sİvas alİ baba zavİyesİ vakfi belgelerİ

8/4/2019 SVAS AL BABA ZAVYES VAKFI BELGELER

1/35

ZET

Ali Baba Zaviyesi 16.yzylda Sivasta kurulmutur. Devrin hkmdarlar ve hayrsever-leri tarafndan balanan arazi ve dier gelir kaynaklar, zaviye Vakfnn olumasn sa-lamtr. Vakf evladiyelik vakf statsnde olup, mtevellilik ve zaviyedrlk gibi ynetim

ileri Osmanl Devletinin sonuna kadar Ali Babann evladndan evladna devredilmitir. Budevir srecinde, devlet ile vakf arasnda cereyan eden yazmalar sonucu oluan belgele-rin bir ksm, aile fertleri tarafndan muhafaza edilerek gnmze kadar gelmeleri salan-mtr. Bu belgeler, gerek zaviyenin sosyal, ekonomik ve kltrel tarihini ve gerekse vakarbalamnda devlet-tekke ilikisini aydnlatmada byk nem tamaktadr. Bu neme bi-naen, zaviyeye ait belgelerin yaynlanmas almann balca amacn oluturmaktadr. Buerevede gnmzde yaayan aile fertlerinden temin edilen Osmanl Trkesiyle kalemealnm belgeler, ncelikle gnmz harerine aktarlmtr. Daha sonra da genel ve zeldeerlendirmeleri yaplmtr. Neticede eldeki kaytlar nda bu sosyal ve din messesetanmlanmaya allmtr.

Anahtar Kelimeler: Osmanl Devleti, Sivas, Ali Baba Zaviyesi, Vakf, Belgeler

ABSTRACT

Zaviye of Ali Baba was founded in the 16th century in Sivas. The land and othersources of income donated by the emperor and philanthropists of the age allowed theconstitution of the foundation of the zaviye. The foundation is in the status of an heirloomand until the end of the Ottoman Empire, administrative and maintenance affairs (respon-sibilities) were transferred from the descendents to descendents of Ali Baba. During thistransference process, some of the documents occurred as a result of the corresponden-ces between the foundation and the government (state) were saved by the members ofthe family and could reach the present day. These documents have great importance in

revealing both the social, economic and cultural history of the zaviye and the state-tekkerelationships in terms of the foundations. With regard to this importance, the publicationof the documents belonging to the zaviye is the purpose of this study. In this context, thedocuments written in the Ottoman Language obtained from the family members wereprimarily translated (transcribed) into modern Turkish (current alphabet). Later, their globaland specic interpretations were made. Finally, under the light of these documents, thisreligious and social institution was tried to be dened.

Key Words: Ottoman State, Sivas, Ali Baba Zaviye, Foundation, Documents

SVAS ALBABA ZAVYES VAKFI BELGELER

DOCUMENTS OF SVAS ZAVYE OF AL BABA

Ali Sinan BLGL1

1 Do.Dr.Atatrk niversitesi, Kzm Karabekir Eitim Fakltesi, Sosyal Bilgiler Eitimi

Blm e-mail: [email protected]


2/35

SivasAliBabaZaviyesiVakfB

elgeleri

GR

Gnmzde aile mevcudiyeti ile oca devam eden ve zaviye klliyesininbaz mtemilat ksmen ayakta bulunan zaviyenin kurucusu Ali Baba, muhte-melen 15. asr sonlarnda ya da 16. asr balarnda dnyaya gelmi, 1574 yln-da Sivasta vefat etmitir. Sivas ehir merkezinde, adn tayan zaviyesini 16.yzyln ilk yars ortalarnda, Sultan Sleyman I (1520-1566) devrinde temlikedilen arazi zerine, evladiyelik vakf olarak tesis etmitir (Sava, 1992: 43).

Ali Babann tarih ahsiyeti hakknda bilgi bulunmamakla birlikte, Horasanerenlerinden bir Trkmen babas (dervii) olduu tahmin edilmektedir2. AliBabann vefatn mteakip derghn eyhliine olu Ahi Mehmed (D.1562)

gemitir. Ahi Mehmedden sonra zaviye eyhliine gelen Kk Ali Baba1639dan birka sene sonra vefat etmitir. Onun eyhlii zamannda zavi-ye Byk Ali Babave Kk Ali Baba (Veled-i dier Ali Baba ) Zaviyesiolmak zere iki farkl isimle anlr olmutur. Kk Ali Babadan sonra oluAhi Mehmed eyh ve mtevellilik makamna gemitir. Ondan sonra 1653tekzlar Fatma ve mmihani, zaviyede zaviyedrlk ve mtevellilik yapmlardr.Osmanl Devletinin sona eriine kadar Kk Ali Babann bu iki kzndan ge-len kiiler dergh ynetmi, zaviyedrlk ve tevliyet makamlar onlarn elindebulunmutur (Sava, 1992: 53). Gnmzde de derghn ynetim ve bakm

ileri bu soydan gelen kiiler tarafndan yaplmaktadr.almann Amac ve nemi

Sivas ehir merkezinde bulunduu mahalleye adn veren Ali Baba Zaviye-si gibi din ve sosyal kurumlar, Trk itima hayatn derinden etkilemilerdir.Bu messeselerin tarih hakikatlerle ortaya konulmas, Osmanl dnemi vegnmz itima hayatnn anlalmas ve tarih yanlglarn ortadan kaldrlma-sn salayacaktr. Anadolu ve Balkanlardaki karakteristik zaviyelere nazaranbaz farkllklar ieren Ali Baba Zaviyesi, mhim bir rnei tekil etmektedir.Bu zaviye, tasavvuf deyimiyle, batn ve zahir hizmetlerini birlikte sunan birderghtr. Bir taraftan mntesiplerine batndan tasavvuf hayat ve ahlk ya-atrken, bir taraftan da zahir ehlini misar etmekte, yedirip iirmekte, sb-yan mektebiyle de ehrin ocuklarn eitmektedir. Hatta kurulmasna sebepolduu mahalle ile Sivas ehrinin zyonomik geliimine nemli katk sala-mtr. Zaviyeye vakfedilen topraklarn ve tuzla gibi dier gelir kaynaklarnn

2Aile arasnda yaayan szl anlatmda, Ali Babann Hac Bekta Veli ve Pir Sultan Abdalgibi Horasan erenleri ile ilikilendirilmesi, muhtemelen Horasan ereni olmas zelliindenkaynaklanmaktadr.


3/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

iletilmesine yaplan nezaret, devletin ve kylnn ekonomisine katk sa-lad da muhakkaktr. te btn bu ynleriyle Osmanl dneminde din vesosyo-ekonomik yapy derinden etkileyen ve etkileri gnmzde de devameden Ali Baba Zaviyesi hakknda tarih realiteye uygun bilgileri meydana ka-racak belgeleri ortaya koymak almann balca amacdr. Yani almannamac, Ali Baba Zaviyesini btn ynleriyle yeni batan yazmak deildir. Yenibelgeler nda aada bahsedeceimiz Dr. Saim Sava aratrmasna ilavebelgeleri ortaya kararak, bundan sonra yeni bulunacak belgelerle ilerideyaplacak daha detayl aratrmalara zemin hazrlamaktr.

almann Kaynaklar

alma konusu olan Ali Baba Zaviyesi hakknda en mhim eser, Dr. SaimSava tarafndan Bir Tekkenin Din ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviye-si (Dergh Yaynlar, stanbul 1992) adyla yaynlanan kitaptr. Doktora teziolarak hazrlanan bu eser; giri, blm, sonu, ngilizce zet, kitabiyat veekler blmlerinden olumaktadr. Eserin giri ksmnda Ali Baba Zaviyesininkurulduu siyas ve din-tasavvuf ortam, birinci blmde Ali Babann kim-lii, zaviye ile mnasebeti olan kiiler (Rstem Paa, Atik Valide Sultan, PirSultan Abdal gibi) ve din hviyeti, ikinci blmde Ali Baba Zaviyesinin zikyaps, ileyii ve blgenin isknndaki rol, nc blmde ise Ali Baba

Zaviyesi vakarnn gelir kaynaklar ve masraar konular ilenmitir. Eserinekler ksmnda yaklak 80 ariv belgesinin gnmz hareriyle transkribi,belgelerin aslyla birlikte neredilmitir. Ariv vesikalar asndan zengin birkaynakaya sahip olan eserde; Tapu-Kadastro Genel Mdrl Kuyud- Ka-dime Arivi, Vakar Genel Mdrl Arivi, stanbul Babakanlk OsmanlArivi, Sivas Vakar Blge Mdrl Arivi ve Sivas Mzesi Arivi ile AliBabann soyundan gelen Ruhi Baemez, Hseyin Tekkeinolu ve emsiYlmaz Susamtan alnan vesikalar kaynak olarak kullanlmtr. Bu al-mann temel kaynan da yine Ali Babann soyundan gelen Mehmet Tahir

Ezgi ile merkezi stanbulda bulunan Ali Baba Trbesini Koruma Yaptrma veYaatma Dernei Bakan Tahir Aslandatan alnan ariv vesikalar olutur-maktadr.

almann Yntemi

almann amac Ali Baba Zaviyesini yeniden yazmak olmadndan, Ta-hir Aslanda ve Mehmet Tahir Ezgiden alnan belgelerin tantlmasyla snrltutulmutur. almann banda zikredilen ahslardan alnan belgeler, Dr.Selahattin Tozlu tarafndan Latin harerine aktarlmtr. Bu aktarmda bel-

genin alnd yer, belgenin cinsi ve tarihi belirtildikten sonra, belgelerin ie-


4/35


elgeleri

riinin anlalmas iin stanbul Babakanlk Osmanl Arivi usul gereincebelge zetleri yaplmtr. Ayrca stanbul Babakanlk Osmanl ArivindenDhiliye Mektubi Kalemi, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, Cevdet Evkafve Satn Alnan Evrak, Sivasl Ali Baba Zaviyesi Evrak fonlarndan tespitedilen baz belgelerin de zeti verilmitir. Bu sonuncu belgelerin birou Dr.Saim Sava ve Dr. Selahattin Tozlu tarafndan yaynlanan belgelerin mkerre-ridir. Neticede Dr. Tozlu tarafndan transkripsiyonu yaplan belgelere gre birdeerlendirme yaplmtr.

BELGELERN GENEL ZELLKLER

1- Belgelerden3 zerine tarih dlenler, 17. yzyldan balayarak 20. yz-yla kadar gelmektedir. Ancak 1 numaral belgede 16. yzyla ait kaytlar dabulunmaktadr. zerinde tarih bulunan en eski belge 1 Muharrem 1048 (15Mays 1638) tarihli Kk Ali Baba vakyesi, en yeni belge 30 Kanunisani1332 (12 ubat 1917) tarihli Dyun- Umumiye-i Osmaniye Varidat- Mahsu-sa daresince verilen halt ve Hububat Emant Makbuzudur. Belgelerin 2adedi 17. yzyla, 5 adedi 18. yzyla, 19 adedi 19. yzyla, 25 adedi 20. yz-yla aittir. Osmanl dnemine ait bu belgelerin yan sra, Cumhuriyet dnemineait tapu belgeleri de bulunmaktadr. Ancak bu belgelerden ikisi (Belge.51-52)dndakiler almada kullanlmamtr (Bkz.Tablo.1).

2- Belgelerin en eskisi Sultan Murad IV (1623-1640) dnemine aittir. Sul-tan Ahmed III (1703-1730) dneminden balayarak Sultan Mahmud I, Mus-tafa III, Selim III, Mahmud II, Abdulmecid I, Abdulaziz, Abdulhamid II ve Meh-med Read V dnemine gelinceye kadar 9 Osmanl hkmdar zamanndabirer vesileyle devlet ile Ali Baba Zaviyesi arasnda brokratik mnasebettesis edilmitir. Belgelerin ounluu 18 adet ile Abdulhamid II (1876-1909)

dnemine ait olup, daha sonra 11 adet ile Mehmed Read V (1909-1918)dnemine ait belgeler gelmektedir (Bkz.Tablo.1).

3 Belgeler ifadesinden kastmz, M.T.Ezgi (ksaltma: MTE) ve Ali Baba Trbesini KorumaYaptrma ve Yaatma Derneinden (ksaltma: ABTKYVYD) alnan ve Dr. Tozlu tarafndantranskripsiyonu yaplan belgelerdir.


5/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

TABLO.1: Belgelerin Tarihi

NO BELGESAHB

HCR RUM MLADYIL GN/AY YIL GN/AY YIL GN/AY

1MTE B.9-B.37

1048 1 Muharrem 1638 15 Mays1136 16 Cemaziyelevvel 1724 11 ubat1254 4 aban 1838 23 Ekim

2 MTE B.43 1048 Receb 1638 Kasm

3 MTE B.30 1140 10 Receb 1728 21 ubat

4 ABTKYVYD 1145 8 Zilkade 1733 22 Nisan

5 MTE 1177 evast- aban 1764 ubat

6 MTE 1210 9 aban 1796 18 ubat

7 MTE B.28 1238 28 Zilkade 1823 6 Austos

8 MTE B.34 1238 Zilkade 1823 Austos9 MTE B.18 1240 Zilkade 1825 Temmuz

10 MTE B.40 1254 Gurre-i Zilhicce 1839 15 ubat

11 MTE B.7 1255 24 Zilkade 1840 29 Ocak

12 MTE B.42 1256 25 Zilhicce 1841 17 ubat

13 MTE B.47 1257 13 Cemaziyeevvel 1841 3 Temmuz

14 MTE B.25 1273 14 Cemaziyelahir 1857 10 Ocak

15 MTE B.11 1279 3 Cemaziyelevvel 1862 27 Ekim

16 ABTKYVYD 1279 3 Cemaziyelevvel 1862 27 Ekim

17 MTE B.41 1279 13 Cemaziyelevvel 1862 6 Kasm

18 ABTKYVYD 1282 22 Muharrem 1865 17 Haziran

19 MTE B.20 1283 14 ? evval 1867 19 ubat20 MTE B.19 1293 2 Cemaziyelevvel 1876 26 Mays

21 MTE B.22 1293 2 Cemaziyelevvel 1876 26 Mays

22 MTE 1299 26 Terinisani 1883 8 Aralk

23 MTE B.38 1308 Mart 1892 Mart

24 ABTKYVYD 1314 3 Zilkade 1897 5 Nisan

25 ABTKYVYD 1317 25 Safer 1899 5 Temmuz

26 MTE B.10 1316 13 Austos 1900 26 Austos

27 MTE B.481319-1322

2 Kanunievvel-3 Kanunievvel

1903-1906

15 Aralk-16 Aralk

28 MTE B.501319-

1322

2 Kanunievvel-

3 Kanunievvel

1903-

1906

15 Aralk-

16 Aralk29 MTE B.15 1320 24 Nisan 1904 7 Mays

30 MTE B.17 1321 16 Nisan 1905 29 Nisan

31 MTE B.2 1323 29 evval w 1905 27 Aralk

32 MTE B.39 1324 11 evval 1906 28 Kasm

33 MTE B.49 1322 3 Kanunievvel 1906 16 Aralk



36 MTE B.45 1322 Kanunievvel 1906 Aralk

37 MTE B.3 1327 20 Rebilevvel 1909 11 Nisan




6/35


elgeleri

3- Belgeler, Osmanl brokratik yazma eitleri asndan muhtelif cins-tendir. Bunlar ierisinde; arz, arzhal, berat, berat kayd, ferman, hccet, h-km, ilam, makbuz, muhasebe koan, senet, tapu, tapu-tahrir defteri kayd,tezkire (askerlik, hizmet) ve vakye vs. evrak bulunmaktadr. Bu evran 9adedini, Ali Baba Vakfnn mtevellilik, zaviyedrlk, muallimlik gibi vazife vehizmete tayin edilenlere vazifelerini icra salahiyeti verildiini gsteren beratlar

oluturmaktadr. Bundan ayr 4 adet de berat kayd bulunmaktadr. Belgele-rin bir ksm da Sened-i Hakan (tapu senedi)dir. 1272 (1855-56) tarihindekarlan kanunla tm vakarda olduu gibi Ali Baba vakfnda da vakf m-tevellilerinin gayrmenkuller zerindeki tasarruf muameleleri ellerinden alna-rak Defter-i Hakan Nezaretine devredilmi, bylece btn gayrmenkulleriin merkezden sened-i hakan verilmeye balanmtr. Elimizde vakfa ait ilktapu senedi (sened-i hakan) 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909) tarihlidir(Belge.37). Bu senet, Amasya livasnn Ldik kazasnda Kevekise (Gevekise)Kynde4 be dnmlk bir tarlann tapusudur. Bu senetten baka, 5 adet

tapu senedi daha bulunmaktadr. Vakfn muhasebe ileriyle ilgili 11 adet mak-buz ve koan da belgeler arasnda yer almaktadr (Bkz. Tablo.2).

4 Bu ky belgelerde Amasyaya bal gsterilmektedir. Ky, 1928de Samsun vilayetininHavza kazasnn Ldik nahiyesine baldr (Trkiye Cumhuriyeti Dhiliye Vekleti, SonTekilt- Mlkiyede Kylerimizin Adlar, Hilal Matbaas, stanbul 1928, s.724). Gnmz-de yine Ldike bal Budakdere kydr.

40 MTE B.23 1327 14 Cemaziyelevvel 1909 3 Haziran

41 MTE B.14 1325 19 Terinievvel 1909 1 Kasm

42 MTE B 1326 10 Nisan 1910 23 Nisan43 MTE B.16 1328 13 Rebilahir 1326 10 Nisan 1910 23-24 Nisan

44 MTE B.5 1329 20 Rebilahir 1911 20 Nisan45 MTE B.24 1329 21 Zilhicce 1911 13 Aralk

46 MTE B.31 13289 ubat

1913 22 ubat

47 MTE B.4 1333 12 Cemaziyelevvel 1915 28 Mart48 MTE B.35 1331 28 Austos 1915 10 Eyll

49 MTE B.13 133230Kanunisani

1917 12 ubat

50 MTE Tarihsiz Tarihsiz

51 ABTKYVYD 1974 27 ubat

52 ABTKYVYD 1992 5 Mart


7/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

TABLO.2: Belgelerin Cinsi

1 MTE B.9-B.37 VakyeBeratArzhal

2 MTE B.43 Vakye3 MTE B.30 Berat4 ABTKYVYD Ferman5 MTE Hkm6 MTE Berat7 MTE B.28 Ferman

8 MTE B.34 Tahrir kayd9 MTE B.18 Berat kayd10 MTE B.40 Arzhal11 MTE B.7 Berat tecdidi12 MTE B.42 Arzhal13 MTE B.47 Berat kayd14 MTE B.25 Berat15 MTE B.11 Berat16 ABTKYVYD Berat17 MTE B.41 Berat

18 ABTKYVYD Ferman19 MTE B.20 Hccet20 MTE B.19 Berat kayd21 MTE B.22 Berat22 MTE Askerlik tezkiresi23 MTE B.38 Muhasebe koan24 ABTKYVYD Berat (Askerlik)25 ABTKYVYD Berat kayd26 MTE B.10 Askerlik tezkiresi

27 MTE B.48 Makbuz28 MTE B.50 Makbuz29 MTE B.15 Nfus Tezkiresi30 MTE B.17 Nfus Tezkiresi31 MTE B.2 Arz32 MTE B.39 Arz33 MTE B.49 Makbuz34 MTE B.51 Makbuz35 MTE B.52 Makbuz

36 MTE B.45 Makbuz37 MTE B.3 Tapu senedi38 MTE B.12 Tapu senedi39 MTE B.1 Tapu senedi40 MTE B.23 Arz41 MTE B.14 Muhasebe kayd42 MTE B Tapu senedi

tasdiki43 MTE B.16 Tapu senedi44 MTE B.5 Tapu senedi

45 MTE B.24 lam46 MTE B.31 Makbuz47 MTE B.4 Tapu senedi48 MTE B.35 Makbuz49 MTE B.13 Makbuz50 MTE Hususi Evrak51 ABTKYVYD apl tasarruf

vesikas52 ABTKYVYD Hususi evrak

NO BELGE SAHB BELGE CNS NO BELGE SAHB BELGE CNS

4- Belgelerin mhim bir ksm, vakarda vuku bulan tahavvl ve tebed-dllerin kaydedilmesiyle mkellef olan ve senetlerini veren Defter-i HakanDairesi ile btn vakarn bal bulunduu Evkf- Hmyn Nezretindensadr olan belgelerden ibarettir. Ali Baba Zaviyesi Vakf 1251-52 (1835-36)tarihlerinde nezarete ilhak olunduundan (Sava, 1992: 87), bu tarihten son-raki belgeler Evkf- Hmyn Nezreti kldr. Bu belgelerden ilki, 4 aban1254 (23 Ekim 1838) tarihli bir berat sureti (Suret-i berat- erif-i alin)dir(Belge.1).


8/35


elgeleri

5- Baz belgeler padiah deiiklii sebebiyle yenilenen beratlardandr.Mesela; Belge.11, Sultan Abdulmecid Iin 19 Rebilahir 1255 (2 Temmuz1839), Belge.15 ise; Sultan Abdulazizin 17 Zilhicce 1277 (26 Haziran 1861)tahta klarndan sonra umumen tecdid-i berevt olunmak kaide-i meriyye-i saltant- seniyyeden olduuna binen yenilenmi beratlardr.

6- Belgelerden 3 adedi zaviye vakfyla direkt ilikili olmayp, zaviyede va-zifeli kiilerin askerlik ileriyle ilgilidir. Bunlardan biri 26 Terinisan 1299 (8Aralk 1883) tarihli Tekyeniinolu eyh Hseyinin olu Feyzullahn askerliktezkiresi (Belge.22/A-B), bir dieri Yunan harbine katlan Hseyine verilen3 Zilkade 1314 (5 Nisan 1897) tarihli iftihar nian berat (Belge.24), bir ba-

kas da 13 Austos 1316 (26 Austos 1900) tarihli yine Tekkeniinolu eyhHseyinin olu Feyzullaha ait fa-y hidmet tezkiresi (Belge.26/A-B)dir.Ancak 3 Zilkade 1314 tarihli iftihar nian beratyla ilgili belge, tartlmas ge-reken bir vesikadr. Zira bu vesikada ismi zikredilen Hseyin adl ahsn, AliBaba ailesinden olup olmad belli deildir. nk; zikredilen tarihte (1897)Ali Baba ailesinden Hseyin adl bir zta rastlanamamtr. Dr. Saim Sava ta-rafndan yaynlanan ve ABTKYVYD tarafndan ilaveler yaplan aile eceresin-de 1808de doan ve 1874 ylnda vefat eden bir eyh Hseyin (eyh Meh-med Tahir olu) isimli zt bulunmaktadr. Bu zat, daha nceden vefat ettii

iin 1897 Yunan harbine katlmas sz konusu olamaz. O halde belgede ismizikredilen Hseyin kimdir? Bu hususta iki ihtimal akla gelmektedir. Birincisibu belgenin Ali Baba ailesiyle ilikisi olmad ihtimalidir. kincisi ise, belgedeismin eksik yazld, Hseyin olu Feyzullah olmas gerektii ihtimalidir.

7-Belgeler, torun Kk Ali Babann vakf kurmasndan sonra iki ayr za-viye varm gibi bir izlenim vermektedir. Zira baz belgelerde Byk Ali BabaZaviyesi veya Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba Zaviyesi, bazlarndaVeled-i dier Ali Baba Zaviyesi ya da Sivasta medfun Kk Ali Baba veByk Ali Baba Vakf (Belge.1) kaytlar gemektedir. Belgelerin 10 adedinde

Byk Ali Baba Zaviyesi, 23 adedinde Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi (KkAli Baba) isimleri kullanlrken, 10 belgede ayrm yaplmakszn Ali Baba Zavi-yesi/Tekkesi ad gemektedir. Ali Baba Zaviyesi isminin getii belgelerin o-unluunun, Kk Ali Babann vakf kurmasndan sonraki tarihe ait olmas,baz belgelerde Byk veya Kk gibi ayrm yaplmadn ve zaviyenin tekVakfnn olduunun kabul edildiini gstermektedir.

8- Belgelerde -yukarda belirtilen ayrma izafeten- iki farkl vakfa ayr ayrzaviyedr, mtevelli ve dier grevliler tayin edildii grlmektedir. Bu tayinve tevcihler iki ayr zaviyenin varl sonucu deil, zaviyeye zaviye kurucusu


9/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Byk Ali Baba ve torun Kk Ali Baba dnemlerinde iki ayr vakfn yapl-masndan dolaydr. Rstem Paann 1547de balad vakf ile Kk AliBabann 1638de yapt vakfn farkl tevliyet artlar tamas sebebiyle by-le bir hal ortaya kmtr. Bylece zaviyedrlar, bilhassa Fatma ve mmha-ni hatunlar dnemlerinde (17. yzyl ikinci yars) zaviye tek olmasna karnfarkl iki vakftan maa almlardr (Sava, 1992: 69-70). Oysa torun Kk AliBabann vakf yeni bir zaviye iin deildir. Kk Ali Baba vakyesindeki kffeten ve mmeten niyet-i sye ve tbe-i vye ile hasbeten lillhi tel vetaleben li-merztihil al vakf- sahih-i mebbed ve habs- sarih-i muhalled ilevakf ve habs idb yle art eyledim ki, mdm ki libs- shhat ve cme-i -yet lbis ve meclis-i vcdda clis olam evkf- mezkreden hsl olan men- ve gallt keyfe-mye ve yrd mutaarrf olam veftmdan sonra ceddimmerhm- mezbrun medine-i merkme dhilinde bin eyledii zviyesindeskin olan evld- zkrundan sinnen kebri mtevelli olub evkf- mezkre-den hsl olan men ve gallt zabt ve kabz eyledikden sonra veya kffeten ve ammeten menini hasbeten lillhi tel vakf idb (Belge.1)ifadelerinden de anlalaca zere vakfn Byk Ali Baba Zaviyesine evladi-yelik vakf olarak yapmtr. Bu sebeple belgelerde geen Byk Ali Baba veVeled-i dier Ali Baba zaviyeleri tek bir zaviyeyi ve vakf kastetmektedir.

9- Ali Baba soyunun elindeki belgelerin bir ksm ierik olarak mkerrerdir.Bu mkerrerliin sebebi, vazife almada hak sahibi farkl kiilere ayn beratnverilmesi veya vazifede hak sahibi kiilerin eri mahkemeye mracaat ede-rek, hak sahibi olduklarna dair berat kaytlarnn karlmasn istemeleriylekendilerine birer berat kayd verilmesidir. Yaynlanan hisse ierikli beratlarbu neviden mkerrer kaytlar havidir.

10- Belgelerin 3 adedinde Sultan Sleyman I (1520-1566)in sadraza-m Rstem Paann ad gemektedir (Belge.1, 6 ve 25). Ali Babann tarihahsiyeti hakknda yeterli bilgiye sahip olunamadndan, belgelerde geen

Vakf- zviye-i Byk Ali Baba hce-i Rstem Paa der Sivas veya RstemPaa hcesi Byk Ali Baba gibi kaytlardan shhatli bir mana karmak pekmmkn olmamtr. Rstem Paann kendi vakfndan Ali Baba Zaviyesinegelir balamas, Rstem Paa ile Ali Baba Zaviyesi arasnda bir mnase-bet bulunduunu ortaya koymakla birlikte, bu mnasebetin hayr ve hasenatynnden olduu dnlmektedir. Zira Rstem Paa, olduka hayr ve ha-senat sahibi bir kimse olup, memleketin pek ok yerinde bu tr zaviyelerlebirlikte; cami, medrese, han, mektep, bedesten gibi din ve sosyal kurumlara


10/35


elgeleri

kendi vakarndan gelirler balamtr5. Bu yzden sz konusu mnasebetihayr ileri asndan dnmek yerinde olacaktr.

11- Belgelerin pek ounda es-Seyyid Mahmd Efendi el-kd bi-me-dne-i Tokat, Mehmed Efendi el-mfti bi-Tokat, e-eyh brhm, HfzAhmed el-kd bi-medne-i Sivas, abn elebi e-ehir bi-Yac-zde,el-hc Ahmed bin el-hc Ali, Abdurrahman elebi bin Mahmd, eyh-lislm Mekki-zde Mevln Mustaf sm, eyhlislm Mevln es-SeyyidMuhammed Arif, evkf mfettii Muhammed Emn saf Beg, harameyn-imuhteremeyn evkf nazr Hfz s, Rum-li Kdaskeri Mevln Sadullah, badefterdr Sarm brhm ve Sivas vlsi Sad Kudsi gibi merkez ve

tara idar tekilatnda grevli yneticiler ile ehrin ayan ve erafnn isimlerigemektedir. Bu belgeler, Osmanl merkez tekilatnda ynetim zmresindeyer alan kiilerin ve vazifelerin aydnlatlmasnn yan sra, bilhassa Sivas veTokat ehirlerinin mahall tarih almalar iin byk nem arz etmektedir.

12- Belgelerin pek ounda Ali Baba ailesi fertleri iin Hz. Hseyin nes-linden gelenlere verilen Seyyid nvan kullanld grlmektedir. Dr.Sava(1992: 60) elindeki belgelere gre bu nvann 18. asr balarndan itibarenkullanldn belirtmektedir. Dr. Tozlu tarafndan yaynlanan belgelerde bu n-vann getii en eski vesika, 8 Zilkade 1145 (22 Nisan 1733) tarihlidir. Bu ve-

sika Sultan Mahmud I (1730-1754)e ait bir ferman olup, kdvets-sdtvel-kirm Seyyid Ali zde-ere kaydndan da anlalaca zere OsmanlDevleti, Ali Babann soyunun Sdttan olduunu resmi yazmalarnda tan-mtr (Belge.4). Nitekim bu tarihten sonra sadr olan vesikalarda da es-Sey-yid e-eyh ifadesi ounlukla gemektedir. Ancak Ali Babann hakikatteHz. Hseyin soyundan gelip gelmedii, tarih bilgilerin olmay sebebiyletespit edilememitir.

5 Erhan Afyoncu, Rstem Paa, DA, stanbul 2008, c.35, s.289.


11/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

BELGELERN TANITIMI

1- Dr. Selahattin Tozlu Tarafndan Yaynlanan BelgelerBelge No 1 : M. TAHR EZG BELGE.9 VE BELGE.37Cinsi :Arzuhal-Berat-VakyeTarihi : 1 Muharrem 1048 (15 Mays 1638)

16 Cemaziyelevvel 1136 (11 ubat 1724)4 aban 1254 (23 Ekim 1838)

zeti : M. T. Ezgiden alnan 37 nolu belge, zaviye eyhi Alinin ar-zuhali zerine defter-i hakandeki Ali Baba vakfyla ilgili vakye ile yeni ve eskikaytlarn karlarak tarafna verilmesi isteiyle Evkaf- Hmayun Nezaretinin

4 aban 1254 (23 Ekim 1838) tarihinde kaleme ald kaytlardan olumu-tur. Nezaret belgeyi arzuhal hari farkl kayttan mteekkil hazrlamtr.eyh Alinin tarihsiz arzuhalinin zerine elimizdeki belgeler ierisinde 16. yz-yla ait ve en eski kayt olduunu dndmz zaviye meihatnn kimeait olduunu gsteren zaviye-i mefhars-sleha ves-slikin Dervi Ali Babahaliya meihat- zaviye der-tasarruf- Ahi Mehmed veled-i Ali Baba b-be-rat- hmayun kayd dlmtr. 16 Cemaziyelevvel 1136 (11 ubat 1724)tarihli (mucebince defterhane-i amireye hfz olunub suret virilmek buyuruld,Hafz Mehmed el-kad bi-medine-i Sivas ) bir derkenar olan asl tarihsiz

bu kaytta zikredilen Ahi Mehmed, Byk Ali Babann 1562de doan oluolup, padiah beratyla meihat makamna tayin edildii anlalmaktadr. Bukayttan sonra en eski kayt 1638 tarihli Ali Baba ibn Mehmed Be (KkAli Baba) Vakyesi kaleme alnmtr. Dr. Savan yaynlad Kk Ali Babavakyesi ile M. T. Ezgide bulunan vakye arasnda tarihte ve uhudul-halksmnda baz farkllklar vardr. Dr. Savan yaynlad vakyede, 1048 yl-nn Recep ay, M. T. Ezgi Belge.37de 1048 ylnn Ramazan ay tarih olarakdlmtr. Nezaretin kayd belgenin balangc olup, der nezaret-i evkaf-hmayun kaydndan sonraki yazlar mrekkep birbirine kartndan oku-

namamaktadr. Burada seilebilen evkaf Ali Baba der Sivas yazsdr. Bukaydn altnda an vakf bal altnda es-Seyyid Ali Halife ibn brahim anevlad- vakf- zaviyedr ve mtevelli, es-Seyyid e-eyh Hasan ve es-Sey- yid e-eyh Hseyin halife veledn- kebir Mehmed Halife ... gibi eitlitarihlerde mtevellilik ve zaviyedrlk yapan kiilerin isimleri zikredilmitir. Bukaydn altnda da Nezaret-i evkaf- Hmayun- mlukaneye mlhak Sivasdavaki Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn kayd balangcyla mtevellisive zaviyedr es-Seyyid es-eyh Mehmed Tahirin vefat zerine vazifeninoullar es-Seyyid e-eyh Hasan ve Hseyin halifelere evldiyet ve me-


12/35


elgeleri

rtiyet zere itiraken tevcih edildii, ancak es-Seyyid es-eyh Ali Halifeibn brahimin evld- vkftan olmak ziamyla Sivas naibi esbak Sabit-zadeAhmed zide-ilmihudan hilaf inha ahz eyledii ilam ile bir takrib zerine tevcihettirdiine dair kayt dlmtr.

Belge No 2 : M. TAHR EZG BELGE.43Cinsi : Kk Ali Baba Vakyesinin bir parasTarihi : Receb 1048 (Kasm/Aralk 1638)zeti : Yukardaki vakyenin devamdr.

Belge No 3 : M. TAHR EZG BELGE.30Cinsi : BeratTarihi : 10 Receb 1140 (21 ubat 1728)zeti : Veled-i Dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn muallimhanesinde

muallim olan mer vazifeyi terk ettii iin, yerine Velinin atanmasna dairberat.

Belge No 4 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA

DERNECinsi : FermanTarihi : 8 Zilkade 1145 (22 Nisan 1733)zeti : Ali Baba Vakfna ait baz tuzlalara yerel yneticiler tara-

fndan mdahale edildii, bu mdahalelerin nlenmesi ve tuzla gelirlerininevlad- vkftan mtevelli Seyyid Aliye verilmesi hakknda.

Belge No 5 : M. TAHR EZGCinsi : Hkm

Tarihi : Evast- aban 1177 (ubat 1764)zeti : Byk Ali Baba Zaviyesinde yemek yiyen levent taifesi do-

laysyla fakir ve dervilerin yemek yiyemedii, vakyeye gre leventlerin buhakknn olmadna dairdir.

Belge No 6 : M. TAHR EZGCinsi : BeratTarihi : 9 aban 1210 (18 ubat 1796)

zeti : Yal olan Byk Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevellisi


13/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Seyyid Feyzullah mtevellilii braktndan, yerine vakf kuranlarn evladn-dan Seyyid smail ile Seyyid Alinin atanmas hakknda.

Belge No 7 : M. TAHR EZG BELGE.28Cinsi : FermanTarihi : 28 Zilkade 1238 (6 Austos 1823)zeti :Atik Valide Sultan Vakarndan Ali Baba Zaviyesine vak-

fedilmi baz gelirlerin yerel yneticiler tarafndan alnd, vakfn zaviyedrSeyyid eyh smailin arz zerine bunun engellenmesi iin verilen emir

Belge No 8 : M. TAHR EZG BELGE.34Cinsi : Tahrir kaydTarihi : Zilkade 1238 (Austos 1823)zeti : Sivas Sancann Budakz Nahiyesine bal Dikilita K-

y ile bu kye tbi kz Bayr adl zeminin ziraat edenlerinin kayddr.

Belge No 9 : M. TAHR EZG BELGE.18Cinsi : Berat kaydTarihi : Zilkade 1240 (Temmuz 1825)

zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedr ve mte-vellisi Seyyid smail vefat ettiinden yerine olu eyh Mehmed Tahirin atan-mas hakknda.

Belge No 10 : M. TAHR EZG BELGE.40Cinsi :ArzhalTarihi : Gurre-i Zilhicce 1254 (15 ubat 1839)zeti : Evkaf Nezaretine bal Veled-i dier Ali Baba Zaviyesinin

tevliyet ve zaviyedrln yapan eyh Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazi-

feler oullar Hasan ve Hseyine ait iken, Ali adl kii vakf kurucularnnevldndanm diyerek bu vazifeye berat alm ise de, hakk olan Hasan veHseyinin davalarnn grlmesi istei hakknda.

Belge No 11 : M. TAHR EZG BELGE.7Cinsi : Berat TecdidiTarihi : 24 Zilkade 1255 (29 Ocak 1840)zeti : Padiahn tahta k dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede

Zaviyesi vakfndan gnlk ake imamlk ve gnlk ake muallimlik ilevazife gren es-Seyyid Hseyinin bu ie devam iin beratnn yenilenmesihakknda.


14/35


elgeleri

Belge No 12 : M. TAHR EZG BELGE.42Cinsi :ArzhalTarihi : 25 Zilhicce 1256 (17 ubat 1841)zeti :Ali Baba Zaviyesinin tevliyet ve zaviyedrln yapan eyh

Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazifeler oullar Hasan ve Hseyine ait iken,Ali adl kii zerine berat alm ise de, hakk olan Hasan ve Hseyinin dava-larnn grlmesi istei hakknda.

Belge No 13 : M. TAHR EZG BELGE.47Cinsi : Berat Kayd

Tarihi : 13 Cemaziyeevvel 1257 (3 Temmuz 1841)zeti : Veled-i dier Ali Dede Zaviyesinin tevliyet ve zaviyedrlnyapan eyh Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazifeler oullar Hasan veHseyine ait iken, es-Seyyid e-eyh Ali bin brahim adl kii vakf kurucula-rnn evldndanm diyerek bu vazifeye berat alm ise de, hakk olan Hasanve Hseyine verilmesi hakknda.

Belge No 14 : M. TAHR EZG BELGE.25Cinsi : Berat

Tarihi : 14 Cemaziyelahir 1273 (10 Ocak 1857)zeti : Ali Baba Zaviyesi mamlna Seyyid Hseyin olu Meh-

med Tahirin atanmas hakknda.Belge No 15 : M. TAHR EZG BELGE.11

Cinsi : Berat

Tarihi : 3 Cemaziyelevvel 1279 (27 Ekim 1862)

zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali DedeZaviyesi Vakfnn imam es-Seyyid Hseyinin beratnn yenilenmesi hakknda.

Belge No 16 :AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMADERNE

Cinsi : BeratTarihi : 3 Cemaziyelevvel 1279 (27 Ekim 1862)zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede

Zaviyesi Vakfnn yar hisse zaviyedr olan Seyyid eyh Hseyinin beratnnyenilenmesi hakknda.


15/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Belge No 17 : M. TAHR EZG BELGE.41Cinsi : BeratTarihi : 13 Cemaziyelevvel 1279 (6 Kasm 1862)zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede

Zaviyesi zaviyedrna Yeni-l haslar gelirinden alnan cret ve budayn bera-tnn yenilenmesi hakknda.

Belge No 18 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMADERNE

Cinsi : Ferman

Tarihi : 22 Muharrem 1282 (17 Haziran 1865)zeti :Atik Valide Sultan Vakarndan Ali Baba Zaviyesine vakfe-

dilmi baz gelirlerin yerel yneticiler tarafndan alnarak bakalarna verildii,bunlarn engellenerek gelirlerin vakfn zaviyedr Seyyid Feyzullaha verilmesiiin emir

Belge No 19 : M. TAHR EZG BELGE.20Cinsi : HccetTarihi : 14 ? evval 1283 (19 ubat 1867)zeti :Ali Baba Mahallesinden eyh Hseyin Efendinin olu Meh-

med Tahir Efendi, kendisine ait mlklerin senedi olmadndan mahkemedensenet talep etmesi zerine dzenlenen senettir

Belge No 20 : M. TAHR EZG BELGE.19Cinsi : Berat kaydTarihi : 2 Cemaziyelevvel 1293 (26 Mays 1876)zeti : Vefat eden byklerinden sonra Ali Baba Zaviyesine smail

ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmedin zaviyedrlkvazifesini bildirir beratn karlm kayd

Belge No 21 : M. TAHR EZG BELGE.22Cinsi : BeratTarihi : 2 Cemaziyelevvel 1293 (26 Mays 1876)zeti : Vefat eden byklerinden sonra Ali Baba Zaviyesine smail

ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmedin zaviyedrlkvazifesini bildirir berat


16/35


elgeleri

Belge No 22/A-B: M. TAHR EZGCinsi :Askerlik TezkiresiTarihi : 26 Terinisani 1299 (8 Aralk 1883)zeti : Zaviye-i Ali Baba mahallesinden eyh Hseyinin olu Tek-

yeniin ol Feyzullahn askerlik tezkiresi

Belge No 23 : M. TAHR EZG BELGE.38Cinsi : Muhasebe KoanTarihi : Mart 1308 (Mart 1892)zeti : Veled-i dier Ali Baba Vakfnn grlen muhasebesi

Belge No 24 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMADERNE

Cinsi : BeratTarihi : 3 Zilkade 1314 (5 Nisan 1897)zeti : Yunan harbinde baarl olan Osmanl erlerinden Hseyine

verilen ifthihar nian berat

Belge No 25 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMADERNECinsi : Berat kaydTarihi : 25 Safer 1317 (5 Temmuz 1899)zeti : Rstem Paa Hocas Byk Ali Baba Zaviyesi Vakfnn va-

zifelilerinden vefat eden eyh Mustafa Efendi ile Emine ve Sniye hanmlarnhisselerine evlatlarnn bakmasn bildirir beratn mahkemece karlan kayd

Belge No 26/A-B: M. TAHR EZG BELGE.10

Cinsi :Askerlik TezkiresiTarihi : 13 Austos 1316 (26 Austos 1900)zeti : Feyzullahn askerliini yaptna dair

Belge No 27 : M. TAHR EZG BELGE.48Cinsi : MakbuzTarihi : 2 Kanunievvel 1319-3 Kanunievvel 1322 (15 Aralk 1903-16

Aralk 1906)

zeti :Ali Baba Vakfna bal kylerden alnan gelirin makbuzu


17/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Belge No 28 : M. TAHR EZG BELGE.50Cinsi : MakbuzTarihi : 2 Kanunievvel 1319-3 Kanunievvel 1322 (15 Aralk 1903-16

Aralk 1906)zeti :Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirinin mektep tamirine kar-

lk alnan miktar hakknda.

Belge No 29 : M. TAHR EZG BELGE.15Cinsi : Nfus TezkiresiTarihi : 24 Nisan 1320 (7 Mays 1904)

zeti : Raa Hatundan olma eyh Hseyinin olu Tekyeniin-olu Mehmed Tahir Efendinin nfus kd

Belge No 30 : M. TAHR EZG BELGE.17Cinsi : Nfus TezkiresiTarihi : 16 Nisan 1321 (29 Nisan 1905)zeti : Ali Baba Tekkeniin-zde Feyzullah Efendinin hanm

Fatmann nfus kd

Belge No 31 : M. TAHR EZG BELGE.2Cinsi :ArzTarihi : 29 evval 1323 (27 Aralk 1905)zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve

mtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyhsmail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adlkardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, his-selerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz

Belge No 32 : M. TAHR EZG BELGE.39Cinsi :ArzTarihi : 11 evval 1324 (28 Kasm 1906)zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve

mtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyhsmail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adlkardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, his-selerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz


18/35


elgeleri

Belge No 33 : M. TAHR EZG BELGE.49Cinsi : MakbuzTarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906)zeti :Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl aln-

d hakknda.

Belge No 34 : M. TAHR EZG BELGE.51Cinsi : MakbuzTarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906)zeti :Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl aln-

d hakknda.

Belge No 35 : M. TAHR EZG BELGE.52Cinsi : MakbuzTarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906)zeti :Ali Baba Vakfna bal kylerin gelirlerinin alnd hakknda.

Belge No 36 : M. TAHR EZG BELGE.45Cinsi : MakbuzTarihi : Kanunievvel 322 (Aralk 1906)zeti :Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl aln-

d hakknda.

Belge No 37 : M. TAHR EZG BELGE.3Cinsi : Tapu SenediTarihi : 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909)zeti : Sivasta eyh Hseyin Efendinin olu ve Ali Baba tekkesi

eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde aldtarlann tapusu




19/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri



Belge No 40 : M. TAHR EZG BELGE.23Cinsi :ArzTarihi : 14 Cemaziyelevvel 1327 (3 Haziran 1909)

zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk vemtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyhsmail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adlkardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, his-selerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz

Belge No 41 : M. TAHR EZG BELGE.14Cinsi : Muhasebe KaydTarihi : 19 Terinievvel 1325 (1 Kasm 1909)zeti :Ali Baba Vakfnn gelir ve gider muhasebesi

Belge No 42 : M. TAHR EZG BELGE.16Cinsi : Tapu senedi tasdikiTarihi : 10 Nisan 1326 (23 Nisan 1910)

zeti : Belge.43n ilavesi

Belge No 43 : M. TAHR EZG BELGE.16Cinsi : Tapu SenediTarihi : 10 Nisan 1326-13 Rebilahir 1328 (23-24 Nisan 1910)zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi



20/35


elgeleri

Belge No 44 : M. TAHR EZG BELGE.5Cinsi : Tapu SenediTarihi : 20 Rebilahir 1329 (20 Nisan 1911)zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi


Belge No 45 : M. TAHR EZG BELGE.24Cinsi : lam (berat verilmesine esas olmak zere)Tarihi : 21 Zilhicce 1329 (13 Aralk 1911)zeti : eyh Hseyin Efendinin oullar smail ve Feyzullah ve

Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed Efendilerden smail ve AhiMehmed Efendiler ocuksuz vefat ettiklerinden yerleri bo kalm, merhum-larn tasarruf hakk kardeleri Feyzullah ve Muhammed Tahir ve AbdurrezzakEfendilere verilmi iken, Abdurrezzak Efendi de lm ve Hasan ve Hseyinadl iki olu kalmtr. eyh Hasan iktidarl olup, Hseyinin blua ermesi-ne kadar onun hisselerini de idare edecektir, ilgili hususlarda berat verilmesihakknda.

Belge No 46 : M. TAHR EZG BELGE.31

Cinsi : MakbuzTarihi : 9 ubat 1328 (22 ubat 1913)zeti :Ali Baba Vakfnn vergilerinin dendiini gsterir makbuz

Belge No 47 : M. TAHR EZG BELGE.4Cinsi : Tapu SenediTarihi : 12 Cemaziyelevvel 1333 (28 Mart 1915)zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi


Belge No 48 : M. TAHR EZG BELGE.35Cinsi : MakbuzTarihi : 28 Austos 1331 (10 Eyll 1915)zeti : Dyun-i Umumiyye daresine verilen vergiyi gsterir mak-

buz


21/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Belge No 49 : M. TAHR EZG BELGE.13Cinsi : MakbuzTarihi : 30 Kanunisani 1332 (12 ubat 1917)zeti : Dyun-i Umumiyye daresine verilen vergiyi gsterir

Belge No 50 : M. TAHR EZG BELGE. eyh Hseyin Tekkeinolu imzalCinsi : Hususi EvrakTarihi : Yokzeti :Ali Babann kim olduunu anlatan rivayetlerden biri


Cinsi : apl Tasarruf VesikasTarihi : 27 ubat 1974zeti : Sivas merkez Ali Baba mahallesinde avlulu iki ahap evin

Ali Baba ailesinden eyh Hseyinin oullar Abdurrezzak, smail Hakk ile kzFatma, Feyzullahn kzlar Hayriye ile Emine ve Hasann olu Ali en zerinemlkiyet snrlarn gsteren vesika.


Cinsi : TBMM Bakanl yazsTarihi : 5 Mart 1992zeti : TBMM Bakanlnn 38 sayl ve 5 Mart 1992 tarihli yaz-

sna gre de Ali Baba Tekkesinin (Evi) Vakar daresince 1937de MehmetSusama satld ve 1990 tarihi itibariyle de tekkenin (evin) sahiplerindenbirinin Ylmaz Susam olduu, evin mze olabilecek nitelikte olmad, k-

tphane olarak deerlendirilebilecei hakknda yaz.

2- stanbul Babakanlk Osmanl Arivi BelgeleriFon Kodu : HSDSABZ (Satn Alnan Evrak, Sivasl Ali Baba

Zaviyesi Evra)Tarih : 22 Safer 1115 (7 Temmuz 1703)Dosya/Gmlek No : 2/13zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Ali Baba Zaviyesi

mtevellisi Fatma Hatunun beratnn yenilenmesi hakknda.


22/35


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 29 aban 1115 (7 Ocak 1704)Dosya/ Gmlek No : 1/10zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf mtevellisi Fatma Hatunun

arzuhali zerine Karahisar- Demirli kazasndan Duran adl ahsn zimmetin-deki borcun vakf iin alverilmesine dair, Karahisar- Demirli, Sivas kads veSivas mtesellimine hitaben hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 22 Muharrem 1116 (27 Mays 1704)

Dosya/Gmlek No : 1/13zet : Rstem Paann bina eyledii Ali Baba Zaviyesinin

zaviyedr ve mtevelIiyesi Fatma Hatunun vakfa ait tuzlaya (memleha) m-dahale eden Osmann Defterhaneden karlan kaytlara gre men edilme-si, orum ve Sivastaki tuzla kaytlarnn tahrir edildii zere vakf tarafndanzabtna dair Sivas beylerbeyisine, kadsna ve Demirhisar kadsna hitabenhkm ve eski fermann clus mnasebetiyle yenilendii hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZ

Tarih : 20 evval 1116 (15 ubat 1705)Dosya/Gmlek No : 1/14zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevelliyesi hatunun

arzuhali zerine vakfa ait Devrekan kynde Merkeb Meydan denilen arazi-ye mdahale eden Zaim Ahmedin men edilmesine dair Sivas beylerbeyi vekadsna hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 28 Zilhicce 1117 (12 Nisan 1706)Dosya/Gmlek No : 1/16zet : Ali Baba Zaviyesi Vakf olan iftlik ve tarlalarn,

Defter-i Hakanide valilere maktu vermek zere yazl ise ziraat edenlerdenvakf iin rnn alnmas hususunda Sivas mutasarrf ve Sivas kadsnahkm yazld hakknda.


23/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 evval 1118 (25 Ocak 1707)Dosya/Gmlek No : 1/17zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait Ortapare kazasna ta-

bi avucu ky kurbundaki vakf mahsulnn tahsiline mani olanlarn deve mahsuln alnmas iin gnderilen adama mahsul kabzettirmeleri babn-da Sivas valisi ve Ortapare kadsna hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 24 evval 1118 (29 Ocak 1707)

Dosya/Gmlek No : 1/18zet : Ali Baba Zaviyesi vakar ve vakf mahsullerine ya-

plan tecavzn nlenmesi ve alnan vakf mallarnn geri detilmesi iin Sivasvalisi ve kadsna hkm yazld.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Rabilevvel 1119 (11 Haziran 1707)Dosya/Gmlek No : 1/19zet : Ali Baba Zaviyesinin evkaf tarafndan zabt ve ta-

sarruf olunagelen Tokat kazas Tozanl nahiyesi Divriin kyndeki hudutlarbelli araziye mdahale eden sa Bey ve Bayram Zaviyesi mtevellilerine maniolunmasn talep eden Sivas valisi vezir Abdi Paann arz zerine emir isdarolunduuna dair Sivas eyaletine mutasarrf vezire ve Sivas kadlarna hitabenhkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 3 Muharrem 1122 (4 Mart 1710)

Dosya/Gmlek No : 1/20zet : Ali Baba Zaviyesinin maliye beratyla zaviyedr ve

mtevelliyesi olan Fatma Hatunun Divan- Hmayuna arzuhali zerine ev-kafn 200 yldan beri tasarruf ettii tuzlaya gelip gidenlere mani olan avucuky ahalisinin men edilmesi hakknda.


24/35


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 18 evval 1124 (18 Kasm 1712)Dosya/Gmlek No : 1/21zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf Mtevellisi Fatma

Hatunun, vakfn Tokatn Armus kyndeki iki deirmenini zapteden Kur-dolu Mehmede mani olunmas hakkndaki arzuhali zerine Defter-i Hakanikaytlarna gre deirmenlerin Ali Baba Vakfnca tasarruf edilmesi hakkndaSivas beylerbeyisi ve Tokad naibine hitaben hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZ

Tarih : 2 Rebilahir 1125 (28 Nisan 1713)Dosya/Gmlek No : 2/15zet : Sivasta Byk Ali Baba Zaviyesi vakf nazr, hafz

ve ktipliinin eyh Ebubekirin vefat sebebiyle eyh emsi Ahmed halifeyetevcihi iin tezkire yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 8 Ramazan 1125 (28 Eyll 1713)Dosya/Gmlek No : 1/22

zet : Ali Baba Zaviyesi iin vakfedilen Tokad kazas To-zanl nahiyesi kylerindeki maliknelere mdahale ederek vakfa zarar verenSivas sakinlerinden Mehmed, Koca ve Sleyman adl kiilerin men olunmasiin verilen hkmn clus mnasebetiyle yenilendii.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Zilhicce 1125 (28 Aralk 1713)Dosya/Gmlek No : 1/23zet : Ali Baba Zaviyesinin mtevellisi olan Fatma

Hatunun arzuhali zerine Sivasta bulunan Akba Zaviyesinin mtevellisiAhmedin kendi vakar arazisine yapt mdahalenin men edilmesi talebi-nin Defter-i Hakani kaytlarna mracaatla yerine getirilmesi iin Sivas vali vekadsna hitaben ferman yazld hakknda.


25/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 12 Safer 1126 (27 ubat 1714)Dosya/Gmlek No : 1/25zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf mtevellisi Fatma Hatunun

arzuhali zerine vakf zerine Defter-i Hakanide kaytl yedi adet arazidenbedel-i behre olarak tayin edilen miktardan fazla talep eden vali ve mlte-zimlere mani olunmasna dair, Sivas valisi ve mltezimine hkm yazldhakknda.

Fon Kodu : HSDSABZ

Tarih : 10 Rebilahir 1126 (25 Nisan 1714)Dosya/Gmlek No : 1/26zet : Sivastaki Ali Baba Zaviyesi vakf mezralarndan

Poyraz tarlas denilen yerin mutasarrf Mehmedin vakf artlarna aykrolan mdahalesinin men edilmesi iin vakf zaviyedr ve mtevellisi FatmaHatunun arz zerine Sivas valisi ve kadsna ferman yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Rebilahir 1126 (25 Nisan 1714)

Dosya/Gmlek No : 1/27zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna, vakyenin artlarna ay-

kr olarak kitabet ve nezaret cihetlerine berat ile tayin edilen ems Ahmedinref edilerek yerine vakfn evladndan smailin tayin edildiine dair, Sivas valive kadsna ferman yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 25 evval 1127 (24 Ekim 1715)

Dosya/Gmlek No : 2/16zet : Byk Ali Baba ve Kk Ali Baba Zaviyesi Vakfzaviyedr ve mtevelliliinin, Fatma Hatunun vefat zerine oullar ve kz-kardei oluna itirken tevcihi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Muharrem 1137 (29 Eyll 1724)Dosya/Gmlek No : 1/30zet : Sivasta Ali Baba Vakfna ait Hergn karyesinde snr-

lar belli araziye karye zaimi smailin mdahalesinin men edilmesi hakknda.


26/35


elgeleri

Fon Kodu : CEVDET EVKAFTarih : 29 aban 1137 (13 Mays 1725)Dosya/Gmlek No : 640/32251zet : Sivasta Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba ve

Veled-i dier Ali Baba Zaviyeleri zaviyedrl ve tevliyetinin tevcihi hakknda

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 6 Cemaziyelevvel 1144 (6 Kasm 1731)Dosya/Gmlek No : 2/19zet : Sivasta bulunan Kk Ali Baba Vakf zaviyedrl

ve mtevellilik grevine Alinin tayin edildii hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Cemaziyelahir 1145 (28 Kasm 1732)Dosya/Gmlek No : 1/31zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Baba Zaviyesi

mtevellisi Seyyid Alinin, evladiyet iddiasyla vakfn borcunun yarsn de-meyi kabul ederek nsf hisse tevliyetine sahip olan Emine ve Aye hatunlarnsonradan bu borcu demeden kandklar ve vakfn kurra ve mezralarna

taaruz ettiklerinden ikyetle davann Reislkttabn ilamyla mahallinde g-rlp Dersaadete bildirilmesi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 27 evval 1152 (27 Ocak 1740)Dosya/Gmlek No : 2/20zet : Ali Baba Zaviyesi zaviyedrlarnn, skdardaki

Atik Valide Sultan Evkafna bal mezraa-i Hassa mahsulnden maa alarak,ayende ve revendeye yemek yedirmek artyla tasarruf edebilecekleri hak-

knda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 5 Cemaziyelevvel 1153 (29 Temmuz 1740)Dosya/Gmlek No : 2/21zet : Sivasta Kk Ali Baba Zaviyesi mtevellisi Alinin

beratn vererek zerindeki zaviyedrlk ve tevliyetin nsfn kardei Feyzullahaverdiinden Sivas kadsnn arz zerine Feyzullaha berat verilmesi hakknda.


27/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Cemaziyelevvel 1153 (3 Austos 1740)

Dosya/Gmlek No : 2/22zet : Sivasta Kk Ali Baba Zaviyesi Vakf zaviyedr ve

mtevellisi Alinin grevinin nsfn kendi rzasyla Seyyid Feyzullaha fera vekasr- yed ettiinden nsf zaviyedrlk ve tevliyet berat verilmesi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 29 Cemaziyelevvel 1156 (21 Temmuz 1743)Dosya/Gmlek No : 1/33zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Baba Zaviyesi

mtevellisi Seyyid Alinin, vakfn evlad olduklarn iddia edip vakfn borcununyarsn kabul ederek nsf hisse tevliyetine sahip olan Emine ve Aye hatunlarsonradan bu borcu demeden kandklar ve vakfn kura ve mezraalarnataarruz ettiklerinden ikyetle davann mahallinde grlp Dersaadete bildi-rilmesi iin Sivas kads ve mtesellimine hitaben emir yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 Receb 1156 (9 Eyll 1743)Dosya/Gmlek No : 1/34zet : Tozanlda Ali Baba Zaviyesi Vakf meihatlk berat

diye Seyyid Ebubekirin askeriyeden ald berat kaydnn ref ve terkini ilevakfa dahl ve taarruz ettirilmemesi iin hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 29 Safer 1159 (23 Mart 1746)Dosya/Gmlek No : 1/37zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevellileri Seyyid Ali

ve Feyzullahn arzuhali zerine vakfn artlarna aykr askeriden duagulukberat kartan Seyyid Ebu Bekirin eyh Halil ile birlikte vakfn hslatn fu-zuli zabtettiklerinden bahisle mahallinde muhakeme edilerek mahsuln gerialnmas hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 Ramazan 1177 (23 Mart 1764)Dosya/Gmlek No : 1/43zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait olan zemin ve bahe-

lere bakasnn mdahalesinin men edilmesi hususunda Sivas kadsna hita-ben hkm hakknda.


28/35


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 24 Ramazan 1178 (17 Mart 1765)Dosya/Gmlek No : 1/44zet : Ali Baba Evkafnn Niksar kazas Alanzena kyn-

de bulunan maliknesi vakf, divanisi tmar olmak zere kaydedilen mahalle,ayn kaza sakinlerinden mdahale edenlere mani olunmas ve nceden oldu-u gibi r ve resmin vakf ve tmar tarafndan alnaca sabit olursa kanunve defter kaytlarna aykr davranlmamas hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZ

Tarih : 10 Zilkade 1180 (9 Nisan 1767)Dosya/Gmlek No : 1/45zet : Tozanl nahiyesi Tekerye (Deeryer) kyndeki Ali

Baba Zaviyesi Vakf mahsulne sipahinin mdahalesinin men edilmesine da-ir, Sivas valisi ve Tozanl naibine hkm yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 8 Zilkade 1187 (21 Ocak 1774)Dosya/Gmlek No : 2/24

zet : Sivasta Byk Ali Baba Zaviyesi Vakf mtevelli-liinin, btn varislerin hisselerini vermek artyla Seyyid Feyzullaha tevcihedilmesi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 8 Zilkade 1187 (21 Ocak 1774)Dosya/Gmlek No : 2/25zet : Ali Baba Zaviyesi zaviyedrlarnn, gelip gidenlere

sarfetmek zere Atik Valide Sultan Vakfna ait Yeni-il haslarndan alacaklar

meblaa dair beratn yenilenmesi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 evval 1201 (5 Austos 1787)Dosya/Gmlek No : 2/3zet : Sivasta Ali Baba Zaviyesi vakf mezraalarnn mah-

sul yerlerinde harman edilip vakfn hissesinin hemen verilmesi hakknda.


29/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 10 Zilkade 1201 (24 Austos 1787)Dosya/Gmlek No : 2/5zet : Zaraya tabi Teceky ve Akviran mezraalarnn

malikneleri Ali Baba Zaviyesi vakf olduundan mdahale ettirilmemesi,imdiye kadar mdahale olunup alnan bir ey varsa tespit edilerek geri aln-mas iin Sivas kads ve mtesellimine emir yazld hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 11 Receb 1203 (7 Nisan 1789)

Dosya/Gmlek No : 2/26zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve tevliye-tine brahim Halife, Seyyid Feyzullah ile Zeyneb ve ehriban hatunlar m-tereken mutasarrar iken aralarnda kan mnazaa zerine vakf ilerini tekelden grmek iin Seyyid Feyzullahn mtevelli tayin edildii.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 11 Receb 1203 (7 Nisan 1789)Dosya/Gmlek No : 2/27zet : Ali Baba Zaviyesinde yemek yedirmek artyla

zaviyedr olup, cretlerini skdardaki Atik Valide Sultan EvkafIna balYeni-il Hass mahsulnden alan kimselerin beratlarnn yenilendii.

Fon Kodu : CEVDET EVKAFTarih : 5 Receb 1210 (15 Ocak 1796)Dosya/Gmlek No : 108/5390zet : Sivasta Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba Zavi-

yesi Vakfnn riyaset-i tevliyet hissedarl ile Veled-i dier Ali Baba ZaviyesiVakf zaviyedr ve tevliyet cihetlerinin fera ve tevcihi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 29 Safer 1224 (15 Nisan 1809)Dosya/Gmlek No : 2/8zet : Sivas sancanda Dervi Ali Baba Zaviyesine tbi

memlehann edas ve milh sular hslatnn miriye verilmek zere vakf tarafndanzabtna mani olan Ahmedin hslattan haksz yere aldklarnn mahkeme ile tes-pit edilerek geri alnmas iin Sivas kadsna hitaben hkm yazld hakknda.


30/35


elgeleri

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 26 Receb 1224 (6 Eyll 1809)

Dosya/Gmlek No : 2/31zet : skdarda Atik Valide Sultan evkafna ait olan

Yeni-il ve Trkmann- Haleb hass malndan Ali Baba Zaviyesi zaviyedrnatayin edilen mahsultn verilmesi hakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 aban 1224 (30 Eyll 1809)Dosya/Gmlek No : 2/7zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait olup geliri zaviyeye

gelen gidenlere sarfedilmek zere Alabedirlu ve Yrkan- Bzrkn tasarru-funa braklan yerlere mdahale edilmemesi iin Sivas kadsna emir yazldhakknda.

Fon Kodu : HSDSABZTarih : 20 aban 1232 (5 Temmuz 1817)Dosya/Gmlek No : 2/33zet : Sivasta Byk Ali Baba Vakf tevliyet hissedarl-

nn Seyyid smaile tevcih edildii hakknda.

Fon Kodu : CEVDET EVKAFTarih : 15 aban 1270 (13 Mays 1854)Dosya/Gmlek No : 61/3003zet : Sivasta Rstem Paa Hacesi Ali Baba-y Kebir ev-

kafnn tevliyet ve zaviyedrlk cihetlerinin pederlerinin vefatyla evlad tarafn-dan mtereken tasarruar artyla tevcih olunmas hakknda.

Fon Kodu : MF.MKT. (Maarif Nezareti Mektubi Kalemi)Tarih : 29 Safer 1306 (4 Kasm 1888)Dosya/Gmlek No : 102/115zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn Tokatta hayrat mevcut-

sa, vakfn gallesinin merutu lehinde ne ekilde sarf edildinin bildirilmesihakknda.


31/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

Fon Kodu : DH.MKT. (Dhiliye Mektubi Kalemi)Tarih : 16 Cemaziyelahir 1317 (22 Ekim 1899)Dosya/Gmlek No : 2259/105zet : Sivas eyaleti dhilinde bulanan vakara tabi arazi

ve kylerin aar hususunda tatbik edilecek usller hakknda.

Fon Kodu : DH.MKT.Tarih : 12 Zilkade 1317 (14 Mart 1900)Dosya/Gmlek No : 2318/6zet : Sivasta mtevellileri tarafndan idare edilen vaka-

ra bal arazi aarna hazinece mdahale edilmemesi hakknda.

Fon Kodu : DH.MKT.Tarih : 4 Rebilahir 1319 (21 Temmuz 1901)Dosya/Gmlek No : 2511/147zet : Sivasta medfun Ali Baba-y Kebir Cami-i eriyle

trbesinin yeniden inas hususunda gayretleri grlen Redif binbalarndanmer Efendinin nc rtbeden nian- Osmani ile talti hakknda.

SONU

Belgeler ndaaratrmada aadaki sonular elde edilmitir;

1- Ali Baba Zaviyesi Vakf, Osmanl lkesindeki pek ok evladiyelik va-kftan biridir. 16. yzylda Osmanl memleketinin pek ok yerinde evladiyelikzaviye vakar tesis edilmitir. Sadattan olanlara, din limlerine ve Ali Babagibi zaviye eyhlerine kiisel dokunulmazlk, babadan oula geen vergi mu-ayetleri veya balar, nakdi cretler ve resmi veya yar resmi grevler bah-edilmitir. Ali Baba Vakfnda olduu gibi vakfn tevliyeti ve btn varidat ile

birlikte evra da evlattan evlada naklolunmutur. almada kullanlan bel-geler, evlad- vkfn bu belgeleri muhafaza etmesi sonucu gnmze ula-mtr. Bylece bir ailenin ve bir zaviyenin sosyal, ekonomik ve din tarihininincelenmesi imkn bulunmutur. Bu sebeple Ali Baba soyundan gelenlerinyapt tarih hizmet byk nem tamaktadr ve kendilerine bilim adna te-ekkr edilmelidir.

2- Ali Baba Zaviyesi; cami, tekke, trbe, mektep, eme, ilehane, mut-fak, Benderli Ali Aa kk, hanmlarn kald harem, dervi odalar, iki ahr,samanlk, kapc odas, frn, camekn, gelip-geenlerin konduu han, mi-

sarhane ve benzeri tesislerden oluan bir klliyedir (Sava, 1992: 73-74).


32/35


elgeleri

Yaynlanan belgeler bu teferruatn tamamn vermemekle birlikte, zaviyeninbu kadar geni ve messeselemi bir mtemilata sahip olmas, mntesip-lerinin ok ve messesenin ilevsel olduunun gstergesidir. Sivas ehrininAnadolunun nemli transit gei noktalarndan biri olduu dikkate alnrsa,ziyaretisi eksik olmayan bir zaviyeden bahsedilebilir. Bu durum zaviyeninhret bulmasnda ve nnn imparatorluk corafyasna yaylmasnda etkiliolmutur.

3- Yaynlanan belgelere gre; Osmanl Devleti, Ali Baba Derghn balan-gta resmi kayda geirirken onun ve evladnn meihat (eyhlik) makamn ta-nm ve mensup olduu tarikatn adn zikretmeden salihlerden (sleha ves-

salikn) olduunu tasdik etmitir. 1574 tarihli6

bir kaytta, mefhars-slehaves-salikin dervi Ali Baba (Belge.1), 1779 tarihli bir kaytta da, meyih-iizmdan Ali Baba kuddise sirruhul-aziz (Sava, 1992: 223) ifadeleri kullanl-mtr7. 1574 tarihli kaytta, Ali Babann yerine eyhlik makamna geen oluAhi Mehmedin eyhlii padiah beratyla tasdik edilmi ve haliya meihat-zaviye der tasarruf- Ahi Mehmed veled-i Ali Baba b-berat- hmayun kayddlmtr. Yine ayn kayda gre, zaviyeye hizmet eden 9 hizmetkr, hiz-metleri karlnda avarz- divaniyye ve teklif-i ryyeden muaf tutulmular-dr. Bunun yan sra belgelerin pek ounda zaviyenin, ayende ve revendeye

itam- taam etmekle (gelip geen yolcular yedirip iirmekle) ykml oldu-u (Atik Valide Sultan evranda bu hususa zellikle deinilmitir) belirtilmi-tir. Ayrca Kk Ali Baba tarafndan kurulan mektebin muallim olan kimes-ne cem olan sbyn tlim-i Kurn idb kaydndan da anlalaca zere,ocuklar eitmek ve zellikle Kuran retmek gibi bir fonksiyonu vardr. AliBaba Zaviyesi eyhlerine gsterilen hrmet, mensuplarna verilen muayet-ler ve zaviyeye yklenen grevler, bu zaviyenin Osmanl Devleti nazarndafonksiyonel ve itibarl bir messese olduunu gstermektedir. Bu itibarnzaviyenin blgede oynad rolden kaynakland aikrdr. Bunun iindir ki,

zaviyenin masraarn karlamak zere, Kanuni Sultan Sleyman, onun sad-razam Rstem Paa ve Sultan Selim IInin hanm, Sultan Murad IIIn annesiNurbanu Valide Sultan (Atik Valide Sultan) (.1583) gibi hayrseverler, kendivakarndan buraya gelir banda bulunmu, daha sonra gelen OsmanlSultanlar da zaviyenin sorunlaryla yakndan ilgilenmilerdir. Nitekim gn-mze kadar gelen evrak bunun en nemli delilidir.

6 M.Tahir Ezgi, Belge.37de esasen bir tarih yoktur. Benzer kayt, TKGMA, 14 numaralMufassal Defterde bulunduundan (Sava, 1992: 92) 1574 tarihi verilmitir.7 Burada kastedilen Byk Ali Babadr.


33/35

Ali Sinan BLGL


elgeleri

4-Yaynlanan belgelerde Ali Baba Zaviyesi ynetiminin iki kz karde (Fat-ma-mmhani Hatunlar) devrinden itibaren evlatlar arasnda paylaldngstermektedir. Zaviyedrlk ve mtevellilik genellikle Kk Ali Babann k-z Fatma Hatun kanadna mensup evladn elinde kalmtr. Nitekim FatmaHatunun mtevelliliinden sonra olu smail, ardndan kzlar Aye ve EmineHatunlar v.s. vakfn tevliyet makamnda bulunmulardr. Buna karlk, vakfnkitabet ve nezareti ileri mmhani Hatun evlad tarafndan yrtlmtr.Nitekim mmhani Hatunun olu eyh Ebubekir, onun olu eyh ems Ah-med v.s. vakfn kitabet ve nezaret ilerini yrtmlerdir8 (Sava, 1992:56-57). Baz zamanlarda mtevellilik her iki hatunun ocuklarna birlikte itirakentevcih edilmitir. Mesela; Fatma Hatunun vefat zerine 25 evval 1127 (24Ekim 1715)de vakfn zaviyedrlk ve mtevellilii kendi oullar ile mmhaniHatunun oullarna itiraken tevcih edilmitir (BA, HSDSABZ, Dosya No:2,Gmlek no:16). Dr. Sava (1992: 53-54)n grne gre, Rstem Paa veKk Ali Baba vakarnn ikisi de Ali Baba evladna merut olmakla birlikte,vakyelerdeki farkl tevliyet artlar, yani ekonomik karlar zaviye mensuplararasnda asrlar boyu sren mcadelelere sebep olmutur. Yaynlanan belge-lerin bir ksm bu durumu yanstmaktadr.

5- Yaynlanan belgeler, Ali Baba ve ahfadnn mezhep ve merepleri ile

mensup olduklar tarikat hakknda muayyen bir ipucu vermemektedir. KkAli Baba vakyesinde, Osmanl vakf hukukunda esas alnan Hane fkhnauygun olarak Ebu Hanife el-K, mam Yusuf- sn, Muhammed bin Hasane-eybn gibi Snni-Hane ekolnn kurucularnn isimlerinin gemesineramen, bu isimlerin vakyelerde kullanlmas hukuken yaygn bir usul ol-duundan9, zaviyenin mezhep ve merebine delalet etmedii kanaatindeyiz.Dier taraftan baka herhangi bir resmi belgede de mezhep ve merepleriyleilgili herhangi bir kayda rastlanmamtr. Ali Baba ailesinin bir kolundan ge-len eyh Hseyin Tekkeinolunun yazd Ali Baba kimdir balkl hususi

bir evrakta ise, Bekta olduu belirtilmitir. Szl gelenee ve gnmz-de yaayan aile efradnn mezhep ve mereplerine bakldnda, ailede hemAlev-Bekta, hem de Snn-Kadir-Rufa inan sistemlerine bal insanlarnbulunduu grlmektedir.

8 Saim Sava (s.56-57) vakfn mtevelli ve nazrlarnn listesini teferruatyla verdiindenayrntya girilmemitir.9 Mesela; Bahaeddin Yediyldz, XVIII. Yzylda Trkiyede Vakf Messesesi, Bir Sosyal Tarihncelemesi, Ankara 2003, s.52, 327, 335, TTK Yay.; Mustafa Alkan, Knk Vakar Saysal

Bir Tasnif ve Tasvir Denemesi-, Turkish Studies, volume 3/4, Summer 2008, s.18.


34/35


elgeleri

6- Ali Baba Zaviyesinin gelir ve gider kalemleri: Zaviyeye muhtelif zaman-larda Rstem Paa, Kk Ali Baba, Atik Valide Sultan, Benderli Ali Aa, Ha-san kz smihan, Mehmed Bey kz Kk Hanm, Osman kz Kezban, Trk-mn Hac Ali kz Rukiye Hatun ve Saye Hatun tarafndan balanan akarlarile Osmanl Sultanlar tarafndan temlik edilen mlkler, zaviye mensuplarncaimar edilen ve satn alnan mlkler ve vakf arazisinde kurulan evlerden alnanicare gelirleri vakfn gelir kaynaklarn oluturmaktadr. Gelir kaynaklar ieri-sinde 19 ky, 8 mezra, 14 deirmen, 11 tuzla, 6 kta ayr, 1 kta bostan yeri,2049 Kuru nakit para, mtemilatyla birlikte 2 ev ve bir takm eya vardr.Bu gelir kaynaklarnn kk bir ksm zaviye mensuplarnca icare usulyle i-letilmektedir. 17. asrdan itibaren mukataa ve iltizam usulyle iletme yaygn-lamtr. Bilhassa tamire muhta gelir kaynaklar 99 seneye varan srelerleicare-i tavile verilmeye balanmtr. Vakfn gelirleri gnmzde Sivas, Tokatve Amasya illerinden tedarik edilmektedir. Bu gelirlerin harcama kalemleriniise; vakf hizmetlilerine denen cret ve maalar, zaviye klliyesinin tamir veaydnlatlmas, yolcu ve fakirlerin yedirilip iirilmesi oluturmaktadr. Buralarayaplan harcamalardan sonra geriye kalan gelir fazlas, vakf dairesindeki AliBaba evladna taksim edilmektedir (Sava, 1992: 112-136). Yaynlanan bel-geler vakfn bu gelir ve gider dkmn yapmaya imkn vermemektedir. Ziraelimizdeki belgeler arasnda Rstem Paa, Benderli Ali Aa, Hasan kz s-mihan, Mehmed Bey kz Kk Hanm, Osman kz Kezban ve Saye Hatuntarafndan balanan gelirler hakknda herhangi bir kayt bulunmamaktadr.Bu sebeple yukardaki gelir-gider dkm Dr. Savatan alnmtr.

7- Ali Baba Zaviyesi vakar 1251-52 (1835-36) yllarnda Evkaf Nezaretinebalanmtr. Bu tarihlerden sonra, zaviyeye bal vakarn kontrol yavayava evlad- vkfn elinden kmaya balamtr. Netice itibariyle, muhteme-len 20. asrn balarnda zaviyeye ait vakar, tamamen Ali Baba evladnn elin-den kmtr (Sava, 1992: 87, 166). Yaynlanan belgelere gre; gnmzde,

Sivas Ali Baba mahallesinde avlulu iki ahap ev Ali Baba ailesinden eyhHseyinin oullar Abdurrezzak, smail Hakk ile kz Fatma, Feyzullahn kz-lar Hayriye ile Emine ve Hasann olu Ali en zerine 27.02.1974 tarihli ml-kiyet snrlarn gsteren apl tasarruf vesikas bulunmaktadr (Belge.51).Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlnn 38 sayl ve 5 Mart 1992 tarihliyazsna gre de Ali Baba Tekkesi (Evi) Vakar daresince 1937de MehmetSusama satlmtr. 1990 tarihi itibariyle de tekkenin (evin) sahiplerinden biriYlmaz Susamtr (Belge.52).


35/35