SORUMLULUK BİLİNCİ

ÇOCUKLARIMIZ VE BİZ

Çocuklarımız için en büyük dileğimiz nedir?

Çocuklarımızı Beden ve ruh sağlığı

yerinde,kendi ayakları üstünde

durabilen,sorumluluk sahibi, kendine güvenen

bir birey olarak yetiştirmek

Sorumluluk nedir?

Bireyin uyum sağlaması, Üzerine düşen görevleri yerine getirmesi Kendisine ait bir olayın başkaları üzerinde

etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi

“Benim sorumluluklarım ders çalışmak, ödev yapmak, test çözmektir. Sorumluluk önemlidir bence.”

7.sınıf öğrencisi

Sorumluluk duygusu neden önemlidir?

Sorumluluk duygusu bir takım görevleri yerine getirmek için gerekli bir beceri gibi düşünülse de aslında bireyin kendi becerilerini geliştirmesi, davranışlarının sonucunun (kendi ve çevresindeki insanlar üzerindeki etkilerinin) farkında olması ile ilgilidir.

Sorumluluk duygusu ile

özgüven gelişimi arasında oldukça güçlü bir

ilişki vardır.

“ÖZGÜVENİM HİÇ YOKTUR.»

«Çünkü annem ben daha derse başlamadan “sen nerede, ders çalışmak nerede?” demesi, önyargılı olması moralimi bozuyor.

«Annem küçükken hayatını yaşamış, çocukluğunda yapabileceği her şeyi yapmış ama ben yapamam.

«Bu yaşıma kadar ağaca bile tırmanmadım ya!” 8.sınıf öğrencisi

“Sorumluluk Bilinci” kişilik özelliği mi?

Bir kişilik özelliği Sonradan kazanılan bir

beceri

Bazı bireyler kişilik özellikleri nedeniyle

sorumluluk kazanmaya daha yatkın ya da istekli

olabilirler.

örneğin anne-baba olarak aynı tutum sergilense de iki

kardeş birbirinden tamamen farklı sorumluluk

bilinci geliştirebilirler.

Yaşlara göre bazı sorumluluklar…

2-4 yaş arası alabilecekleri bazı sorumluluklar

*Sofrada tek başına yemeğini yemek, yatağında tek başına uyumak,* El – yüz temizliğini yapabilmek, dişlerini fırçalamak,* Yardımla giyinmek ve soyunmak,

5 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar* Temiz kıyafetlerini çekmeceye ya da dolaba yerleştirmek,* Üzerinden çıkardığı kıyafetleri katlayabilmek * Telefona gerektiği şekilde cevap vermek, 

6 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar* Tek başına giyinip soyunmak,* Sofranın hazırlanmasına ve toplanmasına yardım etmek,* Evin toplanmasına yardım etmek,

7 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar* Çantasını hazırlamak, ödevlerini yapmak,* Eşyalarını korumak,* Televizyon izleme saatine uymak, 

 

8 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar* Sabahları çalar saatiyle kendi başına kalkmak,* Hatırlatmadan öz bakımını yapmak, yardım almadan banyo yapmak,* Odasını, dolabını, yatağını vb. düzenli tutmak,

9 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar* Zamanını planlamak ve günlük programlar yapabilmek,* Alışveriş yapmak. * Evdeki bazı tamir işlerine yardımcı olmak, 

 

10 yaşında alabilecekleri bazı sorumluluklar*Kendi randevularını takip etmek (diş hekimi, spor antrenmanı veya dil kursu)*Okumak istediği kitapları almak,*Kimse söylemeden belli görevleri yerine getirmek,

11 – 17 yaş arasında alabilecekleri bazı sorumluluklar

*Kendi hakkını savunmak,*Başkalarının hakkına saygı duymak *Evde yardım gerektiren işler olduğunda kendi isteğiyle yardım önerisinde bulanabilmek,*Bağımsız olarak kendi ödev programını yürütmek,*Para biriktirip uzun vadede almak istediklerini planlamak

 

SORUMLULUK BİLİNCİ KAZANDIRMADA

ANNE-BABANIN ROLÜ

“Ben ne kadar çok istesem de yerinegetiremediğim sorumlulukları annem güzel bir şekilde dile getirmiyor. Anneme göre ben “tembel ve üşengecim.” «Örneğin eşyalarımı katlamak bana zor geliyor. Etrafa saçılıyor ve hafta sonu bir dağ kadar eşya üst üste geliyor.”

7.Sınıf öğrencisi

*Kısa zamanda büyük bir başarı beklemeyin…

Sorumluluk bilinci aşamalı

olarak gelişen bir beceridir.

Çocuklar bir sabah yataklarından

kalktıklarında bir anda sorumluluk sahibi bireyler

olmazlar.

*Başarma sevincini yaşamasına izin verin…

Çocuklar kendi başlarına ihtiyaçlarını

karşılayabildiklerini fark ettikçe kendilerine olan

güvenleri artacaktır.

Yemek yiyebilen bir çocuğa yemek yedirmeye devam

etmek hem onun becerisinin gelişmesine

hem de yeterlilik duygusuna zarar verebilir.

*Takip edildiğinizi unutmayın…

Çocuklar çok iyi gözlem yeteneğine sahiptirler.

Anne-babanın çocuklarına öğretmek istedikleri davranışlar için model oluşturması

etkili bir yöntemdir.

Eğer anne-baba günlük hayat ile ilgili sorumlulukları

zorla, isteksizce gerçekleştiriyor ya da

aksatıyorlarsaçocuk için de

“sorumluluklar” kaçınılması gereken durumlar anlamına

gelecektir.

“Gün boyu yerimden kalkmadan test çözmek, ders çalışmak yani her şeyimin annemin istediği gibi olması, odamın düzenli olması, stres…”

8.sınıf öğrencisi

*Davranışının sonucunu yaşamasına fırsat

verin…

Anne-babalar genellikle çocuklarını

olumsuzluklardan koruma içgüdüsüyle hayatı

çocuklar için kolaylaştırmaya çalışırlar.

Sabahları okul için giysilerini giydirmek,

Ayakkabılarını bağlamak, “Ödevini yapmadan okula gidip de

öğretmeninden uyarı almasın” diye ödev ile ilgili araştırmaları yapmak…

Tüm bunlar kısa vadede çocuğu olumsuz sonuçlardan korur

gibi görünse deuzun vadede maalesef kişilik

gelişimini, özgüven oluşumunu olumsuz olarak

etkileme riskini taşırlar.

Biri her gün sizin için işlerinizi yapsa

siz işinizi yapmak için çaba gösterir miydiniz?

Çocuklar da doğal olarak anne-baba tarafından desteklenen becerilerini geliştirmeye ihtiyaç duymazlar, daha doğrusu duymuyor gibi görünürler ama bir gün anne-baba desteğini azalttığında o zaman büyük zorluklar yaşarlar.

Zamanında gelişmeyen becerileri sonradan

kazanmak için çok daha fazla emek harcamak

gerekir.

5. sınıfa kadar okul ödevlerinde destek alan bir

çocuk 6. sınıfta “artık büyüdün,

derslerinin sorumluluğu sana ait” denildiğinde

beklenilen sorumluluğu yerine getirmekte zorlanacaktır.

Hiç birimiz “mükemmel” değiliz, çocuklarımız da…

Her yeni beceri başta acemice olan girişimlerle başlar. Bu nedenle çocukların sorumlulukları öğrenirken zamana ve anne-babanın sabrına ihtiyaçları vardır.

Yemeğini kendi başına yemeğe başladığında döküp saçması normaldir ya da bardağı taşırken elinden düşürmesi.

Bu tip durumlarda anne-babanın eleştirel davranması “bırak

dökeceksin, sen yapamazsın” gibi geri bildirimler vermesi ya

da daha hızlı sonuçlar istedikleri

için kendilerinin yapmaları sorumlulukların kazanılmasını

engelleyebilir. 

Peki O Zaman Ne Yapacağız?

Küçük Adımlar Küçük yaştan itibaren

sorumluluk bilincini geliştirmek için fırsatlar yaratmak, çocuğun acemice denemelerini sabır ve sevgi ile desteklemek önemlidir.

Nasıl bilim adamı olunur?

Bir bilim adamının tıp konusunda yeni ve çok önemli buluşları olmuştu. Bir gazete muhabiri röportaj yaparken kendisine, ortalama bir insandan nasıl olup da daha farklı ve yaratıcı bir insan olduğunu sormuş. Kendisini diğerlerinden ayıran özellik neymiş?

Bilim adamı bu soruyu «küçükken annemle yaşadığım bir olaydan dolayı" diye yanıtlamış. Bilim adamı buzdolabından süt şişesini çıkartmaya çalışırken, şişe elinden kayıp yere düşmüş ve ortalık süt gölüne dönmüş.

Annesi mutfağa geldiğinde, ona bağırmak, söylenmek ya da cezalandırmak yerine, “Robert, ne kadar güzel bir hata yaptın! Daha önce bu kadar büyük bir süt gölü görmemiştim. Evet, olan olmuş. Şimdi birlikte burayı temizlemeden önce biraz yerdeki sütle oynamak ister misin?" demiş. O da eğilip, oynamış yere dökülen sütle.

Birkaç dakika sonra annesi, “Robert, bu tür bir şey yaptığında, bunu senin temizlemen ve her şeyi eski haline getirmen gerektiğini biliyor musun? Bunu nasıl yapmak istersin? Bir sünger mi kullanalım, bir havlu ya da bir bez mi? Hangisini istersin?" demiş.

Robert, süngeri seçmiş ve birlikte yere dökülen sütü temizlemişler.

Daha sonra annesi, "Biliyor musun, burada yaşadığımız olay, senin iki minik elinle bir süt şişesini taşıyamadığın kötü bir deneyimdi. Şimdi arka bahçeye çıkalım ve şişeyi suyla doldurup, senin dolu bir şişeyi düşürmeden taşımanı sağlayalım" demiş.

Küçük çocuk, şişeyi boğazından iki eliyle tutarsa, düşürmeden

taşıyabileceğini öğrenmiş.

İleride sorumluluk sahibi bir birey olması için çocuğunuzun 10 yaşına gelip sorumluluk almasını beklemeyin, sorumluluk yaşamın ilk yıllarından itibaren kazanılan ve küçük adımlarla geliştirilen bir beceridir.

Olumlu Geri Bildirim Anne-babanın ilgi ve onayı

istenilen davranışların öğrenilmesinde anahtardır. Çocuklara ne yapmamalarını değil de, ne yapmaları gerektiğini söylemek burada önem kazanır.

Olumsuzdan gitmek olumsuz davranışı istemeden pekiştirmeye neden olabilir.

İyi, doğru ve gerekli olduğunu düşündüğümüz davranışları fark etmek ve enerjiyi bunları övmek için kullanmak daha verimli olacaktır.

Eğer çocuğunuza kardeşini ağlattığında kızmak yerine onunla sakin bir şekilde oynadığı anda ilgi gösterirseniz istenilen davranışa ilgi göstermiş olursunuz.

Motive eden sorumluluklar Çocuklara sorumlulukları

öğretirken motivasyonu unutmamak gerekir. Yapması keyifli olan, sonucunda güzel ve övünülecek bir durum yaratan davranışlar ile ilgili sorumlulukları kazandırmak daha kolay olacaktır.

Örneğin masayı kurmaya yardım etmek masayı temizlemeye ve kaldırmaya yardım etmekten daha eğlencelidir.

Bütünü Parçalara Bölmek Çocuğunuza öğretmek

istediğiniz davranış ne olursa olsun mümkün olan en basit basamaktan başlayın.

Bir yetişkin bile dağınık bir odaya girdiğinde nereden başlayacağını bilemeyip umutsuzluğa düşebilir.

Eğer çocuğunuzun odasını toplamasını istiyorsanız öncellikle işleri basamaklandırın.

Birinci basamak oyuncakları kutularına yerleştirmek, ikinci basamak kirli ve temiz çamaşırları ayırmak, kirlileri kirli sepetine, temizleri ait oldukları yerlere yerleştirmek olabilir.

Seçme sansı vermek Çocukların kendi hayatları üzerinde söz

sahibi olmalarını sağlarsanız verdikleri kararlar ile ilgili sorumluluk almalarına ve kendilerine olan güvenlerinin gelişmesine yardım edersiniz.

Alternatifler arasında seçme şansları olduğunda alınan kararı benimseyip uygulama olasılıkları daha fazladır.

Tabii ki seçim yapılacak alternatifler anne baba tarafından belirlenip sınırlandırılabilir.

Her Şeyin Bir Yeri Olsun Evdeki her eşyanın belli bir yeri olduğunu

bilmek çocukların etrafı düzenli tutmasına yardımcı olabilir.

Neyin nerde olduğunu bilmek çocuğa güç verir. Düzenli bir ev ortamı çocuğun düzenli olmayı öğrenmesinde etkilidir.

Daha da önemlisi bu düzenin sağlanmasında çocuğun da rolü olmalıdır. Kirlenen pantolonunu kirli sepetine atmak, okuduğu dergiyi gazeteliğe koymak, meyve suyu şişesini tekrar buzdolabına kaldırmak gibi…

SONUÇ OLARAK…

Bireysel Sorumluluktan Sosyal Sorumluluğa

Aile içinde öğrenilen beceriler aslında sosyal ilişkilerde belirleyici rol oynar. Arkadaşları ile uyum içinde oynamak, okul kurallarına uymak için gerekli alt becerileri evde aile ortamında öğreniriz.

Anne-baba olarak çocuğa sorumluluk bilinci aşılarken aslında onu toplumsal hayata hazırladığımızı biliriz.

Davranışların sonucunu kabul etmek, Karşılaştığı sorunları tek başına

çözebilmek, Kendi duygu ve ihtiyaçlarını uygun

şekilde ifade edebilmek Aynı zamanda başkalarının hak ve

duygularının da farkında olmak

“Sağlıklı ve mutlu bir birey olarak toplumun bir parçası olmak için

gerekli becerilerdir.”

KATILIMINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER

Sabiha Gökçen İlkokulu Rehberlik Servisi

2012