sistemet e sigurise dhe kondicionimit leksioni 6 …sistemet e sigurise dhe kondicionimit leksioni...

SISTEMET E SIGURISE DHE KONDICIONIMIT Leksioni 6

Lektore Msc. Ing. Eli Vyshka

1

PAJISJET DROSELUESE VALVOLA E ZGJERIMIT TERMOSTATIK

Valvula termo-statike e zgjerimit TXV është një valvul droseluese e rregjistrueshme. Kjo valvul ka dy pjesë: njëra që bën droselimin e fluidit ftohës lëng që vjen nga linja e lëngut drejt avulluesit dhe e dyta është pjesa që bën rregullimin e sasisë së lëngut që do të futet në avullues. Kjo tip valvule është shumë me superiore se pajisjet droseluese fikse. Këto përdoren, kur ngarkesat në dhomat ftohëse janë të ndryshueshme. Pra, kjo valvul dërgon fluid ftohës lëng në sasi të ndryshme, sipas rastit që në avullues të ketë lëng ftohës, duke siguruar dhe prezencën e tejnxehjes.

Figura 1: Skema e vendosjes së valvolës TXV dhe pajisjeve lidhëse të saj në sistem Figura 2: Paraqitja e TXV dhe temperaturave e presioneve që realizon në sistem

Sistemi i ajrit të kondicionuar është sistem që punon me cikël të vazhdueshëm. Kompresori

tërheq gazin e ngrohtë nga linja e presionit të ulët e ngarkuar me avuj të gazit ftohës nga avulluesi. Kompresori komprimon gazin antipiretik nga 30 Psi deri në 213 Psi, në varësi të kërkesave të sistemit duke i rritur temperaturën nga 0°C deri në 80°C. Temperatura në presionin maksimal të fluidit ftohës (gazit refrigerant, antipiretikut) është mbi pikën e tij të vlimit që i referohet vlerës 57°C. Shkarkimet nga kompresori me gaz super-avull të nxehtë rrjedhin në kondensator. Ftohja kryhet në kondensator. Këtu ka një ose disa ventilatorë të fuqishëm që ftohin pikërisht avullin e pompuar nga kompresori. Në kondensator avulli me presion të lartë kondensohet në lëng. Kjo prani e lartë lëngu sigurisht arrihet duke ulur temperaturën, për shembull, nga 80°C nën 57°C e cila është pika e lëngëzimit. Lëngëzimi i gazit antipiretik është arritur duke dërguar rrymë ajrore me detyrim mbi sipërfaqen e kondensatorit të nxehtë, duke bërë të mundur transferimin nëpërmjet ftohjes me ajër nga jashtë e duke zvogëluar temperaturën (tej-ftohur). Vetëm ajri i freskët në formën e rrymës me prurje të lartë transferon freskinë, duke transformuar gazin antipiretik në lëng së fundi në dalje nga kondensatori. Nga kondensatori, antipiretiku në gjendje të lëngët kalon përmes një tubi me grykë të caktuar - një tub me vrima fikse në formë sektoriale. Ky tub nëpërmjet këtyre vrima fikse lejon vetëm një sasi të limituar të antipiretikut të lëngët të kalojë. Lëngu me presion dhe temperaturë të ulët është i detyruar të zgjerohet me shpejtësi për shkak të vëllimit të zmadhuar në avullues. Kjo rënie e presionit shkakton një ftohje, duke kërkuar që fluidi ftohës të absorbojë sasi të mëdha të energjisë për ngrohje deri në vlim (avullim). Nxehtësia transferohet nga ajri që rrjedh përmes ventilatorit mbi sipërfaqen e aparatit të avullimit dhe në këtë mënyrë fluidi nëpërmjet ngrohjes avullon. Valvola e zgjerimit termik ose e quajtura TXV është një komponent i përbashkët në sistem, për rregullimin e presionit të gazit, që përcakton me saktësi sasinë e gazit të ftohtë që duhet të kalojë në avullues (vaporizator), duke ulur ndjeshëm temperaturë-presionin në sistem. Valvola e zgjerimit termik mban ekuilibrin delikat ndërmjet kërkesës për freskim dhe efikasitetit në ftohje të avulluesit. Kjo lloj valvole realizon funksionin e uljes së temperaturë-presionit dhe paraqet efektivitet të lartë në balancimin e fluksit të gazit ftohës para aparatit të avullimit.

Valvola me zgjerim termostatik e cila është e vendosur në linjën midis akumulatorit dhe avulluesit (zakonisht më saktë është montuar në aparatin e avullimit) mat, rregullon dhe kontrollon rrjedhjen e antipiretikut. Pajisja kryen funksionet që vijojnë:



2

• Të ndajë presionin e lartë dhe të ulët në sistem • Të masë volumin e gazit ftohës dhe në këtë mënyrë kapacitetin

ftohës të avulluesit • Të sigurojnë se ka gaz ftohës të tejnxehur në dalje të avulluesit

Zakonisht gjenden konstruksione të ndryshme të tyre.

Figura 3: Pamja e jashtme e valvolave TXV FUNKSIONIMI Shpjegimi i mëposhtëm i veprimit të valvulave të zgjerimit është për një dizajn tipik që përdoret në shumë sisteme të ajrit të kondicionuar. Megjithëse në disa detaje mund të ekzistojnë dallimet midis tipeve të ndryshëm, parimet e funksionimit janë të njëjta. Mënyra më tipike: rrjedhja e gazit antipiretik përmes valvulave të zgjerimit termostatik kontrollohet nga një sustë-sferë e karikuar e cila, nga ana tjetër, është e kontrolluar nga diferenca midis presionit të sipërm me atë të poshtëm të diafragmës së valvulës. Lëvizja e diafragmës i transmetohet valvulës përmes shtagës vepruese që lidh pjatë-diafragmën me valvulën. Presioni mbi diafragmë (dhoma e sipërme e diafragmës) ndryshon në përputhje me presionin e transmetuar nga dhoma (llambë) me ndjeshmëri e temperaturës dhe tubi kapilar. Presioni nën diafragmë (dhoma e poshtme e diafragmës) ndryshon në përputhje me temperaturën e gazit ftohës në hyrje të valvulës. Sustë-sfera rregullon funksionimin e valvulave dhe kontrollon diferencën e temperaturës e njohur si gaz i "tejnxehur" (shih valvolën sustë-sferë më poshtë). Është e rëndësishme që të kuptohet se si funksionon kjo pajisje. Valvula e zgjerimit është "truri" i një akumulatori dhe tharësi i sistemit ftohës. Për sqarime mbi funksionimin shihni figurat 4 në pozicione të ndryshme.

Figura 4: Pozicionet e funksionimit të TXV

Forcat që veprojnë në një valvol TXV në sistem janë: F1. fluidi ftohës që vjen nga linja e lëngut

ushtron presion për të kaluar në avullues; F2. bulbi duke u nxehur ushtron forcë nëpërmjet membranës dhe F3. forca e tretë është ajo e sustës që ushtrohet në drejtim të kundërt dhe që synon të mbyllë kalimin e poshtëm të diafragmës. Në figurën 4 shihet se si valvola TXV rregullon hapësirën e rrjedhjes së lëngut.

Kur gazi ftohës në linjën e thithjes është më i nxehtë, presioni në bulb rritet dhe ky presion transferohet përmes linjës kapilare në membranën e sipërme të valvulës duke bërë që ajo të shtypet e të



3

hapi më shumë valvulën, e kështu që të rrjedhë më shumë lëng në avullues. Kur ndodh që, ka pak gaz ftohës në linjën e thithjes, do të sjellë si rezultat zvogëlim të

tejnxehjes. Atëherë valvula TXV do të ndryshojë regjistrimin, deri sa të vendoset një ekuilibër. Kur ndryshon ngarkesa valvula do t’i përshtatet ngarkesës së re.

Në figurën 4, paraqitet valvula me kapak të hequr dhe bishti i valvulës mund të filetohet. Kjo do të bëjë që ngjeshja e sustës të forcohet apo zvogëlohet sipas rastit dhe si pasojë do të reduktohet apo shtohet sasia e fluidit ftohës që kalon nga valvula TXV e si pasojë do të rregullohet tejnxehja në avullues. Valvulat TXV rregjistrohen nga fabrikat, që lëngu ftohës të ketë 5.5°C tejnxehje, duke siguruar një vlerë optimum avullimi.

Avulluesit e mëdhenj mund të kenë një rënie të dukshme të presionit. Në dalje të avulluesit kur kemi një reduktim të presionit, do të kemi dhe një reduktim temperature. Në linjën e thithjes do të bjerë temperatura dhe hapja e valvulës droseluese në sajë të bulbit do të zvogëlohet e do të kemi uri në serpentinë. Për të kaluar këtë gjendje tek avulluesit e mëdhenj përdoren balancues të jashtëm të presioneve në valvulën TXV. Këto balancues lidhen në dalje të avulluesit. Një nga 3 forcat vepruese në valvulën TXV do të jetë veprimi i balancuesit të presionit. Shih figurën 4, (tubi i balancimit të presioneve 9). Forca, që ushtrohet në membranë në sajë të bulbit zvogëlohet, por veprimi i balancuesit të jashtëm bën që membrana të ulët më shumë dhe si pasojë kemi dërgim më të madh fluidi ftohës në avullues. Kjo neglizhon efektin negativ të rënies së presionit tek avulluesit e mëdhenj. Meqënëse sasia e lëngut që rrjedh tek valvulat TXV ndryshon sipas rastit, kjo do të bëjë që të ndryshojë sasia e lëngut që futet në avullues. Në këto raste sistemi ftohës duhet të ketë rezervuar që të grumbullohen tepricat e lëngut kur nuk i kërkon sistemi dhe të ketë fluid ftohës më shumë kur sistemi punon në kushte ngarkese të plotë. Pra, kur ngarkesa rritet, atëherë duhet më shumë lëng nga rezervuari. Kujdes! Valvolat e Zgjerimit janë të stampuara paraprakisht (taruara) që nga fabrika, kështu që një valvul e dëmtuar duhet të zëvendësohet me një të re. Karakteristika të tjera të valvulave të zgjerimit: Konfigurime tipike: Ashtu si komponentët e tjerë të sistemeve A/C edhe valvolat e zgjerimit termik i nënshtrohen evolucionit të vazhdueshëm. Prodhuesit kanë futur një gamë të ndjeshme të përmirësimeve teknike në valvolat e zgjerimit termik në vitet e fundit. Funksioni i një valvule të përshkruar më lart është tipike për shumë njësi të sistemeve A/C, duke përfshirë variacionet në vijim: ● Box apo tipi bllok “H” ● Valvula të zgjerimit termostatik me barazim nga jashtë ● Valvula të zgjerimit termostatik me barazim nga brenda. ● Valvula e zgjerimit termostatik elektronik

Box ose valvola e tipit bllok “H” e kompanisë Chrysler Coorporation (shih ilustrimin në figurën 5) e përdorur së pari në vitin 1974, e merr emrin e vet nga konfigurimi i saj karakteristik "H". Ka dy pasazhe antipiretiku të cilat formojnë këmbët e "H". Një pasazh është antipiretiku që shkarkon nga kondensatori në aparat avullimi dhe përmban një akumulator për të mbrojtur kompresorin.

Figura 5: Skema e vendosjes së valvolës tip bllok ”H”



4

Gazi i lëngët, do të sjellë nga rrjedha edhe vaj Pag me përqindje të vogël të kontrolluar, për tek akumulatori nga lart dhe nën presion të ulët në hyrje të kompresorit (nga linja e presionit të ulët, thithja) dhe kështu cikli përsërit veten.

Si model po japim valvolën e zgjerimit termik sferë-sustë tip “bllok-H” të automjetit Chrysler’s. Kjo tip valvole është vendosur midis filtrit të gazit në tubin e daljes dhe hyrjes në avullues.

Figura 6: Pamjet konstruktive të valvolës tip bllok ”H” e kompanisë Chrysler Coorporation

Duhet të theksohet se në modelet e fundit kompanitë General Motors dhe Ford kanë përdorur një tub zgjerimi me vrima fikse, në vend të një valvule zgjerimi. Valvulat me vrima fikse nuk e kanë burimin e funksionimit në tiparin e diferencës së temperaturave. Kjo është arsyeja pse akumulatorët janë të vendosur në dalje të aparatit të avullimit, ku ajo mund të mbledhë sasitë e antipiretikut të lëngët të mbetur, që mund të kalojë nga aparati i avullimit. Pasi është larguar nga ajri, lëngu i mbetur drejtohet për në brendësi të akumulatorit. Valvolat e zgjerimit termik, megjithëse efikase, kanë disa mangësi ndaj valvolave me tub me vrima fikse. Valvolat “bllok H” mund të mbeten të bllokuara nga precipitatet, nga pjesëzat e vogla, të cilat zvogëlojnë efikasitetin e funksionimit për shkak të korrozionit. Valvula ka tendencë për të lëvizur në drejtim të pozicionit të mbyllur. Ajo gjithashtu vepron në bashkëpunim me diafragmën e valvulës për të kontrolluar lëvizjen. Susta paraprakisht siguron veprimin e duhur të valvulave dhe gjithashtu lejon një diferencë temperature nga 4÷16 °F në mes të hyrjes dhe daljes nga aparati i avullimit. Kjo diferencë temperaturash quhet "tejnxehje". Pak gradë mbi ngrohjen siguron që avulli në dalje të avulluesit nuk përmban pika të lëngëta të gazit ftohës kur shkon për në kompresor. Valvola e zgjerimit termik – gjenerata e re Figura 7: Presionet në valvolën e zgjerimit termik Figura 8: Diafragma e zgjerimit në TXV



5

Raporti i hapjes së valvulës varet nga temperatura dhe presioni në dalje të avulluesit (presioni i ulët). Kur temperatura e gazit ftohës në dalje të avulluesit zbret, presioni (Pb) zbraz kokën termike, zvogëlon seksionin kryq të valvulës sferike dhe kështu prurja nga aparati i avullimit do të reduktohet përsëri. Një rritje e temperaturës sjell rritje të ngarkesës së gazit ftohës në aparatin e avullimit. Presioni i gazit në dalje (Pf) mbush kokën termike dhe rrit seksionin e valvules sferike kryq. Diafragma e zgjerimit

Fluidi ftohës rrjedh në avullues dhe absorbon ngrohjen në kalimin nga presioni i lartë në presion të ulët. Nxehtësia merret (thithet) nga rrjedhja e ajrit përmes aparatit të avullimit. Kjo arrihet duke përdorur dy pasazhe: fluidi që hyn në aparat avullimi dhe një pjesë fluidi që del nga aparati i avullimit. Lëngu që hyn do të bllokojë valvulën pasi gryka është shumë e vogël dhe nuk ka rënie të madhe presioni në anën tjetër të sferës së valvulës. Një sasi e vogël e lëngshme (avull gazi i sprucuar) hyn në avullues. Avulli i ngopur i lëngët (në gjendje saturimi) do të valojë (avullojë) për shkak të rënies së presionit. Ky avull i lagësht do të vazhdojë të kalojë përmes avulluesit duke u bërë i tejnxehur. Pozicioni i valvulës është i kontrolluar nga temperatura dhe presioni i avullit të tejnxehur që hyjnë në të në pjesën e sipërme. Nëse temperatura e antipiretikut është e lartë, për shkak të kërkesës së lartë, atëherë kjo shtesë ftohje do të jetë transferuar në diafragmë (elementi që ndjen temperaturën dhe presionin) dhe në kokën e valvulës. Diafragma nga ana e lëngut do të zgjerohet dhe të ushtrojnë presion poshtë mbi sferë-sustën e valvulës që do të zgjerojë grykën duke lejuar një rritje të volumit të antipiretikut të rrjedhë përmes avulluesit. Rritja e shtesës së ftohjes do të rrisë kapacitetet ftohëse dhe antipiretiku që do të hyjë tek pjesa e sipërme e valvulës, duhet reduktuar.

Figura 9: Pozicionet e diafragmës së zgjerimit të TXV sipas presionit të aplikuar Kur të ndodhë kjo, elementi që ndjen i diafragmës do të transferojë temperaturë më të reduktuar te koka e diafragmës, e cila pastaj do të reduktojë presionin e aplikuar tek sferë-susta e valvulës, duke bërë që të ngrihen më lart. Kjo ulje presioni mbi diafragmë, lejon valvulën të mbyllet. Tre janë tre presionet që veprojnë në diafragmën e një valvule TXV (shih figurën 7): 1. Fluidi ftohës brenda ose në dalje nga aparati i avullimit aplikon presion nën diafragmë (Pe) 2. Presioni i sustë-sferës aplikuar kundër presionit të kunjit (me një kokë) të valvulës. Ky presion është

aplikuar në bazë të diafragmës (Ps) 3. Presioni nga zgjerimi i gazit të lëngët brenda llampës me ndjeshmëri të nxehtësisë me anë të tubit

kapilar (Pf), i cili është mbi diafragmë. Për të kontrolluar sasinë e vëllimit të fluidit ftohës që rrjedh përmes avulluesit duhet të funksionojë pajisja matëse. Presioni në dhomën e diafragmës ndryshon në përputhje me presionin brenda një llampe ndjeshmërie të temperaturës që gjendet në afërsi të aparatit të avullimit dhe tubit kapilar që e lidh atë me



6

dhomën e diafragmës. Llampa me ndjeshmëri të lartë përmban një gaz inert të lëngët të ndryshëm nga gazi antipiretik (fluidi ftohës i sistemit). Ky gaz inert e zgjeron vëllimin brenda llampës me ndjeshmërisë të lartë për shkak të rritjes të temperaturës. Temperatura e lartë do të transferohet nëpërmjet gazit inert në tubin ngrohës të llampës me ndjeshmërisë të lartë. Ky presion në rritje i transferuar nëpërmjet tubit kapilar në krye të diafragmës, bën të mundur që diafragma të kapërcejë presionin e kombinuar të sustë-sferës të gazit super të nxehtë me presion (Ps) dhe gazit antipiretik në dalje (Pe). Valvula hap më tej dhe lejon një sasi të gazit ftohës të rrjedhë përmes aparatit të avullimit për të përballuar rritjen e ngarkesës. Kjo do të ulë temperaturën e daljes së gazit antipiretik nga avulluesi. Kur temperatura do të zvogëlohet do të transferohet nga tubi i ndjeshmërisë të nxehtësisë dhe kjo do të shkaktojë kontrast të gazit të lëngët inert brenda në të, duke bërë që të zvogëlojë presionin brenda tubit kapilar dhe në diafragmë. Kjo redukton forcën (Pf) mbi diafragmë, do të lejojë tejnxehjen dhe do të rrisë presionin e sustës (Ps) dhe fluidi ftohës del me presion avullimi (Pe) për të detyruar reduktimin e numrit të vrimave të diafragmës dhe kështu zvogëlimin e vëllimit dhe rregullimin e sasisë së fluidit ftohës (gazit antipiretik/refrigerant). Kështu përsëritet vazhdimisht.

Valvulat Termostatike të Zgjerimit janë të ndryshme. Dy kategori kryesore më të përdorura janë: 1. Valvol Termostatike Zgjerimi (TXV, TEV, STV-POA) 2. Valvol me Grykë Fix (seksion) (FOV). Prodhuesit e valvulave të zgjerimit kanë përshtatur kushtet e vendosura, për të siguruar që ata të veprojnë sipas tejnxehjes së gazit. Për këtë 2 kategoritë kryesore të pajisjes matëse janë: Valvulat e zgjerimit me barazim nga jashtë: Në operimin e këtyre valvolave është e dobishme se antipiretiku me presion të caktuar vepron nga aparati i avullimit direkt në anën e poshtme të diafragmës të TXV. Fluidi ftohës që lejohet të rrjedhë në avullues përcaktohet nga lëvizja lart-poshtë e diafragmës dhe sustë-sferës së valvulës. Ajo duhet të përdoret gjithmonë si zëvendësim, për një mundësi më të avancuar. E meta e valvolave të zgjerimit është se kanë një prerje të vogël “V”, nga e cila mund të rrjedhë një sasi e vogël e gazit antipiretik edhe në qoftë se valvula është e mbyllur, si rrjedhim i ndodhjes të ndonjë defekti ose qëndrimi mbi një vit i papërdorur. Valvulat e zgjerimit me barazim të brendshëm: Funksionimi i këtyre valvulave është pothuajse i njëjtë si i atyre me barazim të jashtëm. Dallimi në zgjerimin e brendshëm është humbja e përfitimit për të ndjerë presionin e gazit ftohës në dalje të avulluesit. Valvulat e zgjerimit me barazim të brendshëm mund të aplikojnë presion në anën e poshtme të diafragmës. Kjo do të thotë se rënia në total e presionit në avullues është e panjohur me këtë lloj valvule. Llamba e ndjeshmërisë së temperaturës dhe tubi kapilar

Tubi kapilar, fundi i tubit (llampë spirale ose fundi i thjeshtë) dhe pjesa e sipërme e diafragmës është në formë dhome të mbyllur dhe e mbushur me gaz të ndjeshëm ndaj një temperature të caktuar (gaz antipiretik, CO2 ose një substancë e ngjashme). Tubi kapilar, spiral apo fund i sheshtë është mbërthyer mbi tubin e daljes të aparatit të avullimit (ose instaluar në një pus në tub). Është i izoluar nga ajri i jashtëm me mbulesë të veçantë, kështu që ai mat vetëm temperaturën e gazit ftohës, që largohet nga aparati i avullimit. Çdo rritje në temperaturën e gazit ftohës në dalje të aparatit të avullimit, rrit presionin në llampën me ndjeshmëri të temperaturës dhe në sistemin e tubave. Rritja e presionit ushtron një trysni më të madhe mbi diafragmë, duke hapur valvolën. Në mënyrë të ngjashme, një ulje në temperaturë e gazit të ftohtë, zvogëlon presionin në llampën me ndjeshmëri ndaj temperaturës. Kjo ul presionin mbi diafragmë, duke lejuar valvulën të mbyllet. Figura 10: Llamba e ndjeshmërisë së temperaturës dhe tubi kapilar



7

Në valvulën me sustë: Shtaga me sustë ka tendencë për të lëvizur drejt pozicionit të mbyllur të valvulës. Ajo gjithashtu vepron në bashkëpunim me diafragmën e valvulës për të kontrolluar lëvizjet. Susta-sferë e valvulës paraprakisht është taruar për të siguruar veprimin e duhur të valvulave dhe gjithashtu lejon një diferencë nga 4-16°F në mes të hyrjes në aparatin e avullimit dhe daljes prej tij. Kjo kontrollohet nga diferenca e presionit mbi diafragmë Pf dhe nën diafragmë që është shuma Pe+ Ps. Figura 11: Pozicionet e diafragmës dhe shtagës me sustë në valvolën me sustë Në valvulën me barazim të zgjerimit nga jashtë aparati i rregullimit të presionit gaz-avull është instaluar midis hyrjes në avullues dhe hyrjes në kompresor (në krahun e thithjes). Valvula rregullon presionin brenda avulluesit për të parandaluar rritjet aksidentale te presionit. Kur presioni bie nën një kufi (p.sh. 196 kPa = 28.4 Psi), valvula mbyllet, duke kufizuar rrjedhën e gazit ftohës dhe duke lejuar rritjen e presionit brenda avulluesit, për të ndaluar temperaturat në aparatin e avullimit nga zbritja drejt 0°C për shkak të lidhjes reciproke në mes gjendjes termodinamike temperaturë-presion. Kur ngarkesa për gaz të ftohtë është e lartë, presioni i avujve të gazit antipiretik në aparatin e avullimit dhe valvul është i lartë. Diafragma tkurret plotësisht dhe fluidi ftohës rrjedh pa pengesa në mes të valvulës për në kompresor dhe pjesërisht në TXV. Kjo situate hapje-mbyllje është e bazuar në një valvul-diafragmë, që zgjerohet dhe tkurret me siguri e saktësi në prani të ndryshimit të presionit të fluidit ftohës. Praktikisht pakëson kërkesën për funksionimin e kompresorit, duke rregulluar në mënyrë të përsëritur, nga jashtë automatikisht temperaturën në avullues. Figura 12: Aparati i rregullimit të presionit Valvula me barazim të zgjerimit nga brenda ka të montuar një linjë, në të cilën vjen fluidi nga ana e linjës të presionit të ulët nëpërmjet një tubi që ndodhet ndërmjet aparatit të avullimit dhe kompresorit, në anën e poshtme të diafragmës. Kjo është e ndjeshme në hyrje të aparatit të avullimit ose pak para, duke përdorur shpim të brendshëm brenda trupit të valvolës TXV, ku gazi që hyn mund të ushtrojë presion mbi anën e poshtme të diafragmës.



8

Figura 13: Presionet dhe temperaturat në

hyrje dhe dalje të avulluesit Figura 14: Forcat në valvolën e zgjerimit termostatik

Figura 15: Pamje e folesë konike te TXV Figura 16: Skema e vendosjes së tubit të barazimit të presioneve

Kjo siguron që avulluesi merr sasinë e duhur të gazit antipiretik. Presioni i ulët i krijuar në valvul dhe zgjerimi i fluidit të lëngshëm që avullon, duke kaluar nëpër avullues bën të mundur thithjen e ngrohjes nga brendësia e automjetit. KOMPONENTËT E SISTEMIT PUSH-PIN

Një valvul tipike termostatike zgjerimi (Ford), e rregulluar nga një valvul sustë-sferë e taruar, në të cilën gazi antipiretik rrjedh përmes valvulës. Valvula është e rregulluar nga një membranë me presion të kontrolluar nëpërmjet shtytjes të kunjit që e lidh me diafragmën dhe valvulën. Presioni në dhomën e diafragmës ndryshon në përputhje me presionin brenda një llampe ndjeshmërie të temperaturës që gjendet në afërsi të aparatit të avullimit dhe tubit kapilar që e lidh atë me dhomën e diafragmës. Një rritje në temperaturën e gazit ftohës në dalje të aparatit të avullimit rrit presionin në llampën e temperaturës dhe në tubin, i cili ushtron presion në rënie mbi diafragmën e valvulave të zgjerimit, duke hapur valvulën. Një rënie në temperaturën e fluidit ftohës zvogëlon presionin në llampë dhe tub, pakëson presionin mbi diafragmë, duke e lejuar valvulën të mbyllet. Kontrollimi: valvula duhet që menjëherë t’i përgjigjet ndryshimeve në kushtet e ngarkesës të gazit të nxehtë. Ngrohja është rritur, valvula do të shkojë drejt një pozicioni të hapur, ndaj do të rrisë fluksin e fluidit ftohës. Ngarkesa e ulur për ngrohje apo rritja e prodhimit të vëllimit të kompresorit për shkak të rritjes së rrotullimeve të motorit, do të shkaktojë lëvizjen e valvulës drejt një pozicion të mbyllur, duke kufizuar sasinë e fluidit ftohës në hyrje të aparatit të avullimit. Avullimi i antipiretikut të lëngët në gaz me presion të ulët kërkon të hyjë nga akumulatori në valvulën e zgjerimit, si një lëng nën presion të lartë. Pasi ai kalon nëpër



9

grykën matëse të valvulës, fluidi ftohës është i detyruar nëpërmjet vrimave të vogla të kalojë nga ana tjetër. Rezultati është një diferencë presioni, dmth presioni i ulët dhe ai i brendshëm janë të barabartë. Porta (butoni Push) e lejon gazin antipiretik të rrjedhë i automatizuar (me presion të ulët) përmes aparatit të avullimit dhe të avulloje lehtë. Për shkak se antipiretiku i valvulës tipike të zgjerimit Cutaways është në një temperaturë më të ulët se e ajrit në brendësi të automjetit, do të thithë nxehtësinë dhe do t’a mbajë atë larg nga maksimalet (Volkswagen).

Një variacion i valvules së zgjerimit me barazim të brendshëm është i njohur si Valve Throttling Suck-Pilot Operuar Absolute ose thjesht STV-POA. Në sistemet e pajisur me këtë dizajn, vija e barazimit është bashkangjitur në një montim të veçantë në njësi STV. Linja lejon antipiretikun që të aplikohet në diafragmë me presionin e gazit më të ulët, në të njëjtën mënyrë si ai i llojit me barazim të brendshëm. Prodhuesit kanë futur valvula zgjerimi të ndryshme në vitet e fundit. Nga pikpamja funksionale valvula e përshkruar më lart është tipike për shumë njësi, duke përfshirë variacionet te tjera. VALVOLA TUB ME SEKSION-FIKS -- FOV

Valvula tub me seksion-fiks është një ngushtim në sistemin ftohës që gjendet direkt në rrjedhën e sipërme të avulluesit. Ky ngushtim "kufizon" rrjedhjen e antipiretikut. Ai është regjistruar nën presionin (ulët) e rrjedhës së sipërme të presionit të lartë, prandaj është "ndërfaqe" ndërmjet presion të anës së lartë dhe të ulët të sistemit ftohës. Një rrjetë në hyrje siguron që fluidi ftohës kalon vetëm në tubin me seksion-fiks. Për të përcaktuar shkallën e rrjedhës së fluidit ftohës, tubi duhet kalibruar.

Figura 17: Valvula tub me seksion-fiks FOV

Sasia e fluidit ftohës që mund të rrjedhë përmes këtij tubi është e kufizuar nga presioni në sistemin ftohës. Për të ruajtur presion më të lartë në anën e presionit të ulët në qarkun ftohës dhe për të mbajtur fluidin ftohës në gjendje të lëngët, kur kompresori është duke funksionuar, një pjesë e këtij fluidi ftohës nëpërmjet fitilit të vendosur poshtë, kalon para tij përmes avulluesit. Rregjistratori ka një sitë poshtë për të limituar kalimin në rrjedhën e sipërme. Në sitën për ndarjen e fluidit ftohës para aparatit të avullimit, ndodhet një ngushtimin në drejtim të rrymës. Është pozicionuar brenda lart dhe shërben për të shkarkuar presionin midis kondensatorit dhe avulluesit. Kjo është e dukshme dhe mund të shihet që kërkojmë në një sistem me FOV për hapje të saktë për shkak të rritjes së diametrit të tubit të aluminit ku është pozicionuar valvula. Kjo është gjithashtu ku mund t’a ndjeni ndryshimin në temperaturë prej të nxehtë në të ftohtë. Sasia e fluidit ftohës që rrjedh përmes tubit me seksion-fiks është e përcaktuar nga presioni i këtij fluidi ftohës dhe madhësia e vrimave të kalimit të tij. Vrimat e kalimit janë të kalibruara, kështu që mënyra e vetme për të kontrolluar është ndryshimi i volumit dhe presionit të fluidit ftohës (1.5÷2.9 bar në linjën e presionit të ulët). Ky lloj sistemi (çelës on/off) ka prirje të ndryshojë ciklin e kompresorit në baza të rregullta. Vëllim/presioni i fluidit ftohës në kompresor ndërrohet nga një çelës që gjendet në linjën e presionit të ulët, sipas ngarkesës në sistem.

Për përmirësimin e këtij sistemi është që të përshtaten valvula me vrima-variabël ose kompresor inteligjent. Siç u cilësua më lart në funksionin e FOV, zhvendosja e ndryshueshme është për të ndarë në sistem masën e fluidit ftohës në avullues me krijimin e një linje të presionit të lartë dhe linjën e presionit të ulët për fluidin ftohës. Lëngu rrjedh nga kondensatori në presionin e lartë të hyrjes FOV. Fluidi ftohës udhëton nëpër ekranet e filtrit për të larguar çdo grimcë të huaj dhe pastaj nëpër tuba me diametër të



10

caktuar brenda skeletit të valvulave plastike. Me një presion shumë të vogël, fluidi ftohës rrjedh nëpër grykën e tubit me ndryshim vëllimi për

në hyrje të aparatit të avullimit. Fluidi ftohës në një presion të ulët dhe në gjendje të lënget është i gatshëm të avulloj brenda hapësirave të avulluesit. Vrimat e hapura të FOV janë të kompletuara për të dhënë me saktësi vëllimin e fluidit ftohës sipas ngarkesës. Fluidi i ftohtë në maksimum shkakton problem. Po kështu, kur avullimi është në rrezik nga sasia e madhe e fluidit ftohës, në dispozicion për të gjithë avulluesin, ai mund të mos ngrohet mjaftueshëm, kjo është arsyeja që në avullues vendoset ventilator freskues. Ja pse akumulatori duhet të jetë instaluar midis daljes nga aparati i avullimit dhe kompresorit për të siguruar që asnjë sasi e fluidit të ftohtë të lëngët të rrjedhë nga aparati i avullimit, përveç përmes rrjedhës të vajit Pag brenda në akumulator që është përdorur për të ofruar vaj Pag nga kompresori (3-5%). FOV vjen në një varg të madhësive grykë (1.19÷1.70 mm) të cilat janë koduar me ngjyra për të lehtësuar që ato të krahasohen me automjete të prodhuara me mjete të posaçme janë hequr nga valvula e duhur.

Figura 18: Skema e qarkullimit të fluidit ftohës në sistem me FOV VALVOLA TUB ME SEKSION TË NDRYSHUESHËM -- Smart-VOV

Valvula tub me grykë-fikse është e kufizuar për shkak të dizajnit të saj, që shpesh çojnë në performancë të dobët e punë të tepërt të kompresorit (nëse zhvendosja është fikse). Për të përmirësuar performancën mund te aplikohet një Valvul Smart-VOV, e cila mund t'i përgjigjet ndryshimeve të presionit të fluidit ftohës duke ndryshuar përmasat e vrimave nëpërmjet kompensimit. Kjo është e rëndësishme për funksionimin korrekt në një sistem A/C dhe për të krijuar një shpërndarje të saktë të presionit në të gjithë sistemin. Këto duhet të krahasohen sipas ngarkesës në sistem. Kjo do të promovojë performancë të saktë të kondensatorit dhe të avulluesit. Valvula përmban dy porta, një fiks dhe një të ndryshueshme. Hyrja fikse është krahasuar me rrjedhjen e kërkuar të antipiretikut për automjetet me rrotullime të larta. Hyrja e ndryshueshme reagon ndaj temperaturës, që aplikohet për atë temperaturë të fluidit ftohës që del nga kondensatori. Një sustë bi-metalike është e ndjeshme nga temperatura, e cila zgjerohet dhe kontraktohet sipas ndryshimeve të antipiretikut. Kur kompresori punon me shpejtësi të ulët, madhësia e grykës mund të jetë zvogëluar. Kjo krijon një presion më të madh në të gjithë valvulën dhe zvogëlon vëllimin e antipiretikut dhe kështu avulluesi mbushet me lëng. Për shkak të shpejtësisë së mjetit ose ndryshimeve të jashtme të ngarkesës, prodhimi i kompresorit mund t'i përgjigjet kësaj me ndryshimin e madhësisë së vrimës. Botimet e kompanive shprehin përfitimet kryesore, të arritura pas tregtimit të valvolës VOV. VOV është e përshtatshme për drejtuesit e mjeteve që kalojnë një pjesë të madhe të orëve në trafik ose në lëvizje të ngadaltë. Performanca është përmirësuar nëpërmjet reduktimit të ngarkimit të kompresorit për ftohje. Ka gjithashtu publikime me të dhëna mbi ekonominë e karburantit të përmirësuar për shkak të reduktimit të ngarkimit të kompresorit. Aktualisht valvulat VOV nuk janë në përdorim të gjerë nga Original Equipment Prodhuesit (OEM). Sa herë që jemi duke punuar



11

në një sistem A/C, duhet të kontaktohen gjithmonë OEM për këshillim kur kemi devijim/ndryshimin nga origjinali të një sistemi (për të zëvendësuar një FOV me një VOV). Presioni në tension të lartë shkarkohet duke shtyrë kunjin matës kundër një suste-sferë me një forcë që varet nga lloji i lëvizjes së makinës (boshe, në qytet apo autostradë). Hapja (vrima) e valvolës është rritur apo ulur me diametra të ndryshme të kunjit matës dhe krahasohen kështu me situatën e ngjarë. Grafiku i kryerjes së një VOV: (A) ndryshimet në diametër të VOV krahasuar me FOV nën kushte të ndryshme të makinës (B) temperaturë më të ulët të ajrit që shkarkohet gjatë drejtimit në kushte të ndryshme Hapja përafërsisht 1.6 mm, p.sh. kur je duke udhëtuar në autostrada Hapja përafërsisht 1.3 mm, p.sh. kur je duke udhëtuar në qytet Hapja përafërsisht 1.1 mm në boshllëk Hapja përafërsisht 1.4 mm

Grafiku 1: Krahasimet në diametër (A) dhe temperaturë (B) midis FOV dhe VOV Orientim instalimi i VOV (Ngjyra dhe madhësia e grykës/diametrit sipas tabelës) E zeze/Blu 1.70 mm E kuqe 1.57 mm Portokalli 1.45 mm Kafe 1.35 mm VALVOLA E ZGJERIMIT TERMIK ME KOMANDIM ELEKTRONIK

Valvolat tub-grykë janë edhe me funksionim elektrik (seksion të zgjerimit të ndryshueshëm në mënyrë automatike). Në sistemet e thjeshta komerciale ftohja e kompresorit është e kontrolluar normalisht nga një kalim i thjeshtë presioni, me zgjerimin e kryer nga një tub kapilar apo valvol zgjerimi e thjeshtë termo-statike. Në sistemet më komplekse, duke përfshirë edhe instalime të shumta në kompresor, përdorimi i sistemeve elektronike të kontrollit janë tipike, në pika të caktuara për rregullim të kontrollit të presionit në kompresorë dhe të kontrollit të temperaturës nga përdorimi i valvolave elektronike të zgjerimit termik. Përveç kontrolleve operative, që zakonisht janë tensioni i lartë dhe çelësi i presionit të ulët, përdoren veçanërisht për të siguruar mbrojtje të mesme në kompresorët dhe komponentët e tjerë të sistemit parametra operative të jashtëm, të sigurtë. Në shumë sisteme të përparuara elektronike të kontrollit të përdorimit të presionit të kokës lundruese dhe presionit në thithje aktive, rutina e kontrollit duhet t’i lejojë kompresorit operacione për të rregulluar dhe plotësuar saktë kërkesat e ndryshme të ftohjes, si dhe reduktimin e konsumit të energjisë. LINJA KAPILARE SI PAJISJE DROSELUESE

Linja kapilare si pajisje droselimi është në vetvete një tub i hollë bakri me diametër të brendshëm nga 0.6÷2 mm dhe gjatësi l÷2 ml. Diametrat e vrimave të tubave dhe gjatësia e tyre zgjidhen sipas shkallës së rrjedhjes së fluidit ftohës dhe rënies së presionit, që kërkohet nga pajisja e droselimit. Tubat kapilare janë të mbrojtura nga një filtër që vendoset në hyrje të kalimit të fluidit ftohës. Ky filtër ka për detyrë të bllokojë grimcat e ngurta që mund të qarkullojnë bashkë me fluidin ftohës. Linja kapilare përdoret gjerësisht në aplikimet e vogla dhe pajisjet e vogla ftohëse. Pajisjet



12

ftohëse më të shtrenjta e më të mëdha zakonisht përdorin si pajisje droseluese valvulat TXV, apo disa tipe të moduluara të këtyre pajisjeve. Në sistemet ftohës me tub kapilar nuk kërkohet të ketë rezervuar për fluidin ftohës, ndërsa shkalla e rrjedhjes nuk mund të rregjistrohet. Kjo e bën sistemin me droselim me tub kapilar “një sistem me ngarkese kritike”, dmth ngarkimi me fluid ftohës, duhet të bëhet në sasi shumë afër sasisë së projektuar. Dërgimi i lëngut ftohës nëpërmjet tubit kapilar nuk është i ndjeshëm ndaj ndryshimeve të ngarkesave në sistemin e avulluesit dhe përdoret vetëm në pajisjet me ngarkesa pothuajse konstante siç janë: frigoriferët dhe ngrirësit shtëpijakë, kondicionerët e shtëpive dhe aplikime të tjera të ngjashme. Por, ajo përdoret po aq mirë dhe në disa sisteme ajri të kondicionuar më të mëdhenj.

Figura 19: Tubi kapilar i droselimit PAJISJE DROSELUESE ME ORIFICE

Një pajisje tjetër droseluese është ajo me orifice fikse, që në vetvete është një “piston” bronzi i vogël me një vrimë të kalibruar të shpuar në mes, nëpërmjet të cilit detyrohet të kalojë fluidi ftohës. Kjo shkakton një rënie presioni me të njëjtën mënyrë si në rastin kur përdorim si pajisje droseluese linjën kapilare. Pajisja vendoset në një cilindër ku pistonit i lejohet të rrëshqasë sa në njërin krah në tjetrin në varësi të drejtimit të rrjedhjes së fluidit ftohës (nga ai vjen). Në njërin fund cilindri ka një fole konike e pistoni ka një pjesë konike. Kur koniku i pistonit shkon e vendoset në folenë e cilindrit, do të kemi kalim të lëngut ftohës nëpër vrimën e kalibruar. Po qe se pistoni lëviz nga ana tjetër, cilindri nuk ka fole konike për pistonin dhe fluidi ftohës mund të rrjedhë rreth perimetrit të pistonit si dhe vrimës kalibruese. Fluidi ftohës do të bëjë thjesht një kalim në të dhe do të vazhdojë rrugën e tij pa pasur rënie presioni. Kjo pajisje mund të përdoret si pajisje droseluese për sistemet me cikël reversiv (pompat e nxehtësisë) dhe nuk është e shtrenjtë. Orificet zëvendësojnë valvulen TXV, linjat kapilare dhe valvulat e kontrollit edhe pse ajo nuk ka mundësi të ketë rrjedhje të regjistrueshme si valvulat TXV. Figura 20: Pajisja droseluese me orifice fikse VALVULA DROSELUESE AUTOMATIKE E ZGJERIMIT

Valvula droseluese automatike e zgjerimit është valvul që siguron një presion konstant, pra dhe temperaturë konstante në avullues. Ato ofrojnë mbrojtje nga ngrirja dhe përdoren në disa kondicionerë ajri dritaresh dhe në disa lloje të tjera sistemesh ftohje. Ato janë të zakonshme në përdorim tek frigoriferët e vegjël dhe ngrirësit, por që janë zëvendësuar në një masë të madhe nga valvulat TXV e me droseluesit me tub kapilar. Pozicioni 2: Tregon forcat vepruese gjatë punës, që veprojnë në valvul. Nuk ka bulb si tek valvulat termo-statike. Ka vetëm veprimin e dy forcave të kundërta, atë të sustës dhe forcën e presionit të avullit. Forcat e sustës janë të rregjistrueshme, kështu që gjatë punës ato balancojnë njëra-tjetrën dhe valvula mbetet e hapur, duke lejuar avulluesin të punojë në presionin e duhur e si rezultat edhe në temperaturën e caktuar. Po qe



13

se presioni në avullues bie, atëherë membrana ulet poshtë. Kjo transmetohet tek shufra, e cila ul poshtë saçmën bllokuese e kjo lejon që të kalojë më shumë lëng ftohës. Pozicioni 3: Kur ciklet e kompresorit mbyllen, valvula e zgjerimit është akoma e hapur dhe lëngu që futet në avullues vazhdon të avullojë. Kjo shkakton rritje presioni, që vepron në pjesën e poshtme të diafragmës së valvulës, që përballon veprimin nga poshtë të sustës dhe që bën që valvula të mbyllet, duke ndaluar rrjedhjen e lëngut ftohës në avullues. Pozicioni 4: Sistemet e valvulave automatike të zgjerimit, duhet të rregjistrohen me kujdes për sasinë e duhur të fluidit ftohës dhe duhet të kenë rezervuarë lëngu në linjën e thithjes për të mbrojtur kompresorin nga grushti hidraulik

Figura 21: Pozicionet e punës së valvulës droseluese automatike të zgjerimit VALVULA DROSELUESE ELEKTRONIKE E ZGJERIMIT -- EEV

Valvulat elektronike të zgjerimit janë shumë të sigurta dhe mund të sigurojnë rritjen e kapacitetit të sistemit ftohës nëpërmjet një injektimi shtesë në avullues.

Ato gjithashtu përdoren si valvula ri-injektimi për ftohjen e kompresorëve. Ato përdorin një thermister si sensor. Një thermister është një rezistencë e ndjeshme ndaj temperaturës. Me ndryshimin e rezistencës, kalimi i rrymës ndikon tek një element bi-metalik ne trupin e valvules e cila ndërsa përkulet e bën të mundur hapjen dhe mbylljen e valvulës. Figura 22: Valvulat elektronike të zgjerimit VALVULA E ZGJERIMIT QË OPEROHET ME DORË Valvula e zgjerimit që operohet me dorë përdoret në sistemet e qarkullimit të fluideve ftohës që kalojnë në sasi të kontrolluara, që të ushqejnë avulluesin. Aksi i valvulës ka një fileto të saktë, që bën të mundur rregjistrime precize të hapjes me dorë. Një valvul zgjerimi me dorë mund të vendoset në linjën e kalimit në tubat paralel me dhomën me galexhant në sistemet me kapacitet të madh, për të siguruar ftohjen nëse pajisja droseluese e valvules me galexhant do të prishet. Figura 23: Valvula e zgjerimit që operohet me dorë



14

GALEXHANTI I ANËS SË LARTË Valvula me galexhant e anës së lartë është një pajisje droseluese që rregullon dërgimin e fluidit

ftohës në sajë të nivelit të lëngut. Galexhanti vendoset në anën e presionit të lartë të sistemit dhe vihet në punë në sajë të nivelit të fluidit ftohës lëng, që vjen nga kondensuesi. Në figurën 24 është paraqitur pajisja droseluese galexhant i anës së lartë ku: 1. Pika e rrotullimit të galexhantit 2. Maja e valvulës 3. Foleja e valvulës 4. Tubi i balancimit

Figura 24: Valvula me galexhant e anës së lartë

Galexhanti i anës së lartë lejon lëngun ftohës të rrjedhë në avullues me të njëjtën sasi që ai

kondensohet. Sistemet droseluese me galexhantë të anës së lartë janë sisteme me ngarkime delikate, sepse lëngu rrjedh direkt nga kondensuesi në trupin e valvulës më mirë se sa në rezervuar. Një sistem i mbingarkuar do të bëjë që kompresori të bllokojë lëngun, meqenëse fluidi ftohës do të jetë në qarkullim në gjendje gazi. Po të kemi një sistem nën ngarkesë do të ulë kapacitetin e pajisjes meqenëse sistemi e ka fluidin ftohës më shumë në gjendje lëngu. Vendoset zakonisht një valvul reduktimi presioni në hyrje të avulluesit për të reduktuar ngrirjen në linjë menjëherë pas valvulës me galexhant të anës së lartë. GALEXHANTI I ANËS SË ULËT

Valvula me galexhant e anës së ulët përdoret në sistemet e avullimit me rregjistrim, për të pasur një nivel konstant të lëngut ftohës në qarkullim. Emri i vjen nga fakti që topi i galexhantit ndodhet në anën e presionit të ulët të sistemit. Valvula me galexhant rregullon rrjedhjen e lëngut në avullues në vlerë të njëjtë me atë që avullon dhe që realizohet nga kompresori. Galexhanti mund të instalohet direkt në avullues, në një akumulator ose në një dhomë të ndarë me galexhant. Figura 25: Valvula me galexhant e anës së ulët

sistemet e sigurise dhe kondicionimit leksioni 6 …sistemet e sigurise dhe kondicionimit leksioni...

Documents