słowniczek pozytywizmu
TRANSCRIPT
SpekulatywnySpekulatywny (łac.) –
abstrakcyjny, lekceważący
doświadczenie; oparty na dociekaniach teoretycznych.
Siły wytwórczeSiły wytwórcze – termin ekonomiczny oznaczający narzędzia pracy, metody
wytwarzania oraz doświadczenie i
umiejętność człowieka stosowane w produkcji.
Ernest RenanErnest Renan (1823-1892)
– francuski historyk, filozof, religioznawca.
Zwolennik psychologicznej koncepcji
pochodzenia religii.
Jerzy W. BorejszaJerzy W. Borejsza (ur.
1935) – profesor, badacz historii
polskiej emigracji XIX w.
Stefan KieniewiczStefan Kieniewicz (1907-1992) – profesor, historyk,
autor podręczników i monografii poświęconych
problematyce XIX w.
Janina Kulczycka-Saloni
Janina Kulczycka-Saloni (ur.1910) –profesor, historyk
literatury, badaczka pozytywizmu polskiego.
KrausharowieKrausharowie – rodzina
finansistów warszawskich. Aleksander Kraushar
(1842-1931) – działacz kulturalny i historyk,
prowadził w Warszawie salon literacki.
Maria IlnickaMaria Ilnicka (1825-
1897) – poetka, powieściopisarka,
redaktorka tygodnika „Bluszcz”.
Adam PługAdam Pług(właśc. Antoni Pietkiewicz 1823-1903)
– pisarz i publicysta zbliżony do „ starej prasy”. Redaktor „
Kłosów”.
Kobiety posiadającej […] głośne imię
Kobiety posiadającej […] głośne imię – Orzeszkowa
powtarza pogłoskę o miłości Sienkiewicza do Heleny Modrzejewskiej,
znakomitej aktorki dramatycznej.
Adam BełcikowskiAdam Bełcikowski
(1839-1909) –historyk literatury.
DeotymaDeotyma – Jadwiga
Łuszczewska(1834-1908), powieściopisarka.
Prowadziła w Warszawie salon literacki. Autorka powieści dla młodzieży
(m.in. Panienki z okienka).
Ludwik AncyzLudwik Ancyz (1823-
1883) – poeta i dramaturg. W swojej
twórczości podejmował tematy ludowe.
UltramontanizmUltramontanizm (łac.) –
kierunek polityczny zmierzający do zapewnienia papiestwu i duchowieństwu zdecydowanego wpływu na wszystkie dziedziny życia.
LegitymizmLegitymizm (łac.) –kierunek polityczny
uznający niezmienność praw dynastycznych i
historycznych; monarchizm.
Sposoby topienia […] wojsk faraonowych
Sposoby topienia […] wojsk faraonowych –wyrazista aluzja do Starego Testamentu
(Exodus).
Stanisław KoźmianStanisław Koźmian (1836-
1922) – publicysta, polityk, krytyk teatralny.
Jeden z przywódców stronnictwa „stańczyków”.
ProstracjaProstracja (łac.) – stan
krańcowego wyczerpania, niechęć do
życia.
Jean Francois RetzJean Francois Retz (1613-1679)- kardynał, francuski
polityk i pisarz, autor głośnych Pamiętników.
Cytat z Pamiętników Retza.
Ludwik KrzywickiLudwik Krzywicki (1859-1941)- socjolog, działacz
społeczny i publicysta. Związany z ruchem
socjalistycznym. Tłumacz Kapitału Marksa. Po I wojnie
światowej prowadził działalność naukową.
JaźńJaźń – termin filozoficzno-
psychologiczno oznaczający trwałe
podłoże zjawisk psychicznych lub
świadomość własnego „ja”.
Bolesław LimanowskiBolesław Limanowski (1835-
1935)- jeden z pierwszych polskich działaczy
socjalistycznych, historyk, socjolog, publicysta. Autor Historii demokracji polskiej
w epoce porozbiorowej,1901.
Ludwik WaryńskiLudwik Waryński (1856-
1889)- działacz socjalistyczny, twórca I Proletariatu. Skazany na 16 lat katorgi, zmarł w
twierdzy szliselburskiej.
Du beatu et du mauvais temps
Du beatu et du mauvais temps (fr.) –
o dobrych i złych czasach.
Stanisław TarnowskiStanisław Tarnowski (1837-
1917) – historyk i krytyk literatury polskiej.
Konserwatysta związany z krakowskimi stańczykami.
Profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prezes Akademii Umiejętności.
GalwanizacjaGalwanizacja (od nazwiska
Luigi Galvaniego)- tu: w znaczeniu sztucznego
ożywiania, pobudzania do życia.
Dast ist der Herren eigener Egist
Dast ist der Herren eigener Egist (niem.) –
jest to własny duch panów.
Prowincja polska
Prowincja polska –tu: Galicja.
Nieprzerwalność snuNieprzerwalność snu –
wyrazista aluzja do poglądów demokratów o „
nieprzerwalności powstania”.
Wieża paryska
Wieża paryska –wieża Eiffla.
Strabon
Strabon (ok. 65 p.n.e.- 20 n.e.) –grecki geograf.
Pogrzeb Giedymina
Pogrzeb Giedymina –obraz Kazimierza
Alchimowicza. Giedymin – wielki Książę Litewski
z XIV w.
Orly
Orly (niem.) – człowiek zajmujący się
spławianiem drzewa, flisak.
Berlinka
Berlinka – żaglowa łódź do przewożenia
towarów.
Wiorsta
Wiorsta – dawna rosyjska miara
długości, ok. 1070 m.
A.Br.
A.Br. – Adam Breza, dziennikarz i
sprawozdawca
„ Kuriera Codziennego”.
Traveller
Traveller (ang.) –podróżnik.
Jadwiga Janczewska
Jadwiga Janczewska –szwagierka
Sienkiewicza, siostra pierwszej żony pisarza, Marii z Stetkiewiczów.
Guide
Guide (fr.) –przewodnik.
Architraw
Architraw (gr.) – w architekturze antycznej
najniższa część belkowania
spoczywająca na kolumnach.
Fryz
Fryz (łac.) – środkowa część belkowania
zdobiona ornamentem.
Metopa
Metopa (łac.) –część fryzu zdobiona
płaskorzeźbą.
Kapitel
Kapitel (łac.) – górna
wieńcząca część kolumny lub filara.
Pilaster
Pilaster (włos.) – płaski filar służący do dekoracji lub wzmocnienia konstrukcji.
John Watt
John Watt – angielski badacz literatury, autor
prac o początkach powieści.
Henryk Markiewicz
Henryk Markiewicz (ur.1922) – historyk i teoretyk
literatury, autor podręcznika uniwersyteckiego
Pozytywizm oraz szeregu studiów na literaturą XIX i
XX w.
Homologiczny
Homologiczny (gr.) –równoważny, o
podobnych proporcjach lub wartościach.
Lud Aryjski
Lud Aryjski – lud należący do grupy indoeuropejskiej, posiadający wspólny pień
językowy i pierwotnie, wspólne terytorium.
Hybrydy
Hybrydy (właśc. Hebrydy) – archipelag
wysp u wybrzeży Szkocji.
EmporiumEmporium (łac.) – w starożytnej Grecji i
Rzymie portowe miejsce wymiany handlowej.
Municypalny
Municypalny (łac.) –miejski.
Klaudiusz
Klaudiusz – poeta
rzymski z V w. n.e.
Guido Renii
Guido Renii (1575-1642) – malarz włoski, przedstawiciel
wczesnego baroku (szkoła bolońska).
Claudie BernardClaudie Bernard (1813-
1878) – francuski lekarz, fizjolog i patolog; twórca
fizjologii eksperymentalnej.
Le vente de Paris
Le vente de Paris (fr.) – Brzuch Paryża, tytuł powieści Emila Zoli.
„Jego myślą, jego mową”…
„Jego myślą, jego mową”… – cytat z
Odpowiedzi na „ Psalmy przyszłości” Juliusza
Słowackiego.
Serwilizm
Serwilizm (łac.) –służalstwo.
Loika
Loika – logika.
Łazienka
Łazienka – tu: odpowiednio urządzony
budynek nad rzeką, morzem lub jeziorem, wyposażony w basen
kąpielowy.
Drop
Drop – ptak z rzędu żurawi.
Bidka
Bidka (biedka) –wózek
dwukołowy.
Sztafetnik
Sztafetnik (z włos.) – umyślny
posłaniec konny, goniec.
Sztuka dla sztuki
Sztuka dla sztuki –sformułowanie użyte po raz
pierwszy w 1818r. przez francuskiego filozofa Victora
Cousina. W Polsce upowszechnianie przez
filozofów heglistów: Józefa Kremera i Karola Libelta.
Czyny nierozważne
Czyny nierozważne –tu: powstanie
zbrojne.
Licencja poetycznaLicencja poetyczna (licentia
poetica – łac.) –wykorzystanie uprawnień do odejścia od przyjętych
reguł tworzenia ( w poetykach
normatywnych).
Per sonat
Per sonat (łac.) – ważna
osobistość, dygnitarz.
Panteista
Panteista (gr.) –zwolennik poglądu, że Bogiem jest całokształt
praw i sił natury; utożsamianie Boga z
przyrodą.
Ireneusz Opacki
Ireneusz Opacki (ur.1933) – profesor Uniwersytetu
Śląskiego, badacz literatury romantycznej i poezji międzywojennej.
Kazuistyka
Kazuistyka (od łac. casus) – drobiazgowe
rozstrzyganie problemów.
Bleichroeder, Rothschild
Bleichroeder, Rothschild –
słynni bankierzy XIX w.
Jakości emotywne
Jakości emotywne – termin teoretyczny oznaczający nastawienie uczuciowe wobec poszczególnych
składników dzieła literackiego.
Anakolut
Anakolut – zdanie zniekształcone, w
którym brak harmonii Między
poszczególnymi częściami.
Asocjacja
Asocjacja (łac.) –kojarzenie
wyobrażeń, z których jedno wywołuje
drugie.
Cechy wolicjonalne
Cechy wolicjonalne –
cechy uzależnione od woli.
Georg Gottfried Gervinus
Georg Gottfried Gervinus (1805-1871) –
niemiecki historyk i historyk literatur, autor Geschichte
der poetischen National literatur der Deutsche
(1835-1842) i monografii Shakespeare (1849-1850).
Falstaff
Falstaff –Szekspirowski bohater, łgarz i
opój.
Karol Szajnocha
Karol Szajnocha (1818-1868) – wybitny historyk pierwszej połowy XIX w. Autor prac o
polskim średniowieczu (Jadwiga i Jagiełło) oraz o XVII w. (Dwa lata dziejów
naszych).
Michał Bobrzyński
Michał Bobrzyński (1849-1935) – historyk szkoły
krakowskiej, autor Dziejów Polskich w
zarysie.
Jurgieltnik
Jurgieltnik (niem.) –najemnik, płatny
żołnierz.
Nefele
Nefele (gr.) –dosłownie „obłok”. Postać z mitologii
greckiej.
Kazimierz Wyka
Kazimierz Wyka (1910-1975) – historyk
literatury, głownie XIX i XX w., krytyk literacki,
eseista. Związany z Uniwersytetem Jagiellońskim.
Michał Głowiński
Michał Głowiński (ur.1934) –
profesor, członek Instytutu Badań
Literackich, historyk i teoretyk literatury.
Stanisław Eile
Stanisław Eile (ur.1934) –
profesor Uniwersytetu w Londynie, historyk i
teoretyk literatury.
Julian MohortJulian Mohort (Julian
Ochorowicz, 1850-1917) –filozof, psycholog,
publicysta. Zwolennik programu
pozytywistycznego. Pionier empirycznych badań psychologicznych.
Władysław Ordon
Władysław Ordon (Władysław Szans er, Szancer,
1848-1914) – poeta i prozaik.
Surma
Surma – rodzaj trąby.
Wiktor Gomulicki
Wiktor Gomulicki (1848-1919) – poeta,
powieściopisarz, eseista, tłumacz. Związany z prasą warszawską.
Rota
Rota – tekst przysięgi, przysięga.
Maria Bartusówna
Maria Bartusówna (1854-
1885) – poetka, nauczycielka w
szkołach ludowych.
Stanisław Grudziński
Stanisław Grudziński (1852-1884) – poeta, prozaik, publicysta, związany z prasą
zachowawczą.
Meandry
Meandry (z gr.) – utwory wierszowane o
kunsztownej budowie stroficznej, oparte na
układzie rymowym abbaab, jedno- lub
kilkustrofowe.
Lewita
Lewita (bibl.) –potomek pokolenia
Lewi, przeznaczonego do niższych służb
religijnych.
Dulcynea z Tobolo
Dulcynea z Tobolo (To boso) – urojona
piękność uwielbiana prze Don Kichota,
tytułowego bohatera powieści M. Cervantesa.
Kruża
Kruża – rodzaj dzbana.
Chloe
Chloe – bohaterka greckiej powieści
pasterskiej, kochanka Dafnisa.
Murano
Murano –dzielnica Wenecji.
Tum
Tum (łac.) –kościół
katedralny, kolegiata.
Correggio
Correggio (właśc. Antonio Allegri, ok.
1489-1534) – malarz włoski przełomu
renesansu i manieryzmu.
Ligawka
Ligawka – polski instrument muzyczny,
złożony z długiej drewnianej trąby
(Zwykle z podpórką); wydaje przenikliwy
głos.
KONIEC
AUTOR : MARZENA
SKIBA