sirkadiyen ritim bozuklukları

Sirkadiyen Ritim Sirkadiyen Ritim Bozuklukları Bozuklukları ::

Tanımı, Tipleri, Klinik özellikleri ve Tanımı, Tipleri, Klinik özellikleri ve TedavisTedavisii

Prof. Dr. Hakan KaynakProf. Dr. Hakan Kaynak

08 Mart 2013 – Cuma 08 Mart 2013 – Cuma

TUTD HEKİM KURSUTUTD HEKİM KURSU

16:30 – 17:15 16:30 – 17:15

• Sirkadiyen ritimler : Sirkadiyen ritimler : 24 saat 24 saat Uyku uyanıklık,Uyku uyanıklık,Vücut ısısıVücut ısısıMetabolizmaMetabolizma

• Ultradiyen ritimler :Ultradiyen ritimler :24 saatten az 24 saatten az

Uykunun 90 dakikalık sikluslarıUykunun 90 dakikalık siklusları

• İnfradiyen ritimler:İnfradiyen ritimler:

24 saatten uzun.24 saatten uzun.

Menstrüel siklusMenstrüel siklus

Sirkadiyen “Marker” Sirkadiyen “Marker” larlar

• Vücut ısısı ve melatonin düzeyi ölçümleriVücut ısısı ve melatonin düzeyi ölçümleri• Ölçümleri zorÖlçümleri zor• Vücut ısısı hareket, yeme-içme ve uyku ile Vücut ısısı hareket, yeme-içme ve uyku ile

değişkenlik gösterir.değişkenlik gösterir.• Melatonin salgılanımı ışığa hassasiyeti Melatonin salgılanımı ışığa hassasiyeti

nedeniyle örnekler loş ışık şartlarında nedeniyle örnekler loş ışık şartlarında alınmalı.alınmalı.

Vücut IsısıVücut Isısı

•3 noktada düşer3 noktada düşer– 20:00 - 24:0020:00 - 24:00– 3:00 - 5:003:00 - 5:00– 13:00 - 16:0013:00 - 16:00

Melatonin SalgılanımıMelatonin Salgılanımı

• Akşam 8 Akşam 8 civarında civarında artmaya başlarartmaya başlar

• Sabaha karşı 3 Sabaha karşı 3 civarında en civarında en yüksek yüksek düzeydedirdüzeydedir

• Uyanmadan önce Uyanmadan önce en düşük en düşük düzeyde.düzeyde.

Sirkadiyen Ritim Bozuklukları :Sirkadiyen Ritim Bozuklukları :Sınıflama Sınıflama

• ICSD-2 de 6 ayrı bozzukluk.ICSD-2 de 6 ayrı bozzukluk.

• Sirkadiyen sistemin bozukluğuna Sirkadiyen sistemin bozukluğuna veya dış etkenlerle veya dış etkenlerle uyumsuzluğuna bağlıuyumsuzluğuna bağlı– Tekrarlayan veya sürekliTekrarlayan veya sürekli– Uyku bozukluğu şikayetiUyku bozukluğu şikayeti

İş veya sosyal hayatla uyumsuzlukİş veya sosyal hayatla uyumsuzluk

Uyunan periyod süresince uykuda Uyunan periyod süresince uykuda bozukluk olmayabilir.bozukluk olmayabilir.

Uyku bozukluğu şikayetini daha iyi Uyku bozukluğu şikayetini daha iyi açıklayacak başka bir uyku açıklayacak başka bir uyku

hastalığı hastalığı olmamalı. olmamalı.

Sirkadiyen Ritim Bozuklukları Sirkadiyen Ritim Bozuklukları

SınıflamaSınıflama

Gecikmiş Uyku Fazı Gecikmiş Uyku Fazı

Erken Uyku FazıErken Uyku Fazı

Bağımsız Uyku FazıBağımsız Uyku Fazı

Düzensiz Uyku-Uyanıklık Düzensiz Uyku-Uyanıklık RitmiRitmi

““Jet Lag” Jet Lag”

Vardiyalı ÇalışmaVardiyalı Çalışma

PrevalansPrevalans

• Bilinmiyor.Bilinmiyor.• Vardiyalı çalışanlarda :Vardiyalı çalışanlarda :

– Gece çalışanlarda Gece çalışanlarda % 30% 30

– Dönüşümlü vardiyada Dönüşümlü vardiyada çalışanlarda çalışanlarda % 26% 26

Gecikmiş Uyku FazıGecikmiş Uyku Fazı

• Uyku saatleri sosyal uyumlu saatlerden 3-6 saat daha Uyku saatleri sosyal uyumlu saatlerden 3-6 saat daha geçgeç– 2:00 den önce uyuyamama 10:00 dan önce uyanamama2:00 den önce uyuyamama 10:00 dan önce uyanamama

• Sabah saatlerinde uykulu, akşam saatlerinde ise Sabah saatlerinde uykulu, akşam saatlerinde ise enerjikenerjik

• Uyku başlangıcında problem, Uyku başlangıcında problem, – ancak uyku başladıktan sonra normal ancak uyku başladıktan sonra normal

• En sık rastlanan sirkadiyen ritim bozukluğuEn sık rastlanan sirkadiyen ritim bozukluğu– Prevalans % 0.17Prevalans % 0.17– Prevalans ergenlik döneminde >%15Prevalans ergenlik döneminde >%15– Genellikle ailede başka bireylerde de var.Genellikle ailede başka bireylerde de var.


• Hastalar sosyal uyumsuzluk Hastalar sosyal uyumsuzluk olmadığında, genellikle olmadığında, genellikle şikayetçi değiller.şikayetçi değiller.

• Tedavi :Tedavi :– Sabah ışık tedavisi MSabah ışık tedavisi M– MelatoninMelatonin


• Parlak ışık tedavisi sabah Parlak ışık tedavisi sabah saatlerinde 1-2 saat saatlerinde 1-2 saat süreylesüreyle

• Sonuçları 1-2 hafta içinde Sonuçları 1-2 hafta içinde görülür.görülür.

• Komplians sınırlı.Komplians sınırlı.


• Melatonin Melatonin

– Salgılanımı başlamadan 5-Salgılanımı başlamadan 5-7 saat önce7 saat önce

– Uzun süre etkili olmayabilirUzun süre etkili olmayabilir

– Tedavi kesildikten sonra Tedavi kesildikten sonra eski saatlere geri dönüşeski saatlere geri dönüş..


• Erken uyku ve uyanma saatleriErken uyku ve uyanma saatleri– Uyku başlangıcı 6:00-9:00 uyanma 2:00-5:00 arasındaUyku başlangıcı 6:00-9:00 uyanma 2:00-5:00 arasında

• Sabah erken uyanma, uykuyu sürdürememe veya Sabah erken uyanma, uykuyu sürdürememe veya gündüz uykululuk şikayetleri ile başvururlar.gündüz uykululuk şikayetleri ile başvururlar.


• İleri yaşlarda daha sıkİleri yaşlarda daha sık

• Genç yaşlarda nadir Genç yaşlarda nadir

• Prevalans orta yaşlılarda Prevalans orta yaşlılarda yaklaşık %1%yaklaşık %1%

• Genetik özellikler varGenetik özellikler var


• Tedavi: Tedavi:

• Akşam saatlerinde Akşam saatlerinde ışık tedavisiışık tedavisi– 19:00 - 21:00 19:00 - 21:00

civarındacivarında– Melatonin salgılanımını Melatonin salgılanımını

geciktirir.geciktirir.– Komplians sınırlıKomplians sınırlı

• Hipnotik ve Hipnotik ve stimülanlar etkisiz.stimülanlar etkisiz.



• Uyku saatinin hergün 1-2 saat Uyku saatinin hergün 1-2 saat kayması kayması – Eski uyku saatlerinde yatıldığında Eski uyku saatlerinde yatıldığında

uykusuzluk ve sabah uyanamamauykusuzluk ve sabah uyanamama

• Olguların çoğunluğu görme Olguların çoğunluğu görme engelli.engelli.– Işık yoksunluğunda Işık yoksunluğunda – % 50 bağımsız uyku fazı bozukluğu% 50 bağımsız uyku fazı bozukluğu– % 70 uyku bozukluğu şikayeti% 70 uyku bozukluğu şikayeti– Görme engelliler dışında Görme engelliler dışında

kafatravması sonrasındakafatravması sonrasında

• Tedavi:Tedavi:– Görme engeli olmayanlarda:Görme engeli olmayanlarda:

•Düzenli yatma ve kalkma saatleriDüzenli yatma ve kalkma saatleri

• Işık tedavisiIşık tedavisi

•MelatoninMelatonin

– Görme engeli olanlarda:Görme engeli olanlarda:•Düzenli yatma ve kalkma saatleriDüzenli yatma ve kalkma saatleri

•Melatonin, yatma saatinden 1 Melatonin, yatma saatinden 1 saat öncesaat önce


• Belirli bir ritim yokBelirli bir ritim yok• Toplam uyku süresi normalToplam uyku süresi normal• Uyku epizodları 24 saate Uyku epizodları 24 saate

rastgele dağılmışrastgele dağılmış• Genellikle 3 saatlik uyku Genellikle 3 saatlik uyku

epizodlarıepizodları• Nadir görülürNadir görülür

– Genellikle primerGenellikle primer– Zaman belirleyicilerin Zaman belirleyicilerin

yokluğundayokluğunda– Sıklıkla demans, çocuğun Sıklıkla demans, çocuğun

gelişim bozuklukları ve kafa gelişim bozuklukları ve kafa travması sonrasındatravması sonrasında

Düzensiz Uyku FazıDüzensiz Uyku Fazı

Tedavi :Tedavi :Zaman belirleyicilerin Zaman belirleyicilerin güçlendirilmesigüçlendirilmesi

– Belirli zamanlarda Belirli zamanlarda sosyal ve fizik sosyal ve fizik aktiviteleraktiviteler

– Işık tedavisiIşık tedavisi– Hipnotikler zaman Hipnotikler zaman

zaman faydalı olabilir.zaman faydalı olabilir.


““Jet Lag”Jet Lag”

• 2-3 saatlik zaman dilimi 2-3 saatlik zaman dilimi değişiklikleri sonrasında ortaya değişiklikleri sonrasında ortaya çıkan uyku bozuklukları.çıkan uyku bozuklukları.

• Sirkadiyen ritim,Sirkadiyen ritim,– Batıya uçuşlarda hergün 90 dakika,Batıya uçuşlarda hergün 90 dakika,– Doğuya uçuşlarda hergün 60 Doğuya uçuşlarda hergün 60

dakikadakikaadaptasyon yaparadaptasyon yapar

• Tedavi :Tedavi :– IşıkIşık– MelatoninMelatonin– Hipnotik ve stimülarda kullanılabilirHipnotik ve stimülarda kullanılabilir

• Teşhis kriterleri :Teşhis kriterleri :– 2 hafta süreyle vardiyalı 2 hafta süreyle vardiyalı

çalışmaçalışma– 1 aydan uzun süreli 1 aydan uzun süreli

gündüz uyku hali veya gündüz uyku hali veya uykuya dalamama uykuya dalamama şikayetişikayeti


• Dönen vardiyalarda daha çok uyku Dönen vardiyalarda daha çok uyku sorunu sorunu

• Düzenli dönen vardiyalarda Düzenli dönen vardiyalarda çalışanlarda uykuya dalamama %30çalışanlarda uykuya dalamama %30

• Sürekli gece vardiyalarında Sürekli gece vardiyalarında çalışanlarda uykuya dalamama %10çalışanlarda uykuya dalamama %10

• İşe gelememe, iş kazası, iş İşe gelememe, iş kazası, iş memnuniyetsizliğimemnuniyetsizliği


• Risk faktörleri :Risk faktörleri :– Yaş Yaş

– 52 yaş, en çok şikayetin 52 yaş, en çok şikayetin olduğu yaş.olduğu yaş.

– 62 yaşından sonra 62 yaşından sonra şikayetlerde azalmaşikayetlerde azalma

– Kadınlar Kadınlar – Kişisel tolerans özellikleriKişisel tolerans özellikleri


• Tedavi :Tedavi :

• Stimülanlar : Stimülanlar : ModafinilModafinil

• İlaç dışı tedavilerİlaç dışı tedaviler– Uyku hijieniUyku hijieni– SiestaSiesta– Vardiyaların Vardiyaların

düzenlenmesidüzenlenmesi– Fizik aktiviteFizik aktivite– Işık tedavisiIşık tedavisi


sirkadiyen ritim bozuklukları

Health & Medicine