SOUK SAVA DNEM

1. SOUK SAVA KAVRAMI VE SOUK SAVAA GE DNEM

II. Dnya Savandan ngiltere ve Fransann ypran-m, SSCB ile ABDnin sper g olarak kmas So-uk Sava srecini balatmtr.

II. Dnya Savandan sona ABD ile SSCB arasnda Kba Krizine kadar srekli bu olaydan SSCBnin da-lmasna kadar dnem dnem grlen gerginlik ve snrl atmaya Souk Sava denir. ( Souk Sava zellikle siyasi, psikolojik, ekonomik, bilimsel ve tekno-loji alanlarnda grlmtr.)

Not: "Souk Sava" deyimi ilk kez 1947 ylnda ABD'li Bernard Baruch tarafndan kullanlmtr.

II. Dnya Savandan sonra Orta, Dou ve Gneydo-u Avrupa'da SSCB'nin etkisi artmaya balad ve bu blgedeki lkeleri bir lde kendi emsiyesi altna al-d. Bundan korkan ABD ve ngiltere, Bat Avrupa'da ve baka yerlerde Sovyet yanls komnist partilerin ikti-dara gelmemesi iin eitli giriimlerde bulundular. Bu gelimeler iki taraf arasnda karlkl ittifaklarn ortaya kmasna( NATO, Varova Pakt gibi) ve gerginliin giderek trmanmasna yol amtr.

Kore ve Vietnam savalar, Berlin Sorunu, 1956-59 yllar arasnda Ortadou'daki ekime, U-2 casus ua olay, Kba krizi gibi olaylar souk savan do-ruunu oluturmutur. Ancak Kba Krizi Souk Sava iin bir dnm noktas oluturmu, nkleer sava teh-likesinin ne kadar yakn olduunu ortaya koymutur.

a) II. Dnya Savandan Sonra Dnya Siyasetini ekillendiren Gelimeler

Bu dnemde uluslar aras siyaseti ekillendiren drt nemli gelime yaanmtr:

Geleneksel g dengesinin merkezi ve en nemli esi olan Avrupa'nn ve Avrupa devletlerinin savata byk bir tahribatla kmas

Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii'nin savatan sonra sper g haline gelmi olmalar,

Nkleer silahlarn gelitirilmesi,

dnyann eitli blgelerindeki smrgeci devletlere kar ulusal bamszlk hareketlerinin balamas,

b) ki Kutuplu Dnya Dzeni

II. Dnya Savandan sonra Avrupa'nn bir g mer-kezi olarak dnya politikas sahnesinden ekilmesin-den sonra, dnya en az yirmi yl kesin izgiyle ABD ve Sovyetler Birlii'nin evresinde " iki kutuplu " bir nitelik kazand.

Bu iki kutuplu dnya Dou Blouyla Bat Blou, kapi-talizm-liberalizm-demokrasi ile komnizm veya ABD ile SSCB etrafnda arasnda meydana gelmitir.

Bu dzende dnya devletleri ya iki bloktan birisini semi ya da Balantszlar Hareketine katlan devlet-ler gibi her iki bloa da eit mesafede durmaya al-mtr.

c) Souk Savaa Yol Aan Gelimeler

I. Yzdeler Antlamas

" Tarihte " Yzdeler Antlamas " diye geen bu ant-lamada, Churchill ve Stalin arasnda 1944 Ekim'inde gereklesen ve amac Dou Avrupa'da etki alanlarnn kesin olarak saptanmas olan anlamayla ngiltere ve Rusya Dou Avrupa'da sahip olacaklar stnl yzdelerle belirlemilerdir. Macaristan'da ngiltere %50, Sovyetler %50, Bulgaristan'da %25, %75; Ro-manya %10, %90; Yugoslavya'da %50, %50; Yuna-nistan'da %90, %10, Churchill'in anlarndan yazdkla-rnda anlaldna gre, bu anlama o andaki sava durumu dzenlemesiydi.

Hemen sava sonrasnn bu karar ve gelimeleri, Avrupa'nn, komnizmin ktada kmesine kadar s-ren, blnmln balatmtr. Bu kararlar, Ba-tnn Dou Avrupa'daki gcnn snrnn ve blgede-ki Sovyet stnlnn nemli bir gstergesidir.

II. Berlin Buhran

II. Dnya Sava'ndan sonra, Almanya'nn tmnde yapld gibi Berlin ehri de drt igal blgesine ay-rlmt. SSCBnin kendi igal blgesinden Batl dev-letleri karmak istemesi Almanyann birlemesini n-lemi, iki taraf arasnda anlama bir trl salanama-mtr.

Bunun zerine ABD, ngiltere ve Fransa kendi igal blgelerinde Federal Alman Cumhuriyeti, SSCB ise kendi igal blgesinde Demokratik Alman Cumhuri-yetini kurmutur.

III. Nkleer Silah Denetiminde Anlamazlk

II. Dnya Savandan sonra ABD Baruch Planyla atom enerjisinin gelitirilmesi ve kullanmnn tm aamalarn denetleyecek olan bir uluslararas Atom Gelitirme Kuruluu'nun kurulmas; ihlallere kar bu kurulua snrsz denetleme yetkisinin tannmas; atom silahnn yapmyla ilgili her trl ihlalin en sert biimde cezalandrlmas; kurulu tam denetim kurduktan son-ra atom silahnn yapmnn yasaklanmas ve mevcut atom stoklarnn yok edilmesini istemitir. Bununla be-raber anlamay ihlal edenlerin cezalandrlmasn en-gellenmemesi iin Gvenlik Konseyindeki veto siste-minin deitirilmesini istemitir.

Baruch Plan, Sovyetler Birlii tarafndan kabul edil-memesine ramen, daha sonra ABD tarafndan nk-leer silahszlanma konferanslarnda ortaya konan ne-rilerin temelini oluturmas asndan nemlidir. Sov-yetler Birlii'nin plan reddetme nedenleri ise; plann uygulanmasyla ABD atom silah yapabilme yetenei-ne sahip tek devlet olarak kalmas; ABD, BM'de karar verme srecine egemen olduu iin, bu rgtn bir kuruluu olan Atom Enerji Komisyonu'nu da etkisi alt-na alabilecei; plann tartld srada Sovyetler Birli-i atom silahnn gizlerini ele geirip bu silah ok ksa bir sre iinde yapabilme ura iindeydi. Bu neden-lerden dolay bu plan kabul etmeyen Sovyetler Birlii ile ABD arasndaki gerginlik daha da byd

IV. SSCBnin Komnizmi Yayma abalar

II. Dnya Savann dorusunda Avrupann dousu (Yugoslavya ve Arnavutluk dnda) Sovyet ordusu ta-rafndan kurtarlm, Fransa, talya ve Almanyann Bats ise ngiliz ve ABD ordularnn denetimi altnda kalmt. Bylece siyasal iktidar ele geirebilecek g-l Komnist partilerin bulunduu Fransa ve talyada bu partiler iktidardan uzak tutulabilmiken, sava izle-yen ilk yl iinde Sovyetler Birliinin etki alan iinde kalan sekiz lkede (Dou Almanya, Polonya, ekos-lovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Arnavut-luk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal ikti-dar ele geirmilerdir. Komnist partisinin byk l-de oy alabildii ekoslovakya ve igalden kurtulu-larn Sovyet ordularna borlu olmayan Yugoslavya ve Arnavutluk dnda komnist hareketin zayf olduu bu lkelerde sosyalist rejimlerin kuruluunda Sovyet askeri varl nemli pay sahibi olmutur.

Savan yaratt g dengesi ve savatan hemen sonra Sovyetler Birlii ile Batl gler arasnda gergin-leen ilikiler -souk sava- Yugoslavya ve Arnavutluk dnda bu lkelerin srekli olarak Sovyetler Birliinin yrngesinde kalmasna yol amtr. Yugoslavya Na-zi igaline kar Yugoslav halklarnn silahl direniini rgtlemi olan Tito ynetiminde 1948 ylndan sonra Sovyetler Birliine kar km ve ondan sonra da ba-

mszln titizlikle korumutur. Arnavutluk da 1961 ylnda Sovyetler Birliinden kopacaktr. teki alt lke ise gerek lke ii sosyalist uygulamalar, gerekse d politika bakmndan Sovyetlerin sadk bir izleyicisi ol-dular. Bu etkiden syrlmaya altklarnda da hep Sovyet mdahalesi ile karlatlar. Sovyetler Birlii 1953te Dou Almanyaya ve 1956da Macaristana askeri birlikler gnderdi. 1968de ise yine Sovyetlerin nclnde be Dou Avrupa lkesi ekoslovak-yadaki ynetimi askeri bir mdahale ile deitirdi.

Not: Arnavutlukta Enver Hoca nderliindeki Milli Kurtulu Cephesi 29 Kasm 1944'de iktidara gelerek Komniz idareyi kurmutur.

Avrupa Dnda Komnizmin Yaylmas

Kba devrimi: 26 Temmuz 1953 Moncada Klasisyanyla balar, 1 Ocak 1959`da Batista`nn kovulma-s ve Santa Clara, Santiago de Cuba ehirlerinin Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro liderliindeki is-yanclar tarafndan ele geirilmesiyle son bulur. "Kba devrimi" terimi, ayn zamanda ksaca Batista`nn dev-rilmesi ve Marksist ilkelerin yeni Kba Hkmeti tara-fndan uygulanmasn da belirtir.

in Devrimi:1934te komnist devrimi amalayan Mao Tse-Dungun kuvvetleriyle milliyeti an Kay ek arasnda balayan ve II. Dnya Savan da kapsayan i sava, Mao Tse Dung 1949 ylnda in Halk Cum-huriyetinin kurulduunu ilan etmesiyle sonulanmtr.

inde komnizmin kurulmas SSCBnin Asyada byk bir mttefike kavumasn salamtr.

Kuzey Kore Devrimi: Kim l Sung nderliindeki komnistler 1946 ylnda Kore i Partisini kurmu, 25 Austos 1948 ylnda hem gney hem de kuzey blge-lerinde yaplan genel seimlerde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti tm Kore halkn temsil eden tek meru dev-let organ olarak kabul edilmitir. Ancak daha sonra 1950 ylnda balayan Kore Sava sonunda Kore 38. enlem snr olmak zere Kuzey ve Gney Kore olmak zere ikiye ayrlmtr. Kuzey Kore Komnist rejimi, Gney Kore ise demokrasi benimsenmitir

2. SOUK SAVA GELMELER

A. DOU BLOKUNUN KURULMASI

a) Kominform: Stalin, 5 Ekim 1947'de "Amerikan emper-yalizminin bir aleti" olarak tanmlad Marshall Plan'-na (Avrupa Ekonomik Kalknma plan) kart bir giriim olarak; SSCB, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, Fransa, talya komnist partileri liderlerini bir araya getiren Kominform'u kurmutur. Kominform, grnte Marshall Plan'na mukabele amacna ynelik bir adm olarak takdim edilmise de, gerekte amac, dnya ve zellikle Avrupa Komnist hareketinin koordinasyonu ve Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt ertesinde lavedi-len 3. Enternasyonal'in fonksiyonlarn stlenmekteydi.

b) COMECON (Karlkl Ekonomik Yardmlama Konse-yi) (25 Ocak 1949)

Sosyalist lkeler arasnda ekonomik ibirlii ve daya-nma amacyla kurulan(25 Ocak 1949) ve Bat'da COMECON olarak adlandrlan uluslararas rgt. 5-8 Ocak 1949'da Moskova'da yaplan grmelerden sonra kurulan CMEA'nn merkezi Moskova'dadr. r-gtn temel amalar; ekonomik gelime iin uzman-lama ve ibirliine dayal planlar hazrlamak: ham-maddelerin retim ve datmn ynlendirmek, ye l-keler arasnda ve br lkelerle ticareti gelitirmek iin ortak giriimde bulunmak; bilimsel ve teknik aratrma-larla ibirlii yapmaktr.

CMEA yesi lkeler tm yeryzndeki sanayi retimi-nin 1/3'den ve ulusal gelirin 1/4'den fazlasn sala-maktayd. Yzlm 25 milyon km2 olan ye devlet-

lerin topraklarnda yaklak 400 milyon kii yaamak-tayd.

c) Varova Pakt (14 Mays 1955)

14 Mays 1955'te S.S.C.B, ekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Dou Almanya ve Arnavutluk (1968'de ekildi) tarafndan kurulmutur. Kurulma amac NATO saldrsna kar Dou Avrupa lkelerini savunmaktr.

Varova Pakt, Londra ve Paris Antlamalar ile Fede-ral Almanyann NATOya girmesi ve NATOya bal olarak Bat Avrupa Birliinin kurulmasyla Avrupada doan ve giderek artan sava tehlikesine kar biim-lendi. Pakt kurucularna gre bu gelimeler, barse-ver devletlerin gvenlii bakmndan bir tehdit olutu-ruyor ve savunma salayc kar nlemlerin alnmas-n gerektiriyordu.

Varova Paktn kuruluunu izleyen srete, SSCB ile ye lkeler arasnda zincirleme bir biimde ikili yardm anlamalar imzaland. SSCB ayn zamanda Polonya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Almanya ile 1956 Aralk - 1957 Mays dneminde bir dizi kuvvet stats anlamas imzalad. Ayn tr bir antlama, ekoslavakyayla 1968de imzaland. Anlamada ulus-lararas ilikilerde tehdit ve kuvvete bavurma knana-rak, yelerin bunu nlemek konusunda gerekli tm abay gsterecekleri belirtilmiti.

Varova Paktnn zellikleri

- yelerin ortak karlarn ilgilendiren tm sorunlarda birbirlerine danacaklardr.

- Avrupada silahl bir saldr durumunda yelerin tek tek ya da ortak bir biimde kendilerini savunacaklardr

- Birleik Komutanlk kurulacaktr.

- Siyasal Danma Komitesi kurulacaktr.

- yelerin bu anlaman amalaryla herhangi bir ulusla-raras balantya girmeyecekleri ve giriimde bulun-mayacaklardr.

- Taraflarn birbirleriyle ekonomik ve kltrel ilikilerini daha ileri boyutlarda bir dostluk ruhu iinde davrana-caklardr.

- Bu szlemenin toplumsal ve siyasal sistemleri gz nne alnmakszn teki tm devletlere aktr.

- Antlama 20 yl geerli olacaktr. Srenin bitiminden bir yl nce, anlamay sona erdirme isteinin belirtil-memesi durumunda, anlamann 10 yl daha uzaya-caktr.

- Varova Paktnn en yksek siyasal organ Siyasal Danma Komitesidir(CPC).

- Dou ile Bat arasnda ortak gvenlik salayan bir pakt yrrle girince, Varova Paktnn kaldrlmas gz nne alnabilir.

d) SSCBnin Yaylmasna Kar Tepkiler

Yugoslavyann Kominformdan karlmas

Yugoslavya'nn Kominform'dan ve Moskova'dan kop-masnda: Dier uydu lkelerde olduu gibi, Sovyetler Yugoslavya'y da tam manasyla kontrolleri altna al-mak istemiler, fakat Yugoslav lideri Tito buna msa-ade etmemitir. nk Yugoslavya'nn komnist rejim altna girmesi, Sovyet askerleri veya Sovyet Rusya'nn sayesinde deil, Tito ve "Partizan"larnn Almanlara kar yapt silahl mcadele sonunda olmutu. Dier uydu lkelere gre bu farkllk, Tito'ya, Moskova'ya kar davrannda byk bir bamszlk salam ve Moskova da bunu hazmedememitir.

Tito Yugoslavya'da kendi komnist rejimini kurduktan sonra Moskovaya dayanmakla beraber, onun kendisi-ne zg tasarlar vard. Tito, kendisini Balkanlarn bir lideri yapmak istiyordu. Bu amala, Bulgaristan, Ro-

SOUK SAVA DNEM

manya ve Macaristan ile eitli ibirlii anlamalar ve ittifak antlamalar imzalanmt. Tito, bu lkeleri Belgrad etrafnda toplamak ve hatta Yunanistan'da Markos galip geldii takdirde Yunanistan' da katarak, bir Balkan Federasyonu kurmak istiyordu. Bu ise Sov-yetleri rktt.

Sovyetler, Tito'nun da aynen Sovyet komnizmini ve sistemini tatbik etmesini istemiler, Tito ise buna kar gelerek, komnizmi Yugoslavya'nn milli artlarna g-re tatbik etme abasnda idi. Tito'nun bu hareketi, mil-letleraras komnizm hareketinde ilk "milli komnizm" abas olarak kabul edilebilir.

in SSCB Anlamazl

SSCBnin 1956 ylnda Cominformun kaldrlmas kararn almas komnizmin dnya apndaki zaferini isteyen komu komnist devlet in Halk Cumhuriyetiile Sovyetler Birlii'nin arasn daha da amtr. Bu in-Sovyet gr ayrl 1967'de Muhafzlarn Pe-kin'deki Sovyet eliliini kuatmasyla patlak vermitir. 1969'da da in - Sovyet snrnda anlamazlklar ya-anmtr.

Macaristanda Tepkiler

Macarlar Sovyet Rusya destekli Komnist idareyi kaldrmak zere 23 Ekim 1956da bakaldrdlar. Bir renci mitingi eklinde balayan olaylar bir anda tm lkeye yayld. Fakat Rus tanklar devreye girerek htilali kanl bir ekilde bastrd. 10 Kasmda her ey bitmiti. Ruslar Orta Avrupada kontrollerini bylece salamlatrdlar.

atmalarn sonunda 2500 Macar ldrlm 13.000i yaralanm, 200.000i de mlteci olarak vatan-larndan kamak zorunda kalmlard. Binlerce Macar Sibiryadaki alma kamplarna lme gnderilmiler-di.

ekoslovakyada Tepkiler

1967 ylnda ekoslovakya Komnist Partisi Genel Sekreterliine Alexander Dubekin getirilmesiyle Prag Bahar denilen olaylar balamtr. Dubekle balayan "milli komnizm", "insancl komnizm" gibi liberal saylabilecek hareketler Sovyetlerin 1968 Aus-tosunda bu lkeyi askerleriyle igal etmesiyle sona ermitir.

B. BATI BLOKUNUN KURULMASI

a) Truman Doktrini

1946 ylnda Sovyet Rusya ana ynde yaylma abalarna girimitir. ran zerinden Orta Dou petrol-leri ve Basra Krfezi'yle Hint Okyanusu, Trkiye ze-rinden Boazlar, Ege Denizi ve Dou Akdeniz ve Yu-nanistan zerinden Dou Akdeniz.

Bu ynn geleneksel olarak ngiltere'nin hayati ilgi ve kar alanlar olmasna kar SSCBye durduracak gten yoksun olmas ngiltereyi ABDyi dnya siya-setine ekmek iin hareketlendirdi.

ngiltere 1947 ubatnda Amerikan hkmetine, bir Trkiye ve dieri de Yunanistan hakknda olmak zere iki memorandum (muhtra) verdi. Bu memorandumlar-da, Trkiye'nin Bat savunmas iin nemi belirtilerek Trkiye'ye hem ekonomik ve hem de askeri yardm yaplmas gerektii, ngiltere'nin bu yardmlar yapa-mayaca ve hatta Yunanistan'daki askerlerini dahi geri ekmek zorunda bulunduu ve dolaysyla sorum-luluun Amerika'ya dt belirtildi.

Bunun zerine Bakan Truman Amerikan Kongresi'ne 12 Mart 1947 gn gnderdii mesajnda, Trkiye ve Yunanistan'a 400 milyon dolarlk askeri yardm yapl-mas iin kendisine yetki verilmesini istedi. Bu mesaj-da Trkiye'nin toprak btnlnn korunmasnn Orta Dou dzeninin korunmas iin bir zaruret olduu be-

lirtiliyor ve Trkiye ile Yunanistan'n durumlarnn birbi-rine ball yle anlatlyordu:"Eer Yunanistan silahl bir aznln kontrol altna derse, bunun Trkiye iin sonular ok ciddi olur. Byle bir durumda karklk ve dzensizlik btn Orta Dou'ya yaylabilir."

Truman Doktrini savas sonras Amerikan d politika-snda, sonular gnmze kadar ulaan, Amerikann Monroe Doktrinini terk ederek, SSCBye kar aktif bir d politika izlemesini salamtr.

b) Marshall Doktrini ( Plan)

kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD tarafn-dan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lke-leri ksa zamanda gelitirip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir programdr.

Marshall Program'nn balca iki amac vard. Birisi, salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna ve kalknmalarnn gerek-letirilmesine katkda bulunmak, dieri de Komnizmin Bat Avrupa'daki yaylna engel olmakt.

SSCBnin II. Dnya Savandan sonra Avrupaya kar tehditlerinin artmas zerine ABD Dileri Baka-n George C. Marshall, Avrupa'ya programl yardm yaplmas nerisinde bulundu. Bunun zerine bir Av-rupa Onarm Program (European Recovery Program) hazrland.

Marshall Program, 1948 ylnda Bakan Truman tarafndan imzalanan bir kanun ile kabul edildi. Prog-ram drt yllk bir sreyi kapsamaktayd.

Avrupa lkeleri aralarnda gerekli ibirliini gerekle-tirmek ve Marshall yardmlarn datmak zere Avru-pa Ekonomik birlii rgt (OEEC)'n kuruldu.

17 Bat Avrupa lkesinden her biri, 1948-1951 dne-mini kapsayan bir plan hazrlayacak, ekonomisini to-parlayacak, retimini artracak ve d a azaltacak nlemler alacakt.

Marshall Plan sava sonras dnem dnyada "Souk Savan balang dnemidir. Dolaysyla ABD, ne pahasna olursa olsun Komnizmin yaylna set ekmek istiyordu.

Avrupa Onarm Program'nn uyguland drt yllk sre ierisinde ABD, Avrupa'ya 11.4 milyar $ yardm yapt, bunun %90'i dorudan hibe eklinde idi. En faz-la yardm alan lkeler ngiltere (%24), Fransa (%20), Federal Almanya (%11) ve talya (%10) idi.

c) Bat Avrupa Birlii

1948de Komnistlerin ekoslovakyada iktidar ele geirmeleri, SSCBnin yaylmac siyasetini ve tehditle-rini ortaya koymas bakmndan Batl devletler iin bir alarm oldu.

Bu artlar iinde, ngiltere ve Fransa ile Belika, Hol-landa ve Lksemburg arasnda, 4 Mart 1948 de Brk-selde balayan toplant, 17 Mart 1948 de Bat Avrupa Birliini kuran bir antlamann imzas ile sona erdi. Bu antlamaya gre be devlet, aralarndaki her trl i-birliinden baka, taraflardan biri Avrupada bir silahl saldrya urad takdirde, dierleri her trl vastalar-la onun yardmna gideceklerdi.

Bat Avrupa Birliine balangta, skandinav lkeleri de dahil edilmek istenmise de, bu lkeler, Sovyetler Birlii ile komuluklar dolaysyla, bu devleti kkrt-mak istememiler ve bu ittifaka dahil olmaktan kan-mlardr.

Bat Avrupa Birlii Avrupadaki Sovyet tehdit ve yayl-masna kar alnm ilk askeri tedbir olmutur. Fakat Amerikann bu ittifak iinde olmay, Bat Avrupa Bir-liini Sovyetler karsnda bir denge unsuru olmaktan yoksun brakmtr. Muhtemeldir ki, skandinav lkeleri

de bunun iin bu ittifaka katlmamlard. Lakin 1948 ylnn gelimeleri, Batllar ve Amerikay, daha geni bir ittifak sistemi kurmaya sevk edecek ve NATO orta-ya kacaktr.

d) NATO

Marshall Plan ve Truman Doktrini, Sovyetlerin Orta Dou ve Avrupa'da girimi olduklar yaylma faaliyet-lerine kar Birleik Amerika'nn alm olduu ilk ted-birlerdi. Fakat 1948 Berlin Buhranyla Sovyetlerle i-birlii yapma imkn kalmad anlald. nk imdi Sovyetler, bir bar dzeninin kurulmasndan ziyade, mmkn olduu kadar geni alanlar komnist kontro-l altna sokmann abas iindeydi. te bu netice, Amerikay, Sovyetlere kar Durdurma (containment) politikas takibine gtrmtr. Yani, Amerika bundan sonra Sovyet yaylmasn durdurmak iin gerekli ted-birleri alacaktr ki, bu tedbirlerin en etkilisi 4 Nisan 1949 da kurulan NATO veya Kuzey Atlantik ttifak olacaktr.

SSCBye kar kurulan Bat Avrupa Birliinin bu dev-lete kar tek bana yeterli olmayacann grlmesi ABDyi Monroe Doktrini politikasndan dndrd.

Senatr Vandenberg Nisan aynda Senatoya sunduu bir karar tasarsnda, Amerika Cumhurbakanna, Amerika'nn gvenliini ilgilendiren ve karlkl yard-ma dayanan "blgesel ve dier ortak anlamalara" ka-tlma yetkisinin verilmesini istedi. Vandenberg'in bu teklifi 11 Haziran 1948 de Amerikan Kongresi tarafn-dan kabul edildi ve bu karara bundan byle Vandenberg Karar denildi. Vandenberg Karar, Ame-rika'nn 1823'ten beri tatbik etmekte olduu Monroe Doktrinini terk ettiini gsteriyordu.

Amerika, d politikasnda bu esasl deiiklii yaptk-tan sonra, Bat Avrupa Birliini daha messir ve geni bir ittifak sistemi haline getirmek iin Kanada ve Bat Avrupa lkeleri ile temasa geti ve bu temaslar ve mzakereler sonunda 4 Nisan 1949 da 12 Batl lke arasnda, ksa ad ile NATO (North Atlantic Treaty Organization) denen Kuzey Atlantik ttifak kuruldu. Antlamann banda, bu lkelerin, milletlerin, demok-rasi ilkeleri ile kii hrriyetleri ve hukuk stnlne dayanan hrriyetlerini ve ortak savunmalar ile bar ve gvenliklerini korumak iin birlemi olduklar belir-tiliyordu. lerinden birine yaplm bir saldr hepsine yaplm saylacakt.

NATO'nun kuruluu ile Sovyetlerin Avrupa'daki yayl-mas, o gnden bugne, durdurulmutur. Lakin 1949'a gelinceye kadar da Avrupa'nn mhim bir ksmn snr-lar iine katmlar veya kontrolleri altna almlardr. Sovyet Rusya, 1940-1945 yllar arasnda Avrupa'da 450.000 Km. topra ve 24 milyon kadar nfusu snr-lar iine katmtr. 1945-1948 yllar arasnda ise, 1 milyon Km. toprak ile 92 milyon nfusu da kontrolleri altna almlardr.

Trkiye ve Yunanistan'n 1952 de, Bat Almanya'nn 1955de ve spanya'nn da 1982 ylnda NATO'ya ka-tlmas ile NATO yelerinin says 16'ya ykselmitir.1997 Madrid Zirvesi ile birlikte de ek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya rgte ye olmular, bylece ye says on dokuza ulamtr.

Not: Gnmzde NATOnun ye says 26dr. ( Almanya, Amerika Birleik Devletleri, Belika, ngiltere, Bulgaris-tan, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Fransa Hollanda, spanya, zlanda, talya, Kanada, Letonya, Litvanya, Lksemburg, Macaristan, Norve, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Trkiye, Yu-nanistan)

e) Avrupa Konseyi

5 Mays 1949da, Avrupal 10 devletin katlmyla kurulan birliktir. Bunlar: Belika, ngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, rlanda, sve, talya, Lksemburg ve Norvetir. Birliin amac, ye lkelerin ortak malla-rn ve ilkelerini koruma ve yayma; iktisadi geliimlerini salamak amacyla, aralarnda daha sk bir ibirlii oluturmaktr.

Konsey, esas olarak, ye lkelerin hkmet temsilcile-riyle, parlamento yelerinden olumutur. Buna ek olarak, Avrupa nsan Haklar Komisyonu ile Avrupa nsan Haklar Divan da kuruldu. Bu iki komisyon da, Konseyin merkezi olan Strazburgta almaya ba-lamtr. Trkiye, Avrupa Konseyine 1949 ylnda ka-tld. Avrupa Konseyinin ye says, kuruluundan yirmi yl sonra 18e ykseldi.

Konsey'in alma alanlar insan haklar, medya, hu-kuki ibirlii, sosyal dayanma, salk, eitim, kltr, spor, genlik, yerel demokrasiler, snr tesi ibirlii, evre ve blgesel planlamadr.

f) Avrupa Kmr ve elik Topluluu

Schuman Plan 9 Mays 1950'de Fransa Dileri Bakan Robert Schuman'n Bat Almanya ve Fransa'-da elik ve kmr retimini denetleyecek tek bir organ oluturmas ve bu ortakln dier Avrupa lkelerinin yeliine ve Birlemi Milletlerin ibirliine de ak tu-tulmas konusunda nerdii plandr. Bu plan 18 Nisan 1951de Bat Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya Dileri Bakanlarnn katld Paris konferansnda kabul edilmi ve Avrupa Kmr ve elik Topluluu kurulmutur.

Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1958 Roma Ant-lamasyla, "Avrupa Atom Enerjisi Topluluu"na (EURATOM) dnt.

g) Avrupa Ekonomik Topluluu

Avrupa Ekonomik Topluluu, 25 Mart 1957 tarihinde imzalanan Roma Antlamas ile kuruldu. Topluluk, Alt kurucu ye arasnda, (Belika, Almanya, Fransa, Hol-landa, Lksemburg ve talya) ekonomi politikalarnn yaklatrlmalar yoluyla bir ortak pazarn kurulmasn, ekonomik faaliyetlerin uyum iinde gelimesini, denge-li ve srekli bir gelime salanmasn, istikrarn artma-sn, Topluluk yesi lkeler arasndaki ilikilerin daha sklatrlmasn ngrmekteydi.

1 Ocak 1958'de yrrle giren Roma Antlamas, ye lkeler arasnda nce gmrk birliini, yani malla-rn gmrk vergisi denmeksizin ye lkeler arasnda serbeste alnp satlmasn ngrmt. Ancak Roma Antlamas'nda nihai hedefi sadece ekonomik deil or-tak tarm, ulatrma, rekabet gibi dier birok alanda ortak politikalar oluturulmas, ekonomik politikalarn yaknlatrlmas, ekonomik ve parasal birlik kurulma-s, ortak bir d politika ve gvenlik politikas olutu-rulmasdr.

Bu amaca ulamak iin AET Antlamas, yrrlk tarihinden (1 Ocak 1958) itibaren 12 yllk bir gei dnemi iinde mallarn, kiilerin, hizmetlerin ve ser-mayenin serbest dolamnn salanmasn ve sosyal Avrupann kurulmasn ngrmtr. Gei dnemin-de ortak tarm ve ulatrma politikalar saptanacak, ye devletlerin ekonomi politikalar ve gerekli ulusal mevzuatlar yaknlatrlacak ve rekabetin bozulma-masna ilikin nlemler alnacaktr.

SOUK SAVA DNEM

C) ORTADOUDAK GELMELER

a) Svey Krizi

23 Temmuz 1952de Hr Subaylar Komitesinin yapt- askeri darbeyle yarbay Cemal Abdnnasr Msrn ynetimini ele geirmitir.

Abdnnasr iktidara geldikten sonra Arap lkeleri arasnda bir kolektif gvenlik paktnn, yani bir askeri ittifakn kurulmas bir yandan da "slam Kongresi" ad altnda bir birlik kurulmas iin almaktayd. Bu ge-limelerle Nasr'n gerekletirmek istedii ey, Dou ve Bat bloklar arasnda bir "nc Blok" idi. phe-siz bu Blok'un banda Msr ve Nasr bulunacakt. An-cak Badat Paktnn kurulmas Nasrn planlarn bozmutu.

sraille Gazzede balayan atmalar zerine Msr ABD ve ngiltereden silah satn almak istemi ancak bu reddedilince ekoslavakya zerinden SSCBden silah satn alma yoluna gitmitir.

Bu durum Amerika, ngiltere ve Fransa tarafndan tepkiyle karland. Bu arada Msr iin ok nemli bir proje olan Asvan Baraj iin ABD ve Dnya Bankasn-dan istenen kredi teklifinin Amerikan Senatosu tara-fndan engellenmesi Svey Buhrann balatt.

1956 ylnda Nasr, yllk 100 milyon dolar geliri olan ngiliz - Fransz ortaklndaki Svey Kanaln milli-letirdiini ilan etti.

Bunun zerine olaya Macaristan htilallerinden y-znden SSCBnin ok fazla mdahil olmadn gren ABD, ngiltere ve Fransa, Sveyin Msrn kontro-lnden karlmas iin birok giriimde bulundu ancak baarl olamad.

Nasrn Sveyin milletleraras kontrole braklmas teklifini reddetmesi zerine ngiltere, Fransa ve srail bir araya gelerek Sveyi ele geirmek iin bir plan hazrlad. Bu plana gre srail Msra sava aacak, ngiltere ve Fransa ise taraflar arasndaki savaa son vermek iin blgeye asker karacak ve kanal ele ge-ireceklerdi.

Bu plan gereince srail, 29 Ekim 1956 gn birdenbi-re Msra kar saldrya geti. ngiltere ve Fransa ta-raflara verdikleri atmann sona erdirilmesi ltima-tomunun ardndan Akdeniz zerinden blgeye asker karmaya balad.

ngiltere ve Fransann amac kanal ele geirmek ve Nasr iktidardan indirmekti. Bu arada Polonya ve Ma-caristan Ayaklanmalarn bastrmaya balayan SSCB ngiltere, Fransa ve sraile savan hemen durdurul-masn isteyen mesajlar gnderdi.

SSCB Babakan Bulganin ayn gn Amerika Cum-hurbakan Eisenhower'a da bir mesaj gndererek, Amerika ve Sovyet Rusyann Msra ortak bir kuvvet gndererek sava durdurmalarn istiyor ve bu sava durdurulmad takdirde bunun nc Dnya Sava-na gidebileceini sylyordu. Amerika ortak kuvvet teklifine iddetle kar geldi ve Sovyetler Msra asker gnderdii takdirde Amerikann gereken tedbirleri alacan bildirdi.

Amerikan hkmeti ve kamuoyu ngiltere ve Fran-sann giritii bu saldry tasvip etmemiti. Zaten bu devletler saldr planlarn hazrlarken, Amerikaya bir ey hissettirmemeye bilhassa dikkat etmilerdi. Bu sebepten Amerikann tepkisi sert oldu. Fransa ve s-raile sert bir ihtarda bulunarak Msr topraklarndan ekilmelerini istedi. ki taraftan gelen bu ar basklar karsnda bu devletler daha ileriye gidemediler ve M-srdan ekilmek zorunda kaldlar. Svey Kanal da temizlenerek 1957 Martnda dnya deniz trafiine ye-niden ald.

1956 Svey buhrannn en mhim neticesi, phesiz, Sovyet Rusyann Orta Doudaki prestijini ve tesirini yok edilmek istenirken daha da artm olmasyd.

b) 1957 Suriye Bunalm

II. Dnya Sava ncesinde Fransadan bamszln kazanan Suriyede 1950li yllarda art arda hkmet darbeleri yaanmtr. Ancak 1955ten sonra iktidara gelen Msr lideri Cemal Abdn Nasrla beraber SSCByle yaknlamas komularn rahatsz etmitir.

Suriyenin 1956 ylnda SSCB ile yardm antlamas imzalamas zerine Trkiye, Irak ,rdn,srail ve Lb-nan tarafndan tepkiyle karlanmtr.

Bu lkelerin inanc Sovyetlerin imdi Suriye'de bir "kprba" kurduklar ve Suriye'nin bir "Moskova uy-dusu" haline geldiiydi.

Bunun zerine Amerikan Babakan Eisenhower ise, Babakan Menderes'e gnderdii mesajda, Suriye'nin bir saldrs karsnda Trkiye Irak ve rdn'n bu l-keye kar askeri bir harekta girimek zorunda kal-mas halinde, Amerika'nn kendilerine derhal silah yardm yapacan bildirdi.

Bu gelimeler zerine Trkiyenin Suriye snrna ynak yaparak askeri tatbikatlar yapmas Trkiye Suriye ilikilerini daha da gerginletirdi.

SSCBnin kar basklarn artrd dnemde ABDnin Trkiyeye byk bir destek vermesi, Suudi Arabis-tann Trkiye ile Suriye arasnda arabuluculuk yap-mas, rdn kral Hseyinin Suriyeye kar tavrn yumuatmas zerine kriz zme kavumutur.

Not: Buhrann sona ermesinde rol oynayan bir baka se-bep de, 14 Eyll 1957 de Suriye ile Msr'n imza ettik-leri bir anlama ile 1 ubat 1958'den itibaren Birleik Arap Cumhuriyeti ad ile bir birlik kurmaya karar ver-meleriydi. Ancak iki devlet arasndaki bu birliktelik: M-srn Suriyeyi kendine bal bir eyalet gibi grmesi, iki devletin sosyalizm anlaynn farkl olmas zerine zayflam, 1961 ylnda muhafazakr askerlerin Suri-yede yapt bir hkmet darbesiyle sonlanmtr.

c) Lbnan Bunalm ( 1958)

1957 Hazirannda Lbnan'da yaplan genel seimlere Cumhurbakan Camile Chamounun hile kartrarark kendisinin grev sresini 4 yl daha uzatacak bir par-lamento setirmesi ve Amerikann yaynlad Eisenhower Doktrinini desteklemesi siyasal bir krize sebep olmutur.

Halbuki, yars Hristiyan, yars Mslman olan Lb-nan halknn Mslman-Arap kesimi esas itibariyle Nasr taraftar idi ve Eisenhower Doktrinine aleyhtard.

Lbnan halknn ikiye blnmesinden sonra muhalif bir gazetecinin ldrlmesiyle olaylar Beyrut ve Trablus'da (Tripoli) grevlere dnt.

Cumhurbakan Chamoun, 13 Maysta Amerika, ngil-tere ve Fransaya bavurarak, btn bu yaplanlarn bir yabanc (bilhassa Suriye'nin) mdahalesinin eseri ol-duunu bildirdi ve bu sebeple Lbnan'a yardm yapl-masn istedi.

Bu arada Irakta monarinin yklmas ve Badat Pak-tnn zarar grmesi mdahale yanls olmayan ABDnin fikrini deitirdi. ABD yaklak 15.000 askeri Lbnana kard.

ABDnin basklar zerine Chamoun cumhurbakanl-nn sresini uzatmamay kabul etti. Genel Kurmay Bakan ahabn Lbnan parlamentosu tarafndan cumhurbakan seilmesiyle buhran yatmtr.

d) Badat Pakt

Fransa ve ngilterenin Ortadoudaki etkinliini aza-lnca Sovyet Rusya'nn Orta Dou'ya szmasn nle-mek maksadyla Orta Dou lkeleri arasnda bir ittifak kurma fikri, esasnda Amerika'dan gelmi, fakat fikir Trkiye tarafndan gerekletirilerek, 1955 ubatnda Trkiye ile Irak arasnda Badat'ta bir ittifak antlama-s imzalanmtr. Nisan 1955'te ngiltere, Eyll 1955'te Pakistan ve Kasm 1955'te ran Badat Paktna katla-rak, ittifak geniletilmitir.

Ancak Irak dndaki Arap lkelerinin pakta katlma-mas ve buna kar Ortadounun; pakta katlanlar (Irak, ran ve Pakistan), kar kanlar (Msr, Suriye, Suudi Arabistan ve Yemen) ve tarafsz kalan ( rdn ve Lbnan) lkeler olmak zere gruplamas SSCBnin iini kolaylatrm, paktn amacna ulama-sn engellemitir.

Amerika, Arap devletlerinin tepkisini fazla ekmemek iin pakta resmen ye olmad, ama ye devletlere as-keri teknik ve ekonomik yardmda bulunacan belir-terek paktn glenmesine alt. Sovyetler Birlii'nin tehdidine ve yaylmasna kar, NATO ile SEATO'yu birletiren Badat Pakt'nn kurulmas Trk-Sovyet ili-kilerini daha da gerginletirdi. Ayrca, Irak hari Arap devletleri ile Trkiye arasndaki mnasebetler olumsuz bir seyir takip etmeye balad.

Not: Bu paktn kurulmas Ortadounun liderliinin Trki-yeye gemesi Arap dnyasn kendi ats altnda top-lamak isteyen Msr lideri Nasr endielendirmitir. Nasr, paktn kurulmasndan sonra bat aleyhtarln artrm, SSCB ile ilikilerini sklatrmtr. Buda S-vey Krizine ortam hazrlamtr.

e) CENTO

Irakta yaplan askeri darbenin ardndan monarinin yklmas zerine 24 Mart 1959'da da Irak, Badat Pakt'ndan ekildiini resmen aklad. Irak'n ayrlma-sndan sonra Pakt'n merkezi Ankara oldu. 18 Austos 1959'da da Badat Pakt'nn ad 'Merkezi Antlama rgt" yani "CENTO" olarak deitirildi.

CENTO'nun ilk toplants, 7-9 Ekim 1959'da Washington'da yapld. rgt, aslnda savunma ama-cyla kurulmu olmasna ramen; faaliyetlerini, yeler arasnda ekonomik, kltrel ve teknik ibirlii konula-rna yneltti. ABD, rgte daha fazla destek vermeye balad. Bu ekliyle 20 yl devam eden rgt, 12 Mart 1979'da Pakistan'n ve ran'n ayrlmas ile dalma noktasna geldi. Trkiye, 13 Mart 1979'da, bu devletle-rin CENTO'dan ayrlmas kararlarn saygyla karla-dn ve bu durumda CENTO'nun blgedeki ilevini fiilen kaybettiini, rgtn ilgili anlama hkmleri ge-reince sona erdirilmesi iin gerekli ilemlerin yapla-can aklad. Bylece, Badat Pakt'nn bir devam eklinde olan CENTO, hukuken olmasa bile fiilen sona ermi oldu.

f) Eisenhower Doktrini

ABD zellikle 1956 ylnda ortaya kan Svey krizin-den sonra Arap Dnyasnda Batl devletlerin imajnn zedelendiini bunun yerine SSCBnin prestijinin artt-n anlamtr.

Bu durumu dzeltmek iin Bakan Eisenhower 5 Ocak 1957 de Amerikan Kongresine gnderdii mesajda Svey Krizinden sonra SSCBNN Svey Kanalna ve Bat'nn Orta Dou'daki petrol kaynaklarna hakim olarak, blgeyi siyasi kontrolleri altna almaya ve Bat Blouna bu sayede byk bir darbe vurmaya yakn oluunu belirtmitir.

Bu artlarda yaplacak iki ey vard: Biri, blge lkele-rinin ekonomik skntlarnn giderilmesine yardmc olmak; dieri de, ister ikili, ister toplu mnasebetler yo-

luyla, bu lkelere, komnizm hegemonyasnn neler getirebileceini anlatmak ve bunlarn komnizme kar koymalarna yardm etmekti

Bu gerekelerle bakan Eisenhower 5 Ocak 1957 de Kongreye gnderdii ve Eisenhower Doktrini adn alan mesajda btn bu hususlar akladktan sonra, Kongre'den kendisine aadaki yetkilerin verilmesini istiyordu:

1) Bamszln korumak iin ekonomik kalknma aba-s iine giren Orta Dou lkelerine ekonomik yardm yapmak.

2) Bunlardan isteyen lkelere askeri yardm yapmak.

3) Bu lkelerin istemeleri artyla, "milletleraras kom-nizmin kontrol altnda bulunan bir lkeden gelecek ak silahl saldrlar karsnda, Amerikan silahl kuv-vetlerinin kullanlmas

Eisenhower Doktrini iki bakmdan Amerikan d politi-kas iin mhim bir gelimeyi ifade etmekteydi. Birinci-si, Amerika'nn Orta Dou ile balant alann bir hayli geniletmesidir. Her ne kadar Amerika Orta Dou ile ilgisini ilk defa Truman Doktrini ile gstermi ise de, Truman Doktrini sadece Trkiye ve Yunanistan'a ve yine sadece askeri yardm yaplmasn ngrmekteydi. Hlbuki Eisenhower Doktrini, btn bir Orta Dou bl-gesini iine alyor ve Amerikan askerinin kullanlmas suretiyle, blgedeki lkelerin komnizme kar savu-nulmasn da zerine alyordu.

g) rdn Buhran

rdn Kral Hseyin, Msr ve Suriye ile birlikte Eisenhower Doktrinine ilk kar kanlar arasnda yer almakla beraber, bu doktrinden ilk faydalanmak iste-yen kii kendisi oldu.

1948-1949 Arap-srail sava srasnda Filistin'den kaan bir milyona yakn Filistinli Araptan yarm milyon kadar rdn'e snmt ve bunlarn byk ounlu-u hararetli Nasr taraftar idi. Nasr'n Filistin'i tekrar kendilerine kazandracana inanyorlard.

Durum bu ekilde iken rdn'de 1956 Ekiminde yap-lan seimleri Nasrclar kazand ve Babakanla Nabulsi geldi. Kral Hseyin ile Babakan Nabulsi ara-snda ilk gnden balayan srtme, 1957 Nisannda tam bir atma iine girdi. Nabulsi, sol eilimli Genel-kurmay Bakan Ali Abu Nuvar'la ibirlii yaparak Amman zerine tank birlikleri sevketmeye hazrlanr-ken, Kral tarafndan Babakanlktan drld. Kral Hseyin Nabulsi'yi bertaraf ederken, Amerika'nn ve Suudi Arabistan'n da desteini salamt.

13 Nisanda krala bal kuvvetlerle sosyalist subaylar arasnda atmalar balad. Olaya Msr ve Suriyenin de dahil olmas Babakan ve Genel Kurmay Baka-nnn Suriyeye kamas zerine halk sokaklara d-kld ve grevler balad.

Gelimeleri endie ile takip eden Amerika btn ar-ln rdn'n yanna koydu. Amerika, bir yandan "rdnn bamszlk ve toprak btnln hayati ehemmiyette telakki ettiini" bildirirken, te yandan da Akdeniz'deki Amerikan VI. Filosu 25 Nisanda Beyrutaklarnda demir atyordu. sraile de frsattan yarar-lanmamas hususunda uyarda bulunulmutu.

Irak ve Suudi Arabistan da rdn'n yannda yer aldlar. Hatta Irak hkmeti yaynlad bir bildiride, rdn'de krallk rejiminin yklmas halinde, Irak'n r-dn'e asker sokacan aklad. Arap dnyasnn monarisi sk bir dayanma iine girmi bulunuyordu. Bu dayanma Amerika'nn destei ile birleince, Kral Hseyin karklar ve lkesine ynelen tehlikeyi berta-raf etmeye muvaffak oldu ve i kriz de bylece kapan-d. Bylece rdn Eisenhower Doktrini2nden yarala-nan ilk lke oldu.

SOUK SAVA DNEM

h) srailin Kurulmas ( 1948)

srail Devletinin kurulmasnda Balfour Deklarasyonuolduka nemli bir paya sahiptir. Lord Arthur Balfour, 2 Kasm 1917 tarihinde uluslararas Siyonist hareketin liderlerinden olan Lord Rothschild'e bir mektup gnde-rerek, Filistin topraklarnda bir Musevi devleti kurulma-s konusunda ngiliz hkmetinin destek vereceini bildirmitir.

ngiltere, Filistin'deki durumun daha ktye gitmesini nlemek iin 1939 ylnda, Filistin'e yaplacak Yahudi glerini ok snrlad. Fakat bu sefer Avrupa'nn eitli yerlerinden Yahudiler Filistin'e kaak olarak girmeye baladlar. Bu kaak gleri Haganah adl gizli bir te-kilat organize ediyordu. Filistin'deki ngiliz kuvvetleri bu kaak gleri nlemeye alnca ngiliz askerleri ile Yahudiler arasnda silahl atmalar kt. Bu atma-larda Irgun adl Yahudi tedhi tekilat aktif bir rol oy-namakta idi.

II. Dnya sava biter bitmez ABD bakan Truman, ngiliz hkmetine bavurarak 100.000 Musevinin derhal Filistin topraklarna gnderilmesini talep etti.

ngiltere bir sre uratktan sonra, Filistin'den yakas-n kurtarmaya karar verdi ve 2 Nisan 1947 de mesele-yi Birlemi Milletlere gtrd. Meseleyi ele alan Ge-nel Kurul, iki haftalk mzakerelerden sonra, Filistin meselesine bir zm bulmas iin bir zel komisyon kurdu. Bu komisyona byk devletler sokulmamt.

B.M. Filistin Komisyonu, 16 Haziran-24 Temmuz tarihleri arasnda bizatihi Filistin'de yapt inceleme-lerden sonra, Austos aynda raporunu yaynlad. Bu raporda Komisyon, oybirlii ile, Filistin'in bamszl-n teklif ediyordu. Lakin bu bam szlk nasl olacakt? Bu noktada Komisyon ikiye ayrld. Kanada, ekoslo-vakya, Guatemala, Hollanda, Peru, sve ve Urugu-ayn destekledii ounluk teklifine gre, Filistin Arap-larla Yahudiler arasnda taksim edilmeli ve iki ayr ba-msz devlet kurulmalyd. Kuds ehri ise milletlera-ras statye sahip olmalyd. Hindistan, Yugoslavya ve ran tarafndan desteklenen aznlk teklifine gre de, Filistin, Yahudi ve Arap devletlerinden meydana gelen "federal" bir devlet olmalyd. Yahudiler ounluk pla-nn, Araplar ise aznlk plann tuttular. nk Arapla-ra gre, aznlk plan veya teklifi, Filistin'in toprak b-tnln korumaktayd.

Birlemi Milletler Genel Kurulu, 27 Kasm 1947'de, Filistin Komisyonunun ounluk teklifini benimsedi ve 13 aleyhe ve 10 ekimsere kar, 33 oyla Filistinin Araplarla Yahudiler arasnda taksimine karar verildi. Fakat karara gre, Filistin'de kurulacak Yahudi ve Arap devletleri arasnda bir ekonomik birlik kurulacak ve Kutsal Kuds ehri de milletleraras statye sahip olacakt.

Genel Kurulunun taksim karar btn Arap dnyasnda tepki ile karland. Arap lkeleri 17 Aralk 1947 de Kahire'de yaptklar toplantda, Filistin'in taksimi kara-rn nlemek iin savaa gitme karar aldlar.

B.M. karar zerine ngiltere yapt bir aklamada, 15 Mays 1948'den itibaren Filistin'deki btn kuvvetlerini ekeceini ilan etti ve Nisan 1948'den itibaren kuvvet-lerini ekmeye balad. Bu ekme iinin tamamlanma-sndan bir gn nce de, David Ben Gurion bakanl-nda 14 Mays 1948 gn Tel-Aviv'de toplanan Yahudi Milli Konseyi, srail Devleti'nin kuruluunu ilan etti.

srail Devleti kurulur kurulmaz, Msr, rdn, Suriye, Lbnan ve Irak ordular 15 Maystan itibaren srailin zerine yrmeye baladlar. Birinci Arap-srail sava balamt. in ilgin taraf, Amerika yeni srail devle-tini 14 Mays gn tand halde, Sovyet Rusya Arap-

srail savann kmasndan iki gn sonra tand. Yani Sovyetler aka Araplara kar cephe almt.

1948-49 Arap-srail Sava bir yl kadar srd. sra-ilin ancak 75.000 kiilik muntazam bir ordusu olmas-na ve be Arap devletinin saldrsna uramasna ramen, Araplar her yerde ar yenilgiye uradlar. -lerinde en iyi savaan rdn ordusu oldu.

Sava kt andan itibaren Birlemi Milletler de bir atekes salamak iin taraflar arasnda araclk aba-larna giriti. Bu abalara, Araplarn beceriksizlii ve yenilgileri de eklenince Arap lkeleri iin srail ile ate-kes imzalamaktan baka are kalmad. srail-Msr atekes anlamas 24 ubat 1949 da Rodos'ta, srail-Lbnan atekes anlamas 23 Mart 1949 da Ras-en Nakura'da, srail-rdn atekesi 3 Nisan 1949 da Ro-dos'ta ve srail-Suriye atekesi de 20 Temmuz 1949 da Manahayim'de imzaland. Irakn srail ile snr ol-mad iin herhangi bir atekes anlamas imzalama-s da sz konuulmad.

srail Araplarla yapt muharebelerde ok baarl olduu iin, atekes anlamalarnn izdii fiili snrlar iindeki srail topraklar, Birlemi Milletlerin taksim ka-rarnda kendisine verilenden ok geniti. srail Filistin topraklarnn hemen hemen drtte n ele geirdi. Keza, taksim kararna gre, Kuds ehri milletleraras statye sahip olaca halde, savan sonunda yars srailin eline geti, yars da rdn'de kald. 1967 sa-vanda srail Kuds'n dier yarsn da ele geire-cektir.

1948-1949 Arap-srail Savann Sonular:

Sava Filistin'de yaayan bir milyon kadar arab yerin-den yurdundan etmi ve bir Mlteciler Meselesi orta-ya kmtr.

Arap lkeleri iinde en kuvvetli orduya sahip olduu sanlan Msrn, savata en ar yenilgiye urayanlar-dan olmas, Msr'da monarinin, yani Kral Faruk reji-minin devrilmesine ortam hazrlamtr.

Kk bir srail ordusu karsnda be Arap devletinin askeri gcnn yenik duruma dmesi, Arap dnya-snda "milliyetilik" duygusunu glendirmi ve bir Arap Milliyetilii hareketi ivme kazanmtr.

Not: Msrda Arap srail Savalarndan sonra krallk rejimi-nin zayflamas Kral Faruk rejiminin devrilmesine ve yerine Cemal Abdn Nasrn iktidara gelmesine yol amtr. Nasr ktidara geldikten sonra Arap Milliyeti-liinin liderliini stlenmeye almtr.

Savan sonunda bar antlamas yaplmamas ilerde Arap - srail Savalarnn tekrar kmasna ortam ha-zrlamtr.

Not: Amerika, ngiltere ve Fransa, 25 Mays 1950 de bir Deklarasyon yaynlayarak, Arap lkelerine ve sraile, ancak bunlarn i gvenliklerinin gerektirecei kadar silah satacaklarn ve bunu da, bu silahlarn baka bir devlete kar kullanlmamas art ile yapacaklarn bildirdiler. Ksacas, Batllar Orta Douya bir silah ambargosu tatbik etmilerdir.

D) UZAKDOUDAK GELMELER

Avrupa'da NATO'nun ve dolaysyla Dou ve Bat bloklar arasnda dengenin kurulmas zerine, bu iki blok arasndaki atmalar ve souk sava gelimeleri, Avrupa'dan Uzak Douya kaymtr.

Bu blgede olduka etkin konumda olan SSCB ve ini rahatsz eden iki konu vard. Bunlardan biri, Ame-rika'nn gney Kore'de bulunmas dieri de Fransa'nn da hala gney-dou Asya'da, yani Hindiin'inde bu-lunmas ve Amerika'nn da Fransa'y desteklemesiydi. Bunun iindir ki, 1950-54 arasnda Uzak Dou at-

malarnn iki temel gelimesi Kore Sava ile Hindiini Sava olmutur.

a) Kore Sava

1945 Maysnda Amerika ile Sovyet Rusya arasnda yaplan bir anlamaya gre, sava bittikten sonra Ko-re, Birleik Amerika, Sovyet Rusya, ngiltere ve in'in ortak vesayeti altna konacakt.

1945 Temmuzundaki Potsdam Konferansnda da Sovyet Rusya Uzak Dou savana katlmaya karar verince, askeri harekt bakmndan Kore topraklar 38'inci enlem izgisi ile ikiye ayrld ve bu izginin ku-zeyi Sovyet, gneyi de Amerikan askeri harekt saha-s olarak kabul edildi.

Fakat Sovyetler hemen Japonyaya sava ilan edipUzak Dou savana girmediler. Lakin ne zaman Amerika Hiroshima ve Nagasaki'ye atom bombalarn att, o zaman Sovyetler hemen Japonyaya sava ilan edip, askerlerini Kuzey Kore'ye soktular ve 38'inci en-lem izgisine kadar ilerlediler. Bylece Kore, savan sonunda, kuzeyi Sovyet, gneyi Amerikan igali altn-da olmak zere fiilen ikiye blnm oluyordu.

Amerikan-Sovyet mzakereleri, te yandan Birlemi Milletlerin abalar, iki Kore'nin birlemesini salaya-mad.

Bunun zerine Amerika, 10 Mays 1948 de gney Kore'de seimler dzenledi ve bunun neticesinde de Syngman Rhee'nin bakanlnda Gney Kore Cum-huriyeti kuruldu.

Sovyetler de Kuzey Kore'de 1948 Austosunda kendi-lerine gre bir seim dzenlediler ve onlar da kuzey-de, 9 Eyll 1948 de Kore Halk Cumhuriyeti'ni kurdu-lar.

Kore Asyann stratejik bir blgesiydi. Asyaya ayak basmak iin gayet avantajl bir tramplen durumunday-d. Gney Kore'de ve Japonya'da Amerikan Kuvvetle-rinin bulunduu gz nne alnnca, Amerika'nn stra-tejik bakmdan kuvvetli bir durumda olduu akt. Sovyetler, komnistler in'de duruma hkim oluncaya kadar bu duruma tahamml gsterdiler. Fakat in 1949 sonunda komnist rejimin idaresi altna girince, Sovyetlerin Asyadaki kuvvet pozisyonlar iyice g-lenmi oluyordu.

Bunun zerine SSCB Amerikay Asya ktasndan atmak iin Moskova'nn talimat ile Kuzey Kore kuv-vetleri 25 Haziran 1950 sabahndan itibaren Gney Kore'ye kar saldrya geti. Saldrnn btn snr bo-yunca yaplmas her eyin nceden planlandn gs-teriyordu.

Amerika Birlemi Milletleri derhal harekete geti. Gvenlik Konseyi, Birlemi Milletler Antlamas h-kmleri gereince, Gney Kore'nin yardmna gnde-rilmek zere, eitli milletlerin askerlerinden meydana gelen, fakat esas yk Amerika'nn srtland bir Bir-lemi Milletler Kuvveti tekil etti. Bu kuvvetin komu-tanlna Amerikal General McArthur getirildi.

1950 Hazirannda balayan Kore sava, 1953 Tem-muzunda Panmunjom Mtarekesinin imzas ile neti-celenmitir. Bu mtarekeyle Kuzey ve Gney Kore arasndaki snr yine 38'inci enlemdi.

Bu yllk sre iinde taraflardan hi biri kesin bir stnlk gsterip zafere gidememitir. nk, 1950 Ekiminden itibaren Komnist in, gnll ad altnda gnderdii silahl kuvvetleri ile Kore Savana dahil olmutur. Bununla beraber, ne Sovyet Rusya ne in ne de Amerika, bu sava Kore'nin snrlarnn dna tarmamaya dikkat etmilerdir. Zira yanl bir hareket dnya savana yol aabilirdi.

Not: Trkiye Birlemi Milletler Kuvveti'ne bir tugaylk bir kuvvetle katld. Bylece Trkiye NATOya katlma yo-lunda nemli bir adm atmtr.

b) SEATO

Vietnam Sava Amerikay, Kore Savandan sonra almaya balad savunma tedbirlerini daha da kuv-vetlendirmeye sevk etti. Bu sava, gneydou Asya'-nn kar karya bulunduu tehlikeyi aka gsterdii gibi, blgenin stratejik ehemmiyetini de arttrmt. Bu blge komnizmin kontrol altna dt takdirde, Sovyet Rusya ve in Singapore ve Malacca Boazna da hkim duruma geerlerdi ki, bu da Pasifik Okyanu-sunun savunmas asndan byk mahzurlar ortaya karrd.

Amerika'nn bu blgeyi korumak istikametinde att ilk adm, imdi tam bamszlklarn kazanm bulunan Tayland, Laos, Kamboya ve Gney Vietnam'a askeri ve ekonomik yardmlarn arttrmak oldu.

kinci adm, SEATO veya Manilla Pakt denen Gney-Dou Asya Antlama Tekilat (South East Asia Treaty Organization)nn kurulmasdr.

Bu kollektif savunma sistemi, Eyll 1954 de, Amerika ngiltere ve Fransa ile Uzak Dou lkelerinden Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ile Pakistan'n katlmas ile kurulmutur.

SEATO'nun imzas ile Amerika Sovyet Rusya ve mttefiki in etrafnda, Avrupa'nn Atlantik kylarndan Pasifie kadar uzanan bir ittifaklar emberi meydana getirmi oluyordu.

Bu arada Amerika Komnizmi benimseyen ine kar 2 Aralk 1955 de Milliyeti in (Formosa) hkmeti ile de bir ittifak imzalad. SEATO antlamas gibi, bu itti-fakn da sresi yoktu.

E) SMRGECLN SONA ERMES

a) ASYA

I. Hindistan

Hindistan Bamszlk Hareketinin lideri olan Gandi ilk olarak Gney Afrika'da Hint topluluunun vatandalk haklar iin bar bakaldr uygulad. Afrika'dan Hin-distan'a dndkten sonra yoksul ifti ve emekileribaskc vergilendirme politikasna ve yaygn ayrmcl-a kar protesto etmeleri iin rgtledi.

Hindistan Ulusal Kongresi'nin liderliini stlenerek lke apnda yoksulluun azaltlmas, kadnlarn serbestisi, farkl din ve etnik gruplar arasnda kardelik, kast ve dokunulmazlk ayrmclna son, lkenin ekonomik yeterliliine kavumas ve en nemlisi olan Swaraj ya-ni Hindistan'n yabanc hkimiyetinden kurtulmas ko-nularnda lke apnda kampanyalar yrtt.

Gandi Hindistan'da alnan Britanya tuz vergisine kar 1930'da yapt 400 kilometrelik Gandi Tuz Yry ile lkesinin Britanya'ya kar bakaldrmasna nclk etti. 1942'de Britanyallara ak arda bulunarak Hindistan' terk etmelerini istedi.

II. Dnya Savann olduka ypranm kan ngilteredaha fazla kar koyamad ve 14 Austos 1947de Hindistann bamszln tanmak zorunda kald.

II. Pakistan

15 Austos 1947 ylndan nceki tarihi Hindistan ile ayndr. "Pakistan" ad ilk olarak, ngilterede renim gren Mslman renciler tarafndan 1940 ylnda or-taya kondu.

Mslman Ligi'nin Muhammed Ali Cinnah'n bakanl-ndaki 23 Mart 1940 tarihli oturumunda Hindistan'n Mslmanlar ve Gayrimslimler arasnda blnmesi karar alnmtr.

SOUK SAVA DNEM

14 Austos 1947 ylnda Muhammed Ali Cinnah, Pakistan Genel Valisi olmu ve Pakistan bamszl-n kazanmtr.

III. Vietnam

19. yzylda inhindi Birlii iinde bir Fransz smr-gesi haline gelen Vietnamda Fransa'nn lkeyi eko-nomik ynden smrmesi ve siyasi basks, Fransz ynetimine kar kuvvetli bir milli direni hareketine sebep oldu. 1930 ve 1945 yllar arasnda Fransa'ya kar hareketlerde komnistler 1941'de Vietnam Ba-mszlk Cemiyetini (Vietminh) kurdular.

kinci Dnya Savanda Vietnam' igal eden Japonya 1945'te teslim olunca, Vietminh birlikleri Hanoi'de ikti-dar ele geirdiler. Liderleri Ho Chi Minh Vietnam'n bamszln ilan etti. Fransa gneyde milli ihtilali bastrmay baard. Fakat kuzeyde smrge rejimini yeniden kurmak istemesi, inhindi Savalarnn patlak vermesine sebep oldu. 1946'dan 1954'e kadar devam eden sava, Fransa Dienbienphu Muharebesinde bozguna uraynca son buldu.

21 Temmuz 1954'te Cenevre Antlamas imzaland. Bu antlama kararlarna gre geici olarak lke, ku-zeyde komnist kontrolndeki Demokratik Vietnam Cumhuriyeti, gneyde Vietnam Cumhuriyeti olmak zere iki ayr devlete blnd. Blnme hatt 17. para-leldi.

IV. Dier lkeler

Malezya ngiliz hkimiyetindeki smrge devleti du-rumuna ngiltere, Japonya, Avustralya, Yeni Zellanda ve Amerika Birleik Devletleri'nin destei ile 16 Ey-ll1963'te Malezya Federasyonunun kurulmasna son verdi. Bu federasyona Malezya, Singapur, Saravak, Sabah ve Brunei Sultanlklar katlm, 1965te Singa-pur federasyondan ayrlmtr.

Uzun yllar ngiliz smrgecilii altnda kalan SeylanAdas, 1948 ylnda ngiliz Milletler Topluluuna dhil, bamsz bir ye devlet olmutur.

Endonezyada Ahmed Sukarno 1927de kurulan Milliyeti Partinin bakan olmasyla beraber Hollan-daya kar yaplan bamszlk mcadelesi glendi. 17 Austos 1945te Japonlarn teslim olmalaryla En-donezyada Ahmed Sukarno bakanlnda bir hk-met kurularak bamszlklarn ilan ettiler. lk nce ba-mszl tanmayan Hollanda, daha sonra Endonez-yann bamszln tanmak zorunda kald.

1882de ngiliz stilasna urayan Birmanya ( Myanmar) II. Dnya Savann sonunda Japon igali bitince ngilizlere kar bir bamszlk sava balata-rak, 4 Ocak 1948de bamszln ilan etti.

b) Afrika

I. II. Dnya Savann sona erdii 1945te Afrikada Fa, Msr, Liberya ve Britanya Uluslar Topluluuna bal olan Gney Afrika.

II. Dnya Savandan Afrikada en ok smrgeye sahip ngiltere ve Fransann olduka ypranm bir ekilde kmas,

ngiltere ve Fransa dnda Afrikada smrgeleri olan Almanya, Belika, Portekiz ve Hollandann savan ykc etkilerine maruz kalmas buna kar Afrikada devletlerinin ekonomik ynden glenmeye balama-lar ve milliyetiliin glenmesi ktadaki smrgecili-in zayflamasnda etkili olmutur.

Bu ynde atlan ilk adm 1957 ylnda ngiltereye kar bamszln kazanan Gana olmutur.

Ganann bamszln Nijerya ve Sierra Lione ( 1960) ve Gambiya ( 1965)nn bamszlklar izlemi-tir.

Kenyada 1952de Mau Mau gizli rgtnn balat-t ngiltereye kar isyan hareketi 1963te bamsz-ln kazanlmasyla sonulanmtr. Tanganika ve Ugandada bu dnemde ngiltereye kar bamszl-n kazanmtr.

Fransaya kar Afrikada balayan en nemli bam-szlk hareketi Cezayirde olmutur. kinci Dnya Sa-vanda (1942) Cezayiri mukavemet merkezi olarak kulland. Sava bittikten sonra Cezayirliler gsterdikle-ri fedakrla karlk bamszlk veya Franszlarla ayn haklara sahip olmak istediler. Bu istek Franszlar tarafndan byk bir tepki ile karland ve halk katle-dilmeye baland.

1948de Fransa burann smrge deil, Fransa top-raklar olduunu ilan etti. D dnyaya kar yaplan bu ilana ramen buray bir smrge olarak idare etmeye almlar ve asla Cezayir halkna Franszlarla eit haklar tanmamlardr.

Milli Kurtulu Cephesi ve Cezayir Ulusal Hareketinin Fransaya kar mcadelede tekilatlanmaya balayan halk, muntazam bir ordu kurmay baard. 1954 sene-sinde bilfiil balayan silahl mcadele, 1956 senesinde bamszla kavuan Fas ve Tunusun da desteini salad. Mcadele 1962de Evian Antlamas'nn im-zalanmas ve Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti adyla bamszln kazanlmasyla neticelendi.

Fransa 1956 ylnda Cezayiri elde tutmak istedii iin Fas ve Tunusun bamszln tanmtr.

1911 ylnda talyann hkimiyetine giren Libya ( Trablusgarb) mttefik devletlerin yardm ile 1951 y-lnda yabanclarn idaresi son bularak Libya Krall kuruldu. 1953 ylnda Arap Birliine ve 1955 ylnda da BMye ye oldu.

V. Afrika Birlii Tekilat

25 Mays 1963 tarihinde kuruldu, 9 Temmuz 2002'de dald. Afrika Birlii (AfB) - African Unity - AU, bu ku-rumun yerini ald.

Temel amac Afrika lkeleri arasnda dayanma ve ibirliini artrmaktr. Merkezi Etiyopya'nn Addis Ababa ehri idi. rgt art'n 32 devlet imzalamtr.

F) SOUK SAVA DNEMNDE TRK DI POLTKASI

Trkiye II. Dnya Savandan sonra SSCBnin basks zerine Bat Blouna yakn bir politika izlemeye nem vermitir. Bu durumun nedenlerine baktmzda:

II. Dnya Sava sona ermeden 19 Mart 1945te Mos-kova Bykelisi Selim Sarperi kabul eden Molotov, Sovyet hkmetinin gnn artlarna ve II. Dnya Sa-va sonunda ortaya kan yeni duruma uygun olma-d iin esasl deiiklikleri geciktirdiine inand 17 Aralk 1925 tarihli Trk-Sovyet Dostluk ve Tarafszlk Antlamasn feshettiini bildirmitir.

Trkiyenin yeni bir anlamann yaplmas nerisine kar 7 Haziran 1945te Molotov, Bykeli Sarpere iki lke arasnda yeni bir antlama yaplabilmesi iin; Boazlarn Trkiye ile birlikte savunulmas, bunu sa-lamak iin de Sovyetlere Boazlarda deniz ve kara s-leri verilmesi, Montreux Szlemesinin deitirilmesi, Kars ve Ardahann Sovyetler Birliine iade edilmesi gerektiini ileri srmtr.

Bir yl sonra ise 8 Austos 1946da Boazlarla ilgili grlerini ieren bir notay Trkiyeye vermitir. Bu notada; Sovyetler Birlii, kinci Dnya Sava iinde meydana gelen olaylarn, Montreux Szlemesinin Karadeniz devletlerinin gvenliini salamakta yeter-siz kaldn ileri srerek, Boazlardan gei rejimini dzenleme yetkisinin Trkiye ile Karadeniz devletleri-ne ait olmasn ve boazlarn Trkiye ile Sovyetler Bir-lii tarafndan ortaklaa savunulmasn istemitir. Sov-

yet notas zerine ABD ve ngiltere ile durumu gr-en Trkiye, bu istekleri reddetmitir.

Sovyetler Birlii 24 Eyllde ikinci bir nota vererek ayn istekleri tekrarlamtr. Bu ortamda Trkiye, Sovyet tehlikesine kar bamszln ve toprak btnln koruyabilmek amacyla, 1939 ylndan itibaren ittifak iinde bulunduu ngilterenin ve sava sonunda dn-yann en gl devleti olarak ortaya kan ABDnin desteini aramtr. Fakat gerek Trkiyenin savata tarafsz kalm olmas, gerekse Trkiyede byk bir endie uyandran Sovyet davranlarnn batda ayn tepkiyle karlanmamas sebebiyle balangta istedii destei elde edememitir.

Bu arada Yunanistanda i sava balamas ve kom-nizm tehlikesinin glenmesi zerine ngilterenin de telkinleriyle ABD, Trkiye ve Yunanistana Truman Doktrini erevesinde yardm yapmaya balamtr.

12 Temmuz 1947de Trk-Amerikan ikili antlamasn, 4 Temmuz 1948de imzalanan ekonomik ibirlii ant-lamas takip etti. Anlamadan sonra Marshall Plan erevesinde 19491951 yllar arasnda Trkiyeye ABD ekonomik yardm yapt. 1951 ylndan sonra bu yardm Ortak Savunma Programna dhil edilecektir.

a) Trkiyenin NATOya ye olmas

SSCBnin yaylmac bir politika izlemezi ve Cominformu kurarak Dou Blokunu oluturmas ze-rine ABD SSCBye kar ortak bir savunma rgt ku-rulmas kararn alm ve 4 Nisan 1949da NATO (North Atlantic Treaty Organization)yu kurmutu.

Trkiyenin bu dnemde Avrupa Konseyine yeliinin kabul edilmi olmasna ramen NATOya ye olma gi-riimleri zellikle ngiltere olmak zere baz Avrupal devletler tarafndan siyasi, ekonomik ve kltrel ge-rekelerle reddedildi.

Bu arada Trkiyede DPnin iktidara gelmesiyle bera-ber liberal eilimli bir politika izlemesi ABD ile ilikileri yeni bir istikamete ynlendirmiti.

Bu durumu frsat bilen DP ynetimi meclis karar olmadan 4.500 kiilik bir askeri gc ABDnin nderli-ini stlendii NATO kuvvetlerine yardmc olmas iin Koreye gnderdi.

Kore Savandan sonra Trkiyenin NATOya alnma-s konusunda ABDnin tavr deimeye balad. nk Kore Sava, kinci Dnya Savandan sonra artk kmas beklenmeyen blgesel savalarn hi de ihti-mal d olmadn gsterecek ve NATO lkelerini, zellikle de ABDyi Sovyetler Karsnda daha etkili tedbirler almaya yneltecektir. Sonuta Sovyetler Bir-liine kar set ekme ve kabilecek muhtemel bir savata askeri slere ihtiya duyulmas sebebiyle ABD, Trkiyenin NATOya alnmasn gerekli grecek-tir. Bu gelimelerden sonra NATO Bakanlar Konseyi 15 - 20 Eyll 1951 tarihinde Trkiye ve Yunanistann NATOya ye olarak alnmasna oybirlii ile karar ver-di. T.B.M.M.de 18 ubat 1952de Kuzey Atlantik Ant-lamasn tasdik etmi bylece Trkiye NATOya res-men ye olmutur.

Trkiyenin NATOya alnmasnda, Koredeki askeri baars, uluslar aras sorunlarda Batllarla birlikte ha-reket etmesi ve modern olmamakla beraber gl bir kara ordusuna sahip olmasnn yan sra, Bat savun-mas iin gerekli olan jeopolitik yerinin nemi, birinci derecede etkili olmutur denilebilir.

Trkiyenin bu yelikle Batllara yaklama politikas, bir yandan lkenin ekonomik kalknmas ve silahl kuvvetlerinin modernizasyonu iin gerekli kaynaklarn d yardm yoluyla Batdan kolay salanabileceine inanlmas gibi amalar etkili olmutur.

b) Avrupa Konseyine yelik

5 Mays 1949da 10 lke-Belika, Danimarka, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, sve ve ngiltere -merkezi Strasburg olmak zere Avrupa Konseyini ku-ran antlamay imzalamlardr. u an Avrupa Konse-yi'nde 47 ye lke bulunmaktadr. Trkiye 8 Austos 1949da Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin dave-tiyle beraber Yunanistan ve zlanda ile birlikte konseye katlmtr.

Trkiyenin AVRUPA Konseyine girmesinde; bat blouna yakn olma amac, ABD ile ilikileri glen-dirme istei, Avrupal devlet statsnde saylma ve Trkiyenin Avrupa ile her trl alanda btnleme salama amalar etkili olmutur.

c) Balkan ttifakna Katlma

ABDnin Avrupada SSCB kontrol dndaki tek ko-mnist devlet olan Yugoslavya ile NATOya girmesi kesin olan Yunanistan ve Trkiyenin bir ittifak yaparak SSCBnin Akdeniz ve Balkanlarda de yaylmasn en-gellemek istemesi zerine Balkan ttifak kurulmutur.

Bunun zerine 1951 yl sonuna doru lke arasn-da balayan yaknlama 1952 boyunca da devam et-mi ve 28 ubat 1953'te Ankara'da lkenin Dileri Bakanlar tarafndan bir "Dostluk ve birlii Antlama-s" imzalanmtr. Bu antlamaya gre devlet ortak karlaryla ilgili konularda birbirlerine danacaklar ve ye devletlerin Dileri Bakanlar ylda en az bir defa toplanacakt. Dileri Bakanlar arasnda sren top-lantlar sonucu yeni ilerlemeler salanm, 9 Austos 1954'te lke arasnda Bled Antlamas imzalan-mtr. Bu antlamaya gre taraflar, aralarndan her-hangi birine ya da birkana ynelen bir saldry ken-dilerine de yaplm sayarak askeri g de dahil her trl nlemi alacaklard.

Ama daha paktn ilk gnlerinden itibaren Trkiye ve Yugoslavya arasnda gr ayrlklar ortaya km ve 1955'ten itibaren Sovyetlerle ilikilerini dzeltmeye balayan bu lkenin pakta ilgisi azalmtr. Trkiye ile Yunanistan arasnda Kbrs sorununun ortaya kma-syla da Paktn dourduu olumlu hava silinmeye ba-lamt. Pakt 1960 ylna kadar devam etmi 1960 Ha-zirannda da resmen sona erdii aklanmtr.

d) Badat Pakt ve CENTO yelii

ABDnin Sovyet yaylmaclna kar Ortadouda ortak bir savunma ve ibirlii kurmak istemesi zerine kurulan Badat Paktnn kuruluunda Trkiye olduka nemli bir rol oynamtr.

Trkiye hem NATOya girerken ngiltereye verdii Ortadounun savunulmasnda aktif rol alaca szn yerine getirme hem de Ortadouda etkinliini artrma amacyla paktn kurulmasna nclk etmitir.

Ancak pakt kurulu amacna ulaamam, Trkiyenin SSCB ile ilikilerini gerginletirmitir. Ayrca pakta kar- kan bata Msr olmak zere Arap lkeleriyle (Su-riye, Suudi Arabistan ve Yemen) ilikileri de olumsuz ynde etkilemitir.

Irakta monarinin devrilmesi sonucunda pakttan ayrlma kararnn alnmas zerine paktn merkezi An-karaya tanarak CENTO ( Merkezi Antlama rgt - Central Treaty Organization) adn almtr.

ABDnin youn desteine ramen 20 yl devam eden rgt, 12 Mart 1979'da Pakistan'n ve ran'n ayrlmas ile dalma noktasna geldi.

SOUK SAVA DNEM

G) SOUK SAVA DNEMNDE TRKYEDE MEYDANA GELEN NEML GELMELER

a) Siyasi Gelimeler

II. Dnya Savann bitmesiyle beraber Cumhurba-kan smet nnnn demokrasiyi savunan mttefik-lerle ilikileri glendirmek isteyen ok partili hayata gei srecini hzlandrmasna sebep olmutur.

I. Demokrat Partinin (DP) Kuruluu

Bu dnemde CHPnin iinde iftiyi Topraklandrma Kanunu kabul srasnda parti ii muhalefet olumu buy muhalefetin ban Celal Bayar, Adnan Menderes,Fuat Kprl ve Refik Koraltan ekmitir.

Bayar, Menderes, Kprl ve Koraltann verdii Drtl Takririn reddi zerine bu kiilerin parti kurma almalar balamtr.

Partiden yazdklar sert yazlar nedeniyle ihra edilen Menderes, Kprl ve Koraltana CHPden ve millet-vekilliinden istifa eden Bayarda katld. Cell Bayar, 1 Aralk 1945'te parti kuracaklarn aklad. nn ta-rafndan ankaya Kk'ne arlan Cell Bayar, cumhurbakanndan gerekli destei aldktan sonra 7 Ocak 1946 gn Demokrat Parti (DP) kuruldu.

II. 1946 Seimleri

DPnin basklar zerine CHP Milletvekili Seim Yasa-sn deitirmi ve Cumhuriyet tarihinde ilk defa tek dereceli seim esasna geilmitir.

Cumhuriyet Halk Partisi 396, Demokrat Parti 65 ve bamszlar 7 milletvekillii kazanmtr.

Trkiye Cumhuriyetinin ilk ok partili genel seimi olan bu seim adli denetim dnda, ak oy, gizli saym ve ounluk sistemi esasna gre yapld. (ak oy - gizli tasnif) Bu usulszlklerinden dolay "aibeli seim" eklinde de anlmtr. Bu genel seim ile TBMM 8. dnem milletvekilleri seilmitir.

III. 1950 Seimleri

Trkiye tarihinin ilk demokratik seimleridir. Bu genel seim ile TBMM 9. dnem milletvekilleri seilmitir. Bu seimlerde ilk defa "gizli oy, ak tasnif" sistemi uygu-lanmtr.

IV. Demokrat Parti ktidar

Demokrat Partinin kurulmasndan ekonomik skntla-rn artmas zerine ekonomik konularda hkmete olan tepkilerin artmas zerine DP ile CHP arasnda ilikiler gerginleti. Bunun zerine smet nn taraflar arasndaki gerginlii azaltmak amacyla iki partinin li-derleriyle grmeler yapm ve 12 Temmuz Beyan-namesini yaynlamtr. ( Beyannamede nn, siya-sal partilerin Trk demokrasisinin vazgeilmez unsur-lar olduunu vurgulad.)

Not: Bu beyannamenin yaynlanmasndan sonra partinin CHPye bal gdml bir demokrasi yrttn ne sren Fevzi akmak, Yusuf Hikmet Bayur, Kenan ner, Osman Blkba, Sadk Aldoan ve Yusuf Kemal Tengirenk ,20 Temmuz 1948'de Millet Parti-si'ni (MP) kurdu.

14 Mays 1950 gn yaplan seimler Trkiye'de 27 yllk tek parti devrini sona erdirdi.1923'ten beridir tek bana lkeyi idare eden Cumhuriyet Halk Partisi ikti-dar halkoyu ile Demokrat Parti'ye devretti. Seim so-nularna gre DP %52.7 oy alarak 408 milletvekillii kazanmt.CHP %39.4 ile 69 milletvekili ile temsil edilme hakk kazand.Millet Partisi 1,bamszlar 9 mil-letvekiline sahip oldular.Atatrk'ten sonra 11,5 yldr cumhurbakanl grevinde bulunan smet nn artkanamuhalefet lideriydi.22 Mays 1950 gn TBMMald.Refik Koraltan bakanla seildi.Ardndan yap-lan cumhurbakanl oylamasnda DP Genel Baka-

n,zmir milletvekili Cell Bayar 453 milletvekilinin ka-tld oylamada 387 oy alarak Trkiye Cumhuriyeti'nin nc cumhurbakan seildi.Hkmeti kurmakla DPAydn Milletvekili Adnan Menderes grevlendirildi.Ayn gn Menderes kendisinin ilk cumhuriyet'in 19.hkmetini kurdu.

Not: 1950 seimleri tarihimizde "Beyaz Devrim" olarak adlandrlmtr.

Bu dnemde Trkiyeye Marshall Plan erevesinde ABD yardmlar balad. NATOya yelik kabul edildi.

V. 1954 Seimleri

CHPnin ekonomik skntlara ana muhalefet partisi olarak nemli zmler getirememesi Demokrat Parti-yi glendirdi. 2 Mays 1954 seimlerinde Demokrat Parti gcn iyice arttrd.DP 5,1 milyon oy alarak, Trkiye Cumhuriyeti Genel Seimleri tarihinde (bug-ne kadar) krlamam bir oy rekoru krd. Parti toplam oylarn %57,5'luk ksmn almt.

TBMM,17 Mays 1954'te ald.Cell Bayar 513 millet-vekilinin katld oylamada 486 oy alarak bir defa da-ha cumhurbakanlna seildi.

VI. 27 Ekim 1957 Seimleri

Ekonomide yaanan darboaz ve siyasi alkantlar nedeniyle DP seimleri bir yl nceye ald.27 Ekim1957 gn yaplan seimler ncesinde kampanya ol-duka sert geti. Seimler iktidar zayflatt, muhalefe-tin elini glendirdi. Seimler ncesinde muhalefetin seimlere bir cephe halinde girmesini engelleyen DP,yine de oy kaybndan kurtulamad. Sonulara gre DP %47,9 oyla 424 milletvekili kard.

Cell Bayar 610 milletvekilinden 413 DP milletvekilinin katld oylamada 413 oy alarak nc defa cum-hurbakanlna seildi.

Bu dnemde ekonomide ortaya kan olumsuzluklar hkmete kar eletirileri artrd. Hkmetin VatanCephesi kurma ve muhalif gazeteleri kapatma gibi baskc politikas yannda CHP liderlerine de saldrlar balad.

VII. 27 Mays Askeri Mdahalesi

ktidar Muhalefet arasndaki ekime hkmetin muhalif dncede olanlar tutuklamaya kadar geni yetkilere sahip bir Tahkikat Komisyonu kurmasna yol at. Mecliste yaanan ekime sokaa da yansd. s-tanbul ve Ankarada kan olaylar bu ehirlerde sk-ynetimin ilan edilmesine yol at.

Btn bu gelimelerin Milli Birlik Komitesi Trk Silahl Kuvvetleri adna lke ynetimine el koydu. Kara Kuv-vetleri Komutan Org.Cemal Grsel bakanlnda bir hkmet kuruldu. Siyasi faaliyetler askya alnd.

Cumhurbakan Cell Bayar,TBMM Bakan Refik Koraltan ve Babakan Adnan Menderes bata olmak zere Demokrat Parti'liler tutukland. Demokrat Parti, 29 Eyll 1960'da kapatld.

Milli Birlik Komitesi idam cezalarndan n onayla-d.Tutuklu bulunan Maliye Bakan Hasan Polatkan ve Dileri Bakan Fatin Rt Zorlu 16 Eyll1961'de,Babakan Adnan Menderes ise ertesi gn m-ral Adas'nda idam edildi.Cell Bayar ve Refik Koraltan ile 11 kiinin idam cezas mr boyu hapse evrildi.

VIII. 1961 Anayasas

1960 hkmet darbesinden sonra hazrlanarak 9 Temmuz 1961'de kabul edilen 1961 Anayasas olarak bilinen anayasa deiiklii, 1924 Anayasas'n yrr-lkten kaldrmtr. 1961 Anayasas, gen subaylarn yapt 27 Mays askeri mdahalesinin ardndan, 37 yllk bir dnemde gelien politik yaamn ve zellikle de ok partili siyasi ortamn ihtiyalarna daha iyi ce-

vap verebilecek bir anayasaya gerek olduu dnl-mtr.Bu anayasa Souk Sava dnemine aykr ola-rak zgrlkleri arttran Trkiye'nin en demokratik anayasasdr.

9 Temmuz 1961'de halkn oyuna sunularak oylamaya katlanlarn %60,4 tarafndan kabul edilmitir. 1982 Anayasas'na kadar yrrlkte kalmtr.

1961 Anayasas ile;

- Gler ayrl salanmtr. ( Yasama-Yrme-Yarg )

- Yasama gc: Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olmak zere iki meclistir.

- Yrtmenin dnda bamsz yarg organlar kurul-mutur.

- Yasamadan kan yasalarn anayasaya uygunluunu kontrol eden Anayasa Mahkemesi kurulmutur.

- Yrtmenin, ynetimin tm eylemleri, kararlar anaya-sal bir kurulu olan Dantay denetimine verilmitir. Yani TBMM egemenlik hakkn kullanan tek organ ol-maktan kp Anayasa'da sz edilen yetkili organlar-dan biri olmutur.

- Kiinin temel hak ve zgrlkleri Anayasa ile gven-ceye alnmtr.

- 1961 Anayasas ile tam bir parlamenter sisteme ge-ilmitir. Demokratik, sosyal ve hukuk Devlet Anlayglenmitir.

b) Ekonomik Gelimeler

1946 ylnda yaplan kur ayarlamas ile TL'nin deeri %53,6 orannda drlerek 1 Amerikan Dolar kar-l 2,80 TL olarak kur sabitlenmitir. Bu dnemde ya-plan kur ayarlamas nedeni, sava sonras uluslara-ras fiyat dzeylerine ve yeni ekonomi politikalarna uyum salayarak ihracat artrmaktr. Ancak bu kur ayarlamas istenilen sonular vermemitir.

1947 ylnda IMF ve Dnya Bankas gibi kurululara yelik kabul edildi.

1947 Trkiye ktisadi Kalknma Plan hazrlanarak Marshall Plan erevesinde alnacak yardmlar iin gerekli hazrlk yaplmtr. Bu plan tarm, haberleme, sulama, enerji, demir-elik, maden ve sanayi alanlarn temel etkinlik noktalar olarak kabul ediyor ve tarmsal gelime zerinde odaklayordu

Trkiye 1948de Marshall Plan yardm kapsamna alnarak OEECye (Avrupa ktisadi birlii rgt) ye olmutur.

Demokrat Partinin iktidara gelmesiyle yeni hkmet devletin ekonomik yaamndaki etkinliklerini snrla-maya ve zel kesimin gelimesini desteklemeye nem vermitir.

1950-1953 dneminde gerek tarmda gerekse sanayi-lemede nemli gelimeler salanmtr. Tarmn ma-kinelemesi, kredi imknlar ve tarm iin belirlenen yksek fiyat politikas ile birlikte iklimin elverili olmas, bu dnemde tarm retimini artrmtr. Ayn zamanda, yabanc sermaye giriini kolaylatrc uygulamalar, para arznn artrlmas, ithalatn snrlandrlmas ve d krediler ile yardmlar sayesinde de hzl bir gelime gzlenmitir. Bu dnemde, byk kamu yatrmlarna arlk verilmitir.

Plansz ekonominin ortaya kard olumsuzluklar ve ardndan gelen askeri mdahale zerine 1960 ylnda Devlet Planlama Tekilatnn kurulmasyla tekrar plan-l ekonomiye geilmitir.

1950-60 aras dnemde tarmda, hayvanclkta, re-timde 1945-49 ve 1960-70 aras dneme gre olduka nemli gelimeler salanmtr.

G) SOUK SAVA DNEMNDE DNYADA MEYDANA GELEN BLMSEL, TEKNOLOJK VE KLTREL GELMELER

Sputnik Uydusu: 1950lerin banda hem ABD hem de SSCB uzaya ilk uyduyu frlatmak iin birbirleriyle bir yar iine girmilerdi. ABDnin baarsz deneme-lerinin ardndan hi beklenmedik bir zamanda SSCB, bir basketbol topu byklnde 85 kg arlndaki Sputnik I uydusunun yrngeye oturtulduunu akla-d. Sovyetler, 3 Kasm 1957de bu kez uzaya giden ilk canl olan Layka adl kpei tayan Sputnik II uydu-sunu da baaryla frlatt.Bu Uzay Yarn SSCBnin kazand anlamna geliyordu.

Bu dnemdeki dier nemli bulular: Transistr ( 1947) , Kalp pili ( 1950) Lazer ( 1960),

1946 John Mauchy ve John Eckert'in gelitirdii, Ame-rika'nn ilk elektronik bilgisayar ENIAC halka gsteril-di.

1947 Edwin Land bir dakikadan az bir srede siyah beyaz fotoraf karan polaroid makineyi icat etti.

1948 Willard Franck Libby, radyoaktif karbonla (kar-bon 14) tarihleme yntemini gelitirdi.

1949 ngiliz yazar George Orwell, ''1984'' yazd.

1949 SSCB'de ilk atom patlamas oldu.

1951 Kaptan Cousteau, Calypso Okyanus Gemisi'yle ilk yolculuuna kt.

1952 lk bilgisayar IBM-701 piyasaya kt.

1952 Fransa'yla ngiltere arasnda ilk uluslararas televizyon balants kuruldu.

1952 Fransz romanc Franois Mauriac, Nobel Ede-biyat dl'n ald.

1953 Francis Crick ile James Watson DNA molekl-nn yapsn kefetti.

1954 Nkleer enerjiyle alan ilk denizalt Nautilus, ABD tarafndan suya indirildi.

1962 Telefon konumalarnn yannda canl televizyon grntlerini de ileten Telstar adl uydusu frlatld.

1962 nl mzik topluluu Beatles, ilk plann kayd-n yapt.

1.SOUK SAVA KAVRAMI VE SOUK SAVAA GE DNEM

II. Dnya Savandan ngiltere ve Fransann ypranm, SSCB ile ABDnin sper g olarak kmas Souk Sava srecini balatmtr.

II. Dnya Savandan sona ABD ile SSCB arasnda Kba Krizine kadar srekli bu olaydan SSCBnin dalmasna kadar dnem dnem grlen gerginlik ve snrl atmaya Souk Sava denir. ( Souk Sava zellikle siyasi, psikolojik, ekonomik, bilimsel ve teknoloji alanlarnda grlmtr.)

Not: "Souk Sava" deyimi ilk kez 1947 ylnda ABD'li Bernard Baruch tarafndan kullanlmtr.

II. Dnya Savandan sonra Orta, Dou ve Gneydou Avrupa'da SSCB'nin etkisi artmaya balad ve bu blgedeki lkeleri bir lde kendi emsiyesi altna ald. Bundan korkan ABD ve ngiltere, Bat Avrupa'da ve baka yerlerde Sovyet yanls komnist partilerin iktidara gelmemesi iin eitli giriimlerde bulundular. Bu gelimeler iki taraf arasnda karlkl ittifaklarn ortaya kmasna( NATO, Varova Pakt gibi) ve gerginliin giderek trmanmasna yol amtr.

Kore ve Vietnam savalar, Berlin Sorunu, 1956-59 yllar arasnda Ortadou'daki ekime, U-2 casus ua olay, Kba krizi gibi olaylar souk savan doruunu oluturmutur. Ancak Kba Krizi Souk Sava iin bir dnm noktas oluturmu, nkleer sava tehlikesinin ne kadar yakn olduunu ortaya koymutur.

a) II. Dnya Savandan Sonra Dnya Siyasetini ekillendiren Gelimeler

Bu dnemde uluslar aras siyaseti ekillendiren drt nemli gelime yaanmtr:

Geleneksel g dengesinin merkezi ve en nemli esi olan Avrupa'nn ve Avrupa devletlerinin savata byk bir tahribatla kmas

Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii'nin savatan sonra sper g haline gelmi olmalar,

Nkleer silahlarn gelitirilmesi,

dnyann eitli blgelerindeki smrgeci devletlere kar ulusal bamszlk hareketlerinin balamas,

b)ki Kutuplu Dnya Dzeni

II. Dnya Savandan sonra Avrupa'nn bir g merkezi olarak dnya politikas sahnesinden ekilmesinden sonra, dnya en az yirmi yl kesin izgiyle ABD ve Sovyetler Birlii'nin evresinde " iki kutuplu " bir nitelik kazand.

Bu iki kutuplu dnya Dou Blouyla Bat Blou, kapitalizm-liberalizm-demokrasi ile komnizm veya ABD ile SSCB etrafnda arasnda meydana gelmitir.

Bu dzende dnya devletleri ya iki bloktan birisini semi ya da Balantszlar Hareketine katlan devletler gibi her iki bloa da eit mesafede durmaya almtr.

c)Souk Savaa Yol Aan Gelimeler

I.Yzdeler Antlamas

" Tarihte " Yzdeler Antlamas " diye geen bu antlamada, Churchill ve Stalin arasnda 1944 Ekim'inde gereklesen ve amac Dou Avrupa'da etki alanlarnn kesin olarak saptanmas olan anlamayla ngiltere ve Rusya Dou Avrupa'da sahip olacaklar stnl yzdelerle belirlemilerdir. Macaristan'da ngiltere %50, Sovyetler %50, Bulgaristan'da %25, %75; Romanya %10, %90; Yugoslavya'da %50, %50; Yunanistan'da %90, %10, Churchill'in anlarndan yazdklarnda anlaldna gre, bu anlama o andaki sava durumu dzenlemesiydi.

Hemen sava sonrasnn bu karar ve gelimeleri, Avrupa'nn, komnizmin ktada kmesine kadar sren, blnmln balatmtr. Bu kararlar, Batnn Dou Avrupa'daki gcnn snrnn ve blgedeki Sovyet stnlnn nemli bir gstergesidir.

II.Berlin Buhran

II. Dnya Sava'ndan sonra, Almanya'nn tmnde yapld gibi Berlin ehri de drt igal blgesine ayrlmt. SSCBnin kendi igal blgesinden Batl devletleri karmak istemesi Almanyann birlemesini nlemi, iki taraf arasnda anlama bir trl salanamamtr.

Bunun zerine ABD, ngiltere ve Fransa kendi igal blgelerinde Federal Alman Cumhuriyeti, SSCB ise kendi igal blgesinde Demokratik Alman Cumhuriyetini kurmutur.

III. Nkleer Silah Denetiminde Anlamazlk

II. Dnya Savandan sonra ABD Baruch Planyla atom enerjisinin gelitirilmesi ve kullanmnn tm aamalarn denetleyecek olan bir uluslararas Atom Gelitirme Kuruluu'nun kurulmas; ihlallere kar bu kurulua snrsz denetleme yetkisinin tannmas; atom silahnn yapmyla ilgili her trl ihlalin en sert biimde cezalandrlmas; kurulu tam denetim kurduktan sonra atom silahnn yapmnn yasaklanmas ve mevcut atom stoklarnn yok edilmesini istemitir. Bununla beraber anlamay ihlal edenlerin cezalandrlmasn engellenmemesi iin Gvenlik Konseyindeki veto sisteminin deitirilmesini istemitir.

Baruch Plan, Sovyetler Birlii tarafndan kabul edilmemesine ramen, daha sonra ABD tarafndan nkleer silahszlanma konferanslarnda ortaya konan nerilerin temelini oluturmas asndan nemlidir. Sovyetler Birlii'nin plan reddetme nedenleri ise; plann uygulanmasyla ABD atom silah yapabilme yeteneine sahip tek devlet olarak kalmas; ABD, BM'de karar verme srecine egemen olduu iin, bu rgtn bir kuruluu olan Atom Enerji Komisyonu'nu da etkisi altna alabilecei; plann tartld srada Sovyetler Birlii atom silahnn gizlerini ele geirip bu silah ok ksa bir sre iinde yapabilme ura iindeydi. Bu nedenlerden dolay bu plan kabul etmeyen Sovyetler Birlii ile ABD arasndaki gerginlik daha da byd

IV. SSCBnin Komnizmi Yayma abalar

II. Dnya Savann dorusunda Avrupann dousu (Yugoslavya ve Arnavutluk dnda) Sovyet ordusu tarafndan kurtarlm, Fransa, talya ve Almanyann Bats ise ngiliz ve ABD ordularnn denetimi altnda kalmt. Bylece siyasal iktidar ele geirebilecek gl Komnist partilerin bulunduu Fransa ve talyada bu partiler iktidardan uzak tutulabilmiken, sava izleyen ilk yl iinde Sovyetler Birliinin etki alan iinde kalan sekiz lkede (Dou Almanya, Polonya, ekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Yugoslavya) Marksist-Leninist partiler siyasal iktidar ele geirmilerdir. Komnist partisinin byk lde oy alabildii ekoslovakya ve igalden kurtulularn Sovyet ordularna borlu olmayan Yugoslavya ve Arnavutluk dnda komnist hareketin zayf olduu bu lkelerde sosyalist rejimlerin kuruluunda Sovyet askeri varl nemli pay sahibi olmutur.

Savan yaratt g dengesi ve savatan hemen sonra Sovyetler Birlii ile Batl gler arasnda gerginleen ilikiler -souk sava- Yugoslavya ve Arnavutluk dnda bu lkelerin srekli olarak Sovyetler Birliinin yrngesinde kalmasna yol amtr. Yugoslavya Nazi igaline kar Yugoslav halklarnn silahl direniini rgtlemi olan Tito ynetiminde 1948 ylndan sonra Sovyetler Birliine kar km ve ondan sonra da bamszln titizlikle korumutur. Arnavutluk da 1961 ylnda Sovyetler Birliinden kopacaktr. teki alt lke ise gerek lke ii sosyalist uygulamalar, gerekse d politika bakmndan Sovyetlerin sadk bir izleyicisi oldular. Bu etkiden syrlmaya altklarnda da hep Sovyet mdahalesi ile karlatlar. Sovyetler Birlii 1953te Dou Almanyaya ve 1956da Macaristana askeri birlikler gnderdi. 1968de ise yine Sovyetlerin nclnde be Dou Avrupa lkesi ekoslovakyadaki ynetimi askeri bir mdahale ile deitirdi.

Not:Arnavutlukta Enver Hoca nderliindeki Milli Kurtulu Cephesi 29 Kasm 1944'de iktidara gelerek Komniz idareyi kurmutur.

Avrupa Dnda Komnizmin Yaylmas

Kba devrimi: 26 Temmuz 1953 Moncada Klas isyanyla balar, 1 Ocak 1959`da Batista`nn kovulmas ve Santa Clara, Santiago de Cuba ehirlerinin Fidel Castro, Che Guevara, Raul Castro liderliindeki isyanclar tarafndan ele geirilmesiyle son bulur. "Kba devrimi" terimi, ayn zamanda ksaca Batista`nn devrilmesi ve Marksist ilkelerin yeni Kba Hkmeti tarafndan uygulanmasn da belirtir.

in Devrimi:1934te komnist devrimi amalayan Mao Tse-Dungun kuvvetleriyle milliyeti an Kay ek arasnda balayan ve II. Dnya Savan da kapsayan i sava, Mao Tse Dung 1949 ylnda in Halk Cumhuriyetinin kurulduunu ilan etmesiyle sonulanmtr.

inde komnizmin kurulmas SSCBnin Asyada byk bir mttefike kavumasn salamtr.

Kuzey Kore Devrimi: Kim l Sung nderliindeki komnistler 1946 ylnda Kore i Partisini kurmu, 25 Austos 1948 ylnda hem gney hem de kuzey blgelerinde yaplan genel seimlerde Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti tm Kore halkn temsil eden tek meru devlet organ olarak kabul edilmitir. Ancak daha sonra 1950 ylnda balayan Kore Sava sonunda Kore 38. enlem snr olmak zere Kuzey ve Gney Kore olmak zere ikiye ayrlmtr. Kuzey Kore Komnist rejimi, Gney Kore ise demokrasi benimsenmitir

2.SOUK SAVA GELMELER

A.DOU BLOKUNUN KURULMASI

a)Kominform: Stalin, 5 Ekim 1947'de "Amerikan emperyalizminin bir aleti" olarak tanmlad Marshall Plan'na (Avrupa Ekonomik Kalknma plan) kart bir giriim olarak; SSCB, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya, Romanya, Macaristan, Yugoslavya, Fransa, talya komnist partileri liderlerini bir araya getiren Kominform'u kurmutur. Kominform, grnte Marshall Plan'na mukabele amacna ynelik bir adm olarak takdim edilmise de, gerekte amac, dnya ve zellikle Avrupa Komnist hareketinin koordinasyonu ve Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt ertesinde lavedilen 3. Enternasyonal'in fonksiyonlarn stlenmekteydi.

b)COMECON (Karlkl Ekonomik Yardmlama Konseyi) (25 Ocak 1949)

Sosyalist lkeler arasnda ekonomik ibirlii ve dayanma amacyla kurulan(25 Ocak 1949) ve Bat'da COMECON olarak adlandrlan uluslararas rgt. 5-8 Ocak 1949'da Moskova'da yaplan grmelerden sonra kurulan CMEA'nn merkezi Moskova'dadr. rgtn temel amalar; ekonomik gelime iin uzmanlama ve ibirliine dayal planlar hazrlamak: hammaddelerin retim ve datmn ynlendirmek, ye lkeler arasnda ve br lkelerle ticareti gelitirmek iin ortak giriimde bulunmak; bilimsel ve teknik aratrmalarla ibirlii yapmaktr.

CMEA yesi lkeler tm yeryzndeki sanayi retiminin 1/3'den ve ulusal gelirin 1/4'den fazlasn salamaktayd. Yzlm 25 milyon km2 olan ye devletlerin topraklarnda yaklak 400 milyon kii yaamaktayd.

c)Varova Pakt (14 Mays 1955)

14 Mays 1955'te S.S.C.B, ekoslovakya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Dou Almanya ve Arnavutluk (1968'de ekildi) tarafndan kurulmutur. Kurulma amac NATO saldrsna kar Dou Avrupa lkelerini savunmaktr.

Varova Pakt, Londra ve Paris Antlamalar ile Federal Almanyann NATOya girmesi ve NATOya bal olarak Bat Avrupa Birliinin kurulmasyla Avrupada doan ve giderek artan sava tehlikesine kar biimlendi. Pakt kurucularna gre bu gelimeler, barsever devletlerin gvenlii bakmndan bir tehdit oluturuyor ve savunma salayc kar nlemlerin alnmasn gerektiriyordu.

Varova Paktn kuruluunu izleyen srete, SSCB ile ye lkeler arasnda zincirleme bir biimde ikili yardm anlamalar imzaland. SSCB ayn zamanda Polonya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Almanya ile 1956 Aralk - 1957 Mays dneminde bir dizi kuvvet stats anlamas imzalad. Ayn tr bir antlama, ekoslavakyayla 1968de imzaland. Anlamada uluslararas ilikilerde tehdit ve kuvvete bavurma knanarak, yelerin bunu nlemek konusunda gerekli tm abay gsterecekleri belirtilmiti.

Varova Paktnn zellikleri

- yelerin ortak karlarn ilgilendiren tm sorunlarda birbirlerine danacaklardr.

- Avrupada silahl bir saldr durumunda yelerin tek tek ya da ortak bir biimde kendilerini savunacaklardr

-Birleik Komutanlk kurulacaktr.

- Siyasal Danma Komitesi kurulacaktr.

-yelerin bu anlaman amalaryla herhangi bir uluslararas balantya girmeyecekleri ve giriimde bulunmayacaklardr.

-Taraflarn birbirleriyle ekonomik ve kltrel ilikilerini daha ileri boyutlarda bir dostluk ruhu iinde davranacaklardr.

-Bu szlemenin toplumsal ve siyasal sistemleri gz nne alnmakszn teki tm devletlere aktr.

-Antlama 20 yl geerli olacaktr. Srenin bitiminden bir yl nce, anlamay sona erdirme isteinin belirtilmemesi durumunda, anlamann 10 yl daha uzayacaktr.

-Varova Paktnn en yksek siyasal organ Siyasal Danma Komitesidir(CPC).

-Dou ile Bat arasnda ortak gvenlik salayan bir pakt yrrle girince, Varova Paktnn kaldrlmas gz nne alnabilir.

d)SSCBnin Yaylmasna Kar Tepkiler

Yugoslavyann Kominformdan karlmas

Yugoslavya'nn Kominform'dan ve Moskova'dan kopmasnda: Dier uydu lkelerde olduu gibi, Sovyetler Yugoslavya'y da tam manasyla kontrolleri altna almak istemiler, fakat Yugoslav lideri Tito buna msaade etmemitir. nk Yugoslavya'nn komnist rejim altna girmesi, Sovyet askerleri veya Sovyet Rusya'nn sayesinde deil, Tito ve "Partizan"larnn Almanlara kar yapt silahl mcadele sonunda olmutu. Dier uydu lkelere gre bu farkllk, Tito'ya, Moskova'ya kar davrannda byk bir bamszlk salam ve Moskova da bunu hazmedememitir.

Tito Yugoslavya'da kendi komnist rejimini kurduktan sonra Moskovaya dayanmakla beraber, onun kendisine zg tasarlar vard. Tito, kendisini Balkanlarn bir lideri yapmak istiyordu. Bu amala, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan ile eitli ibirlii anlamalar ve ittifak antlamalar imzalanmt. Tito, bu lkeleri Belgrad etrafnda toplamak ve hatta Yunanistan'da Markos galip geldii takdirde Yunanistan' da katarak, bir Balkan Federasyonu kurmak istiyordu. Bu ise Sovyetleri rktt.

Sovyetler, Tito'nun da aynen Sovyet komnizmini ve sistemini tatbik etmesini istemiler, Tito ise buna kar gelerek, komnizmi Yugoslavya'nn milli artlarna gre tatbik etme abasnda idi. Tito'nun bu hareketi, milletleraras komnizm hareketinde ilk "milli komnizm" abas olarak kabul edilebilir.

in SSCB Anlamazl

SSCBnin 1956 ylnda Cominformun kaldrlmas kararn almas komnizmin dnya apndaki zaferini isteyen komu komnist devlet in Halk Cumhuriyeti ile Sovyetler Birlii'nin arasn daha da amtr. Bu in-Sovyet gr ayrl 1967'de Muhafzlarn Pekin'deki Sovyet eliliini kuatmasyla patlak vermitir. 1969'da da in - Sovyet snrnda anlamazlklar yaanmtr.

Macaristanda Tepkiler

Macarlar Sovyet Rusya destekli Komnist idareyi kaldrmak zere 23 Ekim 1956da bakaldrdlar. Bir renci mitingi eklinde balayan olaylar bir anda tm lkeye yayld. Fakat Rus tanklar devreye girerek htilali kanl bir ekilde bastrd. 10 Kasmda her ey bitmiti. Ruslar Orta Avrupada kontrollerini bylece salamlatrdlar.

atmalarn sonunda 2500 Macar ldrlm 13.000i yaralanm, 200.000i de mlteci olarak vatanlarndan kamak zorunda kalmlard. Binlerce Macar Sibiryadaki alma kamplarna lme gnderilmilerdi.

ekoslovakyada Tepkiler

1967 ylnda ekoslovakya Komnist Partisi Genel Sekreterliine Alexander Dubekin getirilmesiyle Prag Bahar denilen olaylar balamtr. Dubekle balayan "milli komnizm", "insancl komnizm" gibi liberal saylabilecek hareketler Sovyetlerin 1968 Austosunda bu lkeyi askerleriyle igal etmesiyle sona ermitir.

B.BATI BLOKUNUN KURULMASI

a)Truman Doktrini

1946 ylnda Sovyet Rusya ana ynde yaylma abalarna girimitir. ran zerinden Orta Dou petrolleri ve Basra Krfezi'yle Hint Okyanusu, Trkiye zerinden Boazlar, Ege Denizi ve Dou Akdeniz ve Yunanistan zerinden Dou Akdeniz.

Bu ynn geleneksel olarak ngiltere'nin hayati ilgi ve kar alanlar olmasna kar SSCBye durduracak gten yoksun olmas ngiltereyi ABDyi dnya siyasetine ekmek iin hareketlendirdi.

ngiltere 1947 ubatnda Amerikan hkmetine, bir Trkiye ve dieri de Yunanistan hakknda olmak zere iki memorandum (muhtra) verdi. Bu memorandumlarda, Trkiye'nin Bat savunmas iin nemi belirtilerek Trkiye'ye hem ekonomik ve hem de askeri yardm yaplmas gerektii, ngiltere'nin bu yardmlar yapamayaca ve hatta Yunanistan'daki askerlerini dahi geri ekmek zorunda bulunduu ve dolaysyla sorumluluun Amerika'ya dt belirtildi.

Bunun zerine Bakan Truman Amerikan Kongresi'ne 12 Mart 1947 gn gnderdii mesajnda, Trkiye ve Yunanistan'a 400 milyon dolarlk askeri yardm yaplmas iin kendisine yetki verilmesini istedi. Bu mesajda Trkiye'nin toprak btnlnn korunmasnn Orta Dou dzeninin korunmas iin bir zaruret olduu belirtiliyor ve Trkiye ile Yunanistan'n durumlarnn birbirine ball yle anlatlyordu:"Eer Yunanistan silahl bir aznln kontrol altna derse, bunun Trkiye iin sonular ok ciddi olur. Byle bir durumda karklk ve dzensizlik btn Orta Dou'ya yaylabilir."

Truman Doktrini savas sonras Amerikan d politikasnda, sonular gnmze kadar ulaan, Amerikann Monroe Doktrinini terk ederek, SSCBye kar aktif bir d politika izlemesini salamtr.

b)Marshall Doktrini ( Plan)

kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD tarafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lkeleri ksa zamanda gelitirip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir programdr.

Marshall Program'nn balca iki amac vard. Birisi, salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak, dieri de Komnizmin Bat Avrupa'daki yaylna engel olmakt.

SSCBnin II. Dnya Savandan sonra Avrupaya kar tehditlerinin artmas zerine ABD Dileri Bakan George C. Marshall, Avrupa'ya programl yardm yaplmas nerisinde bulundu. Bunun zerine bir Avrupa Onarm Program (European Recovery Program) hazrland.

Marshall Program, 1948 ylnda Bakan Truman tarafndan imzalanan bir kanun ile kabul edildi. Program drt yllk bir sreyi kapsamaktayd.

Avrupa lkeleri aralarnda gerekli ibirliini gerekletirmek ve Marshall yardmlarn datmak zere Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC)'n kuruldu.

17 Bat Avrupa lkesinden her biri, 1948-1951 dnemini kapsayan bir plan hazrlayacak, ekonomisini toparlayacak, retimini artracak ve d a azaltacak nlemler alacakt.

Marshall Plan sava sonras dnem dnyada "Souk Savan balang dnemidir. Dolaysyla ABD, ne pahasna olursa olsun Komnizmin yaylna set ekmek istiyordu.

Avrupa Onarm Program'nn uyguland drt yllk sre ierisinde ABD, Avrupa'ya 11.4 milyar $ yardm yapt, bunun %90'i dorudan hibe eklinde idi. En fazla yardm alan lkeler ngiltere (%24), Fransa (%20), Federal Almanya (%11) ve talya (%10) idi.

c)Bat Avrupa Birlii

1948de Komnistlerin ekoslovakyada iktidar ele geirmeleri, SSCBnin yaylmac siyasetini ve tehditlerini ortaya koymas bakmndan Batl devletler iin bir alarm oldu.

Bu artlar iinde, ngiltere ve Fransa ile Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda, 4 Mart 1948 de Brkselde balayan toplant, 17 Mart 1948 de Bat Avrupa Birliini kuran bir antlamann imzas ile sona erdi. Bu antlamaya gre be devlet, aralarndaki her trl ibirliinden baka, taraflardan biri Avrupada bir silahl saldrya urad takdirde, dierleri her trl vastalarla onun yardmna gideceklerdi.

Bat Avrupa Birliine balangta, skandinav lkeleri de dahil edilmek istenmise de, bu lkeler, Sovyetler Birlii ile komuluklar dolaysyla, bu devleti kkrtmak istememiler ve bu ittifaka dahil olmaktan kanmlardr.

Bat Avrupa Birlii Avrupadaki Sovyet tehdit ve yaylmasna kar alnm ilk askeri tedbir olmutur. Fakat Amerikann bu ittifak iinde olmay, Bat Avrupa Birliini Sovyetler karsnda bir denge unsuru olmaktan yoksun brakmtr. Muhtemeldir ki, skandinav lkeleri de bunun iin bu ittifaka katlmamlard. Lakin 1948 ylnn gelimeleri, Batllar ve Amerikay, daha geni bir ittifak sistemi kurmaya sevk edecek ve NATO ortaya kacaktr.

d)NATO

Marshall Plan ve Truman Doktrini, Sovyetlerin Orta Dou ve Avrupa'da girimi olduklar yaylma faaliyetlerine kar Birleik Amerika'nn alm olduu ilk tedbirlerdi. Fakat 1948 Berlin Buhranyla Sovyetlerle ibirlii yapma imkn kalmad anlald. nk imdi Sovyetler, bir bar dzeninin kurulmasndan ziyade, mmkn olduu kadar geni alanlar komnist kontrol altna sokmann abas iindeydi. te bu netice, Amerikay, Sovyetlere kar Durdurma (containment) politikas takibine gtrmtr. Yani, Amerika bundan sonra Sovyet yaylmasn durdurmak iin gerekli tedbirleri alacaktr ki, bu tedbirlerin en etkilisi 4 Nisan 1949 da kurulan NATO veya Kuzey Atlantik ttifak olacaktr.

SSCBye kar kurulan Bat Avrupa Birliinin bu devlete kar tek bana yeterli olmayacann grlmesi ABDyi Monroe Doktrini politikasndan dndrd.

Senatr Vandenberg Nisan aynda Senatoya sunduu bir karar tasarsnda, Amerika Cumhurbakanna, Amerika'nn gvenliini ilgilendiren ve karlkl yardma dayanan "blgesel ve dier ortak anlamalara" katlma yetkisinin verilmesini istedi. Vandenberg'in bu teklifi 11 Haziran 1948 de Amerikan Kongresi tarafndan kabul