 dar alan oyununda YŞK mesafesi ve süre-si ile orta düzeyde anlamlı pozitif ilişki saptanmıştır (sırasıyla r=0.590,p=0.026; r=0.577,p=0.031). Ek olarak 2x2 dar alan oyununda YŞK mesafesi ve süresi ile 2 ve 3 mmol/L koşu hızları arasında orta düzeyde anlamlı pozitif ilişki bulun-muştur. Bununla beraber 2 x 2 dar alan oyununda 10 m sürat özelliği ile YŞK mesafesi ve süresi arasında anlamlı negatif ilişki vardır (r=-0.697,p=0.008 ve -0.729,p=0.005). Patlayıcı ve elastik kuvvet özellikleri ile dar alan oyunlarına ve maça ait kinematik veriler arasıdaki ilşkiler belirli bir eğilim sergilememek-tedir. SS ile hiç bir kinematik veri arasında anlamlı ilişki bulunmamıştır. Maçta kat edilen toplam mesafe ile AS arasında (r=-0.573,p=0.032) orta düzeyde anlamlı negatif ilişki gözlenmiştir. AS-SS farkı maçla ilgili kinematik değişkenlerle daha belirgin ilişkiler göstermiştir. Maçta katedilen toplam mesafe (r=-0.606,p=0.022), YŞK mesafesi (r=-0.652,p=0.012) ve süresi ile AS-SS farkı arasında negatif anlamlı


ilişkiler saptanmıştır. Alt ekstremite kaslarının anaerobik güç değerleri ile hiç bir kinematik değişken arasında anlamlı ilişki bulunmazken, anaerobik kapasite ile maçta kat edilen YŞK mesafe (r=0.588,p=0.027) ve geçirilen süre (r=0.575, p=0.031) arasında anlamlı pozitif ilişki bulunmuştur. Alt ekstremite kaslarının ekstansiyon ve fleksiyon izokinetik kas kuvvetleri ile 6 x 6 dar alan oyunları hariç diğer dar alan oyunları ve maçta sergilenen yüksek şiddette kinematik veriler arasında anlamlı ilişkiler saptanmamıştır. 6x6 dar alan oyununda izokinetik kas kuvvet özellikleri ile YŞK mesafesi ve süresi arasında -0.581 ve -0.734 arasında değişen anlamlı ilişkiler saptanmıştır.

Tabl

o 2.

Kin

emat

ik d

eğiş

kenl

er il

e ba

zı k

ondi

syon

el ö

zelli

kler

in il

işki

değ

erle

ri (r

)

DEĞİ

ŞKEN

Maç

KEM

TOPL

AMM

aç

YŞK

KEM

Maç

YŞ

K GS

2x2

YŞK

KEM

2x2

YŞK

GS

4x4

YŞK

KEM

4x4

YŞK

GS

6x6

YŞK

KEM

6x6

YŞK

GS

8x8

YŞK

KEM

8x8

YŞK

GS

2x2

KEM

TOPL

AM

4x4

KEM

TO

PLAM

6x6

KEM

TO

PLAM

8x8

KEM

TO

PLAM

VO2m

aks

-.201

0,28

.224

.274

.242

.590

*.5

77*

-.108

-.113

-.031

-.039

.318

.471

.273

-.181

2 m

mol

/L

Koşu

Hız

ı.1

43.0

97.0

74.6

54*

.652

*.2

310,

28.2

73.2

75-.1

82-.1

91.3

63.4

05.5

61*

-.004

3 m

mol

/L

Koşu

Hız

ı.0

44.2

06.1

75.5

53*

.538

*.2

97.3

480,

33.3

32-.2

54-.2

58.2

62.3

31.3

63-0

,06

4 m

mol

/L

Koşu

Hız

ı -.0

47.1

76.1

32.4

02.3

53.3

48.3

96.4

28.4

32-0

,29

-.294

.151

.241

.227

-.117

5 m

mol

/L

Koşu

Hız

ı-.1

53.0

97.0

45.2

58.1

85.3

47.3

89.4

05.4

12-.2

45-.2

47-.0

29.1

57.0

67-.1

48

6 m

mol

/L

Koşu

Hız

ı -.1

63.1

97.1

32.3

620,

34.4

09.4

39.5

51.5

61-.1

13-.1

28.0

01.2

710,

25-.0

38

Tabl

o 3.

Maç

taki

kin

emat

ik d

eğiş

kenl

er il

e da

r ala

n oy

unla

rına

ait

kine

mat

ik d

eğiş

kenl

er a

rası

ndak

i iliş

ki d

eğer

leri

(r

)

DEĞİ

ŞKEN

2x2

YŞK

KEM

2x2

YŞK

GS

4x4

YŞK

KEM

4x4

YŞK

GS

6x6

YŞK

KEM

6x6

YŞK

GS

8x8

YŞK

KEM

8X8

YŞK

GS

2x2

KEM

TOPL

AM

4x4

KEM

TO

PLAM

6x6

KEM

TO

PLAM

8x8

KEM

TO

PLAM

Maç

KEM

TOP

LAM

-0.0

770.

028

-0.0

86-0

.052

0.06

50.

103

.693

*.7

32*

0,16

0.12

80.

289

.783

*

Maç

YŞK

KEM

-0.0

770.

053

.577

*.5

69*

0.19

20.

235

.669

*.6

77*

0.10

1.6

05*

0.43

80.

387

Maç

YŞK

GS

-0.1

120.

021

0.51

90.

512

0.16

10.

201

.663

*.6

72*

0.09

3.5

64*

0.41

50.

414

*p<0

.05

; KEM

, kat

edi

len

mes

afe;

YŞK

, yük

sek

şidd

etli

koşu

; GS,

geç

irile

n sü

re


Tablo 4. Kinematik değişkenler ile bazı kondisyonel özelliklerin ilişki değerleri (r)

DEĞİŞKEN 5 m Sürat

10 m Sürat

20 m Sürat

30 m Sürat

40 m Sürat

Aktif Sıçrama

(AS)

Skuat Sıçrama

(SS)AS-SS

Wingate Anaerobik

Güç

Wingate Anaerobik Kapasite

Wingate Yorgunluk

İndeksiMaç KEM TOPLAM 0.347 0.307 0,24 0.433 0.397 -.573* -0.387 -.577* -0.117 0.057 -0.294Maç YŞK KEM -0.243 -0,2 -0,02 -0.168 -0.162 -0.076 0.192 -.647* 0.386 .588* -0.406Maç YŞK GS -0.213 -0.122 -0.042 -0.138 -0.112 -0.101 0.167 -.652* 0.366 .575* -0,432x2 KEM TOPLAM -0.283 -0.439 0.094 -0.231 -0,11 -0.003 0.009 -0.028 0.225 0.272 -0.3132x2 YŞK KEM -0.151 -.697* 0.236 -0.222 -0.256 0.102 0,03 0.193 0.159 0,28 -0.278

2x2 YŞK GS -0.145 -.729* 0.291 -0.187 -0,23 0.061 0.026 0.096 0,2 0.323 -0.2914x4 KEM TOPLAM 0.268 -0,54 0.445 0.228 0.116 -0.202 -0.061 -0.378 0.241 0.387 -0.4794x4 YŞK KEM 0.015 -0.435 0.128 0,04 -0.069 -0.048 0.111 -0.384 0.209 0.321 -0.289

4x4 YŞK GS 0.038 -0.413 0,13 0.066 -0.059 -0.083 0.071 -0.381 0.151 0.285 -0,326x6 KEM TOPLAM 0.177 -0,46 0.242 -0.012 -0.127 0.023 0.113 -0.205 0.273 0.336 -0.4996x6 YŞK KEM -0.544 -0.045 -.639* -0.441 -0.546 0.382 0.393 0.084 -0.045 0.091 0.065

6x6 YŞK GS -0,52 -0.033 -0,59 -0.387 -0.512 0.331 0.349 0.052 -0.055 0.095 0.0648x8 KEM TOPLAM 0.445 0.143 0,49 .572* 0.366 -0.477 -0.268 -.606* 0.107 0.121 0.0348x8 YŞK KEM 0.148 0.137 0.321 0.451 0.382 -0.526 -0.371 -0.517 0.077 0.075 0.247

8x8 YŞK GS 0.209 0.143 0.377 0.508 0.442 -0.574 -0.412 -0.551 0.061 0.069 0.226

*p<0.05 ; KEM, kat edilen mesafe; YŞK, yüksek şiddetli koşu; GS, geçirilen süre

Tablo 5. Kinematik değişkenler ile bazı kondisyonel özelliklerin ilişki değerleri (r)

DEĞİŞKENEkstansör

Farkı 60°/s

Fleksör Farkı 60°/s

Ekstansör Farkı

180°/s

Fleksör Farkı

180°/s

Ekstansör Toplamı

60°/s

Fleksör Toplamı

60°/s

Ekstansör Toplamı 180°/s

Fleksör Toplamı 180°/s

Maç KEM TOPLAM .074 .411 0,21 .409 -.295 -.486 -.421 -.551*

Maç YŞK KEM -.037 -.039 -.021 .014 .157 -0,15 -.086 -.272

Maç YŞK GS -.024 .019 .022 .062 .123 -0,19 -0,1 -.298

2x2 KEM TOPLAM -0,15 -.254 -.113 -.251 -.201 -0,1 -.065 -0,02

2x2 YŞK KEM -.224 -.312 -.337 -.239 -.105 -.005 -.029 .023

2x2 YŞK GS -.247 -.305 -.342 -.252 -0,13 -.067 -.052 -.035

4x4 KEM TOPLAM .098 .053 -.177 .067 -.016 -.233 -.214 -.439

4x4 YŞK KEM .034 -.141 -.296 -.165 .289 .149 0,02 -0,11

4x4 YŞK GS .055 -.128 -.286 -.147 .272 .147 -.026 -0,13

6x6 KEM TOPLAM -.218 -.259 -.132 .008 .031 -0,23 -.111 -.275

6x6 YŞK KEM -.486 -.734* -.567 -.624* .724* .650* .513 .620*

6x6 YŞK GS -.461 -.701* -.581* -.612* .711* .621* .475 .572

8x8 KEM TOPLAM -.158 .326 .044 .365 -.126 -0,44 -0,19 -.478

8x8 YŞK KEM -.025 .202 -.197 -.045 -.136 -.279 -.176 -.335

8x8 YŞK GS .022 .266 -.157 .011 -.172 -.316 -.225 -.391

*p<0.05 ; KEM, kat edilen mesafe; YŞK, yüksek şiddetli koşu; GS, geçirilen süre


TARTIŞMABu çalışmada, futbol antrenman ve maç performansıyla ilişkili olduğu düşü-

nülen kondisyonel özelliklerin, dar alan oyunları ve maça ait kinematik özellikler ile ilişkisi araştırılmıştır. VO2maks ile 4x4 dar alan oyununda YŞK mesafesi ve sü-resi ile orta düzeyde anlamlı pozitif ilişki saptanmıştır (Tablo 2). Bu sonuca göre 4x4 oyununda VO2maks değerleri yüksek oyuncuların yüksek şiddette koşuda kat ettikleri mesafenin de yüksek olduğu görülmektedir. Bununla beraber VO2maks’ın diğer dar alan oyunlarında yüksek şiddette koşu aktivitelerinde belirleyici bir faktör olmadığı saptanmıştır. Benzer şekilde VO2maks, sabit laktat konsantrasyon-larına karşılık gelen koşu hızları, maç ve dar alan oyunlarında ölçülen kinematik değişkenler için de belirleyici bir değişken değildir (Tablo 2). 2 ve 3 mmol/L La konsantrasyonuna karşılık gelen koşu hızları ile 2x2 dar alan oyunlarında YŞK ile kat edilen mesafe ve geçirilen süre hariç, genel olarak sabit laktat konsant-rasyonlarına karşılık gelen koşu hızları ile maç ve dar alan oyunlarında ölçülen kinematik değişkenler arasındaki ilişkiler de anlamlı değildir. Maçta kat edilen toplam mesafe ise sadece 8x8 dar alan oyunundaki kinematik değişkenlerle pozitif anlamlı ilişki göstermiştir. Maçta kat edilen YŞK mesafesi dikkate alın-dığında bu değişken 8x8 dar alan oyununun yanı sıra 4x4 oyununun kinematik parametreleriyle de anlamlı pozitif ilişkiye sahiptir. Bununla beraber maçta YŞK süresi sadece 8x8 dar alan oyunundaki YŞK mesafesi ve süresi ile pozitif anlamlı ilişki göstermiştir (Tablo 3). Bu ilişkiler tüm dar alan oyunlarındaki kinematik parametrelerin maçtaki kinematik parametreleri yansıtmadığını; 8x8 dar alan oyununun kinematik özelliklerinin maça ait kinematik özelliklerle örtüştüğünü göstermektedir. Yapılan farklı çalışmalarda, üst düzey oyuncuların oyun yete-neklerinde üst düzey futbolcuları orta düzey futbolculardan ayıran en önemli göstergelerden birisinin; atılan sprint sayısı veya yüksek şiddetli oyun yeteneği olduğunu göstermiştir [2, 9, 27, 28]. Mohr ve diğ. [2] elit düzeydeki futbolcula-rın, daha düşük standartlardaki futbolculara göre %28 daha fazla yüksek şid-detli koşu gerçekleştirdiklerini ve %58 oranında daha fazla sprintle mesafe kat ettiklerini belirtmişlerdir. Bu çalışmaya katılan genç futbolcular; elit olmamakla birlikte, 4x4 ve 8x8 oyun formlarında YŞK’nın süre ve koşu mesafelerinde VO2maks arasında yüksek ilişki sergilemişlerdir. Bu eğilimin farklı La eşiklerinde de ilişki vermesi beklenirken [8], yalnız VO2maks’la göstermesi iyi açıklanamamakla birlik-te; anılan oyun yapılarında, yüksek VO2maks’ın daha etkili YŞK değerlerine zemin hazırladığı söylenebilir.

Kısa ve uzun mesafe sürat performansı ile maçta kat edilen toplam mesafe, YŞK mesafesi ve YŞK süresi arasında bir ilişki saptanmamıştır (Tablo 4). Bu so-nuçlar maç esnasında kat edilen mesafelerin sürat özelliği ile bağlantılı olma-dığını göstermektedir. Buna karşılık dar alan oyunları ile bazı sürat özellikleri arasında anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Çok kısa mesafeli sprint (5 m) ve uzun mesafeli (40 m) sprint hiçbir dar alan oyununda kinematik veri ile ilişki göster-memiştir. Bununla beraber 2 x 2 dar alan oyununda 10 m sürat özelliği ile YŞK mesafesi ve süresi arasında anlamlı negatif ilişki vardır (Tablo 4). 2 x 2 dar alan oyunu yapısı gereği yüksek şiddette tekrarlı pozitif ve negatif ivmelenmeli aktivi-teler içerdiğinden sporcunun ivmelenme özelliği ile yakın ilişki içerisinde olması beklenebilir. 20 m sürat 6 x 6 dar alan oyununda YŞK mesafesi ile negatif ilişki saptanmıştır (Tablo 4). Burada ilişkili olunan sprint mesafesinin artmış olması;


dar alan oyunlarında oyuncu sayısı arttıkça oyun alanı büyüdüğünden, futbolcu-ların daha uzun mesafeli sprintler attıkları şeklinde açıklanabilir. Bunun yanında 30 m sürat ve 8 x 8 dar alan oyunundaki ortalama mesafe arasında pozitif anlamlı ilişki bulunması, 8 x 8 gibi kalabalık futbolcu içeren dar alan oyununda 30 m sürat zamanı uzadıkça (sürat düştükçe) kat edilen mesafenin de uzadığını gös-termektedir. Bu bulgular, oyun yapısında ivmelenme ve süratin önemli olduğunu, ancak oyun yapısı gereği sergilenen ivme ve süratin 5, 10, 20, 30 ve 40 metre test düzeninde sergilenenden farklı olduğunu düşündürmektedir. Oyun yapısında çoğu zaman yön değiştirmeli ani ivme ve sürat özelliği taşıyan devinimli ve/veya devinimsiz hareket içeriği bulunduğu gözlenmektedir [9, 27-30]. Christou ve diğ. [29], 12-15 yaş grubunda yaptıkları 18 adolesan futbolcuda, futbol oynayan ve futbol oynamayan-kuvvet grubu oluşturdukları çalışmada; oyunun yapısında yer alan bir kısım izole edilmiş ivme, yön değiştirme ve top sürme hareketlerinde performansın 1 tekrarlı maksimalin (1TM) artımından olumlu şekilde etkilen-diğini göstermişlerdir. Gençlerle ilgili yapılan bir kısım çalışmalarda, kuvvet ant-renmanı deneyimi az olanlarda düşük düzeyde kuvvet antrenmanlarının belirgin bir kuvvet artımına etki etmeyebileceğini, ancak genel oyun yeteneğini etkileye-bileceğini göstermektedir [27, 29].

Patlayıcı ve elastik kuvvet özellikleri ile dar alan oyunlarına ve maça ait ki-nematik veriler arasındaki ilişkiler belirli bir eğilim sergilememektedir. SS ile hiçbir kinematik veri arasında anlamlı ilişki bulunmamıştır. Maçta kat edilen toplam mesafe ile AS arasında orta düzeyde anlamlı negatif ilişki gözlenmiştir (Tablo 4). SS sıçrama yapısı ve ilişkili olduğu kuvvet türünün 1TM veya maksimal kuvvetle ilişkili olduğu ve bu kuvvet türünün patlayıcı kuvvete aktarımı ile iliş-kili olduğu belirtilmektedir [27]. Ancak bu bulguların büyük çoğunluğu, yetişkin ve elit düzey sporcularda gözlenmiştir. Bu çalışmada yer alan genç oyuncuların antrenman yaşı geçmişlerinden hareketle maksimal kuvvet değerlerinin anılan çalışma benzerleri gibi olmadığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, oyuncuların 1TM değerleri alınmadığından bu değerlendirmenin sınırlı yapılabileceğine ve buradan hareketle SS’nin yorumlanmasında daha farklı kuvvet değerlerine de gerek olduğunu düşündürmektedir. Bir başka ifadeyle, kuvvet özelliklerinin ta-nımlanan oyun yapıları içerisinde açıklanmasında kullanılan bir kısım testlerin; oyunda sergilenen kuvvet özelliklerini açıklamakta sınırlı kaldığı ve daha fark-lı özel testlerin olması gereğini düşündürmektedir [27, 29, 31-33]. AS-SS farkı maçla ilgili kinematik değişkenlerle daha belirgin ilişkiler göstermiştir. Maçta kat edilen toplam mesafe, YŞK mesafesi ve süresi ile AS-SS farkı arasında negatif anlamlı ilişkiler saptanmıştır (TABLO 4). AS-SS farkı, uzama-kısalma-döngüsüne dayalı bir kuvvet türüdür. Bu kuvvet türü, uygulamada elastik kuvvet türünün temel yapı ve mekanizmasını yansıtan, özellikle ani ivmelenme veya yavaşlama, yön değiştirme ve sıçrama kombinasyonu türden hareketlerde antrene edilen ve ortaya çıkan bir kuvvet türüdür. Bu hareketler, futbolun oyun yapısında çok yoğun bir şekilde yer almaktadır. Bu nedenle YŞK ile AS-SS arasında maçta iliş-ki bulunması açıklanabilmektedir. Ancak, anılan özelliğin 1MT maksimal kuvvet yapısıyla ilişkisi farklı çalışmalarda belirgin şekilde gösterilmiştir. Bu çalışmala-rın önemli bölümü, yetişkin, elit düzey oyunculardır. Bu çalışmada yer alan genç oyuncuların antrenman gelişim evresinin henüz erken dönemlerinde oldukları düşünülmektedir. Nitekim, üst düzey oyuncuların orta düzey oyunculardan YŞK


ile veya yüksek şiddetli sprint miktarıyla ayrılmalarına etki eden en önemli kon-disyonel göstergelerin SS, AS-SS ve 1TM olduğu söylenebilir [27].

Alt ekstremite kaslarının anaerobik güç değerleri ile hiçbir kinematik değiş-ken arasında anlamlı ilişki bulunmazken, anaerobik kapasite ile maçta kat edilen YŞK mesafe ve geçirilen süre arasında anlamlı pozitif ilişki (Tablo 4) alt ektremi-te kaslarının glikolitik aktivitesinin yüksek şiddette aktivite profili ile bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu bulgu, beklenilen bir özellik olup, futbolun baskın bir aerobik oyun olmasına karşın, maç içerisinde yapılan şiddetli aktivitelerin önemli ölçüde laktik anaerobik metabolizmayı hareketlendirdiği [1]; yüksek oyun temposunun laktik anaerobik metabolizmanın antrene edilmesine bağlı ol-duğu söylenebilir. Özellikle aralı (intermittent) çalışma yapısıyla sergilenen YŞK oyun yapısının; anaerobik kapasiteyi zorlayan bir özellik sergilediği söylenebilir.

Alt ekstremite kaslarının ekstansiyon ve fleksiyon izokinetik kas kuvvetleri ile 6 x 6 dar alan oyunları hariç diğer dar alan oyunları ve maçta sergilenen yük-sek şiddette kinematik veriler arasında anlamlı ilişkiler saptanmamıştır (Tablo 5). 6x6 dar alan oyununda izokinetik kas kuvvet özellikleri ile YŞK mesafesi ve süresi arasında -0.581 ve -0.734 arasında değişen anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Farklı hızlarda diz eklemi izokinetik ekstansiyon ve fleksiyon kuvvet türü hare-ket; futbolun yapısında bulunan ve sergilenen kuvvet ve hareket türleri değildir. Bununla birlikte, farklı spor dallarında özel ve genel kuvvetin önemli göstergesi olarak gösterilmiştir. Genç futbolcularda özel hareketlerle kuvvet arası ilişkiler gösterilmiş olmakla birlikte [29, 34], izokinetik kuvvet türlerine ilişkin çalışma-lar sınırlıdır [35]. Ancak, genç oyuncularda yapılan kuvvet antrenmanlarının maç bileşenleri üzerine doğrudan etkisinden çok; dolaylı etkisi olduğu üzerine görüş-ler yaygındır [29]. Bu çalışmada yer alan oyuncuların; maç ve farklı oyun yapıları içerisinde sergilenen fizyolojik ve kinematik verilere verdiği yanıtların ölçülen kuvvet değerleriyle ilişkilerinin yetişkin oyuncularda gözlenenlerden farklı ol-duğu görülmektedir. Sınırlı sayıda genç oyuncularda yapılan çalışmalarda [31, 34, 36], izokinetik test düzeneklerinin yaygın olmadığı görülmektedir. Buradan hareketle, seçilmiş olan izokinetik kuvvet test düzeneğiyle, genç oyuncuların ser-giledikleri antrenman yapısı ve kuvvete ilişkin içeriğin benzer olmadığı söylene-bilir. Bir kısım farklı oyun yapılarında YŞK değerleriyle izokinetik test değerleri arasında gözlenen ilişkilerin; bir kısım temel sürat bileşenlerini yansıttığı şek-linde yorumlanabilir. Yapılan farklı çalışmalardan [1, 15, 37], futbol gibi bir oyun yapısında oyuncuların farklı özelliklerini ilerleyen oyun ve antrenman birikim-leriyle şekillendirdikleri gözlenmektedir. Bu nedenle, bu çalışmanın sınırlılıkları içerisinde, kuvvetle ilgili değişkenlerin oyuna etkilerinin gözlenmesinde; yapılan kuvvet antrenmanları içeriği ve özel hareket yapıları bulunduran testlere gerek olduğunu kuvvetle düşündürmektedir.

KAYNAKÇA1. Bangsbo, J., M. Mohr, and P. Krustrup, Physical and metabolic demands of training and

match-play in the elite football player. J Sports Sci, 2006. 24(7): p. 665-74.2. Mohr, M., P. Krustrup, and J. Bangsbo, Match performance of high-standard soccer

players with special reference to development of fatigue. J Sports Sci, 2003. 21(7): p. 519-28.


3. Reilly, T., J. Bangsbo, and A. Franks, Anthropometric and physiological predispositions for elite soccer. J Sports Sci, 2000. 18(9): p. 669-83.

4. Bangsbo, J., L. Norregaard, and F. Thorso, Activity profile of competition soccer. Can J Sport Sci, 1991. 16(2): p. 110-6.

5. Bangsbo, J., The physiology of soccer--with special reference to intense intermittent exercise. Acta Physiol Scand Suppl, 1994. 619: p. 1-155.

6. Shephard, R.J., Biology and medicine of soccer: an update. J Sports Sci, 1999. 17(10): p. 757-86.

7. O’Donoghue, P.G., Time-motion analysis of work-rate in English FA Premier League soccer. International Journal of Performance Analysis in Sport, 2002. 2(1): p. 36-43.

8. Aslan, A., Futbolda Oyun Dinamiklerinin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi. 2007.9. Krustrup, P., et al., Muscle and blood metabolites during a soccer game: implications for

sprint performance. Med Sci Sports Exerc, 2006. 38(6): p. 1165-74.10. Castagna, C., S. D’Ottavio, and G. Abt, Activity profile of young soccer players during

actual match play. J Strength Cond Res, 2003. 17(4): p. 775-80.11. Mohr, M., P. Krustrup, and J. Bangsbo, Fatigue in soccer: a brief review. J Sports Sci,

2005. 23(6): p. 593-9.12. Helgerud, J., et al., Aerobic endurance training improves soccer performance. Med Sci

Sports Exerc, 2001. 33(11): p. 1925-31.13. Grant, A.G., Williams, A.M., Reilly, T., An Analysis of the successful and unsuccessful teams

in the 1998 World Cup. J.Sports Science, 2004.14. Bangsbo, J., Michalsik, L. , Assessment of the physiological capacity of elite soccer

players. Science and football IV 2000.15. D’Ottavio, S. and C. Castagna, Physiological load imposed on elite soccer referees during

actual match play. J Sports Med Phys Fitness, 2001. 41(1): p. 27-32.16. Malina, R.M., et al., Maturity-associated variation in sport-specific skills of youth soccer

players aged 13-15 years. J Sports Sci, 2005. 23(5): p. 515-22.17. Capranica, L., et al., Heart rate and match analysis in pre-pubescent soccer players. J

Sports Sci, 2001. 19(6): p. 379-84.18. Stolen, T., et al., Physiology of soccer: an update. Sports Med, 2005. 35(6): p. 501-36.19. Rienzi, E., et al., Investigation of anthropometric and work-rate profiles of elite South

American international soccer players. J Sports Med Phys Fitness, 2000. 40(2): p. 162-9.20. Reilly, T., Energetics of high-intensity exercise (soccer) with particular reference to

fatigue. J Sports Sci, 1997. 15(3): p. 257-63.21. Smaros, G., Energy usage during a football match. Proceedings of the 1. International

Congress on Sports Medicine Applied to Football. Rome, 1980: p. 795-801.22. McMillan, K., et al., Lactate threshold responses to a season of professional British youth

soccer. Br J Sports Med, 2005. 39(7): p. 432-6.23. Billat, V.L., et al., Intermittent runs at the velocity associated with maximal oxygen

uptake enables subjects to remain at maximal oxygen uptake for a longer time than intense but submaximal runs. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology, 2000. 81(3): p. 188-196.


24. Eniseler, N., Heart rate and blood lactate concentrations as predictors of physiological load on elite soccer players during various soccer training activities. J Strength Cond Res, 2005. 19(4): p. 799-804.

25. McMillan, K., et al., Physiological adaptations to soccer specific endurance training in professional youth soccer players. Br J Sports Med, 2005. 39(5): p. 273-7.

26. Chamari, K., et al., Endurance training and testing with the ball in young elite soccer players. Br J Sports Med, 2005. 39(1): p. 24-8.

27. Wisloff, U., et al., Strong correlation of maximal squat strength with sprint performance and vertical jump height in elite soccer players. Br J Sports Med, 2004. 38(3): p. 285-8.

28. Little, T. and A.G. Williams, Effects of sprint duration and exercise: rest ratio on repeated sprint performance and physiological responses in professional soccer players. J Strength Cond Res, 2007. 21(2): p. 646-8.

29. Christou, M., et al., Effects of resistance training on the physical capacities of adolescent soccer players. J Strength Cond Res, 2006. 20(4): p. 783-91.

30. Wragg, C.B., N.S. Maxwell, and J.H. Doust, Evaluation of the reliability and validity of a soccer-specific field test of repeated sprint ability. Eur J Appl Physiol, 2000. 83(1): p. 77-83.

31. Siegler, J., S. Gaskill, and B. Ruby, Changes evaluated in soccer-specific power endurance either with or without a 10-week, in-season, intermittent, high-intensity training protocol. J Strength Cond Res, 2003. 17(2): p. 379-87.

32. Nunez, V.M., et al., Effects of training exercises for the development of strength and endurance in soccer. J Strength Cond Res, 2008. 22(2): p. 518-24.

33. Moore, E.W., M.S. Hickey, and R.F. Reiser, Comparison of two twelve week off-season combined training programs on entry level collegiate soccer players’ performance. J Strength Cond Res, 2005. 19(4): p. 791-8.

34. Mjolsnes, R., et al., A 10-week randomized trial comparing eccentric vs. concentric hamstring strength training in well-trained soccer players. Scand J Med Sci Sports, 2004. 14(5): p. 311-7.

35. Gioftsidou, A., et al., Soccer players’ muscular imbalances: restoration with an isokinetic strength training program. Percept Mot Skills, 2006. 103(1): p. 151-9.

36. Cometti, G., et al., Isokinetic strength and anaerobic power of elite, subelite and amateur French soccer players. Int J Sports Med, 2001. 22(1): p. 45-51.

37. Hoff, J., Training and testing physical capacities for elite soccer players. J Sports Sci, 2005. 23(6): p. 573-82.

Türker BIYIKLI 25

SPORTİF PERFORMANSTA HIZ ve ÇEVİKLİK

Türker BIYIKLI

SPORTİF PERFORMANSBir fiziksel aktivite sırasında o fiziksel aktivitenin gerektirdiği fizyolojik bio-

mekanik ve psikolojik verime performans denir. Bu verimi sportif aktivitede or-taya koyabilme durumuna sporcunun performans düzeyi denir(19).

Her sporcunun genetiği, fizyonomisi, biyokimyası, psikolojik alt yapısı, bes-lenme ve yaşam tarzı birbirinden farklıdır. Sporcunun performansı, spora olan yeteneği, yaptığı işin kalitesi ve kapasitesinin toplamı gibi düşünülebilir.

Fiziksel performans; kas kuvveti ve dayanıklılığı, esneklik, denge, kardiyo-pul-moner fonksiyonlar, biyomekanik, metabolik, psikolojik ve sosyal özellikler gibi bir çok faktöre bağlıdır.

Sportif Performans çok çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Aşağıdaki tanım-lama genel olarak bu konuda ortak bir dil oluşturabilir kanaati yaratmaktadır.

“ Sporcunun mevcut yeteneklerini ortaya koyduğu anlık verim“

Türker Bıyıklı

GİRİŞ

Hız, çeviklik ve çabukluk atletik başarının bazı bileşenlerinden en önemlile-ri ve görülebilirlerindendir. Yetenekteki bir gelişme çabuk tepki verir, eğer ge-reksinim, bir programın asıl amacı olan hızı, çevikliği ve çabukluğu arttırmaksa, önemli bir kuvveti hızla uygun bir yöne fonksiyonel olarak uygulamak ve o kuv-veti yeniden yönlendirmek gerekir. Atletik olmanın bu faktörlerini göz önünde bulundurup dikkatle dizayn edilmiş bir program bütün performansı önemli öl-çüde arttırır ve sakatlık riskini azaltır.

Hız, çeviklik ve çabukluğun hepsi öğrenilmiş motor becerilerle ilişkilidir. Yet-kinlik her bireye göre değişiklik gösterir. Bu becerilerin verimli ve etkili bir şekil-de edinilmesi bütün atletik yeteneği geliştirebilir. Bu yetenekleri geliştirmek için yöntemler ve driller ayrıca gösterilecektir.

HIZ VE SÜRAT FARKI• Haraketli her şeyin birim zamanda almış olduğu yola Sürat denir.• Hız ise birim zamandaki yer değiştirmeye denir.• Süratin formülü sürat = yol / zaman dır.• Süratte doğrultu ve yön belirtilmez.• Sürat skaler, Hız ise vektöreldir.

CHAPTER 3


Yani; hız, hem nesnenin belirli zaman aralığında ne kadar yol gittiğini belir-tirken (SI birim sisteminde bu birim metre/saniye olarak geçerlidir) aynı zaman-da nesnenin hareket yönünü de belirtir.(17)

HAREKETİN HIZI İÇİN ANTRENMANSporculuk bağlamında bir aktivitenin “performans oranı” olarak en iyi tanımı

hızdır. Bu herhangi bir hareket veya eylemle ilgili olabilir. Sportif performansta bir hareketi kesen bir hız başarı ve başarısızlık arasındaki bir fark olabilir. Hız, reaktif yeteneğin, seri güç gelişiminin, seri güç uygulanmasının ve etkili hareket tekniğinin bir doruğudur. Genelde, Şekil 1. de kuvvet – hız eğrisinin gösterdiği gibi bir aktivitede kuvvet gereksinimi arttığında, hareketin hız üretimi düşer(1). Hız antrenmanı programının amacı hareketin yüksek hızlarında büyük kuvvet yaratabilmek anlamına gelen bu eğriyi yukarı ve sağa kaydırmaktır. Bu vücudun biyomekanik avantajını devam ettirecek bir yetenek ve uzuv pozisyonlanmasının kombinasyonu ile hareket hızında bir yükselme yaratır.

Hareket hızı sporcunun yeteneklerini doğrusal hız, çeviklik/ÇYH hızı ve ça-buklukla bağlantılı olarak büyük ölçüde etkiler. Hareket hızını geliştirmek için iyi bir programında olması gereken önemli bileşenleri:

Şekil 1.

• Stabilizasyon, kuvvet ve güç

• Kas ve eklem elastikiyeti

• Eklem hareketliliği ve esnekliği

• Hareket tekniği

• Özelleştirilmiş driller

Türker BIYIKLI 27

Stabilizasyon, Kuvvet ve GüçStabilizasyon, kuvvet ve güç antrenmanları kuvvet-hız eğrisini yukarı ve sağ

tarafa çekmeye yardım eder(2). Stabilizasyon antrenmanı uygun dengeyi geliş-tirirken, direnç antrenmanı vücudun kuvvet üretme yeteneğini geliştirir ve güç antrenmanı ise güç üretmek için gerekli olan zamanın azaltılmasına yardımcı olur. Bütün bunların hız gelişimi konusunda önemli bağlantıları vardır. Hız geli-şimi için spesifik stabilite, kuvvet ve güç drilleri gerçekleştirilirken, bir bütünün parçası olarak, ayakların, bacakların ön ve arka kasları, core(merkez) ve kalça fleksörlerinin / ekstansörlerinin katkıda bulunduğu tüm vücudu içeren fonksiyo-nel egzersizleri dahil etmek önemlidir. Ek olarak, ayak bileğinin güçlü plantar ve dorsal fleksiyonuna vurgu yapan hareketlerle birlikte diz ekleminin ekstansiyon ve fleksiyonu, ayrıca kalçanın fonksiyonuda önemli bileşenlerdendir.

Kas ve Eklem ElastikiyetiHÇÇ antrenmanında olduğu gibi balistik hareket, bir kasın kuvvetli ve hızlı

bir şekilde uzamasıyla ve hemen ardından kasın kısalmasıyla yaratılır ve enerji salınımının elastik bir “lastik bant benzeri” etki yaratır. Bu durum enerji depola-ma ve bırakma yeteneğinden “uzama-kısalma döngüsü” olarakta bilinir(2). Bu hareket genellikle refleksivdir ve “ gerilme refleksi” olarakta bahsedilir. Kas ve tendonları eksantirik yükleme ve sürekli konsantirik enerji salınımı için antre-ne etmek uzama-kısalma döngüsünün etkinliğini ve büyüklüğünü arttırır(2). Bu gereksinim optimal pliometrik ve güç antrenmanları doğrultusunda elde edilir.

Eklem Hareketliliği ve EsnekliğiEklem hareketliliği, eklemin kendi doğal, etkili hareket alanı doğrultusunda

hareket etme yeteneğidir ve eklem etrafındaki zıt hareketleri düzenleyen esnek-lik ve direnç dengesi olarak daha ileri şekilde nitelendirilebilir (i.e., fleksiyon eks-tansiyon). Ek olarak, kas dokusunun bütünlüğü ve hareket sırasında rahatça gev-şeme ve kasılmayı sağlama yeteneği, etkili eklem hareketliliği yaratmada sınırla-yıcı bir faktördür. Örneğin, bir sprinter takozdan çıktığında, kalça ekstansiyonu sırasındaki uygun hareket mesafesi kalça ekstenderlerinin dirençli olması ile birlikte kalça fleksörlerinin tam kalça fleksiyonuna olanak tanımak için düzgün uzama yeteneğine gereksinim duyacaktır Şekil 2. Eğer kalça kuvveti ve esnek-liğinde bir dengesizlik varsa kuvvet çıkışı ve hareket hızını etkileyecek olan ha-reket açıklığı (ROM) riske girecektir. Ek olarak, kas dokusu yaralanma, adezyon veya diğer faktörlere bağlı olarak düzgün yanıt vermiyorsa performans azalır. Bu durum esneklik çalışmaları ile geliştirilebilir.

Hareket TekniğiUygun hareket tekniği, HÇÇ drillerini yaparken vücut ve uzuvların optimal

kuvvet üretimi için biyomekanikal avantajlı pozisyonları gerçekleştirmesine izin verir. Böylece hareket hızı artar.

Özelleştirilmiş DrillerÇoğu sporcu hareket hızlarını geliştirmek isterken kuvveti, hareketliliği, gücü

ve genel atletik yeteneklerini geliştirmek için çok genel bir program takip etmeyi


ister. Genel hareket örnekleri (koşma, zıplama, atma vb.) kuvveti ve gücü geliştir-mek için kullanılır. Bu hareket örnekleri ayrıca boşlukta etkili hareket edebilme ve bir sporcunun sakatlık riskini azaltılmasında gerekli olan temel motor becerilerin gelişmesine yardımcı olur. Her ne kadar bu programlar belirli bir sporda başlangıç-taki sporcular için iyi işlev görse de, daha yüksek düzeydeki sporcular için daha ge-lişmiş metodolojiler gereklidir. Mekanikal yeterlilik yerleştikten sonra özelleştiril-miş driller sporcunun branşına özel gereksinimleri kolaylaştırmak için etkilidir. Bu driller artan talepleri nöromusküler sisteme eklerken spora özel çevresel faktörler için uygun hareket örneklerini destekler ve doğru hareket modellerini güçlendirir. Bu driller genellikle reaksiyon, kuvvet veya başka nöromüsküler talepler eklerken spor senaryolarını taklit eder. Hareket drillerine nöromüsküler yük eklemenin yay-gın bir yolu, dirençli ve asistanlı hız konseptlerini uygulamaktır.

FİGÜR 2: UYGUN ESNEKLİK VE HAREKET AÇIKLIĞI(ROM)

Aşırı Hız (over speed) veya Asiste Driller Sporcunun hareketinin hızlanmasına yardım eden, malzemelerle ya da koşu

yüzeyi çalışmalarındaki değişmelerle ilişkilidir. Orta düzey tepe aşağı koşuları (5-6%), desteklenmiş “bungee kord” hareketi ve diğer “çekme” mekanizmaları bu tarz antrenmanlar için kullanılır(Şekil 3). Genel teori, bir sporcu alışık olma-dığı bir oranda hızlandığında, ilişkili adaptasyonlar nöromüsküler sistemi daha yüksek hızlarda çalışması için antrene edecektir. Destekli hız drilleri koşu hızı bileşenlerinin anahtarı olan, adım frekansını arttırmada etkilidir(3,4). Çünkü bu tür antrenmanlar vücudun normal kapasitesinin ötesindeki hızlarla tamamlanır, bu yüzden sağlam mekanik temel oluşturmak maksimal etkinliğe ulaşmak ve sa-katlığı önlemek için önemlidir. Bu driller yeni başlayanlar için önerilmez.

Dirençli Hız DrilleriDirençli hız drilleri sporcunun artan dikey ve yatay yüklenmelere karşı hare-

keti ile ilişkilidir (Şekil 4). Bu koşu adımı sürüş safhası sırasındaki kuvvet üreti-minin artmasına yardımcı olarak adım uzunluğunun artmasına yardımcı olur(3). Bu bölümde sonradan bahsedileceği gibi, bu hareket hızının artması açısından önemlidir. Ağırlık yelekleri, kızak itme ve çekmeler, tepe yukarı koşuları ve dü-zenli dirençli drillerin tümü dirençli hız drilli türleridir. Hafif yüklenmeler(%10 vücut ağırlığı), genellikle maksimal beceri nakletmek için önerilir çünkü; teknik,

Türker BIYIKLI 29

eklem hızı ve yarışma için benzer yüklere izin verirler(3,5). Ama bir çok koç ve antrenör ivmelenme gibi hız becerilerine özgü bacak direncini daha da geliştir-mek için daha yüksek yükler kullanırlar. Herhangi bir şiddetli dayanıklılık yükle-mesi programı gibi uygun ilerlemeler gözlemlenmelidir.

Şekil 3: ASİSTE (DESTEK) Şekil 4: DİRENÇLİ DRİLLER DRİLLER

DOĞRUSAL HIZI GELİŞTİRME, ÇEVİKLİK/ÇYH VE ÇABUKLUK

Doğrusal HızSporun çok yönlü hareket talepleri olmasına rağmen, doğrusal hız gelişimi

genel, etkili hareket tekniği için bir temel oluşturur. Ek olarak ilk yön değiştirme sonrası çoklu hareket sırasında bile vücut mümkün olduğunca kuvvet üretimini ve koşu hızını maksimize ederek doğrusal bir şekilde kendini hizaya sokmaya çalışır. Sporda doğrusal hız düz bir doğrultuda mümkün olduğunca hızlı bir şe-kilde vücudu hareket ettirme yeteneği olarak tanımlanabilir. Doğrusal hız adım oranının ve uzunluğunun bir ürünüdür(3,6,7). Adım oranı adım döngüsünün tamamlanması için gerekli olan zaman miktarı ile ilgilidir ve adım uzunluğu ta-rafından kısıtlanır. Adım uzunluğu her adımda kat edilen mesafe ile ilgilidir ve yere uygulanan kuvvet miktarının yükselmesi ile artar Figür 5.(3). Araştırmalar sprintte maksimal hız için optimal adım uzunluğunun atletin bacak uzunluğunun 2.3 ile 2.5 katı olmasını önerir(8).

FİGÜR 5 : ADIM UZUNLUĞU

Adım uzunluğu ve frekansındaki geliştirmeler mekanik ve kuvvet üretimin-de ayarlamalar yapılarak olmalıdır(5). Bu faktörlerden herhangi birinde zorla adaptasyon sağlamaya çalışmak etkisizdir. Örneğin, her adımda daha fazla me-safe kat ederek adım uzunluğunu arttırmaya çalışmak çoğunlukla ayağın vücut ağırlık merkezinin önüne temas etmesi “aşırı adım uzunluğu” ile sonuçlanır ve bazen hamstring kas grubunun zorlanmasının bir faktörü olarak bahsedilir(9).


“Aşırı adım uzunluğu” yavaşlatıcı kuvvet ve yavaş hareket yaratır. Adım frekan-sını arttırmak için hızlı ayak teması sağlamak önemli ölçüde adım uzunluğunun kısalması ile sonuçlanır. Gördüğünüz gibi maksimal koşu hızına ulaşmak adım uzunluğu ve frekansı arasındaki optimal ilişki sonucunun bir ürünüdür(3,6,8). Doğrusal hız programındaki bütün antrenman modelleri bu ilişkiyi arttırmaya odaklanmıştır.

Doğrusal Hız TekniğiÖnceden bahsettiğimiz gibi, doğrusal hız tekniği etkili hareket için bir temel

oluşturulmasına yardımcı olur. Bu bölüm vücudun doğrusal oryantasyonla ilgili hareket tekniği üzerine tartışmasına rağmen, neredeyse bütün bu konseptlerde çok yönlü hareket için önemlidir. Postür, kol hareketi ve bacak hareketlerinin tümü doğrusal hız gelişiminde maksimal performansa ulaşmak için doğru olarak yapılmalıdır. Bunlar bütün olarak optimal ön taraf mekaniklerinin( dorsal fleksi-yon, diz, ve kalça fleksiyonu) Şekil 6, arka taraf mekaniklerinin (plantar fleksiyon, diz, ve kalça ekstansiyonu) yaratılmasını ve doğal pelvisi sürdürme yeteneğini etkiler (Şekil 6) (6). Adım döngüsü sırasındaki üç ayrı safha ayak yere temas ettiğindeki “sürüş safhası” ayak ile yerin teması kesildiği sırada kalçadan ayak salınımındaki “yenilenme safhası” ve koşucunun ağırlığının tamamen ayak ta-rafından taşındığı “destek safhasıdır”(3). Postür, kol hareketi ve bacak hareketi her safhada kuvvet üretimi ve hızı optimize etmek için doğru yapılmalıdır. Etkili ideal teknik, verimli koşu hızı sporda istenilen görevin özel ihtiyaçlarına bağlıdır. Bir çok spor için koşu yada hareket hızı için gerekli olan yeteneğe ivmelenme denir. Maksimal koşu hızı ulaşılabilecek en yüksek hız ile ilgilidir.

FİGÜR 6 : ÖN VE ARKA TARAF MEKANİĞİ

Uygun koşu tekniğinin yapılması koşu hızının artırımı için temeldir. Doğrusal hız sırasındaki yeterli hareket tekniği başka hareket becerileri için temel sağlar. Programlar daha gelişmiş becerilere ilerlemeden önce güçlü doğrusal hız meka-nikleri kurmayı hedeflemelidir.

Çeviklik ve Çok Yönlü Hız (ÇYH)Genellikle koşu hızı atletik olmak ile bağlantılıyken, uyum yeteneği ve oyun

ihtiyaçlarına uygun olarak hızın yönlendirilmesi atletik başarı için gerekli bir be-ceridir (özellikle takım sporları için). İçsel ve dışsal bilginin çabucak ve isabetli bir şekilde hız kaybetmeden sürekli ilerlemesine dayalı olan vücut oryantasyonu ya da yönünü değiştirme becerisine çeviklik denir(6,8). Herhangi bir yönde ya

Türker BIYIKLI 31

da vücut oryantasyonunda hız yaratabilme becerisi çok yönlü hız olarak ifade edilir(ÇYH)(6). Bu becerilere uyum sağlayan bir atlet herhangi bir yönde sürekli olarak hızı yaratabilme ve kontrol edebilme davranışlarında etkilidir Şekil 7. Cas-tello ve Kreis (10) çeviklik artımı ve atletik zamanlamanın, ritmin ve hareketin arasında direk bir korelasyon gözlemledi. Bunlar atletik olmanın anahtar koor-dinatif bileşenleridir.

Şekil 7: ÇEVİKLİK VE ÇOK YÖNLÜ HIZ

Çeviklik / ÇYH antrenmanları, gerçek spor aktivitesine çok benzemektedir ve bu nedenle, spora özgü yetenekleri gerçekleştirmek için gerekli olan nöromüsküler talepleri elde etmenin en etkili yolu olabilir (11). Çeviklik/ÇYH antrenmanının ana etkisi bütün vücut kontrolünü ve farkında olmayı arttırmasıdır(12). Bu neredeyse her atletik aktivitede yeterliliği arttıran tüm atletikliğin yükselmesine yardımcı olur.

Genel beceriler ve kavramlar doğrusal hız antrenmanı sırasında etkili kuvvet üretimi, postür ve uygun alt ve üst vücut oryantasyon ve hareketi gibi çeviklik/ÇYH uygulaması ile öğrenilir. Çeviklik / ÇYH, sportif performansın bu önemli bi-leşenlerini geliştirmek için bir antrenman programı hazırlanırken ele alınması gereken çok sayıda spesifik beceri talebine sahiptir.

Gambetta (6) ya göre çeviklik antrenmanının anahtar bileşenleri:

• Vücut kontrolü ve farkında olma• Tanıma ve reaksiyon• Başlama ve ilk adım• İvmelenme• Ayak çalışması• Yön değiştirme• Durma Bütün bunlar motor becerilerle ilişkilidir ve bu yüzden eğitilebilirler. Bu bö-

lümde daha önce genel hareket hızlarıyla ilgili olarak bahsedilenlere ek olarak çe-viklik/ÇYH için etkili hareketler bu becerilerin bir zirvesidir. Çünkü bu beceriler oyun performansı sırasında yüksek derecede entegre olmalıdırlar, genellikle çevik-lik/ÇYH drilleri sırasında eş zamanlı olarak eğitilirler. Acemi ve başka özel yön üze-rinde çalışmak isteyen atletler için çeviklik drilleri bireysel bileşenlere ayrılabilir.

Spor hareketleri gibi çeviklik drilleri planlı yada reaktif temelli olabilir(6). Planlı drillerde sporcular ilerleyen zamanda ne geleceğini bilirler, yani nasıl tepki vere-ceklerini tam anlamıyla bilirler. Huniler ve diğer işaretçiler ile ilişkili driller, spor-cuların ilerleyen zamanda işaretçilere ulaştıklarında hangi eylemi yapacaklarını


bildikleri planlanmış drillerdir. Bunlar en temel drillerdir ve acemilere uygun hareket düzenlerini öğretirken kullanılabilirler. Reaktif driller atletik yarışmaya benzer öngörülmeyen çevreyi birleştirirler. Atletler bir sese, bir rakibe, koçun hareketlerine ya da farklı uyaranlara tepki verebilirler. Ne zaman ve hangi uya-ranın gösterileceğini planlayamazlar ya da ön göremezler bu yüzden gördükleri anda tepki verirler. Bu daha yüksek seviyedeki sinir süreci ile birlikte nöromas-küler koordinasyonu gerektirir. Çeviklik/ÇYH drillerinin büyük bir çoğunluğu atletlerin doğal bir şekilde reaktif olmalarını sağlayabilmek için geliştirilmiştir.

Çeviklik/ÇYH için uygun drilleri seçerken, sporun gereksinimlerini ve atletin seviyesini aklınızda bulundurun. Çeviklik/ÇYH becerilerini gelişimi için ivme-lenme, yavaşlama ve yön değiştirme için uygun hareket becerileri öğrenilerek başlanan bir süreç takip edilmelidir. Bu hareketlere başlarken önce statik olabilir ardından sporcunun ilerlemesine göre hareket hızı üzerine odaklanan planlan-mış drillerde dinamik hareketler kullanılabilir. Yeterlilik gözlemlendikten sonra reaktif drillere başlanılabilir. Şekil 8. çeviklik/ÇYH becerileri kazanımı ve perfor-mans uygulaması için ilerleme modeli gösterir.

Şekil 8.

Çabukluk Bir sporcunun kısa zaman miktarı ile orantılı olarak hareket becerisini gerçek-

leştirme yeteneği atletiklik sürecinde çabukluk olarak ifade edilen bir bölümdür. Çabukluk sporcunun algısal ve reaktif yeteneklerinin büyüklüğünü ve kalitesini gösterir ve belkide atletik başarıya katkıda bulunan en önemli bileşendir(13). “Çabuk” bir sporcu bir oyun durumunu değerlendirebilir ve gerekli aksiyonları çok yüksek hızda uygulayabilir. Çoğu kişi hız, güç, çeviklik / ÇYH ve diğer oyun becerileri gibi diğer değişkenler için yüksek bir performans seviyesine sahip olsa da, bu uygun becerileri doğru zamanda en yüksek oranda uygulayabilen sporcu en başarılı olacaktır.

Çabukluk antrenmanı reaksiyon zamanını düşürmekle ilgili olan biomotor becerilerinin gelişmesi ile ilişkilidir. Bu sporcunun gerekli hareketi algılaması ve uygun eyleme karar vermesi arasındaki geçen süredir. Sportif performansta uy-gun bir reaksiyon başlatmak için gereken zamandan ayrı olarak reaksiyonel ha-reketi yapmak için gerekli zaman kaygı vericidir. Bunların toplamı toplam tepki zamanı olarak adlandırılır(13,14). Çabukluk antrenmanının amacı toplam tepki süreleri ile ilişkili mekanizmalara hitap etmek ve ilgili motor ve algı becerilerini arttırmaktır.

Türker BIYIKLI 33

Çabukluk için antrenman etkili hız ve çeviklik becerilerinin ek olarak sporun ihtiyacı olan özel beceriler ve bu becerileri sporun reaksiyonel istekleri doğrultu-sunda uygulamak için gerekli olan becerilerin hepsinin öğrenilmesi sürecidir. Bu süreç genel koordinasyon ve spor özel hareket örneklerinin etkili öğretilmesi ile başlar. Yeterlilik sağlandıktan sonra hareket hızın ele alınır. Etkili hareket atletin sporunu yaparken karşılaşacağı özel reaksiyonel istekler ile eşleştirilir. En so-nunda büyük miktarlarda yarışmacı oyun deneyimleri bu becerilerin oyuna özel, doğru uygulanmasına izin verecektir.

UYGULAMALI OYUN HIZINI GELİŞTİRME OYUN HIZIOyun hızı, en iyi hız, hassasiyet, yeterlilik, beklenti kontrolünde yapılan spora

özgü uygulamalarla ve oyunun gerektirdiği becerilere ve algısal stimuliye bir tepkide, sporcunun performansını maksimum seviyeye ulaştırdığı özel bir durumdur. (15)

İHTİYACIMIZ OLANFiziksel ve beceriklilik kapasitesi ve bilişsel kapasitesi yüksek olan sporcular

etkili hareketleri uygularlar ve hem alçak hem yüksek basınç ayarlarında etkili kararlar verirler. (16)

OYUN HIZI KISITLAMALARI

YETENEK GELİŞİMİ İÇİN TİPİK / ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR:Davranışsal

• Kapalı Diriller• Bloke pratik• Parçadan bütüne• İçsel odak

Karar• Açık Diriller


• (Random) Değişken pratikler• Bütün antrenman(spor odaklı)• Dışsal odak

İDMAN VE PERFORMANS FARKIPERFORMANS

• Akıcı & Çaba gerektirmeyen• Hatalar MİNİMUM• Üst Seviye Otomatiklik

İDMAN• Yeteneğin Sınırında• Bilişsel odağın yüksek seviyeleri• Çabalama motivasyonu ve hata beklentileri• Performanstan çok öğrenme odaklı

ETKİLİ OYUN HIZI İDMANI

• Stratejik• Yeteneğin Uç kapasitesinde• Problem çözümü• Üst seviye konsantrasyon• Tekrarlı

HATALARDAN DERS ÇIKARMAK- Teknik öğrenimin geçiş aşamaları – Koçluk Süreci

Türker BIYIKLI 35

- İlk aşamada sporcu yetersiz fakat bu durumu farkında değildir.- İkinci aşamada yetersizliğini kabul etmiş fakat hala yetersizdir.- Üçüncü aşamada yapılan tekrar ve doğru çalışma sonrası yeterli

seviyeye ulaşmış fakat tekniği gerçekleştirmek için hala odaklanması ve dış uyarıya ihtiyacı var.

- Son aşama ise sporcu artık bilinçsizce yeterli duruma gelmiştir.

OYUN HIZINI GELİŞTİRMEK

İÇERİĞİ ANLAMAK• Temel hareket kalıplarını tanımlamak• Kilit görevleri tanımlamak• Performans göstergelerini tanımlamak• Spesifik görev kısıtlamaları• Geriye yönelik mühendislik (18)

MOTOR ÖĞRENME AŞAMALARI

TEMEL YETENEKLER

OYUN HIZI SİSTEMİ

OYUN HIZINDA YÖN DEĞİŞTİRME


ATHLETIC HOUSE METODOLOJİSİ1. KARAR VERME2. KÜÇÜLME3. STOP BACAĞI YERLEŞİMİ4. GEÇİŞ VE AKTARMA5. İTİŞ VE İVMELENME

OYUN HIZINDA TEPKİ SÜRECİ

REAKTİF ÇEVİKLİK PLANLAMASI

KAYNAKLAR1. Komi PV. Neuromuscular performance: Factors infl uencing force and speed production.

Scand J Sports Sci 1979;1:2–15.2. Komi PV. Stretch Shortening Cycle. In: Komi PV, ed. Strength and Power . Oxford, UK:

Blackwell Scientifi c, 1992:181–93.3. Dintiman GB, Ward RD, Tellez T. Sports Speed . Champaign, IL: Human Kinetics, 1997.4. Ebben WP, Davies J, Clewien R. Eff ect of the degree of hill slope on acute downhill

running velocity and acceleration. J Strength Cond Res 2008;22:898–902.5. Rogers J. USA Track and Field Coaching Manual . Champaign, IL: Human Kinetics, 2000.6. Gambetta V. Athletic Development: Th e Art and Science of Functional Sports

Conditioning . Champaign, IL: Human Kinetics, 2007.7. Mero A, Komi PV, Gregor RJ. Biomechanics of sprint running. Sports Med 1992;13:376–

92.8. Lentz D, Hardyk A. Speed Training. In: Brown LE, Ferrigno A, eds. Training for Speed,

Agility and Quickness . Champaign, IL: Human Kinetics, 2005:17–70.

Türker BIYIKLI 37

9. Th elen DG, Chumanov ES, Hoerth DM, et al. Hamstring muscle kinematics during treadmill sprinting. Med Sci Sport Exer 2005;37:108–14.

10. Costello F, Kreis EJ. Sports Agility . Nashville, TN: Taylor Sports, 1993.11. Cissik J, Barnes M. Sport Speed and Agility . Monterey, CA: Coaches Choice, 2004.12. Graham J, Ferrigno V. Agility and balance training. In: Brown LE, Ferrigno A, eds.

Training for Speed, Agility and Quickness , 2nd ed. Champaign, IL: Human Kinetics, 2005:71–136.

13. Vives D. Quickness and reaction time training. In: Brown L, Ferrigno A, eds. Training for Speed, Agility and Quickness , 2nd ed. Champaign, IL: Human Kinetics, 2005:137–222.

14. Schmidt R. Motor Learning Performance . Champaign, IL: Human Kinetics, 1991.15. Draper.J.A.and M.G. Lancester. The 505 test: A test for agility in thehorizontal plane.

Aust J sci med. Sport 17(1): 15-18. 1985.16. Harre, D., ed. Principles of Sports Training. Berlin: Sportverlag. 1982.17. Jeffreys, I. 2006. Motor learning- Applications for agility, part 1. Strength and

Conditioning Journal, 28(6), 10-14.18. Jeffreys, I. 2008. Movement training for field sports: Soccer. Strength and Conditioning

Journal, 30(4), 19-27.19. SPORTİF PERFORMANS KONDİSYONERLERİ DERNEĞİ (SPKD). Kuvvet Kondisyon

Koçluğu El Kitabı., İstanbul; 2013

Türker BIYIKLI 39

Fonksiyonel Egzersiz nedir?

Türker BIYIKLI

Günümüzde ”Functional Training” kavramı endüstrinin popüler terimlerinden biri haline gelmiş ve ne yazık ki çoğunlukla gerçekliğinden saptırılmıştır. Bazı ke-simler tarafından fonksiyonel antrenman, adeta bir SPOR branşı gibi, sadece yüksek performans gerektiren egzersizler içeren antrenmanlardan oluştuğu algısı hızla ya-yılmış ve bu anlamda kullanılan bir terim imajına bürünmüştür. Esasen her kaliteli antrenman planlamasında mutlaka “FONKSİYONEL” egzersizler yer almalıdır.

Fonksiyonel

1. İşletim ya da fonksiyon yetisi

2. İş gören bir amaca sahip olan ya da hizmet veren; tasarlandığı amaca hiz-met edebilecek kapasitenin olması. (Webster’in İngilizce Ansiklopedisi Kısaltıl-mış Sözlük, 2. Baskı, 1996)

“Fonksiyonel” kelimesi yaygın olarak “yararlı”, “uygulanabilir” veya işe ya-rayan bir şeyi belirtmek için kullanılır. Günümüzde, “işlevsel egzersiz” sunmayı veya reçete verdiğini iddia eden spor programları ve eğitmenler, terapistler ve rehabilitasyon klinikleri, psikologlar ve doktorlar vardır. Bu programlar aslında egzersiz reçetesine göre “işlevsel” teriminin anlamını karşılıyor mu ya da başka bir soluk mu getiriyor? Bu soruyu cevaplamak için “işlevsel egzersiz” reçeteleme için; (Tablo 1).

Fonksiyonel Egzersizin Özellikleri

1. Karşılaştırılabilir Refleks Profili (Düzeltme ve Denge refleksleri)2. Yerçekimi merkezinizi kendi destek alanınız üzerinden idame ettirme

· Statik postürel bileşen· Dinamik postürel bileşen3. Genelleştirilmiş Motor Program Uyumluluğu4. Açık / Kapalı Zincir Uyumluluğu5. İlgili Biyomotor Yeteneklerini Artırır6. İzole Entegrasyon

Tablo 1

1. REFLEKS PROFİLİ İnsanoğlu, yerçekimine karşı koyan bir düzlem ve mekanikte hareket eder.

Her şeyden önemlisi! Günlük olarak, dağlara tırmanma, şantiye ve fabrikalarda çalışanlardan, metro trenlerine, otobüslere, motosikletlere ve kaykaylara bin-meye kadar her şeyi yapıyoruz. Yaptığımız her etkinlik, kendimizi incitmekten korumak amacıyla özel reflekslerin aktivasyonunu gerektirir. Bu refleksler bize, örn: otobüs aniden durduğunda dengenizi tekrar kazanmak ve düşmemek için

CHAPTER 4


ellerinizin en yakın denge sağlayıcı unsuru yakalaması gibi beceriler sağlar. Bu refleks reaksiyonları genellikle iki ana gruba ayrılır:

• Düzeltme reaksiyonları

• Denge reaksiyonu

Düzeltme ve yana yatma tepkilerimizin çoğu üç yaşından önce sinir sistemine yerleştirilmelidir (1).

Düzeltme reaksiyonları, başın normal bir konumda tutulması, vücudun nor-mal bir konuma getirilmesi ve gövde parçalarının başın aksine organizasyona katılması için beş farklı reflekse ayrılabilir (1). Bu reaksiyonlar şu şekilde adlan-dırılır:

a. Baş üzeri hareketler için düzeltme refleksleri b. Baş üzeri dışarıdan gelen etkilere vücut düzeltme refleksleri c. Boyun düzeltme refleksleri d. Vücuda etki eden refleksler e. Optik düzeltme refleksleri

1. Labirent düzeltme refleksleri - Labirentin proprioseptörlerinin uyarılması, boyun kaslarının durumunda değişikliğe neden olur ve boyun kasları vücudu doğal pozisyonuna getirir.

2. Vücut düzeltme refleksleri - Refleks, boyun kaslarını etkiler ve kafayı, zemine temas ederek vücut duvarındaki baskı preslerinin uyarılmasıyla uzayı doğru pozisyona getirir.

3. Boyun refleksleri - Kafanın pozisyonundaki değişiklikler, propriyoseptörlerin uyarılması yoluyla boyun kas durumunda değişikliklere neden olur ve bu da kafayı uzaya doğru olan bir konuma getirir.

Boyun kaslarındaki proprioseptörlerin uyarılması, uzuvların refleks hareketlerine neden olur ve bu da insanın başına göre normal konumuna getirir.

Tablo 2

Düzeltme reaksiyonlarına ilaveten, denge reaksiyonları vardır. Bu reaksiyon-lar çocukluk çağında geliştirilmiş olup, vücudun ağırlık merkezini kontrol altına almak veya kontrolümüzü geri kazanmak amacı taşımaktadır, bu şekilde düşme-yiz. Barnes’e göre, birkaç denge reaksiyonu kategorisi vardır (2):

a. Kol ve bacaklarda koruyucu reaksiyon b. Eğilme reaksiyonları c. Postür sabitleme reaksiyonları

Hem düzeltme hem de denge reaksiyonları gerektiren çok sayıda iş (aktivite) ve spor faaliyeti olmasına rağmen, düzeltme veya denge reaksiyonlarının baskın kullanımını gerektiren çok sayıda etkinlik vardır.

Türker BIYIKLI 41

Doğru tepkiler (reaksiyonlar), sabitleme veya sabit bir yüzey boyunca hare-ket ederken baskın olma eğilimindedir, side walk (yanal adım) ve hatta cimnas-tikte yere sabit olan denge aletinde bile.

Dengeleme veya eğilme reaksiyonları, destekleyici yüzey altına taşındığında baskın hale gelir (3). Örneğin, rüzgar sörfü, açık denizde bir balıkçı teknesi üze-rinde çalışma, ata binme, motorlu bisiklet sürüşü veya metro trenleri gibi faali-yetler sağlama ve denge reaksiyonlarını birlikte kullanan faaliyetlerin örnekleri-dir, ancak denge baskın reaksiyonlar gerektirebilir.

Bir metro trenine binmeyi düşünün; metro kalktığında bir direği tutmuyorsa-nız ve yavaş eğilme refleksiniz varsa, ne olacağını bilirsiniz! (Bkz. Şekil 1.)

Şekil 1- Metro treni

Dik duruşunuzu korumak veya vücudu korumak için refleks tepkisi gerek-tiren herhangi bir faaliyet hakkında da aynı şey söylenebilir. Aslında Vladimir Janda vücudumuzun refleks tepkisini% 50 oranında hızlandırabilirsek ortopedik yaralanma şansını yaklaşık% 80 azaltacağını belirtti (4).

Uygulama - Hastanız veya müşterileriniz için egzersizler seçerken, hangile-rinin şartlandırıldığı etkinlikte baskın refleks profilinin hangisi olduğunu dü-şünmek önemlidir. Binicilik faaliyetleri, sörf ya da motorlu bisiklet yarışları gibi sporlarda, görevin hangi yönünün müşteriniz için en zor olduğunu belirlemek çok önemlidir.

Örnek problem 1: Bir moto-X yarışçısı, köşeler arasında kayma zorluğu ya-şar, ancak hemen binerken atlama yapabilir.

Çözüm: Denge tepkisinin eğilimli yönünü vurgulayan alıştırmalardan yarar-lanma olasılığı yüksektir. Bu durumda, bir swissball(egzersiz topu) üzerinde diz çökmüş ve yan taraftan atılmış sağlık toplarını yakalayarak (Şekil 2), binicinin, köşelerden kayarken motosiklete daha hızlı tepki verme becerisini geliştirmeye yardımcı olacaktır.


Şekil 2 – Moto-X Racer, bir swissball(egzersiz topu) üstünde diz çöker-ken sağlık topu yakalayan bir yarışmacı (yarışmacının ağırlık merkezin-deki herhangi bir değişikliği düzgün şekilde ifade edecektir) yarış pistin-deki bir köşeden bir moto-X bisiklet sürmek gibi benzer talepleri olan bir ortamda yarışmacının refleks profilini geliştirmek için bir fırsat sunuyor. Sağlık topu yakalamak, destek tabanına göre hızla yarışmacının ağırlık merkezini değiştirecek, düşmesini önlemek için derhal bir denge reaksiyonu gerektiren sü-rüş esnasına kayma çekişini kaybederken, yarış arabası gibi ilerleyecektir.

Örnek problem 2: Bir başka moto-X yarışçısı köşelerde gayet iyidir, ancak kuvvetin veya kuvvette devamlılığın eksikliği nedeniyle bisikletin kaba kesitleri boyunca kontrol edilmesi zor bir zamana sahiptir (bkz. Şekil 3-A).

Şekil 3 AB - Moto-cross Rider A. Yarışçı, ağırlık merkezini moto-X yarışında dengesiz ve swissball diz çökmüş kıvrımlı sıralar (B) sırasında istikrarsız hale getirdiği destek tabanı üzerinde tutmalıdır. Denge tepkileri vücuda aynı anda ak-tive olmasına rağmen, bir moto-x yarışçısı için, bu egzersiz, denge tepkisine, Şekil 2.’deki egzersize göre, özellikle de her eldeki eşit yükle ve ağırlıklı olarak sagital düzlemdeki harekette olduğu gibi daha az zor olacaktır.

Çözüm: Doğrulma tepkilerini vurgulayan bir dairesel ant. faydalı olacaktır; örneğin, egzantrik nörolojik talep dizisinde organize edilen bir dizi egzersizden oluşan bir curcuit; swissball (Şekil 3-B’ye bakınız) diz çöküyor, tek bacak du-

Türker BIYIKLI 43

ruş egzersizleri ve nihayetinde iki ayaklı duruş egzersizleri çok faydalı olacaktır. Egzersiz örnekleri topa diz çökmüş, ayrıca tek kolla kablo çekerek ve sol ve sağ tarafları dönüşümlü olarak geçirmeyi içerir. Ardından tek dirsekle dengeli ba-cakta, bir dumbell ile (aynı bacakta duran) tekli kol çekmelerine, eşit miktarlar için sol ve sağ taraflar arasında dönüşümlü olarak ilerlemeye ve nihayet bir be-den işi ile tamamlama işlemine geçilir. Yoğun interval yöntemi (egzersiz başına ~ 30 saniye) tercih edilebilir. 1:00 dinlenme sonrasında, devre tekrarlanacak ve bu, moto-X yarışçısının durumuna bağlı olarak 5-10 kez kadar yapılabilecektir. İş hacmini belirlemedeki en önemli faktör yorgunluğun gelişmediğinden veya kötü motor becerilerini takviye ederek yarış performansını engelleyebileceğinden emin olmaktır.

2. YERÇEKİMİ MERKEZİNİZİ KENDİ DESTEK ALANINIZ ÜZERİNDEN İDAME ETTİRME Günlük yaşamdaki çoğu etkinlikte (bir sandalyede oturmaktan, arabayı kul-

lanmaktan veya spor salonlarını dünya çapında “kullanan” işlevsel olmayan “makinelerin çoğunu kullanmamak dışında) kendi ağırlık tabanımız üzerinden ağırlık merkezimizi korumalıyız. Yerçekimi merkezinizi destek tabanı ya da den-ge üzerinde tutmak, çoğumuzun hayatımızın ilk 24 ayı içinde bunu hak etmesi kadar önemlidir.

Ağırlık merkeziniz destek alanınızın dışına çıkarsa, düşmeniz çok muhtemel-dir. Kuralın tek istisnası, buz hokeyi oyuncusu gerçek hızlı dönüşen (Şekil 4) veya bir yelkenli binerken rüzgar gibi dışarıdan bir kuvvetle destekleniyorsanız, ken-di atalet enerjinizin sizi alacağı durumlardır (Şekil 5). Şekil 4 ve 5’te gösterilen işlevsel durumlarda, vücudunuzun kas gruplarını bütünleştirme kabiliyetine ve sağ tarafınıza ve eğilme tepkilerine büyük önem vermeniz gerekir.

Şekil 4 - Buz Hokeyi Oyuncusu Dönerken, hokey oyuncusu ağırlık merkezi, onun destek alanının çok dışındadır. Atalet enerjisi ve keskin paten bıçaklarıyla buzla olan bağlantısıyla desteklenmektedir. Ayaklarını kaybedebilir veya birden-bire durabilirse, ağırlık merkezinin altında (okla gösterilen) bir bacağını yeniden konumlandırmadıkça düşeceğini açıkça görebilirsiniz.


Şekil 5 - Rüzgar sörfçüsü, rüzgarın kuvvetini ve anlık açıları destekleyerek, ağır-lık merkezinin (ok’a bakınız) destek tabanından önemli derecede yer değiştirdiği bir vücut pozisyonunu korumak için kullanır. Rüzgar aniden durursa, ağırlık mer-kezinin yanal olarak yer değiştirmesi nedeniyle dengesini sağlayamayacaktır. Rüz-gar sörfü sırasında pozisyonunu korumak için vücut bölümlerinin yelken ve tah-tanın faaliyetiyle sürekli entegrasyonu gerekir. Bu, düzeltme ve denge tepkilerinin her yönünün sürekli olarak harekete geçirilmesini ve kullanılmasını gerektirir.

Aracınızın bagajına bir bavul koymak gibi tipik bir günlük aktivite düşünür-seniz, sinir sisteminizin statik ve dinamik postürel fonksiyonları bütünleştirebil-mesi gerektiği açıktır (5). Bu terimlerin daha iyi anlaşılabilmesi için bunları ayrı ayrı inceleyelim.

Statik postürel stabilite Dik durduğunda, yerçekimi kuvveti, aslında iyi hizalanmış bir bedenin istik-

rarına yardımcı olmak için hizmet edecektir. Aslında, çoğunuzun, boyun ve sırtla-rında baskı hissetmeden çok uzun süre dayanamayacaklarını bildiğinizden emin olduğunuzdan, bu sıklıkla mekanik alıcıların aktivasyonunu azaltmak için “oto-matik olarak manipüle” veya kendini ayarlamaya yönlendirir ve burada birbiriyle bağlantılı eklemleri çevreleyen bağ ve eklem kapsülleri var.

Yerçekimi alanında ileri eğildiğinizde vücudunuza fleksiyon momenti denilen bir olgu; orta frontal düzlemin geriye veya arkasına yaslanmak uzatma anı üretir. Daha ileri yalınca, “moment” artar, çünkü vücut ağırlığınızdan daha fazlası dön-me ekseni ilerisinde; fleksiyon momenti öne eğilimin (30) ilk 30° kadarı boyunca bile çok hızlı yükselir.

Fleksiyon momenti ne kadar büyük olursa, ekstansör kaslarınız da sizi düşür-memek için zorlanacaktır. Şekil 6’da gösterilen bavul gibi bir nesneyi ellerinize tuttuğunuzda, fleksiyon momenti tuttuğunuz ağırlığa oranla yükselir ve bu ne-denle dik durmanız için vücudunuz tarafından yapılması gereken iş yükselir. Statik kararlılık kavramını anlayabilmek için, sırtınızı verip bir lavabonun üzerine eğilip de dişlerinizi fırçalamak için ne kadar yorgun olduğunuzu düşünün, daha sonra bir takım çantasının ağırlığını ve bagajınızın ve kollar tarafından yaratılan ek yükü ekleyin ve insanların neden tatillerde sırtlarını incittiğini anlayabilirsiniz!

Türker BIYIKLI 45

Şekil 6 - Arabanın bagajındaki çanta. Bir bavul veya herhangi bir ağırlıklı nesne almak için eğildiğinizde, sırt ve kalçanın dikişleri bagajı çalışma platformu olarak (statik stabilite) desteklemek için etkinleştirmelidir. Kararlılık kavramı, vücudu-nuzun yerçekimine karşı belirli bir konumda tutulduğu ve makyaj yapma veya diş fırçalama gibi etkinlikler sırasında görülebilir. Burada görülen dinamik kararlılık, bavulun arabaya aktarılmasından sonra eklemlerin dinamik olarak kontrol edil-mesi gerektiği ve böylece eklem sağlığı korunur ve vücutta yaralanma olmamasıy-la ilgilidir. Vücudun dengeleyici mekanizmaları düzgün çalıştığı zaman, her eklem kompleksinde optimal bir rotasyon ekseni her zaman muhafaza edilir.

Şekil 7A-B.

A. Dönüşün optimal anlık ekseni. Bir konsantrik ekseni muhafaza ederken, iki eklem yüzeyi bir dönme kuvvetinin etkisi altında birbirinden uzaklaşmaz.

B. Stabilizatör ve / veya eklem fonksiyonu sapkın olduğunda ve eksantrik dön-me ekseni mevcut olabilir, bu esnada eklem yüzeyleri birbirinden uzaklaşır. Ha-reket eksantrik ekseni, genellikle bağlık stres ve eklem bozulması ile ilişkilidir.

Dinamik stabilite Dinamik stabilite için geliştirdiğim tanım şu şekildedir:

‘’Herhangi bir uzay/zaman kombinasyonunda herhangi bir eklem ya da derz kombinasyonunda optimal bir ani eksende rotasyon eksenini koruma kabiliyeti’’.


Dinamik istikrar kavramını daha iyi anlamak için, Şekil 6’yı bir çalışma örneği olarak kullanmaya devam edelim. Statik kararlılık, bavulun toplandığı ve zemin-den gövdeye taşınabileceği çalışma platformunu sağladığı zaman, dinamik istik-rar, vücudun her bir kompleks kompleksinin ilgili dengeleyici kaslar tarafından, optimum eklem sağlığını korumak için gerekli parametreler içinde işlev görecek şekilde dengelenmesini gerektirir. Örneğin, öne eğik konumdan (statik stabilite) itibaren, kollar öncelikle çantanın yerini değiştirir (gövdeye göre) ve yük dina-mik olarak işlenir. Bu nedenle, omuz ekleminin yük tarafından hasar görmediğin-den emin olmak için rotator manşet ve hatta omuz çevresindeki büyük kasların akıllıca zamanlamasının yapılmış olduğunu düşünebiliriz; aynı prensip yükün dinamik taşınmasında yer alan tüm vücut kısımları için de geçerlidir.

Eklem sabitleyicileri sağlıklı olduğunda, eklem “eksen etrafında dönme” ek-senini koruyacaktır. (Birden fazla dönme eksenli ortak bir kompleks gibi bu kura-lın istisnaları vardır. Açıklama amacıyla, bunu basit tutacağız ve optimal bir dön-me eksenini koruma konseptine bağlı kalacağız.) Eşmerkezli bir dönme ekseni, eklemin optimal anlık dönme eksenine doğru veya etrafında dönmesini sağlar (Şekil 7A). Bu, iyi dinamik istikrar oluşturacaktır. Bir ortak kompleks düzgün bir şekilde stabilize edilmezse, eklem kompleksine eksantrik bir rotasyon kazandı-racak, içten veya dışa dönük herhangi bir yük olacaktır. Bir eksantrik rotasyon, eklem yüzeylerinin en uygun ani dönme ekseninden veya merkez rotasyonun-dan uzaklaşıp eksantrik bir dönme ekseni üreten bir rotasyonudur (Şekil 7B). Herhangi bir eklem kompleksinin eksantrik rotasyonu (özellikle yük altındaysa), çoğunlukla psikoproteinler tarafından bir alt lüksasyon olarak anılacaktır; bir lüksasyon eklemin yerinden oynamasıdır.

Uygulama İş, spor ya da dinlenme için yüksek seviyede bir taşıma kapasitesiyle işlev-

sel güç geliştirmek için en iyi egzersiz seçimi yoluyla statik ve dinamik istikrar ilkelerini kullanmamız gerekir. Vücüdunuzu herhangi bir şekilde destekleyen bir makine kullanıyorsanız (özellikle oturmuş, yüzüstü, sırtüstü veya eğilme türleri) vücudunuzun statik dengeleyici sistemini veya postürel sistemi aktive etmediğinin hemen anlaşılması gerekir. Stabilite, her zaman kuvvet oluşumundan önce gelmesi gereken sert gerçekleri düşündüğünüzde kavramak için kritik bir kavramdır. Eski-lerin de dediği gibi, ‘’bir kanodan savaş topunu ateşe veremezsiniz!’’ Tam olarak bu yüzden, performansınız arasında, örneğin bir Smith boks ve serbest bir atışta çok büyük fark görüyorsunuz ya da bacak basma performansınız ile atış ya da deadlift performansınız arasındaki farkı daha da çarpıcı görüyorsunuz.

Makineler arasındaki fark ve işlevsel egzersiz ile ilgili olarak daha da net hale getirmek için, bir makinenin yükü sabit veya yarı sabit bir hareket ekseni kulla-narak istediği zaman yönlendirdiğini düşünün; kendi içsel ve dışsal stabilizatör-lerinizi toplama ihtiyacında bir azalma olur. Bir dambıl basıncı kadar basit bir egzersiz için bir acemi kaldırma işlemini tanıttığınızda, dinamik stabilizasyon dramatik bir gerçek zamanlı örnek görülür; dambıllar ilk birkaç eğitim seansı için kendine has bir zihne sahipmiş gibi görünür. Aynı müşterinin elindeki dam-bılları alın ve göğüs baskı makinesine doğru götürün, bu şekilde onlar da sanki sporla doğmuş gibi bir performans göstereceklerdir.

Türker BIYIKLI 47

Açıkçası, herhangi bir makina tatbikatında ne kadar güçlü olduğunuz önemli değildir. Bir adım daha ilerlemek gerekirse (bu dünyadaki aptal kişileri rahatsız edebilir), burada futboldaki çizgiyi kırmak, güreşte bir rakibi kontrol etmek ya da su ya da karda kayma kursundan geçirmek gibi (göğüs pres, eğilimli sıra, Smith atışı veya boks ...) ve herhangi bir fonksiyonel kaldırıcı ya da görev sırasında, gü-cünüz arasında çok KÖTÜ bir ilişki vardır.

Bunun sebepleri arasında şunlar vardır:

• Stabilite her zaman performansı sınırlar çünkü vücut söz konusu oldu-ğunda, çalışma eklemlerinin sağlığı bir nesneyi taşıma arzusundan daha önemlidir. Eklem, tendon ve kas güvenliğini sağlamak için, vücudun kaslar, tendonlar ve eklemler boyunca iyi gelişmiş bir nöromüsküler ve nöromekanik reseptör sistemi vardır. Kaslardaki iğsi hücrelerden eklem kapsülündeki tip I, II, III ve IV mekanoreseptörlere ve tendondaki golgi tendon organlarına kadar uzanır (7). Egzersiz ortamında kullanılan eg-zersizler statik ve dinamik dengeleyici sistemlerinizi yeterince hazırlamı-yorsa, ayakta fonksiyonel egzersizler sırasında hatalı veya patolojik ortak hareket neredeyse kaçınılmazdır.

• Vücut, herhangi bir çalışma ortak kompleksine etki eden sıkıştırma, bur-ma, kesme ve / veya gerilme kuvvetlerinin sistemin hayatta kalması için bir tehdit olduğunu algılarsa, tehlikeli eklem yapılarını (kesitlerini) ge-çen kasları besleyen motor nöronların inhibisyon cevabı veya alt regülas-yon vardır. Bu yanıt ortopedik literatürde iyi belgelenmiştir ve bunu kli-nik olarak sayısız kez görülmüştür; diz eklemine 50 cc kadar sıvı enjekte edilmesi veya omuz eklemindeki şişme, inhibisyon üreten ilgili mekanik algılayıcıların gerilmesinden dolayı kuvvet kaybı ile sonuçlanır.

• Çok az istisna dışında, vücuda stabilite sağlayan bir ortamda yapılan eg-zersizler üst ve alt ekstremitelerin entegrasyonunu gerektirmez. Bu, bey-nin kaslar yerine hareketlerde işlevsel kuvvet geliştirdiği için kavramak için kritik birkavramdır.

İlave ve en gerçekçi düşünce, gövdenin veya “core” kasların yalnızca ekstre-miteler için stabilizasyon başlatmak değil, aynı zamanda bacaklardan kollara ve tersine kuvvet aktarmaya hizmet etmesidir. “Büyük Baskıcı” için çok etkili ve sık-lıkla duygusal bir deneyim, tezgah pres performansını ayakta duran kablo itme performansıyla karşılaştırırken ortaya çıkmaktadır (Şekil 8 A & B). Bu çok testi birçok amatör ve profesyonel sporcu üzerinde gerçekleştirdikten sonra, maksi-mum tezgah basıncının% 30’undan daha fazla bir bölünmüş duruşla ayakta itme yapabilen ya da maksimum tezgah basıncının% 5’inden fazlasına dayanan tek bacaklı bir sporcuyu bulmanın çok nadir olduğunu söyleyebilirim; bu hemen hemen tüm spor kuvvetlerinde ağırlıklı olarak bir ayağa ya da diğer bir ayağa kalkarken dikkate alınan önemli bir noktadır! Ayakta duran kablo itme testleri sı-rasında iyi performans gösterenlerin hepsinin olimpik kaldırma, dövüş sanatları, güreş, dans ve diğer işlevsel egzersiz sistemleri konusunda bir geçmişi vardır ya da şaşırtıcı bir şekilde hiç spesifik bir eğitim yoktur. En büyük sıkıntıyı sergileyen sporcular vücut geliştirme (izolasyon) eğitimine maruz kalmışlardır; izolasyon teknikleri ile ne kadar eğitim alınmışsa, genel olarak yaptıkları o kadar zayıftır.


Şekil 8 A & B A) Klasik olarak, bir “big bench” geliştirmek için harcanan bir sporcu, entegre eğitim veya yetenekten yoksun kalacaktır.

B) “big bench” ya da hatta “little benchers” ların çoğu, “ayakta tek bacak kablo itiş testi” sırasında çok düşük performans gösterirler.

• Desteklenen egzersizler tarafından geliştirilen motor modelleri ayakta dur-ma egzersizlerine iyi geçemez. Bu, aşağıda kapsamlı olarak anlatılmıştır.

Uygulama Klinik deneyimlere ve anekdot araştırmalarıma dayanılarak, işlevsel egzer-

sizler, müşterinin çalışma ortamında veya spor ortamında yaygın olarak kulla-nılan bir hareket modeline çok yakın olduklarında en fonksiyoneldir. Birincisi, aynı, ya da çok benzer genel özelliklere ya da göreceli zamanlamaya sahip bir modelden saparsa, egzersiz, son kullanıcı için daha verimli hale gelecektir!

Genelleştirilmiş motor program kavramının neden bu kadar çok egzersiz for-munun fonksiyonunu iyileştirmediğini veya optimum yaralanma önleme olarak hizmet ettiğini açıklar. Bu teoriye bağlı kişiler, kelimenin tam anlamıyla binlerce egzersizin ve sayısız egzersiz sisteminin analiz edilmesinde ilginç bir zamana sahip olabilir. Klinik veya pratik deneyimle sıklıkla sesli ve mantıklı sonuçlara vardığınızda, bazı bilimsel verilerden cevap beklemek gerekir.

3. AÇIK ve KAPALI ZİNCİR EGZERSİZ SEÇİMİ Açık ve kapalı zincir hareketleri kavramı, ünlü fizik tedavi uzmanı Gary Gray

ve diğerleri tarafından incelenmekle birlikte, ilkeleri çok faydalıdır. Başlangıçta Arthur C. Steindler (13) tarafından tıp literatüründe yaygınlaştırılmış bir açık zincir hareketi, uyguladığınız nesneyi üstesinden gelebilecek bir hareket anla-mına gelecek şekilde parçalanabilir. Aynı zamanda, distal segmentin serbestçe hareket edebildiği bir hareket olarak da düşünülebilir. Kapalı bir zincir, vücudu-nuzun ittiği nesneyi veya uzak segmentin sabitlendiği bir hareketin üstesinden gelemiyorsanız var olduğu söylenir. Açık ve kapalı zincir hareketlerinin ilkelerini gösteren basit bir örnek, lat çekme egzersizini (açık zincir) barfiks (kapalı zincir) olarak görülebilir.

Türker BIYIKLI 49

Şekil 9 - Lat Pull Down (açık zincir) ve Chin-up (kapalı zincir).

Aslında, iki hareketin artrokinematiklerine bakarsanız, chin-up’da vücudunu-zu sabit bir elin üzerinden çekmeniz gerektiğini göreceksiniz, lat. çekilirken yükü ve kollarınızı sabit gövde ve göğüs kafesine doğru çekmeniz gerekir. Bu nedenle, sinir sistemi tarafından üretilen işe alım modelinin birbiriyle 180° faz dışı oldu-ğunu söylemek güvenlidir!

Uygulama Egzersiz sürenizden en iyi şekilde yararlanabilmek için herhangi bir müşteri

veya hasta ile açık ve kapalı zincir ilkeleri açısından uygulama ortamına benze-yen alıştırmalar seçmeye çalışın. Çoğu durumda bu kadar basittir.

4. FONKSİYONEL EGZERSİZ, İLGİLİ BİYOMOTOR YETERSİZLİKLE-RİNİ GELİŞTİRMEKTEDİR. Biyomotor, tam anlamını vermek için bileşenlerine ayrılabilir: Biyo = yaşam

ve Motor = hareket. Tudor Bompa, Biyomotor becerilerin önemini, Güç antren-manı Teorisi ve Metodolojisi adlı kitabında (14) açıklar. Kısacası, biyomotor yete-nekler şu özelliklerden oluşur:

Başlangıç, patlayıcı ve bitiş kuvveti gibi kuvvet ve bileşenleri

• Güç, Dayanıklılık, Esneklik, Çeviklik, Denge, Koordinasyon

Biyokimyasal yetenek kavramını anlamak, burada sunulan kılavuz ilkeler ta-rafından belirlenen en fonksiyonel egzersizlerin, belirli biyomotor yeteneği üze-rinde odaklanmış olmasına rağmen, çoklu biyomotor becerilere değinen olayı ele aldığında egzersizin ne kadar işlevsel olduğunun belirlenmesinde önemlidir. Örneğin, çok yönlü lunge egzersizi (Şekil 10 A-E), akut egzersiz değişken seçimi-ne bakılmaksızın, bir miktar denge, koordinasyon, esneklik ve çevikliği iyileştirir veya asgari düzeyde hizmet eder. Akut egzersiz değişkenlerinin manipüle edile-rek, aynı zamanda güç, kuvvet veya dayanıklılık da ekleyebilirsiniz.


Şekil 10 A-E - Çok yönlü Lunge Egzersizi

Fonksiyonel bir egzersiz olan çok yönlü lunge ve Smith Machine split squat (hareket perspektifinden gerçek bir ilişki olan tek makine tabanlı egzersiz) ile karşılaştırdığımızda, esnekliğe ve akut egzersiz değişkenleri ile seçtiğiniz kuvvet üreten kaliteye ne kadar bağlı olduğunuzu göreceksiniz.

Uygulama Herhangi bir egzersizin biyomotor yeteneği ve biyomotor yeteneği geliştirme

açısından ne kadar işlevsel olduğunu belirlemek için eldeki egzersizle ilgili şu soruları kendinize sorun:

Kullanmak üzere olduğum egzersiz programın belirli hedefleri ve vücutları-nın ihtiyaçları için iyileştirilmesi gereken biyomotor yetenekleri geliştiriyor mu?

Onlara çok basit bir egzersiz mi veriyorum, yoksa sinir sistemini zorlayan bir egzersiz mi yapıyorum?

Egzersizin amacı nöromusküler izolasyon mu yoksa nöromüsküler enteg-rasyon mu? Nöromüsküler-İzolasyon egzersizleri çoğunlukla makinelerde ya da sehpa(bench) ve desteklerden destek alırken, nöromüsküler-entegrasyon egzer-sizleri genellikle motor öğrenme sürecini bozmadan mümkün olan en zor sevi-yede gerçekleştirilir.

5. İZOLE EDİN VE ENTEGRE EDİN! Herhangi bir işin ya da spor ortamının tam olarak ne tür olduğuna bakılmak-

sızın hareket etmemiz, hareket ya da motor beceriler geliştirmemizi gerektirir. İzolasyon çalışmaları, adından da anlaşıldığı gibi, soyutladığı şeylerin tam olarak aynısıdır. Hareket beceri düzeyini yükseltmek ancak entegre edilerek gerçekleştirile-bilir. Örneğin, birisi bir C5 / 6 disk çıkıntısına sahip olursa ve bunun sonucu olarak deltoid ve rotator manşet kaslarının atrofisi geliştirdiyse, hipertrofiyi olabildiğince çabuk ve etkin bir şekilde uyarmak için kesinlikle izolasyon egzersizleri önerebili-riz. Özetle ne zaman izole egzersiz yapılacağını da doğru belirlemek gerekir.

Uygulama Omurganın innervasyonlu kas yapısının atrofi örneğini kullanarak, omuzda-

ki infraspinatus ve deltoidleri mutlaka geliştirmeliyiz. Bunu yapmak için önce rotator manşet için izolasyon alıştırmaları üzerinde çalışacağız. Manşet, deltoid için dinamik egzersiz yapabilecek kadar güçlü değilse, izometrik egzersizlerin güvenli olup olmadığını değerlendirmeye çalışılmalıdır. Değilse, o zaman deltoid egzersizleri için rotator manşetini yeterli seviyede rehabilite edilecektir.

Bu durumun klasik bir ilerleme örneği şu şekildedir:

Türker BIYIKLI 51

1. Dış omuz rotatörleri için izolasyon egzersizi

2. Dış omuz rotatörleri için entegrasyon

3. Deltoid için izolasyon egzersiziz - Önce izometrik veya süper yavaş tempo egzersizi - Tam fonksiyonlu rotator manşet ile omuz için dinamik egzersizi

4. Deltoid grup için entegrasyon egzerisiz: - İtme - Çekme- Kombine egzersiz

YEDİ 7 ELEMENT MODELİİnsan hareket temeli olan ve 7 element adı verilen eylemlerin total entegras-

yonu prensibidir. Genel amaç, tüm elementleri önce tek başlarına ve devamında da entegre şekilde en kaliteli duruma taşımaktır.

Özetle, amaç izole kas gelişimi değil, kaliteli harekettir.(16)

- PUSH (İtme)- PULL (Çekme)- BENT (Eğilme)- ROTATION (Dönme-Rotasyon)- SQUAT (Çömelme)- LUNGE (Adımlama)- LOCOMOTION (Yer değiştirme)

Yukardaki her element insan hareket sistemi için hayati önem taşımaktadır. Tüm hareket açılarını ve uygulama şekillerinin tam olarak doğru olduğundan emin olmadan sonraki aşamaya geçilmemelidir.

Özetle bu bilgiler ışığında güvenli ve kaliteli program tasarımı yapmak için fitness uzmanları takım çantalarına faydalı birçok alet ekleyip ”ENTEGRE” etmeli ve bireye en uygun şekilde aktarmalıdır.

SONUÇ Bu derleme “Fiziksel uygunluğun” gelişimi için seçilecek bir egzersizin ge-

çerliliğini “işlevsel” olarak belirleyen kılavuzlar için kullanılacak kısa bir özet olmuştur. Görüldüğü üzere, dünyadaki neredeyse her egzersiz bir fiziksel geli-şim yelpazesinde bir noktada işlevsel hale gelebilir. Bir kondisyon ya da egzersiz profesyoneli olarak sanatın, bilimin ve becerinin bir parçası, öğrenme ve gelişim için maksimum fırsatın kaçırılmaması için müşterinin ne zaman ilerleyeceğinin bilinmesidir. Kaliteli ve kişiye özgü her egzersiz fonksiyonel olandır.


REFERANSLAR 1. Abreu, B. C., Physical Disabilities Manual, Raven Press, 1981. 2. Barnes, M., Crutchfield, C., & Cummings, G., Orthopedic Physical Therapy Series,

Stokesville Publishing Co., 1985. 3. Hypes, B., Facilitating Development and Sensorimotor Function, PDP Press, 1991. 4. Janda, V., Function of Muscles and Musculoskeletal Pain Syndromes – a lab course.

San Diego, CA, April 1999. 5. Chek, P., The Golf Biomechanic’s Manual, Encinitas: C.H.E.K Institute., 1999. 6. Andersson, Gunnar, & Chaffin, D.B., Occupational Biomechanics, 2nd Edition, John

Wiley & Sons, Inc., 1990. 7. Guyton, Arthur, Textbook of Medical Physiology, W.B. Saunders Company, 1986. 8. Richardson, C. et al Therapeutic Exercise for Spinal Segmental Stabilization in Low

Back Pain, Churchill Livingstone, 1999. 9. Chek, P., Scientific Back Training Correspondence Course. Encinitas: C.H.E.K

Institute.,1993. 10. Schmidt, R.H. Motor Learning and Performance, Human Kinetics, 1991. 11. Chek, P., Advanced Program Design Correspondence Course. Encinitas: C.H.E.K

Institute., 1998. 12. Chek, P., Advanced Swiss Ball Training for Rehabilitation. Encinitas: C.H.E.K Institute.,

2000. 13. Steindler, Arthur, Kinesiology of the Human Body, Charles C. Thomas, 1964. 14. Bompa, Tudor, Theory & Methodology of Training, Kendall/Hunt Publishing

Company, 1983.15. NASM Essentials of Personal Fitness Training, Sixth edition, 16. Functional Exercises, Gary Gray, Mary C. Repking, Julie A. Clemment, www.vhikits.

com/products

Umut Davut BAŞOĞLU 53

ÇOCUKLAR VE GENÇLER İÇİN BEDEN EĞİTİMİNDE FİZİKSEL OKUR YAZARLIK

KAVRAMI

Umut Davut BAŞOĞLU

“Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur”

(Mustafa Kemal ATATÜRK)

Son zamanlarda eğitimciler ve toplum sağlığı uzmanları, sağlıklı ve aktif ya-şamla ilgili fikirleri destekleme ve sürdürme amacıyla hayat boyu Fiziksel Akti-viteyi (FA) teşvik etmek için yenilikçi yöntemler aramaktadırlar. İşte bu arayışa cevap olarak geliştirilen “Fiziksel Okur Yazarlık” (FOY) kavramı hakkındaki fi-kir ve eleştirel tartışmalar 90’ların ortalarında ortaya çıkmakta ancak kavrama olan ilgi yakın zamanda artmaktadır. Eğitimciler ve halk sağlığı uzmanları, bir bireyin -aynen matematik veya edebiyat gibi- FA’yi de öğrenebileceğini ve öğ-renmesinin taşıdığı potansiyel değeri fark etmektedir. 90`lı yıllardan bugüne FOY, beden eğitimi ve rekreasyon alanlarında küresel bir ilgi konusu haline gel-mektedir. Nitekim beden eğitimi programlarının temel amacı, öğrencilere beden eğitimi ve spora ilişkin konuları analiz edebilme, sorgulama ve araştırma yap-ma, öngörüde bulunma ve doğru karar alma süreçleri için gerekli temel bilgi ve becerileri aktarmak olup; çevre odaklı hareket stratejilerinin anlaşılması, beden eğitiminin sağlık üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi de beden eğitim ve spor programlarının üzerine durduğu temel başlıklar arasındadır. Özünde te-mel hareket becerilerini geliştirmeyi ve FA ve spora dair olumlu bilgi sahibi ola-rak olumlu tutum yaratmayı ifade eden FOY, bu haliyle çocuk ve ergen gelişimi ile beden eğitimi programlarının birincil amacını teşkil etmektedir.

CHAPTER 5


Alandaki ilk tanımlardan birini yapan Morrison, FOYù; “ifade yönlü hareket-lerde yaratıcı, hayalperest ve net; faydacı hareketlerde yetkin ve etkin; nesnel hareketlerde ise özgün, becerikli ve yetenekli olma yönünde bir beceri” olarak tanımlanmaktadır. Morrisonù takiben ilgili yazında FOYà dair pek çok tanım yapıldığı görülmektedir. Örneğin Whiteheadà göre FOY; bireyin motivasyonu, özgüveni, fiziksel yetkinlikleri, bilgi ve deneyimleri doğrultusunda belirli FA`le-re katılarak bu FA`leri hayatının bir paçası haline getirmesini ifade etmektedir. Diğer bir deyiş ile fiziksel olarak okuryazar olan birey, yaptığı hareketlerin doğa-sına dair bilgi ve deneyim sahibi olup belirli bir düzeye dek bu hareketleri yöne-tebilmekte; çevreyle olan fiziksel etkileşimlerinde bu bilgi ve deneyimlerinden faydalanmaktadır.

FOY, bireyleri değişken ve zorlu çevre koşullarında hareketlerini nasıl yöne-tecekleri; kıvraklık, denge, koordinasyon ve hızlarını nasıl koruyacakları ko-nusunda eğitmektedir. FOY; sağlıklı aktif yaşama ve fiziksel rekreasyon faaliyet fırsatlarının geliştirilmesine ilişkin özellikler, nitelikler, davranışlar, farkındalık, bilgi ve anlayışın temelini oluşturmaktadır. Buna ilaveten Corbin de FOYùn elit sporlar, rekreatif aktiviteler, kamu sağlığı ve beden eğitiminin temelini oluştur-duğu gerçeğini gündeme getirmektedir. Penney ve Chandler, beden eğitiminin sadece belirli FA’leri öğretmekle sınırlı olmadığını; FA`ler yoluyla belirli beceri ve yetkinliklerin kazandırılmasını da içerdiğini ifade etmektedir.


FOY aslında bireylerin FA’lerini yaşamları boyunca tatmin edici bir düzeyde de-vam ettirmek üzere geliştirdikleri motivasyon, güven, fiziksel beceri ve yetkinlik, bilgi ve anlayışın tümünü içeren kapsamlı bir terimdir. FOY; FA kavramını formal eğitim kapsamında okullarda verilen beden eğitimi dersleri ve okul dışı spor akti-vitelerinden öte fiziksel yetenekler ile çok da ilintili olmayan geniş bir yelpazede ele almaktadır. FOY, yeni pedagoji ve düşünme modellerinin benimsenmesi yoluy-la, daha geniş bir insan kitlesi için daha olası fiziksel yeterlilik ve FA modelleri vaat etmekte; herkesi fiziksel faaliyetlere katılma yönünde motive etmektedir.

FOY KAVRAMININ GELİŞİMİBu bölümde FOY kavramının ortaya çıkışını tetikleyen üç temel unsurdan

bahsedilecektir. Birinci olarak erken çocukluk döneminde hareket gelişiminin öneminin unutulmaya başlanması, FOY kavramının gelişiminin altında yatan te-mel bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Formal eğitimin ilk yıllarında (ana-okulu, ilkokul gibi...) ağırlıklı olarak dil, aritmetik ve sosyal becerilerin gelişimi üzerine odaklanılmaktadır. Oysa ihmal edilen hareket gelişimi “Sağlıklı kafa sağ-lıklı vücutta bulunur” esasıyla çocuk gelişiminin temelini oluşturmaktadır. Bu açıdan günümüzde aynen bilişsel gelişim gibi, hareket gelişiminin temel önemini destekleyen çok sayıda ampirik araştırmaya rastlanmaktadır.

İkincisi, özellikle gelişmiş ülkelerde, insanoğlunun yaşam tarzının gitgide FA’den uzaklaştığı yadsınamaz bir gerçektir. FA’de bir azalma, maalesef obezite ile birlikte fiziksel ve mental sağlık sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Geçmişte FA’nin sadece gençler için en uygun olduğu görüşü hâkim iken; güncel çalışmalar bunun hiç de böyle olmadığını ve FA’ye katılımın devam etmesinin ye-tişkinler için -yaşlı yetişkin nüfus da dâhil olmak üzere- önemli faydaları olabile-ceğini göstermektedir.

Üçüncü ve son olarak ise, Kanada, İngiltere ve Avusturalya dâhil olmak üzere birçok gelişmiş ülkede, formal eğitimdeki beden eğitimi ders ve programlarının, sadece fiziksel becerileri yüksek öğrencilere odaklanmasından duyulan genel bir rahatsızlığın mevcudiyetidir. Çünkü fiziksel performansları ve sportif başarıları


yüksek öğrenciler üzerine böylesi bir odaklanma, diğerlerinin ihmali sonucunu doğurmaktadır. Beden eğitimi dersi ve FA’lere katılımın, performans ve başarı kadar değerli olduğu görüşü, eğitim kapsamında geçerliliğini yitirmekte idi. Bu-nun sonucu olarak, yetenekli olmayanlar hayal kırıklığına uğrayarak çoğu zaman beden eğitimi dersi ve diğer FA’lere katılmama fırsatlarını kollamaktadırlar. Oysa FOY, FA’nin -sadece bu alanda yetenekliler değil- herkes için değerli olduğu görü-şünü savunmaktadır. Bu nedenle, beden eğitimi konusunda önceliklerini gözden geçirilmesi ve yeni bir bakış açısı benimsenmesi ihtiyacı karşımıza çıkmaktadır.

NEDEN FOY TERİMİ? FOY kavramının gelişimi, yaygınlaşması ve farklı alanlardan akademisyen,

eğitmen, araştırmacı ve yönetici için popüler bir başlık haline gelmesi; FA alanın-da ek bir kavram geliştirme ihtiyacının ortaya çıktığı son on yıllık zaman dilimine dayanmaktadır. Nitekim teknolojinin yaygınlaşması ile fiziksel güce duyulan ih-tiyaç azalmaktadır. Bu hareketsiz veya az hareketli yaşam insanın sosyal hayatını ve sağlığı etkilemektedir. Özellikle okul çağındaki çocuklar; fiziksel hareket ol-maksızın bilgisayar başında evde ve ya ellerinde teknolojik cihazlar ile yetişmek-tedir. Bu nedenle çocuklarda obezite olma olasılığı gitgide yükselmektedir. Bu ko-şullarda ilköğretimde hatta anaokulunda bile beden eğitimi ve spor kapsamında bir adım atılması gerekmektedir.


Beden eğitimi ve spor alanında kullanılan geleneksel terminolojinin bir sonu-cu olarak, bu fiziksel potansiyeli tasvir eden ifadeler; ağırlıklı olarak okul çağın-daki çocuklara, gençlere ve özel yetenekleri olanlara odaklanmakta, aslında her bireyin belirli fiziksel yeteneklerle donatılmış olma ihtimali göz ardı edilmek-tedir. Gerçekten de, “başarılı sporcu” veya “fiziksel olarak eğitilmiş” ifadelerin-deki düzeye ulaşabilmenin kendine has bir kısım koşulları mevcuttur. Belli bir yaş veya aşamada elde edemedikleri takdirde, birey bu düzeye erişemeyecektir. Kısacası, fiziksel yeteneklerimize dair kullanılan çoğu terim; gençlere veya belirli spor dallarında uzmanlaşmış olan bireyleri referans noktası olarak aldığından; elitist bir yaklaşımı yani ayrımcılığı bünyesinde barındırmaktadır.

Tam aksine FOY ise herkesin geliştirebileceği bir yetenektir. Yaşı veya fizik-sel dayanağı ne olursa olsun her bireye hitap edebilecek evrensel bir kavramdır. FOY; sadece fiziksel anlamda ekstra yetenekli olanların değil, her bireyin ken-di imkanlarına uygun olarak, FA’lerini yaşam boyu sürdürebilme yönünde sahip oldukları ve kullandıkları motivasyon, güven, fiziksel yeterlilik, bilgi ve anlayış bütünüdür. Buradaki okuryazarlık tabiri, FOY`un toplumun geneline hitap etmesi nedeniyle kullanılmaktadır.


ÇOCUKLAR VE GENÇLER İÇİN BEDEN EĞİTİMİNDE FOYFarklı ülkeler ve disiplinlerden uzmanlar, FOY uygulanmalarının yaygınlaş-

masının gerekliliğinin altını çizmektedir. İngiltere ve Kanada gibi ülkelerde, çok yönlü FOY uygulamalarının varlığı dikkatleri çekmektedir. FOY; beden eğitimi, FA ve spor alanlarında önemli bir konu haline gelmekte ve bu alanda yaygın ola-rak kullanılmakta olduğu görülmektedir (Giblin vd., 2014). Bu bakış açısı FOY’u insan varlığını ve FA`ler aracılığı ile insanoğlunun yaşam kalitesini artırmasının önemli bir unsuru olarak görmektedir. Bu sav doğrultusunda İngiltere, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda son zamanlarda FOY aracılığıyla FA’lere katılımı ve performansı artırmak için eğitim, toplum ve halk sağlığı ortamlarında büyük çap-lı girişimlere öncülük etmiştir. Bu konuda başı çekmekte olan Kanada`da Eğitim Bakanlığı, FOY’un, Sağlık ve Beden Eğitimi kalitesinin artırılmasında ve obezite ile mücadelede önemini fark ederek, FOY`u hem okul öncesi eğitim programları-nın hem de formal eğitimin bir parçası haline getirmek yönünde gerekli adımları atmakta; 2010 yılında Kanada, FOY’u da içeren yenilenmiş bir ilköğretim “Sağlık ve Beden Eğitimi” müfredatı yürürlüğe sokmaktadır. 2013 yılına gelindiğinde ise Avustralya`nın, FA’yi teşvik eden programlar geliştirmek ve uygulamak için 200 milyon A$ yatırım yapmış olduğu görülmektedir. Avustralya’da nüfusun FA’sinin iyileştirilmesinden kaynaklanan sağlık hizmetleri için gelecekteki tasarrufların, 13,8 milyar A$’a eşit olduğu tahmin edilmektedir.

BM Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu; kaliteli bir beden eğitiminin, okul müfredatının temel bir parçası olduğunu ve hem öğrenciler hem de bu öğren-cilerin eğitiminden sorumlu olan karar vericiler için hayati derecede önem ta-şıdığı yönünde beyanda bulunmaktadır. Özellikle obezitenin çocuklar arasında bile yaygınlaştığı; fiziksel hareketlerin gitgide kısıtlandığı modern dünyada FOY; beden eğitiminde belki de daha ilköğretim öncesi düzeyde verilmesi gereken bir eğitim türüdür.

Eğitim müfredatlarında FOY, öğrencilerde FA’ye daha bütünsel bir anlayış, tu-tum ve yaklaşım geliştirmeyi amaçlamaktadır. Aslında çocuklar, dünyaya geldik-leri andan itibaren yeni şeyleri keşfetmek ve deneyimlemek için doğal bir istek duymaktadır. En küçük çocuk için öğrenme, ebeveynlerinin çocuğu yakın çevre-ye tanıtmasıyla oyun yoluyla gerçekleşir. 3 yaşına geldiklerinde çocukların yeni şeyleri keşfetme ve deneyimleme konusundaki istekleri devam eder, bu konuda


ebeveynler ve diğer yetişkinler dünyayı kendi evlerinin dışında da keşfetmeleri-ne rehberlik etmelidir. Bu, çocuğun vücudunu, fiziksel gelişimini, kelime kullanı-mını veya kelime dağarcığını, toplum kurallarını ve genişletilmiş ortamı yansıtan temel kavramları öğretmeyi içerir.

FOY, matematik veya dil okuryazarlığına benzer ilkeler üzerine kuruludur. Çocuklar, FOY`u çok çeşitli kaynaklardan bizzat deneyimleyerek öğrenmelidir. Nitekim eğitim literatüründe çocuklukta edinilen davranışların, genellikle yetiş-kin yaşlarda da sürdüğünü gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Bu nedenle daha çocukluk ve gençlik döneminde FOY`u edinen bireylerin FA’ye hayat boyu katılı-mı benimseyecekleri, daha sağlıklı bir yaşam sürecekleri beklenmektedir. Beden eğitiminin bir unsuru olarak FOY; “çok çeşitli ortamlarda çok çeşitli fiziksel etkin-liklerde yetkinlik ve güven ile hareket etme yeteneği” olarak kavramsallaştırıl-maktadır. Kıvraklık, denge, koordinasyon ve hız olmak üzere dört temel alanda hareket becerileri FOY bünyesinde öğrencilere kazandırılmaktadır (Giblin vd., 2014). Mevcut beden eğitimi program ve müfredatlarında çocuklar ve gençler için FOY kapsamında üstünde durulması gereken dört temel hareket sorusu ve doğal hareket kavramları aşağıda yer almaktadır:

1. Vücut Ne Yapabilir?Beden farkındalığı: Çeşitli vücut bölümlerinin isimlerini ve yerlerini bilmek

ve vücudun hareket olasılıklarını keşfetmek.

Beden imgesi: İnsan bedenine dair daha gerçekçi bir anlayış. Farklı boyut ilişkileri, hareket olasılıkları ve fiziksel ekstremite algısı daha iyi anlaşıldıktan sonra vücut imajı elde edilir.


Vücut yönetimi: Çocuğun farkındalığı ve hareket kabiliyetleri, bedenini çe-şitli durumlarda idare etmeyi ve farklı vücut bölümlerinin büyük ve küçük motor hareketlerinden sorumlu olduğunu öğrenir.

2. Vücut Nasıl Hareket Eder?Mekansal farkındalık: Bir mekanda hareket etme bilinci ve yeteneği. Bu, çocu-

ğun vücudunun farklı pozisyonlarda ne kadar yer kapladığı, etrafında hareket eder-ken sabit cisimlerden nasıl kaçabileceği ve vücudunu farklı yüzeyler üzerine nasıl sığdıracağı ve nasıl hareket edeceği konusunda tecrübe edip anladığı zaman elde edilir.

Kendi (Öz) Alanı: Çocuğun tek başına olabileceği ve başka insanlara ya da nesnelere dokunamayacağı yerdeki alan.

Genel alan: Çocuğun ulaşabileceği alanın tamamı.Yön: Çocuğun vücut veya vücut kısımlarının hareket ettiği çizgi hakkındaki

farkındalığı: yan, sol, sağ, yukarı, aşağı, ileri, geri, çapraz.Mesafe (Menzil): Çocuğun vücut ile ilgili nesnelerin mesafesine ilişkin far-

kındalığı: yakın veya uzak, dar veya geniş, uzun veya kısa, yukarıda veya aşağıda.Seviye: Çocuğun yatay düzlemlerde çeşitli seviyelerde hareket edebilme ve

bunun farkındalığı: düşük, orta, yüksek.Yol: Çocuğun vücudun alanda hareket etmesi için izlediği rotanın farkındalığı:

çapraz, düz, bükülmüş, açısal, zikzak, kavisli ve dairesel.

3. Vücut Nasıl Hareket Eder?Hız ve zaman: Çocuğun bedenin tamamını veya bir kısmını hızlı ya da yavaş ha-

reket ettirme yeteneği. Bu hareket hız ile ilişkilidir: hızlı veya yavaş, ani veya sürekli.Kuvvet: Çocuğun farklı derecelerde kas gerginliğini ve gücünü daha verimli

ve etkileyici bir hareket için kullanma yeteneği. Bu hareket, çaba, ağırlık ve enerji ile ilişkilidir: güçlü veya zayıf, ağır veya hafif, sert veya yumuşak, kaba veya nazik.

Akış: Çocuğun hareketleri sıralı olarak bağlama yeteneği. Serbest akış, kont-rolsüz harekettir. Bağlanan akış, kontrol edilebilen, sınırlanabilen veya anlık ola-rak durdurabilen harekettir.


4. Vücut Kiminle veya Neyle Hareket Edebilir?İnsanlarla İlişkiler: Başkalarıyla ilişki kurma bilinci ve yeteneği: Bir ortakla,

küçük bir grupla veya tüm sınıfla etkileşim. Örnek ilişkiler, buluşma ve ayrıştır-ma, yükselme ve batma, geçiş ve bağlama arasında yan yana, öndeki, takip eden, çevreleyen, yansıtma ve eşleme, uyumsuzluk ve karşıtlık içerir.

Nesnelerle ilişkiler: Bir cisme veya bir ekipmana göre hareket etme ve bu-nun farkında olma becerisi. Örnek, ard arda ve önden, aralarında, yan yana, altta ve altta, yakın ve uzak, arada ve arasındadır

Bu dört sorudan yola çıkılarak özellikle 3-8 yaş arası çocuk eğitiminde; FA ve FOY kapsamında ciddi artılar sağlanabilir FOY, çocuk ve gençlerin zengin bir yelpazedeki rekreatif faaliyetleri ve spor branşlarını tanıyarak hareket ihtiyaç-larını, hangi aktivite ve spor branşına ilgisinin ve yatkınlığının olduğunu belir-lenmesine katkı sağlayacaktır. Koşma, atlama, yüzme, kayma ve bisiklete binme gibi beceriler FOY kapsamında öğrencilere kazandırılmaktadır. Objeleri atma ve tutmaya dayalı tenis, masa tenisi ve jokey gibi spor becerileri için de gereklidir. FOY`a sahip bir öğrenci, temel hareket becerileri ile birlikte kendi fiziksel yetkin-liklerinin de farkında olduğundan özgüven düzeyi de yüksek olacaktır.

SONUÇ

Hem sağlıklı bir toplumun gelişimi hem de sporcu eğitimi erken yaşta başla-makta, yetenekler erken yaşta keşfedilmektedir. Toplum olarak özsaygı düzeyi-miz ne? Gençlerimiz çocuklarımız ne kadar fit ve sağlıklı? Yaşlılarımız evde mi yatıyor yksa Batı ülkelerindeki yaşıtları gibi dünyay mı geziyor? Olimpiyatlarda dünya çapında sporcumuz ne kadar az? Neden başarı sağlayamıyoruz? Sorularını cevap bulabilmek için eğitim sistemimizi de gözden geçirmemiz gerekiyor olabi-lir. Örneğin, üniversitelerdeki sınıf öğretmenliği müfredatında; URAP verilerine


göre, Üniversitelerimizin 2017 yılı genel sıralamalarındaki durumuna baktığı-mızda ilk 10 içerisinde olan İstanbul Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Gazi Üniversitesi eğitim programları modülleri içerisinde FOY`un yer almadığı görülmektedir. İstanbul Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Anka-ra Üniversitesi ve Gazi Üniversitesinde sınıf öğretmenliği müfredatında yalnızca “Beden Eğitimi ve Spor Kültürü” ve “Beden Eğitimi ve Oyun Öğretimi” dersleri mevcuttur. Bu eksikliğin giderilmesi için İlköğretim programlarında hatta ana-okulu eğitim programlarında bile “FOY” dersinin müfredata konması önemli olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, ders müfredatına konulacak olan FOY dersini verebilecek akademisyen, antrenör sayısı yok denecek kadar azdır. Üniversite bünyesinde ders olarak işlenmesi ileriki dönemlerde spor ve egzersize kavram-larına önemli katkılar sağlaması beklenmektedir.

KAYNAKLAR1. Allan, V., Turnnidge, J., & Côté, J. (2017). Evaluating Approaches to Physical Literacy

Through the Lens of Positive Youth Development.Quest, 1-16.2. Başoğlu U.D (2017), Fiziksel Okuryazarlığın Beden Eğitimi ve Rekreasyon Açısından

Önemi”, Dünya Spor Bilimleri Araştirmalari Kongresi, İstanbul. 3. Canadian Sport Centres (2010), Developing Physical Literacy A Guide For Parents Of

Children Ages 0 to 12.4. Clements,R.L., Schneider,S.L. (2017), Moving With Words & Actions Physical Literacy

for Preschool and Primary Children, Human Kinetics5. Corbin, C. B. (2016). Implications of physical literacy for research and practice: A

Commentary. Research quarterly for exercise and sport, 87(1), 14-27.6. Drummy, C.; Breslin, G.; Davison, G.W.; McKee, D.; Murphy, M.H. (2014). Correlates of

Pedometer determined physical activity in 4-5 year old children. Journal of Sport and Health Research. 6(1):75-86.

7. Gabbani, F. (2001). Physical education-physical literacy kinesthetic intelligence. Physical & Health Education Journal, 67(1), 2.

8. Giblin, Susan, Dave Collins, and Chris Button. (2014). Physical literacy: importance, assessment and future directions. Sports Medicine 44.9: 1177-1184.

9. Hastie, P.A., Wallhead, T.L. (2015), Operationalizing physical literacy through sport education. Journal of Sport and Health Science, 4, 132-138.

10. Haydn-Davies, D. (2005). How does the concept of Physical Literacy relate to what is and what could be the practice of Physical Education? British Journal of Teaching Physical Education, 36(3), 45-48.

11. Lochbaum, M., Gottardy, J. (2015), A meta-analytic review of the approach-avoidance achievement goals and performance relationships in the sport psychology literature. Journal of Sport and Health Science, 4, 164-173

12. Longmuir, P.E. and Tremblay M.S. (2016), Top 10 Research Questions Related to Physical Literacy. Research Quarterly For Exercise and Sport , VOL. 87, NO. 1, 28–35.

13. Mandigo, J. L., & Holt, N. L. (2004). Reading the game. Introducing the notion of games literacy. Physical and Health Education Journal, 70(3), 4-10.

14. Mandigo, J., Francis, N., & Lodewyk, K. (2007). Physical literacy concept paper. Canadian Sport for Life.


15. Penney, D., Chandler, T. (2000). Physical education: What future (s)?. Sport, Education and Society, 5(1), 71-87.

16. Roetert, E.P., Jefferies, S.C. (2014), Embracing Physical Literacy. JOPERD, Volume 85 Number 8, 38-40.

17. Roetert, E.P., MacDonald, L.C. (2015), Unpacking the physical literacy concept for K-12 physical education: What should we expect the learner to master?, Journal of Sport and Health Science, 4, 108-112.

18. Silverman, S., Mercier, K. (2015), Teaching for physical literacy: Implications to instructional design and PETE. Journal of Sport and Health Science, 4, 150-155.

19. Sum RKW, Ha ASC, Cheng CF, Chung PK, Yiu KTC, Kuo CC, et al. (2016) Construction and Validation of a Perceived Physical Literacy Instrument for Physical Education Teachers. PLoS ONE 11(5): e0155610. doi:10.1371/journal.pone.0155610

20. The Aspen Institute Reports (2015), Physical Literacy: A Global Environmental Scan, 21. Tremblay, M., Llyod, M. (2010), Physical Literacy Measurement The Missing Piece.

Physical & Health Education Journal;; 76(1): 13-25.22. Tristani, L.K. (2014), Physical Literacy: From Theory to Practice Exploring

Experiences of New Health And Physical Education Teachers. Thesis Submitted to The Faculty of Graduate Studies in Partial Fulfıllment of The Requirements for The Degree of Masters of Science Graduate Program in Kinesiology and Health Science York University Toronto, Ontario.

23. Whitehead, M. (2001). The concept of physical literacy. European Journal of Physical Education, 6, 127-138.

CHAPTER 1

Oktay ÇOBANBozok Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

CHAPTER 2

Sinem HAZIR AYTARBaşkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Spor Bilimleri Bölümü, Ankara, Türkiye

Caner AÇIKADALefke Avrupa Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Lefke, KKTC

CHAPTER 3

Türker BIYIKLI Dr.Türker BIYIKLI, Türkiye’de performans arttırma alanında çalışmakta olup,aynı zamanda uluslararası platformda birçok organizasyonda eğitmenlik yaptı.15 seneyi aşkın tecrübesi içinde Türkiye’nin önde gelen kulüplerinde görev almıştır. Çeşitli spor yaralanmalarının rehab. sırasında performans koruması konusunda da gerekli donanımı sunmaktadır. Halen Nişantaşı Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Antrenörlük Eğitimi bölüm başkanlığı görevini yürütmektedir. Avrupa’nın en büyük ölçekli spor işletmeleri olan Uluslararası KOZA WOS’un yönetim kurulu üyesidir ve aynı zamanda Ümit Milli Futbol takımı performans koçudur.

CHAPTER 4

Türker BIYIKLI Bkz. Chapter 3

CHAPTER 5

Umut Davut BAŞOĞLUDr.Öğr.Üyesi Umut Davut BAŞOĞLU; sırasıyla 1999 Ege Üniversitesi BESYO, 2004 Beykent Üniversitesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi Yüksek Lisans, 2006 Marmara Üniversitesi Spor Yönetimi Yüksek Lisans ve 2011 Marmara Üniversitesi Spor Yönetimi Doktora mezunudur. 2001-2012 KKK’da Öğretmen Subay, 2013-2014 Düzce Üniversitesi Yrd.Doç.Dr., halen Nişantaşı Üniversitesi BESYO kurucu müdürü Dr.Öğr.Üyesi olarak görev yapmaktadır.

spor bilimleri alaninda akademik Çalismalar · futbolda sürat oldukça komplex olabilmektedir....

Documents