sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan...

14
SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN OTAK DEMENSIA DAN GANGGUAN MENTAL DEPRESI PADA LANSIA ( LANJUT USIA ) DENGAN METODE FORWARD CHAINING DAN DEMPSTER SHAFER SKRIPSI NUSANDIKA PATRIA NIM. 1208605043 JURUSAN ILMU KOMPUTER FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM UNIVERSITAS UDAYANA DENPASAR 2016

Upload: truongphuc

Post on 30-Jan-2018

250 views

Category:

Documents


3 download

TRANSCRIPT

Page 1: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN OTAK DEMENSIA DAN

GANGGUAN MENTAL DEPRESI PADA LANSIA ( LANJUT USIA ) DENGAN

METODE FORWARD CHAINING DAN DEMPSTER SHAFER

SKRIPSI

NUSANDIKA PATRIA

NIM. 1208605043

JURUSAN ILMU KOMPUTER

FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM

UNIVERSITAS UDAYANA

DENPASAR

2016

Page 2: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

SURAT PERNYATAAN KEASLIAN KARYA ILMIAH

Yang bertanda tangan di bawah ini menyatakan bahwa naskah Skripsi dengan judul:

……………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

Nama : Nusandika Patria

NIM : 1208605043

Program Studi : Teknik Informatika

E-mail : [email protected]

Nomor telp/HP : 081805582160

Alamat : Jalan Kertha Lestari Blok 2 no 28

Belum pernah dipublikasikan dalam dokumen skripsi, jurnal nasional maupun internasional atau

dalam prosiding manapun, dan tidak sedang atau akan diajukan untuk publikasi di jurnal atau

prosiding manapun. Apabila di kemudian hari terbukti terdapat pelanggaran kaidah-kaidah

akademik pada karya ilmiah saya, maka saya bersedia menanggung sanksi-sanksi yang

dijatuhkan karena kesalahan tersebut, sebagaimana diatur oleh Peraturan Menteri Pendidikan

Nasional Nomor 17 Tahun 2010 tentang Pencegahan dan Penanggulangan Plagiat di Perguruan

Tinggi.

Demikian Surat Pernyataan ini saya buat dengan sesungguhnya untuk dapat dipergunakan

bilamana diperlukan.

Denpasar, 29 April 2016

Yang membuat pernyataan,

(Nusandika Patria)

NIM.1208605043

Page 3: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode
Page 4: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

Judul :

Nama : Nusandika Patria

NIM. : 1208605043

Pembimging I : I Putu Gede Hendra Suputra, S.Kom., M.Kom.

Pembimbing II : Agus Muliantara, S.Kom.,M.Kom

ABSTRAK

Depresi dan Demensia adalah salah satu gangguan yang banyak ditemui pada lanjut

usia.Berdasarkan data pada WHO(World Health Organization) di Canada, orang yang hidup

dalam lingkungan institusi sebesar 30–40 % mengalami Depresi dan Demensia. Data penderita

Depresi dan Demensia di Canada yang cukup besar disebabkan karena penanganan yang lambat

terhadap Depresi dan Demensia. Penanganan yang lambat tersebut disebabkan karena gejala-

gejala dari Depresi dan Demensia yang mirip dengan perilaku dalam kehidupan sehari hari.

Sehingga,pada saat kondisi parah baru diketahui menderita Depresi dan Demensia

Berdasarkan kasus diatas pada penelitian Tugas Akhir ini ingin membuat sebuah Sistem

Pakar.Sehingga,dapat membantu untuk memberikan diagnosa awal mengenai penyakit Depresi

dan Demensia sekaligus mampu memberikan penanganan awal Depresi dan

Demensia.Pembentukan rule pada sistem pakar menggunakan metode Forward Chaining yang

memproses hasil diagnose dengan berdasarkan gejala gejala yang ada hingga menuju kesimpulan

. Untuk menghitung nilai probabilitas dari masing masing kesimpulan digunakanlah metode

Dempster Shafer.

Berdasarkan hasil pengujian dengan menggunakan data rekam medis penderita Depresi

dan Demensia pada RSUD Wangaya sebanyak 50 data rekam medis didapatkan 41 data (82%)

hasil prediksi sistem pakar memberikan hasil yang sesuai dengan yang diharapkan.

Kata Kunci : Depresi,Demensia,Forward Chaining,Dempster Shafer,Sistem Pakar

Sistem Pakar Untuk Diagnosa Awal Gangguan Mental

Depresi Dan Gangguan Otak Demensia Pada Lansia

Dengan Metode Forward Chaining Dan Dempster Shafer

Page 5: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

Title : Expert System for Early Diagnosis of Mental Disorders Brain Disorders,

Depression, and Dementia in the Elderly with the Methods of Chaining

Forward and Dempster Shafer

Name : Nusandika Patria

Student Number : 1208605043

Main Supervisor : I Putu Gede Hendra Suputra, S.Kom., M. Kom.

Co-Supervisor : Agus Muliantara, S.Kom., M.Kom

ABSTRACT

Depression and dementia are a disorder that is commonly found in an elderly age. Based

on the data of the WHO (World Health Organization) in Canada, 30-40% of the people living in

the institutional environment undergo Depression and Dementia. Depression and dementia

patients in Canada are quite large due to the slow handling. Handling is slow because the

symptom of depression and dementia is similar to the behavior in daily life. Thus, only when it is

in a severe condition, is it known that one suffers from Depression and Dementia.

Based on the case above, this final assignment wishes to create an expert system that can

help to provide an early diagnosis of Depression and Dementia diseases at the same time it is

able to provide initial treatment of Depression and Dementia. The formation of rule on expert

system used Forward Chaining method that processed the diagnostic results based on the existing

symptoms leading towards the conclusion. To calculate the probability values of each

conclusion, Dempster Shafer method was used.

Based on test results using medical records of Depression and Dementia patients in

Wangaya hospital, of the 50 medical records of data obtained, 41 (82%) of the prediction results

of the expert system yielded the expected results.

Keywords: Depression, Dementia, Forward Chaining, Dempster Shafer, Expert System

Page 6: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

KATA PENGANTAR

Puji syukur penulis panjatkan kehadapan Tuhan Yang Maha Esa , karena berkat rahmat

dan karunianya , Tugas Akhir yang berjudul “Sistem Pakar Untuk Diagnosa Awal Gangguan

Mental Depresi dan Gangguan Otak Demensia Pada Lansia dengan Metode Forward Chaining

dan Dempster Shafer” ini dapat diselesaikan tepat pada waktunya .

Secara khusus penulis mengucapkan terima kasih dan penghargaan kepada berbagai pihak yang

telah membantu penelitian ini , yaitu

1. Bapak I Putu Gede Hendra Suputra, S.Kom,M.Kom sebagai pembimbing 1 yang telah

bersedia mengkritisi , membantu dan memeriksa serta menyempurnakan Laporan Tugas

Akhir ini .

2. Bapak Agus Muliantara,S.Kom,M.Kom sebagai pembimbing 2 yang telah bersedia

mengkritisi , membantu dan memeriksa serta menyempurnakan Laporan Tugas Akhir ini.

3. Semua pihak yang telah memberi dukungan sehingga laporan ini dapat diselesaikan

sesuai dengan waktu yang ditentukan

Pada akhirnya penulis berharap agar adanya perbaikan pada Laporan Tugas Akhir ini mengingat

keterbatasan penulis , sehingga sangat diharapkan untuk adanya kritik dan saran yang

membangun untuk pencapaian yang lebih baik

Bukit Jimbaran , Januari 2016

Penulis

Page 7: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR ............................................................................................. 6

DAFTAR ISI……………………………………………………………………...iv

DAFTAR TABEL………………………………………………………………..vii

DAFTAR GAMBAR……………………………………………………………viii

BAB I ..................................................................... Error! Bookmark not defined.

PENDAHULUAN ................................................. Error! Bookmark not defined.

1.1 Latar Belakang ............................................. Error! Bookmark not defined.

1.2 Rumusan Masalah ........................................ Error! Bookmark not defined.

1.3 Tujuan Penilitian .......................................... Error! Bookmark not defined.

1.4 Batasan Masalah ........................................... Error! Bookmark not defined.

1.5 Manfaat Penelitian........................................ Error! Bookmark not defined.

1.6 Metodologi Penelitian .................................. Error! Bookmark not defined.

1.6.1 Analisis Kebutuhan................................ Error! Bookmark not defined.

1.6.2 Perancangan ........................................... Error! Bookmark not defined.

1.6.3 Implementasi Sistem.............................. Error! Bookmark not defined.

1.6.4 Pengujian Sistem ................................... Error! Bookmark not defined.

BAB II .................................................................... Error! Bookmark not defined.

TINJAUAN PUSTAKA ........................................ Error! Bookmark not defined.

2.1 Sistem Pakar ................................................. Error! Bookmark not defined.

2.2 Dempster Shafer ........................................... Error! Bookmark not defined.

2.3 Forward Chaining ......................................... Error! Bookmark not defined.

2.4 Depresi ......................................................... Error! Bookmark not defined.

2.5 Demensia ...................................................... Error! Bookmark not defined.

2.6 Metode Pengembangan Waterfall ................ Error! Bookmark not defined.

2.6.1 Pendefinisian kebutuhan ........................ Error! Bookmark not defined.

2.6.2 Desain Software dan Sistem .................. Error! Bookmark not defined.

2.6.3 Implementasi Sistem.............................. Error! Bookmark not defined.

2.6.4 Integrasi dan Pengujian Sistem .............. Error! Bookmark not defined.

2.7 Mobile Application ...................................... Error! Bookmark not defined.

2.7.1 Jenis Aplikasi Mobile Medium.............. Error! Bookmark not defined.

Page 8: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

2.7.2 Mobile Device ....................................... Error! Bookmark not defined.

2.8 Tinjauan Studi .............................................. Error! Bookmark not defined.

BAB III .................................................................. Error! Bookmark not defined.

ANALISIS DAN PERANCANGAN .................... Error! Bookmark not defined.

3.1 Analisis Kebutuhan ...................................... Error! Bookmark not defined.

3.1.1 Kebutuhan Pemakai ............................... Error! Bookmark not defined.

3.1.2 Kebutuhan Fungsional ........................... Error! Bookmark not defined.

3.2 Perancangan Sistem Pakar ........................... Error! Bookmark not defined.

3.2.1 Perancangan Akusisi Pengetahuan ........ Error! Bookmark not defined.

3.2.2 Perancangan Basis Pengetahuan ............ Error! Bookmark not defined.

3.2.3 Perancangan Representasi Pengetahuan Error! Bookmark not defined.

3.2.4 Perancangan Mesin Inferensi ................. Error! Bookmark not defined.

3.2.5 Analisis Pembobotan ............................. Error! Bookmark not defined.

3.3 Desain Sistem ............................................... Error! Bookmark not defined.

3.3.1 Diagram Konteks ................................... Error! Bookmark not defined.

3.3.2 DFD level 0 ........................................... Error! Bookmark not defined.

3.3.3 DFD Level 1 Proses 2 Diagnosa............ Error! Bookmark not defined.

3.3.4 DFD level 1 Proses 3 Melihat Riwayat DiagnosaError! Bookmark not defined.

3.3.5 Entity Relationship Diagram ................. Error! Bookmark not defined.

3.3.6 Physical Data Model .............................. Error! Bookmark not defined.

3.3.7 Desain Antarmuka ................................. Error! Bookmark not defined.

BAB IV .................................................................. Error! Bookmark not defined.

HASIL DAN PEMBAHASAN.............................. Error! Bookmark not defined.

4.1 Implementasi Sistem .................................... Error! Bookmark not defined.

4.1.1 Implementasi Database .......................... Error! Bookmark not defined.

4.1.2 Implementasi Login ............................... Error! Bookmark not defined.

4.1.3 Implementasi Register ........................... Error! Bookmark not defined.

4.1.4 Implementasi Halaman Awal ................ Error! Bookmark not defined.

4.1.5 Implementasi Diagnosa ......................... Error! Bookmark not defined.

4.1.6 Implementasi Daftar Gejala ................... Error! Bookmark not defined.

4.1.7 Implementasi Daftar Penyakit ............... Error! Bookmark not defined.

Page 9: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

4.1.8 Implementasi Riwayat Diagnosa ........... Error! Bookmark not defined.

4.2 Pengujian Sistem .......................................... Error! Bookmark not defined.

4.2.1 Pengujian Kebutuhan Fungsional .......... Error! Bookmark not defined.

4.2.2 Stress Testing ......................................... Error! Bookmark not defined.

4.2.3 Pengujian Validasi ................................. Error! Bookmark not defined.

4.2.3 Pengujian Non Fungsional…………………………………………...Error!

Bookmark not defined.

BAB V ................................................................... Error! Bookmark not defined.

KESIMPULAN DAN SARAN.............................. Error! Bookmark not defined.

5.1 Kesimpulan................................................... Error! Bookmark not defined.

5.2 Saran ............................................................. Error! Bookmark not defined.

DAFTAR PUSTAKA ............................................ Error! Bookmark not defined.

Page 10: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

DAFTAR TABEL

Tabel 1.2 : Contoh Tabel Rencana Pengujian……………………………….Error!

Bookmark not defined.

Tabel 1.3 : Tabel Deskripsi Hasil Uji……………………………………….Error!

Bookmark not defined.

Tabel 2.1 : Tabel perhitungan densitas m3…………………………………Error!

Bookmark not defined.

Tabel 2.2 : Tabel perhitungan M5……………………………......................Error!

Bookmark not defined.

Tabel 3.1 : Tabel Kebutuhan Perangkat LunakError! Bookmark not defined.

Tabel 3.2 : Tabel Diagnosa ............................. Error! Bookmark not defined.

Tabel 3.3 : Tabel Gejala Penyakit .................. Error! Bookmark not defined.

Tabel 3.5 : Tabel Aturan ................................. Error! Bookmark not defined.

Tabel 3.6 : Tabel nilai bobot pakar ................. Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.3 : Tabel Pengujian Blackbox............ Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.4 : Tabel Pengujian 100 user ............. Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.5 : Tabel Pengujian 500 user ............. Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.6 : Tabel Pengujian 1000 user ........... Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.7 : Tabel Pengujian 2000 user ........... Error! Bookmark not defined.

Tabel 4.8 : Tabel Pengujian Validasi.............. Error! Bookmark not defined.

Page 11: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1 : Flowchart Sistem Pakar Depresi dan DemensiaError! Bookmark not

defined.

Gambar 2.1 : Model Proses Waterfall ............ Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.1 : Diagram Konteks ...................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.2 : DFD Level 0 ............................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.3 : DFD level 1 Proses 2 Diagnosa Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.4 : DFD level 1 Proses 3 melihat riwayat diagnosaError! Bookmark not

defined.

Gambar 3.5 : Entity Relationship Diagram .... Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.6 : Physical Data Model ................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.7 :Desain Antarmuka Halaman LoginError! Bookmark not defined.

Gambar 3.8 : Desain Antarmuka Registrasi ... Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.9 : Desain Antarmuka Halaman AwalError! Bookmark not defined.

Gambar 3.10 : Desain Antarmuka menu ........ Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.11 : Desain Antarmuka Diagnosa .. Error! Bookmark not defined.

Gambar 3.12 : Desain Antarmuka Akhir DiagnosaError! Bookmark not defined.

Gambar 3.13 : Desain Antarmuka Daftar PenyakitError! Bookmark not defined.

Gambar 3.14 : Desain Antarmuka Detail PenyakitError! Bookmark not defined.

Gambar 3.15 : Desain Antarmuka Daftar GejalaError! Bookmark not defined.

Gambar 3.16 : Desain Antarmuka Detail gejalaError! Bookmark not defined.

Gambar 3.17 : Desain Antarmuka Hasil DiagnosaError! Bookmark not defined.

Gambar 3.18 : Desain Antarmuka Detail Hasil DiagnosaError! Bookmark not defined.

Gambar 3.19 : Desain Antarmuka Search ...... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.1 : Tabel Rule ................................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.2 : Tabel Bobot .............................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.3 : Tabel Hasil ................................ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.4 : Tabel Pasien .............................. Error! Bookmark not defined.

Page 12: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

Gambar 4.5 : Tabel Penyakit .......................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.6 : Tabel User ................................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.7 : LoginActivity.java .................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.8 : Login.php .................................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.9 : Antarmuka Login ...................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.10 : Code RegisterActvity.java ...... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.11 : Code Reg.php ......................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.11 : Antarmuka Registrasi ............. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.12 : Code Homefragment.java ....... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.13 : Antarmuka Awal ..................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.14 : Code Diagnosafragment.java .. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.17 : Antarmuka Firtsquest ............. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.19 : Antarmuka Akhir Diagnosa .... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.20 : Code save dan update pasien .. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.21 : Code list_pasien.php ............... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.22 : Code save_pasien.php ............ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.23 : add pasien ............................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.24 : list_pasien ............................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.25 : Perhitungan DS ....................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.26 : get_bobot.php ......................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.27 : GejalaFragment.java ............... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.28 :DetailGejalaAct.java ................ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.29 : Antarmuka Detail Gejala ........ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.30 : Antarmuka Gejala ................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.31 : Code PenyakitFragment.java .. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.32 : Code DetailPenyakitAct.java .. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.33 :Detail Penyakit ........................ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.34 : Antarmuka Penyakit ............... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.35 : Code HasilDiagnosaFragment.javaError! Bookmark not defined.

Gambar 4.36 : Code CustomListAdapter.java Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.37 : delete_pasien.php ................... Error! Bookmark not defined.

Page 13: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

Gambar 4.38 : Detail Diagnosa ...................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.39 : Hasil Diagnosa ........................ Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.40 : Hapus Pasien……………………………………………….Error!

Bookmark not defined.

Gambar 4.42 : Diagram 100 user.................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.43 : Diagram 500 user.................... Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.44 : Diagram 1000 user.................. Error! Bookmark not defined.

Gambar 4.45 : Diagram 2000 user.................. Error! Bookmark not defined.

Page 14: SISTEM PAKAR UNTUK DIAGNOSA AWAL GANGGUAN … awal.pdf · sistem pakar untuk diagnosa awal gangguan otak demensia dan gangguan mental depresi pada lansia ( lanjut usia ) dengan metode

DAFTAR LAMPIRAN

Lampiran :

Lampiran Pengujian Blackbox

Lampiran Pengujian Validasi