243

soroı.ADE... 'IEVI"btultlGli'NlN aIı..tıaIED:N olf MtLBAIIIıIE8L

VE ALU TABIıII&L

Daç.Dr• ..,11rerIaı ABD1JtXADiROOw0.0. GUıI JIt. JI'Ü. ctreum t),eıd

B1llndlgt mete her bendi beşernusra'dan mey9ana gelen naznn

şekline nıuhamme~denJr. Mıltekerrirve mllzdeyiC tlpleri vardır. Her

konuda muhamınes yazı]abilmekle beraber felsefi bb" ftk1r, bır

dllşilnce, -bır dunya görüŞil. Ovgfi. aŞk, sevgııty1öz1eyış... muhammese

konu olurlar. Mupaımnesşarkılarda r..zılab1l1r. Muhammesler. çok

kul1arulan musammatlardan oldugundan hemen her şair bu nazunşekıını denemiŞtir. FuzuU ve Taşlıcalı: Yahya dtvanIannda üçer,

İbrahim Hakkı 01vanı'nda yedl. Esrar Oede ve -Şeyh GaUb

01vanlar'ındadörder, Hoca Neş'et Dtvanı'nda altı, End~uVasıf

Dıvaıu'nda beş (ik1sl münacat ve na't) ve Şeref Hanım Dlvam'nda

dokuz muhammes vardır. Onsekiz muhammesle Muhlbbi bu nazunşekllni en çok kullanan şairlerdendir.

Burada ilk defa met1nlert yayımlanan SoluzAde M. Tevfik Efendi.

ş1mdllik tesbıt edilebilen on muhaımnesllle,kayıtlardayazılı oldugu

üzere Muhibbrden sonra en çok muhammes yazan şair olmaktadır.

Son ud ıwsra'ı nakarat olan muhammeslere çok az rastl~.

SofuzAde'n1n muhammeslertnden ildsln1n (Bkz. MetJnlerlDefter no:5:

• Makalentn gırış kısmınıyazarken şu .eserlerden fayda1andım :

1. H. Erdotan Cengiz. "Otvan ŞUrinde Musammat1at" TOrk Dili. Sayı 4 15­

417. Temmuz. A«U8tos. EylOl 1986.8.340-3.58.

2. Haluk lpekten, Eski TOrk Edebiyabnda Edebi BtIg11er, N(lZun Şeklllert.

Ankara. 1985.8.126-136.

3. Cem OUçln.. örneklerle TOrk Şllr B1IgIsı. Ankara. 1983. s. 217-227.

s. 68-71 ve Defter no : 1. s. 149-151) bOyle olması onun bir başka

c1hetle de degeJ1nl art.ımıaktadır.

Beşleme demek olan (abml' de a81ında bır muhammestk. Bır

gazel1n her beytlnfil önOne aynı veztn ve kaftyede. anlam kaynaşma$l

da sagJanarak oç nusra eklenmes1,Yle meydana getıı1lenm.uhammese.ta.bmi& denir. TahIJlls, edebtyatınıır;da çok kullanıbıuştır. ŞAIrlerdevlet

büyüklertnfn veya beAendtklen şaırkım ~ııertne. bazan da kendi

gazeIJerine tahm1sler SOylem1şlen:ltr.TahmJs. muhammesten daha çok

ragbet görm'OştOr.Ezcüm1e Şeyhillislam Yahya ve NA'IU bırer, NAbI üç.Nedim Oç, Esrar Dede altı. Pertev paşa 1k1 adet tahmIs sOyIem1şlerdlr.

En ÇQk tahmlsi olan şAirler olarak Beylikcl A. Ar1t'tn on Oç. Şeyh

Gal1b'tn on yedi, !zzet Molla'nın ve Leyıa Hanım'm on 1k1şer, Şeref

Hamın'mbeş adet tahm1s1erıvardır.

SofuzMe. şimdilik tesbit edilebUm a]b tahın.isı Ue de en çok

tahmısyazanlar arasına gtmıege namzet bir ŞA1r olmaktadır.Bunlann

biri, XVIll. yüzyıldan sonra görOlmege başlayan ve edebiyatıınızdaook

ku1lanılmamışolan mutaıIaftaLımt3Idirki ŞAtı1m1Zbu örnekle de ayn, i

bır deger kazanmaktadır.

Muhanımesve tahmisıerıyayQn1anan SofuzAde M. Tevfik Efendi

I(Mehmet Tevfik SafoAlu/d. Kastamonu 1813-öl. aynı yer 20.4.1960).

Kastamonu'nun'tanırimışaUe1er1nden ve son devir Osmanlı uJemA ve

şu'arAsmdandır. seyahatlert dışındahayab Kastamonu'da geçmiştir,

tyi bir medrese egitimi gör~k devı1n1n tarumnış ulembmdan' ve

devlet ric.aUnden BallıklızAde Ahmed MAhır Efen(U (1860-1925)'den.

1313/1895 senesinde icazetname almıştır. tyi derecede Arapça ve

Farsça ögı"enmiş. II merkezinde kaJn pjrjnç pazan Mescidi'nde tefsir ve

Buhlri. MevlevihAne'de Mesnevt okutmuş,tur. HuMyyat adh, dJvAnmı

dedtAl bır şiir kıtabı var~ır. Bu kitap 1888-1910 yl11an arası

yazdıklarını ihtiva etmekte olup 13281 ı910 yılında, 240 sayfa balJndeKastamonu vmyet Matbaası'nda basılmıştır. Sofuzade'nin Beyanil1- .

Hak ve el-Med.arıs Mecmüalan'nda da yazılan çılanıştır id bunlar

gelecekte aYtJ ayrı d~erlend1rllecekt1r. Merhum 1906·1910 yıllanarası.

245

Kastamonl1 Sanat Mektebl MOdQrlQlo. yapmış, bu gOrevden iStifa

ederek ayrılmıştır. 14 Aralık 1327/1911'den 17,EylOl 1335/1919

taı:ihine kadar aralıklı olerak çıkmıt bulunan ve~ adı~ olanbır de gazete çıkartmıştır. Sofuzide mahaln bazı gOrevIerde de

bulunmuştur. Ollrll1-hQak Medrese&t'nde mantık, felsefe, dJnler

tar1h1. us1iI~1 mOn!zara ve muhAdara deıaJer1 okutmuştur.

tstlklAlS&vaşı'ndan sonra Hac:c'a giden ve po1lt1kadan çeldJen

merhum, uzun yıllar demJr tücc.artıAı )'BpDUftır. nca.retle ugraşmasma

ragmen dı1ıma edebI ıevkl ile yaOlIIlIŞ, bu zevk1İı1 çevresindekilere

hJssettlrerek hafıza ve hatıralarda kahnasu'n b1lı:nişt1r. Q. hep takdı:r

toplamıştır. TakdirkArları arasında M. Kemal tnal Bey de

bulunmaktadır(Bkz. Son Asır TOrk ŞAirleri. ıst..nbul. 1969. c. I, s.

408-410 ve aynı eser. ıstanbul. 1970. c. 3. ş. 1893-1894).

SoftıZAde merhumun pyı;-ı OWbO dokuz Adet sur defterineilAveten evrak-ı perişan ıçınde debtrtakun şnrlerln1n bulundugtı

8Öylen1rd1. özel koUekstyonun.da bulunan söz konusu dokuz defteri

sayın AZIZ Demtreloglu, emlneten bana verdi ve degerlendirmemi

istedi. Anılan defterlerden bır sert makale yazmaga başladım. Şlmd1ye

kadar çıkan makalelerın künyeleri Ile henüz yaynnlanmaIl11Şfakat

yayın kurullanna teslim edilmiş olanlarnı başlıklan aşagıya

çıkartılmıştır.Bunlar :

A YayımJanmış oıa.nıar :ı. "Divan ŞUrinııe Aktüal1te ve Soıuzade'nın Qn tki

Manzümesı". Erctyes Aylık fikir ye Sanat OerıJ,sı. Yıl 15. sayı 169.

Ocak 1992. s. 14-17.

2. "Divan ŞUnnde AktOal1te/Memüriyet-TIcaret", Sosya]

BQimlerde Argtımıa.Şubat 1992. sayı 4.8. 6-7.

3. "Soıuzade M. Tevftk Efendi'nin Bilinmeyen Beş

RamazAn1yyesl", u.u. Sayı 2. Şubat 1992, s. 32-33; sayı 3. Mart1992, s. 26·27.

4. "MensOr Ş11r ve Sofuzade'den Bır Ornek". lsıamt Edeblyat,Nısan-Mayıs.Hoztran1992. sayı 16.~, 11-12.

5. "Divan ŞUl1nde AktQallte/SofuzMe'nIn BUbuDeyen Sel ve

246

Zelzele ManzQmelert", SO§YaL UnU}.·Arastınniı, Sayı 6, Nisan

1992. s. 15-17.

B. HmQz yaynplimmmDJŞolanlar ;1. "Nazırecllik, Sofuz4,de Mehm.ed Tevflk Efendi ve On Oç

Naziresi", Merhum ,Prof.Dr. Am1l Çelebiog1u hatırasına çıkacak Ozel

sayı 1ÇJn...

2. "SofuzAde Mehmed Tevfik Efend1'n1n YLnnJ. ıkı Na'tı". Merhwn

A Çeleblogıu Hatırasma çıkacak özel sayı 1çJn...

3. "Rem-l Cumhur'a SQ·1 Kasd Konusunde. Blltnmeyen Bir

l\1anzftmen, mrh Qduyasl iaı1h Oeı:ew.

4. "Divan ŞUrtnde Aktüal1te/Sofuz4de'nin Istanbul Için Bir

Mtisebba'ı",Erciyes AYlıkFikir ye SAMtD~.

5. "Divan Şürtnde AktüaUte/M1lIi Konular ve Sofuzade'nin

Blltmneyen ıkı Manzumesi". T1irk Küİtt1rü.

6. "KemAli Baba ve Soruzade'nin Onun Bir Mısra'ım'Terbi'l",

M1lU Folk1or.

7. "Sofuzade M. Tevfik Efendinin on Beş Koşması", Prof.Dr.

Ş\ik:rQ Elçin Hatırasınaçıkacaközel sayı Jç1U. •.

8. "SofuzAde M. Tevftk Efendi'nın Bl1Jnmeyen sekJz Mdseddesi

ve Bir Tesdis1", Fırat Ün1vers1test Deıglsl/sosyal BOımler.

9. "SofuzAde'nin B1l1 Farsça BlUnmeyen On Altı Kıt'ası ve

Nazım"1SJ.ami Edebtyat.LO, ~Sofuzade'ntn B1llnme~n Oç Iyd-ı MhA ManzUmesi", lilami

Edebijıat,

Metinleri verilen maozümeleJ1n alındıklan yerler hemen

altlannda yazılmıştır. Sıralama, defter numarası, aynı defter içinde de

sayfa numarası~sına göredir.

247

IIOJIAMMP

No.Idu bize ne sfiTete gırdik ne baletız

Hangi heMba maskarayızhangi hey'etız

Her gem gelen havAdise gOya-yı ııeCretlz

Sanki vatanda k1:mses18lz ehl·l gurbetli

Geçm1şzamana sohbele yllttna baSreUZ

Hoşhild olup safa edecek. haı kalmadı

Cem'tyyet.e mahabbete lkba! kalmadı

Güya bıze bu sahada emsal kalmadı

Haı aşınA-yı Izzet ü tcW kalmadı

Geçmişzamana sohbete yarAna hasretlz

Hallan ~1nde zümre-! ahrAr var idi

Bır vahdete er1ştlreneIkArvar ldl

Gevher-ft1nlş-ı ü!fete hAZar var idi

Her yerde bırmUhIbb-ivd"akarvar idi

Geçmişzamana sohbete~ahası:etlz

Ehl-i fazOet etmiş ldl şOyle tnIUSam

Nş-i uhlma hımmet eden heyet-i k1ram

SAhib-turuk mürebbi-I ecnas u has u amNerde o nlhu PAk cemA'atle 01 mıam

Oeçnı1ş zamAna sohbete YArana has~tlz

MeşhOr ldl büyüklere herkeste iht1rAm

Küçüklere mahabbet ü şefkat olurdu tam

Ar u hayaya s4hib idi cümle·f enamBırblrtn1 severler fdi halk ve'sse!4m

Geçmiş zamana sohbete yanma hasrettz

Her ma'l1fet bulurdu vücüdunca UtıfAt

Her meslegınederdi bütfin sAhIbi sehAt

Mestor ld1,olursa eger meyI-i seyy1'At

,~ idi uhuvveU devrllse kA'inAt

Geçtn1ş zamana sohbeteyarllna hasretlz

248

Herkes bulurdu kendine hem-ha) d hem:ir.eban

KAş4ne-t mababbet idi zevka AOtYAnEksik degıJd1 zemzeıne·t aıı-ı ifıkan

Remak ver1rd1 rühlara bezm-t ird'an

Geçmiş zamana sohbete yartna haSı'eUZ

NAz u edA-yı dil-beN fettAn var idi

S1iz1ş-nOvı1-:yı'mccU&-t r1nd4n var ldl

Sevda-perest-l vuslata meydan var Idi

Her miibtelA-yım1hnet'e dermAn var kU

GCçmış zamana eohbete YAn\Da hasretlz

Her bır gartbe var idi bır yar-ıgam-küsAr

,Bi çareler bulurdu mün1wetı1btr medar

yardııncısızdegud1 bu aıemdeAh u 7Ar

servet bile fazl1d:e eylerd11'tJbü

Geçinış zamana sohbete YArAna hasretiz

lşret deıtJdt cem'ıyetlncam u bAdemıbn ii edebdl emr-l huzUnmtrAdesı

Hep z1kr Oıurdu aşk u ıUYaZın IfAdesi

Ş1md1 muhlbbln OlçilididOr Jstlfadesı

Geçmiş zamana $Ohbete yarana hasretiz

Fısk u mc(ir oldu meded yılr-ı dll-flrtb

NAmus u lffet oldu asaıetgtbi aclb

DtnsiZltk oldu dIne musallat u hem rakib

Tevfik edlb O aIJm olan oldu hep garlb

Geçmlşzamana sohbete yAran.a hasretız

31 Termnuz 1935

(Beştnc1 Defter, s. 52-55)

249

Akıl olan hev4-yınefesten eder firar

.Artr olan sab4h u ınesa cQmıe tevbekAr

FAsık ederse fısku fücür lle iftihArHAlA başında kaldı demek sur'a-l humar

ser-mesü-f daıaıetebenzer ceza. mı var

ınsa.nlıgınlevAzmudırh11lan-l beyytnAt

tslAıııJ.ıgırt ktta-b-ı rumüzAtı şeş cihAtHep vahcietin delA'UJdir cümle kA'ınat

Dtnınyolundan ayrılanavar mıdırnceAt

Ser-mestH daW.ete benzer ceza. mı var

Vardırm1yl1n-ıan u semAda ııınvazene

H1lkat ayAnn etmededir hep mu'Ayene

Tebdll eder mi ilm-t usülQ müdAhene

Göstermiyor mu safha-f tAı1h u 'an'aneSer-mesU-ıdaıaıete benzer ceza. mı var

Ma'müreler sefalıet ne oldu hep hatab

MeydandadırharAbe-i tıbyAn-ı frt1kAbErbab-ı 'ıyş u nüşu edersen eger hesA.b

AhJr dem1nde derd lle olmakta neş'eyab

Ser-mestt-l daıaıetebenzer ceza. mı var

Asar hep netclytctd1r kabiliyyetın

Amma olur mQ'essir ona hüsn-i niyyetin

Alsın seni belA-yıhiisedden kana'atln

RAhat olunca hAttmesl isUkametln

Ser-mesU-i dalalete bemer ce:lA mı var

Hak yoUannda var JIU gıdenbak kesildi ses

Kanun oldu nA-yı cehaletle hem-nefes

Geçti kemal-i devri şereften \imId1 kes

Ayn-ı HildA'yıbag1amasınpenbe-t heves

250

yahut (Pa-yı HQdA'yıbaIJamasuı.J1şte-thevesI

-Ser-ımst1-i dalaIete benzer ceza. mı var

Tevfik. elinde dAmen-t şert HQdA'yı: tut

Kalbinde havf·t saltanat-! Kibrtya'yıtut

Da.'un dilinde na'!-) şeh·1~ urtAynlma hJmmetlnle reh-Iev~ tut

Ser-mestl-I dal41ete benzer ceza LDL var

Taı1hstz

(Beştnc1Defter. s. 5&-57)

cihanı tuttu felaket buhan neyleyeUm

Bozuldu hal}t-ı zamanınşi'an neyleyeUm

Kınldı sa'at-! vahdet 'ayan nerleytUm

Yıkıldı dA'tre devletomedan neyıeyeUm

Bela sürükledi sabr u kararı neyleyelım

Ş1ka.yet eyleyelim tall'·1 nıükedderden

Durup da çagnŞaJım derd-t baht-ıbi-ferden

Ftga.n u zar edelJm Afet-t mukadderden

ctham dolduralım gulguleylc her yerden

Bela sütilldedt sabr u katan neyleyellin

Bm üç yüz elli sene şan veren~ DOldu

Cihan-ı küIre kılıç sallayan eMın noldu

Şehamet lle tutan roOM MüslQman noldu

Bütün bu devlett 1lm lle kurtaran noldu

Bela siiıiikled1 sabr u karn.n neyleyelim

Kör oısun ag1amayan göz geUn de agIayahm

Flganla sine-l1isk ü fOcUnı ~LaYaJmı

yeter bu seyl-l mus!bet su gıbı çag1ayalım

251

Tutup da zaumı dIn-i mObrne bag1ayalım

BelA sôn1kIed1 sabr u karan neyleyellm

SOyündü .er1J#1m1z er yertnden er geJs1ıı

yazık degll nı1 açıkyiizlü.kahbeler geJs1ıı

yeter haIasmuza hllkm eden haber gelsln

Bu m1hneUn sonu artıkyeter yd:er gelsinBehl slirük1ed1 sabr u kalan neyleyelim

Gönülde yüz gülecek inktşaf-ı sıhhatyok

Neva.-yızevk u sürCira saraya kudret yok

yıkıldıye'slle hatır enis~i sohbet yok

Bahar-ıgamda mıyızhep sükün u raJıat yok

Bela. sQıiikledi sabr u kalan neyleyeUm

Cefa.ya devr-i sa'actet feda olup gıtti

S1nin1 Onır ü hayAtın heba olup gltti

Hayat-ı cllvesıTevfik cüda olup giW

Hayata aıı u telehhüf gıda. olup gitti

Bela. siirükledi sabr u kalan neyleyelim

15Agus~ 1935

(BeşinciDefter. s. 60-61)

Bu varlıktahükm-i ezel var Iken

Oku a.yet-i mahvi kÜL var Iken

Y11rü ehl-j hal ol maha! var iken

Tükenmez temenni emel var tken

Er1lmez mur.1da eeel var iken

Omide gönül eyledtk intisab

Gele t.a.ll'1nden muvafık ceva.b

Bakarsın ki yanlış yapıhnışhesa.b

Tükemnez temennl emel var Iken

252

V'Qcıida geliş bır kablhat mJdtr

Elem1e e:z1lmek lnAYet mJdIrYoıuJmak bu Hakk'a ı1AYetmıdır

1\ikenmez temennıemel var ıbnEr1bnez murada ecel YIQ' tken

Hayal! bir IŞtIr mQrQr~ıhayat

BÜffin varJ:ıgı lokma eyler vefat

Ne mazner elde ne möBtakbeıat

1\ikenmez temennı emel var tken

Erllmez murada ecel var iken

Vertr hissi şehvet eder aşınA

felAkeUm gaflet eyler hebA

İki l.1let üstıınde bır mübtelA

Tlikenmc2 terııennıemeı var iken

Er1lmez murAda ecel var Aken

Cihan dem hi1km~lezeldJr bdtün

Onun rQhu tül-ı emeldlr baiün

Olanlar bitenler eceldırbütünTOkenmez temennl emel var IkenEI1lmez murada ece1 var iken

Elinde olan şey benJmdırdeme

BırakYArının ftla1n1 gam yeme

Bugün var kU kaldı ldmden kı:rne

TIikenmez temenni emel var iken

Er1lmez murada ecel var iken

Erinden kadın aynhp zar olurKadınslZkalanlar da na.-çlr olur'

HuIasa gelen dehre bt-zM olur

,.

253

TQlcenmez temcnnt emel var Iken

ErfImeZ murAda ecel var iken

Bir evde çocuklarla maderidir

BütÜIl ann bır teıiıennllçC:r

Geç1m derdi etle beraber pl$er ­

Tükenmez temennıemel var Iken

Erilmez murAda ecel var .iken

Ne sensin ne ben miUk ii mAI.l8teyen

Yer ıster yertnce c1hana gelen

GOrOrsün ki gıtmiş tamam etmeden

Tiikenmez temennI emel var iken

Er1J:mez mura.da ecel var iken

Ne aylar ne gı1nlerne sa'at kalır

YIne smet yine ondan h1kiyet kahr

ClMn bL kuru şeyden ibaret kalır

Tiikenmez temenni emel var iken

Er11mez murada eceI var iken

Ne gOsterdl TeVfIk bana gLı1Jertm

KenAr-ıemelden neler gOz1erimSana 80ylertm bak iki gözlertm

TO.1cemnez temenni emel var tken

Eı1JmeZmun\da eCeI var lkens

2 Teşrin-l f.VVeI 1935

(BeşinclDefter. 9.68-71)

A1ude olup hamr-ımahabbetIe beYAnmı

Mest oldu bütün detndeme-l aşk s1e c4nmı

Ben bi-haberlm sonna bana gayri ctvamm

Her veeh1le azAde-ser-l kayd-ıdMnun

254

ÖJdı1rdQ beni hasretıney rOlı-ı revinmı

KemUmde bulup dJnledJt10ıhep sen tDıiŞStn

Güya ki o AyJnede LIeIL yok ben fınIşsln

Varbk denı1en Sl1rete pf1'tben tın.fşs1n

Yok yok gilzeltm varbla eLP u ten tınıesln

ÖldiirdO beni ha$l'etln ey rob-ı revamm

CAn cAzibe-1 aşk lle ~daratutu1m\JŞ

Gtiya ben 1m1Ş çenber-I ruhsaıatutuhnuş

GOnlCtnıgibi ya zülf-I sJyeh-tara tutulmuş

Yagaınze-ınım-ı nJgeh-1 ytra tutulmuş

Öldürdilbeni hasre1ın ey rtih-ı revanım

Sevdim seni derd ü elermn hanesi oldum

Şehr-1 sitemin cezbeJj d.lvanes1 OIdUm

Erba.b-ı ukülün hele ~es1oldum

Hicran ev1nln lteş-I sı\zAnesloldum

Öldürdü beni hasretln ey nih-ı reva.nım

Jsaıı SiLrQ1" etmege bir alet olaydmı

Hertüda sana mahrem"1 tinslyyet olaydım

Peymane-keş-l daire-I vus1at olaydımKoynunda SenJn SakJa.dıAm sa'at olaydmı

OldardO ben1 hasietin ey ruh-ı ıeva.nım

DaIIyayı gözOıu gOnnedi bu derd-1 ser1mden

Sevdi-yıvisA1Jn benl vurd,u cijleı1mden

Ahun sıkışıp kaldı lebimde hazerfmdenMahvoldu VÜC'lidumdak1 kuvvet kedertmdeiı

Oldfudü beni hasrethl r:y. rUh-ı revanım

Tevfik ezen I11Ayedir msana tahammfrl

Dehrıngamınamihnet-t devrAna tabanınıal

Asan ise de sIne-l StJdna tahammül

~55

Pek mÜŞ1d1muş ateş-l hicrana Wıammiil

Öldürdü beni hasret1n ey ruh-ı revanun

3 Kanun-ı evvel 1936

(Yedınc1Defter, s. 35-36)

Varlıgımdan ayn-I1stJgna. refahmıdırbenim

Kayd-ı aıemdentecerriıd şahrli (bm) dır benJm

Meskenet nefslInde ihsan-ı ttah'undırbenJm

Vech-l Bc\kt her cihette kıblegahımdırbenJm

Gayri gönnek sOret-l sehv-ı rugAhmıdırben1m

&Iiligtm icabıdırbaşınıdakimOşkülbela

İzzet-f nefs! zem olmuş medar-ı fbttıa

Varbgın mahveylemektlr semt-l Hakk'a 1't1Uı

Veeh-l BAki her cmette kıblegahıtndırberum

Gayri görmek sOret-1 sehv-I JUgAhımdırbenfm

Met·t hQsn-I ma'işetUrhevA-yıkesb ü kar

Hep heva. üstündedir devr-l hayat etmez kamt

Her vücüd Ayine olmuş anda Hak'tır aşIkAr

Vech-I Büi her cihettekıbleg~benim

Gayri gömıeksüm-l sehvol n1gıUıundırbenJm

Mahv ü ısbAtın tecelligalııdır Alem bütün

OL tecelliden temessiil eylenıtşAdem bütün

Münkeşıfher cebheden bu hilmıet-lmübhem bütün

Veeh-l BAki her cihette kıblegAhımdırberum

Gayrt görmek süreto! sehv-I rugahımdırbenfm

HAd:lsAt-ıdehr ıçJn reng·ıbaka bulmak muhal

Devr-ı eyyant ü leyAl olmuş hesAb-1 ırtıhaı

Der-kenar etmiş hayat evrakımkayd-ı zevaı

Vech·l BAki her cıhette kıblegahundırbenJııı

2S6

Gayri gOnnek sureH sem-1 nJgI1Umdır bemm

Her hakikat kım eder yoktukta &Oret 1ktısab

Suretınden ayrılır gUyA eder ref'-1 n1kAbUnsur-1 eşkAl ıçın elbette haktır tnkı1ab

Vech-l BaId her eihette ıiıblegtbmıdırbenım

Gayrt gOmıeksQret-1eehv-1 nigAhJındır ben1m

Eylem1ş Tevfik ımLA 4ehri asAr-ı sırat

Hep O'dur mecmu'a-1 1cmA1-1 nev'l mümk1na.t

RO-nemAdırIşbu rengtn perdede esn1r-ızatVech-11Wd her dhette kıb1egahmıdırbeJUnl

Gayri gOnnek sı1ret-1 sebv-i nJgahundırbemm

19 Temmuz 1938

(Yedinci Defter. s. 149-151)

Hayatınısmbenim alemde yAN dll-pesendtms1n

Tecessiim eylemiş üsliıb-ıhOM-1 bi-menendlmş1n

Enistm Care-sAzun 'd1l-nişfnlmmüstemendıınsln

GOnfll~a yekta nev-nUıaı-1ser-bfllend1ms1n

Ben!m8tn nAzenintm SeVdWm canım efendJmsin

Ed1p gonıÜ1n feragat gııı-şenü kaşaneden geçtimCihanın varIıgmdan sanki bir v1J'Qneden geçtimSOzü1dQm mey gibi hep şişedenmeyhaneden geçtim

Olup mest-i ceınalmSAId vo peymanedengeçtim

BenJmS1n naZeninJm SeVdJgInı canım efendUns1n

MedAr-ı zevkmı oldukça leb-1 la1-i şeker-barın

HayaIlındedevam ettikçe rOh aıı1de gıift4nn

Bulur her denı kllş.ayışgOz1ertmde verd-1 ruhs4nn

Esir etmJŞ d1I-i şüôdeım ziilf·19.tyeh-tann

257

Olup rUhwnda peyda dem-! ~km rahm-! mMerde

VücO.dwn oldu hep sevdi-yıdkh\nn1a perverde

Hayaun gOzIerJmde arzu-yı vus1at(lar) ın serde

cemaımseyr1ne ey mah d8mfm obnuyor perde

Beııim91nnazenıntmsevdJglm c4nım efendlmsin

Nası.IinkarederdJrn sen benJm roh-ı revammsın

Ezelden yar-ı canımsmhayat-ı c~Mdanımsın

Riyaz-ı rOhsun her-dem bahar-ı dU·sitaıumsın

EnInıms1nnga.ıumsmn.tyazmısuıI1sAnıınsın

Ben1mSin nazenınım sevd1glm canım efendlııı.$1l1 .

Seninçitndı1r bütün gQn varJıg:ım reftar ı1 güftanm

senın ta'rif-! hüsnünden Ibaret' oldu eş'a.nm

InAyet kıl kulun Tevflk'a eyyıN rüsün-gAnm

Senın aşkınla olmuşturcihAnınhalkıagyanmBenıms1n riazeninfm SeVt:IWm drum efendln1stn

3 Agustos 1938

CYedJnct Defter, s. 153-154}

zamana uydunıp kendin tahani eyleyen kan

Bulur aklınca bır yol~er kendinde huşyarı

Meger tgOOe gelmiş kendini fıkr·i fiisOn-garı

Ne süret alsa alem hükm eder ki tavn mişvı1n

Yalandırgösteriştlrhalkı alda.tmaktırefkan

Neler gOrdı1m neler b'.ı köhne dAgınsayd-gAhında

Ne müthiş hamleler yaptı şakaYet şa}ı-rAhmda

Neler g17Jendi zir-! hITkada rengIn kO.Wıında

Otunnuşgostertr kendin hakIkat han-kahmda

YalandırgOsteriştlrhalkıaldatmaktırefkAn

258

Kıyafet uydurup zAh1rde oekl-ı ebi-i bfAna

Utanmaz benzetlr bir katre ·fbnfn bahr-i 'ummana

Uşanındanfazilet sanki sevk etmekte tugyana

Nffakıngtzley1p da'vel eder dO:nylyı tnıAna .Yaiandır gOsterlştJr halkl aldatmaktırefkan

OmAdan dem vurur alemden fSUInA eder izhar

TenezzQl eylemez zahlrde aJınUldınsedendInAr

cUı,andan el çekip ma'nada 'ukbaya teveccilhkar

E1Jnde da'ima tesbih var aAmıda1SUAfLrYa1andır gösteriştır halkı aldatmaktır efkan

Cl.hana verdW şek1-1 riyadan kalbi rıscıde

KemAli yAd olunsun pek şevermeddAhıher sOda, .

Muvaffak oldUlun söyler 'uluvv-j nefs-ımahsOda

KanA'at kl)şes1nde 'cübbe YÜ destan fersOda

Ya1andır gOster1ştJr halkı aldatmaktır dkAn

Fazilet mesle~debU' sQrQ caıın doIaşnuştıi

Tarikat aıem1noemeSıek-fmalıstisşaşmıştır

TIcaret aıemlnde sahtekartıkbaştan aşmıştır

sana Tevftk gördüm bir 1k1 mı::ul1s yanaşmıştır

Yalandır göstetJştir halkı aldatmaktır efkAn

Şu yolda ış yapan Ahir olur elbet nedamette

Sakın kaptırmama1fn FAhatm olsun seUanette

Degııdirmerhamet emnJyyet etmek hak t.tcarette

Gelip de YaJVaran k1m olsa da hangi kıyMetle

YalartdırgOsterJştU'halkı a1datmaktırefkAn

11 Şubat 1940

(Sekızincf.Defter. s. 1<>0-101)

259

Rızk-ımaksomu bulur adi sebeblerden beşer

Herkesin gOnlündedir sırr-ı zubQr-1 hayr ii şer

tst1kamet ashdır ser-mAycnınetme heder

Hnekan mahveder. sa'y ü kan4'atbr hüner

Do«ru yoldan aynian avare yol bulmaz gıder

Hangi bir kara teşebbQsetse şahs-ıhOekAr

Menfa'at te'min1 tç1n hIIeYt eyler medar

OlnıaımştırMeırsan'atCihanda~Oldugu yeıden eder her bilekar ahir nrarDoAru yoldan ayn)an avare ynı bulmaz gider

AştnAsıdıresasen rub-ı ınsanın ma'aş

H1lkaUn ser-maye-ı imd~dı olmuş mti'Aş

. Basılı tahsll için beyhı1dediretmek telAş

Kısmetltagyir içb:ı kafi degıı etme savaş

Dogru yoldan aynlan avare yol buhnaz gider

Bır menidır eyleyen pl:rAye-t h1lkat tenı

Bir düşün tevlid eden kttnCUr bu aıetten seni

Piş-t Hak'ta secde et küfr etme gel terk et beOJArzu-yı nefskUr Tevfik şabsm reb-zen1

Dogru yoldan aynlan Qvare yol bulmaz gider

3 Agustos 1941

(Dokuzuncu Defter. s. LL)

Yogim1ş alem-I a.şlmıamyevm u ladiYandDlp a.teş-l hicn\n ile ctn u ,bbedt.

Oldu mizab-ıtaııSssorlld didem ebedtKalmadı Aşık-ı nA-şAd u hQmQn meded1

Meded t:y Hazret-l Sultan-ıRuslU huz bı-yedi

RühuınacJsın1m.l tahmn Ue pQr·bar oldum

Yen. geldi Yı1LWm. aczUe nA~ oldum

çektigDn denlı koyup aşkagb1fta.r oldum

BUmedlm noJdugum mihnet ile bAr pldum

Meded t:y H.auet-t Sultan-ı RusQl huz bl-yedi

Oldu gırdab-ıh~dA'~1pf.ş Q PeSUnKesret-l ma'sıyetlmden tutulur dmı nefestm

Nefse uydum hep o vAdIde terakld hevesım

AnladımMllınidüştom sen Oıup ~-resIm

Meded t:y Hazret-l Sultan-ıRuslll huz bı-yedi

Dide-ı alem olan nUN ha.ht 5en's1n

5eyr eden vech-l tıahryıkemQhL Sen'mReh-l dergah-ıHuda'sınyin.f; rAhı sen'sin

Ta.ıtb·ı Hak oJanınpÔşt u penAhı sen'sinMeded t:y Hazret-l Sultan-ı RusQ1 huz bl-yedi

TarihsJz(Evrak-ı·peı1şQndan)

281

RId4~yı fnzlvl~LkrAhdandırhep

Bu vahdet kesret-l Amed-şOd-ı~dırhep

MQcerred hÜSll-l ma'nA "•••ekr1ml mesvAh" 'dandır hep

F1:rı1g-ıhane-! dj] şeb-çetII-ıahdandırhep

F;etiJ·llha amma sm u tAb OJ mAlıdandır hep

Yakışmazh1mmet-i ehl-l vd'ayaeylemek da'vA.

Bulunmaz Oyle bır siirette semt-i kıble-Jma'na

Otur ba.b-ıIıza.da ırJuyadınvar tse haJ4

Ne sahip himmete nı1Iınet ne bt-btmmetten et şekva

Gönül ma'lıimunoıSun hayr u ~r Allah'dandır hep

HaytUm bezın-l ŞirfnL."ldenalmaz hAm dil-I Hüsrev

Görürse sine m1r'Atındamfhr-ı aşktan pertevOlur her hatvede seyr-t canlina &erde illet nev

Mahabbet-tAz1yAne dil semend-ıUZ çAbuk-rev

Gidenler dest-galı-ıvus1ata bu rahdandırhep

sanırlar neyl-ı matlab mukteza-yıMl-ı devlettlr

Haldkatte tecelli eyleyen asar·J kısmett1r

Kana'atkarbk. 4lemde bır kepz-ı sa'adetUr

Hartsa ye's ii miistagnıye servet de'b-ı hf1mıettlr

.Bt1tün bi-caJı olanlar arzu-yıcAhdandırhep

Esir-ımıhnetolmak ehl-i fazla eSLU adettir

UkiilOn mOnteMAyı seyr1 seyrAngah-ı hayretttr

Yolum Tevf"ıkn1h-ı plş-I icW·ı hQvtyyettır

Hıre4-k!ranıpmıAı eylemek nAmlls-ıkudrettlr

Benim diişkiinliigümFazıı dil·ı agahdandırhep

2 Teşrin-ı s4nt 1926(Not: Bu tarihten tahminen

on, on iki sene ewe1 yazılmıştır,)

(BJr1ncl Defter. s. ı 50)

262

EhH him:met çarha PAma1 olmamış olmaz yine

saha-I tn1mlette cevval olınarQış olınaz yine

Nl-munididen tebeh-8Al olmamış ohnaz yine

AIzu-yıcaham~o1nıamışohnaz yine

Dll-flrib-1 bant u Jkba1 olmamış obnaz yine

M-tma'na isen kılma tehAlült alemeKışver-1 tecı1d lA?..undırvt'icud-ı ademe

Hem kemAle cllve-gAb olsun vQcj).dUlt hem-deme

LA-mekAn seyr-1 cemAl-1 vahdet Oldun gam yeme

Mülk-! dunya ktmseye mal olmamışolmaz yine

BI-gln\ndJr öyle mulk-1 Arzu ldm hiç kes

Olsa da pa.beste-1 Ommid nWıend-1 meges

lntlh:l etmekte mahrartı1yeleahir nefes

Menhel-1 bab-ı RıZA'dan kım ıraı olmuşsa pes

vasıl-ı ser-hadd-l amaı olmamışolmaz yine

H1kmet-I·eflAk ile ugraşma EOaton 1seıı

Dur-bIn o] vakıf·ı. esrAr-ı Ka! u Nan tsenMuSt-I vakte kaI1n ol hem-dem-1 Harcin isen

Kendtnl kend1nle hanet ma'rifet-meşhunisen

Bunca demdJrdef-1 eşkal ofuıanuş olmazyine

Na't-ıhüsntn söylesin bülbi11 gibi Gllrtb müdanı

Gm-şen-1 ma'nada olsun~e-sazu la-yenAm

Olmayınca dAsUAn-ıHüsn·(1 Aşk ey dil tenıAmBöyledir Tevfik hiikm-l rnüdde'a. 4h1r keıam

MilIg-l kudsi bır zaman ıaı ob:namışolmaz ytne

6 Mayıs 1935

(BeştncıDefter. s. 2-3)

263

Meyı-ı üıret glbı ünstyyete payın olmaz

Dddeld cern'lyete südde-ı !Ucran olmaı

Gerçi ferdf yaşayış Meme ŞAYin OJı:ı:ıaZ

Ehl-1 cl1l sohbet-I na-ctns ne şAdan olmaz

Bezın-ıcilhhaı gıbı Arife zmdan oJmaz

GeçJF1p devre-1 eyyanıı bOtan hAd-ı hevl

Yakışır şeymi heman hükm-ıkaderden da'vA

Yok yere nakd-1 h~tı teler etmek ne reva

Eyle tahsil-ıkemAL etme felekten şekva.

Müddet-I ömrü gıbı aIaLe devrart olmaz

Merd isen k1şver-l1Ifatıagırtp onda yer et

Bütün a'maI1rıJ efaItn1 hikmet eser et

Dıkkat et etme nranıı emel1nden hazer et

Sırr-ı takdir-I vukü'At-ıcihandırnazar et

Çeşm-1 fbret gibı hIç Meme mizan obnaz

Olub endişeneher lc\hzada h4klm vıcdan

Şehr-lldrak1nola merkez-ı ImAn u emanOlmasın Hakkta M'atta re8kın n1syan

Mazhar·ı feyz-1 ubQdfyyet olandır insan

Yoksa ma'lÜde kişi şekl1le insan ohnaz

Pek moh1m mes'eledir kendine olmak saııib

Olma aıemde IrMabm etmişglibSen yetersin sana TeVfIk olursan lAUb

Um ise maksat e~er Aıif·j nefs 01 Gaıtb

KendJn1b~n Adem gibi na-dan obnaz

II Mayıs 1935

OBeşllxl~r,s.8-9)

264

Not: Gazell tahmIS ed11en Mlr GIlUb. nıIrtınfrAn rOtbesl.yle

paşaolan. Osmanlı devlet adamı ve şAlr:I. 1'iiTk Gallb diye

de meşhurAbdillhaJfm Gal1b(Ol. 1876) Efendi'dir.

Ayet-i hOsnCin o kim tdsır Q iDbI1Sın b~

Bezm·i JIm 11 h1lanetln SaId VQ sehbbın bilir

Sanma kim şeyda.-yımutlaktırtemennAsınbilir

NüSha-i aşkın gonOl şerh-itJ1ezayı1sın bl11r

Half harf esrar-ı te'sIr tl teveJ1asm bilir

M\iddet-lleyl ü ndıaI' ancak mOsllvi bir demeGOlgedir eşya vüctld-ı MtAb-ı akdemeÇAr unsur perde-l veeh-i 'haldkatlir heme

Al~nu rerıg-i nIl'eng-i hQdfis-i Aleme

DU bu Sl1rethanenınnakş-i heyOlasm bilir

KattılAtakıl naıarbAz1çe-l.lnıdretmld1r

Ya temaşa-hane-ı evsaf-ıkııdslyyet 0L1CUr

Hasılı mecmü'a-l vahdet olankesret mJd1r

Nükie-l ser-beste-I sur-ı wiih1yyet m1dJr

Var mı lafz-ı vahdetln bilmem ki ma'nasınbilir

Sarsılırhükm11şu'1ırun nekr-l hüsn 11 aşktan

Kuvvet-ıldrak gtt:mez bikr-i hüsn Q aşktan

Olsa da ser-mest II şeyda. sekr-l hilsn il aşktan

Bi·habercUr samna raz-ı mekr-l hıısn 11 aşktan

Öyle Mecm1ndııtki dil Leyla ve MevIa.'sınbWr

Kendi ahvaıınCıe01 her-dem raklb-i mugher

Obna gel avAre-i endişe-l hilkm-i kader

Sfne-sa.f 01 mebhas~l ilm·l çedemden et gQZer

Bahs-l ed~ eyleme ey Mce kim ehI-l nazar

Kudretln Asai-ı takdir ii tecetıa.sınbilir

265

Mest-i cAm-ı aşk olup bezin-i fenadan al ayaı

Ehl-I tecride oluptur bu c1han da.t l1stü bag

Cezbe-i didar olunca kendine~nçeragEylemtştır Aleıntn bUd u neobOdundan feriRDil ne ukbasuıhayal eyler ne c!Upyasıı\bflfr

GerdJş-i çaLakJ. var olsun mgAh·1 şQhunun

Cl1ve·1 bt-baki v3f olsun nJgah-1 şQhunun

İn'ltar-ı pak1 var oıSun ıtlgah-ı şuhunun

Neş'e-iidn1k1var olsun nfgah-ı şiihunun

Mest-i Mb-ı nh iken uşşAk.·ışeydasmbllir

Gösterir yol evc-I1st~ya el-hakMb-ı aşk

AsumAn-perv~Oıur hak olsa da abMb-ıaşk.

Böyledir Tevfik cihanda hikmet·i iCAb-ı aşk.

Eylemez H1lmıet tenezzül yoksa kJm erMb-ı aşk

Ce1b 11 teshir-i vtsQ1tn vefk·ı a'la81l1 bUJr

3Hamanl935(BeoınciDefter. s. 20-22)

Nerede etse tesAdüfkad-t C4nAn göziime

Takılır sflsl1e-( zülf-ı perişan göziimeEyleytp şive-i reftAn nJgehMn gOzüme

. Baloyor mu diye dU-haste-1 hicran gOzüme

Bakıyor cm alıcı gözıeriyan yan gözüme

Ya bt1frsem yert var bir nlgeh-i ıUWnaben

Ne kadar tath yftri1r can gıbt ctsrntyyet ilen

PişgaJıımdahayaUın gıbı seyr eyler iken

Bakıyormu diye dil-haste-I hicran gözt1mt

Bakıyor can alıcı gOzlen yan yan gözüme

266,

Nedtr olsuret-ıziba ne D nazende edA.

Olsa layık ona bin atık-ıOQddc feda

Baktımol dil-ber-14hQ-ıevışÜ d}ve-zeda

Bakıyormu diye dJl-haste-ı Lı.ICrAn gözOme.

B4:k:ıyor can alıcı g6zler1 yan yan gOzOme

Kuvvet-1 ebibesi hüsnü nJgLhmda bütOn

D1k:Iltp durdu hay4Um ser-i l"lhımdabQtOn

Kuruyup ka1dtgımoldukça vtealunda büt9nBakıyormu diye dil-haste-l hteran gOzllmeBakıyor can alıcı gO:7lert yan.yan gOztıme

Beni mahveyledl dldAr-ınJgara heve81D1

Kesilip bttU Qmid!m glbi AIemde sesim

Verıyorirengonıb ol sim-beden son nefeshn

Bakıyormu diye cW-haste-1 htCrAn gOzüme

Bakıyor cAn alıcı gOz1er1 yan yan gOzüme

Ceşme-ı çeşın-idlJl~ hayran hayran

Bir içim su diye feryAd ıle oldum gı.rYAn

GOrc1Om ol dil-ber-l bt-merhamet il emn ü emAn

Bakıyorıpu diye dil-hastc-ıhıcran gOzııme

Bakıyor can alıcı10Zlert yan yan gOzQme

BOyledir Metl Tevfik o cAn-parelertn

Bir nazar canın alır aşık-ıbi~arelertn

twetirken elemi dilde olan yArelertn

Bakıyormu diye d1l-hastc-l htcran gOziime

Bakıyor can alıcı gOZlerl yanyan gOzOme

II Mayıs 1936

Wtu1cıDefter. s. 102-103)

267

T~iQAZ&.I PU:tPıJ

Mübteıa-yı d<:td-l aşkim dildeki SeVda. nedir

~tlmdenbILnıf2fmrO')'ı1nedir hulyA nedlr

saha·ı Idrakten. düruDı bu varlıkya ned1r

Öyle ser-mesUm kı fdnlk etıı:ııı:::rJmdı1nya nedır

.Ben kJmLm SA1d olan k1md1r mey il sehM ned1r

VaI1h·l dldAr-ı yanın cAm-ı ııııam Jstertm

Nll-l1lllI'Ad-1 hasretim bir~ enram .tstertmSiiztş-l hıcrana 'bt-tab oldum enca.ınıstettm

Gerçi canandan dll-!şeydaJçiJ;L k.am ıstenın

Sorsa canan bllmeziınkanı-ıdil-i şeyda nedir

-Neşve-i kAfi verir 'uşşAkaey nııhr il hayal

Nakş-J eyvan-ıdJH Mecnün-ıhayrett1r cemaı

Yarını aşık olan kendinde bulmaktırkemal

Aşııo ma'şôktanmüst" eyler bir Vt8AL

Aşıka ma'şOktan her dem bu~nedır

Kım kı vahdet-Mne-ıendişey1 tA'if degnSIIT-I kada kltab-ıkudrete vakıfdegtl

Nilkte+aşkı l1sAn·ı ma'rifet VASıCdegll

Hlkmet·ı dUnya. vı1 ma-fıha bllen Arıfdegn

Arif oldur b1lmeye dünya YÜ ml-fiha. nedır

Aşktırser-geştegan-ıdem·ı hecrtn hem-demi

CiNe-! didArdır bezm-! mahabbet malu;eın1

Derd-nrot etm1ş ezel Tevfık kalb-l Ademi

. Ah u feıyadın Fuzüli 1ncldtptir aIem1

Ger beta.-yıaşk ile h~üd isen gavga nedir

17 Eylül 1936

(Altıncı.Defter. s. 151)