İslÂm hukukuna gÖre anne sÜtÜ bankalari -...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3073

Number: 40 , p. 537-554, Winter I 2015

Yayın Süreci

Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi

01.09.2015 27.12.2015

İSLÂM HUKUKUNA GÖRE ANNE SÜTÜ BANKALARI HUMAN MILK BANKS IN ISLAMIC LAW

Yrd. Doç. Dr. Şevket PEKDEMİR

Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Özet

Klasik fıkıh kaynaklarımızda süt akrabalığının gerçekleşme şartları ve hukuki

sonuçları naslar çerçevesinde kapsamlı olarak incelenmesine rağmen süt bankalarının

kurulması ve hükmü ele alınmamıştır. Çünkü bu kurumlar ilk defa 20. Yüzyılda Avru-

pa’da ve Amerika’da kurulmuş daha sonra İslâm dünyasının gündemine girmiştir.

Günümüzde gerek bireysel olarak bir kısım İslâm hukukçusu gerekse resmi veya sivil

kurumlar İslâm hukukuna göre anne sütü bankalarını değerlendirmiştir.

Bu makalede anne sütü bankasının kurulması ve bu kurumlardan alınan sütle

evlenme engelinin oluşup oluşmayacağı konusu araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Süt bankası, süt anne, evlenme, boşanma, hukuk

Abstract

Although the occurrence of milk kinship and its legal outcomes have been thor-

oughly examined within the framework of “nas” in the classical figh literature, the estab-

lishment of human milk banks and their rules have been left out. This is due to the fact

that such institutions were only established in Europe and the USA in the 20th Century

and then were taken into the agenda of the Islamic world. Today both certain Islamic

law experts and governmental and non-governmental organisations have been scrutinis-

ing human milk banks.

This paper discusses the establishment of human milk banks and whether milk

obtained from these institutions would constitute an impediment to marriage.

Keywords: Human milk bank, wet nurse, marriage, divorce, law

GİRİŞ

Anne sütünün özellikle ilk altı ayda

çocukların ihtiyaç duyduğu büyüme ve

gelişme gereksinimlerini karşıladığı, anne

ile bebek arasında bağ oluşturduğu, hasta-

lıklara karşı bağışıklığı kuvvetlendirdiği,

etkilerinin ileri yaşam dönemlerinde de

devam ettiği günümüzde bilimsel olarak

kanıtlanmıştır.1

1 Muhammed b. Abdülcevad Hicazi Netşe, el-

Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde fî Dav’i’ş-

Şerîati’l-İslamiyye, Dârü'l-Hikme, London, 2001, II,

397-400; Gülhan Samur, Anne Sütü, Sağlık

538

Şevket PEKDEMİR

Bazen anneden bazen de çocuktan

kaynaklanan sebeplerle anne sütüyle bes-

lenme imkânsızlaşabilir. Fiziksel yetersiz-

likler, bulaşıcı hastalık, ilaç tedavisi ve

ölüm annenin çocuğunu emzirememe se-

beplerinden bazılarıdır. Anneden kaynak-

lanan problemler geçmişten günümüze

kadar daha çok süt anneliğiyle çözülmüş-

tür. Sanayileşmeyle birlikte çocuk maması

gibi ürünler de sorunun çözümüne katkı

sağlamıştır. Ancak sanayi ürünlerinin ço-

cuk sağlığı için zararlı olduğu tespit edilin-

ce özellikle Dünya Sağlık Örgütü’nün faali-

yetleriyle yasal düzenlemeler yapılarak

uluslararası düzeyde çocukların anne sü-

tüyle beslenme bilinci geliştirilmeye çalı-

şılmıştır.2

Başta Prematüreler olmak üzere

doğumdan sonraki ilk altı ayda çocuklara

anne sütünden başka besin önerilmemek-

tedir.3 Prematüre bebekler için beslenme

daha da zorlaşmaktadır. Çünkü Prematüre-

lerin emme ve yutma yeteneği gelişmemiş-

tir. Günümüzde yeni doğan yoğun bakım

ünitelerinde bir takım tıbbi tekniklerle

prematürelerin ağız veya burun yoluyla

beslenmesi sağlanmaktadır.4

Anne sütü bankaları bir çok şekilde

tanımlanmıştır. Bunlar arasında en yaygın

olanı şu şekildedir:

Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2008, s.7; M.Ayşe

Selimoğlu, “Anne Sütü ile Beslenmenin İleri

Yaşama Etkileri”, Türk Pediatri Arşivi Dergisi,

C.XLV, S.IV, 2010, s.309,311; Sevgi Akova, “Anne

Sütü Alan Bebeklerin 0-36 Ay Arası Büyüme ve

Gelişmelerinin Değerlendirilmesi”, Dicle Tıp

Dergisi, C.XXXIX,S.IV, 2012, s.543; Erhan Berk,

“Anne Sütü ile Yetersiz Beslenen Yenidoğanlarda

Hipernatremik Dehidratasyon”, Erciyes Tıp

Dergisi, C.XXXII, S.I, 2010,s, 6,7. 2 Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

398,401. 3 Mahir Hathut, “Bunuku’l-Halîbi’l-Beşeriyyi’l-

Muhtalit”, el-İslâm ve’l-Müşkilatü’t-Tıbbiyyeti’l-

Muasıra Evvelen: el-İncab fî Dav’i’l-İslâm,

Manzumetü’l-İslamiyye li’l-Ulumi’t-Tıbbiyye,

Kuveyt, 1983, s.35. 4 Yasemin Akın, Ayça Vitrinel, “Prematüre

Bebeklerin Beslenmesi” , Kartal Eğitim Araştırma

Hastanesi Tıp Dergisi, C.IX, S.III, 2000, s.944.

Anne sütünü tıbbi tekniklerle top-

layan belli ortamlarda muhafaza ederek

ihtiyaç sahibi bebeklere hibe veya satış

yoluyla dağıtan kurumlara anne sütü ban-

kası denir.5

İlk anne sütü bankası 1909 yılında

Avusturya’nın Viyana şehrinde ikincisi on

yıl sonra Amerika’nın Boston eyaletinde,

üçüncüsü ise Almanya’da kurulmuştur. İlk

uygulamalarda donörler ya para karşılığı

sütannelik yaparak bebekleri doğrudan

emzirmiş ya da annelerin sütleri alıcı be-

beklere ulaştırılmıştır. 1980 yılının başla-

rında toplanan sütlerde HIV virüsü tespit

edilmesi sebebiyle anne sütü bankalarının

çoğu kapatılmıştır. Ancak aynı yılın ortala-

rında laboratuar tekniklerinde HIV virüsü

arama yöntemlerinin geliştirilmesi sonucu

bu kurumlara rağbet artmıştır.6 Günümüz-

de çoğunluğu Amerika ve Avrupa’da ol-

mak üzere sayıları kırkı bulan ülkede üç

yüzden fazla süt bankası bulunmaktadır.7

5 Krş. Ahmed Muhammed Kenan, el-Mevsuatü’t-

Tıbbiyyetü’l-Fıkhiyye Mevsua Câmia li’l-

Ahkâmi’l-Fıkhiyye fî’s-Sıhha ve’l-Maraz ve’l-

Mümaresati’t-Tıbbiyye, Dârü'n-Nefâis, Beyrut,

2000, s.487; Yusuf el-Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”,

Mecelletü Mecmail Fıkhi’l-İslamî, C.II, S. II, s.255;

Ali Muhyiddin Karadaği - Ali Yusuf Muhammedi,

Fıkhü’l-Kazâyâ’t-Tıbbiyyeti’l-Muasıra: Dirase

Fıkhiyye Tıbbiyye Mukarene, Dârü'l-Beşairi'l-

İslâmiyye, Beyrut, 2006, s.466; Muhammed

Nu’man Muhamed Ali Bağdânî, Bunûku’l-Halîb,

Camiatu’l-Eyman, 2009, s.3; Cemal Zeyd Keylânî,

“el-Mevkifu’ş-Şer’î min Fikreti Bunuku’l-Leben”,

Camia, S.XI, 2012, s.50; Caber İsmail Hacahca,

“Bunuku’l-Halib fî Davi’l-Fıkhi’l-İslâm”,

Mecelletü’l-Ürdüniyye fi’t-Dirâsâti’l-İslâmiyye,

C.IX, S.IV, 2013, s.163. 6 Kim JH-Unger S, “Human Milk Banking”, Paediatr

Child Health, C.XV, S.IX, 2010, s.595; Mohammed

Ghaly, “Milk Banks Through The Lens of Muslim

Scholars: One Text in Two Contexts”, Bioethics,

2010, s.2; Nermin Yokmaç Çelik- Safa ÇELİK,

“Milk Banking in Turkey”, Türkiye Klinikleri Tıp

Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, C.XXII, S.I, 2014,

s.35. 7 Kim-Unger, “Human Milk Banking”, s.595;

Frances Jones, “History of North American Donor

Milk Banking”, J Hum Lact, C.XIX, S.III, 2003,

s.313; Yokmaç Çelik-Çelik, “Milk Banking in

Turkey”, s.35.

İslâm Hukukuna Göre Anne Sütü Bankaları 539

Kuveyt süt paylaşım aktivitelerinin

kaydedildiği tek İslâm ülkesidir.8 Ancak bu

ülkede süt bankacılığı sütün bir merkezde

toplanması şeklinde yürütülmemektedir.

Bağışçı ve alıcı tanıştırılarak yoğun bakım

ünitelerinde süt paylaşımı yapılmaktadır.9

Ülkemizde ise 2012 yılında Sağlık Bakanlığı

tarafından anne sütü bankalarının kurula-

cağı ilan edilmesine rağmen daha sonra süt

anne merkezlerinin kurulacağı şeklinde

modifiye edilmiştir.10

Anne sütü bankalarının kurulması-

na ve yaygınlaşmasına zemin hazırlayan

sebepler şu şekilde tespit edilmiştir.

1. Aynı çevrede süt anne buluna-

maması.11

2. Kan bankası, organ bankası ve

sperm bankasının kurulduğu gibi anne

sütü bankalarının da kurulabileceği fikri.12

3. Özellikle prematüre bebeklerin

anne sütü ihtiyaçlarının karşılanmak isten-

mesi.13

4. Bazı sebeplerle çocuğunu emzi-

remeyen annelere karşılık sütü fazla olan

veya çocuğu ölen annelerin ücretli veya

8 Noraide Ramli ve Diğerleri, “Human Milk Banks-

The Benefit and İssue in İslamic Setting”, Eastern

Journal of Medicine, S.XV, 2010, s.165. 9 Ghaly, “Milk Banks”, s.5. 10 Yokmaç Çelik-Çelik, “Milk Banking in Turkey”,

s.36. 11 Ghaly, “Milk Banks”, s.1; Yokmaç Çelik- ÇELİK,

“Milk Banking in Turkey”, s.35. 12 Karadaği-Muhammedi, Kazâyâ’t-Tıbbiyye, s.466;

Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

402; Ali Muhammed Gaddal, “Benku’l-Leben ve

Eseruhu fi’t-Tahrim”, Mecelletu’l-Ulûm ve’l-

Buhusu’l-İslâmiyye, S.II, 2011, s.2; Keylânî,

“Bunuku’l-Leben”, s.50. 13 Muhammed Ali Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, Mecelletü

Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.262,263;

Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.51; Bağdânî,

Bunûku’l-Halîb, s.4,5; Frances Jones, “History of

North American Donor Milk Banking”, 2003,

s.313;; Kim-Unger, “Human Milk Banking”, s.596;

Başak Demirtaş, “Türkiye’de Anne Sütü Bankaları

Olmalı mı?”, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık

Bilimleri Dergisi, C.XIV, S.I, 2011, s.73.

gönüllü olarak süt vermek istemesi.14

5. Sanayileşmeyle birlikte kadınla-

rın da iş hayatına girmesiyle çocuğun bes-

lenmesine katkı sağlanması.15

6. Özellikle Avrupa ve Amerika’da

aile bağlarının zayıflaması, süt anneliğinin

yaygınlaşmaması ve toplumsal dayanışma-

nın bozulması.16

Yukarıdaki etkenlerin yanı sıra tıp

alanındaki gelişmelerin ve bir takım ticari

beklentilerin de anne sütü bankalarının

kurulmasını teşvik ettiği kanaatindeyiz.

Başlangıçtan günümüze kadar anne

sütü bankacılığının işleyişi teknolojiye pa-

ralel olarak gelişmiştir. İlk dönemlerde

modern buzdolapları olmadığından bağış-

lanan sütlerin saklanmasında çok ciddi

sorunlar yaşanmıştır. Günümüzde soğut-

ma, dondurma ve pastörizasyon teknikleri

sayesinde sütün çok az kayıpla korunması

sağlanmaktadır. Anne sütü bankalarının

kurulması, işletilmesi, annelerin seçilmesi,

sütlerin saklanması ve dağıtılması zamanla

bir takım kurallara bağlanmıştır. Bu amaçla

1930’da Almanya ve İngiltere’de anne sütü

bankalarında süt toplama kuralları belir-

lenmiştir. 1943 yılında Amerikan Pediatri

Akademisi söz konusu standartları geniş-

letmiştir. 1985’de Kuzey Amerika İnsan

Sütü Derneği kurularak üye kurumların

çalışma standartları geliştirilmiştir.17

Annelerden satış veya bağış yoluy-

la alınan sütler süt bankalarında iki şekilde

biriktirilir. Bunlardan birincisi annelerin

evde sütlerini biriktirerek süt bankalarına

getirmeleri ikincisi ise annelerin süt banka-

14 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.261,262; Karadaği-

Muhammedî, Kadâyâ't-Tıbbiyye, s.466; Bağdânî,

Bunûku’l-Halîb, s.4; İsmail Merhaba, el-Bunûku’t-

Tıbbiyyetü’l-Beşeriyye ve Ahkâmuhe’l-Fıkhiyye,

Dâru İbni’l-Cevziyye, Riyad, 1429, s.323,325. 15 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.324. 16 Bağdânî, Bunûku’l-Halîb, s.4. 17 Kim-Unger, “Human Milk Banking”, s.596; Jones,

“History of North American Donor Milk

Banking”, s.315; Ghaly, “Milk Banks”, s.1,2.

540

Şevket PEKDEMİR

sına giderek uzmanların gözetiminde özel

aletlerle sütlerinin alınmasıdır.18

Süt vermek isteyen anneler çok de-

taylı bir denetimden geçirilir. Alkol, sigara

ve ilaç kullananlardan süt alınmaz. Anne

sütüne hepatit B ve C, HIV 1 ve 2, tüberkü-

loz tespiti gibi birçok test uygulanmaktadır.

Bu testlerden olumsuz sonuç çıkan anne ve

süt elenir. Buna ek olarak sütün kullanı-

mıyla geçebilecek hastalıkların bulaşmasını

engellemek ve besin değer kaybının en aza

indirilmesi için günümüzde anne sütüne

Holder pastörizasyonu uygulamaktadır.

Pastörize edildikten sonra süt dondurula-

rak bekletilir. İstek yapan hastanelere ve

alıcılara süt donmuş şekilde transfer edilir.

Ancak anne sütünün kullanılması için ço-

cuğun ebeveyninden veya bakmakla so-

rumlu olan kişiden izin belgesi alınması ve

tıbbi uzman tarafından reçetelendirilmesi

gerekir. Anne sütü erken doğum, emilim

bozukluğu ve bağışıklık yetmezliği gibi

durumlara göre uzman tarafından reçete

edilebilir.19

Anne sütü bankacılığı İslâm ülkele-

rinde ilk olarak 1983’te Kuveyt’te tıbbi so-

runlara İslami çözümlerin araştırıldığı

“Nedvetü’l-Encab” adlı özel oturumda

tartışılmıştır. Daha sonra 1985’te Cidde’de

İslâm Fıkıh Akademisi anne sütü bankala-

rının fıkhî durumu ve İslâm ülkelerinde

kurulması ele alınmıştır.20 Ülkemizde ise

2012 yılında konu Din İşleri Yüksek Kuru-

lunda incelenerek kurul mütaalası kamuo-

yuyla paylamıştır.

18 Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

403; Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.50. 19 Balmer, S E – Wharton, B A, “Human Milk

Banking at Sorento Matirnty Hospital,

Birmingham”, Archives of Disease in Childhood,

S.LXVII,1992, s.556,558; Kim-Unger, “Human Milk

Banking”, s.596; Donna J. Miracle ve diğerleri,

“Contemporary Ethical Issues in Human Milk-

Banking in the United States”, Pediatrics,

C.CXXVIII, S.VI, 2011, s.2-4; Demirtaş, “Türkiye’de

Anne Sütü Bankaları Olmalı mı?”, s.74. 20 Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

402; Bağdânî, Bunûku’l-Halîb, s.2.

I. İslâm Hukukuna Göre Anne Sü-

tü Bankalarının Kurulması

Çağdaş İslâm hukukçuları anne sü-

tü bankalarının kurulması konusunda ihti-

laf etmiştir. Bu konuda dört görüş oluşmuş-

tur.

1. Anne Sütü Bankasının Kurula-

bileceğini Savunanlar ve Delilleri

Çağdaş İslâm hukukçularından

Yusuf el-Kardâvî,21 Hassan Hathut22, Halid

Mezkur,23 Bedr el-Mütevelli Abdulbasit24 ve

Mısır eski müftüsü Abdullatif Hamza’ya25

göre anne sütü bankaları kurulabilir. Mısır

Fetva Kurulu da anne sütü bankalarının

kurulabileceğini kararlaştırmıştır.26

Bu görüşteki İslâm hukukçularının

delilleri şunlardır:

i. Sürekli evlenme engeli oluşturan

süt akrabalığı ayet ve hadislerde “rada”

kelimesiyle ifade edilmiştir. Rada ile anne-

nin çocuğu emzirmesi kastedilir. Herhangi

bir şekilde anne sütüyle beslenme rada

değildir. Bu nedenle anne sütünün çocuğun

ağzına ve burnuna damlatılması “rada”

olarak değerlendirilmez.27 İslâm hukukun-

da yasaklar bazı illetler üzerine inşa edilir.

Süte bağlı evlenme yasağının illeti ise em-

zirmedir. Anne sütü bankalarında süte

bağlı evlenme yasağının illeti gerçekleş-

memektedir.28 Çünkü anne sütü bankala-

rında fiilen emzirme yapılmamaktadır.

Cumhurun görüşü terk edilerek

zahirilerin görüşü tercih edildiği için süt

21 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.260. 22 el-İslâm ve’l-Müşkilatü’t-Tıbbiyyeti’l-Muasıra

Evvelen el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, Munazzametü’l-

İslamiyye li’l-Ulumi’t-Tıbbiyye, Kuveyt, 1983, s.80. 23 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.64. 24 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.82. 25 Bağdânî, Bunûku’l-Halîb, s.14; Keylânî,

“Bunûku’l-Leben”, s.53. 26 el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye,

Kahire, 1998, VI, s.2177. 27 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.257; Bağdânî,

Bunûku’l-Halîb, s.14; Keylânî, “Bunûku’l-Leben”,

s.53; Hacahca, “Bunûku’l-Halîb”, s. 168. 28 Bedr el-Mütevelli Abdulbasit Nedvetü’l-Encab

oturumunda anne sütü bankalarının

kurulabileceği konusunda Kardavi’yi bu şekilde

desteklemiştir. el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.80,81.


bankasının kurulmasına karşı çıkmak tutar-

lı görülmemektedir. Çünkü bu görüş sade-

ce Zahilere değil bazı sahabilere, İmam

Leys’e ve bir rivayete göre Ahmed b. Han-

bel’e de nispet edilmektedir. Ehli sünnet

hukukçuları Zahirilerin bütün görüşlerini

reddetmemiştir Ayrıca günümüzde ticaret

hukuku ile aile hukukunun güncel prob-

lemlerinin çözümünde, çoğu kez cumhurun

görüşü terk edilmiştir.29

ii. Bazı klasik kaynaklarımızda em-

zirme miktarı, sütün mideye ulaşıp ulaş-

madığı ve süt annenin kim olduğu konula-

rında şüphe edildiğinde süt akrabalığının

oluşmadığı açık olarak belirtilmektedir.

Çünkü nikahta asl olan ibahadır. Helaller

şüphe ile harama dönüştürülemez. Anne

sütü bankalarında annelerden toplanan

sütler bir kapta biriktirildiğinden sütün

miktarı, kimin süt anne olduğu ve hangi

çocukların kimin sütünü içtiği konularında

şüphe edilmektedir. Bu durumda süt ban-

kalarından alınan sütle evlenme yasağı

oluşmayacağından anne sütü bankası kuru-

labilir.30

iii. “Sizi emziren annelerinizle ev-

lenmeniz yasaklandı”31 ayetiyle evlenme

engelinin oluşması süt emzirenin anneliği

olarak ifade edilmiştir. Buradan süte bağlı

evlenme engelinin sadece sütle beslenmeyle

oluşmadığı bilakis süt emmekle ortaya

çıkan annelik şefkatine dayandığı anlaşıl-

maktadır. Anne sütü bankalarında sütle

beslenme olmasına rağmen doğrudan em-

29 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.63; Kardavî, “Bunuku’l-

Halîb”, s.256; Karadaği-Muhamedî, Kazâyâ't-

Tıbbiyye, s.467. 30 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.259; el-İncâb fî

Dav’i’l-İslâm, s.63; el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min

Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye, VI, 2177; Netşe, el-

Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 411; Merha-

ba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.333; Keylânî,

“Bunûku’l-Leben”, s.54; Ceriban, Muhammed İb-

rahim – Hattab, Abdulfettah, “Eseru’r-Radâ’i’-l-

Fıkiyye ve’-Tıbbiyye”, Ulumu’ş-Şerîa ve’l-Kânun,

C.XXXV, S.II, 2008, s.405. 31 Kur’ân, Nisa, 4/23.

zirme olmadığından annelik şefkati oluş-

mamaktadır. Buna göre süt bankalarının

kurulmasına izin verilmesi konuyla ilgili

nasların hem zahiri anlamıyla hem de hik-

metiyle uyumludur.32

iv. Hüküm çıkarmada her konuda

ihtiyatlı davranma yolunu tercih etmek

İslam’ın temelini oluşturan kolaylaştırma

ruhunu yok eder. Halbuki Hz. Peygamber

“Kolaylaştırınız zorlaştırmayınız”33 buyu-

rarak insanların işlerinin kolaylaştırılmasını

emretmiştir. Bu nedenle alimler karşılaşılan

sorunlarda fetva verirken naslara aykırı

olmaksızın kolaylaştırma ve hafifletme

yolunu tercih etmiştir. Anne sütü bankala-

rının kurulması özellikle prematüre ve

annesi ölen çocuklar için kolaylıktır. İnsan-

lar kendilerini ilgilendiren durumlarda

fetvada ihtiyatlı olanı tercih edebilir. Ancak

kamuyu ilgilendiren konularda toplumun

menfaatine itibar edilir. Anne sütü bankala-

rının kurulması bireysel olmaktan ziyade

bütün toplumu ilgilendiren bir konudur.34

v. İslam’ın önemli ilkelerinden

birini oluşturan yardımlaşma ve insanların

meşru ihtiyaçlarını karşılama anne sütü

bankalarının kurulmasına izin vermeyi

gerektirir. Çünkü gerek ücretli gerekse

ücretsiz olarak bu bankalara süt veren an-

neler diğer annelere çocukların beslenmesi

konusunda yardım etmektedir.35

vi. İslam’da canın korunması zaru-

rat-ı hamsedendir. Bu nedenle zaruret ha-

linde canın korunması maksadıyla ölü eti

yemeye izin verilmiştir. Savaş ve doğal afet

hallerinde, süt bulunamadığında, prema-

32 Bağdânî, Bunûku’l-Halîb, s.14; Keylânî,

“Bunûku’l-Leben”, s.54. 33 Buhari, İlim, 11; Müslim, Cihad, 3. 34 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.260; Merhaba, el-

Bunûku’t-Tıbbiyye, s.335; Keylânî, “Bunuku’l-

Leben”, s.55; Bağdani, Bunuku’l-Halib, s.15. 35 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.255; Karadaği-

Muhamedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.467; Ceriban-

Hattab, “Eseru’r-Radâ’i’-l-Fıkhiyye ve’-Tıbbiyye”,

s.406.

542

Şevket PEKDEMİR

türe bebeklerin hayatı anne sütü bankaları

sayesinde kurtarılabilir. Zaruret halinde ölü

eti yemeye izin verildiğine göre bebeklerin

hayatını kurtarmak için anne sütü bankala-

rının kurulmasına da izin verilmelidir.36

Günümüzde süt tozları ve bebek

mamaları olduğu için anne sütü bankaları-

na gerek kalmadığı ve inşasının zaruri ol-

madığı düşüncesi sağlıklı bir yaklaşım ola-

rak görülmemektedir. Çünkü ne kadar

kaliteli olursa olsun sanayi ürünlerinin

anne sütünün yerini alamayacağı günü-

müzde bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Hatta

bazı dönemlerde çocukların anne sütünden

başka bir şeyle beslenmesi çok zararlıdır.37

Anne sütü bankasının kurulmaması

ileride dışarıdan yabancıların sütlerini ithal

edilmesini zaruri hale getirebilir. Bu durum

toplumun karakteristik özelliklerinin bo-

zulmasına sebep olabilir. Böyle bir durumla

karşılaşmamak için anne sütü bankaları

kurulmalıdır.38

vii. İslam’da emirler insanlara fay-

da sağlama yasaklar ise insanları zarardan

korumak için konulmuştur. Süt bankala-

rından muhtaç bebekler faydalanmaktadır.

Bu sayede çocukların fabrika ürünleriyle

veya hayvan sütüyle beslenmesinden kay-

naklanan zararlar da engellenmektedir.39

viii. Bir takım tedbirlerle anne sütü

bankalarından kaynaklanabilecek zararlar

tamamen yok edilmese bile çok azaltılabilir.

Böylece “Def’i mefasid celbi menâfiden evla-

dır.”40 ve “Zarar kendi misliyle izale oluna-

maz”41 külli kaideleriyle, sedd-i zerai ve

ihtiyatlı davranma gibi gerekçelerle süt

bankasının inşasına karşı çıkma sebepleri

ortadan kalkar.42

ıx. Çağdaş İslâm hukukçuları kan

bankalarının kurulabileceği konusunda

36 Hacahca, “Bunûku’l-Halîb”, s.168,169. 37 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.338. 38 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.77. 39 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.260; Merhaba, el-

Bunûku’t-Tıbbiyye, s.334. 40 Mecelle, md.30. 41 Mecelle, md.25. 42 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.337

ittifak etmiştir. Bu durumda süt bankaları-

nın kurulmasına da izin vermelidir. Çünkü

İslam’da kan neces kabul edilir.43 Ayrıca

kanın satılması yasaklanmıştır. Halbuki süt

temizdir. Süt annenin ücret almasına da

izin verilmiştir. Buna ilaveten hijyen ve

sağlık koşulları bakımından kan süte göre

bakteri ve mikrop için daha elverişlidir.

Buna rağmen günümüzde ihtiyaç halinde

kan bankalarının kurulmasına ve kanın

muhafazasına izin verilmiştir.44

2. Anne Sütü Bankasının

Kurulamayacağını Savunanlar ve Delilleri

Çadaş İslâm hukukçularından Mus-

tafa Zerkâ,45 Ali Muhyiddin el-Karadâğî,46

Muhammed Ali el-Bârr47, İbrahim Desûkî,48

Recep et-Temîmî49, Muhammed Muhtâr es-

Selâmî50, Ahmed Gundur,51 Abdurrahman

Abdulhalık52 ve Muhammed Taki Osmânî53

anne sütü bankalarının kurulamayacağını

savunmaktadır . İslâm Fıkıh Akademisi’nde

anne sütü bankasının kurulmaması karar-

laştırmıştır.54


na karşı çıkan İslâm hukukçularının delille-

ri ise şunlardır;

i. “Sizi emziren süt anneleriniz ve süt

kardeşleriniz size haram kılındı”55 ayeti ve Hz.

Peygamberden rivayet edilen “Nesep yoluyla

43 Kur’ân, Talak, 65/6. 44 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.339. 45 Mustafa Zerkâ İslam Fıkıh Akademisinin süt

bankası konulu özel oturumunda tebliğlerin

müzakereleri esnasında süt bankasına ihtiyaç

olmadığını ifade etmiştir. Bkz. Mecelletü

Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.285. 46 Karadaği-Muhammedi, Kadâyâ Tıbbiyye, s.474. 47 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.273. 48 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.67. 49 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.288. 50 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.287. 51 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.62. 52 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.73. 53 Muhammed Taki Osmani İslam ülkelerinde süt

bankasının kurulmasına ihtiyaç olmadığını İslam

Fıkıh Akademisinin süt bankası konulu özel

oturumunda tebliğlerin müzakereleri esnasında

ifade etmiştir . Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî,

C.II, S.I, s.283. 54 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.290. 55 Kur’ân, Nisa, 4/23.


haram olan süt yoluyla da haram olur”56 hadisi

ile daha bir çok rivayete göre süt emzirme

İslâm’da sürekli evlenme engeli oluşturur.

Süt bankalarında süt anne ve süt kardeşler

kesin bir şekilde tespit edilememektedir. Bu

durum İslam’da yasaklanan evliliklerin

yapılmasına yol açar.57

ii. Süt akrabayla evlenmenin yasak-

landığı ayet ve hadislerde emzirmenin key-

fiyetine itibar etmeksizin mutlak ifadeler

kullanılmıştır.58 Bu nedenle İslâm hukukçu-

larının çoğunluğuna göre çocuğun emzi-

rilmesiyle olduğu gibi sütün çocuğun ağzı-

na ve burnuna damlatılmasıyla da evlenme

engeli gerçekleşir. Başta zahiriler olmak

üzere bir kısım İslâm hukukçusunun “ra-

da” fiilinin kelime anlamından hareketle

emzirme fiili gerçekleşmediğinden evlenme

yasağı oluşmayacağı için anne sütü banka-

larının kurulabileceği fikri sağlıklı değildir.

Süt emzirme tek başına evlenme yasağının

sebebi olamaz. Bu nedenle süt olmadığı

durumlarda sadece emzirmeyle süt akraba-

lığının oluşmadığı kabul edilmiştir. 59

Hz. Peygamberden nakledilen

“Radâ, eti oluşturan ve kemikleri geliştiren-

dir.”60 hadisi anne sütüyle beslenmenin

evlenme yasağı oluşturduğunu göstermek-

tedir. Anne sütü bankalarından alınan sütle

de çocuğun eti oluşur, kemiği gelişir.61

iii. “Rada” fiilinin kelime anlamın-

dan süte bağlı evlenme engelinin oluşması-

nı annelik şefkatine dayandırmak isabetli

görülmemektedir. Çünkü süt emziren ka-

dınlarla evlenme engelinin oluşması ilahi

56 Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 133; Buhari, Nikah,

117; Müslim, Rada,2. 57 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.255; Muhammed Ali

Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.264; Merhaba, el-

Bunûku’t-Tıbbiyye, s.329; Bağdani, Bunuku’l-

Halib, s.7; Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.51. 58 Hacahca, “Bunuku’l-Halib”, s.166. 59 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s. 73; Netşe, el-Mesailü’t-

Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 414. 60 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 137. 61 Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.57.

bir emirdir. Evlenme engelinin gerçek hik-

metini mühendislik konularında olduğu

gibi bir takım matematiksel hesaplarla tam

olarak anlayamayız. Örneğin aynı hayvan-

dan süt içen iki çocuğun süt kardeş olma-

ması aynı anneden süt emen iki çocuğun

süt kardeşi olmasıyla çelişmektedir. Hâlbu-

ki her iki durumda da çocuk aynı canlının

sütünü içmektedir.62

iv. Kötülüğe yol açan vesilelerin

yasaklanması/sedd-i zerâyi maksadı süt

bankalarının kurulmasına manidir. Çünkü

bu kurumların açılması haram evliliklerin

yapılarak neslin bozulmasına sebep olmak-

tadır.63 Halbuki İslam’da neslin korunması

zarurat-ı hamsedendir. Neslin muhafaza

edilmesi için anne sütü bankaları kurul-

mamalıdır.64

v. Bazı külli fıkıh kaidelerinden de

anne sütü bankalarının kurulamayacağı

sonucuna ulaşılabilir.

Örneğin “Mâni ve muktezi tearuz et-

tiğinde mâni’ takdim olunur.”65 kaidesine

göre süt bankalarının inşasına izin veril-

memelidir. Çünkü anne sütü alamayan

çocukların bu kurumlardan faydalanmasıy-

la haram evliliklerin yapılması tearuz et-

mektedir. Neslin bozulmasına sebep olan

durumlar fukahaya göre bir fiilin yasak-

lanması için önemli bir manidir.66

“Def’i mefasid celbi menâfiden evla-

dır.”67 kaidesine göre prematüre çocuklar

için faydalı olmasına rağmen topluma ver-

diği zarar daha fazla olduğu için anne sütü

bankaları yasaklanmalıdır. Süt bankalarının

kurulması bireysel olarak faydalı olsa bile

neslin bozulması sebebiyle genel olarak

62 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.74,76. 63 Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

415; Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.337;

Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.58; Bağdani,

Bunuku’l-Halib, s.11. 64 Bağdani, Bunuku’l-Halib, s.11. 65 Mecelle, md.46. 66 Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.58. 67 Mecelle, md.30.

544

Şevket PEKDEMİR

zararlıdır. Buradan süt bankalarının zararı-

nın faydasından daha fazla olduğu sonucu

ortaya çıkmaktadır. Halbuki prematüre

çocukların zarar görmesi süt anne vasıtasıy-

la engellenebilir.68

“Zarar kendi misliyle izale olunmaz”69

kaidesi gereğince anne sütüne ihtiyaç du-

yan çocukların zarar görmesini engelleme

çabası başka zararlara sebep olmamalıdır.

Külli kaidedeki karşılığıyla çocuğun zararı

başka bir zararla telafi edilmemelidir. Ama

anne sütü bankalarından alınan sütle çocu-

ğun zarar görmesi engellenirken yasak

evliliğe imkan verilmesinden kaynaklanan

neslin bozulması gibi zararların kapısı ara-

lanmaktadır.70

vi. İslâm toplumunda anne sütü

bankalarının kurulması zaruri olmadığı

gibi ihtiyaç da değildir. Çünkü İslâm top-

lumundaki sosyal ilişkiler prematüre gibi

ihtiyaç sahibi çocukların anne sütüyle bes-

lenmesini süt bankalarına bırakmayacak

kadar kuvvetlidir. Süt emzirme insani bir

vazife olarak görüldüğünden hala, teyze

gibi yakın akraba ve komşularla çocuğun

süt ihtiyacı doğal olarak karşılanmaktadır.71

Örneğin Mısır’da annelerin %85’i çocukla-

rını kendi sütüyle beslemektedir. Geriye

kalanların çoğuna devlet sütanne temin

etmekte az bir kısmına da anne sütüne

denk ürünler sağlamaktadır.72

Günümüzde kaliteli süt tozlarının

üretilmesi anne sütü bankalarının hem

zaruri olmadığını hem de ihtiyaç kalmadı-

ğını açıkça göstermektedir. Çünkü bu ürün-

ler de anne sütü bankasına ihtiyaç gerek-

tirmeyecek kadar faydalıdır.73

68 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.337; Keylânî,

“Bunuku’l-Leben”, s.57. 69 Mecelle, md.25. 70 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.336. 71 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.290;

Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.266; Karadaği-

Muhammedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.470; Bağdani,

Bunuku’l-Halib, s.12. 72 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.264. 73 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.338; Bağdani,

Bunuku’l-Halib, s.12.

vii. Dini hükümlerde ihtiyatlı dav-

ranma ve dinde gevşekliğin/tesahulün en-

gellenmesi anne sütü bankalarının kurul-

mamasını gerektirir. Çünkü anne sütü ban-

kaları İslâm ülkelerinde zaruret ve ihtiyaç

halinde izin verilmesini gerektirecek

“umûmü’l-belva” seviyesinde değildir.74

viii. Süt bankasının kurulabileceği

görüşünün süt annenin tespitinde şüphe

edilmesine dayandırılması doğru bir yakla-

şım değildir. Bu kurumlarda hükme tesir

edecek derecede şüphe oluşmamaktadır.

Çünkü süt bankalarına süt veren anne ile

buralarda toplanan sütle beslenen çocukla-

rın bilgisi yakin veya zann-ı galip kuvve-

tindedir. İslâm hukukunda süt akrabalığı-

nın oluşması konusunda zann-ı galibe ria-

yet edilir. Örneğin Hz. Peygamber kendini

ve eşinin emzirdiğini söyleyen kadının

sözüne dayanarak süt emzirmede zan ve

şüphe olsa da sahabeden75 eşini boşamasını

istemiştir.76

İslâm hukukunda hükümlerin çoğu

zannı galiple belirlenir. Yakin derecesinde

belirlenen hükümler oldukça azdır. Eğer

tüm hükümler yakin bilgiyle belirlenmeye

çalışılırsa hukuk işletilemez. Fıkhın alanını

daraltılır.77

ix. Anne sütü bankalarının kurul-

ması dini bakımdan sakıncalı olduğu gibi

sağlık yönünden de sakıncalıdır. Öncelikle

bu kurumlarda hijyen koşulları yeterince

sağlanamamaktadır. Günümüzde bir kısım

bilim adamı sanayide üretilen sütlerin ko-

runması, taşınması ve havayla temasında

karşılaşılan hijyen sorunlarının anne sütü

bankalarında da karşılaşıldığını belirtmek-

74 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.337. 75 Buhari, ilim, 26 - Şehadet, 4. 76 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.74; Netşe, el-Mesailü’t-

Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 415. 77 Süt bankasının kurulabileceği konusunda Yusuf

el-Kardavi ile aynı fikri paylaşan Bedr el-Mütevelli

Abdulbasit annenin belirlenmesi konusunda

şüphe oluşmadığını belirtmektedir. Bkz. el-İncâb fî

Dav’i’l-İslâm, s.80.


tedir.78

Toplanan sütler çok iyi korunsa bile

zamanla özelliğini kaybetmektedir. Uygun

olmayan ortamlarda korunan anne sütleri-

ne mikrop bulaşabilmektedir. Özellikle

teknolojik yeterliliği olmayan ülkelerde

temizlik ve koruma eksiklikleri süt bankacı-

lığının risklerini daha da artırmaktadır.

Ayrıca süt bankalarından alınan sütle AİDS

ve hepatit gibi bulaşıcı hastalıkların çocuğa

geçtiği tespit edilmiştir. Bu nedenle bazı

ülkelerde çoğu süt bankaları kapatılmıştır.79

Ekonomik maliyeti ve teknik yeter-

sizlikler anne sütü bankalarının kurulması-

nı engelleyen önemli faktörlerdendir. Ge-

lişmiş ülkelerde bile anne sütü bankaları

çok yüksek maliyetlerle kurulabilmektedir.

Gelişmemiş ülkelerde ise bu kurumların

inşası ekonomik olarak zor görülmektedir.

Bu şartlarda anne sütü bankalarının kurul-

ması sağlık sorunlarının yaşanmasına sebep

olabilir Çünkü sütün toplanması, dezenfek-

te edilmesi ve korunması uzun süre ve

emek gerektirmektedir.80

Ayrıca anne sütü bankalarının ku-

rulması sadece çocuklar için değil annelerin

sağlığını da tehdit etmektedir. Çünkü em-

zirmeyen annelerin göğüs kanserine yaka-

lanma oranı emziren kadınlara göre daha

yüksektir.81

x. Anne sütü bankalarının kurul-

ması beraberinde hem sosyal hem de psiko-

lojik sorunlara sebep olabilir. Örneğin süt

bankalarının yaygınlaşması emzirme engeli

olmayan özellikle zengin kadınların çocuk-

larını emzirmekten kaçınmalarına sebep

78 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.64; Bağdani, Bunuku’l-

Halib, s.7 79 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.264; Merhaba, el-


Halib, s.7; Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.52. 80 Karadaği-Muhamedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.466;

Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.264-267; Merhaba, el-


Halib, s.9. 81 Merhaba, el-Bunûku’t-Tıbbiyye, s.329.

olabilir. Bu durumda bazı kadınlar süt em-

zirmenin psikolojik ve fiziksel faydaların-

dan istifade edemediği gibi süt emzirme

işini de küçümseyebilir.82

Sadece beslenmeden ibaret olma-

yan süt emzirme anne ile çocuk arasında

sevgi ve şefkat bağı oluşturur. Anne sütü

bankaları bu bağın oluşmasını engeller.83

Anne sütü bankaları prematüre ço-

cuklar ve muhtaç olanların beslenmesi gibi

insani gayelerle kurulmuşken daha sonra

ticari sebepler ön plana çıkmıştır. Örneğin

gelişmekte olan ülkelerde özellikle bazı

fakir anneler süt bankalarından para almak

için kendi çocuklarını ihmal etmeye başla-

mıştır.84 Nitekim kan bağış ilk dönemlerde

insani gayeyle başlamışken daha sonra kan

merkezleriyle ticarete dönüşmüştür.85

3.Anne Sütü Bankasının

Kurulması Tartışmasını Gereksiz Bulanlar

Muasır İslâm hukukçularından

Ömer el-Aşkar anne sütü bankalarının ku-

rulması tartışmasını gereksiz görmektedir.

Konuyla ilgili olarak “İslâm hukuku çocukla-

rını bir veya daha fazla kadından süt emzirmek

isteyenlere engel olmaz. İsteyen çocuğunu dile-

diği kadar kadından süt emzirebilir. İslâm hu-

kukunu ilgilendiren taraf emzirmenin neticesi-

dir. Bunu da İslâm hukukçuları araştırabilir.”86

diyen araştırmacının konunun anne sütü

bankaları kurulduktan sonra tartışılması

gerektiğini savunduğu anlaşılmaktadır.

82 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.290;

Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.268; Merhaba, el-

Bunûku’t-Tıbbiyye, s.330. 83 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.266; Merhaba, el-


Halib, s.8,9. 84 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.266,267; Bağdani,

Bunuku’l-Halib, s.8,9. 85 Bâr, “Bunûku’l-Halîb”, s.266; Merhaba, el-

Bunûku’t-Tıbbiyye, s.330. 86 Bkz. el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.66; Netşe, el-

Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 416; Keylânî,

“Bunuku’l-Leben”, s.58.

546

Şevket PEKDEMİR

4. Anne Sütü Bankasının

Kurulmasına Bazı Şartlarla İzin Verenler

Bir kısım çağdaş İslâm hukukçusu

ile bazı ilmi heyetler sıkı güvenlik şartları

oluşturularak anne sütü bankalarının kuru-

labileceğini savunmaktadır.

Kuveyt’te yapılan Nedvetü’l-Encab

sempozyumunda anne sütü bankalarının

teşvik edilmemesi ancak tıbbi zaruret ha-

linde prematüre bebekler için kurulması

kararlaştırılmış süt anne ve çocukların ka-

yıtlarının tutulmasına ve haram evliliklerin

yapılmaması için ilgililere bildirilmesine

atıfta bulunulmuştur.87 Ülkemizde kurum-

sal olarak Diyanet İşleri Başkanlığı Din

İşleri Yüksek Kurulu88 bazı tedbirler alına-

rak anne sütü bankalarının kurulabileceğini

görüşünü benimsemiştir. Hamdi Döndü-

ren89 ve Hayrettin Karaman90 da bu görüş-

tedir.

Bu görüşü savunanların genellikle

anne sütlerinin karıştırılmamasını, güvenli

kayıt sistemi oluşturulmasını ve ailelerin

bilgilendirilmesini şart koştuklarını görü-

yoruz.91 Örneğin Din İşleri Yüksek Kurulu

“süt veren kadının kendi çocuğunu sütten mah-

rum bırakmaması, başka kadının sütünü içen

çocuklar arasında oluşacak mahremlik dairesini

olabildiğince daraltmak için pratik bir tedbir

olarak, bir kadından alınan sütün sadece erkek

veya sadece kız çocuklara verilmesi, süt veren

kadın ile süt verilen çocuğun kimliklerinin kayıt

altına alınması ve bu bilginin her iki tarafa da

verilmesi, bu hususun yasal düzenleme ile gü-

87 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.349. 88 Din İşleri Yüksek Kurulu 12/04/2012 tarihinde “

İnsan Sütünün Saklanması Ve Bebeklere

Verilmesi” konusuyla ilgili mütaalasında bazı

tedbirlerle anne sütü bankalarının kurulabileceğini

kararlaştırmıştır. Bkz.

http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/basin-

aciklamasi/ 89 Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali,

Erkam Yayınlar, İstanbul, 2006, s.318. 90 Hayrettin Karaman, Laik Düzende Dini Yaşamak,

İz yayıncılık, İstanbul, 2012, III, 122. 91 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.85 ; Döndüren, Aile

İlmihali, s.318; Hayrettin Karaman, Laik Düzende

Dini Yaşamak, İz Yayıncılık, 2012, III, 122.

vence altına alınması, evliliğe engel teşkil eden

süt akrabalığı dairesinin daha da genişlememesi

için birden fazla anneye ait sütlerin karıştırıl-

maması, süt veren anneye, masrafları dışında

bir ücret verilmemesi, alınan sütlerin para kar-

şılığı satılmaması, kendi annesinin sütü ile

beslenme imkanı bulunan çocukların bu sistem-

den yararlandırılmaması”92 koşuluyla anne

sütü bankalarının kurulabileceği mütalaa-

sında bulunmuştur.

5. Görüşlerin Değerlendirilmesi


na karşı çıkılmasının en önemli sebebi

İslâm hukukunda anne sütünün evlenme

engeli oluşturmasıdır. Bu görüşteki İslâm

hukukçuları ihtiyatlı davranarak haram

evliliklerin yapılmasını engellemeyi hedef-

lemektedir. İslâm toplumunda bu kurumla-

ra ihtiyaç olmaması, muhtemel hijyen so-

runları, anne sütünün besin değerinde bazı

kayıpların yaşanması, maliyetinin yüksek-

liği ve bazı bulaşıcı hastalıkların taşınması

feri gerekçeler olarak gözükmektedir. Ayrı-

ca anne sütü bankalarındaki uygulamalar-

dan kaynaklanan endişeler ve batıdaki şek-

liyle işletileceği düşüncesi bu kurumlara

şüpheli yaklaşılmasına sebep olmaktadır.

Süt bankalarının kurulabileceğini

savunan İslâm hukukçularının görüşlerini

genellikle süt akrabalığının gerçekleşmedi-

ği durumlara dayandırdıklarını görüyoruz.

Bu kurumların İslâm toplumların-

da da açılabileceği fikrinin şüphe halinde

süte bağlı evlenme engelinin oluşmamasına

dayandırılmasının doğru bir yaklaşım ol-

madığını düşünüyoruz.

Geçmişte olduğu gibi günümüzde

de güçlü aile bağları ve toplumsal ilişkileri

sebebiyle İslâm ülkelerinde süt bankasının

kurulmasına ihtiyaç olmadığını düşünmek-

le birlikte naslarla belirlenen çerçeveye ve

süt akrabalığını ispat yollarına riayet edile-

rek süt bankasının kurulmasına karşı çıkan

hukukçuların ve toplumun haklı kaygıları

giderilerek zaruret halinde özellikle yaşa-

92 Bkz. http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/basin-

aciklamasi/


mını kaybetme ihtimali olan prematüre

çocuklar için İslami usül ve esaslara göre

anne sütü bankalarının kurulabileceği ka-

naatindeyiz. Batı ülkelerindeki şekliyle

anne sütü bankalarının İslâm ülkelerinde

kurulması ve işletilmesi sakıncalı olabilir.

Çünkü bu toplumlarda anne sütü evlenme

engeli oluşturmadığından çalışma esasları

ona göre belirlenmiştir. Ancak İslâm ülkele-

rinde bu kurumların sağlık koşulları Sağlık

Bakanlığı yetkililerince dini esaslara uygun-

luğu da en üst düzeyde dini kurumlar tara-

fından yapılarak şüpheler giderebilir.

II. Anne Sütü Bankalarındaki

Sütün Evlenme Engeli Oluşturması

İslâm hukukuna göre anne sütü

bankasının inşası kadar önemli bir konu da

buralardan alınan sütle evlenme engelinin

oluşup oluşmayacağıdır. Zira anne sütü

bankalarının kurulması konusundaki ihtila-

fın temelini buralardan alınan sütle evlen-

me engelinin gerçekleşip gerçekleşmemesi

oluşturur.

Anne sütü bankalarından alınan sü-

tün hukuki neticeleri konusunda çağdaş

İslâm hukukçuları arasında iki görüş oluş-

muştur. Bu görüşleri gerekçeleriyle birlikte

inceleyelim.

1. Evlenme Engeli Gerçekleştiğini

Savunanlar ve delilleri

Aralarında Ali Muhyiddin el-

Karadâğî,93 Muhammed Taki Osmâni,94

Recep et-Temîmî,95 Ahmet Gundur’96, Hay-

rettin Karaman97 ve Hamdi Döndüren’in98

de bulunduğu çağdaş İslâm hukukçularına

göre anne sütü bankalarından alınan sütle

evlenme engeli gerçekleşir. İslâm Fıkıh

Akademisi de bu şekilde karar almıştır.99

93 Karadaği-Muhamedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.474. 94 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S. I, s.283. 95 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S. I, s.288. 96 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.62. 97 Karaman, Laik Düzende Dini Yaşamak, III, 122. 98 Döndüren, Aile İlmihali, s.318. 99 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.290.

Bu görüş sahiplerinin delilleri şunlardır.

i. “Sizi emziren süt anneleriniz ve süt

kardeşleriniz size haram kılındı”100 ayetinde ve

süt akrabalığından kaynaklanan evlenme

yasağının belirtildiği hadislerde sütün ço-

cuğa verilmesinin keyfiyetine itibar etmek-

sizin mutlak ifade kullanılmıştır. Klasik

dönem İslâm hukukçularının çoğunluğuna

göre çocuğun burnuna veya ağzına damla-

tılarak mideye ulaşan anne sütüyle evlen-

me engeli gerçekleşir.101

ii. Anne sütü bankalarından alınan

sütle evlenme yasağının oluşmayacağı ko-

nusunda zahirilerin görüşüne dayanılmış-

tır. Süt akrabalığına bağlı evlenme yasağı-

nın sadece süt emzirmekle olacağını belir-

ten muteber bir delil bulunmamaktadır.

Buna karşılık süt kardeşliğinin sütün çocu-

ğun midesine herhangi bir şekilde ulaşma-

sıyla gerçekleşeceğine belirten kuvvetli ve

sahih deliller bulunmaktadır.102 Hz. Pey-

gamberden rivayet edilen “Radâ, eti oluştu-

ran ve kemikleri geliştirendir.”103 hadisinde

süt yoluyla haramlığın oluşması için etin ve

kemiğin oluşması yeterli görülmüştür. Bu

da ancak sütün çocuğun midesine ulaşma-

sıyla olur. Anne sütü bankasından alına süt

emzirme yoluyla olmasa da çocuğun karnı-

na ulaştığından evlenme engeli meydana

gelir.104 Hz. Peygamberden rivayet edilen

“Nesep yoluyla haram olan süt yoluyla da ha-

ram olur”105 hadisi anne süt bankalarından

süt alan çocuklar arasında evlenme yasağı-

nın oluştuğuna delalet etmektedir106

100 Kur’ân, Nisa, 23. 101 Hacahca, “Bunuku’l-Halib”, s.166; Ahmed

Gundur, Nedvetü’l-Encâb sempozyumunda

münakaşat kısmında Yusuf el-Kardavi’ye cevap

olarak ifade etmiştir. el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.61;

Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.56. 102 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.62. 103 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 137. 104 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s. 62; Keylânî, “Bunuku’l-

Leben”, s.56. 105 Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 133; Buhari, Nikah,

117; Müslim, Rada,2. 106 Hacahca, “Bunûku’l-Halîb”, s.173.

548

Şevket PEKDEMİR

2. Evlenme Engeli

Gerçekleşmediğini Savunanlar ve

Delilleri

Çağdaş İslâm hukukçularından

Kardavi107, Mustafa Zerka108, Ahmed Şirbasi

ve eski Mısır Müftüsü Abdullatif Hamza’ya

göre anne sütü bankasından alınan sütle

sürekli evlenme yasağı oluşmaz.109 Mısır

Fetva Kurulu110 ile Avrupa Fetva ve Araş-

tırma Konseyi111 süt bankalarından alınan

sütle evlenme yasağının oluşmayacağı fet-

vasını yayınlamıştır. Bu görüşü savunan

İslâm hukukçularının gerekçeleri şunlardır.

i. Süt anne ile evlenmeyi yasakla-

yan ayette kullanılan “rada” kelimesinin

sözlük ve terim anlamları göğüsten süt

emmeyi ifade etmektedir. Hz. Peygamber

de hadiste çocuğun kadının göğsünden süt

emmesi anlamındaki “rada” kelimesini

kullanmıştır. Anne sütü bankalarından

alınan sütün çocuğa verilmesi rada olarak

kabul edilmez. Bu nedenle anne sütü ban-

kalarından alınan sütle evlenme yasağı

oluşmaz.112

Cumhurun görüşünün terk edilerek

süt bankasının kurulabileceği eleştirisi haklı

bir yaklaşım değildir. Çünkü cumhurun

görüşü İslâm hukukunda hüccet kabul

107 Kardavi konuyla ilgili görüşleri değerlendirdikten

sonra Zahirilere ve bir rivayete göre İmam Ahmed

b. Hanbel’e nisbet edilen emzirmeden süt

kardeşliğinin gerçekleşmeyeceği fikrini tercih

etmiştir. el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.50; Karadaği-

Muhamedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.467. 108 Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî, C.II, S.I, s.285.

Ayrıca İslam hukuku araştırmacılarından

Muhammed İbrahim ebu Ceriban ve Abdulfettah

Hattab beraber kaleme aldıkları makalelerinde

Mustafa Zerkâ ile yaptıkları özel konuşmalarında

anne sütü bankalarından alınan sütün evlenme

yasağı oluşturmadığı fikrini savunduğunu ifade

etmektedir. Bkz.Ceriban- Hattab, “Eseru’r-Radâ’i’-

l-Fıkhiyye ve’-Tıbbiyye”, C.XXXV, S.II, s.405. 109 Ceriban- Hattab, “Eseru’r-Radâ’i’-l-Fıkhiyye ve’-

Tıbbiyye”, s.405. 110 el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye,

VI,2177. 111 Ghaly, “Milk Banks”, s.5. 112 Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.53; Gaddal,

“Benku’l-Leben”, s.8; Bağdani, Bunuku’l-Halib,

s.14.

edilmemiştir. İcmanın kaynaklığı ve ger-

çekleşme şartları ise ihtilaflı bir konudur.

Bu nedenle cumhurun ağza ve burna dam-

latılan sütle evlenme engelinin oluştuğu

görüşü süt bankalarından alınan sütle de

evlenme engelinin oluşacağına delil ola-

maz.113

ii. Ağza ve burna süt damlatılma-

sıyla evlenme engelinin oluşacağını savu-

nan fakihler ibn Mes’ud’tan nakledilen

“Rada ancak kemiği geliştiren ve eti oluşturan-

dır”114 hadisine dayanmaktadır. Süt akraba-

lığının illeti kemiğin ve etin oluşması şek-

linde tespit edilirse kıyas yoluyla kan nak-

linin de evlenme yasağı oluşturduğuna

hükmedilmelidir. Çünkü kan, süte göre

kemik ve eti daha çabuk geliştirir. O halde

“Sizi emziren süt anneleriniz ve süt kardeşleri-

niz size haram kılındı ”115 ayetiyle süt anne-

nin ve süt kardeşin haram olmasının asıl

sebebi süt emzirenin anneliği olmalıdır. Bu

da annelik şefkatini ortaya çıkaran emzirme

fiiliyle gerçekleşir. Yoksa haramlığın sebebi

sadece sütle beslenme değildir.116 Konuyla

ilgili nasların zahiri anlamı ve hikme-

ti(annelik sevgi ve şefkati) dikkate alındı-

ğında emzirme ve annelik şefkatinin süt

bankasıyla gerçekleşmediği görülmekte-

dir.117

“Radâ‘ açlıktan dolayıdır.”118, hadi-

sinde şâri süt akrabalığı emzirerek açlığın

karşılanmasına dayandırmıştır. Diğerleri-

nin kabul ettiği gibi yeme, içme veya başka

bir yolla beslenmeye bağlamamıştır.119

113 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, 257,258; Netşe, el-

Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 409; el-İncâb

fî Dav’i’l-İslâm, s.87. 114 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 137. 115 Kur’ân, Nisa, 23. 116 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.257; Netşe, el-

Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II, 410; Keylânî,

“Bunuku’l-Leben”, s.54; Bağdani, Bunuku’l-Halib,

s.14. 117 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.258. 118 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVII, 388; Müslim,

Rada, 8; Ebu Davud, Nikah, 9; Nesai, Nikah, 51;

İbn Mace, Nikah, 37. 119 Kardavî, “Bunuku’l-Halîb”, s.258; el-İncâb fî

Dav’i’l-İslâm, s.87.


iii. Süt yoluyla evlenme engeli su-

butu ve delaleti kati delille gerçekleşir.

Şüphe halinde süte bağlı evlenme engeli

oluşmaz. Anne sütü bankalarından alınan

sütte annenin kim olduğu, sütün miktarı ve

hangi çocukların süt aldığı konuları şüphe-

lidir.120

Yakin şek ile zail olmaz. Yakin bir

delille sabit olan ibaha ancak kendisi gibi

başka bir yakin bilgi ile ibaha olmaktan

çıkar. Zannı galib yakin bilgi değildir.121 Bu

nedenle geçmiş dönem İslâm hukukçuları-

nın bazıları sütler karıştığında kimin süt

anne olduğu tespit edilemiyorsa süt akra-

balığı gerçekleşmeyeceğini açık bir şekilde

belirtmiştir.122

iv. Geçmiş dönem İslâm hukukçu-

ları evlenme engeli oluşturacak sütün şart-

larını belirlemişledir. Hanefi hukukçulara

göre yapısı ve şekli değiştiğinden ateşte

pişirilen anne sütüyle evlenme yasağı

oluşmaz. Bankalarda toplanan sütlere uy-

gulanan pastörize işlemi sütün ateşte pişi-

rilmesine kıyas edilerek anne sütü bankala-

rından alınan sütle evlenme yasağının

oluşmadığı söylenebilir.123

Süt bankasında toplanan sütler ku-

rutularak sıvı halden katı hale dönüşür.

Katı hale dönüştürülen süt, çocuğun bes-

lenmesi için bir miktar suyla tekrar sıvı hale

dönüştürülür. Ancak bunun yapılması için

suyun miktarı sütün miktarından daha

fazla olması gerekir. Su ile süt karıştırıldı-

ğında hüküm miktara göre belirlendiğin-

den su miktarı sütten fazla ise süt akrabalı-

120 Netşe, el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-Müstecidde, II,

411; Keylânî, “Bunuku’l-Leben”, s.54; Bağdani,

Bunuku’l-Halib, s.14; Ceriban- Hattab, “Eseru’r-

Radâ’i’-l-Fıkhiyye ve’-Tıbbiyye”, s.405. 121 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.88. 122 Kardavi, “Bunuku’l-Leben”, s.259; Karadaği-

Muhamedî, Kazâyâ't-Tıbbiyye, s.468; el-İncâb fî

Dav’i’l-İslâm, s.87. 123 Ceriban- Hattab, “Eseru’r-Radâ’i’-l-Fıkhiyye ve’t-

Tıbbiyye”, s.405.

ğı gerçekleşmez.124

v. Süt anneliğin ilahi emir olduğu

dolayısıyla taabbudi emir kabul edilmesi

gerektiği için hikmetlerine çok aldırmadan

süt bankalarından alınan sütle de evlenme

engeli oluşacağı fikri isabetli değildir. Ön-

celikle sütannenin haram olması taabbudi

bir durum değildir. Çünkü süt anneliği

İslâm’dan önce de Araplar arasında bilinen

bir uygulama olup süt emziren kadın çocu-

ğun annesi olarak kabul edilmiştir. Hali-

me’nin Hz. Peygamberin süt anne olması

da bunu ispatlamaktadır.125

3. Görüşlerin Değerlendirilmesi

Süte bağlı sürekli evlenme yasağı-

nın oluşmasında emzirme fiiline itibar et-

meyen cumhurun delillerinin daha kuvvetli

olduğu kanaatindeyiz.

Anne sütü bankalarından alınan

sütle evlenme engelinin gerçekleşip gerçek-

leşmediği konusunda şunları söyleyebiliriz.

1. Anne sütü bankalarından alınan

sütün evlenme engeli oluşturmadığı fikri-

nin rada’nın kelime anlamına dayandırıl-

masının doğru bir yaklaşım olmadığı orta-

dadır. Çünkü İslâm cahiliye döneminde

kullanılan kelimelere yeni anlamlar yükle-

yerek literatür oluşturmuştur. Çoğu zaman

fıkhî kavramların kelime anlamı terim an-

lamını kapsamamaktadır. Örneğin “salat”

bu kavramlardan biridir. Kelime anlamıyla

hüküm çıkarmak tercih edilirse dua etmek-

le de namazın eda edilebileceği sonucuna

ulaşılır. Bu nedenle kavramların sadece

kelime anlamıyla hüküm verme yerine

nasların bütünlüğü dikkate alınarak, pey-

gamber ve sahabe dönemindeki uygulama-

lar değerlendirilmelidir.

2. Fıkıh literatüründe anne sütünün

çocuğun boğazına akıtılmasına vecur/ الوجور

burnuna akıtılması ise suut/ السعوط de-

124 el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-Mısriyye,

VI,2176. 125 el-İncâb fî Dav’i’l-İslâm, s.87.

550

Şevket PEKDEMİR

nir.126 Gerek vecur gerekse suut annenin

çocuğu emzirmemesi sebebiyle rada’dan

ayrılır. İslâm hukukçularının çoğunluğu

çocuğun ağzına ve burnuna damlatılan

sütle veya kapta biriktirilen sütün çocuğa

verilmesiyle evlenme yasağının gerçekleşe-

ceği görüşündedir. Çünkü sütanne ve süt

kardeşle evlenmeyi yasaklayan ayetteki

mutlak ifadelerden ve “Radâ, eti oluşturan ve

kemikleri geliştirendir.”127 “Radâ, bağırsakları

açan sütle olur.”128, “Radâ‘ açlıktan dolayı-

dır.”129, hadislerinden evlenme yasağının

oluşmasında sütün çocuğun midesine

ulaşmasının yeterli olduğu anlaşılmıştır.130

3. İslâm hukukçularının anne sütü

bankalarının kurulması ve buradan alınan

sütün hukuki neticelerinde ihtilaf etmeleri-

nin en önemli sebeplerinden biri de bu

kurumlarda toplanan sütlerin karıştırılma-

sıdır. Bu problemin en kolay çözüm yolu

sütlerin karıştırılmadan alıcılara ulaştırıl-

masıdır.

Anne sütleri karıştırıldığında ise

her iki süt aynı cinsten olduğundan birinin

126 Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b.

Ahmed İbn Kudâme, el-Muğnî, Daru Alemi’l-

Kütüb, Riyad, ts, XI, 313; Şirbini, Muğnil-muhtac,

III, 545; Nevevî, el-Mecmu’, XX, 90; Ebû Abdullah

Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Arafe

Desuki, Hâşiyetü'd-Desuki ala Şerhi'l-Kebir, Daru

ihyai’l-kütübi’l-Arab, ts, II, 502; Ruaynî,

Mevâhibü’l-celîl, V, 536; Ebû Abdullah Şemseddin

Muhammed b. Abdullah Zerkeşi, Şerhu'z-Zerkeşi

ala Muhtasari'l-Hıraki fi'l-Fıkhi ala Mezhebi İmam

Ahmed b. Hanbel, Mektebetü'l-Ubeykan, Riyad,

1993, V, 588 127 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 137. 128 Tirmizi, Rada, 5. 129 Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVII, 388; Müslim,

Rada, 8; Ebu Davud, Nikah, 9; Nesai, Nikah, 51;

İbn Mace, Nikah, 37. 130 Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas eş-

Şâfiî, el-Ümm, Daru’l-Vefa, 2001, VI, 76; Serahsi,

Mebsut, V, 135; İbn Kudâme, el-Muğnî, XI, 313;

Şirbini, Muğni’l-Muhtac, III, 545; Ruaynî,

Mevâhibü’l-Celîl, V, 536; Desuki, Haşiye, II, 503;

Merdavi, el-İnsaf, III, 336; Karafî, ez-Zahira, IV,

274; Salih Abdüssemi' el-Abi el-Ezherî, Cevâhirü'l-

İklil Şerhu Muhtasari'l-Allameti'ş-Şeyh Halil,

Mektebetü’s-Sekâfiyye, Beyrut, I, 399; Mevsili, el-

İhtiyar, 466; Maverdi, el-Havi'l-Kebir, XI, 372;

Bilmen, Kamus, II,78.

diğerine galip gelmeyeceği, az olan sütün

fazla olan diğer sütün içinde yok olmaya-

cağı ve süt miktarına bakılmaksızın kadın-

ların hepsinin süt anne olacağı görüşü131

tercih edilerek daha ihtiyatlı davranılabilir.

Nitekim Maliki fıkıhçılarından Salih Ab-

düssemi' el-Abi Ezheri aynı kadından ayrı

ayrı emzirilen çocukların süt kardeş olduğu

gibi sütleri karıştırılan kadınların sütüyle

beslenen çocukların da süt kardeş olacakla-

rını ifade etmektedir.132 Çağdaş İslâm hu-

kukçularından Hayrettin Karaman da anne

sütü bankası konusu değerlendirirken “Bir

bebek ayrı zamanlarda veya birbirini takiben

birden fazla kadını emse bu kadınların hepsi

bebeğin süt annesi olur. Buna göre sütleri karış-

tırılarak verilmiş kadınlar da verilen bebeğin süt

annesi olurlar.”133 yorumuyla sütü karıştırı-

lan kadınların tamamının süt anne olacağı-

nı savunmaktadır.

4. Süt bankalarından alınan sütün

evlenme yasağı oluşturmayacağını savunan

çağdaş İslâm hukukçularının en kuvvetli

delili bazı klasik kaynaklarımızda yer alan

şüphe halinde süte bağlı evlenme engelinin

oluşmayacağı bilgisidir. Örneğin Mevsîlî

kimin emzirdiği bilinmeyen kızla aynı kö-

yün erkeklerinden birinin evliliğinin geçerli

olacağını belirtmektedir. Bu görüşünü ni-

kahta ibahanın esas olduğuna ve şüphe ile

engellenemeyeceğine dayandırmaktadır.134

Radanın varlığından veya adedinden şüphe

edildiğinde evlenme engelinin gerçekleş-

meyeceğini İbn Kudame de belirtmekte-

dir.135

Burada anne sütü bankalarında ki-

min anne olduğu konusundaki şüphe ile

fıkıhçıların bahsettiği evlenme engeli oluş-

turmayan şüphenin aynı olmadığı kanaa-

tindeyiz. Çünkü günümüzde kan toplama

131 Serahsi, Mebsut, V, 133-140; Merğînânî, el-Hidaye,

I, 219; Maverdi, el-Havi'l-Kebir, XI, 3375. 132 Salih Abdüssemi' el-Abi Ezheri, Cevâhirü'l-İklil

Şerhu Muhtasari'l-Allameti'ş-Şeyh Halil,

Mektebetü’s-Sekafiyye, Beyrut, I,399. 133 Karaman, Laik Düzende Dini Yaşamak, III, 122. 134 Mevsili, el-İhtiyar, s.467. 135 İbn Kudâme, el-Muğnî, XI, 312.


merkezlerinde olduğu gibi anne sütü ban-

kalarında donörler sağlık kontrolünden

geçirilmektedir. Dolayısıyla kuruma süt

veren annelerin kimlikleri belirlenmektedir.

Halbuki söz konusu eserlerde bahsedilen

şüphede annenin kimliğinin tespit edilmesi

mümkün değildir.

5. Anne sütü bankalarında toplanan

sütün ne kadarının evlenme engeli oluştur-

duğunun tespiti de incelenmesi gereken

önemli konulardandır.

Hz. Ali, İbn Abbas, İbn Mes’ud, İbn

Ömer, Evzâî, Sevrî ve Ebû Leys ile Hanefi

ve Malikilere136 ile bir rivayete göre Ahmed

b. Hanbel’e 137 göre sütün çoğu gibi azı da

evlenme engeli oluşturur. Bu görüşe göre

az da olsa anne sütü bankalarından alınan

her sütle evlenme engeli gerçekleşir.

Sahabeden ibn Zübeyr ve Hz. Aişe,

Tabiinden Said b. el-Müseyyeb, Tavus ile

Şafii fukahası ve bir rivayet göre Ahmed b.

Hanbel’e138 göre süte bağlı evlenme yasağı

ayrı ayrı en az beş defa süt emmeyle ger-

çekleşir. Ancak sütün sağılma sayısına mı

yoksa çocuk tarafından emilme sayısına mı

itibar edileceği konusunda ihtilaf edilmiştir.

Hanbelilere göre kapta biriktirilen

sütün çocuk tarafında içme sayısına itibar

edilir. Sütün kapta biriktirilme zamanı-

na/sayısına itibar edilmez. Buna göre kabta

bir defada biriktirilen ancak beş ayrı za-

manda içilen sütle evlenme yasağı gerçek-

leşir. Fakat kapta beş ayrı zamanda birikti-

rilen ancak çocuk tarafından bir defada

içilen sütle evlenme engeli gerçekleşmez.

136 Serahsi, el-Mebsut, V, 134; Aynî, el-Binâye, IV, 807;

Desuki, Haşiye, II, 502; Ruaynî, Mevâhibu’l-Celîl,

V, 535; Maverdi, el-Havi'l-Kebir, XI, 361; Bilmen,

Kamus, II,79. 137 İbn Rüşd, Bidâyetü'l-Müctehid, III, 1309; Aynî, el-

Binâye, IV, 805; Zerkeşi, Şerhu'z-Zerkeşi, V,584. 138 Şafii, el-Ümm, VI, 76; İbn Kudâme, el-Muğnî, XI,

310; Şirbini, Muğni’l-Muhtac, III, 546; Nevevî, el-

Mecmu’, XX, 81; Merdavi, el-İnsaf, III, 334;

Maverdi, el-Havi'l-Kebir, XI, 361; Bilmen, Kamus,

II,79,80.

Çünkü örfte içme bu şekilde ifade edilir.139

Buna göre anne sütü bankasından alınan

sütün en az beş defa da içilmesiyle evlenme

engeli oluşur.

Bazı Şafilere göre evlenme yasağı-

nın oluşması için sütün kapta beş ayrı va-

kitte toplanması ve çocuk tarafından beş

ayrı zamanda içilmesi gerekir. Anneden bir

defada alınan fakat çocuk tarafından beş

defada içilen süt ile anneden beş defada

alınan fakat çocuk tarafından bir defada

içilen süt evlenme yasağı oluşturmaz.140

Anne sütünün çoğuyla evlenme

yasağı gerçekleştiği gibi azıyla da gerçekle-

şeceği görüşünün daha ihtiyatlı olduğu

kanaatindeyiz.

III. SONUÇ

Süt anneliğinin ihtiyacı karşılaması

ve bu kurumlardan alınan sütlerin haram

evliliklere vesile olacağı düşüncesi İslâm

ülkelerinde süt bankası kurulmasını engel-

leyen en önemli faktörlerdendir.

Mübah alanın daraltılması ve ya-

saklanan evliliklerin yapılma riskini artır-

ması sebebiyle anne sütü bankalarının her-

kesin kolaylıkla süt alabileceği kurumlar

şeklinde yaygınlaştırılması sakıncalıdır.

Ancak haram evlilik yapılmasını engelleye-

cek şekilde süt annenin ve çocuğun tespit

edildiği yüksek güvenlikli süt akrabalığı

kayıt sistemi geliştirilmesi şartıyla zaruret

ve ihtiyaç halinde özellikle prematüre ço-

cuklar için anne sütü bankaları kurulabilir.

Ayet ve hadislerdeki genel ifade-

lerden anne sütü bankalarından alınan

sütle sürekli evlenme yasağının gerçekleşti-

ği anlaşılmaktadır.

KAYNAKÇA

Akın, Yasemin- Vitrinel, Ayça (2000),

139 İbn Kudâme, el-Muğnî, XI, 314; Merdavi, el-İnsaf,

III, 335. 140 İbn Kudâme, el-Muğnî, XI, 314; Karafî, ez-Zahira,

IV,274.

552

Şevket PEKDEMİR

“Prematüre Bebeklerin Beslenmesi”

, Kartal Eğitim Araştırma Hastane-

si Tıp Dergisi, Cilt:IX, Sayı:III,

ss.941-945.

Akova, Sevgi (2012), “Anne Sütü Alan Be-

beklerin 0-36 Ay Arası Büyüme ve

Gelişmelerinin Değerlendirilmesi”,

Dicle Tıp Dergisi, Cilt:XXXIX, Sa-

yı:IV, ss. 542-546.

Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin

Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hane-

fi, el-Binaye fî Şerhi'l-Hidaye, Da-

ru’l-Fikr.

Bağdânî, Muhammed Nu’man Muhamed

Ali (2009), Bunûku’l-Halîb, Camia-

tu’l-Eyman.

Bâr, Muhammed Ali, “Bunûku’l-Halîb” ,

Mecelletü Mecmai’l-Fıkhi’l-İslâmî,

Cilt:II, Sayı:I, ss.261-274.

Balmer, S E – Wharton, B A (1992), “Human

Milk Banking at Sorento Matirnty -

Hospital, Birmingham”, Archives

of Disease in Childhood, Sa-

yı:LXVII, ss.556-559.

Berk, Erhan (2010), “Anne Sütü ile Yetersiz

Beslenen Yenidoğanlarda Hipernat-

remik Dehidratasyon”, Erciyes Tıp

Dergisi, Cilt:XXXII, Sayı:I, ss.5-8.

Bilmen, Ömer Nasuhi (1968), Hukukı

İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye

Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul.

Ceriban, Muhammed İbrahim – Hattab,

Abdulfettah (2008), “Eseru’r-

Radâ’i’-l-Fıkiyye ve’-Tıbbiyye”,

Ulumu’ş-Şerîa ve’l-Kânun,

Cilt:XXXV, Sayı:II, ss.396-412.

Cündi, Ahmed Recai (1983), el-İslâm ve’l-

Müşkilatü’t-Tıbbiyyeti’l-Muasıra

Evvelen: el-İncabe fi Dav’i’l-İslâm,

Manzumetü’l-İslamiyye li’l-

Ulumi’t-Tıbbiyye, Kuveyt.

Çelik, Nermin Yokmaç – Çelik, Safa (2014),

“Milk Banking in Turkey”, Türkiye

Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi

Dergisi, Cilt:XXII, Sayı:I, ss.33-37.

Demirtaş, Başak (2011), “Türkiye’de Anne

Sütü Bankaları Olmalı Mı?”, Ana-

dolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri

Dergisi, Cilt:XIV, Sayı:I, ss.73-77

Desuki, Ebû Abdullah Şemseddin Mu-

hammed b. Ahmed b. Arafe, Hâşi-

yetü'd-Desuki ala Şerhi'l-Kebir, Da-

ru İhyai’l-Kütübi’l-Arab.

Döndüren, Hamdi (2006), Delilleriyle Aile

İlmihali, Erkam Yayınları, İstanbul.

el-Fetâvâ’l-İslâmiyye min Dâri’l-İftâi’l-

Mısriyye (1998), Kahire.

el-İslâm ve’l-Müşkilatü’t-Tıbbiyyeti’l-

Muasıra Evvelen el-İncâb fi Dav’i’l-

İslâm, Munazzametü’l-İslamiyye

li’l-Ulumi’t-Tıbbiyye (1983),

Kuveyt.

Ezherî, Salih Abdüssemi' el-Abi, Cevâhirü'l-

İklil Şerhu Muhtasari'l-Allameti'ş-

Şeyh Halil, Mektebetü’s-Sekâfiyye,

Beyrut.

Gaddal, Ali Muhammed (2011), “Benku’l-

Leben ve Eseruhu fi’t-Tahrim”,

Meclletu’l-Ulûm ve’l-Buhusu’l-

İslâmiyye, Sayı:II, ss.1-13.

Ghaly, Mohammed (2010), “Milk Banks

Through The Lens of Muslim Scho-

lars: One Text in Two Contexts”,

Bioethics, ss.1-11.

Hacahca, Caber İsmail (2013), “Bunuku’l-

Halib fî Davi’l-Fıkhi’l-İslâm”, Me-

celletü’l-Ürdüniyye fi’t-Dirâsâti’l-

İslâmiyye, Cilt:IX, Sayı:IV, ss.163-

178.

Hathut, Mahir (1983), “Bunuku’l-Halîbi’l-

Beşeriyyi’l-Muhtalit”, el-İslâm ve’l-

Müşkilatü’t-Tıbbiyyeti’l-Muasıra

Evvelen: el-İncâb fi Dav’i’l-İslâm,

Munazzametü’l-İslamiyye li’l-

Ulumi’t-Tıbbiyye, Kuveyt, ss.35-38.

ibn Hanbel, Ahmed (1995), Müsned, Daru’l-

Hadis, Kahire.

İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ah-

med b. Zahiri, el-Muhalla, İdare-

tü’l-Tıbaati’l-Müniriyye.

İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffa-

kuddîn Abdullah b. Ahmed, el-

Muğnî, Daru Alemi’l-Kütüb, Riyad.


Jones, Frances (2003), “History of North

American Donor Milk Banking”, J

Hum Lact, Cilt:XIX, Sayı:III, ss.313-

318.

Karadaği, Ali Muhyiddin - Muhammedi,

Ali Yusuf (2006), Fıkhü'l-Kazâyâ't-

Tıbbiyyeti'l-Muasıra : Dirase

Fıkhiyye Tıbbiyye Mukarene,

Dârü'l-Beşairi'l-İslâmiyye, Beyrut.

Karafi, Ebü'l-Abbas Şihabüddin Ahmed b.

İdris b. Abdürrahim (1994), ez-

Zahîra, Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî.

Kardavî, Yusuf, “Bunuku’l-Halîb”,

Mecelletü Mecmail Fıkhi’l-İslamî,

Cilt:II, Sayı:II, ss.256-260.

Karaman, Hayrettin (2012), Laik Düzende

Dini Yaşamak, İz Yayıncılık, İstan-

bul.

Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b.

Mes'ud b. Ahmed el-Hanefî (1984),

Bedâiu’s-sanâi’ fî Tertîbi'ş-Şerâi',

Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut.

Kenan, Ahmed Muhammed (2000), el-

Mevsuatü’t-Tıbbiyyetü’l-Fıkhiyye

Mevsua Câmia li’l-Ahkâmi’l-

Fıkhiyye fî’s-Sıhha ve’l-Maraz ve’l-

Mümaresati’t-Tıbbiyye, Dârü'n-

Nefâis, Beyrut.

Keylânî, Cemal Zeyd (2012), “el-Mevkifu’ş-

Şeri min Fikreti Bunuku’l-Leben”,

Camia, Sayı:XI, ss.46-104.

Kim JH-Unger S (2010), “Human Milk Ban-

king”, Paediatr Child Health,

Cilt:XV, Sayı:IX, ss.595-598.

Maverdi, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b.

Habib (1994), el-Havi'l-kebir hüve

Şerhu Muhtasari'l-Müzeni, Dârü'l-

Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut.

Merhaba, İsmail (1429), el-Bunûku’t-

Tıbbiyyetü’l-Beşeriyye ve

Ahkâmuhe’l-Fıkhiyye, Dâru İbni’l-

Cevziyye, Riyad.

Merdavi, Ebü'l-Hasan Alaeddin Ali b. Sü-

leyman b. Ahmed (1957), el-İnsaf fî

ma'rifeti'r-racih mine'l-hilaf ala

mezhebi'l-İmami’l-mübeccel Ah-

med b. Hanbel, yy.

Merğînânî, Ebü'l-Hasan Burhaneddin Ali b.

Ebî Bekr, el-Hidaye fî Şerhi Bidâye-

ti'l-Mübtedi, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-

Arabî, Beyrut.

Mevsılî, Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyar li

Ta’lilîl-Muhtâr, Pamuk Yayınları,

İstanbul.

Miracle, Donna J ve Diğerleri (2011), “Con-

temporary Ethical Issues in Human

Milk-Banking in the United States”,

Pediatrics, Cilt:CXXVIII, Sayı:VI,

ss.1-6.

Netşe, Muhammed b. Abdülcevad Hicazi

(2001), el-Mesailü’t-Tıbbiyyeti’l-

Müstecidde fi Dav’i’ş-Şeriati’l-

İslamiyye, Dârü'l-Hikme, London.

Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ

b. Şeref b. Nuri, Kitabu’l-mecmu’

şerhi'l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, Mekte-

betü’l-İrşâd, Cidde.

Ramli, Noraide ve Diğerleri (2010), “Hu-

man Milk Banks-The Benefit and

İssue in İslamic Setting”, Eastern

Journal of Medicine, Sayı:XV,

ss.163-167.

Ruayni, Ebû Abdullah Şemseddin Mu-

hammed b. Muhammed b. Abdur-

rahman, Mevahibü’l-celil li-şerhi

muhtasarı Halil, Daru’l-Alemi’l-

Kütüb.

Samur, Gülhan (2008), Anne Sütü, Sağlık

Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muham-

med b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût,

Dâru’l-Mağrife, Beyrut.

Selimoğlu, M. Ayşe (2010), “Anne Sütü ile

Beslenmenin İleri Yaşama Etkileri”,

Türk Pediatri Arşivi Dergisi

Cilt:XLV, Sayı:IV, ss.309-314.

Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b.

Abbas (2001), el-Ümm, Darul-Vefa.

Şirbînî, Şemseddin Hatib Muhammed b.

Ahmed Kahiri Şafiî (1997), Muğni’l-

554

Şevket PEKDEMİR

muhtâc ilâ ma'rifeti meâni elfâzi'l-

Minhâc, Daru’l-Mağrife, Beyrut.

Zerkeşi, Ebû Abdullah Şemseddin Mu-

hammed b. Abdullah (1993), Şer-

hu'z-Zerkeşi ala Muhtasari'l-Hıraki

fi'l-Fıkhi ala Mezhebi İmam Ahmed

b. Hanbel, Mektebetü'l-Ubeykan,

Riyad

İslÂm hukukuna gÖre anne sÜtÜ bankalari -...

Documents