SIVACI

(SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 11UY0024-3

HAZIRLAYAN PROF.DR.H.YILMAZ ARUNTAŞ

GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ

Mesleğin tanımı: İş sağlığı ve güvenliği ile çevresel önlemleri alarak, kalite

sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, sıva öncesi

hazırlık işlemlerini gerçekleştiren, binaların iç ve dış yüzeylerinin kaba ve ince

sıvalarını yapan, söve monte eden, beton zemine ve duvar yüzeyine şap yapan,

hazır (mozaik) denizlik ve parapet yapan, yalıtım sıvası yapan, uygulama sonrası

onarım işlemlerini yapan ve mesleki gelişime ilişkin faaliyetleri yürüten nitelikli

kişiye sıvacı denir.

2. KİŞİSEL GÜVENLİK VE ÇEVRE KAZA RİSKLERİ

2.1. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin önlemler

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD): Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık

ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından

giyilen, takılan veya tutulan tüm alet, araç, gereç ve cihazları,

İlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık

ekibinden yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Telefon

numarasını bilmek yardımın zamanında gelmesi için çalışma alanının tam adresini

de bilmek gerekir.

İş eldiveni: Çalışanlar iş yaparken eldiven giymek zorundadır. Eldiven, elin

korunması için çalışanın ellerine ve yapacakları işe uygun seçilmiş olmalıdır.

Baret: Başa bir cismin düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması yahut

başın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karşı kullanılır. Genellikle, inşaat iş

kollarında kullanılmaktadır. Yönetim faaliyetleri dışındaki çalışan ve buraları ziyaret

eden herkes, baret giymek zorundadır.

Genellikle, barette renk standardı şöyledir: Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve

ziyaretçiler, Mavi renkli: Mühendisler ve teknik elemanlar, Turuncu renkli:

Formenler ve ustabaşları, Sarı renkli: İşçiler, Kırmızı renkli: iş güvenliği, sivil

savunma ve yangınla mücadele elemanlar, Yeşil renkli: Sağlık personeli içindir.

İş ayakkabısı: Çalışanların ağır malzemenin kaldırılıp taşınması esnasında

düşürme ve çivi batma riskine karşı emniyet ayakkabısı kullanılmalıdır.

Reflektik yelek: İnşaat işlerinde çalışanların fark edilmesine yarayan renkleri,

gündüz görüşü kolaylaştırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaştan

yapılır. Önünde ve arkasında geceleri ışık yansıtan şeritler bulunur, kolsuz

yapıldığı için iş elbisesi üzerine giyilir. Kafadan geçirilerek giyilen tipleri olabileceği

gibi önden açılıp kapatılabilen yelek biçiminde giyilebilen tipleri bulunmaktadır.

Yağmurluk: Çalışanı yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada

kullanılır. Yağmurluk, kaynak dikişli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının

hemen altındadır.

Emniyet kemeri: Çalışanların yüksek yerde çalışmalarında, düşmeye karşı

emniyetli, çalışmaya uygun, bel desteksiz paraşüt tipi emniyet kemeri kullanmaları

muhtemel düşmelerde hasar almadan kurtulmasını sağlar.

İş iskelesi: İşin durumuna göre düşmeye karşı tutmayı ve dayanmayı sağlayan en

az 60 cm gezinme yeri ve basma yerinden en az 90 cm korkuluğa sahip iskeledir.

İlk yardım dolabı: Dolapta; büyük sargı bezi (10 cmx3-5 m), hidrofil gaz steril

(10x10 cm üçgen sargı 50’lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5

m), çengelli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), esmark bandajı, turnike (En az

50 cm örgülü tekstil malzemeden), yara bandı, tıbbı eldiven ve el feneri

bulunmalıdır.

2.2. Şantiyedeki risk unsurları ve gerekli ikazlar

a) Güvenlik ve sağlık işaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret eden

levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el–kol işareti yoluyla iş

sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat

veren işaretleridir,

b) Yasak işareti: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir

davranışı yasaklayan işareti, daire biçiminde, beyaz zemin üzerine siyah

piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgiden oluşur.

Sigara İçilmez Açık alev kullanmak Yaya giremez Yetkisiz kimse giremez yasaktır c) Uyarı işareti: Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum

hakkında uyarıda bulunan işarettir. Üçgen şeklinde sarı zemin üzerine siyah

piktogram, siyah çerçevelidir.

İş makinesi Elektrik tehlikesi Tehlike

d) Emredici işaret: Uyulması zorunlu bir davranışı belirleyen işarettir, daire

içiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır.

Gözlük kullan Baret giy Eldiven giy İş ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan

e) Acil çıkış ve ilkyardım işaretleri: Acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile

ilgili bilgi veren işaretlerdir.

2.3. Şantiyede uyulması ve yapması gereken kurallar

a) Çalışacağı alanın gereken güvenlik donanım kontrolünü iş sağlığı ve

güvenliği uzmanının direktiflerine uygun olarak yapar,

b) Çalışma alanında ilgisiz kişilerin bulunmasını engeller,

c) Çalıştığı veya kullandığı makinede gerekli güvenlik tedbirleri mevcut mu ve

görevini yapabiliyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alır,

d) Kullandığı alet ve ekipmanların kaza riski olanlarda ikaz edici levhalara

dikkat eder,

e) Ayakla kontrol edilen elektrikli makinelerin şartelleri düşen cisimlere veya

çalışandan kaynaklanan hatalı hareketlere karşı koruma önlemi alınmış olmalıdır,

f) Çalışma alanının temizlik ve düzenini sağlar,

g) İşin gerektirdiği çalışma alanını belirler,

h) Yapılacak işle ilgili ekibini oluşturur ve iş dağılımını yapar,

i) Çalışma alanında bulunan atıkların uzaklaştırılmasını sağlar.

3. GENEL MESLEKİ BİLGİLER

3.1. Yapı

İnsanların her türlü ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla yerüstü ve yeraltında

inşa edilen tesislere yapı adı verilir. Yapılara örnek olarak binalar, köprüler,

otoyollar, enerji santralleri, baraj, sulama kanalı gibi sulama tesisleri, stadyum,

spor salonları vb. verilebilir.

Taşıyıcı sistemine göre bina yapıları

1. Yığma sistem yapılar

2. İskelet “ “

3. Prefabrik veya ön yapım sistem yapılar

4. Karma veya kompozit “ “

3.2. Bina

İnsanların sahip olduğu eşya ve değerlerini soğuk, sıcak, fırtına gibi dış

etkilerden korumak ve yaşama, eğitim, sağlık gibi değişik ihtiyaçlarını karşılamak

amacıyla inşa ettikleri yapılara ise bina denir.

Binalar, kullanım maksadına göre aşağıdaki gibi sınıflara ayrılabilir:

1. Konut binaları (ev, villa, apartman gibi)

2. Eğitim binaları (anaokulu, İlköğretim, üniversite gibi)

3. Sağlık binaları (hastane, sağlık ocağı, poliklinik, dispanser gibi)

4. Ticaret binaları (büro, dükkân, mağaza, iş hanı gibi)

5. Sanayi binaları (atölye, fabrika gibi )

6. Konaklama binaları (otel, motel gibi)

7. Barınma binaları (öğrenci yurtları, yaşlılar evi, yetiştirme yurdu gibi)

8. Sosyal binalar (sinema, tiyatro gibi)

9. Kültür binaları (müze, kütüphane, tarihi yapılar gibi)

10. Kamu binaları (bakanlıklar, belediyeler gibi)

11. Spor binaları (kapalı spor salonu, spor binaları gibi)

12. Ulaştırma binaları (terminaller (gar, otogar), İşletme binaları gibi)

13. Dini binalar (cami, mescit, kilise, havra gibi)

14. Emniyet binaları (polis, TSK ait binalar, itfaiye gibi)

15. Barınak binaları (çiftlik, ahır, ağıl, kümes, hara gibi)

Binalar mülkiyetlerine göre

1. Resmi binalar (bakanlıklar, adliye, belediye, hükümet konağı gibi)

2. Özel binalar (ev, işyeri, atölye, otel, mağaza, AVM gibi)

3. Vakıf binalar (hanlar, hastaneler, camiler, darülaceze, darüşşafaka gibi)

Binalar yapıldıkları malzemeye göre

1. Kargir binalar

2. Ahşap binalar

3. Çelik binalar

4. Betonarme binalar

5. Kompozit binalar

Binalar üretildikleri yere göre

1. Yerinde yapım binalar

2. Prefabrik veya ön yapım binalar olarak incelenebilir.

Genellikle binalar inşa edildiği ülkenin geleneksel mimarisinin özelliklerini

taşımaktadır. Bu nedenle insanlar herhangi bir binaya baktıklarında o binanın

hangi bölgeye ait olduğu konusunda bir tahminde bulunabilmektedir. Öte yandan

binaların uzun yıllar hizmet verebilmesi veya binanın servis ömrü, bina yapımında

kullanılan malzemeler, kaplamalar, yapım tekniği, işçilik vb. gibi birçok faktöre

bağlıdır. Bu nedenle binaların iç ve özellikle dış yüzeylerinin kaliteli ve güzel bir

şekilde kaplanması önemlidir.

4. SIVALAR

4.1. Sıvanın tanımı

Sıva; yapıyı veya yapı elemanlarını dış etkilere karşı korumak, düzgün yüzey

oluşturmak, dayanımını artırmak, duvar, tavan, tonoz, kubbe ve merdiven gibi

yüzeylerde güzel görünüm elde etmek ve boyaya hazır hale getirmek amacıyla

yapılan kaplama olarak da tarif edilebilir.

Şekil 1. Sıva

4.2. Sıva ile ilgili teknik terimler

Aderans: Bir maddenin başka bir maddenin yüzeyine yapışma özelliğine (sıvanın

uygulanan yüzeyde kurumadan ya da çatlamadan kalabilme özelliğine) denir.

Bağlayıcı: Harç içindeki kum tanelerini birbirine bağlayarak harcın dayanım ve

dayanıklılığını sağlayan malzemeye bağlayıcı denir (Örneğin kireç harcında

bağlayıcı kireç, takviyeli harçta ise kireç ve çimentodur).

Birim ağırlık: Bir malzemenin ağırlığının hacmine bölünmesiyle elde edilen

değere denir.

Buhar kürü: Buhar gücünden yararlanarak sıcaklık ve nemi yüksek bir ortamın

sağlanmasıyla betona erken mukavemet kazandırmayı öngören kür metodudur.

Büzülme oranı (rötre): Deney numunesinde kuruma sonucu oluşan boy

kısalmasının başlangıç boyuna oranına denir.

Çentik: Parlak ya da pürüzsüz yüzeylerde çekiç vb. el aletleriyle açılan oyuklardır.

Çiçeklenme: Harç veya malzeme içindeki bileşenlerin çözünüp dışarı sızması ve

yüzeyde kristalleşip birikmesi sonucu oluşan leke ve akıntılara denir. Ortamda

çözünebilir tuz bulunması sebebiyle kuruma esnasında yüzeyde kristal oluşumu

olarak da tarif edilebilir.

Damlalık: Suyun yüzeye zarar vermemesi için yapılan damlama kanalına denir.

Donatı: Beton içine yerleştirilen çelik çubukları ifade eder.

Doz: Herhangi bir karışıma girmesi gereken miktara doz adı verilir.

Epoksi harcı: Epoksi bağlayıcı ile ince agregadan oluşan harçtır.

Filler: 0.25 mm göz açıklıklı elekten geçen ince malzemedir (taşunu, mineral toz).

Granülometri: Kum, çakıl, kırmataş gibi agregaların elek analizi sonucunda tane

dağılımının belirlenmesine denir.

Grobeton: Düşük dozlu demirsiz betona grobeton denir.

Hafif agrega: Birim ağırlığı 1200 kg/m3’ ü aşmayan agregadır.

Hazır söndürülmüş kireç: Kullanıma hazır haldeki fabrikasyon kirecine denir.

ISCO: Uluslararası standart meslek sınıflamasını ifade eder.

İç ve dış denizlik: Pencere doğraması altı iç ve dış kenarlarında bulunan,

pencere yüzeyinden akan yağmur sularının duvar içine sızmasını engelleyip duvar

dışına atılmasını sağlayan yapı elemanına denir.

İSG: İş sağlığı ve güvenliğini ifade eder,

Kıvam: Harcın akışkanlığının bir ölçüsüdür. (katı, normal, sulu/akıcı kıvam gibi)

Kiniş: Denizlik genişliği dikkate alınarak açılan damlalık kanalına denir.

Kireç söndürme: Boyutları uygun bir tekne içine sönmemiş kireci doldurup yeterli

miktarda su ilave ederek uygun araçlarla kireci söndürme işlemidir.

Kür: Çimentonun yeterli hidratasyonunu sağlamak, betonda tam ve uygun

sertleşme elde edebilmek için, yerleştirme işleminden hemen sonra başlanarak

taze betonun yeterli süre belirli sıcaklık ve nem altında tutulması işlemine denir.

Los Angeles aşınma deneyi: Agreganın aşınmaya dayanıklılığının tespit

edilmesinde kullanılan deney yöntemidir.

Metraj: Proje kapsamında yapılacak her iş kaleminin miktarını gösteren listedir.

Mıcır: 4-32 mm tane çaplı kırmataşa denir.

Moloz: Yapım ya da yıkım artıklarına denir.

Pah: Yüzey köşelerinin belirli açıda düzleştirilmesi veya yuvarlak şekil verilmesi

işlemine denir.

Parapet: Duvarların üzerine, balkon veya pencerelerin iç kısmına çimento ve

mozaik karışımı ile yapılan dolgu sete denir.

Perdah: Yüzeyi düzgün hale getirme ve parlaklık verme işlemine denir.

Porozite: Gözeneklilik veya boşluk hacminin dolu hacmine oranıdır.

Prefabrik: Ön yapım veya ön üretime denir.

Priz: Harcın veya sıva harcının katılaşmasıdır. Başka bir deyişle harcın

işlenebilme özelliğini kaybetmesine denir.

Prekast: Önceden dökülmüş

Söve: Kapı ve pencereleri yağmur sularından korumak ve bina çehresine estetik

görünüş vermek üzere kapı, pencere vb. yerlerde yan ve üst kenarlara uygulanan,

yüzeyden dışa doğru çıkıntılı, değişik malzemelerden yapılabilen, estetik

görünümlü yapı elemanlarına söve denir.

Puzolan: Bağlayıcılığı çok az olan veya hiç olmayan ancak ince olarak öğütülmüş

halde, ortamda nem bulunması halinde kalsiyum hidroksitle normal sıcaklıkta

reaksiyona girerek bağlayıcı nitelikleri olan bileşikleri meydana getirme yeteneğine

sahip silisli veya silisli ve alüminli bir malzemedir.

Serpme: Sulu kıvamdaki harcı mala ile alarak duvar yüzeyine atma işine denir.

Sıva tabanı: Üstüne sıva sisteminin uygulanacağı yapı elemanı yüzeyine denir.

Sıva yapımı: Sıvanın yapı elemanına/bileşenine uygulanmasına denir.

Alt tabaka: Bir sıva sisteminin alt tabakası veya alt tabakalarına denir.

Son tabaka: Çok tabakalı bir sıva sisteminin son tabakasına denir.

Sıva sistemi: Sıva desteği ve/veya donatı ve/veya ön işlemlerin olası kullanımları

da dâhil olmak üzere, bir taban/yüzey üzerine uygulanan sıva tabakası veya sıva

tabakaları serisine denir.

Sıva katmanı: Aynı malzemelerle bir veya daha fazla farklı karışım tasarımı

kullanılarak, sıva kalınlığı elde edilene dek taze iken üst üste uygulanan ve sıva

prizini almadan tüm işlemleri tamamlanan katmana denir.

Sıva tabakası: Aynı malzemelerle bir veya daha fazla farklı karışım tasarımı

kullanılarak bir veya daha fazla katmanla oluşturulan tabakaya denir.

Tek tabakalı sıva: Sıva uygulanmamış bir tabana veya yüzeye tek tabaka olarak

uygulanan, alt ve üst tabakaların tüm işlevlerini sağlayabilen sıvaya denir.

İnce tabakalı sıva: Sıvasız bir tabana uygulanan ince (2-3 mm) sıva tabakasıdır.

Sıva donatısı: Sıva tabakası içerisine çatlama direncini artırmak üzere

yerleştirilen malzemeye (hasır gibi) denir.

Sıva taşıyıcı: Sıva tabanına/yüzeyine tutturulduğunda sıvaya kılavuzluk eden,

bazı hallerde sıvanın kararlılığını koruyan ve destek işlevi gören ağ (file) şeklindeki

ürüne denir.

Sıva desteği: Sıva taşıyıcıyı desteklemek için kullanılan ve sıvanın uygulanacağı

tabana/yüzeye tutturulan, büyük oranda taşıyıcının tabandan/yüzeyden bağımsız

olmasını sağlayan malzemedir.

Mastarlık: Yüzeyin mevcut bir tabaka veya sabit elemana göre gerekli konumunu

sağlamak için elemana monte edilen malzemedir.

Derinlik sabitleyici: Gerekli veya aynı miktardaki kalınlığı sağlamak üzere

yerleştirilen sıva şeridi veya sıva profiline denir.

Astar: Sıva yapılmadan önce sıvanacak yüzeye tatbik edilen ön katmana denir.

Su emmeyi azaltıcı ön astar: Gerekli durumlarda taban malzemesinin su

emmesini azaltmak için kullanılan ön işlem malzemesidir.

Yapıştırıcı: Gerekli durumlarda kullanılan ve sıva sisteminin taban malzemesine

yapışmasını artırmak için kullanılan tescilli malzemedir.

Taraklama veya pürüzlendirme: Sıva yapılacak taban malzemesine tutunmayı

artırmak için uygulanan ön işleme denir. Bu işlemler sonucu elde edilen yüzey ayrı

bir sıva tabakası sayılmaz.

Sıva çatlakları: Kısa, düzensiz ve birbirleriyle bağlantılı ağ şeklindeki çok küçük

kılcal çatlaklardır.

4.3. Sıva harç malzemeleri

4.3.1 Bağlayıcılar

Sıva harçlarının hazırlanmasında yalnız aşağıda sıralanan mineral bağlayıcılar

kullanılmalıdır. Bu bağlayıcıların ilgili standartlarda belirtilen özelliklere sahip olup

olmadığı, harç karışımında kullanılmadan yeterli süre önce tespit edilmiş olmalıdır.

4.3.1.1 Çimento

Kil ve kalker konkasörlerde kırılıp öğütüldükten sonra belirli oranlarda

karıştırılır. Ardından sıcaklığı 1300–1500 oC arasında olan döner fırında pişirilir ve

klinker elde edilir. Klinkerin %3-6 oranında alçıtaşı ile değirmende öğütülmesi

sonucunda toz halinde çimento elde edilir.

Çimento, su ile karıştırıldığında çimento hamuru elde edilir ve hidratasyon

olayı başlar. Hidratasyon reaksiyonları sonucunda priz (katılaşma) olayı meydana

gelir ve sertleşme sonrası suyun altında bile dayanımını ve kararlılığını koruyan

inorganik bir malzeme oluşur. Çimento çok ince (mikron boyutunda) öğütülmüş

hidrolik bir bağlayıcı malzemedir. Çimento, agrega ve su ile uygun şekilde

harmanlanıp karıştırıldığında, yeterli süre işlenebilirliğini koruyan ve belirlenmiş

sürelerde belirli dayanım seviyelerini kazanan ve uzun süre hacim sabitliği

gösteren beton ve harç üretiminde kullanılan bir yapı malzemesidir.

Şekil 2. Çimento torbası ve çimento silosu

Ülkemizde çimentolar 50 kg lık torbalar içinde veya dökme çimento olarak

piyasaya arz olunur.

Türkiye’de, TS EN 197–1’e uygun olarak beş ana çeşit çimento üretilmektedir.

Bunlar;

1. CEM I-Portland çimento,

2. CEM II-Portland kompoze çimento,

3. CEM III-Yüksek fırın cürufu çimentosu,

4. CEM IV-Puzolanlı çimento

5. CEM V-Kompoze çimento’dur.

Sıva harcında bağlayıcı olarak kullanılan çimentolar TS EN 197-1 Çimento

Genel çimentolar, TS 21 Beyaz Portland çimentosu ve TS EN 413-1 Harç

çimentosu standartlarında belirtilen özeliklere uygun olmalıdır.

Çimentoların genel özellikleri

Çimentonun kullanılacağı ortama göre değişik özelliklere sahip olması

gereklidir. Yani bir çimento çeşidinin normal bir bina örneğin konut yapısında

kullanımı uygun iken bir deniz yapısında kullanımı uygun olmayabilir. Bu nedenle

çimentonun kullanılacağı yere ve ondan beklenen özelliklere göre seçilmesi

gerekir. Çimentoların dayanım kazanması, aşağıda sıralanan üç olayın birbirini

takip etmesi ile gerçekleşir:

1. Hidratasyon olayı

2. Katılaşma olayı

3. Sertleşme olayı

Hidratasyon olayı, su ile çimento taneleri arasındaki kimyasal reaksiyondur.

Katılaşma olayı, çimento hamurunun katılaşma (priz) derecesidir (ağırlığı belli bir

penetrasyon iğnesinin çimento hamuruna batmasına karşı gösterdiği direnç

süresidir). Çimentonun priz sürelerini (priz başı ve priz sonu) belirlemek için

kullanılan alete Vikat aleti adı verilir.

Sertleşme olayı ise, çimento hamurunun mekanik etkilere karşı koyabilme

özelliğidir.

Çimentonun depolanması

Çimentonun depolanması, betonun mukavemeti ile diğer özelliklerini olumlu

veya olumsuz yönde etkiler. Çimento, torba ve dökme çimento olarak

depolandığından hava ile duvar, döşeme ve tavandaki nemi alarak topaklanabilir.

Çimento topakları parmakla kolayca ezilebiliyor ise bu durum çimentonun

katılaşma (priz), sertleşme ve dayanım kazanma özelliklerinin etkilenmeyeceğini

gösterir. Çimentodaki sert topaklar bozulmanın en büyük işaretidir. Bu nedenle

çimento depolanırken su ile temas etmesinden (zemin nemi gibi) veya rutubetli

havada kalmasından kaçınılmalıdır.

Çimento torba olarak depolanıyorsa, ahşap ızgara üzerinde en fazla 10 sıra

olacak şekilde istiflenmelidir. Ayrıca torba sıraları ile duvar arasında en az 10 cm

boşluk kalmasına ve sıraların birbiri arasında boşluk bırakılmadan (birbirine temas

edecek şekilde) depolanmasına dikkat edilmelidir. Bunun yanında çimento

torbalarının üstü rutubet ve hava geçirmeyen örtülerle örtülmelidir. Örtü üzerinde

suyun göllenmesine engel olunması lazımdır. Çimentoların depolama süresinin en

fazla 2 ay olması tavsiye edilir. Portland çimentosu, normal bir depoda 3 ay

beklerse mukavemetinin % 10–20 sini, 6 ay beklerse %20-30'unu kaybeder.

4.3.1.2 Yapı kireci

Kireç, kalker taşının 5–10 cm’lik boyutlar halinde kırılması ve 900–1000 oC

sıcaklığa sahip uygun fırınlarda pişirilmesiyle elde edilen malzemedir. Ayrıca

kalker taşının uygun sıcaklıktaki kireç fırınında yakılması ile yapısında bulunan

karbondioksit gazının uçurulması yoluyla kolayca ufalanabilir hale gelen parçalara

da kireç adı verilir. Kireçler, çok eski yıllardan beri kullanılan bir bağlayıcı çeşididir.

Kireç hammaddesi ana bileşeninin kalsiyum karbonat (CaCO3) ve magnezyum

karbonat (MgCO3) olduğu bilinmektedir.

Kireç, çimento ve alçı gibi suya karşı hassasiyet göstermez. Kalsiyum kökenli

kayaçlardan elde edilen kireçler magnezyum kökenlilere göre daha beyazdır. Kireç

hammaddesinin pişirilme sıcaklığının fazla olması iyi olmadığı gibi az olması da iyi

değildir. Kirecin iyi pişip pişmediğini anlamak için pişmiş fakat sönmemiş kirecin

üzerine asit damlatmak suretiyle anlaşılabilir. Eğer asit döküldüğünde köpürme

yoksa pişme işlemi iyi yapılmış demektir. Köpürme olur ise pişme iyi olmamış

demektir. Kireç piyasada sönmemiş kireç (topaklar halinde) ve sönmüş veya

söndürülmüş kireç halinde satılmaktadır. Günümüzde inşaatlarda genellikle

sönmüş kireç tercih edilmekte ve torbalar halinde kullanılmaktadır. Bir ton

sönmemiş kireçten 1.0–1.5 m3 sönmüş kireç elde edilir.

Şekil 3. Torba kireç ve hamur kireç

Kireç çeşitleri:

a. Hava kireci: Genellikle kalsiyum oksit veya kalsiyum hidroksitten oluşan ve

atmosferdeki karbondioksit ile reaksiyona girerek havada yavaş sertleşen

kireçlerdir. Hidrolik özelliği olmadığından genellikle su altında sertleşmez.

b. Sönmemiş kireç: Kireç taşı veya dolomitik kayaçların kalsinasyonu ile

üretilir. Esas olarak kalsiyum oksit (CaO) ve magnezyum oksit (MgO) ihtiva

eden hava kirecidir. Sönmemiş kireç su ile etkileşince ekzotermik (ısı veren

veya yayan) reaksiyon verir. Sönmemiş kireçler, kelle denen büyük parçalar

veya öğütülmüş ince toz halinde piyasaya arz edilir.

c. Sönmüş/söndürülmüş kireç: Sönmemiş kireçlerin su ile kontrollü bir şekilde

söndürülmesiyle elde edilen hava kireçleri, kalsiyum kireçleri veya dolomitik

kireçlere denir. Sönmüş kireç, su ile temas ettiğinde ekzotermik reaksiyon

vermez. Sönmüş kireç, kuru toz veya kaymak kireç veya şerbet halinde

piyasaya arz edilir.

d. Yanmış kireç: Esas olarak kalsiyum oksitten oluşan sönmemiş kireçtir.

e. Dolomitik kireç: Esas olarak kalsiyum oksit ve magnezyum oksitten oluşan

sönmemiş kireçlerdir. Dolomit taşının, 900–1000 ºC sıcaklıkta pişirilmesiyle

elde edilen kirece dolomit kireci adı verilir.

f. Hidrate kalsiyum kireç: Esas olarak kalsiyum hidroksitin meydana getirdiği

sönmüş kireçtir.

g. Hidrate dolomitik kireç: Esas olarak kalsiyum hidroksit, magnezyum

hidroksit ve magnezyum oksitten meydana gelen sönmüş kireçtir.

h. Kireç hamuru: Magnezyum hidroksit ihtiva eden veya ihtiva etmeyen ve

esas olarak kalsiyum hidroksitten oluşan, istenilen kıvama ulaşmak için su

ile karıştırılarak üretilen hamur kıvamındaki söndürülmüş kireçlerdir.

i. Hidrolik kireç ve doğal hidrolik kireç: Killi-kumlu kireç taşının yakılması ve

söndürülüp öğütülmesiyle veya uygun malzemelerin kalsiyum hidroksitle

karıştırılmasıyla üretilen ve esas olarak kalsiyum silikat, kalsiyum alüminat

ve kalsiyum hidroksit ihtiva eden kireçlerdir.

j. Kaymak kireç: Sönmemiş kirece su eklenerek söndürülmesi sırasında

oluşan kimyasal reaksiyonla ısı ve sönmenin meydana gelmesini takiben

sıvı haldeki sönmüş kirecin, en az üç ay bekletilmesi sonrasında doğal

beyaz renkte macun kıvamına gelmiş haline denir.

Harç üretiminde kireç olarak TS EN 459-1 Yapı kireci standardında belirtilen

özelliklere uygun kireçler kullanılmalıdır.

4.3.1.3 Yapı alçısı

Alçının ham maddesi, doğada alçı taşı veya jips olarak tanımlanan kayaç ile

anhidrittir. Alçı hammaddesi, belirli ölçülerde kırılır ve küçük parçalar ayrılır, sonra

120-190oC sıcaklıkta kısmi bir dehidrasyona uğratılarak alçı elde edilir. Alçı içinde

%10–12 CaCO3, kil, demir oksit, kum ve kolloidal SiO2 bulunur. Bu maddeler,

alçının sertlik direncini artırır. Alçının hammaddesi, genellikle beyaz renkte ve

yumuşak olup yoğunluğu ~ 2.3 g/cm3 dolayındadır. Asitlerden etkilenmez, suda az

çözünür, tuzlu sularda daha çabuk çözünür.

Hammadde 125 oC’den sonra kristal suyunu kaybederek yarı hidrat hale gelir.

Pişirme sıcaklığına göre birçok alçı çeşidi elde edilir. Alçılara değişik özellik

kazandırmak için katkı maddeleri ilave edilebilir. Yarı hidrat olan alçıya tekrar su

katılırsa reaksiyon tersine döner. Eski haline dönüşmesi 10–15 dk sürede oluşur.

Bu süreyi uzatmak (prizi geciktirmek) için zayıf asitler sirke, tutkal, şeker, gliserin,

talk gibi katkılar kullanılır.

Alçıya kendi ağırlığının ¼ ü kadar (%25’i) su ilavesi yeterli gelir. Fakat bu su

miktarı ile yapılan alçı hamuru çok kısa bir zamanda sertleşir. Alçının prizini

geciktirmek için su miktarı artırılmalı veya priz geciktirici zayıf asitler eklenmelidir.

Alçı, toz halde torbalı içinde piyasada bulunur. Genellikle renkleri beyaz, gri

beyaz, sarımsı beyaz veya kırmızımsı beyazdır. Alçı aynı zamanda iyi bir ısı

(termik) yalıtım malzemesidir. Alçılar, katılaştığında ortalama %1 ‘lik hacim artışı

gösterir. Alçı, asit nitelikte olduğundan demiri, korozif etki yaparak paslandırır. Alçı

gözenekli bir yapıda olduğundan, metalde meydana gelecek korozyon çok hızlı

olur. Bu da renk ve metal aksam açısından istenmeyen bir özelliktir. Alçının taş,

tuğla ve benzeri kâgir yüzeylere aderansı oldukça yüksek iken ahşap, cam, cilalı

ve benzeri kaygan parlak yüzeye aderansı oldukça zayıftır. Alçılar, toz halde iken

havadaki rutubetten etkilenerek sertleşir. Bu durum alçıda dayanım kaybına sebep

olabilir. Alçının sahip olduğu bu özellik nedeniyle çok iyi korunması ve

depolanması lazımdır.

Alçı çeşitleri:

Genel olarak alçılar dört gruba ayrılır. Bunlar; adi alçı, katkılı adi alçı, susuz

alçı ve katkılı susuz alçıdır.

a) Adi alçı: Öğütülmüş alçı taşının yapısındaki suyun ¾ ‘ünü kaybedinceye kadar

120–160 0C sıcaklıkta pişirilmesiyle elde edilen alçıdır. Bu alçı, dış atmosfer

etkisine karşı dayanım gösteremez. Yapıda adi alçı; iç sıvada, içine lifli malzeme

katılarak kartonpiyer işlerinde, bölme panolarda (alçıpan levha) ve kum katılarak

pano eleman üretiminde kullanılabilir.

b) Katkılı adi alçı: Adi alçının işleme süresini uzatmak için içerisine, şekerli su,

sönmemiş kireç, sıcak su, sodyum nitrat vb. gibi katkılar eklenmesiyle elde edilir.

Sıva işlerinde kullanılır. Bu alçının pişirme süresi artırılırsa sertleşme süresi uzar.

c) Susuz alçı: Alçı taşının öğütme sonrası bünyesindeki iki molekül suyu tamamen

kaybedinceye kadar pişirilmesiyle elde edilen alçıdır. Tabii ve suni anhidritin

öğütülmesiyle elde edilir. Genel olarak pişirilme sıcaklığı 800–1000 oC arasındadır.

Bu alçı, çeşitli dış etkilere dayanıklı olup basınç ve aşınma dayanımı oldukça

yüksektir. Yer döşemesinde, yapı elemanları üretiminde tek başlarına kullanıldığı

gibi bir başka bağlayıcı (çimento ve kireç) ile beraber de kullanılabilir. Sertleşmesi

çok uzun sürede (6–20 saat) tamamlanır.

d) Katkılı susuz alçı: Susuz alçının işleme özelliğini iyileştirmek için içerisine prizi

hızlandırıcı katkı maddesi katılarak elde edilen alçıdır. Diğer özellikleri susuz

alçınınki gibidir.

Ayrıca alçılar, saten alçısı, kartonpiyer alçısı ve sıva alçısı olarak sınıflandırılır.

Şekil 4. Torba alçı çeşitleri

Sıva alçısı

Tuğla, beton, brüt beton, gazbeton, bimsblok ve benzeri malzemeler ile örülmüş

duvar yüzeylerine veya kaba sıva üzerine yapılacak olan kaplamaya kat

oluşturmak için kullanılan alçı çeşididir.

Saten alçı

Yüksek yapışma özelliğine sahip olan boya öncesi son kat perdah alçısına saten

alçı denir. Sıvalı yüzeyler, brüt beton yüzeyler ve alçı levha ile kaplanmış

yüzeylere rahatça uygulanabilir. Çalışma sırasında uzun kullanım süresine sahip

olduğundan kolay ve firesiz uygulama imkânı vardır. Nefes alan bir malzeme

olduğundan nem oranını dengeleyerek sağlıklı bir ortam oluşturur.

Kartonpiyer alçısı

Binalarda dekorasyon amaçlı işlerde kullanılan alçı çeşididir.

Tane boyutuna göre alçılar:

Alçılar, tane boyutlarına göre kaba ve ince alçı olarak ayrılırlar. Alçının

sertleşmesini tane iriliği, inceliği, sıcaklık ve su miktarı önemli ölçüde etkiler.

Tablo 1. Alçının bazı teknik özelliklerinin yaklaşık değerleri

Alçı tipi Priz (katılaşma) (dk) Karışım

suyu Dayanım(kgf/cm

2)

başı sonu Basınç Çekme

Kaba alçı 3–15 10–40 60 45 15

İnce alçı 2–15 10–40 75 55 12

Kartonpiyer alçısı

3–15 15–60 75 50 18

Alçıda karışım suyu miktarı fazla olursa katılaşma gecikir. Alçı, tutkallı su ile

yoğrulursa daha geç katılaşır ve sertleşir. Fakat sertleştikten sonra daha sert bir

yapı meydana getirir. Eğer bu karışımla yapılan alçı elemanı düzeltilir, cilalanırsa

mermer görünümü verir. Bu tip bir karışım, kurak iklimlerde bina dış cephesinde de

kullanılabilir.

Harç hazırlanmasında alçı olarak TS EN 13279-1’de belirtilen özelliklere

uygun alçı kullanılmalıdır.

4.3.2 Agrega

Agrega; doğal/tabii ve yapay/suni veya her iki cins yoğun mineral malzemenin

genellikle 100 mm'ye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kırılmamış ve/veya kırılmış

tanelerinin bir yığını olarak tanımlanabilir.

Agregalar, boyutlarına göre:

1. İnce agrega (kum),

2. İri agrega (çakıl)

3. Tuvenan (karışık) agrega olmak üzere üç gruba ayrılabilir:

İnce agrega (kum): İnce agrega, doğal kum, kırma kum (ince mıcır) veya bunların

karışımından elde edilen ve 4 mm göz açıklıklı kare gözlü elekten geçen agregaya

denir. Tane çaplarına göre 0/2 ince ve 0/4 orta kum veya kırma kum olarak

gruplandırılabilir. İnce agrega/kum taneleri sert ve sağlam olmalıdır.

İri agrega (çakıl): Doğal çakıl, kırma taş (iri mıcır) veya bunların karışımından elde

edilen ve 4 mm göz açıklıklı kare delikli elek üzerinde kalan agregaya denir.

Tuvenan(karışık) agrega: Agrega ocağından direkt elde edilen sınıflandırılmamış

doğal karışık (ince ve iri agrega karışımı) agregaya denir. Tuvenan (karışık)

agreganın standart ve şartnamelerde mecbur olmadıkça kullanılması uygun

görülmemektedir.

Şekil 5. Kum örnekleri

Agregalar, birim ağırlıklarına göre:

1. Hafif agrega (ponza, genleştirilmiş perlit, diyatomit gibi

2. Normal agrega (kalker, granit, dolomit gibi

3. Ağır agrega (barit, magnetit, çelik hurdası gibi) olmak üzere üçe ayrılır

Agregalar, elde edilişine göre:

1. Doğal agregalar

2. Yapay agregalar olarak ikiye ayrılır.

Doğal Agregalar:

Akarsu, deniz, buzul ve teras agregaları olarak gruplandırılırlar. Bu gruplar

içinde en yaygın kullanılan akarsu yatağından elde edilen agregalardır.

1) Dere Agregası: Akarsu yatağından elde edilirler. Sürüklenmeyle meydana

gelen aşınma neticesi ufalanan tanelerden geriye sert, sağlam ve dayanıklı

taneler kalır. Bu taneler genellikle yuvarlaktır. Doğal agregalardan en iyi

malzemeler derelerden elde edilir. Bunlar temiz, düzgün tanelerden oluşur.

Kompasitesi yüksek olduğundan beton dayanımına etkileri fazladır.

2) Deniz Agregası: Deniz ve göllerden elde edilen agregalardır. İçinde tuzun

yanı sıra deniz canlılarının kabukları da bulunur. Bunlar, tekdüze taneli

genel olarak ince malzemelerdir. Tuzun agrega veya harç içerisinde aşırı

miktarda bulunması çatlama ve parçalanmaya neden olur. Deniz

agregalarındaki midye, istiridye kabukları, agreganın yerleşmesini

güçleştirir, basınç dayanımını ve donma-çözülme direncini azaltır.

3) Teras Agregası: Dik ve yüksek yamaçlardan kayan veya kopan kaya

parçalarının birikmesiyle meydana gelir. Bu tip agregada, derecelenme iyi

olmaz, agrega şeklen köşeli tane yapısı gösterir. Kırma ve eleme

işlemlerinden sonra beton agregası olarak kullanılabilir.

4) Buzul Agregası: Kuzey paralel dereceleri ile yüksek rakımlarda

bulunmaktadır. Daha çok A.B.D'nin kuzey batısında, İskandinavya ve Kuzey

Rusya'da rastlanır. Gerçek buzul ve nehir buzul agregası olarak ikiye ayrılır.

Diğer taraftan doğal agregalar,

Doğadan alındığı gibi kullanılan agrega (tabii kum ve çakıl),

Taş ocaklarında kırılarak elde edilen kırmataş agrega (kırma kum ve kırma

çakıl) olarak da ikiye ayrılırlar.

Yapay Agregalar:

Yapay agregaların bir diğer adı da sanayi ürünü(atık) agregalardır. İkinci bir

işlem sonucu beton yapımında kullanılır hale getirilebilir. Bunlar yüksek fırın cüruf

taşı, izabe cürufu veya yüksek fırın cüruf kumu sanayi ürünü olan kırılmış veya

kırılmamış yoğun yapılı agregalardır. Bu agregalar özellikleri bakımından (yapı,

şekil, görünüm) değişiklikler gösterir. Özel amaçlar için ihtiyaç duyulduğundan

kullanım yerleri sınırlıdır. Genel olarak yapay agregalar, gözenekli bir yapıya sahip

olduklarından ses, ısı ve hacimleri bölme amacıyla üretilen betonlarda kullanılır.

Yapay agregalar arasında kırılmış kiremit/tuğla, rende talaşı, hızar talaşı vb.

sayılabilir. İyi kalite tuğla kırıklarıyla yapılan beton, yangına karşı dayanıklı olur.

Agrega yüzey şekli ve biçimi

Agrega taneleri, mümkün olduğunca yuvarlak (küreye veya kübe yakın) şekilli

olmalıdır. Doğal agregalar, doğanın aşındırma etkisi ile yuvarlak haldedir. Agrega

tanesinin en büyük boyutunun en küçük boyutuna oranı 3'ten büyük ise böyle

tanelere şekil bakımından kusurlu taneler denir. Şekilce kusurlu taneler (yassı

veya uzun) oranı, 8 mm tane büyüklüğündeki agrega içinde ağırlıkça % 50 den

fazla olmamalıdır. Kusurlu taneler, agrega yığınının boşluklu olmasına ve bu

boşluğun çimento hamuru tarafından doldurulamamasına sebep olur. Bunun

sonucunda da sağlam olmayan bir yapı oluşur.

Yuvarlak doğal agreganın yığın olarak yerleşmesi, şekli nedeniyle daha

kolaydır. Bu agreganın özgül yüzeyi de (kırma agregaya göre) daha küçük

olduğundan harcın işlenebilirliği için az su gerekir. Kırma agregalar, köşeli, kenarlı

ve yüzeyleri pürüzlüdür. Bu agregalar, konkasörlerin ayarsızlığına bağlı olarak

yassı ve çivi türü biçimsiz taneler de içerirler. Bunun sonucunda betonun

yerleşmesi sırasında işlenebilirlik güçleşir. Böyle agregalarda işlenebilirliği

sağlamak için daha çok su gerekir. Kaliteli beton üretimi için agregada kusurlu

tanelerin bulunmaması istenir.

Diğer yandan agrega yüzey dokusunun camsı ve parlak oluşu, agreganın

çimentoyla aderansını büyük ölçüde etkiler. Agrega yüzeyinde kapiler su emmenin

meydana gelmesi ise aderansı artırır.

Agrega tanelerinin oluşturduğu yığınlar içerisindeki su miktarına göre;

Tamamen kuru, yani agrega bünyesinde hiç su yok (100oC ‘de etüvde

kurutulmuş),

Hava kurusu, yani agrega taneleri havanın etkisiyle kurumuş fakat su

geçiren boşluklarda su bulunabilir,

Doygun yüzey kuru, yani agreganın yüzeyinin kuru olmasına rağmen su

geçiren boşlukların tamamı su ile dolu,

Islak, agreganın su geçirgen boşlukları su ile tamamen dolu ve agreganın

yüzeyi su filmiyle kaplı olmasıdır.

Harç karışımlarında TS 2717 EN 13139’a uygun özelliklere sahip kum

kullanılmalıdır.

4.3.3 Karma suyu

Harç içinde kullanılan karma suyu, TS EN 1008 ve TS 500’de belirtilen özelliğe

sahip olmalıdır. İçilebilen sular beton yapımında kullanım için uygun kabul edilir.

Bu tip sularda deney yapmaya gerek duyulmaz.

Boya fabrikaları, tabakhane, galvaniz işletmeleri, kok kömürü fabrikaları atık

suları ile lağım ve pis suların ihtiva ettiği yağ, şeker ve deniz suyunun ihtiva

edebileceği asit ve tuzlar zararlı özelliklerinden dolayı harç karışımında dolayısıyla

sıva harcında karma suyu olarak kullanılmamalıdır. Görünür derecede kirli sular,

karma suyu olarak kullanılmadan önce her defasında temizlik vb. özellikleri

deneylerle kontrol edilmelidir.

4.3.4 Katkı maddeleri

Harçların özelliklerini iyileştirmek veya geliştirmek amacıyla kullanılan

malzemelere katkı maddeleri denir. Katkılar, mineral ve kimyasal katkılar olarak

ikiye ayrılırlar.

Mineral katkılar: Mineral katkılar, genellikle puzolanlardır ve toz halde bulunurlar.

Puzolan; kendi başına bağlayıcı olmayan veya çok az olan ancak öğütülmüş

halde, normal sıcaklıkta ve rutubetli ortamlarda sönmüş kireçle reaksiyona girerek

ilave bağlayıcı bileşikler oluşturan silisli veya silisli ve alüminli malzemelerdir.

Puzolanlar tek başlarına çok az bağlayıcılık gösterdiği halde bir bağlayıcı ile

birlikte kullanıldığında yüksek dayanım göstermektedir. Puzolanlar da kendi

arasında doğal/tabii ve yapay/suni olmak üzere iki gruba ayrılır.

Doğal puzolanlar diyatomit hariç volkanik kökenlidir. Bunlar arasında volkanik

tüfler, tras, zeolit, perlit ve ponza sayılabilir. Puzolanlar (traslar) kimyasal olarak

SiO2 ve az miktarda olsa Al2O3’den oluşan maddelerdir. Puzolanik maddeler

öğütülerek kullanıldığı gibi bazıları doğal olarak da kullanılmaktadır. Betonda

puzolanların kullanılabilmesi için ilgili standartlara göre SiO2+Al2O3+FeO3

toplamının % 70 den büyük veya eşit olması gerekir. Eski Mısır ve Ön Asya

ülkelerinde pişmiş tuğla tozu/unu ile kireç karıştırılarak elde edilen bağlayıcı harç

yapımında kullanılmıştır. Osmanlılar, bu puzolanı geliştirerek “Horasan harcı” ile

uzun ömürlü eserler ortaya koymuştur.

Yapay puzolanlar genellikle endüstriyel atıklardan meydana gelir. Bunlar

arasında uçucu kül, silis dumanı, yüksek fırın cürufu, genleştirilmiş kil, tuğla ve

kiremit unu ile pirinç kabuğu külü sayılabilir. Bu atıkların bazıları harç karışımında

doğrudan kullanılırken bazıları da öğütülerek kullanılır.

Kimyasal katkılar: Harç karışımında kullanılacak kimyasal katkılar EN 934-3’e

uygun olmalıdır. Yalnızca sıvaya zararlı bir etki yapmayacak kimyasal katkılar

kullanılmalıdır. Bu katkılar, sıvanın dayanımını veya dayanıklılığını olumsuz yönde

etkilememeli, sıva taşıyıcı veya desteği kullanılıyorsa bunların korozyona

uğramasına yol açmamalıdır. Bunlara ilaveten kimyasal katkılar bağlayıcının priz

ve sertleşme sürelerini tasarlananın dışında değiştirmemelidir.

Not: Su azaltıcı gibi bazı özel kimyasal katkıların, sonraki sıva katmanları veya

tabakaları ile boyanın yapışma kabiliyetini olumsuz yönde etkileyebileceği akılda

tutulmalıdır.

Bütün katkıların kullanımında, imalatçı firmanın talimatlarına titizlikle uyulmalı,

tavsiye edilen miktardan daha fazla katkı kullanılmamalıdır. Kullanılacak yapıştırıcı

madde çimento ve/veya kireçle uyumlu olmalıdır. Bu yapıştırıcılar örnek olarak

stiren bütadien kauçuk (SBR) ve akrilik polimer esaslı olabilir. Yapıştırıcı maddeler,

sıvanın pürüzsüz yüzeylere yapışmasını kolaylaştırır. Bu yapıştırıcılar, sıvanın

pürüzsüz yüzeylere, düşük veya yüksek su emme özelliğine sahip tabanlara

yapışmasını, serpme veya fırça ile taban yüzeyi hazırlanması veya yapıştırıcı

bulamaç kullanılması durumunda kolaylaştırır. Yapıştırıcı maddeler, su emmesi

yüksek sıva tabanlarına/yüzeylerine uygulandığında tabanın/yüzeyin su emmesini

de azaltabilir. Bu tip malzemelerin kullanımında imalatçının önerilerine uyulmasına

özen gösterilmelidir.

Lifler/elyaflar

Sıvaya ilave edilen lifler, sıvanın kimyasal veya fiziksel kararlılığına etki

etmemelidir. Doğal lifler kuru ve temiz olmalı, sıvı veya katı yağ içermemelidir.

Alkaliye dayanıklı mineral lifler/elyaflar ve bazı polimer elyaflar, sıvada dağınık

lif olarak veya ön karışımlarda kullanılabilir. Bu tür lifler kullanılırken, bunların

sıvaya olan olumlu katkılarının yanı sıra kullanım sınırlamaları ve uzun dönemde

sıvada oluşabilecek bozulmalara ilişkin hususlar için imalatçı tarafından hazırlanan

dokümanlara başvurulmalıdır.

Metal lifler/elyaflar yeterince dayanıklı olmalı, alkali veya zayıf asitli

ortamlardan olumsuz yönde etkilenmemelidir.

4.4. Sıva çeşitleri

Sıvalar; uygulandığı yere, yüzey durumuna, kullanılan malzemeye, üretildiği

yere ve yapıldığı yere göre sınıflandırılabilirler:

Uygulandığı yere göre sıvalar

a. İç sıvalar

b. Dış sıvalar

Yüzey durumuna göre sıvalar

a. Düz sıvalar (kaba ve ince sıva)

b. Pürüzlü sıvalar (serpme ve püskürtme sıva)

Kullanılan malzemeye göre sıvalar

a. Kireç sıva

b. Çimento sıva

c. Kireç-çimentolu sıva

d. Alçı sıva

e. Perlit sıva

f. Mermer sıva

g. Mozaik sıva

Üretildiği yere göre sıvalar

a. Geleneksel (yerinde yapım) sıvalar

b. Hazır sıvalar

Yapıldığı yere göre sıvalar

a. Bağdadi sıva

b. Metal deplüvaye (rabitz teli) sıva

c. Kamış üzerine sıva olarak gruplandırılabilirler.

Fonksiyonlarına göre sıvalar

a. Düzeltme sıvası

b. Isı yalıtımlı sıvalar

c. Dekorasyon sıvası

4.4.1. İç sıva

Yerinde üretilen veya hazır olarak kullanılan sıva harçlarının binaların duvar,

kolon, kiriş, tavan, merdiven ve kubbe gibi yatay, düşey, eğik ve eğri iç

yüzeylerinde uygulanması ile elde edilen, yüzeyi düz veya pürüzlü olarak

yapılabilen, yüzeyi itibariyle boya yapmaya veya duvar kâğıdı kaplamaya uygun

olan kaplama tabakasına iç sıva denir.

Sıvalar yapı elemanları üzerine uygulandıktan sonra prizini alıncaya ve/veya

sertleşinceye kadar nihai özelliklerini kazanmaz.

a) iç sıva b) dış sıva Şekil 6. Sıva örnekleri

4.4.2. Dış sıva

Dış sıva, yerinde üretilen veya hazır sıva harçlarının binaların genellikle duvar gibi

düşey dış yüzeylerine uygulanması sonucu elde edilen, bitmiş yüzeyi düz veya

pürüzlü olarak yapılabilen, yüzeyi itibariyle boya yapmaya veya kaplamaya uygun

olan kaplama tabakasına dış sıva adı verilir.

4.4.3. Düz sıvalar

Tamamlanmış veya bitmiş yüzeyi düz olan sıvalar düz sıva adı verilir. Bu

sıvalar kaba ve ince sıva olmak üzere ikiye ayrılır.

4.4.3.1. Kaba sıva

Kaba sıva, duvar veya tavan yüzeylerindeki hataları yok etmek, düz sıvanın

birinci tabakasını elde etmek, yapı elemanlarını her türlü dış etkiye karşı korumak,

duvarın dayanımını artırmak ve düzgün yüzey elde etmek amacıyla yüzeylerin

uygun harç ile belirli kalınlıkta kaplanmasına kaba sıva denir. Kaba sıva, daha

sonra yüzeye uygulanacak ince sıvaya zemin hazırlamak için yapılır.

Şekil 7. Kaba sıva yapımı

Kaba sıvada ilk katların duvarla iyi kaynaşması için sulu serpme olarak atılması

uygun olur. Sıvanın yüzeylere özellikle ılık mevsimlerde uygulanması, bitmiş

yüzeylerin birkaç gün müddetle mutlaka ıslatılması, don tehlikesi olan günlerde

asla sıva yapılmaması gerekir. Buna göre sıva için en elverişli mevsimin ilkbahar

ve sonbahar olduğu anlaşılır. Sıva hangi cins malzeme ile yapılırsa yapılsın takip

edilecek işlem sırası hepsinde genellikle aynıdır.

Yüzeye, kaba sıva genellikle tabaka tabaka yapılır. İlk tabaka normal harçtan

biraz sulu olarak serpme, sonraki tabaka plastik kıvamda dolgudur. Bu tabaka

atıldıktan sonra bir mastar yardımıyla iki ana/ano veya mastarlık kullanılarak son

atılan tabakanın fazlalıkları sıyrılır. Yani bir mastar, iki anaya veya mastarlığa

dayatılarak sıvanın fazlalıkları alınır. Buna uygulamada “mastar çekme” işlemi

denir. Son tabaka ile de dolmamış kısımlar yüzeyler harç ile doldurularak en az iki

defa üst üste çekilir. Böylece kaba sıva tamamlanmış olur.

Sıvalar, genellikle sıvanacak yüzeyin üst kısmından aşağıya doğru yapılarak

tamamlanır. Bununla birlikte tersi de uygulanabilir. Ancak yüzeye mastar çekilirken

kullanılan mastar, aşağıdan yukarı doğru yavaşça sağa sola hareket ettirilerek

çekilir. Kaba sıvanın kalınlığı 2-3 cm olmalıdır.

Kireç harçlı kaba sıva: İşlemler kaba sıvanın yapılmasında anlatıldığı gibidir.

Harç karışımına giren malzemeler

1,000 m3 sıva kumu

0.330 m3 yağlı kireç hamuru

110 litre su

Buradaki su miktarı sabit değildir. Su miktarı kullanılan kumun nem oranı (doğal

nem), mevsim ve iklim şartları dolayısıyla değişebilir.

Çimento harçlı kaba sıva:

Harç karışımına giren malzemeler

1,000 m3 sıva kumu

250 kg çimento 300 kg çimento 350 kg çimento 400 kg çimento

140 lt su 150 lt su 160 lt su 170 lt su

Karışım oranlarından da anlaşılacağı gibi çimento miktarları 250~500 kg arasında

değişmektedir.

Takviyeli veya temditli harçlı kaba sıva:

Harç karışımına giren malzemeler

1,000 m3 sıva kumu

100-400 kg çimento

0.100-0.300 m3 yağlı kireç hamuru

120-170 lt su

4.4.3.2. İnce sıva

İnce sıva yüzeylerdeki boşlukları doldurmak, daha düzgün ve pürüzsüz bir

yüzey elde etmek amacıyla kaba sıva üzerine yapılan sıvadır. İnce sıva mutlaka

kaba sıva üzerine yapılmalıdır. Genellikle kaba sıva hangi cins harçla yapılmışsa

üzerine aynı cins harçla (bu harçtaki kum ince kumdur.) ince sıva yapılmalıdır.

İnce sıvalar yapıların iç ve dış kısımlarında yapılmaktadır ve sıvacılık yönünden

son işlem olarak kabul edilebilir. Gerektiğinde bu sıvanın üstüne alçı sıva da

yapılabilir. Bu nedenle ince sıvaların düzgün, hatasız ve iyi perdahlanmış olarak

yapılmalıdır. İnce sıva kalınlığı ~5 mm’dir.

Kireç harçlı ince sıva karışımına giren malzemeler

1,000 m3 ince sıva kumu

0,330 m3 kireç hamuru

110 lt su

Çimento harçlı ince sıva karışımına giren malzemeler

1,000 m3 ince sıva kumu

350 kg çimento 400 kg çimento 450 kg çimento 500 kg çimento

140 lt su 150 lt su 160 lt su 170 lt su

Karışım oranlarından da anlaşılacağı gibi çimento miktarları 350~500 kg arasında

değişmektedir.

Takviyeli veya temditli harçlı ince sıva karışımına giren malzemeler

1,000 m3 ince sıva kumu

250 kg çimento

0,100 m3 kireç hamuru

135 lt su

İnce sıva yapılmadan önce sıva yapılacak yüzey mevsim ve iklim şartları

dikkate alınarak ıslatılmalıdır. Daha sonra ince sıva harcı tahta malalar ile

mastarında ve düzgün olarak duvar yüzüne sürülür. Sürülen bu sıva belirli bir

kıvama gelince mala ile perdahlama yapılır. Perdah işi bütün sıva yüzeyinin

düzgün bir görünüş alıncaya kadar devam ettirilir. Ancak sıcak ve kuru iklimlerde

kaba sıva önceden her ne kadar bol su ile ıslatılmış olursa olsun ince sıva harcı

perdah yapılırken perdah işlemi bitmeden kurumaya döner. Bu durumda perdah

zorlaşabilir. Yapılacak şey, özel el fırçaları ile sıva yüzünü hafif ıslatılmak suretiyle

perdah işini bitirmektir.

İnce sıva genellikle son işlem olacağından sıvanan yüzeylerin mastarında,

düzgün, görünüşü her yerde aynı ve kusursuz olması gerekir. Ayrıca iç ve dış

köşeler şakülünde ve keskin olmalı, istenilirse bu köşelere gerekli pah veya

yuvarlaklık düzgün bir şekilde verilmelidir.

4.4.4. Pürüzlü sıvalar

4.4.4.1. Serpme (çarpma) sıva

Yüzeylere akıcı/sulu kıvamdaki harcın mala kullanılarak serpilmesi veya

atılması ile yapılan sıvadır. Bu sıvaya “mala serpmesi” adı da verilir. Genellikle 1-2

katlı binaların dış yüzeylerinin tamamı veya binanın su basman seviyesine kadar

olan dış duvarları ve bahçe duvarları bu sıvayla yapılmaktadır. Bilindiği gibi

binaların su basman seviyesine kadar olan duvarları ve bahçe duvarları su ve nem

ile devamlı karşı karşıya olan yerlerdir. Bu gibi yerlerin sıvası yağmur, yaş ve don

tesirlerine dayanıklı olması için çimento harcı ile yapılır.

Daha öncede belirtildiği gibi çimento harçlı sıvaların duvara iyi yapışmasını

sağlamak için 1 m3 harcın içine ~2 teneke kireç hamuru karıştırılması önerilir.

Serpme sıva düzgün yapılmış kaba sıva üzerine yapılabildiği gibi, doğrudan

doğruya kâgir yüzeyler üzerine de bir kaç kat serpme yapmak suretiyle yapılabilir.

Serpme sıva harcı karışımına giren malzemeler

1.kat kaba sıva 1 m³ 0-4 kum, 250 kg çimento ve 0,100 m3 kireç hamuru

karıştırılarak elde edilen temditli harçla yapılır.

2.kat serpme/mala serpme, 1 m³ dişli kuma 350 kg çimento karıştırılarak elde

edilen harçla yapılır. Mala serpmesinin kalınlığı ortalama 1 cm olmalıdır.

4.4.4.2. Püskürtme sıva

Püskürtme sıva, kaba ve ince sıvası tamamlanmış olan duvar yüzeylerine

yapılır. Bu sıvanın yüzeyi pürüzlü olduğundan genellikle binaların dış cephelerinde

yapılır. Bu nedenle püskürtme sıva kireç-çimento karışımı takviyeli harçla yapılan

dış sıvanın üzerine uygulanır. İstendiğinde bu sıva bina içerisine de yapılabilir. Bu

durumda, sıva yüzeyi pürüzlü ve gözenekli olduğundan duvarlarda toz birikebilir,

ancak badana/boya yapmak suretiyle yüzey temizleneceğinden boya zamanına

kadar duvar yüzeyi tozlu/kirli kalacaktır. Bu nedenle püskürtme sıva bina içinde

pek tercih edilmez. Serpme sıvalar dekorasyon amacıyla iş yerlerinde vitrinlerde

yapılmaktadır. Vitrinlere yapılan serpmeler, hazır serpme sıva malzemelerinden

yapılmaktadır. Hazır sıvalar plastik tutkal esaslı olduğundan beton, taş, sıva,

ahşap ve metal yüzeylere yapışırlar.

Burada daha çok binaların dış cephesine yapılan püskürtme sıva üzerinde

durulacaktır.

Püskürtme sıva harcı karışımına giren malzemeler

0,500 m3 mermer tozu

0,430 m3 yağlı kireç hamuru

30 kg çimento

8 kg boya (kullanılması halinde)

4.4.5. Kireç sıva

Kireç sıva kuyuda söndürülmüş ve en az 3 hafta süre ile bekletilmiş, iyi cins

yağlı kireçle veya torba kireç kullanılarak yapılmalıdır. Kireç sıva harcında, içinde

yabancı madde bulunmayan kireç hamuru kullanılmasına dikkat edilmelidir. Bu

nedenle, bilhassa elek altı, kuyu tabanı ve yan yüzeylerinde bulunan yabancı

maddeler ile karışık hamur kullanılmamalıdır.

Kireç sıva iki tabaka halinde yüzeye uygulanmalı, sıva yapılmadan önce

yüzeyler ıslatılmalıdır. Birinci tabaka kaba sıvada orta kum, ikinci tabaka ince

sıvada perdah kumu (mil kumu) kullanılmalıdır. Yeteri kadar sertleşmiş olan kaba

sıva ıslatıldıktan sonra ikinci tabaka ince sıva itina edilerek sıvanmalı, mastarla

kontrol edilerek tahta mala ile perdah/düzeltme yapılmalıdır. Sıva yüzeyi yeterli

derecede sertleşince, perdah malası ile perdahlanmalıdır. Bu işleme sıva yüzünün

iyice sertleşmesine ve yeteri kadar düzelmesine kadar devam edilmelidir.

4.4.6. Çimento sıva

Çimento sıvalar; tekrar tekrar ve iyice ıslatılmış yüzeyler üzerine uygulanmalı,

yapıldığı yere ve mevsimine göre yeterli bir süre ıslak tutulmalıdır. Sıva yapılacak

mahalde don ihtimali olduğu sürece sıva işlemi yapılmamalıdır. Su ve neme açık

yerlerde yapılacak yüksek dozajlı/dozlu çimentolu sıvalarda kum granülometrisinin

harca maksimum direnci verecek şekilde seçilmesi gerekir. Sıva yüzeylerinin daha

dikkatli ve devamlı şekilde basınç uygulanarak perdahlanması lâzımdır.

Üzerine kaplama yapılacak yüzeylerde yalnız kaba sıva yapılmalı ve yüzey

mala ile çizilerek pürüzleştirilmelidir. Üzerine yalıtım/tecrit veya yapıştırma

yapılacak yüzeylerde ikinci kat ince sıva yüzeyleri çelik mala ile ayrıca

perdahlanmalıdır. Bu perdahlamada mala izlerinin kalmamasına dikkat edilmelidir.

4.4.7. Kireç-çimentolu sıva

Kireç ve çimento kullanılarak hazırlanan sıvalardır. Bu sıvalar takviyeli harç ve

temditli harç olmak üzere iki çeşit harç kullanılarak yapılırlar. Takviyeli harç

karışımında kireç miktarı çimentoya göre daha fazladır. Temditli harç karışımında

ise tersine çimento miktarı kirece göre daha fazla bulunur.

Takviyeli harç iç ve dış düz sıvaların yapımında en çok kullanılan harç çeşididir.

Takviyeli harç karışımına giren malzemeler

1,000 m3 sıva kumu

100-250 kg çimento

0.150-0.300 m3 kireç hamuru/sönmüş kireç

140-170 lt su

Temditli harç karışımına giren malzemeler

1,000 m3 sıva kumu

300-400 kg çimento

0.050-0.100 m3 kireç hamuru/sönmüş kireç

120-170 lt su

4.4.8. Alçı sıva

Alçı sıva, standartlara ve alçı şartnamesine uygun alçılar ile yapılmalıdır. Harç

karışımı hazırlanırken alçı suya katılmalı, tersine alçıya su katılmamalıdır. Alçı

harcının mukavemetinin azalmaması için su miktarı alçı ağırlığının % 80'ini

geçmemelidir. Sıva işlerinde özellikle çabuk sertleşen alçılar kullanılmalıdır. Harç

prizinin geciktirilmesi istendiği takdirde, alçıya ait malzeme şartnamesindeki

esaslara uyulmalıdır. Alçı sıva mevcut kaba sıva üzerine ortalama 5-7 mm

kalınlığında tahta mala ile yapılmalı ve mastarına getirilmelidir. Düzgün beton

tavanlarda, perde ya da kolon yüzeylerinde alçı sıva, herhangi bir alt sıva

yapılmaksızın ~1 cm kalınlığında yapılır. Ancak doğrudan doğruya beton yüzeylere

alçı uygulanmadan önce, yüzey tel fırça ile iyice temizlenmeli, yağ kalıntıları ve

pislikler temizlenmelidir. Sıva yüzeyinin parlak olması istendiğinde galvanizli mala

ile perdahlanmalıdır. Daha parlak bir yüzey elde etmek için keçe kaplı mala

kullanılabilir.

4.4.9. Perlit sıva

Genleşmiş perlit agregası ile çimento ve özel katkı maddelerinin karışımı ile

elde edilir. Yeteri kadar su içerisinde gelberi ile karıştırılarak harç haline getirilir. 4-

5 cm kalınlığa kadar uygulanabilir. Kaba sıva tatbikatından önce duvar yüzeyine 1-

2 mm kalınlık yapılacak şekilde perlitli (genleştirilmemiş perlit) sıva altı serpme

harcı tatbik edilerek kuruması beklenir. Kaba sıva 0.5-1.0 cm’lik katmanlar halinde

yapılır ve her katman kendini taşıyacak hale geldikten sonra diğer katmana geçilir.

Kaba sıva yapımını takiben yüzeye 2-3 mm kalınlıkta perlitli (genleşmemiş) ince

sıva harcı uygulanır. Kaba sıva uygulanmasında mala ile bastırılarak yüzey

düzeltmesi yapılmaz. Yüzeyler mastar ile düzgün hale getirilir.

Perlitli çimentolu ince sıva alt ve üst yüzeylere 1-3 mm kalınlığında tatbik edilir.

Sıva katları arasında ortam şartlarına göre 4-6 saat beklenmelidir. Bu sıva alçılı

yüzeylere tatbik edilmemelidir.

4.4.10. Mermer sıva

Kaba ve ince olmak üzere iki tabaka olarak yapılır. Kaba sıvada harç 1 m3

kuma 550 kg çimento ilave edilerek meydana getirilir. Satıh iyice ıslandıktan sonra

duvara mala ile 2 cm kalınlığında vurulur. Kaba sıva tamamen kurumadan, üzerine

1 m³ ince toz mermer ve 550 kg çimentodan meydana getirilen 1 cm lik ince sıva

tatbik edilir. İnce sıva tahta mala ile perdahlanır ve çuval ile pürüzleri iyice giderilir.

İnce sıva tatbik edildikten 3-4 gün sonra kösele taşı ile taşçı perdahı yapılır.

Mermer sıva sıcak havalarda nemli tutularak kür edilmelidir. Sıvaya renk

katılmak istendiği takdirde 100 kg çimentoya 1 kg madeni boya ve rengin iyice

tutması için 0.040 m³ kireç katmak lazımdır.

4.4.11. Mozaik sıva

Mozaik sıvalar banyo, WC, mutfak gibi su ve nemin bulunduğu ve sık sık

yıkanması gereken yerlerde yapıldığı gibi darbelere, aşınmaya ve sürtünmeye

karşı dayanıklı olması gereken duvar yüzeylerine de yapılır. Bu da genelde insanın

hareket sahası olan yerden 1.5 m yüksekliğe kadar olan duvar yüzeyleridir.

Binaların dış cephelerinde mozaik sıva taranarak yapay/suni taş sıva

görünümüne dönüştürülür. Suni taş sıvalar taraklandığı için görünüşü mat olur. Dış

cephede bina girişi ve benzeri yerlerde parlak görünüm istenirse sıva taraklanmaz,

mozaik yüzeyi silinerek mozaik sıva yapılmış olur. Mozaik sıva binanın dış

cephesinde yapıldığında zımpara taşı veya spiral ile silinirse parlak olur. Bina

cephesi görünüşünün mat olması istenirse, mozaik sıva taze iken demirci testeresi

ile silinir.

Mozaik sıva karışımına giren malzemeler

1 m³ 3 numara mozaik

650 kg çimento

2 teneke yağlı kireç hamuru

8 kg. boya (renkli istenirse)

200 lt su

veya

0.250 m3 mermer tozu

0,750 m3 3 numara mozaik (beyaz veya değişik renkte)

0,200 m3 yağlı kireç

8-10 kg boya

200 lt su

4.4.12. Geleneksel (yerinde yapım) sıvalar

Geleneksel sıvalar yukarıda sayılan sıva çeşitleridir. Bu sıvalara ilişkin bilgiler

ilgili yerlerde verilmiştir.

4.4.13. Hazır sıvalar

Hazır sıva, piyasada hazır olarak ambalajı içinde satılan kullanıma hazır sıva

harçları ile yapılan sıva çeşididir. Bu sıvaların uygulanması geleneksel sıvalardan

biraz farklıdır. Uygulama sırasında üreticinin talimatlarına uyularak sıva yapılması

gerekir. Bu sıva, doğrudan kullanılmak üzere tedarik edilebilen “yaş karışım” veya

yalnız su ekleme ve ilave karıştırma ile hazır hale gelebilecek “kuru karışım”

olabilir.

4.4.14. Bağdadi sıva

Bağdadi sıva ahşap iskelet yapıların duvarlarına veya diğer yapılardaki yüzeyi

ahşap malzemeden yapılmış olan duvarlar üzerine yapılan bir sıva çeşididir. Sıva

ismini kullanılan çıtalardan alır.

Ahşap iskeletin iki yüzüne de 1.5x2.5 cm veya 2x2 cm kesitindeki bağdadi

çıtaları (yamuk kesitli) 2.5-3 cm aralıklarla çakılır. Bu çıtalar üzerine sıva harcı

atılarak bağdadi sıva, sıva yapım kurallarına göre tamamlanır.

Bağdadi sıva harcı

1.kat temel dolgu harcı: 0.575 m3 kum, 170 kg alçı, 190 dm3 kireç hamuru, 8 kg

kıtık,

2.kat kaba sıva harcı: Kullanma amacına uygun normal sıva harcı,

3.kat ince sıva harcı: Kullanma amacına uygun normal sıva harcı olmalıdır.

4.4.15. Metal deplüvaye (rabitz teli) sıva

Mevcut veya yeniden yapılmış, ağaç veya metal taşıyıcı konstrüksiyon, ait

olduğu birim fiyat ve şartlarına uygun olmalıdır. Metal deplüvaye/rabitz teli, taşıyıcı

konstrüksiyona galvanizli teller kullanılarak 15 cm ara ile bağlanmalıdır. Rabitz tel

levhalar enine 1.5 cm ve boyuna 2.5 cm olmak üzere üst üste bindirilmeli ve levha

uçlarının bir mesnet üzerine oturması sağlanmalıdır. Metal deplüvaye kaplanan

yerlerle birleşen yüzeylere de metal deplüvaye en az 5 cm genişlikte bindirilerek

tespit edilmeli veya öncelikle rabitz yüzey ile diğer sıvalı yüzeyin birleşimi mastarlı

veya metal profilli fuga ile ayrılmalı ve yeteri kadar bağlantı ile bağlanmalıdır.

Levhalar yerlerine tespit edilmeden önce, bütün tesisat işlerinin tamamlanmış

olmasına ve metal deplüvayenin çekilmesi ve sıvanın yapılması sırasında (varsa)

tesisatın bozulmamasına dikkat edilmelidir. Rabitz/metal deplüvaye üzerine sıva

üç tabaka halinde tatbik edilmeli, birinci tabaka katıklı harç kuvvetle çarpılarak

sıvanmalı ve mala ile bastırılarak sıkıştırılmalıdır. Levha yüzeyinin tamamen birinci

tabaka ile kaplanması şarttır. Bu temel tabakası yeteri derecede sertleştikten ve

kuruduktan sonra sıvanın yüzeyi ikinci tabaka kaba sıva ile mastarına getirilmelidir.

Bunun üzerine üçüncü tabaka olarak ince sıva yapılmalıdır. Birinci tabaka harçta

hiç bir surette alçı kullanılmamalıdır.

4.4.16. Kamış üzerine sıva

Kamış üzerine sıva bağdadi sıvada olduğu gibi ahşap iskelet yapıların

duvarlarına veya diğer yapılardaki yüzeyi ahşap malzemeden yapılmış olan

duvarlar üzerine yapılan bir sıva çeşididir. Bu sıva da ismini kullanılan boyuna

kesilmiş olan kamışlardan alır.

Ahşap iskeletin iki yüzüne de boyuna kesilmiş olan kamışlar kesik yüzeyi üste

gelecek şekilde 2.5-3 cm aralıklarla çakılır. Bu kamışlar üzerine sıva harcı atılarak

kamış üzerine sıva, sıva yapım kurallarına göre tamamlanır. Kullanılan harç

bağdadi sıvadaki ile benzerdir.

4.5. Sıva harçları

Harçlar, bir veya daha fazla sayıda mineral esaslı bağlayıcı, agrega, su ve

bazen kimyasal ve/veya diğer katkı maddelerinin uygun oranlarda kullanılması ile

hazırlanan karışım olarak isimlendirilebilir. Harçlar, kargir duvarlar ile iç ve dış

sıvaların yapımında kullanılırlar.

Harçlarda genellikle aşağıda sayılan özelliklerin bulunması istenir:

İyi yapışma

Yeterli mukavemet

Su ve rutubeti geçirmeme

Boşluksuz olma

Dış etkilere karşı yüksek dayanıklılık

Yukarıda sayılan özelliklerden birinin eksik olması harçtan beklenilen özellikleri

olumsuz yönde etkiler. Harç yapılırken bazı özelliklere dikkat edilmelidir. Bunlar

sırasıyla:

1- Bağlayıcı malzemenin cinsi: Harcın kullanılacağı yere göre bağlayıcı

(çimento, kireç gibi) seçilmelidir.

2- Bağlayıcı malzeme miktarı: Bağlayıcı malzeme az olursa harç dayanıksız

olur. Fazla ilave edilirse ekonomik olmaz, işlenebilme zorlaşır ve yüzeyde

çatlamalar meydana gelir.

3- Kum cinsi ve menşei: Kumlar temiz, boşluksuz ve dayanıklı olmalıdır.

4- Karma suyu özelliği: Harç karışımında kullanılacak su, içilebilecek nitelikte

olmalı ve gereğinden fazla su kullanılmamalıdır.

5- Harçların korunması: Yüzeye uygulanmış harçların sıcaktan, rüzgârdan,

yağmurdan ve şiddetli dondan korunması gerekir.

Genellikle harçlar, kullanıldıkları yere göre üç ana başlıkta toplanabilirler.

Bunlar; duvar harcı, sıva harcı ve şaplardır.

Sıva yapımında kullanılan harçlar yukarıda belirtilmiştir. Aşağıda bu harçlar

sırasıyla tekrar verilmiştir:

1. Kireç harcı

2. Çimento harcı

3. Takviyeli (melez) harç

4. Temditli harç

5. Alçı harcı

6. Mozaik harcı

7. Mermer harcı

4.6. Şap

Şap, genellikle suya karşı ıslak mekanlarda yapılan bir kaplama çeşididir. Bu

amaçla yani suyun sızmasını engellemek için yüksek miktarda/dozajda çimento

plastik kıvamlı çimento harcı hazırlanır. Şapın aderans ve mukavemetinin yüksek

olması istenilen özelliklerdendir. Şaptan istenilen özelliklerin sağlanabilmesi için

tabakalar halinde yapılması iyi netice verir. Genellikle düşey yüzeylerde şap

uygulanırken, yapışma ve çatlama sorunuyla karşılaşılır. Bunun içinde değişik

önlemler alınmalıdır.

Diğer taraftan piyasada özel olarak geliştirilmiş çimento esaslı yüksek kaliteli

kendiliğinden yayılan veya yerleşen yüzey tesviye şapları da bulunmaktadır.

4.7. Sıva ile ilgili temel prensipler

Sıva tasarımı, maliyet tahminlerinin (keşif) hazırlanması ve işlerin yapılması

için uygun bir kılavuz olacak detay çizimleri ve şartnameleri içermelidir.

Sözleşme uygulanmaya başlanmadan, ilgili tüm taraflar arasında bilgi alışverişi

olmalıdır. Sıva işlerine ait ayrıntılar hazırlanırken, tasarımda aşağıdaki hususlar

göz önünde bulundurulmalıdır:

a) Gerekli herhangi bir ön hazırlama işlemi dâhil, sıva tabanının mevcut

yapısı ve durumu,

b) İşlevsel gerekler,

c) Sıva sisteminde kullanılacak sıva tipi ve diğer malzemeler. Kullanılan

malzemelerin, varsa ilgili mevcut dokümanlara, bu tür bir doküman bulunmuyorsa

kullanım yerinde geçerli olan standarda uygunluğunun sağlanması tavsiye edilir.

Alçı, çimento ve/veya kireç ve polimer sıvalar için ilgili standartlara bakılmalıdır.

d) Son kat/görünüm tipi,

e) Aşağıdakileri içerecek şekilde gerekli kalınlık,

Odalar veya diğer mahallerin sıvaya hazır durumdaki boyutları,

Sıvanın, kapı kasaları, tavan, astar uygulamaları vb. ile birleşim

detayları,

Tesisat ve donanımların konumu,

Sıva kalınlığını etkileyebilecek diğer herhangi bir durum.

f) Çeşitli tipteki pervazlar, köşe düzeltmeleri, metal aksesuarlar (sıva

profilleri ve köşebentler gibi), genleşme derzleri vb. uygulamalar ile binadaki

değişik yüzeylerin sıva işlemi için hazırlanması,

g) Özellikle sıvayla kaplanacak ya da tamamen sıva altında kalacak tesisat

boruları, kanallar, elektrik tesisatı gibi sıva işlerinden etkilenecek diğer iş kalemleri,

h) Sıvanın temasta olduğu malzemelerle uyumluluğu.

Büyük projelerde, her bölümdeki sıva işlerinin tamamlanma tarihleri sıva taşeronu

tarafından kaydedilmelidir.

Sıva işleri sırasında yeterli aydınlatma sağlanmalıdır.

4.7.1. İş programları

İnşaattaki imalat kalemleri için bir iş programı hazırlanırken, her işin diğer

işlerle olan ilişkisi göz önünde bulundurulmalıdır. İlgili tüm tarafların iş

programındaki tüm işlerin zamanlanması ve bu işlerin doğru sırada yapılması ile

ilgili mutabakatı sağlanmalıdır. İş programı projenin ilerlemesine uygun bir şekilde

revize edilmeli ve imalatların uygun olmayan sıralama ile daha sonra yapılacak

diğer imalatlarla bozulması önlenmelidir.

Aşağıdaki hususlar, iş programının planlanmasında görev alacaklar tarafından

göz önünde bulundurulmalıdır:

a) Sıvaya sadece binanın su geçirimsizliği sağlanmış bölümlerinde başlanmalıdır,

b) Sıva tabanın sıvaya hazır hale getirilmesi ve takip eden tüm işlerin tamamlanma

süreleri,

c) Sıva tabanının sıva için hazır hale gelip gelmediğinin muayene edilmesi ve

kuruması için gerekli süre,

d) Sıva tabanının ve hava sıcaklığının 5 °C’nin altına düşmesi için izin verilen süre

(alternatif olarak, sıcaklığı 5 °C’un üzerinde tutmak için ısıtma yapılabilir),

e) Sıva işlerinin devamlılığı için bir defada sıvanabilecek miktarda alanın

bulunması,

f) Sıva tabanının hazırlanması ile her bir sıva tabakasının uygulanması ve

kuruması için gereken süre,

g) Muayene ve onarım gerektiğinde, bu işler için gereken süre,

h) Boya veya diğer dekorasyon işlerinden önce sıvanın kuruması için gerekli süre,

i) Uygulanmış sıvayı bozabilecek sonraki değişikliklerden kaçınma

4.7.2. Sıvanın tasarımı

4.7.2.1. Sıva sistemini etkileyen faktörler

Sıva sisteminin tasarlanan fonksiyonları ve özellikleri

Bir sıva sisteminin, aşağıdaki işlev veya özelliklerden bir veya daha fazlasını

sağlayabilecek nitelikte olması gerekebilir:

- Aşınmaya karşı yeterli dirence sahip olması,

- Sıva tabanındaki tüm pürüzlerin giderilmesi ve düz bir yüzey elde edilmesi,

- Dekoratif bir son kat oluşturma veya bu tür bir son kata taban oluşturulması,

- Buhar geçirgenliği özelliğinin olması,

- Yeterli yüzey dayanımına sahip olması gerekir.

Özel sıvalar aşağıda belirtilen hususlarda daha gelişmiş özellikler sağlayabilir:

- Bir yapı elemanının ısıl özelliklerinin iyileştirilmesi,

- Bir yapı elemanının akustik özelliklerinin iyileştirilmesi,

- Bir yapı elemanının yangın direncinin artırılması,

- Radyoaktif maddelerden kaynaklanan radyasyona karşı korumanın artırılması.

Sıva sisteminin bir parçası olarak sıva tabanının özellikleri

Seçilecek sisteme karar verilirken, sıva tabanının sıva için yeterli destek,

dayanım, rijitlik ve yapışma sağlayabilmesine dikkat edilmelidir. Tabanın bu

özellikleri yetersizse, bu durumda sıva için bir destek ve/veya ilave yapışma

sağlayıcı/ön hazırlık yapılması gibi diğer başka uygulamalar yapılmalıdır. Ön

hazırlama gerekiyorsa ve bu işlem sözleşme şartnamesinde yer almıyorsa, bu

durum tasarımcıya bildirilmelidir.

Yüksek su emme özelliğine sahip tabanlar üzerine sıva yapılırken, sıvada hızlı

nem kaybı oluştuğundan uygulamada bazen güçlüklerle karşılaşılabilir. Bu

sorunun giderilmesi için özel bazı önlemlerin alınması gerekebilir (su emmeyi

azaltmak için astar yapılması, taraklama yapılması, katkı maddeleri kullanılması,

yapıştırıcı kimyasal maddeler kullanılması gibi)

Tesisat kanalları

Tesisat kanalları ve duvar içine yerleştirilecek benzeri imalatlar, sıva tabanı

içine gömülerek bu imalatların taban kalınlığı içerisinde kalması sağlanmalıdır.

Kanallar, sadece bunun mümkün olamadığı durumlarda sıva tabanı üzerine

yerleştirilebilir. Derin veya geniş kanallar üzerine yapılacak sıvada, takviye veya

destek kullanılmasına itina gösterilmelidir.

Sıva tabakalarının birbirleriyle ve temasta olduğu tabanla uyumluluğu

Sıva sistemlerinin tabanla ve uygulanması durumunda art arda gelen sıva

tabakalarının birbirleriyle uyumlu olması hususu dikkate alınmalıdır. Bu

uyumluluğun sağlanabilmesi için aşağıdakiler dikkate alınmalıdır:

a) Yüke bağlı veya yükten bağımsız şekildeğiştirmelerin tabanda sebep olduğu

hareketler (taşıyıcı sistemdeki hareketler, nem ve ısıya bağlı hareketler gibi),

b) Ara yüzeyde çiçeklenme, tuz oluşumu,

c) Sıva tabanındaki bozukluklar; taban yüzeyinin sıvanın yapışması için yeterli

olmaması, zayıflığı, kirliliği,

d) Yetersiz su emme kontrolü,

e) Erken kuruma sebebiyle prizini almamış sıva tabakalarının oluşumu,

f) Bu sebeplerden bazılarının birlikte bulunuşu.

Not - Art arda gelen kaplamalar arasında veya sıva ile taban arasında yapışmanın

sağlanabilmesi için bu tür bir uyumluluk gereklidir.

Kuruma ve sertleşme için gerekli süreler

Dekorasyon gibi bir son katın uygulanmasından önce ve kuruma ve sertleşme

işleminin tamamlanabilmesi için yeterli bir süre beklenmelidir. Bu sürede oluşan

ortam şartları da dikkate alınmalıdır.

Duvar kâğıdı kaplaması, boyama gibi kalıcı dekorasyon kaplamalarının

yapılmasından önce, taban ve sıvanın yeterince kuruması gereklidir.

4.7.2.2. Dayanıklılık

Genel

Sıva tabanı imalatı ile sıva hazırlığı ve uygulaması ilgili standarda uygun

olarak yapılmışsa, sıva sisteminin performansı da yeterli olacaktır. Sıvanın

dayanıklılığı sıva tabanında meydana gelen hareketlerden etkilenebilir. İç sıva,

bina içi mahallerinde uygulanan bir imalat olduğundan, aşırı sıcaklık değişimlerine,

su geçişine veya dona maruz bırakılmamalıdır.

Rutubet etkileri

Sıva uygulanacak duvarlar, tavanlar ve diğer sıva tabanları sıvanın

uygulanması sırasında olumsuz etkilerin oluşmaması için yeterince kuru olmalı;

dış hava şartlarından uygun bir koruganla korunmuş olmalı ve gerekli hallerde

zeminden rutubet nüfuzuna karşı su geçirimsiz tabaka veya benzer bir önlem

içerecek şekilde tasarlanmalı ve inşa edilmelidir. Sıva tabanı tarif edilen özelliklere

sahip değilse, gerekli şartların sağlanması için ilgili işlem adımları sıvaya

başlanmadan önce uygulanmalıdır.

Yoğuşma

Bir binada yoğuşma geçici veya kalıcı nitelikte olabilir. Sıvanın kuruması

esnasında yeterli havalandırma sağlanmazsa, sıvanın dayanımı zayıflayabilir ve

dekorasyon işlerinin başlaması gecikebilir.

Sıva ile temas halindeki metallerin korozyonu

Tesisat boruları gibi sıvaya tamamen gömülen metal donanımlar, seçilen sıva

sistemi ile uyumlu olmalıdır. Yeterli dayanıma (olgunluğa) ulaşmış sıvanın kuru

olduğu; dolayısıyla korozyona sebep olmayacağı kabul edilebilir. Sürekli ıslak olan

ortamlarda, korozyona dayanıklı malzemeler kullanılmalıdır.

Çatlamaya direnç

Yapının tasarımında, sıva tabanın olası hareketlerinin engellenmesi için

gerekli önlemler alınmalıdır.

Not 1 - Boşlukların (kapı, pencere boşlukları, vb.) köşeleri gibi yüksek gerilmeler

altındaki kısımlarda çatlama olabilir. Sıvada takviye kullanılması, yapısal etkenlere

bağlı bu tür çatlakları engellemez.

Not 2 - Ağ şeklindekiler de dâhil, genişliği 0,2 mm’yi geçmeyen sınırlı sayıdaki

kılcal çatlak, sıvanın dayanıklılığını azaltmayacağından önemli değildir.

Çarpma ve aşınma direnci

Çarpma ve aşınma etkisine maruz kalan tüm sıva sistemleri hasara

uğrayabilir. Yüksek çarpma ve aşınma etkisi beklenen bölgelerde, sıva yüzeyinin

korunması için ilave yöntemler dikkate alınmalıdır.

Isı yalıtımı

Sıvanın ısı yalıtım özelliklerinin artırılması gerekiyorsa, bu niteliğe sahip özel

sıvalar kullanılmalıdır; ancak bu durumda, yapı tasarımı bir bütün olarak

değerlendirilmelidir.

Akustik özellikler

Sıvanın ses yutma özelliklerinin artırılması gerekiyorsa, bu niteliğe sahip özel

sıvalar kullanılmalıdır.

4.7.2.3. Yangın davranışı

Yangına tepki

İnorganik bağlayıcı esaslı sıvaların çoğu, ilgili mamul dokümanındaki yangına

tepki sınıfına ait beyanda yer aldığı üzere, yanıcı olmayan malzemedir. Uygulama

yerindeki yangın güvenliğine ilişkin geçerli kurallara uyulmalıdır.

Yangına direnç

Yapının sıva ile temasta olan değişik elemanlarına ait yangına direnç

özellikleri millî dokümanlarda verilebilir.

Dekoratif amaçlı son kat kaplamalar için sıva sistemleri

Sıva sisteminin en üst tabakası uygulanacak dekorasyon ile uyumlu olmalıdır.

Nispeten ince dekorasyon tiplerinin uygulanabilmesi için sıvanmış yüzeylerin

oldukça düz hale getirilmiş olması gerekir.

Sıva sistemi ve son kat nasıl olursa olsun, işlerin vasıflı ve özenli olması halinde

bile sıva yapmak ustalık gerektiren bir iştir. Bu sebeple, tamamen düz ve hatasız

bir üst yüzey elde edilemeyeceği bilinmelidir. Boyama işlemi sıva yüzeyindeki

işlemden kaynaklanan düzensizliklerin açığa çıkmasını engelleyemez. Bu küçük

kusurlar, sıva üzerine parlak veya yarı-parlak boyalar uygulanan mahallerde,

özellikle yoğun veya dar bir açıyla yanal aydınlatma koşullarında daha belirgin

hale gelecektir. Bu sebeple, bu tip yüzey uygulamaları ve aydınlatma usulleri ilave

özel önlemlerin alınmasını gerektirir. Aksi halde, bu tür küçük düzensizliklerin

kabul edilmesi zorunluluğu doğar.

Not - Sıva yüzeyinin su emme özelliği değişkenlik gösterebilir. Uygulanan son kat

imalatın (boya gibi) tatmin edici bir görünüşe sahip olabilmesi için, sıvanın yüzey

boyunca sabit bir şekilde su emmesini sağlayabilecek bir takım özel önlemlerin

(astar uygulaması gibi) alınması gerekebilir.

4.7.2.4. Sıva tabakalarının kalınlığı

Genel

Sıva sisteminin tasarımında, yangından koruma, ses yutma, ses yalıtımı, ısı

yalıtımı veya radyasyondan koruma bakımından sıva tabanında olabilecek

farklılıkların önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır. Sıva yapılacak yüzey

yapışmayı kolaylaştıracak dişli bir yapıda ise, sıva kalınlığının dişlere girecek ilave

malzeme de dikkate alınarak sağlanabilmesi için bu dişlerin boyutları, derinliği ve

aralıkları belirtilmelidir.

Not - Sıva tabanının hatasız ve düz olması, sıva kaplamalarının inceliği oranında

önem kazanmaktadır.

Sıva profilleri, kalınlık ayarlayıcı profiller ve sıva şablonları

Sıva profillerinin, sıva yüzeyinin tamamlanması ve köşelerin oluşturulmasında

kolaylık sağlamasının yanı sıra köşelerin diğer malzemelere karşı darbe

dayanımını artırıcı bir etkisi de vardır. Sıva profilleri, kalınlık ayarlayıcı profiller ve

sıva şablonları (açıklıklar için) şartnamede detaylı olarak tariflenmelidir. Şablonlar

yuvarlatılmış kenarların oluşturulması için kullanılabilir.

4.7.2.5. Son kat sıva tipleri ve standartları

Son kat sıva tipleri

Tasarımcı özel bir son kat sıva belirtmişse, bu husus sözleşme belgelerinde

dikkatlice tariflenmelidir. Ayrıca, sıva imalatının tasarımcı tarafından tarif edilen

şekilde yapılabilmesi için uygulamaya geçilmeden önce sıvacının, seçilen sıvaya

yeterli alanda deneme yapması sağlanmalıdır.

Not - Sıvanın son tabakası çok değişik uygulamalar ile teşkil edilebilir. Bu

uygulamalar düz ve pürüzsüz bir yüzey elde edilmesini, birçok değişik farklı

dokularda, desenli veya renkli (taraklı, serpme, püskürtme gibi) yüzey

oluşturulmasını içerir.

Pürüzsüz son kat için kriterler

Aşağıda verilen pürüzsüz son kat seviyelerinin, dekoratif son kat olarak tarif

edilen uygulamalarda kullanılması önerilir.

Seviye 1 Son kat kalitesinin önemli olmadığı yerlerdeki kullanımlar için,

Seviye 2 Üzerine desenli duvar kâğıdı veya desenli duvar kaplaması veya desenli

boya uygulanacak,

Seviye 3 Üzerine mat boya veya düz duvar kâğıdı veya düz duvar kaplaması

uygulanacak,

Seviye 4 Üzerine yarı parlak boya ve/veya parlak aydınlatma4) uygulanacak.

Aksi belirtilmedikçe Seviye 1’in uygulanacağı kabul edilir. Sıva yüzeyinin bazı sıva

son katları için hazırlanması gerekebilir.

Not - Sıva sistemi ve son kat nasıl olursa olsun, işlerin vasıflı ve özenli olması

halinde bile sıva yapmak ustalık gerektiren bir iştir. Bu sebeple, tamamen düz ve

hatasız bir üst yüzey elde edilemeyeceği bilinmelidir. Boyama işlemi sıva

yüzeyindeki işlemden kaynaklanan düzensizliklerin açığa çıkmasını engelleyemez.

Bu küçük kusurlar, sıva üzerine parlak veya yarı parlak boyalar uygulanan

mahallerde, özellikle yoğun veya dar bir açıyla yanal aydınlatmada daha belirgin

hale gelecektir. Bu sebeple, bu tip yüzey uygulamaları ve aydınlatma usulleri ilave

özel önlemlerin alınmasını gerektirir. Aksi halde, bu tür küçük düzensizliklerin

kabul edilmesi zorunluluğu doğar.

Tamamlanmış sıva yüzeyinin düzlükten sapması

Sıvanın düzgünlüğü tabandaki imalatlar için kullanılan toleranslara ve sıva

kalınlığına bağlı olacaktır. Kalınlığı ince olan sıvalar ile yalnızca küçük boyutlu

yüzey bozuklukları ve tabandaki küçük boyutlu doğrultudan sapmalar giderilebilir.

Kalınlığı çok ince olması durumunda sıvanın, uygulanacağı taban yüzeyini bire bir

takip edeceği dikkate alınarak, genellikle herhangi bir sapma miktarı belirtilmez.

Taban yüzeylerinde daha büyük düzensizliklerin bulunduğu durumlarda, belirtilen

son kat kriterinin sağlanabilmesi için aşağıdakiler uygulanmalıdır:

- Daha büyük toplam sıva kalınlığı uygulanmalı ve/veya,

- Tesviye amaçlı ilave kaplama veya kaplamalar yapılmalıdır.

Tamamlanmış sıva yüzeyi için düzlükten sapma sınıfları, sıva sisteminin

kalınlığına ve tabanın düzlüğüne bağlı olarak Çizelge 1’de verilmiştir.

Düzlükten sapma sınıfı belirtilmişse, sıva kalınlığı tabandaki sapmalar dikkate

alınarak hesaplanmalıdır. Diğer taraftan, sıva kalınlığı belirtilmişse, bilinen taban

sapması için sadece belirli bir düzlükten sapma sınıfı gerekleri yerine getirilebilir.

Not - Küçük açılarla aydınlatma uygulanan mahallerde (uç bölgelerinde

aydınlatma yapılan uzun koridorlar gibi), burada verilen sapmalar dâhilinde

olmakla birlikte, sıva yüzeylerinde küçük kalıcı yüzey düzensizlikleri açığa çıkabilir.

Çizelge 1 - Tamamlanmış sıva yüzeyinin düzlükten sapma sınıfları

Tamamlanmış sıva yüzeyinin ve taban yüzeyinin düşeyden (şakulden)

sapması

Sıva tabanının uygun toleranslar dâhilinde inşa edilmiş olması gereklidir.

Sıvanın düşeyde düzgünlüğü tabandaki imalatlar için kullanılan toleranslara ve

sıva kalınlığına bağlıdır.

İlave olarak aşağıda belirtilen hususlar da sağlanmalıdır:

- Astarlar, duvarlardaki boşluklar, pencereler vb. imalatlar sıva yüzeyi ile aynı

hizada olmalıdır,

- Sıva taşıyıcılar ve sıva kalınlığının sabit olmasını sağlayan profiller uygun bir

yüzeye tutturulmalıdır.

Diklikten sapma

Bitişik sıva yüzeyleri ve bitişik taban yüzeyleri arasındaki kesişmelerde dikliğin

yüksek bir doğrulukla sağlanması gerekiyorsa, diklikten sapma için Çizelge 2’de

verilen sınır değerler kullanılabilir.

Çizelge 2 – Diklikten sapma için tavsiye edilen sınır değerler

Boyutlar mm’dir.

1-Alternatif diklikten sapma açısı

2-Sıva yapılmış duvardaki diklikten sapma açısı

ℓ- Bitişik yüzeyin uzunluğu

Şekil 8. ℓ<0,25 m için, sıva yapılmış bitişik yüzeylerdeki diklikten sapmanın

ölçülmesine örnek. (ℓ mesafesi ölçülecektir)

Hava geçirimsizliği

Kâgir duvarlarda hava geçirimsizliği sağlamanın en etkili yolu yüzeye

doğrudan sıva yapmaktır. Boşluk etrafındaki derzler için özel önlemler alınmalıdır.

4.8. Sıvacılık işlerinde kullanılan araçlar

Sıva malası: Harcı sıvanacak yüzeye atma, harcı alıştırma, harcı düzeltme gibi

işlerin yapımında kullanılan alettir.

Sıvacı küreği: Sıva harcının yukarılara atılması sırasında kullanılan ahşap

veya plastikten yapılmış araçtır.

Şakül (çekül): Yapı elemanlarının düşeyliğini kontrol etmek amacıyla

kullanılan araçtır.

Su terazisi: Yapı elemanlarının düşeyliğini ve yataylığını kontrol etmek

amacıyla kullanılan alettir.

Çekiç: Tuğla duvar yapılması, duvar, sıva sökülmesi, çıta çakma ve sökme ve

benzeri işlerde kullanılan alettir.

Gönye: Her türlü işin iç ve dış köşelerinin 90 º gönyesinde yapılmasını kontrol

etmek için kullanılan alettir.

Mastar: Ahşap veya hafif metal malzemeden yapılan, çeşitli uzunlukta imal

edilen, düşey ve yatay yüzeylerin düzgünlüğünü kontrol etme ve sıva yüzeyini

düzeltme gibi işlerin yapımında kullanılan alettir.

Harç teknesi: Çalışanın yanında sıva harcının depo edilmesi ve harcın

alıştırılmasında kullanılan bir araçtır.

Ano Çıtası: Genellikle ahşap malzemeden yapılan, kalınlığı 0.5-1 cm, genişliği

2-4 cm, uzunluğu 10-15 cm olan ve mastarlık yapımında kullanılan malzemeye

denir.

Çırpı ipi: Teraziye alınan yüzeyleri işaretleyen boyalı ipe denir.

Köşe profili: Dış köşelerin darbe dayanımını artırmak ve yüzey dikliğini

sağlamak amacıyla köşe bitişlerinde kullanılan koruyucu profillere denir.

Tirfil: Sıva yüzeyini perdahlama (düzeltme) amacıyla kullanılan alettir.

Keski: Yüzeylerdeki atıkları veya çıkıntıları temizlemede kullanılan ağzı düz

alettir. Çekiçle kullanılır.

Alet: Yüzeylerdeki atıkları veya çıkıntıları temizlemede veya yüzeylerde delik

açmada kullanılan ağzı sivri alettir. Çekiçle kullanılır.

Fırça: Yüzeyleri ıslatmak için kullanılan bir alettir.

Sıva teli (rabitz): Metal, plastik vb. malzemelerden üretilen, gerektiğinde sıva

içine konulan malzemeye denir.

Sıva filesi (donatı filesi): Yalıtım levhalarının üzerine kaplanan sıvada

oluşacak çekme gerilmelerini karşılamak ve çatlamasını önlemek amacıyla

kullanılan, muhtelif örgü gözü olan, alkali ortama dayanıklı, cam elyafı tekstil

malzemedir.

Sıva püskürtme aleti: Püskürtme sıva yapımında kullanılan alettir.

Sıva makinesi: Yüzeylere sıva yapıştırmak için kullanılan alettir.

4.9. Sıvacılıkta kullanılan iş güvenliği donanımları

Yüzeylerin sıvanması sırasında sıvadan kaynaklanan zararlı etkilerden

korunmak için kullanılan donanımlardır. Bunlar;

Baret

Maske

İş gözlüğü

Eldiven

Emniyet kemeri

İş elbisesi olarak sıralanabilir.

5. SIVANIN DUVAR VE TAVAN YÜZEYLERİNE UYGULANMASI

5.1. Sıva uygulamalarında dikkat edilecek hususlar

İlk önce uygulaması yapılacak sıvaya ilişkin aletlerin eksiksiz olması

gereklidir.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Sıvacılıkta en önemli kural yüzey hazırlığının iyi yapılmasıdır.

Eski sıvası kazınmış yüzeyler ile çatlaklar uygun harç kullanılarak mala

veya spatula doldurulup düzeltilmeden sıvama yapılmamalıdır.

Sıvadan amaç iklim şartlarına karşı dayanıklılığı artırmak, yüzeyleri

korumak, su ya da rutubet geçişine engel olmak ve düzgün yapılamamış

yüzeyleri düzeltmek olduğu için sıvaya gereken özen gösterilmelidir.

Sıva yapılacak duvar yüzeyi, duvarlar yapılırken derzlenmemeli yani derzleri

harç ile doldurulmamalı ve derzler duvar yüzüne yakın olarak kısmen boş

bırakılmalıdır. Böylece yapılacak sıva boş bırakılan derz kadar duvar içine

girmek suretiyle duvara daha iyi yapışacak sağlam ve duvardan ayrılmaz bir

hale gelecektir.

Sıvaya başlamadan önce sıva yapılacak yüzeylerdeki çeşitli malzeme

atıkları veya kirleri kazınıp temizlenmelidir. Aksi halde, sıva ile duvar

arasındaki bu tip artıklar zamanla, sıvanın duvar yüzeyinden ayrılmasına

sebep olacaktır.

Sıva yapılacak duvar yüzeyleri, mevsim, iklim ve yüzeyi oluşturan malzeme

cinsine göre hiç ıslatılmamalı ya da az veya gereğince ıslatılmalıdır.

Sıva yapılacak duvar yüzeylerinde bulunan demir ve ahşap kısımlar üzerine

sıva yapılmadan önce, bir tecrit levhası ve onun üzerine de rabitz teli

gerilmeli ve bu telin üzerine sıva harcı ile bir kat serpme sıva yapıldıktan

sonra normal ve genel sıva işlemine geçilmelidir.

Sıvanacak olan duvarın yapımında kullanılan harç soğuk etkisiyle dondan

zarar görmüşse duvar derzleri iyice oyularak donmuş ve esaslı özelliklerini

kaybetmiş harçlar temizlenmelidir. Eğer bu işlem yapılmazsa sıva ile duvar

arasında yapılış yönünden hiçbir değeri olmayan gevşek bir malzeme

bulunur ve bu malzeme sıvanın duvarı tam olarak kavramasını önler.

Uygulamaya başlamadan önce, yüzeydeki toz ve tutunmayı önleyici

maddeler temizlenmelidir.

Beton veya betonarmeden yapılmış tavan ve duvar yüzeyleri sıva

yapılmadan önce tırtıklanarak pürüzlü hale getirilmelidir.

Sıva öncesi yüzeyler ıslatılmalıdır.

Beton veya betonarmeden yapılmış tavan ve duvar yüzeylerine sıva

yapılmadan önce ince bir kat sulu serpme atılmalıdır.

Sıvanacak duvarın bitmesi ile sıvaya başlama tarihleri arasında yeterli bir

zaman aralığı bulunmalıdır. Bu aralık yağlı kireç harcı ile yapılmış duvarlar

için ortalama bir ay olmalıdır. Bu süre çimento harcı ile yapılmış duvarlar

için daha da kısa olabilir. Eğer bu durumda yeterli bir zaman aralığı

bırakılmazsa sıva, hava ile sertleşen duvar harcı ile hava arasında bir perde

olacağından duvar yapımında kullanılan harcın mukavemet kazanma süresi

artacaktır.

Sıvanacak yüzeylerde ideal bir düzgünlük bulunmadığı hallerde, yani

duvarlar şakülünde değilse bu durumda yapılacak sıva, duvardaki işçilik

kusurlarını giderecek şekilde yapılmalıdır.

Sıva yapılmadan önce yapılması gereken bu işlemlerden sonra sıva

işlemine geçilebilir. Ancak yapılması düşünülen sıvanın dayanıklı

olabilmesi, ilerde çeşitli arızalar vermemesi için sıvada kullanılacak

malzemelerin teknolojik özelliklerine de dikkat edilmelidir.

Sıva işlerinde kullanılacak kireç, özel çukurlarda söndürülmüş ve bu

kuyularda en az üç hafta bekletilmiş sade ve iyi cins yağlı kireç olmalıdır.

Kum, temiz dişli ve normal irililikte olmalıdır.

Çimento, rutubetten zaman aşımından ve depolama ile basınçtan dolayı

özelliğini kaybetmemiş olmalıdır.

Sıvadan önce yüzeydeki kabarmış sıvalar, kavlamış veya soyulmuş boyalar

tamamen kazınmalıdır.

Sıvanacak duvarların tümüyle kurumuş olması gerekir.

Uygulama yapılan ortamların sıcaklığı en az +5°C olmalıdır.

Sıva, kaba ve ince olarak genellikle iki tabaka halinde vurulmalıdır. Yüzeyler

fazla büyük değil ve düzgünse tavan sıvaları, serpme üzerine bir kat olarak

yapılabilir.

Harç teknelerinde kaba ve ince harç artıkları bulunmamalıdır.

Sıva iskelesinin, sıvanacak yüzey ile ilişkisi olmamalıdır.

Bir cepheye yetecek harcın bir harman halinde hazırlanması gerekir.

Bağlayıcılardan biri olan kireç, söndürülmemiş taş halinde ise; kireç

kuyusunda söndürülmeli ve orada en az üç hafta bekletilmelidir.

Bağlayıcılardan çimento, alçı veya torba kireç; rutubetten korunmuş, zaman

aşımı ve depolama hatasından dolayı birleştirme özelliğini kaybetmemiş

olmalıdır.

Sıva harcı yapımında kullanılan malzemelerin oranları, sıvanın cinsine ve

yapılacağı yere göre değişir. Bir binada yapılacak aynı cins sıva için bu

oran sabit olmalıdır.

Sıvanacak yüzeylere çalışanların boyu yetişmeyecek ise iskele kurulmalıdır.

İskele; üzerinde kolaylıkla ve güvenle çalışılabilecek şekilde ve sağlamlıkta

olmalıdır.

Sıva harcı, ince tabakalar halinde sıvanacak yüzeye vurulmalıdır. Harç, sıva

kalınlığı kadar bir defada yüzeye vurulursa, düzgün yüzey elde etmek

güçleşir, sıva zamanla çatlar ve kavlar.

5.2. Sıva çalışmalarında uyulması gereken sağlık kuralları

Sıvaya başlamadan önce eller koruyucu bir kremle nemlendirilmeli, bu

durumda eller kolaylıkla temizlenebilir.

Kireç, çimento ve alçı bağlayıcıları cilde zarar verdiğinden mutlaka KKD

kullanılarak sıva yapılmalıdır.

Kireç, çimento ve alçı toz halde iken solunmamalıdır. Aksi halde insan

sağlığı için problem teşkil edebilir.

Sıva harcının göz ve cilt ile temasından sakınılmalıdır. Özellikle göze

harç kaçması durumunda bol su ile yıkanmalı ve en yakın doktora

başvurulmalıdır.

İlgisiz kişilerin (çocuklar dahil) çalışma sahasına girmesine izin

verilmemelidir.

5.3. Kagir yüzeylere sıva yapılması

5.3.1. Kaba sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İlk önce sıvada kullanılacak aletler çalışma alanında hazır hale getirilir.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Sıvanacak yüzeyin rutubetli olması halinde yüzeyin kuruması sağlanmalıdır.

Kaba sıva yapılmadan önce, kapı ve pencere kasaları takılmış olmalıdır.

Kaba sıva harcının yapımında kullanılacak, kaba kum veya kırma taş, temiz

olmalı ve elenmelidir.

Kaba sıva yapımında kullanılacak kum, 4 mm kare delikli elekte elenmiş

kum olmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Sıvanacak yüzeylere çalışanların boyu yetişmeyecek ise iskele kurulmalıdır.

Sıva yapılacak yüzey toz ve kirlerden temizlenmelidir.

Yüzeyler mevsimine göre ıslatılmalıdır.

Harcın hazırlandığı kap ile sıva uygulamasında kullanılacak araçlar/aletler

temiz olmalıdır.

Kaba sıvada kullanılacak harç kuralına göre hazırlanmalıdır.

İlk olarak belirli aralıklarla (mastar boyu ölçü alınabilir) anolar

oluşturulmalıdır. Ano/ana genişliği ~15 cm olmalıdır.

Bunun için üst ve alttan belirli mesafede çıtalar harç ile yüzeye tutturulmalı,

dikliği şakül ile sağlanıncaya kadar 15-20 cm boydaki çıta altına harç

eklenmeli veya azaltılmalıdır.

Çıtalar anonun üst ve alt kısmına şakulünde yerleştirildikten sonra hem

yatay olarak hem de çapraz olarak mastar veya gergin bir ip ile düzgünlüğü

ve doğrultusu kontrol edilmelidir.

Köşelere sıva yapılırken köşe profili kullanılmalıdır.

Sıva, aşağıdan yukarıya doğru vurulmalıdır.

Sıva yapılacak yüzeye sıva yapılmadan önce, mutlaka akıcı kıvamdaki harç

ile sıva altı serpme yapılmalıdır.

Sıva harcı, ince tabakalar halinde sıvanacak yüzeye vurulmalıdır.

Anolar oluşturulurken anolar arasına da serpme halinde harç atılmalı ve

böylece zamandan kazanılmalıdır.

Ano yüzeyi mastarla kontrol edilerek düzeltilmeli varsa boşluklar ilave harç

atılarak doldurulmalıdır.

Anolar elde edildikten sonra ana/ano aralarına ikinci ve üçüncü kat sıvalar

atılmalıdır.

Kuruyan veya prizini alan anolar kullanılarak yüzeye yatayda mastar

çekilmelidir.

Kaba sıva yüzeyine ince sıva yapılacak ise yüzey çizilmelidir.

Çimento ve takviyeli harç ile yapılan sıvalar, sıcak havalarda prizini normal

şartlarda yapabilmesi için ıslatılmalıdır.

Soğuk havalarda sıva yapılmamalıdır. Mutlaka yapılacaksa, donmaya karşı

tedbir alınmalıdır.

Kaba sıva, bina içinde normal olarak 15-20 mm ve dış cephede 20-25 mm

kalınlığında olmalıdır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.2. İnce sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

İlk olarak ince sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır

halde bulundurulur.

İnce sıva harcının yapımında kullanılacak ince kum temiz olmalı ve

elenmelidir.

İnce sıva yapımında kullanılacak kum, 1 mm kare delikli elekte elenmiş kum

olmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Sıvanacak yüzeylere çalışanların boyu yetişmeyecek ise iskele kurulmalıdır.

Sıva yapılacak yüzey toz ve kirlerden temizlenmelidir.

Yüzeyler mevsimine göre ıslatılmalıdır.

Sıvaya başlamadan önce yerdeki atıklar uzaklaştırılmalı, etraf temiz

olmalıdır.

Harcın hazırlandığı kap ile sıva uygulamasında kullanılacak araçlar/aletler

temiz olmalıdır.

İnce sıvada kullanılacak harç kuralına göre hazırlanmalıdır.

Sıvaya aşağıdan yukarıya doğru başlanmalıdır. Bu işlem yapılırken sıvacı

küreği kullanılmalıdır.

İnce sıva kalınlığı ~5 mm kalınlığında olmalıdır.

Yere dökülen harçların içine iri taneler karışmamalıdır.

Yüzeyi mastarla kontrol edilerek düzeltilmeli varsa boşluklar ilave harç

atılarak doldurulmalıdır.

Mastar ile düzeltilmiş yüzeyler fırça ile ıslatılmalı ve tirfil kullanılarak

perdahlanmalıdır.

İstendiğinde sıva yüzeyindeki kum taneleri nemli sünger ile uzaklaştırılarak

daha pürüzsüz bir ince sıva elde edilebilir.

Çimento ve takviyeli harç ile yapılan sıvalar, sıcak havalarda prizini normal

şartlarda yapabilmesi için ıslatılmalıdır.

Soğuk havalarda sıva yapılmamalıdır. Mutlaka yapılacaksa, donmaya karşı

tedbir alınmalıdır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.3. Serpme (çarpma) sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Serpme sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulur.

Serpme sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Serpme sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenip yıkanmalı, eski sıva

üzerindeki kırılacak ve tamir edilecek yüzeyleri tespit edilip onarımı

yapılmalıdır.

Harcın hazırlandığı kap ile sıva uygulamasında kullanılacak araçlar/aletler

temiz olmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Serpme sıva için çimento harcı veya temditli harç kuralına uygun olarak

akıcı veya sulu kıvamda hazırlanmalıdır.

Serpme sıva, şartnamesine uygun olarak yüzeye uygulanmış kaba sıva

veya mevcut sıva ya da kâgir yüzeylere tek kat olarak uygulanmalıdır.

Sıvanacak yüzeyler öncelikle ıslatılmalıdır.

Genellikle serpme/çarpma sıva harcı, yüzeye aşağıdan yukarıya mala ile

kuvvetlice çarpmak suretiyle yapılmalıdır.

Yere dökülen harç toplanıp iyice alıştırıldıktan sonra tekrar kullanılmalıdır.

Yüzeyde sıvanmamış yerler (boşluklar) kalmayacak ve birbirini

tamamlayacak şekilde serpme sıva yapılmalıdır.

Serpme sıvada mastar çekilmez, püskürtüldüğü gibi yüzeyde kalır.

Çoğunlukla duvarda etek sıvası adı verilen tretuvardan veya yerden

yüksekliği 70-80 cm olan sıva serpme sıva olarak yapılır ve bu sıvanın içine

koyu renkte boya katılır veya serpme sıva yapıldıktan sonra koyu renkli bir

badana yapılarak işlem bitirilir.

Yapılacak serpme sıvaya boya katıldığı takdirde bir yüzeye yetecek harcın

tamamının kuru olarak bir harman halinde karıştırılması ve kullanıldıkça bir

tekne içinde su ile ıslatılması gereklidir.

Çeşitli harmanlarda kullanılacak agreganın aynı granülometride ve harcın

aynı kıvamda olmasına dikkat edilmelidir.

İsteğe ve verilen resme göre çarpma yapılmayacak yerler bırakılacağı gibi

mala kenarı ile çeşitli yapma derz şekilleri de verilebilir.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.4. Püskürtme sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Püskürtme sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulur.

Püskürtme sıva hassas bir işçilik gerektirdiği için tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Harcın hazırlandığı kap ile sıva uygulamasında kullanılacak araçlar/aletler

temiz olmalıdır.

Püskürtme sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenip yıkanmalı, eski sıva

üzerindeki kırılacak ve tamir edilecek yüzeyleri tespit edilip onarımı

yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Püskürtme sıva için çimento harcı veya temditli harç kuralına uygun olarak

akıcı veya sulu kıvamda hazırlanmalıdır.

Püskürtme sıva, şartnamesine uygun olarak yüzeye uygulanmış kaba ve

ince sıva veya mevcut ince sıvalı yüzeylere tek kat olarak uygulanmalıdır.

Sıvanacak yüzeyler öncelikle ıslatılmalıdır.

Püskürtme sıvanın iri taneli olması isteniyorsa lastik paletli, ince taneli

olması isteniyorsa çelik paletli püskürtme sıva aleti kullanılmalıdır.

Serpme sıvanın tersine püskürtme sıva harcı, yüzeye yukarıdan aşağıya

doğru püskürtme sıva aleti ile püskürtülmelidir.

Püskürtme sıvada mastar çekilmez, püskürtüldüğü gibi yüzeyde kalır.

Sıva yüzeye uygulanırken püskürtme sıva aleti duvar yüzeyine yaklaşık 15-

20 cm uzakta tutulmalıdır. Bu sırada bir yandan aletin kolu elle aynı hızda

çevrilirken diğer yandan sağa sola hareket edilmelidir.

Aynı noktaya fazladan harç püskürtüldüğü zaman yüzeyde akmalar

meydana geleceği için dikkat edilmelidir.

Püskürtme aleti çok hızlı hareket ettirilirse bu kez yüzeyde sıvanmamış boş

yerler oluşacağından buna da özen gösterilmelidir.

Yüzeyde sıvanmamış yerler (boşluklar) kalmayacak ve birbirini

tamamlayacak şekilde püskürtme sıva yapılmalıdır.

Yapılacak püskürtme sıvaya boya katıldığı takdirde bir yüzeye yetecek

harcın tamamının kuru olarak bir harman halinde karıştırılması ve

kullanıldıkça bir tekne içinde su ile ıslatılması gereklidir.

Yere dökülen harç toplanıp iyice alıştırıldıktan sonra tekrar kullanılmalıdır.

Çeşitli harmanlarda kullanılacak agreganın aynı granülometride ve harcın

aynı kıvamda olmasına dikkat edilmelidir.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.5. Kireç, çimento, takviyeli ve temditli sıva yapılması

Kireç sıva, çimento sıva, takviyeli sıva ve temditli sıvanın yapımı birbirine

benzerdir. Bu sıvalar kullanıldıkları harçtan dolayı bu ismi almışlardır. Bu sıvalar

kaba ve ince sıva yapımında kullanılmaktadır.

5.3.6. Alçı sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Alçı sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Alçı sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Alçı sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenip yıkanmalıdır.

Alçı sıvanın yapılacağı eski sıva üzerindeki kırılacak ve tamir edilecek

gevşek yüzeyler tespit edilip onarımı yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Alçı harcı hazırlanırken tekne veya kap içine önce su konulmalı, alçı suyun

üzerine dökülmeli ve içinde topak kalmayıncaya kadar düşük devirli matkap

ile iyice karıştırıldıktan sonra kullanılmalıdır.

Su/alçı oranı iyi ayarlanmalı, sonradan harca su veya alçı eklenmemelidir.

Alçı sıva ince sıvası yapılmış eski yüzeylere, kaba sıvası çok düzgün

yüzeylere veya doğrudan duvar elemanı üzerine uygulanabilir.

Harcın hazırlandığı kap ile sıva uygulamasında kullanılacak araçlar/aletler

temiz olmalıdır.

Makinenin içi ve püskürtme hortumu her sıva için kullanılmadan önce su ile

güzelce yıkanarak temizlenmelidir.

Yüzeydeki toz, yağ, boya gibi yapışmayı(tutunmayı) önleyici maddeler

temizlenmelidir.

Uygulama/sıva öncesi kuru yüzeyler mutlaka ıslatılmalıdır.

Pürüzsüz yüzeylerde yapışmayı sağlamak için yüzey tırtıklanarak

pürüzlendirilmelidir.

Alçı sıva elle yapılacaksa uygun el aletleri kullanılarak uygulanmalıdır.

Hazırlanan harç tahta kürek üzerine alınmalı ve çelik malanın arkası ile

yüzeye bastırılarak sürülmelidir. Alçı harcı, çimento ve kireç harcına göre

daha yağlı ve çok daha yapışkan olduğundan malaya yapışır. Bu nedenle

harç yüzeye malanın arkası sürülerek sıvanmalıdır.

Alçı ince sıva evvela tahta mala ile perdahlanır, bu işlem yüzeye bolca su

serpilerek ve tahta mala ile sık sık su içerisinde ıslatılmak suretiyle yapılır,

tahta mala perdahı tamamlandıktan sonra yüzeyin daha da düzgün olması

için çelik mala ile perdahlama yapılmalıdır.

Çelik mala izlerinin kaybedilmesi için ise, keçeyle de perdah yapılır. Keçe

ıslatıldıktan sonra yüzeye bastırılır ve küçük daireler yapacak şekilde

hareket ettirilerek perdahlanmalıdır.

Makine ile sıva yapılıyorsa aşağıdan yukarıya doğru birbirinin üstüne

bindirerek sağa ve sola doğru sıva yapılmalıdır.

Kolon, kiriş, duvar gibi yapı elemanlarının birleşim yerlerinde çatlamaya

karşı sıva filesi kullanılmalıdır.

Sıva kalınlığı fazla ise iki kat arasında 1 gün beklenmelidir.

Sıva prizine başlamadan düzeltme işlemi tamamlanmalıdır.

Perdahlama için kauçuk tabanlı perdah malası kullanılmalıdır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.7. Mozaik sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Mozaik sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Mozaik sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Mozaik sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenip yıkanmalıdır.

Mozaik sıvanın yapılacağı eski sıva üzerindeki kırılacak ve tamir edilecek

gevşek yüzeyler tespit edilip onarımı yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Mozaik harcı tekne veya kap içinde homojen ve normal kıvamda olacak

şekilde karıştırılmalıdır.

Mozaik sıva alt tabakası 400 kg çimento harçlı 2 cm kalınlığındaki kaba sıva

olmalıdır. Mozaik harcı 1 m3 numaralı mozaiğe 500-600 kg çimento

karıştırılarak hazırlanmalıdır.

Duvara yapılan mozaik sıva, çimento sıva, mermer sıva vb. çimento harçlı

sıvaların içine bir miktar sulu kıvamda kireç karıştırmanın mukavemet yani

sağlamlık bakımından zararı yoktur. Sıva harcını özleştirmek yani harcın

sıva yaparken duvara iyi yapışmasını sağlamak için faydası vardır. Ayrıca

kireç sıva yaparken ustaya çalışma kolaylığı sağlar.

Sıva yaparken çimentolu harçlara katılacak yağlı kireç en çok harcın 1/25’i

kadar olabilir. Bu da 1 m3 harca 2 teneke yağlı kireç katılabilir demektir. (1

m3 hacim, 55 tenekeye veya 20 el arabasına eşit denilebilir).

Mozaik harcı su ile karıştırıldıktan sonra en az 15 - 20 dakika beklenmeli ve

bu süre sonunda harcın plastik sakız kıvamına gelmesi sağlanmalıdır.

Büyük yüzeylerde kaba sıva üzerine 1.5 cm kalınlığında düşey çıtalar 80-

100 cm aralık ile çakılır. Mozaik sıva çıtalar arasına birer atlayarak yapılır.

Hazırlanan harcın bir kısmı sulandırılarak serpme atılır, serpme üzerine

plastik kıvama gelmiş olan harç sürülerek mozaik sıva yapılır.

Harç plastik kıvamına geldikten sonra yüzeye sürülür, yüzey mastarla kont-

rol edilip düzeltildikten sonra çelik mala ile yüzey perdahlanır. Ertesi gün

çıtalar sökülür ve boş bırakılan araların mozaiği yapılır.

Mozaik sıva yerleştikten sonra spiral ile silinir. Mozaik taze ise spirale kağıt

zımpara takılır, eğer çok sertleşmiş ise zımpara taşı takılarak mozaik yüzeyi

silinir. Spiralin bulunmadığı yerde mozaik 2-3 gün sonra demir testere ile

silinir ve zımpara taşı ile zımpara edilerek yüzey silinip temizlenir.

Binanın dış cephelerinde yapılan mozaik sıvanın yüzeyleri bazen su ile

silinerek temizlenir. Bu sıvaya silme sıva denir.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.3.8. Yalıtımlı sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Yalıtımlı sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Yalıtımlı sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Yalıtımlı sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenip yıkanmalıdır.

Yalıtımlı sıvanın yapılacağı eski sıva üzerindeki kırılacak ve tamir edilecek

gevşek yüzeyler tespit edilip onarımı yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Yağmurlu havalarda sıva yapılmamalıdır.

Bünyesindeki malzemeler sayesinde ısı yalıtımı sağlayan bu sıvanın

uygulaması malanın arkası ile yüzeye sürülerek yapılır.

Hazır sıvalar brüt beton, perdahlanmış kaba sıva, ince sıva, sunta, durolit

ve betopan gibi düzgün yüzeylere rulo ile de uygulanabilir. Bunun için yüzey

hazırlandıktan sonra bir kat astar sürülür. 1m² yüzeye 0.250 kg hesabıyla

astarlanır.

Astar kuruduktan sonra sıvaya başlanır. Hazır harç plastik bir leğene

boşaltılıp iyice karıştırılıp özleştirilerek kullanılmaya hazır hale getirilir. Sıva

için özel yapılmış rulo kullanılır. Rulo harç leğenine batırılır ve duvar

yüzeyine aşağı yukarı hareket ettirilerek sürülür. Sıva tamamlandıktan

sonra kuruyana kadar tozdan korunmalıdır.

Sıva mala ile yapılıyorsa sıva kalınlığı 2–3 mm kadardır. Perdahlama

şekline göre değişik görünüşte yapılırlar. Uygulamaya en üsten

başlanmalıdır. Bir defada sıvanacak yüzey bantla ayrılır. Sıva işlemi

bittikten sonra bant çıkarılır.

Sıvanın devamında ise daha önce kaplanmış sıvanın kenarı bantlanarak ek

göstermemesi sağlanmalıdır. Bantlamanın mümkünse perdahlama

çizgilerine paralel olarak yapılması gerekir. Leğendeki harç çelik mala ile

sürülür. Çelik mala üzerine alınan harç duvar yüzeyine aşağıdan yukarıya

doğru sürülür.

Bu sıvalar püskürtme yöntemiyle de yapılabilir.

Sıva mastar ile düzeltildikten sonra perdahlanarak tamamlanır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.4. Ahşap yüzeyler üzerine sıva yapılması

5.4.1. Bağdadi sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

Bağdadi sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Bağdadi sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Bağdadi sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenmeli, tozdan arındırılmalıdır.

Bağdadi sıvanın yapılacağı yüzey üzerindeki eski sıvalar kırılmalı ve tamir

edilecek gevşek yüzeyler tespit edilip onarımı yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Bağdadi sıva uygulanacak duvar yüzeylerine 1.5x2.5 cm veya 2x2 cm

boyutundaki bağdadi çıtalar (yamuk kesitli) 2.5-3 cm aralıklarla çakılmalıdır.

Çıtaların çakıldığı taban sağlam olmalı varsa çürük kısımlar onarılmalıdır.

Harç tekne veya kap içine kum, kireç, kıtık ve su konulduktan sonra

homojen bir karışım elde edilinceye kadar düşük devirli matkap ile iyice

karıştırılmalı, özleşmesi için bir gün bekletilmelidir.

1 gün dinlenen harç içine dış sıva için çimento, iç sıva için alçı katılmalı ve

kullanılacak miktar kadar harç karıştırılmalıdır.

Bu çıtalar üzerine sıva harcı birinci tabaka olarak atılmalı veya malanın

arkası ile harcın çıtalar arasına iyice yerleşmesi sağlanmalıdır.

Bu tabaka prizini aldıktan sonra ikinci tabaka yüzeye uygulanmalı ve yüzey

mastarına getirilmelidir.

Gerektiğinde üçüncü tabaka yani ince sıva yüzeye uygulanarak bağdadi

sıva tamamlanmalıdır.

Sıvanacak yüzeyin tamamen lifli malzemelerden (saman balyası gibi)

olması durumunda duvar yüzeyinde hasır şeklinde korozyona dayanıklı file

kullanılmalıdır. File yüzeye uygun destekler ile tutturulmalı ardından harç bu

filenin üzerine iki tabaka halinde uygulanmalıdır.

Bağdadi sıva, su ve nemin bulunmadığı mahallerin duvarlarına yapılmalıdır.

Aksi taktirde bağdadi çıtaları su ve nemin etkisiyle kısa zamanda çürür. Bu

sıva kesinlikle binaların iç bölme duvarlarına yapılmalıdır.

Bağdadi sıvanın yapıldığı duvara bağdadi duvar adı verilir. Bağdadi duvar

diğer taş ve tuğla duvarlara göre daha hafiftir. Bu nedenle hafif olması

istenilen yerlere bağdadi sıva yapılır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.4.2. Kamış sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Kamış sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Kamış sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar tarafından

yapılmalıdır.

Kamış sıva yapılacak yüzeyler iyice temizlenmeli, tozdan arındırılmalıdır.

Kamış sıvanın yapılacağı yüzey üzerindeki eski sıvalar kırılmalı ve tamir

edilecek gevşek yüzeyler tespit edilip onarımı yapılmalıdır.

+ 5 ºC nin altında ve 30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Kamış sıva uygulanacak duvar yüzeylerine boyuna kesilmiş kamışlar 2.5-3

cm ara ile çakılmalıdır.

Birbirlerine tellerle bağlanmış olan hazır kamış levhalar kullanılması

durumunda taşıyıcı konstrüksiyona galvanizli tellerle sık bir şekilde

bağlanmalıdır.

Kamışların çakıldığı taban sağlam olmalı varsa çürük kısımlar onarılmalıdır.

Harç tekne veya kap içine kum, kireç, kıtık ve su konulduktan sonra

homojen bir karışım elde edilinceye kadar düşük devirli matkap ile iyice

karıştırılmalı, özleşmesi için bir gün bekletilmelidir.

1 gün dinlenen harç içine dış sıva için çimento, iç sıva için alçı katılmalı ve

kullanılacak miktar kadar harç karıştırılmalıdır.

Bu çıtalar üzerine sıva harcı birinci tabaka olarak atılmalı veya malanın

arkası ile harcın kamışlar arasına iyice yerleşmesi sağlanmalıdır.

Bu tabaka prizini aldıktan sonra ikinci tabaka yüzeye uygulanmalı ve yüzey

mastarına getirilmelidir.

Gerektiğinde üçüncü tabaka yani ince sıva yüzeye uygulanarak kamış sıva

tamamlanmalıdır.

Sıvanacak yüzeyin tamamen lifli malzemelerden (saman balyası gibi)

olması durumunda duvar yüzeyinde hasır şeklinde korozyona dayanıklı file

kullanılmalıdır. File yüzeye uygun destekler ile tutturulmalı ardından harç bu

filenin üzerine iki tabaka halinde uygulanmalıdır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.5. Metal yüzeyler üzerine sıva yapılması

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Sıva yapımında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Metal yüzey üzerine sıva hassas bir işçilik gerektirdiğinden tecrübeli ustalar

tarafından yapılmalıdır.

Sıvanacak metal yüzeyler yapışmayı engelleyen maddelerden (boya, yağ,

bitüm vb) iyice temizlenmelidir.

+5 ºC nin altında ve +30 ºC nin üstündeki sıcaklıklarda sıva yapılmamalı

veya gerekli önlemler alınarak sıva yapılmalıdır.

Metal yüzeyler üzerine sıva taşıyıcı olarak kullanılacak metal taşıyıcı (rabitz

teli gibi) kaynak, vida gibi uygun bir destekle sabitlenmelidir.

Harç tekne veya kap içine kum, kireç, kıtık ve su konulduktan sonra

homojen bir karışım elde edilinceye kadar düşük devirli matkap ile iyice

karıştırılmalı, özleşmesi için bir gün bekletilmelidir.

1 gün dinlenen harç içine dış sıva için çimento, iç sıva için alçı katılmalı ve

kullanılacak miktar kadar harç karıştırılmalıdır.

Sıva taşıyıcı sabitlenmiş yüzeyler üzerine sıva harcı birinci tabaka olarak

atılmalı veya harcın malanın arkası ile metal taşıyıcının arasına iyice

yerleşmesi sağlanmalı, böylece metal yüzeyin korozyona uğraması

engellenmelidir.

Bu tabaka prizini aldıktan sonra ikinci tabaka yüzeye uygulanmalı ve yüzey

mastarına getirilmelidir.

Gerektiğinde üçüncü tabaka yani ince sıva yüzeye uygulanarak kamış sıva

tamamlanmalıdır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.6. Denizlik montajı yapılması

Tamamlanmış pencere alt kısımlarına denizlik yerleştirilir. Bunun için aşağıdaki

işlem basamaklarına uyulmalıdır:

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Denizlik montajında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Önceden hazırlanan denizlik monte edileceği yere getirilir.

Denizliği monte etmek için kullanılacak çimento harcı veya yapıştırma harcı

hazırlanır.

Denizliğin yerleştirileceği yerde bulunan zayıf noktalar varsa tamir edilir.

Ardından bu yer ıslatılır ve yeterli miktarda harç serilir.

Denizlik harç üzerine terazisinde yerleştirilir ve kontrol edildikten sonra

gerekli tedbirler alınarak işlem tamamlanır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

5.7. Söve montajı yapılması

Pencere ve kapıların etrafına söve kaplanarak bina cephesi daha estetik hale

getirilmektedir. Sövenin monte edilmesinde aşağıdaki işlem basamaklarına

uyulmalıdır:

İş kıyafetinizi giyiniz, baret, eldiven, iş gözlüğü ve maskenizi takınız.

İç ve dış cephelerde yapılacak sıva uygulamalarında çalışanların güvenliğini

tehlikeye atacak durumlardan (açıkta elektrik kablosu, atık maddeler,

kaygan yüzey, kullanılan iskele ya da merdivendeki kusurlar gibi)

kaçınılmalıdır.

Söve montajında kullanılacak aletler çalışma alanında hazır halde

bulundurulmalıdır.

Önceden hazırlanmış ve ölçüsüne göre üretilmiş olan söveler monte

edileceği yere getirilir.

Söve monte etmek için kullanılacak çimento harcı veya özel yapıştırma

harcı hazırlanır.

Sövenin yerleştirileceği köşelerde bulunan zayıf ve hasarlı yerler varsa

tamir edilir.

Bu işlemin ardından sövelerin monte edileceği yerler ıslatılır ve yeterli

miktarda harç serilir. Ya da harç sövenin yapıştırılacağı yüzeye sıvanır.

Söve montajına yanlardan başlanır. İlk olarak yan söveler terazisinde

olacak şekilde yerleştirilir.

Ardından üst söve yan söveler üzerine terazisinde yerleştirilir, gerekli yüzey

temizliği yapılır ve kontrol edildikten sonra gerekli tedbirler alınarak işlem

tamamlanır.

İş bitiminde çalışılan alan ve kullanılan araçlar temizlenmeli, aletler yerine

konulmalıdır.

KAYNAKLAR

1. Aruntaş, H.Y., Sıvacılık ders notları(yayınlanmamış), Ankara, 2009.

2. Ulusal meslek standardı, Sıvacı (seviye 3), Mesleki Yeterlilik Kurumu(MYK),

Ankara, 2011.

3. Ulusal yeterlilik, Sıvacı(seviye 3), MYK, Ankara, 2011.

4. Şimşek O., Yapı malzemeleri-II, Seçkin yayıncılık, Ankara, 2007.

5. MEB, Sıva, İnşaat Teknolojisi modülü, MEGEP, Ankara, 2007.

6. TS EN 13914-1, Dış ve iç sıvaların tasarımı, hazırlanması ve uygulanması-

Dış sıva, TSE, Ankara, 2007.

7. TS EN 13914-2, Dış ve iç sıvaların tasarımı, hazırlanması ve uygulanması-

Bölüm 2: İç sıvalar için tasarım hususları ve temel prensipler, TSE, Ankara,

2007.

8. TS EN 197-1, Çimento - Bölüm 1: Genel çimentolar - Bileşim, özellikler ve

uygunluk kriterleri, TSE, Ankara, 2012.

9. TS 21, Çimento - Beyaz Portland çimentosu - Bileşim, özellikler ve

uygunluk kriterleri, TSE, Ankara, 2008.

10. TS EN 413-1, Harç çimentosu-Bölüm 1: Bileşim, özellikler ve uygunluk

kriterleri, TSE, Ankara, 2010.

11. TS EN 459-1, Yapı kireci - Bölüm 1: Tarifler, özellikler ve uygunluk kriterleri,

TSE, Ankara, 2012.

12. TS EN 13279-1, Yapı ve sıva alçıları - Bölüm 1: Tarifler ve gerekler, TSE,

Ankara, 2009.

13. TS 2717 EN 13139, Agregalar - Harç yapımı için, TSE, Ankara, 2005.

14. TS EN 1008, Beton-Karma Suyu-Numune Alma, Deneyler ve Beton

Endüstrisindeki İşlemlerden Geri Kazanılan Su Dahil, Suyun, Beton Karma

Suyu Olarak Uygunluğunun Tayini Kuralları, TSE, Ankara, 2003.

15. Anonim, Bayındırlık Bakanlığı Genel Teknik Şartnamesi, Ankara, 2008.

16. Meslek ve Teknik Eğitim okulları İş sağlığı ve Güvenlik Rehberi, Çalışma ve

Sosyal Güvenlik ve Milli Eğitim Bakanlığı yayını, 2011.