sirkadiyen ritim bozuklukları - tutd.org.tr · jet lag tipi sirkadiyen ritim uyku bozukluğu...

41
Sirkadiyen Ritim Bozuklukları Dr. Sinan Yetkin GATA Psikiyatri AD. Başkanlığı

Upload: others

Post on 14-Sep-2019

11 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

Sirkadiyen Ritim Bozuklukları

Dr. Sinan Yetkin

GATA Psikiyatri AD. Başkanlığı

Page 2: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

Kısa Nörobiyoloji

Page 3: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Uyku ve uyanıklığı sağlayan nöronal sistemler iki ayrı sistem tarafından da

yönetilir: (İki süreçli model, Borbely; 1982)

• Homeostatik sistem

• Sirkadiyen sistem

Page 4: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

1- Homeostatik Sistem:

Uyanık kalınan süre uzadıkça uykuya eğilim ve toplam uyku süresi artmasıdır.

Homeostatik düzenlemede, uykuyu sağlayan faktörler üzerinde durulmaktadır.

Bunlarda en çok üzerinde durulanı adenozindir. U

yku

ya e

ğilim

Page 5: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

5

Preoptik alan

Bazal önbeyin

VLPO

Ado

LDT/PPT LC RN

LH/TMN

A2a reseptörleri aracığıyla eksitatör etki

A1 reseptörleri aracığıyla inhibitör etki

Uyanık kalınan süre arttıkça A1 reseptörlerindeki up-regulasyon

adenozinin etkisinin daha güçlü olmasına neden olabilir.

Page 6: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

1- Sirkadiyen Sistem:

• Memelilerde sirkadiyen ritmi düzenleyen ana

pacemaker yapı; anterior hipotalamusun

suprakiazmatik çekirdeğidir (SCN).

• SCN’den çıkan sinyaller birçok fizyolojik olayın ve

davranışın zamanlaması bu ritim periyoduna göre

düzenlenir.

• Vücut ısısının kontrolü

• Bazı hormonların salgılanmasını (kortizol ve melatonin)

kontrol eder

• Özellikle uyku ve uyanıklık seviyesinin (alertness)

günlük ritmini düzenler.

6

Page 7: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

7

Birçok fizyolojik olayın ve davranışın zamanlaması bu ritim periyoduna

göre düzenlenir.

Page 8: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• İnsanlarda normal sirkadiyen ritim periyodu (tau) ortalama 24.2 saattir.

• Bu ritim gündüz/gece (aydınlık/karanlık) döngüsü ile senkronize olur.

• Ayrıca, egzersiz, sosyal aktiviteler, yemek aktiviteleri gibi diğer zaman ipuçları da bu senkronizasyonu sağlar.

8

Page 9: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Melanopsin içeren ışığa duyarlı retinal ganglion hücreleri (pRGCs)

• Retinal Hipotalamik Yolak (RHT)

• Suprakiazmatik çekirdek (SCN)

• Paraventriküler hipotalamik çekirdek

9

Page 10: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

10

• SCN nöronları intrinsik ritimleri, clock gen ekspresyonunu

düzenleyen feedback döngüyle (transkripsiyon/ translasyon/

posttranslasyon) gerçekleştirirler.

Page 11: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

11

vSPZ: ventral subparaventriküler bölge

DMH: dorsomedial hipotalamus

Page 12: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi
Page 13: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi
Page 14: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

SİRKADİYEN RİTİM UYKU BOZUKLUKLARI

Optimal bir uyku için, uykuya eğilim gösterilen zamanlamanın uyku ve uyanıklığın

sirkadiyen ritim zamanlaması ile uyumlu olması gerekir.

Page 15: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları Tanı Ölçütleri (ICSD-2, 2005)

A. Aşağıdaki durumlardan birinin öncelikli nedeniyle oluşan uyku bozukluğunun devamlı veya

tekrarlayıcı tarzda olması

i. Sirkadiyen zamanlama sisteminde değişiklik

ii. Endojen sirkadiyen ritim ile uykunun zamanlaması ve süresini etkileyen eksojen faktörler

arasındaki uyumsuzluk

B. Sirkadiyen uyku bozukluğunun insomni, aşırı uykuluk veya her ikisine neden olması

C. Uyku bozukluğunun sosyal, mesleki veya diğer işlevsel alanlarda bozulma ile ilişkili olması

Page 16: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

1. Gecikmiş (delayed) uyku fazı SRUB

2. Erken (advanced) uyku fazı SRUB

3. Düzensiz uyku-uyanıklık ritmi SRUB

4. Serbest giden (24 saat olmayan) SRUB

5. Jet lag tipi SRUB

6. Vardiyalı çalışma tipi SRUB

7. Tıbbi duruma bağlı SRUB

8. Başka yerde sınıflandırılmamış SRUB

9. İlaç ya da maddeye bağlı SRUB

Sirkadiyen Ritim Uyku Bozuklukları (ICSD-2, 2005)

Page 17: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

• Alışılan uyku-uyanıklık zamanı gecikmiştir.

• Sosyal yönden kabul gören yatma zamanında

uykuya geçemezler (uykuya geçiş insomnisi),

• Sosyal zorunluluklar nedeni ile erken

kalkmaları gerektiğinde, sabah uyanmada

güçlük, gündüz uykuluk halinden yakınırlar

(toplam uyku süresinin kısalması nedeniyle),

• Uyumak için yeterli zaman verildiğinde, uyku

süreleri normal sınırlardadır.

Page 18: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

Page 19: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• En sık görülen sirkadiyen ritim uyku bozukluğudur.

• Genel popülasyondaki insidansı bilinmemektedir.

• Adolesanlarda ve genç erişkinlerde sıklıkla görülür (genç popülasyonda insidans; %7-16).

• Hastaların yaklaşık %40’nda benzer ailesel bir öykü alınır.

• Sirkadiyen clock gen, hPer3 ve AA-NAT genlerinde genetik polimorfizm ile ilişkili olabilir.

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

Page 20: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Melatonin sekresyonu (DLMO) gecikmiştir

• En düşük vücut ısısı zamanı da (CBTmin) gecikmiştir.

• Sabahçı ve akşamcı sorgulama formu akşamcı tip ile

uyumlu çıkar

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

Page 21: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ:

1. Kronoterapi

2. Sabah parlak ışık tedavisi

3. Akşam melatonin tedavisi

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

Page 22: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

Parlak ışık tedavisi (fototerapi)

• 2500-10,000 lux, 30 dk-2 saat,

• Uygulama zamanı: Kendiliğinden

uyanma saatinde veya 1 saat önce,

• Her gün yarım saat veya 1 saat öne

alınarak (gerekirse alarm kullanılır)

tedaviye devam edilir,

• Akşamları ışıktan korunması önerilir.

1. Gecikmiş Uyku Fazı Bozukluğu

Melatonin

• Doz: 0.3-5 mg.

• Alışılmış uykuya geçiş zamanından 5-7

saat önce verilir.

• Veya DLMO’den 2-3 saat önce verilir.

• Yüksek doz melatonin ile hipnotik etki

elde edilir

Page 23: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

2. Erken Uyku Fazı Bozukluğu

• Alışılan uyku-uyanıklık zamanı erken saatlere

kaymıştır.

• Sabah erken uyanırlar,

• Genellikle yaşla ilişkilidir. Yaşla ilişkili olmayan

erken uyku fazı bozukluğu nadiren görülür.

Page 24: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi
Page 25: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Orta yaş popülasyonda yaklaşık %1 oranda olduğu kabul edilir.

• Yaşla beraber bu oran artar.

• Kadın ve erkeklerde eşit oranda görülür.

• Ailesel erken uyku fazı bozukluğu (sirkadiyen clock gen hPer2’de bir mutasyon) olan

olgular gösterilmiştir.

• Endojen sirkadiyen sürenin kısa olması, sabah erken saatte bedensel faaliyetler de erken

uyku fazı bozukluğuna neden olur.

• Sabah erken uyanmaya neden olan alkol kullanımı ve depresyondan ayırıcı tanısı

yapılmalıdır.

2. Erken Uyku Fazı Bozukluğu

Page 26: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Uyku çizelgesi veya aktigrafide yatış saatlerinin

akşam 6 ila 9, sabah uyanma saatlerinin 2 ila 5

arasında olduğu görülür.

• Sabahçı-akşamcı sorgulama formu sabahçı

tiple uyumludur.

• Melatonin sekresyonu (DLMO) ve en düşük

vücut ısısı zamanı (CBTmin) erken saatlere

kaymıştır.

2. Erken Uyku Fazı Bozukluğu

Page 27: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

1. Kronoterapi

2. Akşam parlak ışık tedavisi

3. Sabah melatonin tedavisi

2. Erken Uyku Fazı Bozukluğu

Parlak ışık tedavisi (fototerapi)

• 2500-10,000 lux, 30 dk-2 saat,

• Akşam saat 7-9:00 arasında

• Sabahları ışıktan korunması önerilir.

Melatonin

• Doz: 0.3-5 mg.

• Sabah dozu, yüksek dozlarda hipnotik

etkiden kaçınmalıdır.

Page 28: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Uyku ve uyanıklık dönemleri gün boyunca

düzensiz olarak görülür.

• Gün boyunca bir çok kez düzensiz uyku

dönemleri (en az 3) görülür

• Uyku ve uyanıklığın sirkadiyen bir ritmi tespit

edilemez. Gün içindeki zaman göre hem insomni

hem de aşırı uykuluk hali görülebilir.

• Gün boyunca toplam uyku süresi normal olabilir

3. Düzensiz Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 29: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Yaygınlığı bilinmemektedir.

• Yaşlı demans hastalarında ve genç mental retardasyon hastalarında daha sık (özellikle

bakım evlerinde kalan) görülür.

• Anormal sirkadiyen regülasyon; Suprakiazmatik çekirdek aktivitesinin bozulması, hasarı

ve/veya ışık gibi senkronize edici faktörlere azalmış yanıt

• Davranışsal ve çevresel faktörler; Kötü uyku hijyeni, ışık, egzersiz veya sosyal aktiviteler

gibi senkronize edici eksternal zaman ipuçlarının yetersizliği nedenler arasında sayılır.

3. Düzensiz Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 30: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

• Amaç uyku ve uyanıklığın konsolidasyonunu sağlamaktır.

• Gündüz ışığa maruz bırakmak, sosyal aktiviteler ve egzersiz yararlı olabilir.

• Melatonin tek başına etkisi yetersizdir.

• Işık ve melatonin birlikte tedavide daha etkilidir.

3. Düzensiz Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 31: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Uyku saatinin her gün 1-2 saat düzenli

şekilde kaydığı görülür.

• Endojen sirkadiyen ritim ile 24 saatlik

aydınlık-karanlık döngüsü arasındaki

anormal senkronizasyonla ilişkili insomni ve

aşırı uykuluk hali görülür.

4. Serbest Giden Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 32: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

4. Serbest Giden Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 33: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Yaygınlığı bilinmemektedir.

• Görmesi sağlam olan kişilerde nadiren görülür.

• Total körlüğü olan kişilerin yaklaşık % 50’sinde

serbest giden uyku-uyanıklık ritim bozukluğu

görülür.

• Melatonin sekresyonu (DLMO) ve en düşük vücut

ısısı zamanında (CBTmin) progresif kayma

görülür.

4. Serbest Giden Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 34: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

• Total körlüğü olan hastalarda;

• Melatonin 0.5-10 mg istenilen yatma saatinden bir saat önce,

• Işığı kısmen algılayanlarda sabah saatlerinde güneş veya parlak ışık denenebilir,

• Görmesi tam olan hastalarda;

• Akşam melatonin 0.5-10 mg verilmesi

• Gündüz maksimum düzeyde güneşe maruza bırakılma (parlak ışık tedavisi)

• Uyku-uyanıklık saatlerinin düzenlenmesi

4. Serbest Giden Uyku-Uyanıklık Ritim Bozukluğu

Page 35: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Geniş zaman dilimi değişikliği sonrası (en az 2 zaman

dilimi), endojen sirkadiyen ritmin uyku uyanıklık saatleri

ile yeni zaman diliminin uyku uyanıklık saatleri arasındaki

uyumsuzluğu nedeniyle oluşan sirkadiyen ritim

bozukluğudur.

• Değişen uyku uyanıklık saatleri ile beraber, insomni,

artmış uykuluk hali, gündüz işlevselliğinde (alertness)

düşme, halsizlik, gastrointestinal yakınmalar görülür.

• Yakınmaların şiddeti geçilen zaman diliminin sayısına ve

yönüne bağlı değişir.

• Doğuya doğru olan seyahatlere uyum, batıya göre göre

daha güç olur.

5. Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Page 36: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

Bedenin ve lokal zaman dilimi arasındaki desenkronizasyon

sonrası oluşan yakınmaların şiddeti;

1. Geçilen zaman dilimi sayısına

2. Seyahat edilen yöne (batıya yolculuk daha iyi tolere

edilir)

3. Seyahat süresinde uyku yoksunluğu

4. Lokal zaman dilimindeki zaman ipuçlarının yeterliliği

(çalışma saatleri, hava durumu…)

5. Zaman dilimini değişikliğini tolere edebilme kabiliyeti

(yaşla azalır)

5. Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Jet lag sonrası yakınmalar

• Dün içinde yorgunluk, alert düzeyinde azalma

• Gece uykuya dalmada güçlük (doğuya

yolculukta)

• Erken uyanma (batıya yolculukta)

• Disoryantasyon

• Gastrointestinal yakınmalar (bağırsak

alışkanlıklarında değişiklik, iştahsızlık)

• Menstruel düzensizlik

Page 37: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

Doğuya doğru yapılan yolculukta;

• Endojen ritimde faz gecikmesi olur, fazı erkene

kaydırmak gerekir,

• Seyahat öncesi uyku erken saatlere alınarak hazırlık

yapılabilir,

• Faz kaymasını sağlamak için sabah güneş/parlak ışık

• Lokal yatma saatinden önce melatonin

• Lokal yatma saatinden önce hipnotik kullanılabilir,

• Gündüz stimulanlar (kafein, modafinil) kullanılabilir.

5. Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Page 38: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

Batıya doğru yapılan yolculukta;

• Endojen ritimde uyku fazı erkene kayar, geciktirilmesi gerekir,

• Seyahat öncesi uyku saatleri 1-2 saat geciktirilerek hazırlık

yapılabilir,

• Faz kaymasını sağlamak için akşam saatlerinde parlak ışık

tedavisi

• Gecenin ikinci yarısında 0.5 mg melatonin

• Lokal yatma saatinden önce hipnotik kullanılabilir,

• Gündüz stimulanlar (kafein, modafinil) kullanılabilir.

5. Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Page 39: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi ile ilişkili olarak en az bir

ay süreyle insomni veya aşırı uykululuk bulguları karakterize sirkadiyen ritim bozukluğudur.

• Gece çalışanlarının %30’nda, dönüşümlü vardiya usulü çalışanların % 26’nda görülür.

• Performansta azalma, alert düzeyinde azalma, psikomotor yeteneklerde azalma, iş kazalarında

artma nedeni ile önemlidir.

• Ayrıca gastrointestinal bozukluklar, obesite, sosyal ve marital sorunlar diğer komplikasyonlarıdır.

• Risk faktörleri;

• İleri yaş

• Kadın cinsiyet

• Gündüz ışığa maruz kalma süresinin artması

6. Vardiyalı Çalışma Tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Page 40: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

• Gece çalışanlarda gündüz uykuları daha kısa ve

parçalıdır.

• Sıklıkla sosyal ihtiyaçlar nedeni ile sirkadiyen

adaptasyon sağlanamaz.

• Dönüşümlü vardiya usulü çalışanlarda; hızlı

rotasyonlar uyku yoksunluğunu artırır. Yavaş

rotasyonlara (3 haftalık) adaptasyon daha kolay

olur.

• Faz gecikmesine doğal eğilim nedeni ile saat

yönündeki rotasyonlara uyum daha kolay olur.

6. Vardiyalı Çalışma Tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu

Page 41: Sirkadiyen Ritim Bozuklukları - tutd.org.tr · Jet Lag tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu •Çalışma saatlerinin tekrarlayıcı tarzda olağan uyku saatlerine örtüşmesi

TEDAVİ

• Çalışma saatlerinin başında 3-6 saat parlak ışık

• Kısa planlı şekerlemeler (vardiya öncesi)

• Vardiya sonrası ışığa maruz kalmadan korunma (siyah

gözlük)

• Eve gider gitmez yatılması ve

• Uyku süresince yatak odasının sessiz ve karanlık olması,

• Vardiya öncesi stimulan kullanımı (kafein, modafinil)

• Gündüz uykuları için hipnotik kullanımı

6. Vardiyalı Çalışma Tipi Sirkadiyen Ritim Uyku Bozukluğu