sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the...

13
124 i¯c @¤ûd cû^a Plê I aðRMZ (THE HUMAN EYE AND THE COLOURFUL WORLD) ùf^þi \ßûeû @ûùfûKe _âZòieY Kò_eò jêG _ìað @¤ûdùe _XòQö ùi[ôeê Zêce ]ûeYû ùjûAQò ù~ ùf^þi I aÉêe \ìeZû @^êiûùe iéÁò ùjC[ôaû _âZòaò´e _âKéZò, @aiÚû^ I @ûù_lòK @ûKûe Kò_eò a\kò [ûGö Gùa ù\Lô aû cû^a Pÿ lê aò hd _Xò aûùe Gjû Kò _eò @ûcKê iûjû~ý Keò a ö @ûùfûK iûjû~ýùe @ûùc PZêü_ûgßðùe [ôaû aòbò^Ü aÉêKê Pÿlê\ßûeû ù\Lô_ûeêö Pÿlê c¤ùe ùMûUòG ùf^þi [ûGö Gjò ùf^þie Kû~ðý KY? \éÁò ù\ûh ùjùf Pgcûùe C_~êq cû_e ùf^þi aýajûe Keò Kò _eò Gjû \ìe Keû~ûG, @ûi Gjò @¤ûdùe G iaê aò hd RûYò aûö _ìað @¤ûdùe @ûùc @ûùfûK I Gjûe ]cð aòhd RûYòQêö Gjò @¤ûdùe @ûùc G iaê ]ûeYûKê _âùdûM Keò _âKéZòe ùKùZK @ûùfûKúd (Optical)NUYûakúKê aêSòaûö @ûC c¤ A¦â]^ê Kò_eò iéÁò jêG, ]kû að ùKCñ ùKCñ aðKê ù^A MVò Z Gaõ @ûKûg Kûjó Kò ^úk ù\Lû~ûG, ùi aò hd c¤ Gjò @¤ûdùe @ûùfûP^û Keò aû ö 7.1 cû^a Plê (The Human Eye) Pÿlê @ûce @cìfý iõ_\ I GK @Zò iõùa\^gúk (Sensitive) A¦âòdö Gjû iûjû~ýùe @ûùc @ûc PZêü_ûgßðùe [ôaû ùa÷PòZâýcd RMZKê ù\LôaûKê ic[ð ùjCö Plê a¦ Keò @ûùc aÉêe M§ I Êû\ aû ùi[ôeê aûjûeê[ôaû ]ß^òeê Kò´û ZûKê Ægð Keò Zûjû aòhdùe KòQò ]ûeYû Keò_ûeê, cûZâ @ûLôKê a¦Keò Zûjûe að aòhdùe KòQò ]ûeYû Keò _ûeòaû ^ûjóö ùZYê @ûce icÉ mûù^¦âòd c¤eê Pÿlê ùjfû ùgâÂö Zûjû @ûcKê iê¦e ewú^ RMZ ù\Lôaûùe iûjû~ý Kùeö @ûce Pÿlê ùMûUòG Kýûùceû i\ég ö Gjû c¤ùe [ôaû ùf^þi aýaiÚû \ßûeû aÉêe _âZòaò´ @ûùfûK iõùa\ú (Light sensitive) _e\û, cê Kê eò (Retina) C_ùe iéÁò jêGö @ûùfûK GK _Zkû ÊzSòfäú (Membrane) c¤ ù\A PÿlêKê _âùag Kùeö GjûKê Êz_k (Cornea) Kj«òö PòZâ 7.1ùe _â\gòðZ ùjfûbkò Gjû Pÿlê ùMûfK (Eye- ball)e i¹êL bûMùe @ûMKê @Ì aûjûeò @ûiò[ûG ö PÿlêùMûfK _âûdZü ùMûfûKûe Gaõ Gjûe aýûi _âûd 2.3 ùicò ö Pÿlê c¤Kê _âùag Keê[ôaû @]ôKûõg @ûùfûK egà ò Êz_ke aûjý _é Âùe _â Zò ié Z jê Gö Pÿ lê ùf^þ i _eòaÿ òðZ ùjûA bò^Ü bò^Ü \ìeZûùe [ôaû aÉêe _â Zò aò ´Kê cê Kê eò Kû C_ùe ù`ûKiþ Kùeö Êz_ke _Qùe [ôaû Kkû cûõik aÉêKê Kò^ú^òKû (Iris) Kêjû~ûGö K^ú^ò Kû ù^Zâ_ò Zêkû (Pupil)e @ûKûeKê ^òdªY Keò Pÿlê c¤Kê @ûagýK _eòcûYe @ûùfûK iò fò @ûeú cûõiù_gú cê Kê eò ù^Zâ iÜûdê KûPûbei Êz_k K^ú^ò Plê _ò Zê Rkûbei Plê ùf^þi PòZâ 7.1 cû^a Plê

Upload: danghuong

Post on 29-Jul-2018

227 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

124

�������

����� ����������(THE HUMAN EYE AND

THE COLOURFUL WORLD)

������������ ���������� ���������������������������������� ��!�����"���#�������$��%����������������&'����(���������)���� &��*����+��$����,� �� �� ������-�����������.��� ���/0,����1����������� ������ ����#2� ��� ����� ���#2���� � /��3�4���� ����� ��5��6� �%� �� /0,�����.������/0,�� �����78����������������������� #�2� 9�:��&'���1������/4 ��(�#�;� ����������2���� ��� ����������� �#�*����������������������1��<����

������������� ���� �$�����! ���1��<������������������ �������!�� �� ���7� ��� � � &� ��� � �� � ��� =�>Optical?@8��-= �� ��A���� �(� �� "B�!�� ������&'�����*�!-��C��� (D�� (D��C� ����"7E�����F�� 4� �G ���=-���.#�*������1� ���������������/�� ��� �

7.1 ����� ��The Human Eye�

/0,�� � �� � ��2� �F��� $� � � ����F����4=-�>Sensitive?�"B����������#2���� � � � /��3�4���� ����� ��H/���2 �� <7� ���.�� ��� �����(��/,���B� ����� ��%��7I�$�J�������������������!����� �)�� �K4�� ��������1���� ����!��� �����*� ���.� ���B ��������C����1���� ����!��� ���������G�������� ��� %�L��B���� ����/0,�

���� �4�M�� ��� � �� ��B�� �N=�� <7���.�������#2� ���

� �� /0,�� �78��� 2� �� ��&4 �� �� ���� ����� ������ �2��+� ��� �%��� ������)��� ��F���=�>Light sensitive?����*� � ��� >Retina?� (���� �&'�� ����� ��� � � � ��-JOA��P=� >Membrane?� �� ��"� /0,� �� ����4 ���� �� �� JO�Q-� >Cornea?� �R��� /���7.1������4�������5-�����/0,���7� �>Eye-

ball?���S�.�57����7 ���T����������� �/0,��7� � ����3� �7� �� ��F� ���� �2�����2.3��� ��

/0,�� � ������4� �������!� F4���� �4U��JO�Q-����2��&M��������&�������/0,������������� � ��� ��"� 5��6� 5��6� ������� ���� �%��������) �� � ��� �(�����V ��� ����JO�Q-������ ���� -� F�-� �%� �� ��=�� � >Iris? ��#��� �=�� ���������-�>Pupil?��� � ����W�� ���/0,�� � ����42 ���� ������

�����������������

��������

�� ��!��

����"��

#$�%&�����

� �����&��&�"��

� ����'�

��� �7.1 ����� �

Page 2: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

125

�E"����/0,������������%���� ��%�*�,���$� $�8� ������)� � ��� � (���� �&'�� ��� � � ��� �����F.2���� ��F���=��������R� ���� � � ��� �(�����X0������� ��F���=����� 7�X� � ���4=-� >Activate?� ��"� ����2���F� ��>Signal?������� �R������������2����F� ������6��� � ��� %�Y ��#��� %�Y��&'����"���$�8�������) ���-.� ����%���#�������*��������!������������ �����

��(�)���*�&'���F�+��� Z�����F4������'�� ����,�

������ �����&'��4;�����41�,��� ������(����J���� /,�� 7E��� � Z���� �F4� #�[JO�Q-*� /0,�����-*� �=�� *� <-5��* \5��� �)���� �� � ��� �������2�#�����2��� �F� ���� ������ ��� �� ����2���F� � ���E(���������6���� ����,��������&'��4;�����!������

�E��� (]-� ������� @��� �T� ���� ��������-� ����� ���"D���� �������5� �������@����T���������%�7�X0� � ����� ��"D�K'����4���G��/0,�����-�� ���������4=-�I������ #�2� ���� �=�� �(]-���� ��/0,�����- �� ��8� ��� ��42 � ��� ��� �T��� � ����4� ���� �E��� @��� �^� �^����� ����������� ���� ��%� ��K'���.���"D�#��'�������G���T���� ��� ����� ����7��� �=�� ���7�-���"�/0,�����-����������� $� �!� � ��� � ����4� ��� 5�5����.�������#2� ���

7.1.1 ����������+���Power of Accommodation�

/0,���������<���5-���R�<�=��>Fibrous?��������7E����������=� F���4=�������

� �� �� ���W��� ������� /0,�� �������� � ����-���������V �����������-������� �!���.����� F���4=7�X0� ���7�-�����*������8�������"#����F��V �����������#���V-���� ������%� ��K'�5������.�������� 8�%� ���.�����-�������=� F���4=��F �/�������$/0,�� ������� � ��� �&_�� ��� ��F� ��� � 8>Thick?���"#���V-���/0,����������V ������� �#����F��� ��� 8��%� ��K'�5�����.�����

/0,�� ������ �V ��� ���� �� ��42 ����#�=� ��-"�� � ��2 �� � ��<�� �$�>Power of Accommodation?� ��#����(� �/0,�� ������� �V ��� ����� � � ��̀ ��'� ����� 6�= E����(��!� � ��������G������ ���8��=,�������<������� ������� ��&M �������"D� /0,� �� �&M������ �. �� ����� 9�����5� ���:��� ���E��&M8��K'5������.#�����G��F�/0,� �� �� '������ ����!���/0,���"DK'�5����� Z�����%� ����.��������� 6�����25�� �����8����������� 6����� ��aK'��4�������� 6� ����b� >Least distance of distinct

vision?� ��#��J'��4��������� 6������ �� ��/0,����� 8

��B��>Near Point?� ��#�������5-���#(D������#�2R�/0,��K'�5�����%� ����.����*��� �������B��>Far point?� ��#����!���/0,���"D�����R������>Infinity?���8��������!�����+�/0,��25�� ������R������ ���������%� �K'� 5���� ��.������ � ��� � ��� ��c�2;�d������JO�/0,��������!-�> ��� �?���F!���� >Cloudy?� ��"#��� /0,��� ���� ���+ �� �����B��>Cataract?� ��#������V-����2;��F��C�����F4� �5������.�������G���<� ��� �����B���4�2�/� ���� ����&'��4;���V����"��e����(���

Page 3: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

126

��(�)���*��.����"D� �G ��� ����"8��/0,�����:

� �-� �78��� /0,���� 9�� �����!� ���R:��"8��/0,���������� ��!� ���-���.�������<����78���/0,����5�� R����-������1500

� ���� ��.����*� ��� ��"� /0,���� ���1800���������-����.����"8��/0,����� ���.�����,�� ���&_�������� �� �4� �=���=d����"8��/0,�� �f����"�����=����7������V-����� ����!� ���%&����-���.���R��� �R��� ��/0,�� �.� f-���S�.�57����F� �.����"��.������������� ���&'������ �� "�����

�� �� �78���/0,�� �B ����&���=� ������.� #(��:� ��� � �-� ��F� ��g�� ��=�>Dimensional?� <�#���� ��"8�# � /0,��.������%����&�=���� ���*�75=������ �8"<�#���� ���� �/0,�������K��E��� ����� ������������R�������2 �/0,��5��6�5��6�������)7E�� �R��� ���� �� %�Y�(5��������) � �4"� �78��� ������)� ��� ���.�� �(� ��%�7�X0� �� ����.� �)�� ������������*������/�� ��-�

7.2 ,-.��,�/�0�����1��� �����(Defects of Vision & their Correction)

� Z���� �����/0,��#��� � 43�� ��<��$�����*�������&'���1��������� ��#�����V-����2;���%� ��K'�5������F��� ����.�������G��/0,������������������h8���#7�D�%�� A���� ��.#��� ��������<���� �&'���1�!���3�������� ��[

>a? � =���&'�>Myopia or near-sightedness?

>b?������&'�>Hypermetropia or far-sightedness?

>c?�\-�4�>Presbyopia?

�a� ����� ,-.�� 2

� =���&'������������%��K'���.�������G� ����� 8��������%��K'���.#���������1���� �2;��� ���g��B�� ��R� ����E��� �#�*� �-�� ��� �8��������������%� ��K'5�����.�����

#��� � Z���� ����� /0,�� ������� � �����#�� �)�/0,��7� ��)�#�*������������%�������������� ��4U�7�O� � ��� ����������9�������� \5���5�����������)��&'� �������������%�� K'� ��.#����G�� /���� 7.2(b)�� �����, &���� 8���������%���������)� � ��� ���&'�����*���������K'���.#��

� =���&'������� ���"D���������V ���������"�����$�� "����42 ������"D(�#�;����-��������/4 ���2���� �����-�������$�/0,�� �������� �����$�/0,����������$�E��� ������$��V ����������#����V-��������%���������)� � ��� ����X0����F��%��K'���.#���

�b��,3��,-.��2�����&'�������2;�������%� ��K'���.����*

�R���� 8��%� ��K'�5������.�������G�����

(a) �����,-.���,3����4�

(b) �����,-.�5�6�� �

(c) �����,-.��������7

��� �7.2 �����,-.�5�6�� �

Page 4: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

127

�2;����� 8���B��K'��4������ 6� �����������25�� �E����!� ��������.����0���R��

� Z���� �����/0,�����������V ����������7���������/0,����������$�� �7����� 8�%���������)� � ��� ������X0���9�����.����X��/����7.3(b)��������� 8��%��K'���.#���G�

�����&'������ ����"D�/0,����������$���"���� ���/0,����=,� �"�(�#�;� ��(��-��������/4 ���I��������(��-�������$/0,�� ������� � ���� �$�� �!� � ���� ��F�V �������� �#������V-����� 8��%��������)� � ��� �����X�$��%�8��K'���.#��/����7.3(c)�

�c�� 8&���� 2

�������7�������������\-�4��1���.�.��� �!� � ��"7��� ���� �2;�d� /0,��� ������= F���4=�����-���"#������#7�D�/0,������������ ��<���$����"��V-�������2;�

�"D��� 8��%����.��������!������������&'� �\-�4� ��#����������� ���"D�(�#�;��$��� �V ��� ����� ��4�'� (��-� ������� /4 �2���� �#��

� ��� � ��� <��� �2;��� (5�� � =��&'��$������&'����������� �d��/4 �����"�� ���������� E���.#"�����-���������� ����� 8��%� ����.R�������������R����F(����������������������%� �� ��.R�������� �� /4 �� �"�V ��� >Bifocal?� �)� ��g�V �=�/4 � �R��

/4 ���� T�5�����<� ����FK4�������>Contact lens?� �)�4�2�(�\������������<�����h8� ������ �#"�������������9:�����2�7.1

� �� ��4��=����#(D���� ���/4 ���I��R��� �d�� �&'���1� � (D� �� ��� $�� ��� � ��� �$��� �� 5-�� ������2���� ���R�*��� �d���\������ 8����%��� ��

� 4�, � 4�,����=� /4 � �2���� �������� �d��&'���1���1�����\�����A�

� �(� ���� ���-�������/0,�����41Ld�� 8 ��#"�����1�����!� ���2��F7�� ��

� �! 21. /0,���� ��<���$�� � �� �R�:2. � =���&'������<����2;���1.2m����!�

�������78����%����������5��5���� �� ��.����� ��G�� ��� � (D� �� ��������/4 ��2���� ���������1�������:

3. J5�� ��&'�#�;��2;� �d��K'��4���������B��$��� 8���B�� 9�:

4. <��� ���� �4��=�� ��� ������ ����P ��X0���� #�� ��.#(��� �� ���.����� ��G�� ���8��� � (D� �� ���&'���1����:���� ��������� �#"����:

(a) ,3��,-.�5�6��;6�����<���4�

(b) ,3��,-.�5�6�� �

(c) ,3��,-.��������7

��� �7.3 ,3��,-.�5�6�� �

Page 5: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

128

<���0�"������,=>*� ��/0,�� &��2���� ��<=�R��������

������ �<���� �:� &���2;���/0,����� ��*<����&'��=���2;������� ����.������ ��������� 44=-� �&���=��� ���� 35� ������ �2;�� �&'��=��� �� �d� ���� �!� F4� ��.�� ���R��(� �� �� �d� ���� ���� 45� �,� �2;�JO�Q-� ��1��� ��.����� ��R��� �� �#"����/0,�����dE���JO�Q-��������� ���*�� �������<7� ����.��������� �d ��������4� X�60�57���(�R��12��1��� ����������������� &��2�����#(D�/,���'��"#��*� � �� ��� ��� ��2d�� ����1�� �"D��.�������#2��� ���� �G �:�/,����� ���� ���� /0,���� ���-� � (D� � (D� ��1����������������<����� �#�� Z�������������1*�i=� �)�����/0,�

��� ������� ���#(D ���/4 ���I��R��� � �����B�� �"D� ��i�\�� ���R��� ��� ��/,���� ��������� !�� �*jk��;\�*�4����7����=X���������� ��2� � Z���� �F � � ��7� �� ����/0,���� ��������

� &��2����� 4-6� @�� ���� /0,� �� �����#��� ����� �� 8�+� /0,�� �2d �� ���1�������R�<�"� ������

� /0,��2d�����41L ��� &���2;��@�� �)��� 8�+�X;�.����/,�� �������

� ����/,� �� �����"D�����10-15� ���8� �� �7���� ��� � � �!��� �_������#7�D� &��2;��� �. f-����Z��� &���.#����G�

� �#(D��2;� ����X���*����8"8��� -B� �)C*� <-�d*� !��'d�*� ���*

� ����<"8�����������V�"8������7�� &��2� ���� ������*� �� �d�� ���Z/0,������"��������G�

� /0,��2d�� ���41L ��� /0,�� �F7�� ���������/0,� �� ��2��� �R����F�&'��=���2;�d������/0,����� �R����#(D/0,� ���&'��=���2;�d����� ����#"������X;�=��� �d�7��1��$�4�,���2��&�� �����/0,���� $� 7��=�� (5�d� ���7����.#����78����#X�/0,���"�<��JO�Q-<�����&'��=�d����.������� ���"����

7.3 � ��'���������������� ����(�Refraction of Light through a Prism���� �� /.f� ���� ��� � ����

�����&�����*���� ��������<������ /.f�������&��&M���� R����"�������������4U��$���7���4U����K������ R����"�R��� �����"��� ��4U�� �����4�����+�����"���������78��JO� ���<� ��� ����� ��� � �����&�� ���*� ��<��� �

���<� �������.*����������78���&M�������� ������"8���&M����5�< ��$���2�����8���&M��� �������78�����=,� �������1����!� �<����������9:�����2�7.2

� �78���X�"DF���X���F7��� ��� ��� (���� � � V`�� !-� 7<� ����

��#2���/�"��.���78��� /����<� ����5�< �� �&M �� ���� 7<� (���� �.�����������#2������<� ������= ��d� ��

� �������5�<���78����&M�AB������� ��=#�2 ���-��.�PE��d�� ����F����(�����"8�������P�$�Q���B���������/����7.4 �

Page 6: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

129

� P� $�Q� ��B���� ���#"���� ����� ���������)����<� ����2��&M�AC��4������.�R�$�S���B������"8�����������������#������������ �-���F�P�$�Q���B����������������������)�� �-�� ���-��.�������

� ���� ������7�X0� ���F����<� ��!-� 7<(���� �������

� PQ���-��.����<� ������= ��E���B������� ���������5-��RS���-��.����<� �����= ��F���B�������� ����

� E�$�F���B��� ���#7 ��������������4U����

� ���������&M�AB�$�AC�������5��)�7�X0� #� �� �E�$�F�E����d�� ���/��� 7.4 �

� ���� ����� � �� >i?*� �������� � �>r?���F���7���� ��>e?�/��6��� ���E���PE��������4U�*�EF������&���4U�

��F�FS���7����4U������� � �������������� �4U�����<� ��AB��&M������� �����4� ��������&�������-��5��)��X0 ���d"����������5-���� � �4U�� /��� ��� �� ���=�� �&M�AC�� F

��B�E��������&��������-���E����5��)E������"�#������<� ��(5�����������&M�������� ��$���������� ���� ���,2� ����������� �� /� �P���� ��� �� �������� �4U���d"��5-���E��������(��� �:

���<� �����5�< ��� &����������"���� ����������&M���K������ �� ��������������7���4U��������4U�������� �� ����d"��������� � �� ��/-�� � �� >Angle of deviation? ��#������,�����>D?*���/-�� � ���,2 �$��� �� ��

7.4 ����� ��'��,+����7&����������� �����Dispersion of White Light by a

Glass Prism�

��� � ��l�� "B�!��� ��.�� ���� ��/����C��45��� �7�!� ��"����� ��#�2�� �� !-��� � ����������C���"B�!����&'������� ���:� ��� <���� �"D� /� ���<� ��� ��� �������� �� ��\�� ����� �� �<� �� ��"8���� �� ���������&M� ��K������� � �� ������������������(��� �:����� ���=,� �����<����

PE�g�������4U� EF�g������&���4U� FS�g���7����4U�

A∠ �m����<� ��� �i∠ �m������� �r∠ �m������&��� �e∠ �m���7���� �D∠ �m���/-��� �

��� �7.4 �� "�������� ��'����7&����������� ����(

Page 7: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

130

������9:�����: 7.3

� �78��� � 8� X���X�� �F7��� �� ��F���� A������1U��I�8��� ��

� �����I����"�!-���#�2�� ������4� ����F��� ��7P����<� ���78������������&M(����/����7.5������4�������5-��� ��

� ���<� 8� ��!=���!=���@��"������&���4U� ��� 8�+� �+�����������.�

� ��� � 9�� ��.��:� ��� �� � � ��B��C��Q� �� >Colour bands?� ��.�� ��"���/����7.5�

��!�������<� �������!-���� ���5-��C��Q���������� ��������C��Q�����"��= ��� (D� �C�� �Q�� ���:� ������ ��5��6� �C��� �Q�� (D� � ����<���"��:���5��6��C�7�X0� �� � ����g��"7�=*�@��=-*��=-*����<*��-���*��N=� $� ���� �-� �,�� ��.���� ���a�@�=����b�!-���� �������C���F47�X0� ��C�-=�>Spectrum?� �R��

���<� ����!-���� ������������C����� �����5;�����������������-��������C����5��6�� ������d"��&� ����������<� ������4����-���������������C��.���� ���d���F� �"7�=� ���� ��4=� �d��� ����2 � �C��

��d"�� 5��6� 5��6�� ��� ��#�2�� �� �� =C�������2 � �C��� "F�<=� 4n�� ��� � �,� �� � ���������.�������aVIBGYORb�����

��HL�� � ���� �"< �� ��(8��� ���� ���<� �����#�2�� ���������� �"������C�-=�&'�� ����������������������C�-= ����2�� ���<� � ��������4� �"��������� Z������ ��C���"��������� ���/����7.6������4�������5-��#�����-�����(��78���� ��� ������<� �$�8"��.����� � ���C�-= ������4� �"��*�����.�����#(D���� ����=�����<� ����������� �-���� �����!-��������=,������(8��� �� ����#*���#�2�� ���8���C������ �� '�� ��F� ���<� � � �-� �C�7�X� �� �&� �� ��>�� =C����?��C�-=��&'������� �����

"B�!��� ��� � �� =C���� � � �� &�� �&'R��/����7.7���1������� 4�����#�2��#(D��7������� ��� ������������=����7��"B�!��� ��.#��� ��� ����� ���� ��� <����� @��� ��F.2� ,���� ,���� <- �� ���� ���<- �7�X� ���8���8����<� ����� � �R��<- �7�X� �����������#�2�� ����� ������&�$��� =C���������������<- �� ��������52R�=�� ����V-�� ���� ��F� ����41����������&����"�<- ������������ ����� ��� =C���$��52R�=������V-���#7�D��4� ��/0,� ���5��6� �C�� ��.#��� �� �� "B�!��� ��#��

7&�������������&�

����� ��'�

7&�������

��� �7.5 � ��'����7&����������� ����

��,�

7&��������7&��������

��� �7.6 7&�������������&����3���?

Page 8: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

131

/����7.8��.��������#�2 ����� ���<-�������A����<- �� � ��\�G���"B�!����X0��������4�

7.5 ����@&��� ����(�Atmospheric Refraction�

��� � ���D� (���� (�� �� (E����� (��o���� ���� � Z���� �%� �� ��.���*� �%�8�� �T �^� �^�� ���5-�� ���=� �� ����� ����� �G ����:����D�(�������%�����(���%���������,� �!� � (��o� ��"���� ���� (��o��������(���������f��������,���� �$� �

�B��� ��4�'� ��"���� ����� (��o� ���%���������d��f�����%�����,� ����"����#������������� � �>���?���5Z�� ��+�������� �����+����������������D� ������.#(����%����5�=����+����>������������"?���8����8�������.#��������8�!������� f-=����������� ��&'R��� 4����� ��� �D� ������������R���� ��(����C����@8������A�����

��������,�'�,�'��A���2�Twinkling of Stars�

�� ��� ���� ���� ���� ��� f-=���������� � � <�4��� @8��� �� �dE������������ ���� f-����5��6�%����"�7�� ����-� � 7��5���������&����"�� �/0,��� 8����������E������� f-�� � �����������������d� �#7�D� ��� � �4U�� �5��)� �X ���������d"���(����V-��������5�=���+�������� &�����+�����,�5��6� ��"� �2�(�� ������

��� �7.7 ��������94 7�

��� �7.894 7����-.�

�35�;������&��4�

���'��9�(�

��� �7.9 ����@&��� ����(�����������"������B�

����

��C��D

�������"���

���B�

� ����(�E��-F�

Page 9: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

132

,���

�-D>��

���� %��� ���+��� ������ ��� ��(�����������������B��(�������������B������5�=���+��� �2�(����-���"���-������V-����8���(]-�� ����4=���"�������������������4�

�"E����46�(E��*�7��7�X� � �G ������������R����G:�7��7�X� ��� �d����,��&���=��� 8����������X0���.�#�R����� �d��� ��B��(���5���7���� �#(������-�7��7�X0� � ���%=C����� g(�������B�g(����� ������� ��� �#���������%=C��(������5��6���B����� � ���� ��� ��4U�� ����� ��� f- � �� � �4U�7�O�5�������4� �����F��4U�7�O������2 ��B�(p��� �=o���� ���� �&_�� ��(����� �� ��J�W�5���<�����X��������B�(���� �4�����=o�� �� ����� �����7�� ����� 7���� �=o�� 7�X����B��� ������ �=o�� ��� � ��� 7���� ����2 ��B������ ������&_������������G��7����+����� �������� ��������&��3�5�;�,�����&G��35�;�H�2�Advance Sunrise & Delayed Sunset�

��#�2�� �����#�2����������"� ���8���������F� ��#�2%�� ���� ��"� ���8� ���� ��.#����� �� ��� �� ��� f-=�� �������� �#7�D�e����"����/����7.10�

��#�2� ��7��-� �� ��� � � ��� �G� �� &����#�2��������/����7.10�����7��-�������#�2��� &��$��5�=����+���4�#"������ &����#�2%�$�5�=� ��#�2%� ���� � ���2�!�� ���� ��" ���8� � ��8�� ���#�2��� $� ��#�2%� � ������ f-=������@8���#7�D��G��e����"���7.6 ����������$��(

�Scattering of Light�

� �/��3�4������5��6��%�������� ���K�� ����>Interplay?����� &�������5��6��� ��&42�@8������ 4���C���=-����*�75=��� ���<-���C�*����#�2���$���#�2%�� ������#�2�����.#���"�2���� �� �@8������ ����/���������4��=������e ��� ��X������������ ��O����>Scattering?���1����������78���4�_����� ������� ��4U�7�O�����4� ������7�������.#����G�� ������ ��X��������"�������� ������� ��7�������.#������������ �� 7�X� ��� ������������� �� ��-�����X0�7.6.1 <�@�'���F�I��Tyndall Effect�

�&� ��=�� �� � f-� ,�� �� � �1 <�=�>Heterogeneous?� �� 7�X� ��� ������������� �� 7�X0� �����g�!��D*���,U�<- �*�!�-� �$����������� ����� Z������� 7�O�������,U �� 7�X� �(�����X������� ��7������&42�������� ������ ,���� �� 7�X0� � ��� ��5��6�X �� ����V-��� ��"� � � /0,�� �� 8 �� ���� ��X�� �� 7�X0� ������������� ���O��� �8�f����_R� ��#����� ����� �������4��=����0����!��D��C��� �� E�=� � ��� ���,U��I���#2�����#�2�� �����4� �"������ �7����� ��.������ ����� ��� �� ��O���� ���� �� 7�X� ���.#���@��<N���\B���������>Canpoy?� �� ��"� ��#�2�� �� �4U �7�O��� �7.10 �3�5�;�,����35�;�H����&�����@&�

� ����(��� "��

����@&

�35�;����"�������B�

,��'�&

�35�;��� �-�����B�

Page 10: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

133

7�� ����-�8�f�����_R�@8������E��� ���X� ��������,����<-��B��� ������ ����O��� �R��

� �O �� ��� ��� �� �C�� � �O ��� �= �� 7�X� ��� ��(������5��� ������2!� ,��� �� ��=-���� ��G���O���� ������ �� �� 7�X0� ��� ���X0��������7�X0� ���2!� �!� ���N���H@�2���4�'���� ���O���� ���#�����O���� ������ �� 7�X0� ��� ����2!� �X0�� �����"��*����� �-�!-���� �G���O���� ����7.6.2����&��������������AJ����& *

(Why is the colour of the clear sky blue?)

��� f-���������������7�X� ���F���2��,U �� 7�X0� ����H@�2��&42 ����� �>Visible

light?��>�#(D���� ����%� ����.����?���N��H@�2� ���,� �� ��8������ �� 7�X� ��!� ��N���H@�2����������� ���O����� ��� ���N� ��H@�2� ��4�'��=-���� ���O���� �R��������� ����N���H@�2��=-���� ����N��H@�2������1.8�7�� ����#�2�� ���� f-� ���7��� ����-�������,U� �� 7�X0� �������� ���,��=-���� ���!� ���O���� ���������O������=-���� �� �/,��������4� ���#��� �&���=� \���.��� � Z���� ��� f-���R�������� Z������O�������R���G���F�� 4�I � �� ��"�R�� ���� (k� � 4��� #�� ������ #��= �d�� � 4� �� �I � ���.#��� �������(k������O����.���� �����

�������(�)���*������F� ����\(������� ���C����

��"�������� ��� 9�:������� � ���X� �)�!�-� �����.���� ����O����������V-�������� � �-� ��� �C�� V� � �� �X�� �� �����.#��

7.6.3��3�5�;�,����35�;�H�������35�;������Colour of the Sun at Sunrise &

Sunset�

��� � ���#�2��� $� ��#�2%���-� ��#�2 ���� ������.������#�2�$�����\���.�� 4������.����� ��l#�2���"���D� �:�����78����8���=, ���� 4� �G ���=-���.#����F(���$��%�� ������#�2� �G �������.#�<����

������9:�����2�7.4

/���� 7.11��� ���4���� ���5-�� �78���5���=� >Converging?� (��-� ������ >L1?��V ����� �78��� !-� ��� � (��� �.�� ���������>L1?�����7�����(����� R�-���� �4U�7�X� ��JO�<-��C�� /����>T?� ����#�� ��������������� ��4U�7�O ��� � X���X0���&�� ���I��>C?���"��X�������2��78��(��-�������>L2?� ����#"�MN�������/���7.11������4�������5-���X��

200� 7� � ��X�� � �$����V8�� 2� ��8�<-��� ���=5��� ��� /���� >T?� ���� �.�1��2� ������8��7�����V�2�� �����X������������ �4��� 9���,2� ���:

��"�������� ���8�� ����������,U����V�� �� 7�X0� � �V�� � ���� 5������� ��.������V�� �� 7�X� � �&'�� ����*� /���� >T?�

��� �7.11 ��0KL���, �(���������������$��(

S

L1 L2

M

NT

C

Page 11: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

134

�����.����=-���� �����������.����������,U ��X�����V�� �� 7�X0� ���� ����N���H@�2��4�'��=-���� ����O������� ��V-������e�� ����� �&�� �� �I�� >C?� ��"� �F\������ �������>L2?���������&���������MN

������ ���� ���C����.������:����� ���� �4���N=�$�������7������> �� ���?��C����� �����(������.���

������=,������� ����O�����#7�D�� 4 �G �� �=-� ��.#�� ��F� ���#�2��� $� ��#�2%� ���� ��#�2� �G �� ���� �C�� ��.#�g� ��<������

��#�2E������������� ���7��-���� 8����������%����"���F���� f-����!� �����7��� ���� �/,���� 8�����D���

��� ��6���� � �f�(����������#�2E����� ���7��-�����,� ������� ����7�� ����V-����=-�$��"7�=���� �.���� ���� ���� ������� ��O����� ����� ��#�2�� � !->�C�?� ��.#��� ��7��-���� 8��� ��#�2� �����!� F4� �� ��N� ��H@�2� ��4�'� ��� � ��F

���41�3��=-���� �,���� �� 7�X� �����O������� ����� �,���� �� 7�X0� ������O�������"#"������ � �/,���� 8����!� ���N���H@�2��4�'� ���� ��� � ��D������ ����� ��#�2� ����.#��

�1(���=>�2� /0,�����5��6��F4���� ���������� �

5-�� #�2� ���� /0,�� ������ �V ��� ���� �� ��42 �

���#�=� ��-"� �� 8�%�� $� ���� �%� ��V ��� ������ ��� ��� ��<�� ��#���&_��+���/0,������� ��<��, ���"���

� � =�� �&'�*� ���� �&'�� $�\-�4�� ���� ��"D� #� �� � ���-*� (��-� $� (��-�������/04 ��2���� �#��

� JO����<� ������#�2�� ���C�-=������ ������

� �4�����C������ ����C�7�X0� ����� ��������� ��� �&� �� ��� �� ��� ��� =C��� ��#��

� ���<� ��� ��#�2�� �� �������� ����"7�=��C������ ����<� ��5� ���X ����E����!� ��d"������F������C����� ����E��� ���d"�����V-���C�-=�� j_���� ���� $� �� 6��� �"7�=�C������

� ��� ����O��������� 4��=-���.#���F� ���#�2��� $� ��#�2%� � ���� ��#�27��������.#��

� <������+�$�J5�� ��&'��q�6��2;���K'�4��������� 6������25��� ����8�

,��'�&��<�B

�35�;

�&����������$��(�������'��,=�5�0

��@�M���D>����35�;

��'��&�����$��(

��� �7.12 �3�5�;�,����35�;�H�����������������������35�;�����'���

,���

Page 12: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

135

� �!��&�

1. /0,���������V ������� ����-"���5��6�������������%� ���V ��� ������(���g

>a?�� =���&'� >b?�� ��<�

>c?������&'� >d?�\-�4

2. /0,���78����%���������) ������� (DE����&'� ��:

>a?�JO�Q- >b?� �=��

>c?� ��������- >d?� � ���

3. <������+�$�J5�� ��&'��q�6��2;���K'�4��������� 6������� ��:

>a?�25� � >b?�2.5��� �

>c?�25��� � >d?�2.5� �

4. /0,����������V ������������������"D���� 6;� ����� (D8����=:

>a?���������- >b?� � ���

>c?�������=� F���4= >d?� �=��

5. <���� =��&'��Fq�6��2;���"D�g�5.5D���������$����4�'���������42 �������F��d������&'���"D�>+1.5D?��$����4�'��������� ��������d��>i?�� =���&'��$�>ii?������&'������ ����"D��2��&�������������V ����������C��� ��

6. J5�� �/0,���25��� ���� ���������� Z�����%� ���.����/0,���%�8� �� �G ����.�������G�

7. /0,���� 8��������78���%������� ����"�������������)������� 9�����:

8. �!���/0,������g��B��$��� 8g��B�� � �� ��#�:

9. "B�!��� ������&'������� �K'�� d���/������#2�����A��

10. 8�f�����_R ���78���(�������"���A��

11. ��L��S�� ����4���

>a? ��7�X� � �G ������������ :

>b? 7��7�X� � �G ���������������G:

Page 13: sme.odisha.gov.insme.odisha.gov.in/textbook/physicalsciencebookforclassx/chapter7.pdf · 124 (the human eye and the colourful world) ˘ ˇ ˆ ˙ ˝˛˚˜ ! "˝ #$ % &’ (˚˜ ) &

136

>c? ���#�2���� ������#�2� �G ��7��������.#�:

>d? � 4� �G ���=-���.#�:

>e? � 4\�= �d��� 4� �G ���=-�����������I����<�#�:

>f? ����C� �� �G ��������F� ��������2���� �#�:

�7>����(������9:

1. � =��&'�����<����2;���/0,���S�.������B��80��� ����8��������1����= ����"D��2��&���������� &���$��$�� 9�������� �:

2. �����&'�� ��������� �#�*������ �K'�� d���/�����d�� ��������&'����1������2;����� 8��B��1 ������*��� ������ �����"D�� ����$����������2���� ����:�> �� ��K'�4������ 6� ������25�� � �

���

� ��� ��;� M�8�