SPOR ANATOMİSİ SPOR ANATOMİSİ İnsan vücudu ile tanışmaİnsan vücudu ile tanışma

Doç.Dr.Doç.Dr.MitatMitat KOZKOZ

Ders İçeriğiDers İçeriği

�� Anatomiye Giriş (1 saat)Anatomiye Giriş (1 saat)�� Hücre: Hücre yapısı ve tipleriHücre: Hücre yapısı ve tipleri�� Doku: Doku tipleri ve işlevleriDoku: Doku tipleri ve işlevleri�� Organlar ve Organ Sistemleri: Yerleşim bölgeleri ve işlevleriOrganlar ve Organ Sistemleri: Yerleşim bölgeleri ve işlevleri

�� Hareket Sistemi (3 saat)Hareket Sistemi (3 saat)�� Kemik yapısı ve kemik tipleriKemik yapısı ve kemik tipleri�� Anatomik düzlemler ve eklemelerAnatomik düzlemler ve eklemeler�� Eklem yapısı ve hareketleriEklem yapısı ve hareketleri�� BağlarBağlar�� Kaslar ve kas tipleri: Kaslar ve kas tipleri:

�� İskelet kasının yapısıİskelet kasının yapısı�� Kasılma tipleriKasılma tipleri�� Kasların kasılma rolleriKasların kasılma rolleri

Anatomi ?Anatomi ?

�� Anatomi; Anatomi;

Vücudun normal şeklini; yapısını,organları Vücudun normal şeklini; yapısını,organları ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır, ilişkileri inceleyen bilim dalıdır,

�� İİnsan nsan vücudunun vücudunun organizasyonu organizasyonu 6 kademede 6 kademede incelenebilir.incelenebilir.

1-Kimyasal

2-Hücresel

3-Doku

4-Organ

5-Sistem

6-Organizma

Kimyasal Düzeydeki Kimyasal Düzeydeki OrganizasyonOrganizasyon

�� En basit düzeyde gerçekleşen En basit düzeyde gerçekleşen düzenlemedir.düzenlemedir.

�� Kimyasal organizasyon;Kimyasal organizasyon;�� atomik, atomik,

�� elementerelementer ve ve

�� moleküler düzeyde gerçekleşir.moleküler düzeyde gerçekleşir.

AtomAtom

�� Bir atom, bir kimyasal elementin Bir atom, bir kimyasal elementin karakteristik özelliğini taşıyan en küçük karakteristik özelliğini taşıyan en küçük parçasıdır. parçasıdır.

�� Proton (+), elektron (Proton (+), elektron (--) ve nötronlardan ) ve nötronlardan (0) oluşur. (0) oluşur.

ElementElement

�� Bütün maddeler; demir, kalsiyum ya da Bütün maddeler; demir, kalsiyum ya da oksijen gibi saf kimyasal maddeler, oksijen gibi saf kimyasal maddeler, kimyasal elementlerden oluşur. kimyasal elementlerden oluşur.

�� Bir element kimyasal olarak daha küçük Bir element kimyasal olarak daha küçük parçalara ayrılamayan maddedir. parçalara ayrılamayan maddedir.

�� İnsan vücudu da elementlerden İnsan vücudu da elementlerden oluşmuştur.oluşmuştur.

Vücudu oluşturan elementlerVücudu oluşturan elementler

�� Vücudun yaklaşık % 98'i Vücudun yaklaşık % 98'i �� oksijen, oksijen,

�� karbon,karbon,

�� hidrojen, hidrojen,

�� nitrojen, nitrojen,

�� kalsiyum ve kalsiyum ve

�� fosfor olmak üzere sadece altı elementten fosfor olmak üzere sadece altı elementten meydana gelmiştir. meydana gelmiştir.

MolekülMolekül--BileşikBileşik

�� Farklı çeşitlerde element atomlarının Farklı çeşitlerde element atomlarının kimyasal olarak bileşimi (bir araya kimyasal olarak bileşimi (bir araya gelmesi) molekülleri oluşturur. gelmesi) molekülleri oluşturur.

�� Örneğin su, bir oksijen atomu ile, iki Örneğin su, bir oksijen atomu ile, iki hidrojen atomunun kimyasal bileşiminden hidrojen atomunun kimyasal bileşiminden oluşan kimyasal bir bileşendir. oluşan kimyasal bir bileşendir.

VÜCUT ORGANİK VE İNORGANİK VÜCUT ORGANİK VE İNORGANİK BİLEŞENLERDEN OLUŞURBİLEŞENLERDEN OLUŞUR

�� Kimyasal bileşimler iki geniş grupta Kimyasal bileşimler iki geniş grupta toplanabilirtoplanabilir

�� Organik ve inorganik Organik ve inorganik

İİnorganik bileşenlernorganik bileşenler

�� Küçük ve basit bileşenlerdir. Küçük ve basit bileşenlerdir. �� Örn: su, tuz, hidroklorik asit gibi basit asitler Örn: su, tuz, hidroklorik asit gibi basit asitler ve amonyak gibi basit bazlar. ve amonyak gibi basit bazlar.

�� Bu maddelere, su ve elektrolit dengesinin Bu maddelere, su ve elektrolit dengesinin kurulması, hücre zarından dışarı maddelerin kurulması, hücre zarından dışarı maddelerin taşınması gibi birçok hücre faaliyeti için taşınması gibi birçok hücre faaliyeti için gereksinim duyulur. gereksinim duyulur.

Organik bileşenlerOrganik bileşenler

�� Karbon içeren geniş, karmaşık bileşenlerdir. Karbon içeren geniş, karmaşık bileşenlerdir.

�� Onlar vücudun kimyasal yapı taşlarıdır ve vücut Onlar vücudun kimyasal yapı taşlarıdır ve vücut faaliyetleri için gereken enerjiyi sağlayan yakıt faaliyetleri için gereken enerjiyi sağlayan yakıt molekülleri olarak da hizmet ederler. molekülleri olarak da hizmet ederler.

�� Organik bileşenler, ayrıca yaşam için gerekli olan Organik bileşenler, ayrıca yaşam için gerekli olan binlerce kimyasal reaksiyona katılır ve onları binlerce kimyasal reaksiyona katılır ve onları düzenlerler.düzenlerler.

Vücutta Vücutta 4 4 önemliönemli organikorganik bileşenbileşengrubugrubu vardırvardır

�� karbonhidratlarkarbonhidratlar, ,

�� lipidlerlipidler, ,

�� proteinlerproteinler veve

�� nükleiknükleik asitlerdirasitlerdir. .

Hücresel organizasyonHücresel organizasyon

�� Kimyasal düzeyin üzerinde, bir sonraki Kimyasal düzeyin üzerinde, bir sonraki organizasyon düzeyi hücresel düzeydir. organizasyon düzeyi hücresel düzeydir.

�� Canlılarda, atomlar ve moleküller belirli yollarla Canlılarda, atomlar ve moleküller belirli yollarla bağlantı kurarak, vücudu inşa eden hücreleri bağlantı kurarak, vücudu inşa eden hücreleri oluştururlar. oluştururlar.

�� İnsan vücudu, kan hücreleri ve kas hücreleri gibi İnsan vücudu, kan hücreleri ve kas hücreleri gibi çeşitli tiplerde yaklaşık 100 trilyon hücreden çeşitli tiplerde yaklaşık 100 trilyon hücreden oluşur. oluşur.

�� Hücreler, fonksiyonlarına göre çeşitli şekil ve Hücreler, fonksiyonlarına göre çeşitli şekil ve hacimde olmalarına rağmen çoğu sadece hacimde olmalarına rağmen çoğu sadece mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür. mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür.

Hücreler 3 bölümde incelenebilirHücreler 3 bölümde incelenebilir

�� Hücre zarıHücre zarı

�� SitoplazmaSitoplazma

�� Çekirdek Çekirdek

Hücre zarıHücre zarı

�� Her Her birbir hücrehücre, , inceince birbir zarlazarla; ; plazmaplazmamembranımembranı ((plasmaplasma membranemembrane) ya da ) ya da kısacakısaca hücrehücre zarızarı ileile çevrilidirçevrilidir. .

�� HücreHücre zarızarı; ; �� hücreyihücreyi korurkorur veve maddelerinmaddelerin hücrehücre içineiçinegirişlerinigirişlerini ya da ya da hücrehücre dışınadışına çıkışlarınıçıkışlarınıdüzenlerdüzenler..

�� diğerdiğer hücrelerhücreler veve organellerleorganellerle bağlantıbağlantı kurarkurar..

Seçici geçirgenlikSeçici geçirgenlik

��Hücre zarı kompleks seçici Hücre zarı kompleks seçici geçirgen bir yapıya sahiptir, geçirgen bir yapıya sahiptir,

��Bazı maddelerin hücreye giriş Bazı maddelerin hücreye giriş çıkışına izin verirken bazılarına çıkışına izin verirken bazılarına izin vermez. izin vermez.

Hücre zarının yapısı;Hücre zarının yapısı;

�� 1972 yılında hücre zarının yapısıyla 1972 yılında hücre zarının yapısıyla ilgili olarak sıvı mozaik modeli ilgili olarak sıvı mozaik modeli tanımlanmıştır. tanımlanmıştır.

�� Bu modele göre hücre zarı başlıca Bu modele göre hücre zarı başlıca protein ve protein ve fosfolipitlerdenfosfolipitlerden oluşmuş çift oluşmuş çift katlı bir sıvıdır. katlı bir sıvıdır.

Sitoplazma Sitoplazma

�� HücreninHücrenin içiniiçini tamamentamamen doldurandolduranjelejele benzeyenbenzeyen maddemadde sitoplazmasitoplazma((cytoplasmacytoplasma) ) olarakolarak adlandırılıradlandırılır..

�� HücreninHücrenin ihtiyacıihtiyacı olanolan birbir çokçokmaddemadde ve ve organellerorganeller sitoplazmasitoplazmaiçindeiçinde bulunurbulunur. .

Hücre Hücre OrganelleriOrganelleri

OrganelOrganel

�� HücreHücre içineiçine tamamentamamen dağılmışdağılmış, , uzmanlaşmışuzmanlaşmış((özelleşmişözelleşmiş) ) organellerorganeller hücreninhücrenin solunumundansolunumundan, , boşaltımındanboşaltımından, , metabolizmasındanmetabolizmasından sorumludursorumluduryaniyani bubu organellerinorganellerin özelözel görevlerigörevleri vardırvardır. .

�� BunlarBunlar (hücrenin (hücrenin organelleriorganelleri))�� endoplazmikendoplazmik retikulumretikulum, ,

�� ribozomribozom, ,

�� golgigolgi aygıtıaygıtı, ,

�� mitokondrimitokondri

�� lliizozomzozom

EndoplazmikEndoplazmik RetikulumRetikulum::

�� EndoplazmikEndoplazmik retikulumretikulum ((EndoplasmicEndoplasmicreti-culumreti-culum--ERER) ) birbir kanalcıklarkanalcıklar sistemidirsistemidir vevebirbir çokçok hücreninhücrenin sitoplazmasınasitoplazmasına tamamentamamenyayılmıştıryayılmıştır..

�� ER ER birbir anlamdaanlamda hücreninhücrenin birbir parçasındanparçasından, , diğerdiğer birbir parçasınaparçasına maddelerinmaddelerin taşındığıtaşındığı birbirtüneltünel sistemisistemi gibidirgibidir. .

�� BuBu kanalcıklarkanalcıklar sayesindesayesinde hücreninhücrenin uzakuzaknoktalarınoktaları da da birbirleribirbirleri ileile temastemas etmişetmiş olurolur. .

�� İİkiki tiptip ER ER vardırvardır; ; DüzDüz tiptip veve granüllügranüllü tiptip. .

�� GranüllüGranüllü ER ER unun dış dış duvarındaduvarında ribozomribozom((ribosomeribosome) ) adıadı verilenverilen organellerorganeller vardırvardır. .

�� RibozomlarRibozomlar, , proteinlerinproteinlerin üretildiğiüretildiği birbirfabrikafabrika olarakolarak işlevişlev görürlergörürler..

GolgiGolgi CihazıCihazı::

�� GolgiGolgi cihazıcihazı ((golgigolgi complexcomplex) ) tabağatabağabenzeyenbenzeyen membranmembran katlarınınkatlarının, , tabakatabakatabakatabaka üstüst üsteüste gelmesiylegelmesiyle oluşmuşturoluşmuştur. .

�� BirBir anlamdaanlamda görünüşügörünüşü üstüst üsteüste dizilmişdizilmişgözlemelerigözlemeleri andırırandırır. .

�� BuBu organellerorganeller proteinleriproteinleri işleyenişleyen vevepaketleyenpaketleyen atelyeleratelyeler olarakolarak çalışırlarçalışırlar. .

�� GolgiGolgi cihazınıncihazının önemliönemli birbir görevigörevi de de lizozomlizozom ((lysosomelysosome) ) üretmektirüretmektir. .

LizozomLizozom::

�� BuBu küçükküçük keseciklerkesecikler bakteribakteri ya da ya da diğerdiğer yabancıyabancımaddelerimaddeleri yokyok edeneden güçlügüçlü sindirimsindirim enzimlerienzimleriiçerirleriçerirler. .

�� HücreHücre öldüğüöldüğü zamanzaman, , lizozomlarınlizozomların içindekiiçindekienzimlerenzimler sitoplazmasitoplazma içineiçine dağılırdağılır veve hhücreücre bubuenzimenzim tarafındantarafından kendikendi kendinikendini parçalarparçalar. .

�� BirBir organizmaorganizma öldüğüöldüğü zamanzaman hücrelerhücreler hızlahızlabozulurbozulur, , çünküçünkü yukarıdayukarıda anlatılananlatılan ""kendinikendini yokyoketmeetme" " sistemisistemi devreyedevreye girmiştirgirmiştir. .

�� Bazı Bazı dokudoku bozulmalarıbozulmaları veve yaşlanmayaşlanma sürecisürecimuhtemelenmuhtemelen lizozomlizozom enzimlerininenzimlerinin sızaraksızarak açığaaçığaçıkmasınaçıkmasına bağlıbağlı olabilirolabilir..

MitokondriMitokondri::

�� HücrelerHücreler mitokondrimitokondri ((mitochondriamitochondria) ) denilendenilen küçükküçük güçgüç kaynaklarıkaynakları içerirleriçerirler. .

�� MitokondrininMitokondrinin içindekiiçindeki yakıtyakıt moleküllerimolekülleriparçalanırparçalanır veve enerjienerji açığaaçığa çıkarçıkar. .

�� BuBu olayolay, , hücreyehücreye gelengelen besinbesin maddelerimaddeleri ileileoksijeninoksijenin birleşmesibirleşmesi sonucusonucu, , mitokondridemitokondrideenerjininenerjinin açığaaçığa çıkmasıçıkması ileile gerçekleşirgerçekleşir vevehücreselhücresel solunumsolunum olarakolarak adlandırılıradlandırılır. .

Nukleus (Nukleus (nucleusnucleus--çekirdekçekirdek):):

�� HücreninHücrenin merkezindemerkezinde bulunanbulunan, , büyükbüyükveve yuvarlakyuvarlak birbir organeldirorganeldir..

�� GöreviGörevi hücredehücrede enerjienerji meydanameydanagetirengetiren reaksiyonlarıreaksiyonları düzenlemekdüzenlemek, , hücrehücre içiiçi olaylarıolayları idareidare etmeketmek vevebölünerekbölünerek çoğalmayıçoğalmayı sağlamaktırsağlamaktır. .

DDOKUOKUSAL ORGANİZASYONSAL ORGANİZASYON

�� DokularDokular, , bazıbazı özelözel görevlerigörevleri üstlenmişüstlenmiş özelözelniteliklerinitelikleri olanolan hücrehücre topluluklarıdırtopluluklarıdır. .

�� BirBir dokudoku, , aynıaynı yöndeyönde farklılaşmışfarklılaşmış hücrelerinhücrelerinveve bunlarınbunların ürünlerininürünlerinin, , yaniyani aynıaynı tip tip hücrelerhücreler birleşerekbirleşerek dokularıdokuları meydanameydanagetirmişlerdirgetirmişlerdir. .

�� Bu Bu hücrelerhücreler arasındaarasında dada hücrelerhücreler arasıarasımaddemadde bulunurbulunur. .

�� DOKULAR VÜCUDUN YAPI TAŞLARIDIRDOKULAR VÜCUDUN YAPI TAŞLARIDIR

VücuttaVücutta başlıcabaşlıca dörtdört dokudoku tipi tipi vardırvardır::

1. 1. EpitelEpitel dokudoku (epithelium): (epithelium):

2. 2. BağBağ dokudoku (connective (connective dokudoku): ):

3. 3. KasKas dokudoku ::

4. 4. SinirSinir dokudoku::

EpitelEpitel dokudoku (epithelium):(epithelium):

�� VücudunVücudun bütünbütün yüzeyiniyüzeyini kaplarkaplar, , bütünbütünboşluklarınboşlukların içiç yüzünüyüzünü örterörter, , bazıbazı epitelepiteldokulardokular, , salgısalgı bezlerinibezlerini oluşturmakoluşturmak üzereüzereözelleşmişlerdirözelleşmişlerdir..

�� EpitelEpitel dokunundokunun birbir çokçok işlevleriişlevleri vardırvardır. . �� KorumaKoruma fonksiyonufonksiyonu, , �� salgısalgı fonksiyonufonksiyonu, , �� emmeemme fonksiyonufonksiyonu�� duyuduyu fonksiyonudurfonksiyonudur..

BağBağ dokudoku (connective (connective dokudoku):):

�� VücudunVücudun organlarınıorganlarını korurkorur veve desteklerdestekler, , vücudunvücudunparçalarınıparçalarını birbirinebirbirine bağlarbağlar veve birbir aradaarada tutartutar..

�� BağBağ dokusunundokusunun anaana işleviişlevi vücudunvücudun diğerdiğerdokularınıdokularını birbirinebirbirine bağlamaktırbağlamaktır. .

�� BağBağ dokularıdokuları aynıaynı zamandazamanda vücuduvücudu veve onunonunyapılarınıyapılarını desteklerdestekler veve altındakialtındaki organlarıorganları korurkorur. .

�� NerNereedeysedeyse vücuttakivücuttaki her organ her organ bağbağ dokusundandokusundandestekleyicidestekleyici birbir iskeleteiskelete sahiptirsahiptir. .

Bağ dokusu tipleriBağ dokusu tipleri

�� BağBağ dokusunundokusunun bazıbazı temeltemel tipleritipleri: :

1. 1. GerçekGerçek bağbağ dokudoku, ,

2. 2. YağYağ (adipose) (adipose) dokudoku, ,

3. 3. KıkırdakKıkırdak dokudoku, ,

4. 4. KemikKemik dokudoku, ,

5. 5. KanKan, , lenfalenfa veve kankan hücrelerihücreleri üretenüretendokulardokular..

Bağ dokusu lifleriBağ dokusu lifleri

�� BağBağ dokusudokusu liflerininliflerinin 3 3 tipitipi vardırvardır, , �� kollagenkollagen ((collagencollagen) ) liflifller, er,

�� retikülerretiküler ((reticularreticular) ) liflifller er veve

�� elastikelastik ((elasticelastic) ) lilifflerdirlerdir. .

KollagenKollagen liflerlifler

–– Kollagen Kollagen liflifller, er, sayısısayısı ençokençok olanlardırolanlardır. .

–– Kollagen Kollagen liflifller er vücuttavücutta en en çokçok bulunanbulunanproteinprotein olanolan kollagenkollagen proteinleriproteinleri içeririçerir. .

–– Kollagen Kollagen çokçok dayanıklıdayanıklı birbir maddedirmaddedir vevekollagenkollagen liflifller er vücutvücut yapılarınayapılarına büyükbüyüksağlamlıksağlamlık verirverir..

KasKas dokudoku ::

�� VücuduVücudu veve onunonun parçalarınıparçalarını harekethareketettirmekettirmek içiniçin özelleşmiştirözelleşmiştir. . KasılmaKasılma vevegevşemegevşeme özelliğiözelliği gösterirgösterir..

�� KAS DOKUSU KASILMAK ÜZERE KAS DOKUSU KASILMAK ÜZERE ÖZELLEŞMİŞTİRÖZELLEŞMİŞTİR

�� KısaldıklarıKısaldıkları zamanzaman, , onlaraonlara bağlıbağlı vücutvücutparçasınıparçasını dada harekethareket ettirirlerettirirler. .

�� UzunUzun veve dardar olduklarıoldukları içiniçin kaskas hücrelerihücreleri kas kas liflerilifleri olarakolarak nitelenirlernitelenirler. .

SinirSinir dokudoku::

�� SinirSinir sisteminisistemini meydanameydana getirengetiren dokudurdokudur. . �� En En önemliönemli özelliğiözelliği uyartıuyartı ((impulsimpuls) ) iletimiiletimisağlamasıdırsağlamasıdır. .

�� Bu Bu yollayolla canlınıncanlının çevreçevre hakkındahakkında bilgibilgiedinmesiedinmesi veve çevreyeçevreye uyumuyum göstergöstermmesiesi veveetkietki etmesietmesi mümkünmümkün olurolur. .

�� SinirSinir dokudoku sinirsinir hücrelerihücreleri (Neuron(Neuron--nöronnöron) ) ileile bubu hücrelerinhücrelerin arasındaarasında yeryer alanalan özelözelhücrelerdenhücrelerden ((NeurogliaNeuroglia) ) oluşuroluşur..

Organ ve Sistem OrganizasyonuOrgan ve Sistem Organizasyonu

�� Belli fonksiyonları yerine getirmek için Belli fonksiyonları yerine getirmek için birlikte çalışan doku grupları organları ve birlikte çalışan doku grupları organları ve organlar vücut sistemini ya da organ organlar vücut sistemini ya da organ sistemini oluştururlar. sistemini oluştururlar.

�� Örneğin dolaşım sistemi; kalp, kan Örneğin dolaşım sistemi; kalp, kan damarları, kan, lenf yapıları ve çeşitli diğer damarları, kan, lenf yapıları ve çeşitli diğer organlardan oluşur.organlardan oluşur.

İİnsannsan vvüücudunucudunu oluoluşşturanturan sistemlersistemler ve ve organlarorganlarıı

SistemSistem OrganlarOrganlarıı�� DeriDeri CiltCilt, , sasaçç, , ttıırnaklarrnaklar, , terter bezleribezleri

�� HareketHareket sistemisistemi KemiklerKemikler; ; kaslarkaslar, , eklemlereklemler�� KemiklerKemikler KKııkkıırdakrdak, , ligamentlerligamentler�� KaslarKaslar IskeletIskelet kaskasıı , , kalpkalp kaskasıı, , ddüüzz kaskas

�� SinirSinir sistemisistemi SinirSinir veve duyuduyu oorganlarrganlarıı;omurilik;omurilik veve beyinbeyin

�� Endokrin Endokrin sistemsistem HipofizHipofiz, , adrenaladrenal, , tiroidtiroid veve didiğğerer kanalskanalsıızzbezlerbezler

�� ÜÜrinerriner sistemsistem BBööbreklerbrekler, , sidiksidik torbasitorbasi veve ilgili ilgili kanallarkanallar

�� ÜÜremereme ststemiststemi TestislerTestisler, , ovaryumlarovaryumlar veve iilgililgili organlarorganlar

�� DolaDolaşışımm sistemisistemi KalpKalp, , kankan damarlardamarlarıı, , kankan, , lenfalenfa veve lenfalenfayaplaryaplarıı

�� SoSollunumunum sistemisistemi AkciAkciğğerlererler veve nefesnefes borusuborusu

�� SindirimSindirim SistemiSistemi AAğığızz, , öözefaguszefagus ((yemekyemek borusuborusu), ), midemide, , inceinceveve kalkalıınn babağığırsaklarrsaklar, , karacikaraciğğerer..

SİNDİRİM SİNDİRİM SİSTEMİSİSTEMİ

KAS KAS SİSTEMİSİSTEMİ

SOLUNUMSOLUNUMSİSTEMİSİSTEMİ

ÜREME SİSTEMİÜREME SİSTEMİBOŞALTIM SİSTEMİBOŞALTIM SİSTEMİ

DOLAŞIM SİSTEMİDOLAŞIM SİSTEMİ

LENFATİK LENFATİK SİSTEMSİSTEM

ENDOKRİN SİSTEMENDOKRİN SİSTEM

SİNİR SİNİR SİSTEMİSİSTEMİ

DERİDERİ

SİSTEMİSİSTEMİ

KISA BİR MOLAKISA BİR MOLA