SÖZCÜKLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ

• SÖZCÜK: Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine sözcük(kelime) denir.

• Aşağıdakilerden hangileri sözcüktür?

• Tatlı bir gülümseme gönül kazandırır.

• Kitap

• Gibi

• cak

• G

• Düşünce

• Konuştum.

SÖZCÜKTE ANLAM

GERÇEK ANLAM

MECAZ ANLAM

TERİM ANLAM

DEYİM ANLAM

GERÇEK ANLAM

Türkçe Sözlük

• Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin anlamlarını sözlükten bulunuz.

• Soğuktan su boruları patlamış.• Ayağında eski bir spor ayakkabı var.• Biraz sonra toprak bir yola girdik.• Doktora boş gözlerle bakıyordu.• Kanadı kırık bir martı gördüm.• Soğuk sudan boğazı şişmişti.

• Sözcüklerin sözlükteki anlamları ile cümledeki anlamları birbirine uyuyor mu?Açıklayınız.

• Gerçek anlam nedir? Tanımlayınız.

• 1. GERÇEK ANLAM (TEMEL ANLAM)

• Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir.

• Meselâ, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, organ adıdır.

• ÖRNEK:

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır?

a)Bana karşı davranışları oldukça soğuktu.

b)Ceyhan’ın tatlı suyu Akdeniz’in tuzlu sularına karışır.

c)Tatlı bir gülümseme gönül kazandırır.

d)Yalnız kalınca gurbet acı geldi.

MECAZ ANLAM

• Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin anlamlarını sözlükten bulunuz.

• Bu şarkıya bayılıyorum.• Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı.• Yakında savaş patlayacak.• Hepimiz onun hafif biri olduğunu biliyorduk.• İnce işlere aklım pek ermiyor.

• Sözcüklerin sözlükteki anlamları ile cümledeki anlamları birbirine uyuyor mu?Açıklayınız.

• Mecaz anlam nedir? Tanımlayınız.

• 3. MECAZ ANLAM • Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak

kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.• Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında,

başka bir kelimenin yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır.

• Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır.

• Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.

• ÖRNEK “Isınmak” sözcüğü hangi cümlede mecaz anlamıyla

Kullanılmıştır?

a)Hava ısınınca doğa canlandı.

b)Yeni gelen öğrenci sınıfa çabuk ısındı.

c)Soba yanınca oda hemen ısındı.

d)Biraz çalışınca arabanın motoru ısındı.

• Biraz düşünelim!!!!

• “t” harfi ile “ölüm” arasındaki benzerlik nedir?

TERİM ANLAM

• Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin anlamlarını sözlükten bulunuz.

• Boğaz’ı geçip Karadeniz’e ulaştık.• Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur.• Ağacın kökleri çok derinde.• Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir.

• Sözcüklerin sözlükteki anlamları ile cümledeki anlamları birbirine uyuyor mu?Açıklayınız.

• Bu sözcükler hangi bilim alanları ile ilgilidir, açıklayınız.

Terim anlam nedir? Tanımlayınız.

• 5. TERİM ANLAM

• Bir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili bir kavramı karşılayan kelimelere terim denir. Terimlerin anlamları dar ve sınırlıdır.

• Örnek: "Ekvator" kelimesi tek bir anlama gelir ve tek bir nesneyi karşılar.

• Örnek: kök, mısra, muson.

• “yüklem, özne, kök, zarf”, dil bilgisi terimleri; “üçgen, daire, çap”, kelimeleri de geometri terimleridir.

• ÖRNEK:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde terim olan bir sözcük yer almıştır?

a)Dost dost diye nicesine sarıldım.

b)Ay tutulmasını kardeşimle birlikte izledik.

c)Benim sadık arkadaşlarım şimdi neredeler?

d)Küçükler büyüklere saygı duymalıdır.

DEYİM ANLAM

Bilgisayar çalışmayınca babam ateş püskürdü.

• Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin anlamlarını sözlükten bulunuz.

• Bu sözlerle gönlümü almış mı oldun?• Kendi düşüncelerinde ayak diriyordu.• Korktuğu başına gelmiş, arabası bozulmuştu.• Her gördüğüne dudak büküyordu.• Senin yaptığın pire için yorgan yakmak.

• Sözcüklerin sözlükteki anlamları ile cümledeki anlamları birbirine uyuyor mu?Açıklayınız.

• Deyim anlam nedir? Tanımlayınız.

• 4. DEYİM ANLAM

• Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan mecazlı sözlerdir. Kelimelerden biri veya her ikisi anlam kaybına uğrar.

• Bizimkinin iyice çenesi düştü.• Göze girmek için her şeyi yapıyor.

• ÖRNEK:

“Çıkmak” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim içinde yer almıştır?

a)Yıkanınca elbisenin lekesi çıktı.

b)Ezilen meyvelerin suyu çıktı.

c)Haberi duyunca sevinçle evden çıktı.

d)Bu işi bitirinceye kadar canı çıktı.

• Aşağıdaki sözcükleri gerçek, mecaz ve terim anlamlarıyla birer cümlede kullanınız.

• Boğaz, göl, ışık, hava,

• İkisi de hayatın sonunda yer alır?