sİvas’ta kentsel gelİŞme

8/3/2019 SVASTA KENTSEL GELME

1/26

C..ktisadi vedari Bilimler Dergisi, Cilt 2, Say 1Do.Dr. Feramuz AYDOANn Ansna

239

SVASTA KENTSEL GELME

Mustafa KMEN

Cumhuriyet niv. BF Kamu Ynetimi Blm, Kentleme ve evre Sorunlar

zet

Kentleme dzeyi, kentleme hz ve nitelikleriyle daha ok gelimekte olan lkekentlemesini andran Trkiye kentlemesi kendine zg zellikler de ortaya koymaktadr.

Nedenleriyle, politikalaryla, gerek tek tek gerekse blgeler itibariyle arpk, salksz vedengesiz bir grnm alarak karmaklaan bu srecin en byk zelliisorunlu olmasdr.

Be ehirin Altncs olan Sivas, Trkiye kentlemesinin birok zelliini bnyesinde barndrmaktadr. Ekonomik alandan sosyal ve kltrel alana ve oradan daaltyap sorunlarna kadar birok konuda Trkiye kentlemesini anmsatan Sivasn kentselgelimesi yer yer kendine zg ekiller alp mahallileme eilimi gstermektedir. Hzla n

plana kan kentleme sorunlarnn zmnde mahalli olan kadar genel durum da etkilidir.Bu noktada Sivasn durumunu ve sorunlarn da lkemizin genel artlar ve sorunlarndanayrmak pek mmkn grnmemektedir.Anahtar Kelimeler: Kentleme, Kentsel Gelime, Sivas

Abstract

Urbanian Development in Sivas

In Turkey, urbanization is dialling with not only a demografical movement but alsoreflecting economic and social change. This understanding framework, in solution orinsulation of problems, has an important place in understanding of urbanization of Turkey.Turkeys urbanization level, growth rate of urbanization and its features remindsurbanization of developing countries. But at the sometme it has also specific features.From the cities and regions point of view the urbanization process of Turkey with its causesand policies is haphazard and unhealty.

Being the sixth of The Five Cities Sivas Has many features of urbanization ofTurkey. Sivas urban has many environmental problems especially air pollution andurbanization problems primarily migration and urbanized problems. These are local viewsof urbanization problems of Sivas. In solving of urbanization problems, which rapidlyappearing, general situation is effective and important as well as local situation of Sivas isimpossible without looking over general problems and situation of Turkey.

Keywords: Urbanization, Urbanian Development, Sivas

1.Giri

Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte hem anlay hem de kurumlamabalamnda nceki dneme gre farkl faktrleri benimseyen Trkiye, zelliklekinci Dnya Savandan sonra hzl bir deime srecine girmitir. Ekonomidensosyal ve kltrel alana ve siyasi-idari yaplanmalara kadar geni bir yelpazedeortaya kan deiim ve dnm, yeni frsatlar ve almlarn yannda baz


2/26

Mustafa KMEN240

sorunlar da beraberinde getirmitir. Bu srete deiimin en hzl yaandalanlardan biri de kent mekan ve kentleme olgudur. l940l yllardan sonra kentve kentleme meseleleri srekli olarak Trkiyenin gndeminde nemli bir yerigal etmitir. Hzl nfus art, tarmda makineleme ve kentte i imkanlarnnartmas sonucu kentlere gn hzlanmas byk kitlelerin kentlerde yaamassonucunu dourmutur. Bu durum ekonomik, sosyal, kltrel, ynetimsel vb.

problemleri de beraberinde getirmitir.

Trkiye gelimekte olan bir lkedir. Bu zellii dolays ile kentleme dabatl gelimi lkelerden farkl niteliklere sahiptir. Sanayileme ve teknolojikgelimenin ge balamas bu lkelerden farklln en byk nedenidir. Bu adan

Trkiyenin kentlemesine baktmzda baz zellikleri grmek mmkndr.Kentleme hzl bir ekilde srerken, kentleme dzeyinin batl lkelere greolduka dk bir dzeyde oluu, kentli nfus orannn olduka dk olmasnaramen, hzl bir kentleme nedeniyle kentli nfusun byk bir artn oluu ve bazkentlerin daha fazla bymesi bu zelliklerden birkadr. Ayrca, eitli corafi

blgeler arasnda hem bugnn kentlerinin dal, hem de genel olarak kentlemederecesi ve hz bakmndan farklarn olmas da Trkiye kentlemesininzelliklerinden biridir. Trkiyedeki kentleme, sanayileme ile yakn iliki iindeolmasna ramen sanayileme ile orantl bir biimde olmad ve sanayilemenindourduu ihtiyalara uygun olmad iindir ki salksz ve dzensiz bir ekildeolmaktadr.

Tarihi sre ierisinde kent olma zelliini hep korumu olan Sivas daTrkiyenin yaad kentleme srecinde ekonomik, sosyal, kltrel ve evreselolmak zere bir ok sorunla kar karya kalmtr ve bir ok adan Trkiyekentlemesinin bir parasn oluturmaktadr. Bu almada, zellikle yurt dna ve

batdaki byk kentlere byk oranda g veren Sivasn kentsel gelimesi hemsz geen g sorunu gibi ekonomik, sosyal faktrler hem de tarihi sre iindekigeliimi balamnda ele alnacaktr.

2. Sivas Hakknda Genel Bilgi

Sivas, Anadolunun en eski yerleim merkezlerinden biridir. Bugnk Sivastopraklarnda, tarihin ilk dnemlerinden bugne kadar eitli medeniyetler vedevletler hakimiyetlerini srdrmlerdir. Bir yerleim blgesi olarak, ilk alara

kadar uzanan Sivasta, gemite, Hititler, Romallar, Bizansllar hakim olmutur.Sultan Alparslann Anadoluyu fethiyle birlikte Trklerin eline geerek bugnlerekadar gelen ve hi bir zaman yabanc bir lkenin esaretinde kalmayan Sivas, Trkdevletleri olarak zamanla Danimentlilerin, Seluklularn, Kad Burhanettinin veOsmanllarn ynetimine girmitir. Milli mcadele ile birlikte Sivasta Cumhuriyetdnemi balamtr.

Tarihi seyir ierisinde eitli devletlerin egemenliine giren Sivas, budevletlerin bir ouna ya bakentlik yapm ya da askeri, siyasi, ekonomik ve


3/26


241

kltrel adan nemli ve byk birehir kimliine sahip olmutur (Yasak, 1994:7). Anadolunun dousunda Kzlrmak ovasnn kuzey ksmnda kurulmu olanSivas ehri 1285 metre yksekliinde olup, olduka sert ve souk bir iklimesahiptir. Sivas ismi ise Roma dneminde Sebastiadan gelmektedir (Darkot, 1960:577). Dier bir gre gre ise, bugn Sivas olarak kullanlan isim Sipastangelmektedir. Bu ise ehrin ortasnda bulunan nar aacnn altndaki adet sugzn (kayna) anlatan gz anlamn tamaktadr.

Seluklulara nemli bir merkez olarak uzun yllar hizmet verdikten sonraOsmanllara geen Sivas, 1864 ylnda vilayet yaplm, kendisine Amasya, Tokat,ebinkarahisar sancaklar balanmtr. Bu il rgtlenmesine gre 3 sancak 22 ile

ve 65 buca kapsayan Sivas, eyalet merkezi oldu. Bylece o tarihte Sivas 60 bin300 kilometrelik bir alan kapsyordu.

93 Savandan Birinci Dnya Savann sonuna kadar gerek dardan ieriyegerekse ierden darya baz gler olmutur. erkez olarak Kars tarafndan bazgmenler gelmi, bunlarn ou arkla kazas dahilinde iskan edilmilerdir.Birinci Dnya Sava ncesi Sivas Vilayeti u ekildeydi; Amasya Livas, TokatLivas, Karahisar- ark-i Livas olup merkezler, Sivas, Amasya, Tokat,ebinkarahisard (Erdeha, 1975: 42-75). Milli Mcadelede nemli bir grevstlenen Sivastan, 1922 ylnda sancaklarn kaldrlmas zerine Amasya, Tokat,ebinkarahisar sancaklar ayrlp bamsz birer vilayet oldular. Bu yeni dzenlemeile Sivas 28 bir 480 kilometre karelik alan ierisinde 10 ilesi, 32 buca, 26

belediyesi, 14 kasabas

, 1281 ky ve 768 mezras

olan bir vilayet durumuna geldi(Alkan, 1991: 8). 1926 ylnda ise Sivas, Kohisar, Yldzeli, Darende, Kangal,Aziziye, arkla, Divrii, Grn, Zara, ilelerinden ibaret kalmtr (Toparl, 1992:123).

Sivas zaman zaman ekonomik ve kltrel olarak doruk noktasna ularekilde gelimi zaman zaman da snk dnemler yaamtr. Cumhuriyetinkurulduu ilk yllarda gerek nfus gerekse sanayi asndan kentin byle snk birdnem yaadn gryoruz. 0 yllarda dier Anadolu kentlerinden pek farklolmayan Sivas, lkenin iinde bulunduu ekonomik durgunluun grntsn deyanstmaktadr. 1900-1923 yllar arasnda kentte tamamen kk sanayi ve tarmegemen konumda olmutur.

Sivasn tarihi sreci iindeki en byk ve nemli fonksiyonlardan birisiSivas Kongresine ev sahiplii yapm olmasdr. Aln, 4 Eyll 1919 gn saat14de Mustafa Kemal Paann yapt bu kongreyle Sivas ilimiz Milli Mcadeleninkahramanlarna kucak am ve tarihi bir grev stlenmitir. Milli mcadelenin

baaryla sonulanmas ve Trk stiklal Savandan onurla klmas sonucu;Anadoluda Osmanl Devletinin yerine gen bir cumhuriyet kurulmu oldu.Cumhuriyetle birlikte Sivasta gerek ticari ve sanayi gerek eitim alannda yenikprdanmalar balamtr. lk yllarda kamu yatrmlar arlkl olmutur.Demiryolu hatt (1930), Cer Atelyesi (1939), imento Fabrikas (1943), Elektrik


4/26

Mustafa KMEN242

Santrali (1934) ve Hava alan (1966) bu yatrmlara rnek olarak verilebilir (Yasak,1994: 21).

3. Sivasta Kentlemenin Hz Ve Nitelikleri

Trkiye son elli yldr, geen yzyl niteleyen hzl bir kentleme olgusununetkileri altndadr. Bir bakma, artan nfusun yer deitirmesi anlamna gelenkentleme, gelimekte olan lkelerde daha farkl niteliklerde ortaya kmaktadr.Ky itiyor, kent ise gelenlerin tmne insanca yaama olana salama gcndenyoksun bulunuyor (Yavuz, 1978: 2). 1950de %18,5 olan Trkiye kentsel nfusu1990da %59a ve 1997de %64e ulam bulunmaktadr. Ekonomik, kltrel,sosyal ve siyasal olmak zere pek ok etkenin etkili olduu bu kentleme sreciSivas ili baznda da eitli sonular ortaya karmaktadr.

Sivas ilinde kentsel gelimeye bakldnda Trkiyenin kentlemesinden belli noktalarda farkllklar tad grlmektedir. Sivas, sava sonras veCumhuriyet Devrinin banda 26.000 nfuslu kk bir kent halinde

bulunmaktayd. Kentte Cumhuriyet Dneminde Devlet Demir Yollar Fabrikas(1939) ve imento Fabrikasnn (1943) kuruluu ile birlikte kentin nfusu artm,ilelerden ve deiik kentlerden 4 yl ierisinde 900-1000 aile gelmi ve Sivasag balamtr. 1940-45 yllar arasnda sava sebebiyle kentleme hareketleridurmu, 1948-1950 yllar arasnda bir canlanma iin girmi ve %2,8eykselmitir. Bylece Sivasn kentlemesinde: a) Olaan kentleme hareketleri, b)1950-62 yllar arasnda yaplan eitli fabrikalar c) Devlet Demiryollar ve

imento Fabrikalarnda almak amacyla il merkezine doru bir igc getkili olmutur. Kentin gerek nfus olarak, gerekse alan olarak kuzey ve batynnde gelimesi, 1930 ylnda demir yolunun gelimesiyle balar. Ayrca yine butarihlerde, askeri garnizonun tesis edilmesi kentte ticari hayat ve tketimigelitirmitir.

Kentin genel yaps incelendiinde, nfus konsantrasyonunu salayan sanayitesislerinin merkezde ve Kayseri, Samsun ve Yozgattan gelen devlet yolu zerindeolduu grlr. Gelime alanlar ise bat, kuzey ve kuzeybat ynlerinde meydanagelmitir. 1930 ylnda Sivasta hektar bana yaklak olarak 156 kii dyordu.1950 ylna kadar kent, eski meskun alann esas olarak bat snrnda gelimesiyle,yaklak olarak hektar bana 128 kiilik bir younlukta 440 hektarlk bir alana

yaylmt.Byk fabrikalarn geniletilmesi, yeni birok snai tesislerin kurulmas,

Sivas nfusunun 1950-1960 arasnda 52234ten yzde 79luk bir artla 93368eykselmesini ve alannn yaklak olarak 600 hektara yaylmasn salamtr. Butarihte hektar bana 156kii dyordu. 1958-1964 yllar arasnda meskun alansnrlar gerek tek tek, kooperatif olarak, gerekse gecekondu yapmlaryla yaklakolarak 180 hektar artmtr (ller Bankas, 1967: 32-34).


5/26


243

1985 Genel Nfus Saym sonularna bakacak olursak Sivas ili genelnfusunun %42,65i kentsel niteliktedir. Ayn oran yani kent merkezlerindeyaayan nfus 1990 ylnda %49,65e ulam bulunmaktadr. Bu oran hemTrkiye genelinde hem de Sivasta artmtr. 1985 ylnda %55,77 olan Trkiyegeneli kentleme oran %3,47lik bir artla 1990 ylnda %59,14e ulamtr. Aynoran 1990 ylnda Sivasta ise %49,77 olmutur. %7,12lik bir arta karlk gelen

bu oran Sivas ilinin Trkiye geneline gre daha hzl kentletiini gstermektedir.Sivasta kentli nfus oran 1997de ise %56ya ykselmitir.

Kentin genel durumu yannda ilelere baktmzda ise, Doanehir ilesi,Sivas ileleri arasnda en fazla kentleen ile olarak karmza kmaktadr. Bu oran

%23,73tr. Bu ilenin ardndan srasyla %13,35lik bir oranla Zara, %14,08 ileSuehri, %14,02 artla Glova ve %11,5ile Divrii ileleri gelmektedir. Merkez,Divrii ve Doanar ilelerinde nfusun yardan fazlas ile merkezlerinde

bulunmaktadr. Bunun yannda Aknclar ve Suehri ilelerinde nfusun yarsnayakn ile merkezinde yaamaktadr.

Tablo.1.leler tibariyle Kentli Nfus Artleler 1985 1990 1997Merkez 198.553 221.512 232.352

Aknclar 4.559 5.321 4.721

Altnyayla 2.297 3.017 5.609Divrii 15.974 17.664 15.199

Doanar 2.252 4.421 3.164Gemerek 6.114 8.646 10.270

Glova 1.873 2.554 3.354Grn 10.073 9.886 10.371Hafik 8.882 10.002 8.143mranl 6.806 7.414 6.926Kangal 9.812 12.276 14.066

Koyulhisar 4.558 6.042 5.146Suehri 14.961 23.202 26.200arkla 15.917 16.181 18.797

Ula 2.726 2.488 2.493Yldzeli 12.044 15.246 12.115

Zara 11.704 16.073 16.535SVAS 329.043 381.947 395.461

TRKYE 28.140.464 33.326.351 40.630435Kaynak: DE lgili Yllar Nfus Saymlar.

1985-1990 dneminde kentlemenin en az olduu hatta dt tek ileUlatr. 1985 ylnda %18,35 olan kentleme oran, 1990 ylnda az da olsa birazalma gstermi ve %18,03e dmtr. Altnyayla, Gemerek ve Ulakentlemenin en az olduu ve %20in altnda bulunduu ilelerdir.

Dier tm ilelerde kentleme hz pozitif iken 1985-1990 dnemindeGrn, Ula ilelerinde kentleme hz dmtr. Kentleme hznn en yksekolduu ile ise %o34,91 ile Doanardr. Bu ileyi Suehri ve Gemerek ileleritakip etmektedir. Sivasn 9 ilesinde kentleme hz Trkiye kentleme hznn


6/26

Mustafa KMEN244

zerinde gereklemitir. Bu da kyden kente gn ne kadar youn olarak devamettiinin gstergesidir (Alacahan, 1994: 78-79).

Tablo.2.Sivas ve Trkiyede Nfusun Yerleim Yerlerine Gre Dalm

1985 Yl 1990 Yl 1997 Yl

Toplam ehir kr Toplam ehir kr Toplam ehir krTrkiye

5064448 2814044 2252394 5647305 3332631 2314664 62865574 4063045 2217966

Sivas 771555 329043 442512 767481 381947 385534 697317 395461 302558

Merkez 251493 198553 52940 270329 221512 48817 278734 232352 46382

Aknc.. 11255 4559 6696 11085 5320 5765 7785 4721 3154

Altny. 16347 2297 14050 15739 3017 12722 17011 5609 11402

Divrii 38156 15974 22182 33105 17664 15441 22903 15199 7704

Doan. 7665 2252 5413 8234 4421 3903 5081 3164 1917

Gemere 41915 6114 35801 48453 8646 39807 47675 10270 37405

Glova 7770 1813 5897 6699 2554 4145 5228 3354 1874

Grn 35485 10073 25412 31038 9886 21152 25415 10371 15044

Hafik 32867 8820 24047 28280 10002 18278 19908 8143 11765

mranl 27821 6806 21015 21530 7414 14116 13015 6926 6516

Kangal 53403 9812 43591 48068 12276 35792 37675 14066 23609

Koyulh. 24218 4558 19660 21894 6042 15852 20646 5146 15500

Suehri 42202 14961 27241 46843 23202 23641 43792 26200 17592

arkla 51085 15917 35168 49116 16181 32965 42477 18797 23680

Ula 14858 2726 12132 13801 2488 11313 14498 2493 12005

Yldzeli 72664 12044 60620 74902 15249 59653 66418 12115 54303

Zara 42351 11704 30647 38275 16073 22202 29668 16535 13133

Kaynak: DE ilgili Yllar Nfus Saym

4. Kentlemenin Ekonomik Yn

4.1Ekonominin Genel Durumu

Sivas ili, Orta ve Dou Anadolu aras

ndaki geit alan

nda kara vedemiryollarnn kesiim noktasnda yer alr. Bu ilimiz, tarihin tm dnemlerindegnn artlarna gre canl bir ticari ve ekonomik hayata sahne olmutur. Fakat sondnemlerde Sivasta, ekonomik hayat, 20. yzyl dnyasnn deien teknolojisiyle

birlikte gelimelere paralel bir ilerleme gsterememitir.

Cumhuriyetin ilk dnemlerinde kamu yatrmlarnn Sivasta arlkl bir yertutmasna ramen son dnemlerde azalmas ve zel sektrn de fazla rabetetmemesi nedeniyle zellikle snai hareket canllk arz etmemektedir. 1965 ylnda


7/26


245

Sivas Kalknmakta ncelikli Yreler Kapsamna alnm, vergi muafiyetleri veteviklerde bir gelime grlmtr. ehirde tketime ynelik bir ticaret ve tarmncelikli bir ekonomik hayat hakimdir.

Faal nfusun toplam nfusa orannn %49 olduu Sivasta, il ekonomisinetarm kesimi egemendir. Sivasta kii bana den Gayri Safi Milli Hasla OrtaAnadolu illerine gre olduka dktr. Dou Anadolu illeri dzeyindedir. Sivastarm esas olarak doal artlara baldr. Kara ikliminin getirdii ya azl Sivastarmnn gelimesini engellemektedir. Ayrca il topraklarnn nemli bir blmverimsizdir. Bitkisel retim alan %45 dolayndadr. Topraklarnn %7si ayr,mera ve ormanlktr. Srme elverili olan topraklarn verimsiz olan nemli bir

ksm mera olarak kullanlmaktadr. Sivas tarmnda nadas yaygndr. l tarmKelkit, Kzlrmak ve Tohma vadisi boylarnda younluk kazanr. Yksekkesimlerde ise bitki deseni kstldr. lin tarm yrece geridir. Geni bir alanasahip olan Sivasn Trkiye toplam gbre tketimindeki pay %0,8dir. Toplamsulama alanlar ise ekili alanlarn %17si kadardr. retilen btn rnlerde verimTrkiye ortalamasnn altndadr (Sivas Ticaret ve Sanayi Odas, 1985: 57).

lkedeki gelimenin altnda 1950 yllarndan sonra Sivas tarmnda bazgelimeler grlmtr. Ekim alanlar genilemi ve tarm tekniklerimodernlemeye balamtr. Bitkisel retimde tahl tarm nde gelmektedir.1985de il bitkisel retim deerinin %38i tahllardan %10u sanayi bitkilerinden,%18i baklagillerden, %20si sebzelerden, %14 meyvelerden elde edilmitir.

Sivasta tar

m iletmeleri paral

, da

n

k, kk ve orta boy iletmelerdir. Baz

ilelerde byk tarm iletmeleri vardr. lin tarm yapsn 50 dekardan kkiletmeler oluturur.

21. yzyla girdiimiz bu gnlerde tarm, Sivas iin temel iktisadi faaliyetalan olma niteliini hala korumaktadr. ldeki toplam istihdamn 2/3 tarmsektrndedir. Bu tablo, kenti tipik tarm kenti grntsne sokmaktadr(Bayraktutan, 1999: 70).

Sivas, kendi rettii ve imal ettii maddelerle ithal ettii maddelerin bykbir yekun tutan tketici tabakasna intikal ettirilmesinden dolay hareketli bir ticariyapya sahiptir. Ticari hayat genel olarak tarmda verimin artt yllarda dahacanldr. Ticaretin asl ksm tahl, canl hayvan ve hayvan rnleri ile ilgilidir.

Yurtii tketimine sunulan maddeler arasnda mercimek, fi, buday, arpa, canlhayvan, pastrma, sucuk, yapa, yumurta, ekerleme, madeni eya, un, madencevherleri, imento ve hediyelik eyalar yer almaktadr (Sivas Valilii, 1973: 273).

Seluklular dneminde ok canl bir ticari hayata sahip olan Sivas,Osmanllar dneminde ie kapal bir grnm almtr. Bu durum gnmzde deksmen devam etmektedir. Sanayi retiminin il dna satta bulunarak ticareticanlandrma durumu sz konusu deildir. Bu ilimizde belirli bir dzeyin zerindenfus bulunduundan dolay genellikle tketim mallarna ynelik olarak, lke i


8/26

Mustafa KMEN246

pazarndan temin edilen tketim mallarnn blge iinde datmn yapan birticaret hayat yaanmaktadr.

Tarmdan sonra il genelinde halkn geimini salad alan ticarettir.Ticaretin l Gayri Safi Milli Haslas iindeki pay %1ldir. Ticari teekkl olarakilde 80 dolaynda anonim irket olmak zere toplam 420nn zerinde eitli irketve 250 civarnda kooperatif bulunmaktadr. ldeki yeralt zenginliklerinden olandemir, kurun, krom, mermer, amyant, linyit ve tuz il dna satlmaktadr.

Sivasa baka ehirlerden gelen mallar genellikle stanbul balantldr.Sivasn bir ihtiyac olan tuhafiye, konfeksiyon, shhi tesisat, inaat malzemeleri,ila ve kimyasal maddeler, temizlik maddeleri, krtasiye, nalburiye gibi tm mallar

bir anlamda stanbuldan temin edilerek Sivasta pazarlan p, datmyaplmaktadr.

Sivasta son zamanlarda yaplan toptanc sebze hali, toptanc gda pazar,krtasiyeciler pazar, tahl meydan, canl hayvan pazar, yeni ve modem ialanlarna kavumutur. Al veri trlerine gre kurulan bu tr pazarlar ehrinticari hayatnda olumlu etkiler meydana getirmektedir (Yasak, 1994: 47).

4.2 Sivasn Sanayisi ve Kalknmaya Etkisi

Sivas ili sanayi bakmndan Trkiyenin gelimemi blgeleri arasnda yeralmakla birlikte son yllarda gzle grlr bir gelime ve potansiyelin olduugrlmektedir. Sivasta, Cumhuriyetin ilk dnemlerinden itibaren sanayide kamu

yatrmlarnn arl kendini gstermitir. Bugnk adyla Tdemsa, imentoFabrikas ve Divrii Demir-elik iletmeleri bunun rnekleridir. Daha sonrakiyllarda ihmal edilen Sivasta, 1970li yllardan sonra ise Travers Fabrikas, StFabrikas, Sivas Demir-elik, Sida ve Sihaz gibi kurulularla bir canlanmagrlmtr. 1992 ylndan itibaren bu kurululardan bir ksm zel sektredevredilmitir. zel sektr son yllarda ayrca gda kollarnda arlkl olmak zeremetal-i kolunda Esta, Kumsan, Seta gibi tesislerle ve kk atlyelerleyatrmlar yapmaya balamtr.

Planl kalknma dneminin ilk yllarndan balayarak belli llere gre gerikalm blgelere zel bir nem verilmekle birlikte Kalknmada ncelikli Yrelerin(KY) illere gre belirlenmesi ilk kez 1968 ylnda olmutur. 1968 ylndan

bugne kadar Sivas devaml

KY olarak ilan edilmitir. 22 ilde Kalk

nma Plan

veYllk programlara uygun olarak yaplacak her trl yatrmlarda, yatrm indirimitevikinin uygulamaya konulmasna karar verilmitir. 1968 ylnda KY, illeritibariyle belirlenmi ve dier yrelerle olan gelimilik farkn giderici teviktedbirleri olarak da yatrm indirimleri getirilmitir. Bundan sonra 1972 ylndafarkl bir KYler listesi gryoruz ve KYlerimiz lke alannn %43n lkenfusunun ise %7,3n kapsamaktadr. Say olarak 33 il ve 67 ileye ulaan KYuygulamas 1973 ylnda ise 40 ili ve 50ileyi kapsar duruma gelmitir. 1977 ylnakadar bu say deimemitir. u anda Sivas ikinci derece ncelikli iller arasndadr.


9/26


247

1968 ylndan beri bu listede olmasna ramen Sivas birok sorunla karkaryadr. nk kalknma sadece adam bana den gelir kalknmas deildir.Bunun son derece nemli sosyal boyutlar ve faktrleri vardr.

Sivas ilinin gelimesi, dier illere ve yurtdna olan glerin nlenmesi veilde hissedilen isizliin azaltlabilmesi iin sanayi yatrmlarna arlk verilmesiile salanabilir. lde sanayi yatrmlarnn yaplabilmesinin n art ise, her trlaltyap tesisleri ile donatlm sanayi alanlarnn yaratlmasna baldr.

Sivasta nemli sektrlerden biri kk sanayidir. 248 iyerinin bulunduudokuma, giyim ve deri eya rnleri bu konuda bata gelmektedir. Mevcut sanayiyaps genel olarak kk iletmelerden olumaktadr. lde 1-2 ii altraniyerleri toplam iyerlerinin %67sini meydana getirmektedir. 10dan az alanolan kk sanayi kapsamna giren iyerlerinin nemli bir blm (%3 9) madenieya, makine ve ulam aralar bakm onarm faaliyetlerinde younlamtr.Kk lekli bu kurulularn nemli bir ksm tarm makineleri yapm ve onarmile uramaktadr. Younlaan ikinci nemli sektr (%26) orman rnleri vemobilya sanayidir. 1980 ylnda bu sektrlerdeki 334 iyerinin 197si (%59) 1-2kiiliktir. Sivasta halen faaliyette bulunan bir kk sanayi sitesi ile yapm devameden iki kk sanayi sitestai bulunmaktadr. 100. Yl Kk Sanayi Sitesi 60hektarlk bir alanda 800 kadar iyeri ile faaliyet gstermektedir. 4 Eyll KkSanayi Sitesi 500 nitelik bir site olup hizmete almas iin almalar devametmektedir. lin corafi konumu ve altyap yetersizliinden sanayi kurulularnn il

merkezi civar

nda topland

grlmektedir (Alacahan, 1994: 110). ldeki kksanayicilerin durumu incelendiinde iyeri bana den alan says 2.08dir. Buda lke ortalamas olan 2.79un altndadr. 1992 yl itibariyle ise, ilde 10 kiidenaz ii altran kk sanayi iyerlerinin says 1275tir. Bu iyerlerinin %67si 1-2 ii altran kk iletmelerden olumaktadr. Sivasta 10 kiiden az alanolan kk sanayi kapsamna giren iyerlerinin nemli bir blm (%39) madenieya, makine ve ulam aralar bakm onarm faaliyetlerinde younlamtr(etinta, 1999: 76).

Sivasta sanayii temsil eden iki byk fabrika imento ve Cer Fabrikas yani bugnk adyla Tdemsadr (Aslanolu, 1964: 59). Bunlar hem nc olmazelliine, hem de ildeki ilk apl kamu yatrmlar olma zelliine sahiptirler.Bunlardan Cer Fabrikas 1939 ve imento Fabrikas 1943de yaplmtr. Sivastadier balca sanayi kurulular arasnda, TCDD Beton Travers Fabrikas (1976),Divrii Madenleri Messesesi (1938), Sivas Demir-elik Sanayii (1987), ve diermetal-i sanayi kurulularn sayabiliriz. zel sektrn yatrmlar ise son yllardaolduka artm ve Sivasn sanayisine nemli katklar salamaya balamtr.Ancak bu yeterli deildir ve bu konuda gerekli tevik ve kolaylklarn salanmasnem tamaktadr.

Sivas, temel ekonomik faaliyetleri tarm ve hayvanclk olan bir ilimizdir veekonomik yap ve artlar, Trkiyenin dier illerine gre gelimemi bir yapya


10/26

Mustafa KMEN248

sahiptir. Kt iklim koullarnda bir gelecek vadetmeyen tarm yapsnn yan sra,nfusunun hzla artmas bir takm sorunlar beraberinde getirmektedir. Nitelik venicelik olarak giderek karmaklaan bu sorunlar yuma, sanayilemeye dayal birkalknmay zorunlu klmaktadr. Gerek iklim gerekse corafi koullar asndansnrl olan ve ayn zamanda byk bir nfusa sahip Sivas gibi bir ilimizde sadecetarm ekonomisine dayal bir kalknma beklemek yanl olur.

Sivasta istihdam ve igc ile ilgili son aratrma, 1985 ylnda yaplmtr.Bu aratrmaya gre, faal nfusu oluturan 15-60 ya grubunun il nfusuna oran%49 dur. Bu oran, 1975 ylnda yaplan nceki aratrmaya gre %5 artmtr.Ayn aratrmaya gre, faal nfusun %65i tarm ve hayvanclk, %1li sanayi,

%10u ticaret, %1 2si hizmet ve %2si de dier dallarda istihdam edilmektedir.ldeki faal nfusum %50ye yakn ksm sanayi iisi ve cretli personel olarakistihdam edilmektedir. Bu grupta yer alanlarn %70i Kamu ve Kamu ktisadiTeebbslerinde istihdam edilmekte, kalan ise zel sektr messeselerindealmaktadr. Faal nfusun %16ya yakn bir ksm da isiz durumdadr. ve iBulma Kurumunda 15243 erkek ve 2715i kadn olmak zere toplam 17.958kaytl isiz bulunmaktadr. Yurt dna gitmek iin sra bekleyenlerin says13.076dr. Yine ayn aratrmaya gre, yurt dnda 40.000 kii civarnda Sivasmeneli ii almaktadr. Sivas snrlar ierisinde Kanununa tabi 3748iyerinde 30568 erkek, 816 kadn olmak zere toplam 31.527 ii almaktadr. Buiilerden 23 .000i Sosyal Sigortalar kapsamna dahil edilmitir (Sivas Ticaret veSanayi Odas. 1985: 59).

Sivas ili sanayi bakmndan lkemizin gelimemi blgeleri arasnda yeralmakla birlikte son yllarda gzle grlr bir gelime ve potansiyelin olduugrlmektedir. 1990 yatrm programnda Sivas, 4 trilyon proje bedeli ve 450milyar yatrm denei ile nemli bir yer tutmaktadr. Yllk yatrm tutarlarnn,106 milyar enerji, 100 milyar tarm, 74 milyar imalat, 66 milyon ulatrma, 14milyar eitim, 13 milyar sosyal altyap, 11 milyar salk, 7 milyar konut, 10milyar da dier sektrlere tahsis edilmitir. 1991 ylnda da 233 milyar programdenei ve 306 milyar 423 milyon rezerv denei ayrlmtr. Bunlarn yzde payise srasyla %1,8 ve %2,ldir. Nakdi denek ise 254 milyar 530 milyon ve pay %2.0dir. 1991 yl deneklerinin gerekleme oran ise %83,ldir (DPT, 1992: 77).

Sivas, Cumhuriyet dneminde hep dar g veren bir ilimiz olmutur. Netg oranlar 1970-1975 yllarnda binde -46.00, 1975-1980 yllarnda binde -67,37ve 1980-1985 yllarnda binde -49,49 olan Sivas, bu konuda Trkiyede nsralarda yer almaktadr. Sosyal, ekonomik, siyasal, kltrel ve psikolojik biroksorun ortaya karan bu g olgusu Sivas ile adeta zdelemitir. Bu olgu, birnoktadan sonra sosyal ve ekonomik erozyon niteliine dnerek eitli sorunlareklinde kendini hissettirmektedir.


11/26


249

5. Nufus Yaps ve Ozellkler

Eski bir yerleme merkezi olan Sivas ehri tarihi seyir ierisinde nfusbakmndan Seluklular dneminde en yksek dzeye ulamtr. Elde mevcutkaytlara gre bu dnemde ehrin merkez nfusu 120.000i bulmutur. AncakTimurun 1401 ylnda ehri istilasndan sonra yaklp yklan ve harap edilenSivasta nfus hzla azalmtr. Kaytlara gre bu azalma 1825te 98.000e,1850de 90.000e, 1875te 55.000e dm, yurdumuzda ilk resmi nfussaymnn yapld 1927 ylnda ise 29706 olduu grlmtr (Sivas Valilii,1973: 33). Cumhuriyet dnemi ncesi ilk resmi kayt, Osmanl devletinin ilk resminfus saym olan 1831 tarihli saymn sonular iinde yer almaktadr. Buna gre

bu yllarda Sivas livasnda 97.253 mslim, 18537 gayr-i mslim olmak zeretoplam 115.790 kii yaamaktadr (Karal, 1943: 152).

Cumhuriyetin ilk yllarna kadar devam eden bu nfus azal bu noktadadurmu ve ileriki yllarda artmaya balamtr. 1925-1930 yllarnda Sivas gereksiyasi gerekse iktisadi bakmdan olduka snk bir hayata sahip olmutur. 1930ylnda demiryolunun gelmesi ile ehir nfus ve alan bakmndan gelimeye

balamtr. Nfus 1935-1940 arasnda %4,6, 1940-1945 arasnda %1,4, 1945-19507de %3,2, 1950-1955de %5,6 1955-1960 da %8, 1960-1965de %3,4 ve1965-1970 dneminde %4,9 orannda artmtr (Sivas Valilii, 1973: 33). 1935-1965 dneminde kent 33.000den 109.000e karak %222lik bir artkaydetmitir. Sivas kent nfusu art ile Trkiye kentsel nfusunun art

kar

lat

r

l

rsa 1935ten 1965e kadar Sivas kent nfusunun ortalama olarak art

hz 7,4 olarak belirir. Ayn oran Trkiyede ise 5,1 olarak gereklemitir. Bu dagstermektedir ki o yllarda Sivas demorafik adan Trkiyenin en hzl kentleenillerinden biridir. 1960dan sonra gerek kent kimliine brnmeye balayanSivasta 1935-1965 yllar arasnda kentlemenin olduka hzl olduugrlmektedir. Artn hzl olmasna ramen miktar olarak Sivas kentinin okfazla byd sylenemez.

1935-1965yllar arasnda toplam 75.000 kiilik bir art olduu gznnealnrsa konu daha iyi anlalr. Sivasn 30 ylda ald nfus miktar, yaklakolarak stanbulun bir ylda ald nfusa karlk gelmektedir. Sivasta nfusartn dnemler itibari ile nedenleri asndan iki ksma ayrabiliriz. Birincidnem 1935-1950 yllar arasn kapsar. Bu dnem Sivasta iki byk fabrikann

kurulmas ve demiryolunun evreye ulam salamas, evre nfusu kente ekennedenler olmutur. Yani ekici ve itici nedenler bu dnem kentlemesi zerindeetkilidir. kinci dnemde itici nedenlerle krdan kopan nfus en yakn kenteakmaktadr. Grld gibi iki dnem kentlemesi arasnda byk farklar vardr,ama sonu ayndr (Alacahan, 1994: 64).

Toprak bykl asndan Trkiyenin en byk illerinden biri olanSivas iin, nfus bakmndan ayn eyi sylemek mmkn deildir. 28.488 km2

alana sahip ilde, 1980 ylnda 750.144 kii yaamaktayken bu say 1985 ylnda


12/26

Mustafa KMEN250

yllk binde 2,63 artarak 771 .5557e ulamtr. Ayn dnemde Trkiye nfusu arthz yllk binde 24.88dir. Grld zere 1980-1985 yllar arasnda Sivas iliyllk nfus art hz, Trkiye Nfus art hznn ok altndadr. Benzer ekilde1985-1990 yllar arasnda Trkiye nfusunun yllk art hz binde 21.71 iken buoran Sivasta yllk binde - 1.06lk bir azalma gstererek 767.841 e dmtr.

Nfus younluu asndan bir deerlendirmede bulunacak olursak, nfusart ile ilgili deerlendirmelere paralel sonularn ortaya ktn grrz 1960ylnda Sivasta km2ye 24 kii dmektedir. Bu oran Trkiye ortalamasnnaltndadr ve Tokat, Yozgat ve Kayseri gibi komu illerden de daha az

bulunmaktadr (ller Bankas, 1967: 46). 1980 ylna geldiimizde ise Trkiye

nfus younluu 58 iken bu saynn 1985 ylnda 65, 1990 ylnda ise 73 olduunugrrz. Bu rakamlar Sivas iin srasyla 26, 27, ve 27 olarak belirlenmitir. Yinebu rakam 1997de 26ya dm bulunmaktadr. (Tablo-4).Grld zere geen10 yl iinde Sivasta nfus ynnden hibir gelime olmam, il adeta yerindesaymtr. Sivas ilinin Trkiye nfusu iindeki pay ise ayn yllarda srasyla%1,68, %1,52ve %1,36olmutur. Bu oran 1997de ise %1.12ye kadar dmtr.Grld gibi Sivasn nfus pay srekli azalmaktadr. (Tablo-4)

Tablo. 3.Sivas ve Trkiyenin Yllara Gre Nfusu ve Art HzNfus Art. Hz

%oArt Hz

%oArt.Hz

%o1980 1985 1990 1997 1980-1985 1985-1990 1990-1997

SVAS 750144 771.555 767.481 697.317 0,5.63 -0,1.0 -1.40TRKYE 44.736.957 50.644.458 56.473035 62.810.111 24.88 21.71 15.33

Kaynak: DE lgili Yllar Nfus Saymlar

Tablo.4.Sivas Nfusunun Trkiye indeki Pay ve Younluu1980 1985 1990 1997

Sivas l.68 l.52 l.36 1.12Trkiye 100 100 100 100

Younluk (Sivas) 26 27 27 26

Younluk (Trkiye) 58 65 73 80Kaynak: DIE lgili Yllar Nfus Saym

6. Kentlemenin Sosyal Maliyeti

Kentleme hareketi gnmzde giderek maliyet artrc nitelii ar basan bir

olgu haline gelmektedir. zellikle zaman ve mekan farkll arttka bu nitelikbelirginlemekte ve sosyal, ekonomik vb. adlar altnda kendini hissettirmektedir.Gnmz ve 50 yl ncesi kentlemesini karlatrdmzda, gelimi lkelerdennc dnya lkelerine doru yol aldmzda bunu karakteristik zellikleri ile

birlikte grme imkanna sahip olabiliriz.

Trkiyede son otuz be - krk ylda kentleme hznn sanayileme hzndandaha yksek seviyede seyrettii ortadadr. Bu srete kentle btnleme ve kenteintibakn uzun bir zaman srecinde yava da olsa gerekleebilecei pek ok


13/26


251

aratrmac tarafndan kabul edilmektedir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki Trktoplumu bugn iki ana zt gruplama sreci iindedir. Bu oluumlar Trktoplumunun Bat dnyas ile btnlemesini ieren bir gelime ynnde olup, ddnya asndan bakalama ve milli lekte ise, yabanclama grnmndedir.Baka bir deyile, milli dzeyde kltrel-tarihsel birikimle ekonomik ve kltrelsmrgeciliin atmas, ahlak, dnya gr, hayat tarz, zlemler ve temelkavramlar asndan deer sistemlerindeki ana deimenin ynn tayin etmektedir(Tolan, 1977: 34-35).

Trkiyedeki hzl ve salksz kentlemenin yol at sosyal problemlerolduka fazla olmakla birlikte bu problemleri; evrenin tahribi, fiziki planszlk

veya yerleme dzensizlii, gelir dalmnda eitsizlik, sosyal tabakalamannderinlemesi, kltr deimesi ve kltr boluu ile toplum hayatndaki zlmegibi balklar altnda ele alabiliriz (Sezal, 1992: 80). Kendi iinde ayr ayr zellikve derinlie sahip bu problemler lkemiz genelinde benzer bir nitelik tamakta ve

baz zel durumlar dnda btn kentlerimiz iin aynlama eilimigstermektedir. Trkiyede kentsel nfusun hzla artnn ana nedeni krdan kentegtr. 1950- 1980 dneminde kentlere her yl ortalama 350 000 dolaynda insanng ettii bilinmektedir. Bu hesaba gre, bu otuz ylda en azndan on milyon kylkentlere g etmitir(Karpat, 1992: 21). G olgusunun baz temel nedenleri

bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, krsal alanlarda yeterli i olanaklarnnolmay ve arazi blnmlnn getirdii tedirginlik ve fakirlik olarak elealnabilir. Tarmda makinelemeye geilmesiyle birlikte ok sayda ifti ailesinin

bo igc olarak ortaya kmas da bu etkenler arasndadr. Ayrca g etme,sosyal gvence aray, daha mutlu bir yaam srme dncesi gibi psikolojiknedenler de kr-kent arasndaki nfus mobilitesini etkileyen unsurlardr (zer, 1994: 39).

Kyden kente g edenlerin intibak veya intibakszl sonucu oluan problemlerin sadece g ve dzensiz kentleme sonucu olmadn belirtmekgerekir. Trkiyede dzenli kentleme ve dzenli, planl ve kontroll bir gnolmas halinde bile Bat ile youn iletiim ve etkileim iinde bulunan bykehirlerde bat teknolojisi ile birlikte gelen kltrel yap, geleneksel kltrelyaplarla atacak ve baz sosyal problemler ortaya karacaktr. Ayrca, Trkkltrnn batdan farkl motiflerini ve ilevlerini kabul eden kesimlerle Batyaak kesimleri arasnda her dnemde atma varolmutur. Dzensiz kentleme ve

gn ortaya kard problemler ele alnrken bu da gz nndebulundurulmaldr.

Sosyo-kltrel problemleri dier problemlerden ayrmak da pek mmkndeil. Ancak bunlar suni olarak ayrlmaya alldnda kentlemenin, lkemizdesululuk, anomi ve yabanclama ve psikolojik bozukluklar zerinde etkili olduugrlebilir (Grmez, 1991: 75). uras bir gerektir ki sosyal, ekonomik, siyasal vekltrel problemler yakn bir etkileim iinde ortaya kmaktadr. Onun iin busosyal problemlere ksa srede etkide bulunabilecek zmler ortaya koymak


14/26

Mustafa KMEN252

olduka zordur. Ancak sistemli bir yaklamla sorunlara zm getirilebilir.

Ankara, stanbul ve zmir gibi byk kentlerimizin zel durumlar sakltutulmak zere kentlemenin sosyal maliyeti boyutunda Sivas ili de lke geneli ile

benzer zellikler tamaktadr. Bu zellikler baz konularda farkllama gsterse bile makro anlamda birbirine olduka benzer nitelikler sergilemektedir.. Sivasdzensiz kentleme ve g hareketine en fazla maruz kalan illerimizden biridir.1927 ylnda 329 bin 581 kiinin yaad Sivasta 1990 yl itibariyle 767 bin 481kii yaamaktadr. Bu nfusun 221 bin 512si il merkezinde, 160 bin 345 kiisi ilemerkezlerinde, kalan 385 bin 534 ise ky ve bucaklarda yaamaktadr. 1997saymna gre ise, ilin 697 bin 317 olan genel nfusunun 395 bin 465i kent ve ile

merkezlerinde geri kalan 302 bin 558i ise krsal alanda yaamaktadr.Cumhuriyet dneminde Sivas hep dar g veren bir il olmutur. yle ki,

yurt dnda 200 bin, stanbulda 800 bin, Ankara, Mersin, Bursa, Antalya, zmir veKayseri gibi byk kentlerde yaklak 600 bin civarnda Sivasl yaamaktadr. Buise gidilen yerlerde intibakszlk, sululuk, yabanclama ve psikolojik bozukluklargibi birok problemi beraberinde getirmektedir. Kentleme srecinde dierkentlerimiz gibi Sivas da birok sorunla karlamakta ve bir deiimiyaamaktadr. Ahmet Turan Alkan bu deiimi anlatrken;Altncehirde Sivasnartk kaybettiimiz ehresinden kk ayrntlar bulacaksnz, altml yllara kadar

bir ehir btn olarak yaayan bir kurun-i vusta skunetini muhafaza edenSivasn nasl deimekte olduunu, hatta tannamayacak kadar bakalatn

izleyeceksiniz diyor ve devam ediyor; Benim kua

m, o dayan

lmaz deimefrtnasndan nceki son skunet devrini yaayabilmi olmas bakmndan sonansl nesildir. Sosyal deimenin ve ehirlemenin giderek daha az zamanaralklarnda dev admlar att gelime srecinde, ellili yllarda doanlar,neredeyse bir vaka-i nve kadar tarihi gzlemlerde bulunabilme ansnaerimilerdir (Alkan, 1992: 10). Bu satrlar, Trkiye geneline benzer ekildeSivastaki kentleme srecinin sosyal, kltrel ve baka boyutlardaki etkilerinincesametini ahenkli birekilde anlatmaktadr. Bu deiimin beraberinde bir sosyalmaliyet getirecei konusu ise herkesin kabul olan bir konudur.

7. Sivasta Kentleme Sorunlar

7.1 Kentsel evre Sorunlar

evre sorunlar iinde nemli bir yere sahip olan hava kirlilii ile ilgiliolarak yerleim yeri ya da kentleme kaynakl kirleticilerin arlkl olduu ortadr.zellikle k aylarnda yakt kullanmna bal olarak grlen hava kirlilii insansaln tehdit etmektedir. Endstriyel kaynakl kirletici maddelerin yreseletkileri yannda hava akmlar ile tanan gaz ve paracklarn atmosfere saldklaryerlerin dnda ve uzaklarnda da olumsuz etkilerinin bulunduu bilinmektedir.

Hava kirliliinin iki ana nedeni olan yerleim yerleri ve endstri Sivasta danemli kirliliklere neden olmaktadr. Bugn hava kirlilii Sivasn ilelerinde pek


15/26


253

sorun olarak grlmemektedir. Bunun nedeni ilelerde nfusun ve sanayilemeninfazla olmamasdr. Ancak Kangal ilesinde kurulan termik santral nemli ldehava kirliliine neden olmaktadr. Ayrca drt taraf dalarla evrili olmasnakarn Divrii ilesinde DDY (Devlet Demir Yollan) tamir atlyesi, Demir elikKonsantre Tesisleri ve evsel yaktlardan kaynaklanan kirlilik, nfusun azoluundan tr byk boyutlara ulaamamaktadr.

Sivasta yln alt ay k olduu iin hava kirlilii de zellikle bu mevsimdeetkili olmaktadr. K aylarndaki kirlilik nedeni daha ok evsel yaktlar; Yazaylarndaki kirlilik nedeni ise plak dalardan tanan tozlar, imento fabrikasnntozlan, frnlardan kan duman ve partikller, trafik aralar, DDY ve

TDEMSA fabrikasnn baca gazlandr. Sivasta ylda 5.000 tonu kok olmakzere 150 bin tona yakn kmr, 11.000 ton da fueloil yaklmaktadr. Bilinliyaklmayan soba ve kalorifer kazanlarndan havaya bir k boyunca yaklak 6000ton S02 braklmaktadr. Sivas halk kaloriferlerin yaklmasnn zorunlu olduu enaz be ay sresince (15 Kasm-15 Nisan) kirli hava solumak zorunda kalmaktadr.Halk sal Lboratuar ve evre Mhendislii Fakltesi 1986 ylndan berideiik cihazlarla S02 ve duman lmleri yapmaktadr. Bu lmler kmevsiminde baz gnlerde hava kirliliinin birinci alarm dzeyini (800 mg/m3)gstermitir. Ayrca kn hava kirlilii yaz aylarna (Haziran Temmuz, Austos)gre 9 kat daha fazladr. Buna gre Sivasta hava kirliliinin %90 orannda evselyaktlardan ileri geldii sylenebilir.

Trafik aralar

ndan kaynaklanan hava kirliliine gelince; bugn Sivastrafiine kaytl 25 bin ara vardr. Bunlarn egzoz gazlaryla yaratlan kirlilikhenz tehlikeli boyutlara varmamtr. Merkez ilede mevsimlere greatmosferdeki kurun miktar lmleri yaplm buna gre 45 lmde Trkiye iinizin verilen kurun dzeyine yakn iki deer bulunmutur (ubat 1987 -1,97Mg/m3 ve Nisan 1987 -1,97 Mg/m3)(Polat, Yankolu, 1990: 52).

Sivas kenti hava kirliliinin genel durumu ve boyutlarnn ortaya karlmasiin 1988 ylndan itibaren be yllk sre ile yaplan kirlilik parametrelerinin

belirlenmesi almalarnda Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii esasalnmtr. Kkrt di oksit ve partikl madde miktarnn yllk ortalama deeri,ynetmeliin snr deeri olan l50mg/m3n zerinde ve yllara gre artarak devametmektedir. 1994 yl itibariyle k dnemi ortalamalar ynetmelikte ngrlensnr deerin (S02 iin 250 mg/ m3 - Duman iin 200mg/m3) ok zerindedir. Sivas

bu deerler ile Trkiyenin en kirli illeri iinde yer almaktadr. K gnlerinin%35inde kkrt dioksit miktar ksa vadeli snr deer olan 400 mg/ m3 am,duman miktar ise k gnlerinin %27sinde ksa vadeli snr deer olan 300mgim3 amtr. 1990 sonras en kirli yl ise 1991 k dnemi olmutur. Bu dnemin%6snda ikinci uyan kademesi almtr (Everest, 1993: 53).

Hava kirliliinin nlenmesi iin, kmr kalitesinin artrlmas, Kayseriyekadar getirilecek olan doal gazn Sivasa da getirilmesi gibi nlemler alnabilir ve


16/26

Mustafa KMEN254

bu ilimizin iyi kaliteli kmr salanmasnda ncelikli iller arasna alnmasuygulamasna gidilebilir. Ayrca youn emisyon veren binalarda filtreuygulamasna gidilmesi yararl olacaktr. Hava kirlilii lmleri genel olarakkirliliin en youn olduu yerlerde yaplmas kuralna uyulmaldr. Daha gelimilm aralar salanmaldr. Kentin batya doru yaplamas nlenmeli, douyadoru uygun parselasyonla gelimesi salanmaldr.

Kentleme nfus artna paralel bir gelime gsterir. lkemizde sv atkmaddelerin bir ehirden uzaklatrlmasnn en kolay yolu, yakndaki bir rmaa,gle kanalizasyonun balanmasdr. Bu kolay, ucuz yol doaya byk zarar verir.Evsel atk maddeler, besin maddeleri ierir ve su canllarnn yaamasnda belli

rolleri vardr. Fakat endstri tesislerinin sv atk maddeleri, yalar, arsenik, civa,krom, kurun, demir, manganez gibi metaller de iermektedir. Bu maddelerzamanla su canllarn vcudunda yer tutar. Bunlarn avlanmas ve tketilmesiylede insanlara geer. Btn bu zarar ve etkilerin lkemiz baznda birok rneivardr. Sivas ilimiz asndan duruma baktmzda ise benzer durumlar grmemizmmkndr.

Sivasta kirliliin en youn olduu akarsular Kzlrmak, Tecer Irma vealt aydr. mranlda Kzldadan doan Kzlrmak, mranlya kadar iilebilirnitelikte olmasna ramen, Zaradan sonra iilmez ve ok zel koullarda sulamasuyu olarak kullanlamaz duruma gelmitir. Sivasta Kzlrmak, TDEMSAfabrikasnn atk sulan, kanalizasyon sular ve Tecer Irmann da karmas ile

iyice kirlenmektedir. Bu kirlilik daha ok ask

daki katlarda belirginlemektedir.Tecer Irmann kirlilii, Ula ilesinin kanalizasyon sular, Budaki mevkiindestronsiyon ykama tesisleri ile olmaktadr. Kurulan Demir-elik haddehanesininatk sularnn buraya braklmas ile kirlilik oran olduka artmtr. Sivasta sukirliliinin nlenmesi iin ncelikle Kzlrmakta kimyasal kirlilie neden olanyan kollar ve kaynak sularnn slah yoluna gidilmelidir. Divrii Demir elikkonsantrasyon sulan dinlendirilip, kat maddeler ktrldkten sonra akarsuyaverilmelidir. Sivas il merkezi kanalizasyon sularnn artlarak Kzl rmaaverilmesi yararl olacaktr. Bunu gerekletirmek iin Artma Tesisi Projesininihaleye verilmi olmas sevindiricidir (Polat, Yankolu, 1990: 54-56).

Su ve toprak kirlenmesi birbiriyle yakndan ilgili iki kirlenme trdr.Topran deerini drecek her trl doal ya da antropojen olay toprakkirlenmesinin kapsamna girer. Tarmda yanl uygulamalar, erozyon, madeniletmecilii,sanayi atklarnn boaltlmas, kentsel atklarn rasgele braklmas vb.gibi olaylar toprak kirlenmesi iinde ele alnr. Bu faaliyetlerin birou aynzamanda su kirliliinin de nedenidir. Gerek toprak kullanm nedeniyle gereksekentsel atklar ve endstriyel faaliyetler nedeniyle ortaya kan toprak kirlenmesisorunlar lkemiz genelinde olduu gibi Sivas ilinde de kendini gstermektedir.Erozyon bu konuda balca sorunlardan birisi olmaya devam etmektedir.


17/26


255

7.2 Altyap Sorunlar

Kentlemenin en nemli sorunlar arasnda yer alan ulam, hzl ve salkszkentlemede zm daha zor ve iinden klmaz bir hal almaktadr. Sivasntarihi seyri ierisinde geliimini incelediimiz ulam konusunun fazlaca problemolmad ancak ehir ii ulamda baz skntlarn dnem dnem yaandgzlenmektedir. Bunu kentleme hznn dkl ile aklayabileceimiz gibiyerel ynetimlerin konu zerinde hassasiyetle durmasna da balayabiliriz. Kentinticari ve ekonomik yapsnn gelimesiyle birlikte nfusun kyden kente ak,kalabalklamas, ehir ii ulam da zorlamtr (Yldrm, 1993: 66).

Anadoluda ticaret yollarnn kesime noktasnda bulunan Sivas, CumhuriyetDneminde ulam sorununu zmeye alm ve baz faaliyetlere girilmitir. ValiHilmi Bey 1925-1928 yllar arasnda bir yol bayram balatarak bu konuda birhareketlenme salamtr. 1935 ylnda komu iller snrna kadar giden ve ileyenose yollarn 380 kilometresi iyi, 460 kilometresi onarlmaya muhta ve 150kilometresi tesviyeli olmak zere 900 kilometre idi. 526 beton ve aatan yaplmkpr ve menfez vard (Basel, 1985: 55).

evre illerle balantsn karayolu ile glendirme abas iinde olan Sivas,ana merkez ve uzak limanlara balanmadan da alamayacak ve o eski ticarimerkez olma zelliini yakalayamayacakt. Bu nedenle her dnemde demiryolu

projelerinin gereklilii gndeme getirilmitir. Sivasta, Cumhuriyetin ilanna koutolarak ticaret ve sanayi canlanm ve bunu da byk oranda 1930 ylnda

demiryolunun gelmesi ve 1939 ylnda cer atlyesinin kurulmas salamtrdenebilir. Demiryolu ve karayolunun glendirilmesinden sonra hava tamaclda bu ilimizde ulam an geniletmitir. lk seferlerin 1966 ylnda baladSivas hava ulam bugn olduka gelimi ve her tr uan ini ve kalknamsait bir havaalanna kavumutur. Sivasta otobsle ehir ii ulam ilk defa1945 ylnda iki otobsle balamtr (Sivas Valilii, 1973: 81). Yetersiz kaldiin ise 1946 ve 1949 yllarnda ikier otobs daha hizmete sokulmutur.

Son yllarda Belediye yol ve kaldrm almalarna hz vermitir. rnein1989 ylnda 58,700 m2 olan sathi asfalt miktar 1993 ylna gelindiinde 437.000m2ye kmtr. Yine 1989 ylndan 1993e kadar, beton asfalt miktar 182.000den410.600 m2ye kmtr (Sivas Belediyesi, 1993: 17).

Btn bu almalar nemli olmakla birlikte yeterli saylmamaldr. Sivas,gelimi bir ulam a ile daha etkin bir ticari ve ekonomik merkez halinegetirilmelidir. Ancak bu konu sosyal, ekonomik ve baka ynleriyle bir btnolduu iin ksa srede tam bir zme gidilmesi olduka zor grnmektedir.

Sivasta aydnlatma almalar ilk defa Vali Muammer Bey zamannda 1917ylnda balamtr. Birinci Dnya Sava bu almalar aksatm ancak savasonras tekrar balanabilmi ve ncelikle ehrin yollar ve meydanlar aydnlatlmdaha sonra halkn umumi olarak faydaland, lokanta, sinema, kahvehane gibi


18/26

Mustafa KMEN256

yerler aydnlatlmtr. 1932de belediye ve zel idare ortakl ile belediye bakanHikmet Ikn bakanlnda Elektrik Birlii kurulmutur (Kzlrmak Gazetesi,1932). Daha sonra ise Tavra deresinde 1934 ylnda elektrik santrali kurularakiletilmeye balamtr. Biri yedek olmak zere 400 beygir gcnde 600kw saatlikenerji salayan iki makine vardr. Bu elektrik ehre 4 transformatrdendatlmaktayd. ehir elektrik ebekesi her geen gn geniletilmi ve elektriiolmayan mahalleler programa alnarak aydnlatlmaya allmtr. 1937de caddeve sokaklar 60-100 mum kuvvetinde 557 lamba ile aydnlatlrken, ebekeninuzunluu 25 kilometreyi ve abonmanlarn says 1 400 bulmutur. 1949 yl Ekimay itibari ile de abonman says 3872ye kmtr. Cer atlyesinin kurulmas ile

birlikte burann termik santrali, ilde ehrin ihtiyacna cevap vermekte yetersiz kalanmevcut santrallerle birlikte ehre elektrik salamtr. 1954 ylnda Szr ElektrikSantrali kurulmutur. Bunu 1974 ylnda kurulan Kangal Termik Santrali takip etmive ardndan da Klkaya, amlgz ve Glova Baraj hidroelektrik santrallerikurularakehrin elektrik ihtiyac karlanmaya allmtr (Alacahan, 1994: 92).

Sivasta su ebekesi ile ilgili asl ciddi almalar 1943 sonras balam ve belediyece su ebekesi bir mteahhide ihale edilmitir. Sivas ehir ime suyukaynandaki son kapsaml alma 1964 ylnda yaplmt. 1964 yl ve onu takipeden 10-15 yl iinde, bu alma sonucundaki genel durum ehre yeterlidurumdayd. Ancak 1975 ylndan itibaren ksmi olarak su problemi grlmeye

baland ve 1992 ylnda younlama eilimi gsterdi. ehir nfusuyla birliktekonut saysnn yllar itibariyle artmasna karlk su miktar ayn kalm, ok katl

binalarn da artmasyla doal cazibe yoluyla ehre verilen suyun tazyiki dmtr.Ortaya kan su problemine, kaynak gelitirme abalan, yeni depolama

yaplmas, ebeke yenileme almalar ve abonelerin bilgilendirilmesi gibiyntemlerle zm bulunmaya allmaktadr. Yaplan almalar sonucunda 750litre/sn su elde edilmeye balanmtr. Bunun sonucunda 1991 yl Aralk ayitibariyle gnde 55 bin ton su verilirken, 1993 yl Aralk ay itibariyle 95 bin tonsu verilmeye balanmtr. 1995 Ocak ay itibariyle ehre verilebilen toplam sukapasitesi ise gnde 125 bin tondur. 1989 ylnda 13804 mt olan ime suyu altyapinaatna, 1990 ylnda 18.491 m, 1991 ylnda 35.970 m, 1992 ylnda 20.000 m ve1993 ylnda 88.728 m eklenerek 1994 yl banda toplam 171.993 metreyeulamtr. Abone says, 1964 ylnda 7500 iken 1981de 32.000, 1989da 47.342

olmu ve 1994 banda 60.000 adete ulamtr. Buna bal olarak gnlk sutketimi de 1981de 56.000 ton, 1992de 88.000 ton ve 1994 banda 115.000 tonolarak gereklemitir (Sivas Belediyesi, 1993: 21). Bu almalar balamnda1995-1999 yllar arasnda su problemi yaamayan Sivas 2000 ylndan itibarentekrar su yetersizlii problemi ile kar karya kalmtr.

1939 ylnda 15 kmlik bir kanalizasyona sahip olan Sivasta asl salkliyiletirmeler 1940lardan sonra balamtr. Bu yllarda mevcut yapiyiletirilmise de ehrin kanalizasyon olmayan bir ok blgesi mevcuttu. 1985-


19/26


257

1993 dneminde ehir altyap inaat %90 orannda tamamlanm bulunmaktadr.ehrin atksu dearjn salayacak olan ana kollektre baz ilaveler yaplaraktamamlanma aamasna gelinmitir. Mevcut kanalizasyon ebekesine, 1989 ylnda47.625 mt, 1990 ylnda 60.692 mt, 1991 ylnda 50.675 mt, 1992 ylnda 56.520mt ve 1993 ylnda 34.034 mt ilave edilerek toplam 248.646 mtye ulamtr(Sivas Belediyesi, 1993: 7). Bugn Sivasta nemli bir kanalizasyon problemi

bulunmamaktadr.

Sivas, yeil alan ve ormann az olduu illerimizden biridir. l yzeyininyaklak %1,6lk ksm ormanlktr ve bu 3300100 hektara karlk gelmektedir.ehrin iindeki toplam yeil alan miktar, Paa Fabrikas, Scak ermik ve Souk

ermik hari olmak zere 373.000 m2

dir. Kii bana 1,6 m2

lik bir yeil alandmektedir (Polat, Yankolu, 1990: 52). Bu konuda uluslararas standart ise 5,5m2dir. Sivastaki bu yeil alan azlndan Ahmet Turan Alkan u ekildeyaknyor: Ta uzaklardan yeil bir ravza grnmyle yrek ferahlatan iyimseryeillikler, ehrin derununa doru nfuz ettike hzn verici bir kavak fukaralnainklp eder. ocukluk gnlerimizin getii zamanlarda bu ehir kayak ve st

biteviyeliine mahkum olmam, gerekten yeil bir beldeydi. Apartman cinnetineteslim olmadmz o gzel gnlerde, ehrin en meskun mahallelerinde bile gnlferahlatan baheler bulmak mmknd. Bahe namna, iki apartman arasnaskm -be metrelik kararm beton deme zerinde gya oynadklarnzanneden bugnk ocuklara duyduum merhamet gerekten byktr (Alkan,1992: 88). Yeil alan konusunda baz almalar devam etmektedir. Orman letme

Mdrlnce Ankara yolu civarnda balatlan ve Taldere Boaz sonuna kadarulaacak olan 2 bin hektarlk Sivas Yeil Kuak Aalandrma Blgesi havakirlilii sorununun zmnde yararl olacaktr.

1989 ylndan itibaren ehrin gzelletirilmesi ynndeki almalar birsistematie oturtularak byk kitlesel parklar yerine semt parklarna nemverilmitir. Bu balamda park, bahe, yeil alan, aalandrma hizmetleri ehringeneline yaylmaya allmtr. Okul ve cami evre dzenlemeleri uygulamas ileyeni yeil alanlar kazanlmtr. 1988-1993 yllar arasnda 88.000 adet aadikilirken, 11.250m2 yeniden dzenleme ve onarm almas, 78.000m2 park veocuk oyun alanlar, 22.100m2 yeil alan ve evre dzenlemesi, 6.100m2 okul evre,8.910m2 cami evre dzenleme ve 3 2.600m2 orta refj almas faaliyetleri

gerekletirilmitir (Sivas Belediyesi, 1994: 21).Ayrca daha yaanlr bir Sivas iin gerekli almalara kaynaklk etmek

zere Sivasta Yeil Rekreasyon ve Salk Turizmi adl bir alma hazrlanmtr.Workshop niteliindeki bu almada yeilin enine boyuna incelenmesi, jeotermalkaynaklardan yararlanma imkanlarnn aratrlmas, rekreasyon alanlarnnartrlmas n plana karlmtr. Sivasn sahip olduu hem kaplca hem de piknikve turizm nitelii tayan scak ve souk ermikler ehir iin byk nemtamaktadr. yi bir organize ile bu ermiklerehrin merkezi sistemle stlmasnda


20/26

Mustafa KMEN258

kullanlabilecek niteliktedir. Yaplan almalar gstermektedir ki Sivasta ehiriinde ve evresinde yaplacak aalandrma almalar hava kirlilii ve grlty%50 azaltabilecek, k souunu da 5-6 derece aa ekebilecektir (SivasBelediyesi, 1992: 18). Scak ermikin jeotermal enerji retiminde kullanlmasevre kirliliini de nemli lde azaltabilecektir. 50-55 derece scakla sahip bukaynak, hem evre dostu olup hem de byk bir enerji kaynadr. Sivasa 30 kmuzaklktaki Scak ermik gittike bir yerleim alan, dinlenme merkezi olmakta vegelecekte Sivasn banliys olmaya aday grnmektedir.

7.3 Barnma Sorunlar

7.3.1 mar ve Arsa Sorunu

Osmanl Tahrir Defterine gre 16. yzylda Sivasta 3533 ev bulunmaktadr.Bu kaytlara gre ehir 44 mahalleye ayrlmaktadr. II. Mahmut dneminde deehirde, 59 mahalle bulunmaktayd (Yldrm, 1993: 30). ehirde 1871de 6296hane, 1898de 7675 hane bulunmaktayd. Yine 1898 yl itibariyle 1465 dkkan, 13hamam ve 12 han mevcuttur (Yurt Ansiklopedisi, 1983: 6881).

Cumhuriyetin kuruluuna kadar nemli bir gelime gsteremeyen ve kk bir Anadolu ehri olarak kalan Sivas 1930lu yllarda gelimeye balamtr.1930da Belediye Bakan olan Hikmet Ik ehre elektrii getirmi ve bu daSivasn kentlemesini nemli lde etkilemitir. nemli gelimeler olarak kabuledilebilecekehir haritas uygulamas, yeni yollar ve lamlarn yaplmas ve nnCaddesinin almas gibi faaliyetler Sivas ehircilik asndan ileri gtrmtr.Bu yllarda Sivasta hektar bana 156 kii dmekteydi. ehir merkezine ait imar

plan ilk defa 1932 ylnda yaptrl p uygulamaya balanmtr (l Yll, 1967:284). ehir iin 1934 ylnda 1/2000, 1/1000 ve 1/500 oranlarnda olmak zere

plan hazrlanmtr (Sivas Gazetesi, 1934).

1934 ylnda hazrlanan bu planlara paralel olarak 1937 ylnda bir marPlan Raporu kaleme alnm ve baz hedefler tayin edilmitir. ehrin haritasnnyaptrlmas, zel dare ile ortak hareket edilerekehrin elektrikle aydnlatlmas,asri ve fenni bir mezbaha ina ettirilmesi, 710 metre parke, 4200 metre ose ve 10km.si de Arnavut kaldrm olmak zere sokaklarn yaplmas veya yenidenalmas bu hedefler arasnda bulunmaktayd (mar Plan Raporu, 1937: 25). kincidnya Sava yllarnda yavalayan kentleme hareketi, 1950 sonras ivme

kazanm ve etkilerini gstermeye balamtr. Sivas ehri 1967li yllarda herynyle imar plan dna tam durumdayd. Bu ylda mahalle adedi 232 idi ve enaz nfuslu mahalle Klavuz, en ok nfuslu mahalle ise Altntabak mahallesi olarakgrnyordu. Bu yllarda Altntabak mahallesinde arsa fiyatlar ucuz olduu gibikonutlar yerleenin arzusuna gre yapldndan maliyeti dk olmakta idi.Gecekondu semti olarak hzla artmtr. Tm Anadolu ehirlerinde olduu gibiSivas da teknik imkanszlklar yznden planl ehirciliin gereklerini yerinegetirememitir. mar plannn yapld 193Olu yllara kadar yaplan almalar bir


21/26


259

plan ve gr erevesinde yaplmad iin boa gitmitir (Kzlrmak Gazetesi,1956). Yine 1967 ylnda mar Plan dndaki en byk gelime bat ve gneybatynndedir. Altntabak Mahallesi tamamen, Aydoan, Yenimahalle, iekli veMehmet Paa mahalleleri de ksmen imar plan dndadr. Bu gelimeler imar

planna uyulmadndan, genellikle arazi sahiplerinin kendi ifrazl arsalar zerindegecekondu eklinde ruhsatsz bina ina etmeleriyle olmutur (ller Bankas, 1967:42).

Nfus art ve kentleme sreci Sivasn strktr zerine tesir ederek, kentii arazi kullanmnn deimesine neden olmaktadr. Meydana gelen bu yapsaldeiim, merkezden balayarak evre iskan alanlarna doru gelimektedir. Buna

paralel olarak arazi fiyatlarnda da dalgalanmalar grlmektedir. Kent iinde arazifiyatlarnn en yksek olduu blge merkez ve merkezin hemen dousunda,Atatrk Caddesinin zerinde 400 metre uzunluundaki eridin iki yandr.

Sivasta arsa fiyatlarnn bu ekilde artmasnda yerel ynetimlerin elindegeni alanlarn olmamas, mahallelerin merkezden bamsz sosyal yaplanmayasahip bulunmamas gibi etkenler rol oynamaktadr. Ayrca herhangi bir blgeninsahip olduu sosyal seviye de arsa fiyatlarn dolayl olarak etkilemektedir.stasyon Caddesi buna gzel bir rnektir. Bu mekann dousunda iyi gelirli memurve subaylar batsnda ise dar gelirli memurlar ve iiler oturmaktadr. Bu sosyaldurum fiyatlara dolayl olarak yansmaktadr (ller Bankas, 1967: 184).

Sivasta imar ve arsa konusunda bugn benzeri etkiler grlmeye paralel

olarak baz deiiklikler grlebilmektedir. rnein, ehrin yerleim yn batyave Yeniehir ynne doru kaymtr ve bu da arsa fiyatlarn nemli ldeetkilemektedir. niversitenin bu konudaki etkisi de byk olmutur. Gerekniversitenin bulunduu blgede gerekse ehir genelinde arsa ve konut fiyatlar ilekiralar olduka ykselmitir.

7.3.2 Konut ve Gecekondu Sorunu

Sivasta kyden kente gn olduka artmas zellikle kenar mahallelerdegecekondu tarznda tek katl konutlar yaygnlatrmtr. Bunun nlenmesineynelik olarak ihdas edilen gecekondu nleme blgeleri ise imarl bir yaplamay

balatm bulunmaktadr. 1975 ylnda ildeki toplam bina says 26.146 iken, 1984de 36.846, 1989 da ise 51.528 olmu, 1993 ylnda yaplan numarataj almas

neticesi bu say 52.451 olarak tespit edilmitir.

1969-1970 yllarnda oluturulan Aydoan 1 nolu Gecekondu nlemeBlgesinde 270 adet 2 katl msait arsa tahsis edilirken bu sayya 1973te 398

parsel. daha ilave edilmitir (Alacahan, 1994: 85). Sivasta 1989 ylndan itibarenplansz ve salksz kentlemenin nne gemek zere imar almalarna hzverildi. zellikle, plansz olarak yaplamas youn olan ve ehre g eden ailelerindzensiz olarak gecekondulamay younlatrdklar mahallelerde 18. maddeuygulamalar balatld. 3194 sayl mar Yasasnn 18. maddesi imar planlarnn


22/26

Mustafa KMEN260

uygulanmas amacyla hamur kuraln ngrmektedir Dzenleyici birletirimkural, imar snrlar iindeki tanmaz mallar iin kullanlabilen bir yetkidir (Kele,1993: 198). 18. madde uygulamasnn, ehirde dzenli yaplamann salanmas,teknik ve sosyal altyapnn salkl gelimesi, imar planlarna uygun ekilderuhsatl ve ok katl inaat yapmna hazr parseller oluturulabilmesi, imar

planndaki yollarn, parklarn,cami, karakol, otopark, salk oca ve okullarnahs mlkiyetinden kmasyla bu alanlarn halkn kullanmna almas gibiyararlar vardr. Ayrca 18. madde uygulamas sonucu hisseli kadastro parselleri,mstakil imar parseli haline geleceinden artk kaak inaat yapmnn ortadankalkmas sz konusudur.

DPTnin nfusu 20.000 ve zeri belediyelerle ilgili aratrmasna gre, Sivasilinin 1993 yl konut stoku 47.858 olarak belirlenmi ve bu ihtiyacn 1994te 1132adet artt, 1995de ise 1161 adet artaca tahmin edilmitir. Yaplan projeksiyonalmalar sonucunda 1995-2000 yllar arasnda Sivastaki konut ihtiyacnn 8559adet artaca da tahmin edilmitir. Btn bu bilgiler Sivas ili merkezi iinngrlm olup ileler ve kyler ayr tutulmutur (DPT, 1994: 17).

Sivasta salksz yaplamann nne gemek ve sosyal bir yara olangecekondulamay nlemek iin adet Gecekondu nleme Blgesioluturulmutur. mar planlar yaplan bu blgelerde ucuz arsa verilip, plan ve

projeleri ile altyaplar belediyece yaplarak dar gelirli vatandalarmzn konutyapmalarna imkan salanmtr. Bunlardan Yenidoan Mahallesinde 300

dnmlk bir arazi Gecekondu nleme Blgesine dntrld. Arsa sahipleri ileanlalarak parselasyonu tamamlanan bu blgede imar parselleri oluturularak arsa bedelleri taksitlendirilme suretiyle dar gelirli ve konutu olmayan vatandalaratahsis edildi. Klavuz Mahallesinde oluturulan Gecekondu nleme Blgesi iseyaklak 670.000m2 alan kapsamakta ve 880 parsel bulunmaktadr. Bu blgede 5

parsel bo braklm olup, 6 ada ise Toplu Konut Kooperatifi iin ayrld.Yenidoan ve Klavuz Mahallesinde oluturulan gecekondu nleme blgelerininolumlu karlanmas ve vatandalarn istei zerine Alibaba Mahallesinde degecekondu nleme blgesi oluturulmas karara baland. mar Plan, BelediyeMeclisi onayndan geen Alibaba Gecekondu nleme Blgesinde parselasyon

planlar tamamlanmak zeredir (Sivas Belediyesi, 1994: 14).


23/26


261

Sonu ve Deerlendirme

Hzl bir yapsal deime sreci iinde bulunan Trkiyede, deiimin en belirgin gstergelerinden biri giderek younlaan kentleme olgusudur. lkemiz,Cumhuriyetin kuruluundan sonra sanayilemeye balam ve kentleme hz da1950lerden sonra ykselmitir. Geri, 1950li yllara kadar kent saylabilecek pekok yerleme mevcuttur, ama kentleme hz bu yllardan sonra byk boyutlaraulamtr.

lkemizde sanayileme srecinde, tarmda makinelemenin artk igcortaya karmas, ulam ve haberleme imkanlar ile kentlerde i imkanlarnnartmas, nfus art kente g hzlandrrken kentler bu g kaldrabilecek veg edenlerin ihtiyacna cevap verebilecek nitelikte gelimemitir. Kentlemehznn yksek olmas yannda, gn byk birka merkeze ve blgeye ynelmesi,kentleme hznn sanayileme hzndan yksek olmas gibi faktrler salkl ve

planl bir kentlemeyi engellemitir.

Trkiye kentlemesi birok gelimekte olan lkede olduu zere, sorunlu birkentlemedir. Ar, arpk, salksz gibi sfatlarla nitelendirilen bu kentleme

biimi, evre sorunlarndan altyap sorunlarna, toplumsal ve ekonomiksorunlardan kltrel sorunlara kadar birok nemli sorunun nedeni olarak bualanlara girdi salamaktadr.

Bu zellik ve nitelikleri ile Trkiyede kentleme ayn zamanda kentlerin tektek ya da blgesel anlamda kentsel gelime dinamikleri ile yakndan ilgilidir.Sivasn kentsel gelimesini de bu anlamda Trkiyede yaanan genel kentlemenitelikleri ve sorunlarndan ayrmak olduka zordur. Sivas, Anadolunun nemli bircorafi konumunda bulunup sektrel olarak her trl geliime elverilidir. Ancak,yeterli insan gcne sahip olmasna ramen sanayisinin gelimemesi nedeniyle hergeen gn byyen bir g sorunu ile kar karya bulunmaktadr.

lin siyasi ve ekonomik adan en zayf olduu dnem 1925-1930 yllararasndaki dnemdir. 1930 ylnda demiryolunun yaplmas ile il, gerek nfusgerekse alan olarak gelimeye balamtr. 1935-1965 yllar aras kent nfusu33.000den %222lik bir artla 109.000e kmtr. Sivas kent nfus art ileTrkiye kentsel nfusunun art karlatrldnda 1935den 1965e kadar Sivaskent nfusunun ortalama olarak yllk art hz 7.4 olarak gerekleirken

Trkiyede ayn oran 5.1olarak gereklemitir. Bu da Sivasn demografik adanTrkiyenin en hzl kentleen yerleim yerlerinden biri olduunu gstermektedir.Art hzl olmasna ramen miktar olarak bymenin fazla olduu sylenemez.rnein 1935-1965 dneminde ancak 75.000 kiilik bir art olmutur.

kinci Dnya Sava yllarndaki olduka dk kentleme hz ilerikiyllarda artm ve 1955-1960 yllan arasnda %5.8 oranna ulamtr. 1973teCumhuriyet niversitesinin almas karar ve 1976 ylnda 4. Demir-elik


24/26

Mustafa KMEN262

Sanayisinin kurulmas Sivasta kentleme hzn artrmtr. 1985-1990 arasndaSivas ili merkez nfusu, toplam nfus iinde %2.34lk bir azalma gstermitir.

Bugn Sivas ili topraklarnn %41. 8i tarm arazisi, %43 .4 ayr ve mera,%11 .5i orman ve fundalk, %6s meskun alan ve %2.8i kayalk ve sathldr.Toplam tarm arazisinin %34 sulanabilmektedir. Gnmz Sivas sanayisindezel sektre nazaran kamu iletmeleri daha arlkldr. 1985 ylndan itibaren zelsektrde bir canlanma balam, fakat ilerleyen yllarda duraklama yaanm, hattagerileme grlmtr. lde faal nfusun %67.2si tarm, %4.6s ise sanayisektrnde almaktadr. Sivasn kentlemesinin sanaiye dayal olduusylenemez. Daha ok demorafik bir kentleme nitelii gze arpmaktadr. Kent

olarak il nfusunun artmas sanainin bu nfusu ekmesi sonucu olmam, aksinetarmda teknolojinin kullanmaya balanmas ve toprak blnmesi sonucu retiminazalmas ve krsal kesimde isizlik ortaya karm ve hayvanclkta sahip olunan

potansiyelin de deerlendirilememesi sonucu krsal nfus merkeze kaym, bunfus ildeki az da olsa mevcut kamu ve zel sektr sanayi alan nda istihdamedilememi aksine zellikle hizmetler kesiminde istihdam edilmesi yolunagidilmi, ancak bu kesimin de istihdam kapasitesi yeterli olmad iin neticede~Sivastan byk oranda sanayinin gelitii byk kentlere ve yurtdna g

balamtr. Sivasta bu nedenlerden dolay halen devam eden byk bir g sorunuvardr. yle ki, bugn stanbulda bir milyon, Ankara, Mersin, Bursa, Antalya,zmir ve Kayseri gibi byk kentlerde yaklak alt yz bin ve yurtdnda be yz

bin civarnda Sivasl yaamaktadr. Bu durum, gerek Sivasta gerekse g edilen

mekanlarda sosyal, ekonomik ve kltrel olmak zere pek ok sorunun ortayakmasna neden olarak lkemiz kentlemesine olumsuz etkide bulunmaktadr.

Sivasta kentsel gelime balamnda ortaya kan sorunlara bakacak olursakbirtakm evre sorunlarnn var olduunu grrz zellikle k aylarndaki havakirlilii, atk su sorunu ile yeil alan sorunu bunlardan balcalardr. Bununyannda altyap sorunlar ise pek fazla deildir. Barnma sorunlar kendinihissettirse de nemli bir gecekondu sorununun olduu sylenemez. Daha ok nfusve istihdam sorunlar n plana kmakta ve bunlara bal sorunlar gndemegelmektedir. Kentleme olgusu iin madalyonun dier yz ya da elmann dieryars niteliindeki kentlileme asndan Sivas iline baktmzda ak ve neteyler sylemek biraz zor grnmektedir. lkemiz genelindeki elikili ve aprak

sonular Sivas iin de geerlidir. Gecekondu sorunun bulunmad Sivas ehri iinkltr, intibak, sosyalleme gibi bir takm kentlileme sorunlarnn bulunmadnsylemek gtr. Bu, lkemiz kentlemesinin sorunlu yn ve sorunlu niteliiyleolduu kadar, Sivasa zg artlarla da ilgilidir denilebilir.

Sonu olarak diyebiliriz ki, Sivasta kentsel gelime hem Trkiyekentlemesinin zelliklerinden kaynaklanan hem de kendine zg koullarnyaratt baz sorunlara sahiptir. Baz evre sorunlar ile nfus ve istihdam sorunlaryine Trkiye kentlemesinde olduu gibi bu Sivasn kentsel gelime srecinde de


25/26


263

kendini hissettirmektedir. zellikle hava kirlilii ile g sorunu bu ilimizin kentselgelimesi ile zdelemi bulunmaktadr. Btn bu sorunlarn zm, yinelkemiz kentlemesine paralel ekilde etkili, uyumlu, btncl kararlar veuygulamalarla olabilecektir. Bu konuda zellikle yerel ynetimler ile merkeziynetim arasnda birbirini tamamlayc ve destekleyici almalara gereksinimvardr. uras da bir gerek ki, Sivasn kentlemesini ve sorunlarn lkemizinekonomik, toplumsal ve siyasal yaplanmasndan ve imkanlarndan soyutlamamzmmkn gzkmemektedir.

Kaynaka

ALACAHAN, Osman (1994), Sanayileme Srecinde Sivasn Kentlemesi, C.. SBE,

Yaynlanmam Yk. Lis. Tezi, Sivas.

ALKAN, Ahmet Turan (1992), Altncehir, tken Yayn, stanbul.

ALKAN, Ahmet Turan (1991),Birinci Dnya Harbinde Sivasl Bir Zabitin Hatradefterinden, Revak Dergisi, Sivas Vakflar Blge Mdrl Yayn, Sivas.

ASLANOLU, brahim (1964), Her Ynden Sivas, Kamil Kitapevi, Sivas.

BASEL, Fahrettin (1985), Sivas Blteni, Kamil Matbaas, Sivas.

BAYRAKTUTAN, Yusuf (1999),Sivasn Tarmsal Yaps,(Sivas Ekonomisi, Editr:A.Esen), Sivas Belediyesi Yayn, Sivas.

ETNTA, Hakan (1999),Sivasta Sanayi Sektr ve Sanayi Kurulular, ,(SivasEkonomisi, Editr: A.Esen), Sivas Belediyesi Yayn, Sivas.

DARKOT, Besim (1960),slam Ansiklopedisi, Sivas Maddesi, C. X, stanbul.

D.P.T (1993), Beinci Be Yllk Kalknma Plan (1984-1989), kinci Be YllkKalknma Plan (1968-1973), ller tibariyle eitli Gstergeler, Ankara.

D.P.T (1985), Belediyelerin Yeniden Yaplanmalar le lgili zm nerileri, DPTYayn, Ankara.

D.P.T (1992), Kalknmada ncelikli Yreler Raporu, DPT Yayn, Ankara.

D.P.T (1994), Nfusu 20.000 ve zeri Belediyelerin Konut Stoku htiyac Tahminleri,DPT Yayn, Ankara.

ERDAHA, Kamil (1975), Milli Mcadelede Vilayetler ve Valiler,stanbul.

EVEREST, Nimet (1993), Sivas Kentinde Hava Kirliliinin ncelenmesi, C.. FenBilimleri Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Sivas.

GRMEZ, Kemal (1991), ehir ve nsan, Milli Eitim Bakanl Yayn, stanbul.

LLER BANKASI (1967), Sivas Analitik Etdler, Sivas.

KARAL, E, Ziya(1943), Osmanlmparatorluunda lk Nfus Saym-1831, Ankara.

Matbaas, Ankara, 1961


26/26

Mustafa KMEN264

KELE, Ruen (1993), Kentleme Politikas, mge Yaynevi, Ankara.

KIZILIRMAK Gazetesi, 22 Nisan 1928, 27 Aralk 1932

SEZAL, hsan (1992), ehirleme, Aa Yaynlan, stanbul.

SVAS BELEDYES (1994), 1993 Yl alma Raporu ve Eki,1994 Yl almaRaporu, Sivas.

SVAS BELEDYES (1992), Sivasta Yeil Rekrasyon ve Salk Turizmi, Sivas.

SVAS VALLG (1967), mar Plan Raporu, Sivas.

SVAS VALL (1973), l Yll, Sivas.

SVAS VALL (1321), Vilayet Salnamesi, Sivas.SVAS TCARET VE SANAY ODASI (1985), Sivas Ekonomik Raporu, Sivas.

SVAS Gazetesi, 19 temmuz 1934

ZER, Ahmet (1994), Kent Yazlar, Kar Yaynlar, Ankara.

TOLAN, Barlas (1977), Bykkent Sorunlarna Toplu Bak, AITA Yayn, Ankara.

TOPARLI, Recep (1992), Sivas ehri, Erzurum.

YASAK, brahim (1994), Sivas li, Seyran Yaynlan, Sivas.

YAVUZ, FEHM (1962), ehircilik, SBF Yayn, Ankara.

YILDIRIM, Hseyin (1993), Cumhuriyet Dneminde Sivas ehri; 1923-1950, D.E..,

Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi, zmir.

Yurt Ansiklopedisi (1983), Cilt:10, stanbul.

sİvas’ta kentsel gelİŞme

Documents