1. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 19/11/08 23:21 Pgina 1

2. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 19/11/08 23:21 Pgina 2 3. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1Sntese gramatical 4. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2Sntese gramatical Xess M. Mosquera Carregal Sara Pino Ramos A Corua, 2008 Servizo de Normalizacin Lingstica Servizo de Publicacins Universidade da Corua ISBN: 978-84-9749-321-5 Depsito Legal: C 4131-2008 5. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3Sntese gramatical O alfabeto......................................................................6 As regras de acentuacin ..............................................8 O xnero......................................................................13 O nmero ....................................................................17 O artigo .......................................................................20 Os pronomes persoais ................................................22 Os relativos .................................................................29 Os demostrativos ........................................................31 Os posesivos...............................................................36 Os indefinidos .............................................................39 Os interrogativos e exclamativos.................................43 Os numerais................................................................44 O Verbo .......................................................................47 As preposicins ........................................................103 Os adverbios .............................................................107 As conxuncins.........................................................111Anexos Tboa-resumo coas modificacins das Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego ......................................................118 Criterios lingsticos adoptados polas universidades galegas .....................................121 Escolma de ligazns de interese................................122 Emprego non-sexista da linguaxe .............................123 Referencias bibliogrficas .........................................124 6. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 44Sntese gramatical UDCLogo da publicacin por parte deste servizo dos volumes Criterios para o uso da lingua, Sobre a calidade da nosa lingua e mais o Manual de documentos administrativos, ve agora a luz esta sntese gramatical que materializa unha das medidas aprobadas pola Comisin de Seguimento do Plano de Normalizacin Lingstica. Se cos tres volumes mencionados o grande obxectivo era contriburmos homoxeneizacin, actualizacin e mellora da calidade dos escritos, con este cuarto atendemos a aquelas outras cuestins que estn na cerna do idioma, a aqueles aspectos mis salientables da gramtica. Pode parecer unha orde de publicacin contraditoria, mais se estes tres primeiros ttulos vian cubrir unha necesidade mesmo se podera falar dunha urxencia como era a de dotar a UDC dun modelo de lingua, duns criterios lingsticos e dun corpus documental homoxneo e estandarizado, esta obra que agora presentamos pretende ser unha ferramenta bsica de consulta que sirva para asentar os coecementos nalgns casos, para estimular o emprego da lingua galega noutros e para se converter, en definitiva, nunha obra de consulta rpida e sinxela que contriba a que os membros da comunidade universitaria desenvolvamos en lingua galega a nosa prctica profesional e/ou investigadora. Por se tratar dunha sntese, o tratamento de cada unha das epgrafes intencionadamente esquemtico e prctico. Non esta unha obra dirixida a especialistas, senn un compendio que, integrado no modelo lingstico xa ofrecido polo Servizo de Normalizacin Lingstica (SNL), resulte accesible ao maior nmero de persoas. Trtase de achegar unha visin global da gramtica galega que foxe, na medida do posible, dos contidos tericos e das sas abstraccins. por iso que tamn no xeito de presentar 7. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5UDC Sntese gramaticala informacin se procurou primar a practicidade e o acceso directo informacin. Aln das tboas e dos contidos fundamentais que as acompaan, presntanse en dous niveis distintos, por unha banda, aquelas peculiaridades que se consideraron de maior interese e, pola outra, chamadas ou apuntamentos moi concretos, que mesmo en ocasins establecen o contraste directo co casteln. sa vez, nos apndices, presentamos unha tboa coas modificacins das Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego aprobadas pola Real Academia Galega en 2003, os criterios lingsticos adoptados polas tres universidades galegas co fin de harmonizaren os seus escritos, unha escolma de ligazns de interese, algns recursos para un emprego non-sexista da linguaxe e, por ltimo, unha seleccin bibliogrfica para quen quixer afondar nalgn dos aspectos abordados na presente obra. Xa para rematar, queremos agradecerlle as sas suxestins, aps a lectura do bosquexo desta sntese, a Xos Ramn Freixeiro Mato, director do SNL naquel momento, e con quen sempre contamos para matizar esta ou outra cuestin. Agardamos que esta sntese gramatical sexa un instrumento til e poida contribur a consolidar as competencias en lingua galega de todas as persoas que empregaren ou tentaren empregar o noso idioma. As mesmo, quedamos agradecidos de antemn por todos os comentarios e suxestins que se nos queiran facer chegar e que puideren mellorala en futuras edicins. Os autores5 8. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 66Sntese gramatical UDCO alfabeto O alfabeto galego consta das seguintes 23 letras:LetraNomePronunciaLetraNomePronunciaa b c d e f g h i l m na be ce de e efe gue hache i ele eme ene[a] [b] [] [d] [e] ou [] [f] [g] [i] [l] [m] [n] o p q r s t u v x zee o pe que erre ese te u uve xe zeta[] [o] ou [] [p] [k] [] ou [r] [s] [t] [u] [b] [] ou [ks] [] 9. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7UDC Sntese gramatical7ALFABETOA maiores, outras grafas presentes na ortografa da lingua son os denominados dgrafos, unin de das letras que representan un nico son: Dgrafo ch gu ll nh qu rrNome ce hache gue u ele duplo ene hache que u erre duploPronuncia [t] [g] [] [] [k] [r]O nome das letras e dos dgrafos masculino: o de, o efe, o ele, o ce hache...Os dgrafos non se separan nunca ao final de lia. *A innovacin cientfica s posible cunha boa dotacin de recursos humanos e materiais A innovacin cientfica s posible cunha boa dotacin de recursos humanos e materiais 10. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 88Sntese gramatical UDCAs regras de acentuacin Podemos distinguir tres tipos de palabras polislabas (de mis dunha slaba) segundo a posicin que ocupa nelas a slaba tnica: a) Palabras oxtonas ou agudas, en que a slaba tnica a ltima (pavilln) b) Palabras paroxtonas ou graves, en que a slaba tnica a penltima (accsit) c) Palabras proparoxtonas ou esdrxulas, en que a slaba tnica a antepenltima (glcido) En determinados casos, como os dos exemplos anteriores, para sinalar cal a slaba tnica dentro dunha palabra emprgase o acento grfico, que se coloca sobre a vogal desa slaba tnica conforme s seguintes regras: a) Palabras agudas Levan acento grfico cando rematan en vogal, vogal + n, en vogal + s ou vogal + ns. algun, carn, civs, doazn, extensins, rodap, temper Non levan acento grfico cando son monoslabas (constan dunha nica slaba) e cando acaban nun ditongo decrecente seguido ou non de n ou s. ademais, colleu, el, fe, fluidez, min, papeis, si, ti, xa b) Palabras graves Levan acento grfico cando rematan nunha consoante distinta de n ou de s, ou en grupos consonnticos diferentes de ns, as como cando rematan nun ditongo decrecente. carcter, clmax, factbel, lser, mbil, responsbeis, tner 11. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 9UDC Sntese gramatical9c) Palabras esdrxulas Levan acento grfico sempre.d) Ora ben, se a slaba tnica presenta un hiato formado polas vogais i ou u tnicas precedidas ou seguidas dunha vogal tona, con independencia das regras de acentuacin que acabamos de ver colcase un acento grfico sobre a vogal tnica para indicar que ambas pertencen a slabas distintas. anda, constitur, conta, perodo sade, sado, sa, ta, xuzoGrosso modo, cando concorren das vogais xuntas que pronunciamos dentro dunha mesma slaba, unha das chamadas fortes (a, e, o) e outra das chamadas dbiles (i, u), ou viceversa, o que temos un ditongo, decrecente no primeiro caso (aula) e crecente no segundo (laboratorio). Tamn posible un ditongo cando as das sexan dbiles (puido). Se esas das vogais que aparecen xuntas son pronunciadas en slabas distintas estn en hiato (heroe, vicerreitora...).ACENTUACINamlgama, anlise, bitopo, currculo, endcrino, rxime 12. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1010Sntese gramatical UDCALGUNHAS PECULIARIDADES QUE CMPRE TERMOS EN CONTA As letras maisculas levan acento grfico sempre que lles corresponder segundo as regras xerais de acentuacin. NOVA CONVOCATORIA DE CURSOS DE VERN Os pronomes demostrativos non levan acento grfico. O seu pedimento ser resolto nun prazo de dous meses. Se transcorrer este sen comunicacin pola nosa parte, aquel entenderase denegado Os pronomes interrogativos e exclamativos non levan acento grfico. Quen e como ha participar na elaboracin dos novos graos da facultade? Os adverbios acabados en mente non conservan o acento grfico no lugar en que o leva o adxectivo a partir de que se forman; isto , en galego non se acentan. comunmente, dificilmente, especificamente, validamente As formas verbais con pronomes enclticos (que aparecen despois do verbo) comprtanse como unha soa palabra para os efectos da acentuacin. Fgolle chegar os meus mis sinceros parabns A combinacin verbo + 2 forma do artigo tamn se comporta como unha soa palabra para os efectos da acentuacin. Se prde-la ta tarxeta universitaria debes chamar ao telfono que figura no p de pxina 13. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 11UDC Sntese gramatical As formas verbais con acento grfico diacrtico manteno cando van seguidas dunha forma tona do pronome. A autorizacin pertinente da o responsable desta rea Os latinismos e as palabras ou expresins estranxeiras de uso habitual, mesmo se non estiveren plenamente adaptadas nosa lingua, seguen as regras xerais de acentuacin do galego. bisbol, hndicap, iceberg, dem, mrketing, mster, prkinson, per cpita, qurum, slogan No entanto, se tivermos unha clara conciencia de que se trata de latinismos e estranxeirismos, podemos prescindir desta regra e manter integramente a grafa propia da sa lingua de procedencia; neste caso teremos que escribir a palabra ben en cursiva (texto mecanografado), ben entre comias ou subliada (de escribirmos a man). venia docendi, venia docendi ou venia docendi11 14. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1212Sntese gramatical UDCAcento grfico diacrtico O acento grfico con funcin diacrtica aquel que nos permite distinguir palabras, polo xeral, pertencentes a diferentes categoras gramaticais que doutro xeito teran unha forma grfica idntica. Estas palabras diferncianse, polo xeral, ben porque a vogal da slaba tnica ten distinto timbre (a das palabras acentuadas aberta, mentres que a das que non se acentan pechada), ben porque unha palabra tnica (columna da esquerda) e a outra tona (columna da dereita). (a + a; subst.) s (a + as; subst.) bla (esfera) ch (plana) chs (planas) cmpre ( necesario) cmpren (son necesarios) d (IPres. e Imp. de dar) ds (IPres. de dar) d (compaixn; nota musical) (IPres. de ser) fra (adv.) m (run) ms (runs)a (art.; pron. ps. tono; prep.) as (art; pron.) bola (peza de pan) cha (che + a) chas (che + as) compre (merque) compren (merquen) da (de + a) das (de + as) do (de + o) e (conx.) fora (Antepret. de ser e ir) ma (me + a) mas (me + as)mis (adv. e pron.) n (subst.) ns (pron. ps. tn.; subst.) so (do corpo) p (do corpo) pla (rama) pr (poer) prsa (apuro) s (sede eclesistica; Imp. de ser) s (adv. e adx.) t (infusin) vs (IPres. de vir) vn (IPres. e Imp. de vir) vs (pron. ps. tn.)mais (conx.) no (en + o) nos (en + os) oso (animal) pe (letra) pola (galia nova; por + a) por (prep.) presa (prendida; presada; encoro) se (conx.) so (prep.) te (pron. ps. tono) ves (IPres. de ver) ven (IPres. de ver) vos (pron. ps. tono) 15. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 13UDC Sntese gramatical13O xnero O feminino de substantivos e adxectivos frmase coa terminacin a, que se lle engade directamente forma do masculino cando esta remata en consoante ou en vogal tnica. vicerreitor, vicerreitora; av, avoa Cando a vogal final do masculino e ou o tonos, substitese por un a. mestre, mestra; financeiro, financeira Aln desta norma principal, podemos establecer outros casos: a) Substantivos e adxectivos rematados en n Os substantivos e adxectivos que rematan en n forman o feminino en , ags cando se trata de substantivos ou adxectivos pexorativos, que o fan en ana.Con todo, barregn, insn, livin, malsn, marrn, nugalln, rufin, trun, van e viln forman o feminino en (barreg, ins, livi, mals, nugall, rufi, tru, va e vil).XNERObergantin, berganti; ancin, anci folgazn, folgazana; lerchn, lerchana 16. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1414Sntese gramatical UDCRematado en n, o nico substantivo existente refn e invariable. un refn britnico, unha refn britnica Os substantivos e adxectivos terminados en n fan o feminino en ina. A nica excepcin o adxectivo run que invariable. bailarn, bailarina; galopn, galopina un programa run, unha anlise run Os substantivos e adxectivos rematados en n forman o feminino en oa, ags aqueles que actan como caracterizadores aumentativos ou pexorativos, que o forman en ona. bretn, bretoa; campin, campioa faltn, faltona; abusn, abusona Finalmente, os adxectivos que rematan en n forman o feminino en a, a non ser euscaldn, cuxo feminino euscalduna, e mais o adxectivo comn, que invariable. vacn, vaca; cervn, cerva b) Substantivos e adxectivos que acaban en vogal ou ditongo tnicos Nin substantivos nin adxectivos teen un comportamento nico, senn que apenas se pode falar de tendencias: os substantivos tenden a engadir un a e os adxectivos tenden a ser invariables. av nepal, avoa nepal Con todo, tamn hai exemplos no sentido contrario: substantivos que non varan e adxectivos que si flexionan. un chimpanc, unha chimpanc nu, na; cru, cra 17. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 15UDC Sntese gramaticalPresentan caractersticas morfolxicas especiais grou, gra; sandeu, sanda e xudeu, xuda.En ocasins o uso vai provocando que aparezan casos en que si se marca a variacin xenrica (presidenta, xerenta...), acordes, ademais, cos principios da linguaxe non-discriminatoria.c) Substantivos e adxectivos rematados en s Forman o feminino en esa, ags se son invariables, como o caso do adxectivo corts. portugus, portuguesa; montas, montaesa d) Outros casos Hai algns substantivos que forman o feminino dun xeito especial sobre a base lxica do masculino, como o caso de abade/abadesa, galo/galia, heroe/herona... E outros cuxas formas masculina e feminina non comparten a mesma base lxica, como ocorre con home/muller, xenro/nora, carneiro/ovella...15 18. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1616Sntese gramatical UDCALGUNHAS PECULIARIDADES QUE CMPRE TERMOS EN CONTA O nome das letras e os dgrafos masculino: o a, o efe, o ese, o xe, o ele duplo... En contraposicin ao casteln, teen xnero masculino os seguintes substantivos: o cal, o crcere, o costume, o couce, o cume, o cuspe, o fel, o labor, o legume, o leite, o masacre, o mel, o nariz, o riso, o sal, o sinal, o xiz... E teen xnero feminino: a rbore, a arte, a canle, a calor, a cor, a dor, a fraude, a orde, a orixe, a ponte, a reuma, a sndrome, a suor... Son femininas as palabras cultas de orixe grega rematadas en se e te: a anlise, a crise...; a amigdalite, a peritonite... As palabras rematadas en axe son todas femininas (a mostraxe, a paisaxe...) ags garaxe, paxe e traxe. Personaxe admite os dous xneros.O xnero dos determinantes nunca vara por cuestins de fontica sintctica ou posibles cacofonas: a acta, a auga, a aula... 19. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 17UDC Sntese gramatical17O nmero a) As palabras que rematan en vogal ou en ditongo forman o plural engadindo s. lei, leis; relatorio, relatorios; selo, selos; tiriz, tirizs b) As palabras que rematan en r ou en z forman o plural engadindo es. cerviz; cervices; lder, lderes; luz, luces c) Palabras que rematan en s e x (pronunciado [ks]): As palabras rematadas en s que son agudas forman o plural engadindo es, ags aquelas que acaban en grupo consonntico, que son invariables. comps, compases; envs, enveses; o frceps, os frceps As palabras rematadas en s que son graves ou esdrxulas son invariables. o afialapis, os afialapis; o mrcores, os mrcores; o oasis, os oasis As palabras rematadas en x (pronunciado [ks]) son invariables. o fax, os fax; unha prenda unisex, unhas prendas unisex; o trax, os trax d) As palabras que rematan en n engaden s. NMEROalcatrn, alcatrns; dolmen, dolmens; mitin, mitins 20. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 1818Sntese gramatical UDCe) Palabras que rematan en l: As palabras rematadas en l que son monoslabas engaden es. pel, peles; mil, miles; sal, sales; sol, soles As palabras rematadas en l que son polislabas agudas mudan o l polo morfema is. cartel, carteis; control, controis; dixital, dixitais As palabras rematadas en l que son polislabas graves forman o plural engadindo es, ags aquelas que rematan en bel, que fan o plural en beis. solbel, solbeis; ftil, ftiles; txtil, txtiles; tnel, tneles f) Os estranxeirismos forman o plural engadindo s, a non ser que se coeza e se queira representar o plural que lles corresponda na sa lingua de orixe. hippy, hippys ou hippies; leitmotiv, leitmotivs ou leitmotive; pster, psteres ou psters; spray, sprays 21. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 19UDC Sntese gramaticalO plural das palabras compostas a) Se os dous elementos estn soldados nunha nica palabra, forman o plural como o segundo elemento: viandante, viandantes b) Se o segundo elemento un monoslabo rematado en l, forman o plural engadindo es. cartafol, cartafoles c) Se o segundo elemento xa est en plural, son invariables: o gardamontes, os gardamontes d) Se os dous elementos se escriben separados, cada un deles forma o plural como lle corresponde segundo as regras de formacin do plural antes enunciadas: garda civil, gardas civs Con todo, as secuencias substantivo + substantivo en que o segundo acta como se fose un adxectivo forman o plural flexionando s o primeiro elemento: escola obradoiro, escolas obradoiro O mesmo ocorre nas secuencias substantivo + preposicin + substantivo, que forman o plural flexionando s o primeiro elemento: cabalio do demo, cabalios do demo19 22. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2020Sntese gramatical UDCO artigo As formas do artigo son:Singular PluralMasculino o osFeminino a asO cadro de contraccins coas preposicins o seguinte:A Con De En PorO ao () co do no poloOs aos (s) cos dos nos polosA coa da na polaAs s coas das nas polasA denominada segunda forma do artigo (lo, la, los, las) s obrigatorio representala na escrita despois da preposicin por e mais o adverbio interrogativo u (onde). Envamo polo correo electrnico que ha chegar antes U-los informes que vos presentei onte? 23. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 21UDC Sntese gramatical21ARTIGONos restantes casos (despois de formas verbais rematadas en r ou s, despois dos pronomes ns e vs...) a sa representacin na escrita opcional. As e todo, represntese ou non na escrita, a nica pronuncia correcta e mis recomendable aquela que reproduce a segunda forma do artigo nos contextos sinalados.Usos especficos do artigo determinado De regra acompaa os pronomes posesivos, cos cales concorda en xnero e nmero: os teus exames, a ta opinin... Excepto: a) Cando o posesivo antecede un nome de parentesco, caso en que a presenza do artigo optativa en funcin do grao de proximidade (a maior proximidade, menor tendencia de empregalo): meu pai, o meu to/meu to... b) En oracins exclamativas, con vocativos ou con ttulos de dignidade: Meu santo! Quen vos fixo iso? c) Cando vai acompaado doutro determinante: esas tas resolucins, ese meu traballo de investigacin... frecuente como membro constitunte de topnimos: A Corua, O Portio, As Pas... Adoita estar presente en locucins adverbiais cando estas comezan por preposicin: s veces, s escuras, ao chou, ao revs...Cos topnimos que presentan artigo sempre se debe marcar a contraccin entre o artigo e as preposicins. Pasou pola Corua e anda impartiu unhas cantas conferencias 24. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2222Sntese gramatical UDCOs pronomes persoais Os pronomes persoais serven para substitur substantivos e sintagmas nominais referidos a persoas ou obxectos. Dentro deles distnguense dous tipos de formas segundo tean ou non acento propio, o que determina as funcins que poden desenvolver na oracin: a) Formas tnicas (con letra redonda nos cadros): teen acento propio e autonoma funcional; poden ser suxeito (Eles presentaron as sas demandas e ns escoitmolas), termo de preposicin (Esquecronse de vs ao marcaren os horarios) ou termo das conxuncins comparativas ca e coma (Escribe tan rpido coma min e menos ca el). b) Formas tonas (con letra cursiva nos cadros): carecen de acento propio e non teen autonoma, polo que se apoian no verbo e van soldadas a el cando aparecen en posicin encltica (despois do verbo); funcionan como obxecto directo (Agardmosvos no saln de actos) ou obxecto indirecto (Quere que lle traias o formulario que che pediu). 25. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 23UDC Sntese gramatical23SingularSuxeito (Nominativo)P2P3eutiel, elateo, achelleOD (Acusativo) me OI (Dativo) Termo de preposicin e comparacinmintiel, elaFormas ligadascomigocontigoconsigoFormas reflexivasmin meti tesi consigo sePRONOMES PERSOAISP1 26. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2424Sntese gramatical UDCPluralP1 Suxeito (Nominativo)P2P3nsvseles, elasOD (Acusativo)os, as nosvosOI (Dativo)llesTermo de preposicin e comparacinnsvseles, elasFormas ligadasconnoscoconvoscoconsigoFormas reflexivasns nosvs vossi consigo se 27. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 25UDC Sntese gramaticalALGUNHAS PECULIARIDADES QUE CMPRE TERMOS EN CONTA O pronome persoal tono de P3 con funcin de OD o(s), a(s) pose das variantes combinatorias. a) As formas lo(s), la(s) emprganse cando o pronome aparece encltico ben a unha forma verbal conxugada que remate en r ou s, ben a unha forma pronominal que remate en s, ben ao adverbio u. O xustificante de recepcin tes que asinalo A gua preparmola entrambas as das O papel coas extensins, ulo? b) As formas no(s), na(s) emprganse cando o pronome aparece encltico a unha forma verbal conxugada que remate en ditongo. A acta redactouna segundo o modelo que nos dechesCadro das concorrencias dos pronomes de dativo cos de acusativo de terceira persoa:Me Che Lle Nos Vos LlesO mo cho llo nolo volo lleloA ma cha lla nola vola llelaOs mos chos llos nolos volos llelosAs mas chas llas nolas volas llelas25 28. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2626Sntese gramatical UDCRegras de colocacin dos pronomes persoais tonos De regra, os pronomes persoais tonos sitanse despois do verbo en galego: Mercoullo ao provedor habitual da casa Dxoche algo a respecto do novo convenio? Vai buscalo ao laboratorio ou perdmolo sen remedio Agora ben, hai algns casos en que aparece antes do verbo: a) Cando a oracin negativa ou vai introducida por conxuncins, adverbios ou pronomes indefinidos de significado negativo. Non lle aplicou a cor que eu quera Nin lle colleu ese nin o outro dos libros que lle pedira Nunca os vira tan mal organizados Ningun lle comentara nada sobre aquel asunto b) Cando a oracin expresa un desexo. Oxal che vaia ben na ta xira polas facultades... c) Nas oracins interrogativas e exclamativas encabezadas por pronomes interrogativos e exclamativos. Onde os puxeches? Como pesa esta caixa que nos mandaron! 29. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 27UDC Sntese gramaticald) Nas proposicins introducidas por unha conxuncin subordinante: Vouche ensinar o que pode facer o AutoCAD Esta materia foi daquela cando a comezamos a impartir no departamento Se me deixases falar, non discutiriamos tanto e) Cando o verbo vai precedido de determinados adverbios como anda, ata/at, ben, case, disque, igual, mis, moito, seica, talvez, tamn, s, xa etc. Xa te entendo, ten que informar a directora Disque se celebrar un congreso sobre este tema a semana que vn f) Cando o verbo vai precedido de determinados indefinidos como algo, algun, todo, bastante, ambos etc. Algo me comentou dos cursos da rea de Deportes Bastante nolo avisaron a travs das listaxes de distribucin Ambos a viron polos corredores da facultade27 30. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 2828Sntese gramatical UDCColocacin dos pronomes persoais tonos coas perfrases verbais Nas oracins afirmativas: a) Despois do verbo auxiliar: b) Antes do verbo auxiliado: c) Despois do verbo auxiliado:Tocho que dicir Teo que cho dicir Teo que dicircho Nas oracins negativas: a) Antes do verbo auxiliar: b) Antes do verbo auxiliado: c) Despois de verbo auxiliado:Non cho teo que dicir Non teo que cho dicir Non teo que dicirchoA colocacin do pronome antes do verbo auxiliado considerada a mis xenuna.Un pronome persoal tono nunca debe aparecer ao comezo dun enunciado. *Me dixo que non se encargaban eles Dxome que non se encargaban eles 31. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 29UDC Sntese gramatical29Os relativos Os pronomes relativos caracterzanse por relacionaren dous ou mis elementos da oracin que poderan aparecer expresados en oracins independentes. Non teen significado propio, senn que o toman da palabra cal se refiren (referente) e con que concordan en xnero e nmero. Dentro dos pronomes relativos podemos distinguir dous tipos de formas segundo presentaren ou non variacins de xnero e nmero: Relativos variables: o(s), (as) cal(es); canto(s), canta(s); cuxo(s), cuxa(s) Relativos invariables: que, quen, cando, como e ondeCando o antecedente aparece expreso antes do relativo que introducido por preposicin non necesaria a presenza do artigo, malia ser moi comn, polo seu carcter redundante. As probas deportivas en que participa son do mis alto nivelRELATIVOSFalamos da importancia do coecemento doutros idiomas, o cal nos levou a estoutro tema Os representantes da nosa asociacin solicitaron falar co reitor, cuxo criterio ser decisivo Trtase dunha investigacin multidisciplinar en que participan distintos grupos da UDC Naquela poca foi cando se inauguraron as novas instalacins da facultade 32. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3030Sntese gramatical UDCQuen invariable (non existe unha forma *quenes) e s pode ir acompaado dunha forma verbal en singular cando suxeito, ags se vai co verbo ser ou este o verbo principal da oracin composta. *Quenes son eses que vieron traernos o material de oficina que pediramos? Quen son eses que vieron traernos o material de oficina que pediramos? Foron eles quen chegaron tarde/Foron eles os que chegaron tarde 33. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 31UDC Sntese gramatical31Os demostrativos Os pronomes ou determinantes demostrativos emprganse para sinalarmos unha entidade e, asemade, achegarmos unha idea de distancia que pode referirse tanto ao espazo coma ao tempo ou a partes anteriores ou posteriores do noso discurso.ProximidadeNmeroMasculinoFemininoInvariableSingularesteestaistoPluralestesestas-----SingulareseesaisoPluralesesesas-----SingularaquelaquelaaquiloPluralaquelesaquelas-----AquAAlDEMOSTRATIVOS 34. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3232Sntese gramatical UDCEstas formas poden combinarse cos indefinidos outro(s), outra(s) e dar lugar a novas formas demostrativas que se empregan para manifestarmos a escolla entre dous elementos que non teen por que aparecer expresos.Outro(s), Outra(s) Este, EstaestoutroestoutraEstes, EstasestoutrosestoutrasEse, EsaesoutroesoutraEses, EsasesoutrosesoutrasAquel, AquelaaqueloutroaqueloutraAqueles, AquelasaqueloutrosaqueloutrasEntre esta e estoutra programacin penso que debemos escoller a segunda As mis sinxelas non son estas probas, senn aqueloutras que desearamos Malia estas seren as formas habituais, existen tamn as formas plenas, que son as nicas posibles para o neutro: isto outro, iso outro, aquilo outro. Iso outro non se menciona na lexislacin vixente 35. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 33UDC Sntese gramaticalOs demostrativos e as sas combinacins cos indefinidos outro(s), outra(s) contraen sempre coas preposicins en e de:MasculinoFemininoInvariableSing.deste, dese, daquel, destoutro,desoutro, daqueloutrodesta, desa, daquela, destoutra, desoutra, daqueloutradisto, diso, daquilo, disto outro, diso outro, daquilo outroPl.destes, deses,daqueles, destoutros, desoutros, daqueloutrosdestas, desas, daquelas, destoutras, desoutras, daqueloutras-----Sing.neste, nese, naquel, nestoutro, nesoutro, naqueloutronesta, nesa, naquela, nestoutra, nesoutra, naqueloutranisto, niso, naquilo, nisto outro, niso outro, naquilo outroPl.nestes, neses, naqueles, nestoutros, nesoutros, naqueloutrosnestas, nesas, naquelas, nestoutras, nesoutras, naqueloutras-----DeEnEstas contraccins non se realizan cando a preposicin non rexe o substantivo modificado polo demostrativo: De estas convocatorias se publicaren, sera unha gran sorpresa En esoutras alegacins sendo formuladas, haber que tomar unha decisin33 36. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3434Sntese gramatical UDCUsos e valores especiais dos demostrativos O demostrativo aquel(a) pode usarse con valor substantivo como palabra comodn con distintos significados segundo o contexto. Co aquel (= motivo, pretexto) da folga suspendronse as clases Ten moita aquela (= arte, habilidade, astucia) para a investigacin Desta maneira chegan a empregarse formas verbais derivadas como aquelar, aqueloutrar, desaquelar ou desaqueloutrar. Agora mesmo aquelas (= ordenas, arranxas) estes expedientes Non sei por que anda tan desaquelado (= preocupado, pensativo, tristeiro) A contraccin daquela, por unha banda, pode ter valor adverbial e equivaler a entn, naquel momento: Tamn daquela o departamento contaba con menos medios Pola outra, pode ter valor de conxuncin consecutiva e equivaler a por tanto, xa que logo. Se as como ti dis, daquela non hai perigo de exclusin para os discapacitados As contraccins nisto, niso, naquilo, nestas e nesas, e a locucin con estas emprganse con valor adverbial co significado de entn, nese momento, nese mesmo momento, no mesmo instante, de repente etc. Nisto foise a luz e quedamos sen acabar o experimento Nestas que vou por unha auga mquina e chmame por telfono E con estas colleu e enviou os seus datos por fax 37. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 35UDC Sntese gramaticalAs formas isto, iso e aquilo son as nicas formas normativas do demostrativo invariable singular. *Aquelo que fora aprobado pola Xunta de Escola ser proximamente modificado Aquilo que fora aprobado pola Xunta de Escola ser proximamente modificadoElo en galego un substantivo masculino que significa aro ou anel dunha cadea; no seu lugar debemos empregar isto ou iso. *Con elo conseguimos mellorar o rendemento do proceso Con isto/iso conseguimos mellorar o rendemento do proceso35 38. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3636Sntese gramatical UDCOs posesivos Os pronomes ou determinantes posesivos expresan unha idea de posesin ou pertenza en sentido amplo.SingularPluralMasculinoFeminino[o] meu[a] mia[os] meus[as] miasP2[o] teu[a] ta[os] teus[as] tasP3[o] seu[a] sa[os] seus[as] sasP1[o] noso[a] nosa[os] nosos[as] nosasP2[o] voso[a] vosa[os] vosos[as] vosasP3PluralMasculinoP1 SingularFeminino[o] seu[a] sa[os] seus[as] sasDe regra as formas do posesivo van acompaados polo artigo determinado, ags nos seguintes casos: Nos vocativos. Eles, meus amigos, non entregaron a declaracin xurada que se lles peda Dica, meu compaeiro, que os horarios estn ben postos 39. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 37UDC Sntese gramatical37POSESIVOS Con nomes de parentesco, non sendo que se trate de varios posuidores, pois neste caso de regra o artigo. Mia muller marchou facer uns recados Non che de sa irm, que seu *Nosos avs e *nosos curmns saron xuntos Os nosos avs e os nosos curmns saron xuntos Con frmulas de tratamento de respecto como Sa Maxestade, Sa Ilustrsima, Sa Excelencia, Noso Seor, Nosa Seora etc. Con algunhas expresins fixadas como meu dito, meu feito; por meu mal; a meu parecer, a meu entender, a seu favor etc. 40. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 3838Sntese gramatical UDCALGUNHAS PECULIARIDADES QUE CMPRE TERMOS EN CONTA As formas masculinas singulares do posesivo precedidas da preposicin de constiten expresins fixadas que serven para expresarmos ben propiedade exclusiva, ben que unha caracterstica se pose pola propia natureza, ben que algo se move polos seus propios medios.P1 P2 P3Singular de meu de teu de seuPlural de noso de voso de seuDevlveme o bolgrafo e mais o corrector, se fas o favor, que che son de meu As bolsas que outorgamos daquela eran de noso, pagabmolas ns As persoas solicitantes non coecen o procedemento de seu, hai que explicrllelo As formas do posesivo de P3 poden combinarse co indefinido cada para dar lugar a novas formas posesivas con valor distributivo.Singular PluralMasculino cadanseu cadanseusFeminino cadansa cadansasColleron cadanseus escritos e foron engadirlles a informacin que faltaba neles O da que foron ao laboratorio Sabela e Branca volveron con cadansas batas sucias 41. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 39UDC Sntese gramatical39Os indefinidos Os determinantes e pronomes indefinidos son aqueles que serven para facer referencia ben a unha cantidade de modo impreciso (cuantificadores), ben a unha identidade de forma xenrica e/ou indeterminada (identificadores).Variables uns, unhas algn(s), algunha(s) ningn(s), ningunha(s) pouco(s), pouca(s) todo(s), toda(s) bastante(s) abondo(s), abonda(s) moito(s), moita(s) demasiado(s), demasiada(s) tanto(s), tanta(s) varios, varias ambos, ambasInvariables algun ningun algo nada ren/res mis menos cada (cal) senllos, senllas benNon se deben empregar os cuantificadores positivos algn(s), algunha(s), algun e algo en oracins negativas. Non supn *gasto algn Non supn gasto ningnINDEFINIDOSCuantificadores 42. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 4040Sntese gramatical UDCAlgun e ningun sempre estn referidos a persoas, mentres que algo, nada e res ou ren sempre estn referidos a obxectos ou entidades abstractas. Debeu entrar algun e deixar esquecido o seu mbil na sala de xuntas Non respondeu ningun o cuestionario de avaliacin Hai algo a detrs da porta que non permite abrila Na reunin que tivemos non se tratou nada deste asunto que mencionas Non queremos ren do que nos ofrecen na negociacinAmbos e ambas esixen a presenza do artigo cando funcionan como determinantes: Visitaron os campus de Esteiro e Serantes ambos os directores do departamento de I+D de Navantia Conseguimos un acordo de colaboracin entre ambas as vicerreitoras 43. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 41UDC Sntese gramaticalIdentificadores Variables un(s), unha(s) mesmo(s), mesma(s) outro(s), outra(s) o(s), a(s) demais o(s), a(s) mais propio(s), propia(s) certo(s), certa(s) moito(s), moita(s) determinado(s), determinada(s) tal, talesInvariables calquera quenquera cadaqunOs identificadores mesmo(s), mesma(s) non teen valor anafrico. Fixo o balance do estado das obras e da execucin *das mesmas Fixo o balance do estado das obras e da sa execucin41 44. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 4242Sntese gramatical UDCContraccins dos indefinidos coas preposicin en e de:Un(s) Unha(s) Algn(s) Algunha(s) Outro(s) Outra(s)De dun, dunha duns, dunhas dalgn, dalgunha dalgns, dalgunhas doutro, doutra doutros, doutrasEn nun, nunha nuns, nunhas nalgn, nalgunha nalgns, nalgunhas noutro, noutra noutros, noutrasOs cuantificadores indefinidos un(s), unha(s) tamn contraen coa preposicin con cando funcionan como determinantes, cando son pronomes s contraen coas preposicins en e de. Volveu cun orzamento que non era o que pedira Con unha xa me abonda, non te preocupes 45. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 43UDC Sntese gramatical43Os interrogativos e exclamativos Os pronomes interrogativos serven para preguntar directa ou indirectamente por unha identidade, mentres que os pronomes exclamativos empregmolos para introducir enunciados que expresan admiracin, nfase, sorpresa etc. de xeito directo ou indirecto. Dentro deles podemos distinguir dous tipos de formas segundo presenten variacins de xnero e/ou nmero ou non:Interrogativos a) Interrogativos variables: cal(es); canto(s), canta(s) b) Interrogativos invariables: que, quen, cando, como e ondeExclamativos a) Exclamativos variables: canto(s), canta(s) b) Exclamativos invariables: que, quen, como e onde Cantos rapacios vieron visitar o campus hoxe! Como apurou para organizalo todo! Onde vai que non se convoca unha reunin do departamento!INTERROGATIVOS/EXCLAMATIVOSCal dos vicerreitores vai acompaar a secretaria xeral? Quen pediu a palabra para participar na rolda de intervencins? Cando presentan a memoria do proxecto desenvolvido? 46. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 4444Sntese gramatical UDCOs numerais CARDINAIS cero un, unha dous, das tres catro cinco seis sete oito nove dez once doce trece catorce quince dezaseis dezasete dezaoito dezanove vinte vinte e un; vinte e unhaORDINAIS ----primeiro/a segundo/a terceiro/a cuarto/a quinto/a sexto/a stimo/a oitavo/a noveno/a dcimo/a dcimo primeiro/a, undcimo/a dcimo segundo/a, duodcimo/a dcimo terceiro/a dcimo cuarto/a dcimo quinto/a dcimo sexto/a dcimo stimo/a dcimo oitavo/a dcimo noveno/a vixsimo/a vixsimo primeiro/aMULTIPLICATIVOS ----simple dobre; duplo/a triplo/a cudruplo/a quntuplo/a sxtuplo/a sptuplo/a ctuplo/a nnuplo/a dcuplo/a -----PARTITIVOS --------medio terzo; terza cuarto; cuarta parte quinto; quinta parte sexto; sexta parte stimo; stima parte oitavo; oitava parte noveno; novena parte dcimo; dcima parte onceavo/a---------------------------------------------doceavo/a treceavo/a catorceavo/a quinceavo/a dezaseisavo/a dezaseteavo/a dezaoitoavo/a dezanoveavo/a vinteavo/a vinte e unavo; vinte e unava 47. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 45UDC Sntese gramaticalCARDINAIS trinta corenta cincuenta sesenta setenta oitenta noventa cen cento un; cento unha douscentos/duascentas trescentos/as catrocentos/as cincocentos/as, quientos/as seiscentos/as setecentos/as oitocentos/as novecentos/as mil milln billnORDINAIS trixsimo/a cuadraxsimo/a quincuaxsimo/a sesaxsimo/a septuaxsimo/a octoxsimo/a nonaxsimo/a centsimo/a centsimo primeiro/a ducentsimo/a tricentsimo/a cuadrixentsimo/a quinxentsimo/a sexcentsimo/a septinxentsimo/ a octinxentsimo/a noninxentsimo/a milsimo/a millonsimo/a billonsimo/aMULTIPLICATIVOS ----------------------------cntuplo/a -------------------------------------------------45PARTITIVOS trintavo/a corentavo/a cincuentavo/a sesentavo/a setentavo/a oitentavo/a noventavo/a centsimo/a parte centsimo primeira parte ducentsima parte tricentsima parte cuadrixentsima parte quinxentsima parte sexcentsima parte septinxentsima parte octinxentsima parte noninxentsima parte milsima parte millonsima parte billonsima parteNUMERAIS 48. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 4646Sntese gramatical UDCOs numerais cardinais son cuantificadores definidos que indican de xeito preciso o nmero ou a cantidade dunha realidade contable. Os numerais ordinais indican propiamente a orde que ocupa un elemento nunha serie. Os numerais multiplicativos indican o nmero de veces que unha realidade contable contn outra menor. Os numerais partitivos indican fraccin ou parte dun todo.ALGUNHAS PECULIARIDADES QUE CMPRE TERMOS EN CONTA Os numerais un e unha contraen coas preposicins con, de e en cando acompaan un substantivo, e contraen con de e en cando o substiten. Das sete propostas recibidas, nunha delas non houbo consenso para a sa aprobacin Conformouse con unha das opcins que lle deron A partir de vinte e un, vinte e unha en diante todas as combinacins dos numerais cardinais se escriben separadas. O congreso ter lugar no saln de actos o da vinte e sete Nos numerais multiplicativos a partir de 11 emprgase o cardinal correspondente seguido da palabra veces (trece veces, vinte e das veces...). Nos numerais partitivos a partir de 100 emprganse as formas dos ordinais en feminino (centsima, ducentsima...), que poden ir seguidas do substantivo parte. Normalmente as cantidades exactas escrbense con cifras; no entanto, do 1 ao 9 o mis correcto desenvolvelas na escrita. *Apenas se matricularon 8 persoas neste curso de vern Apenas se matricularon oito persoas neste curso de vern 49. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 47UDC Sntese gramatical47VERBOO verbo Verbos regulares MODO INDICATIVO 1 Conxugacin: ANDAR eu ti el/ela ns vs eles/elasando andas anda andamos andades andaneu ti el/ela ns vs eles/elasandaba andabas andaba andabamos andabades andabaneu ti el/ela ns vs eles/elasandei andaches andou andamos andastes andaron2 Conxugacin: VARRER PRESENTE varro varres varre varremos varredes varren COPRETRITO varra varras varra varriamos varriades varran PRETRITO varrn varriches varreu varremos varrestes varreron3 Conxugacin: PARTIR parto partes parte partimos partides parten parta partas parta partiamos partiades partan partn partiches partiu partimos partistes partiron 50. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 4848Sntese gramatical UDCMODO INDICATIVO 1 Conxugacin: ANDAR eu ti el/ela ns vs eles/elasandara andaras andara andaramos andarades andaraneu ti el/ela ns vs eles/elasandarei andars andar andaremos andaredes andarneu ti el/ela ns vs eles/elasandara andaras andara andariamos andariades andaran2 Conxugacin: VARRER ANTEPRETRITO varrera varreras varrera varreramos varrerades varreran FUTURO varrerei varrers varrer varreremos varreredes varrern POSPRETRITO varrera varreras varrera varreriamos varreriades varreran3 Conxugacin: PARTIR partira partiras partira partiramos partirades partiran partirei partirs partir partiremos partiredes partirn partira partiras partira partiriamos partiriades partiran 51. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 49UDC Sntese gramaticalMODO SUBXUNTIVO 1 Conxugacin: ANDAR eu ti el/ela ns vs eles/elasande andes ande andemos andedes andeneu ti el/ela ns vs eles/elasandase andases andase andsemos andsedes andaseneu ti el/ela ns vs eles/elasandar andares andar andarmos andardes andaren2 Conxugacin: VARRER PRESENTE varra varras varra varramos varrades varran PRETRITO varrese varreses varrese varrsemos varrsedes varresen FUTURO varrer varreres varrer varrermos varrerdes varreren3 Conxugacin: PARTIR parta partas parta partamos partades partan partise partises partise partsemos partsedes partisen partir partires partir partirmos partirdes partiren49 52. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5050Sntese gramatical UDCeu ti el/ela ns vs eles/elasandar andares andar andarmos andardes andarenINFINITIVO CONXUGADO varrer varreres varrer varrermos varrerdes varrerenpartir partires partir partirmos partirdes partirenIMPERATIVO ti vsanda andadevarre varredeparte parteFORMAS NOMINAIS INFINITIVO andarvarrerXERUNDIO partirandandovarrendoPARTICIPIO partindoandadovarridopartido 53. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 51UDC Sntese gramaticalVerbos semirregulares Son aqueles que presentan algunha irregularidade ou alternancia no vocalismo do tema de presente.ADVERTIR eu ti el/ela ns vs eles/elasPRESENTE INDICATIVO advirto advirtes advirte advertimos advertides advirtenPRESENTE DE SUBXUNTIVO advirta advirtas advirta advirtamos advirtades advirtanIMPERATIVO advirteadvertideConxganse igual adherir, agredir, competir, concernir, conferir, diferir, divertir, discernir, dixerir, espelir, espir, inferir, inserir, investir, inxerir, medir, pedir (e derivados), preferir, proferir, referir, reflectir, repetir, revestir, suxerir, transferir e vestir.51 54. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5252Sntese gramatical UDCCAER eu ti el/ela ns vs eles/elasPRESENTE INDICATIVO caio caes cae caemos caedes caenPRESENTE DE SUBXUNTIVO caia caias caia caiamos caiades caianConxganse igual os verbos derivados de caer (decaer, recaer) e os derivados de traer (atraer, distraer...); os verbos rematados en -oer como choer, doer (e condoer), moer (e remoer), proer, roer (e corroer); or e derivados (desor, entreor); sar e derivados (sobresar). FUXIR eu ti el/ela ns vs eles/elasPRESENTE INDICATIVO fuxo foxes foxe fuximos fuxides foxenPRESENTE DE SUBXUNTIVO fuxa fuxas fuxa fuxamos fuxades fuxanIMPERATIVO fuxefuxideConxganse igual acudir, bulir (e rebulir), cubrir e derivados (descubrir, encubrir, recubrir), cumprir ser mester, cuspir, durmir, engulir, fundir render, fuxir, lucir e derivados (deslucir, entrelucir, relucir, translucir, tremelucir), mulir, muxir, pulir, ruxir, sacudir, subir, sufrir, sumir (e os seus derivados consumir e ensumir), tusir, ulir, urdir, xunguir, xurdir. 55. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 53UDC Sntese gramaticalSERVIR eu ti el/ela ns vs eles/elasPRESENTE INDICATIVO sirvo serves serve servimos servides servenPRESENTE DE SUBXUNTIVO sirva sirvas sirva sirvamos sirvades sirvanIMPERATIVO sirveservideConxganse igual ferir, mentir, sentir e seguir, e os seus derivados e compostos (malferir; desmentir; asentir, consentir, resentir, conseguir, perseguir e proseguir).53 56. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5454Sntese gramatical UDCVerbos irregularesCABER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOcaibo cabes cabe cabemos cabedes cabencaba cabas caba cabiamos cabiades cabacouben coubeches coubo coubemos coubestes couberonANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOcoubera couberas coubera couberamos couberades couberancaberei cabers caber caberemos caberedes caberncabera caberas cabera caberiamos caberiades caberan 57. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 55UDC Sntese gramaticalCABER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROcaiba caibas caiba caibamos caibades caibancoubese coubeses coubese coubsemos coubsedes coubesencouber couberes couber coubermos couberdes couberenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAIScaber caberes caber cabermos caberdes caberencabecabedecaber cabendo cabido55 58. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5656Sntese gramatical UDCDAR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOdou ds d damos dades dandaba dabas daba dabamos dabades dabandei deches deu demos destes deronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOdera deras dera deramos derades derandarei dars dar daremos daredes darndara daras dara dariamos dariades daran 59. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 57UDC Sntese gramaticalDAR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROdea deas dea deamos deades deandese deses dese dsemos dsedes desender deres der dermos derdes derenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISdar dares dar darmos dardes darenddadedar dando dado57 60. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 5858Sntese gramatical UDCDICIR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOdigo dis di dicimos dicides dindica dicas dica diciamos diciades dicadixen dixeches dixo dixemos dixestes dixeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOdixera dixeras dixera dixeramos dixerades dixerandirei dirs dir diremos diredes dirndira diras dira diriamos diriades diranConxganse as todos os verbos derivados de dicir (contradicir, desdicir e predicir). Os verbos bendicir e maldicir hai tendencia a conxugalos de xeito regular, anda que tamn posible facelo seguindo o modelo de dicir. 61. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 59UDC Sntese gramaticalDICIR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROdiga digas diga digamos digades digandixese dixeses dixese dixsemos dixsedes dixesendixer dixeres dixer dixermos dixerdes dixerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISdicir dicires dicir dicirmos dicirdes dicirendidicidedicir dicindo dito59 62. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 6060Sntese gramatical UDCESTAR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOestou ests est estamos estades estnestaba estabas estaba estabamos estabades estabanestiven estiveches estivo estivemos estivestes estiveronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOestivera estiveras estivera estiveramos estiverades estiveranestarei estars estar estaremos estaredes estarnestara estaras estara estariamos estariades estaran 63. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 61UDC Sntese gramaticalESTAR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROestea esteas estea esteamos esteades esteanestivese estiveses estivese estivsemos estivsedes estivesenestiver estiveres estiver estivermos estiverdes estiverenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISestar estares estar estarmos estardes estarenestestadeestar estando estado61 64. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 6262Sntese gramatical UDCFACER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOfago fas fai facemos facedes fanfaca facas faca faciamos faciades facanfixen fixeches fixo fixemos fixestes fixeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOfixera fixeras fixera fixeramos fixerades fixeranfarei fars far faremos faredes farnfara faras fara fariamos fariades faranConxganse do mesmo xeito os seus derivados afacer, desfacer, refacer e satisfacer. 65. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 63UDC Sntese gramaticalFACER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROfaga fagas faga fagamos fagades faganfixese fixeses fixese fixsemos fixsedes fixesenfixer fixeres fixer fixermos fixerdes fixerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISfacer faceres facer facermos facerdes facerenfaifacedefacer facendo feito63 66. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 6464Sntese gramatical UDCHABER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOhei has ha habemos habedes hanhaba habas haba habiamos habiades habanhouben houbeches houbo houbemos houbestes houberonANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOhoubera houberas houbera houberamos houberades houberanhaberei habers haber haberemos haberedes habernhabera haberas habera haberiamos haberiades haberan 67. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 65UDC Sntese gramaticalHABER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROhaxa haxas haxa haxamos haxades haxanhoubese houbeses houbese houbsemos houbsedes houbesenhouber houberes houber houbermos houberdes houberenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAIShaber haberes haber habermos haberdes haberenhaihabedehaber habendo habido65 68. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 6666Sntese gramatical UDCIR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOvou vas vai imos ides vana as a iamos iades anfun fuches foi fomos fostes foronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOfora foras fora foramos forades foranirei irs ir iremos iredes irnira iras ira iriamos iriades iran 69. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 67UDC Sntese gramaticalIR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROvaia vaias vaia vaiamos vaiades vaianfose foses fose fsemos fsedes fosenfor fores for formos fordes forenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISir ires ir irmos irdes irenvaiideir indo ido67 70. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 6868Sntese gramatical UDCOUVIR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOouzo ouves ouve ouvimos ouvides ouvenouva ouvas ouva ouviamos ouviades ouvanouvn ouviches ouviu ouvimos ouvistes ouvironANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOouvira ouviras ouvira ouviramos ouvirades ouviranouvirei ouvirs ouvir ouviremos ouviredes ouvirnouvira ouviras ouvira ouviramos ouviriades ouviran 71. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 69UDC Sntese gramaticalOUVIR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROouza ouzas ouza ouzamos ouzades ouzanouvise ouvises ouvise ouvsemos ouvsedes ouvisenouvir ouvires ouvir ouvirmos ouvirdes ouvirenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISouvir ouvires ouvir ouvirmos ouvirdes ouvirenouveouvideouvir ouvindo ouvido69 72. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7070Sntese gramatical UDCPARIR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOpairo pares pare parimos parides parenpara paras para pariamos pariades paranparn pariches pariu parimos paristes parironANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOparira pariras parira pariramos parirades pariranparirei parirs parir pariremos pariredes parirnparira pariras parira paririamos paririades pariran 73. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 71UDC Sntese gramaticalPARIR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROpaira pairas paira pairamos pairades pairanparise parises parise parsemos parsedes parisenparir parires parir parirmos parirdes parirenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISparir parires parir parirmos parirdes parirenpareparideparir parindo parido71 74. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7272Sntese gramatical UDCPODER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOpodo podes pode podemos podedes podenpoda podas poda podiamos podiades podanpuiden puideches puido puidemos puidestes puideronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOpuidera puideras puidera puideramos puiderades puideranpoderei poders poder poderemos poderedes podernpodera poderas podera poderiamos poderiades poderan 75. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 73UDC Sntese gramaticalPODER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROpoida poidas poida poidamos poidades poidanpuidese puideses puidese puidsemos puidsedes puidesenpuider puideres puider puidermos puiderdes puiderenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISpoder poderes poder podermos poderdes poderenpodepodedepoder podendo podido73 76. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7474Sntese gramatical UDCPOER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOpoo pos pon poemos poedes poenpoa poas poa poiamos poiades poanpuxen puxeches puxo puxemos puxestes puxeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOpuxera puxeras puxera puxeramos puxerades puxeranpoerei poers poer poeremos poeredes poernpoera poeras poera poeriamos poeriades poeranConxganse as todos os seus derivados (antepoer, apoer, compoer, contrapoer, depoer, descompoer, dispoer, expoer, impoer, indispoer, opoer, predispoer, presupoer, propoer, repoer, recompoer, supoer, superpoer, traspoer e xustapoer). 77. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 75UDC Sntese gramaticalPOER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROpoa poas poa poamos poades poanpuxese puxeses puxese puxsemos puxsedes puxesenpuxer puxeres puxer puxermos puxerdes puxerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISpoer poeres poer poermos poerdes poerenponpoedepoer poendo posto75 78. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7676Sntese gramatical UDCPR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOpoo pos pon poemos poedes ponpua puas pua puamos puades puanpuxen puxeches puxo puxemos puxestes puxeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOpuxera puxeras puxera puxeramos puxerades puxeranporei pors por poremos poredes pornpora poras pora poriamos poriades poranConxganse as todos os seus derivados (antepor, apor, compor, contrapor, depor, descompor, dispor, expor, impor, indispor, opor, predispor, presupor, propor, repor, recompor, supor, superpor, traspor e xustapor). 79. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 77UDC Sntese gramaticalPR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROpoa poas poa poamos poades poanpuxese puxeses puxese puxsemos puxsedes puxesenpuxer puxeres puxer puxermos puxerdes puxerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISpr pores pr pormos pordes porenponpondepr pondo posto77 80. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 7878Sntese gramatical UDCPRACER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOprazo praces prace pracemos pracedes pracenpraca pracas praca praciamos praciades pracanprouguen prougueches prougo prouguemos prouguestes prougueronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOprouguera prougueras prouguera prougueramos prouguerades prougueranpracerei pracers pracer praceremos praceredes pracernpracera praceras pracera praceriamos praceriades praceranOs derivados apracer, compracer e despracer son, porn, regulares en todo o seu paradigma (compracn, compracera...). 81. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 79UDC Sntese gramaticalPRACER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROpraza prazas praza prazamos prazades prazanprouguese prougueses prouguese prougusemos prougusedes prouguesenprouguer prougueres prouguer prouguermos prouguerdes prouguerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISpracer praceres pracer pracermos pracerdes pracerenpracepracedepracer pracendo pracido79 82. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 8080Sntese gramatical UDCQUERER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOquero queres quere queremos queredes querenquera queras quera queriamos queriades queranquixen quixeches quixo quixemos quixestes quixeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOquixera quixeras quixera quixeramos quixerades quixeranquererei querers querer quereremos quereredes querernquerera quereras querera quereriamos quereriades quereran 83. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 81UDC Sntese gramaticalQUERER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROqueira queiras queira queiramos queirades queiranquixese quixeses quixese quixsemos quixsedes quixesenquixer quixeres quixer quixermos quixerdes quixerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISquerer quereres querer querermos quererdes quererenquerequeredequerer querendo querido81 84. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 8282Sntese gramatical UDCSABER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOsei sabes sabe sabemos sabedes sabensaba sabas saba sabiamos sabiades sabansouben soubeches soubo soubemos soubestes souberonANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOsoubera souberas soubera souberamos souberades souberansaberei sabers saber saberemos saberedes sabernsabera saberas sabera saberiamos saberiades saberan 85. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 83UDC Sntese gramaticalSABER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROsaiba saibas saiba saibamos saibades saibansoubese soubeses soubese soubsemos soubsedes soubesensouber souberes souber soubermos souberdes souberenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISsaber saberes saber sabermos saberdes saberensabesabedesaber sabendo sabido83 86. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 8484Sntese gramatical UDCSER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOson es somos sodes sonera eras era eramos erades eranfun fuches foi fomos fostes foronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOfora foras fora foramos forades foranserei sers ser seremos seredes sernsera seras sera seriamos seriades seran 87. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 85UDC Sntese gramaticalSER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROsexa sexas sexa sexamos sexades sexanfose foses fose fsemos fsedes fosenfor fores for formos fordes forenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISser seres ser sermos serdes serenssedeser sendo sido85 88. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 8686Sntese gramatical UDCTER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOteo tes ten temos tendes/tedes teentia tias tia tiamos tiades tiantiven tiveches tivo tivemos tivestes tiveronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOtivera tiveras tivera tiveramos tiverades tiveranterei ters ter teremos teredes terntera teras tera teriamos teriades teranConxganse igual os verbos derivados abster, ater, conter, deter, entreter, manter, reter e soster. 89. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 87UDC Sntese gramaticalTER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROtea teas tea teamos teades teantivese tiveses tivese tivsemos tivsedes tivesentiver tiveres tiver tivermos tiverdes tiverenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISter teres ter termos terdes terententende/tedeter tendo tido87 90. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 8888Sntese gramatical UDCTRAER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOtraio traes trae traemos traedes traentraa traas traa traamos traades traantrouxen trouxeches trouxo trouxemos trouxestes trouxeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOtrouxera trouxeras trouxera trouxeramos trouxerades trouxerantraerei traers traer traeremos traeredes traerntraera traeras traera traeriamos traeriades traeranOs derivados abstraer, atraer, contraer, distraer, extraer, retraer e subtraer son plenamente regulares (atraeu, distraera...). 91. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 89UDC Sntese gramaticalTRAER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROtraia traias traia traiamos traiades traiantrouxese trouxeses trouxese trouxsemos trouxsedes trouxesentrouxer trouxeres trouxer trouxermos trouxerdes trouxerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAIStraer traeres traer traermos traerdes traerentraetraedetraer traendo trado89 92. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 9090Sntese gramatical UDCVALER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOvallo vales vale valemos valedes valenvala valas vala valiamos valiades valanvaln valiches valeu valemos valestes valeronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOvalera valeras valera valeramos valerades valeranvalerei valers valer valeremos valeredes valernvalera valeras valera valeriamos valeriades valeranConxgase do mesmo xeito o verbo derivado equivaler. 93. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:27 Pgina 91UDC Sntese gramaticalVALER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROvalla vallas valla vallamos vallades vallanvalese valeses valese valsemos valsedes valesenvaler valeres valer valermos valerdes valerenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISvaler valeres valer valermos valerdes valerenvalevaledevaler valendo valido91 94. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 9292Sntese gramatical UDCVER MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOvexo ves ve vemos vedes venva vas va viamos viades vanvin viches viu vimos vistes vironANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOvira viras vira viramos virades viranverei vers ver veremos veredes vernvera veras vera veriamos veriades veranConxganse igual os verbos derivados entrever, prever e rever. 95. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 93UDC Sntese gramaticalVER MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROvexa vexas vexa vexamos vexades vexanvise vises vise vsemos vsedes visenvir vires vir virmos virdes virenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISver veres ver vermos verdes verenvevedever vendo visto93 96. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 9494Sntese gramatical UDCVIR MODO INDICATIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOveo vs vn vimos vindes/vides veenvira viras vira viriamos viriades viranvin vieches veu viemos viestes vieronANTEPRETRITOeu ti el/ela ns vs eles/elasCOPRETRITOFUTUROPOSPRETRITOviera vieras viera vieramos vierades vieranvirei virs vir viremos viredes virnvira viras vira viriamos viriades viranConxganse as os verbos derivados advir, convir, contravir, desconvir, desavir, devir, intervir, previr, provir, reconvir e sobrevir. 97. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 95UDC Sntese gramaticalVIR MODO SUBXUNTIVO PRESENTEeu ti el/ela ns vs eles/elasFUTUROvea veas vea veamos veades veanviese vieses viese visemos visedes viesenvier vieres vier viermos vierdes vierenINFINITIVO CONXUGADOeu ti el/ela ns vs eles/elasPRETRITOIMPERATIVOFORMAS NOMINAISvir vires vir virmos virdes virenvenvinde/videvir vindo vido95 98. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 9696Sntese gramatical UDCPerfrases verbais Son a suma de das formas verbais, unha conxugada e outra non-conxugada, cuxa significacin conxunta: a forma conxugada achega aspectos modotemporais, de nmero, persoa, voz... e a forma auxiliada o significado lxico. En ocasins, ambas as formas poden ir ligadas por unha preposicin ou conxuncin.FUTURIDADE EN XERALir + infinitivoO Consello de Goberno vai aprobar un novo regulamento de bolsasINCOATIVAS (accin que comeza)Quen queira solicitar a exencin de taxas ha de facelo por escritoestar para/a + infinitivoEst para sar a programacin cultural da UDC para o vindeiro trimestrequerer + infinitivoComo pareca que quera chover, os encontros da liga universitaria comezaron todos con atrasocomezar + infinitivoFUTURIDADE INMEDIATAhaber (de) + infinitivoA Xunta de Persoal comezou a traballar hoxe na sa proposta de RPTbotar(se) a + infinitivo poer(se) ~ pr(se) a + infinitivo dar en + infinitivoOnte mesmo botou a andar o II Ciclo de Novos Intrpretes A UDC puxo a funcionar un novo sistema de matriculacin en lia O alumnado deu en suspender as clases a partir das 12.00 h en sinal de protesta 99. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 97UDC Sntese gramaticalestar + xerundio estar a + infinitivoOs Servizos Informticos estn probando unha nova interface A alarma do centro estivo a soar toda a noite e boa parte da maandar + xerundio andar a + infinitivoA Xerencia, a Xunta de Persoal e os sindicatos andan a lle procurar unha solucin o mis satisfactoria posible ao conflitocontinuar ~ seguir + xerundio continuar ~ seguir + a infinitivoO alumnado de intercambio contina a ser minora entre os solicitantes deste tipo de bolsas O vicerreitor contina traballando no logro dun acordo establelevar + xerundio levar a + infinitivoO alumnado leva a traballar no paso do ecuador todo o ano Os expertos levan avisando da crise desde o ltimo congresoIMPERFECTIVAS (accin en proceso)ir + xerundioO nmero de profesores convidados foi aumentando ano tras anovir + xerundioVan diminundo as aulas conforme aumentan os crditos prcticosser a + infinitivoTodas as reclamacins eran a incidir na mesma pregunta do exame97 100. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 9898Sntese gramatical UDCacabar ~ rematar ~ terminar de + infinitivo levar + participio PERFECTIVAS (accin concluda)dar + participio deixar(se) de + infinitivo vir de + infinitivo volver (a) + infinitivoREITERATIVAS (accin repetida)ter + participiolevar + participioAcbanse de publicar as puntuacins en todos os paneis informativos dos centros S ser admitido o alumnado que leve feito un nmero suficiente de prcticas O 46% das persoas presentadas deu superado a proba A oferta de cursos deixou de se anunciar ao se cubriren todas as prazas O Gabinete de Comunicacin vn de publicar a nota de prensa informando sobre o evento na Reitora Coa nova tarxeta universitaria o alumnado volver dispor das mesmas vantaxes que coa anterior A adaptacin ao Espazo Europeo de Ensino Superior ten provocado no ltimo cuadrimestre longas xuntanzas entre os membros do departamento O representante dos traballadores leva presentado moitas emendas e iniciativas nas distintas mesas sectoriais 101. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 99UDC Sntese gramaticalchegar a + infinitivoTERMINATIVAS (accin que finaliza)vir (a) + infinitivo acabar por + infinitivoA ausencia dun membro do tribunal e mais do seu suplente chegou a provocar a suspensin da lectura da tese A reedicin de ambos os volumes veu confirmar o interese suscitado ao redor das doenzas vricas de orixe descoecida Cando viu que non era posible o acordo o presidente acabou por suspender a reuninacabar + xerundiodeber (de) + infinitivohaber (de) + infinitivoOBRIGATIVAS (accin obrigatoria)s dez da ma deba haber unhas vinte preinscricins para o curso en lia O responsable de Sistemas advertiu que a renovacin e posta a punto dos equipos pode durar mis dunha semana A distribucin do material houbo de quedar suspendida ante a falta de persoas voluntariashaber que + infinitivoHIPOTTICAS (accin probable ou hipottica)A reducin no nmero de crditos non acabou supoendo unha diminucin efectiva da carga docenteHai que xustificar a modificacin de crdito conforme a leihaber (de) + infinitivoOs aspirantes han de vir provistos de DNI, lapis e goma de borrarpoder + infinitivoter que + infinitivoO percorrido do bus universitario ten que cubrir todos os centrosdeber (de) + infinitivoO persoal debe remitir a documentacin solicitada na convocatoria99 102. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 100100 Sntese gramatical UDCAo non haber tempos compostos en galego co verbo haber, a forma ter + participio non se pode facer equivaler s formas do pretrito (lin teo lido).INFINITIVO CONXUGADO O denominado infinitivo conxugado ou flexionado un dos trazos mis caractersticos da lingua galega. O seu uso pdese considerar obrigatorio nos seguintes casos: Cando o infinitivo ten un suxeito expreso no texto, especialmente se diferente ao do verbo principal. Na proba oficial resulta decisivo facerdes ben o caso prctico Cando o infinitivo non ten un suxeito expreso, mais est referido a un axente que non se indica. Cmpre elaborarmos un manual de boas prcticas ambientais para os servizos reprogrficos Cando o infinitivo vai introducido por unha preposicin ou locucin preposicional e ten un suxeito propio (anda que coincida co do verbo principal): O tribunal mostrou o seu desacordo por non mencionares a bibliografa Os manuais comezaron a ser distribudos sen previamente seren corrixidos polo persoal encargado 103. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 101UDC Sntese gramatical 101FUTURO DE SUBXUNTIVO O futuro de subxuntivo un tempo verbal moi frecuente na linguaxe xurdica e administrativa cuxo emprego convn recuperarmos e revitalizarmos, pois tendeu a ser desprazado do seu espazo polo presente e o pretrito de subxuntivo. Debe ser utilizado fundamentalmente nestes dous casos: En oracins que expresan unha condicin ou que tean un matiz condicional. No caso do profesorado axudante que for doutor, para ser contratado non lle ser aplicada a disposicin adicional sexta Se quixeren modificar a matrcula, terano que solicitar por escrito e debidamente razoado. En oracins modais introducidas por conforme e segundo. O xurado descartar novas propostas conforme se foren presentandoO infinitivo conxugado e o futuro de subxuntivo coinciden na sa forma en todos os verbos regulares e en moitos dos irregulares. Cando non as a forma do futuro de subxuntivo est formada a partir do pretrito de indicativo (puxen, puxeches... puxer, puxeres...). Para distinguilos cmpre lembrarmos que o futuro de subxuntivo vai introducido por unha conxuncin e o infinitivo flexionado por unha preposicin (ou depende directamente dun verbo principal). Ao seren mis estritas as bases da convocatoria, a maiora dos opositores desistiu (infinitivo conxugado) Se foren mis estritas as bases da convocatoria, a maiora dos opositores desistira (futuro de subxuntivo) 104. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 102102 Sntese gramatical UDCXERUNDIO O seu valor xenuno presentar unha accin simultnea do seu referente. Camiando polo campus anda se poden apreciar as consecuencias do concerto de antonte Xa que logo, incorrecto empregalo para indicar unha accin posterior. *Hoxe farase a proba prctica quedando o exame terico para o vindeiro luns Tamn incorrecto usalo con valor especificativo para modificar un substantivo. *A todos os presentes enviarselles unha circular indicando a data da vindeira reunin 105. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 103UDC Sntese gramatical 103As preposicinsa beira de a carn de a causa de a diferenza de a favor a forza de a non ser a par de parte de a pesar de a poder de a por de a prol de a ras de a rente(s) de a respecto de a son de a travs deao lado de ao par de ao p de ao redor de aps aqun de arredor de arriba de ata at atrs de baixo baixo de bardante bardante de beira de cabo cabo de candacon respecto a conforme conforme a consonte contra contra de de de non ser de par de debaixo de deica dende dentro de derredor de derriba de desde despois de detrs de diante deen vez de encima de encol de enriba de entre excepto fra fra de fronte a lonxe malia mediante menos no canto de non sendo onda para p de perantequitado quitando respecto a respecto de riba de sacado sacando salvante salvo segundo sen senn so sobre sobre de tocante a tras tras de verbo dePREPOSICINSAs preposicins son palabras invariables que serven para relacionar unha unidade sintctica calquera e o seu complemento. Canto s locucins preposicionais, son complexos de das ou mis palabras que teen os mesmos valores e funcins que as preposicins. 106. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 104104 Sntese gramatical UDCabaixo de acerca de ademais de ags ags de aln de amais de ante antes decanto a cara a cas cas de cerca de cima de co adaxo de co gallo de condurante en en favor de en fronte a en fronte de en lugar de en par de en prol de en troques depor por ante por causa de por cousa de por culpa de por medio de por mor de por riba de preto dexunta xunta de xunto a xunto deALGUNHAS CONSIDERACINS QUE CMPRE TERMOS EN CONTA Aln de ben equivalente a ademais de, ben significa mis al de, na parte de al de. Aln de superaren as probas teen que preparar un par de traballos para conseguiren o aprobado Aps e despois de son equivalentes. Recibirs o teu certificado de aptitude aps presentares a memoria das prcticas Aqun de significa mis ac de, na parte de ac de A mia postura no tocante modificacin do calendario escolar est aqun da do director do centro 107. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 105UDC Sntese gramatical 105 Ata/at indica o termo ou a fin dun desprazamento ou dun proceso. Concorre con a e deica en numerosos contextos, mais debemos advertir de que esta ltima ten un significado mis restrinxido, pois equivale a de/desde aqu (momento, lugar etc.) a/at. A anlise DAFO non comezamos a aplicala at o curso pasado As persoas interesadas poden telefonar ao nmero indicado das nove horas deica as catorce horas. Perante ten o significado de en presenza de. A renuncia presentouna perante o responsable do departamento a que estaba adscrito So significa debaixo de e o seu uso hoxe en da fundamentalmente literario. Cando chega o bo tempo multiplcase o estudantado deitado so as rbores do campusCando as preposicins a e de son o ltimo elemento constitutivo dunha locucin prepositiva continan a contraer cos mesmos artigos e determinantes con que o fan de regra, tal e como puidemos ver nos exemplos anteriores. Canto aos novos programas de doutoramento, podemos difundilos a travs do noso web 108. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 106106 Sntese gramatical UDCDe regra a preposicin a non introduce o obxecto directo en galego. Agora ben, pode facelo nalgns casos en que existe a posibilidade de confundir o obxecto directo e o suxeito, cando o obxecto directo un pronome persoal e mais cando un nome propio. Apoia suficientemente o profesorado ao estudantado nas sas reivindicacins? O seu titor coceo ben a el e sabe canto pode dar de si Onte pola tarde vin a Mara dando unha volta polo campusA preposicin a non debe empregarse antes dun infinitivo subordinado a un substantivo para indicar unha accin obrigatoria. O anterior titular deseou a lia* a seguir hai trinta anos O anterior titular deseou a lia que se deba seguir hai trinta anosNon correcto empregar a locucin prepositiva encol de como equivalente a sobre (acerca de). A reitora pronunciou un discurso *encol da historia da Casa do Patn na segunda parte do acto 109. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 107UDC Sntese gramatical 107Os adverbios O adverbio unha clase de palabra invariable canto a xnero e nmero que pode modificar un verbo (O alumno non aceptou a cualificacin obtida), un adxectivo (Os resultados do convenio foron moi proveitosos), outro adverbio (A tese estaba moi ben estruturada) ou mesmo unha oracin enteira (Felizmente, o conferenciante chegou a tempo). Xunto aos adverbios simples estn as denominadas locucins adverbiais, que desempean a sa mesma funcin. Segundo o significado ou a circunstancia que expresaren, pdense clasificar da seguinte maneira:*nalgn lugara al aln algures al al ao lado ao p ao redoraqun arredor arriba atrs avante cerca debaixo dentro derredorderriba detrs diante embaixo en fronte encima enriba fra lonxeningures onde preto u? vela velaqu xalundes*ADVERBIOSLUGAR beira a carn a contramn a rente(s) abaixo ac ac acol adiante 110. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 108108 Sntese gramatical UDCTEMPO a cada canto a cada pouco a deshora a destempo a diario a mido a tempo acoto agora anda antano antes antes de antonte ao outro da ao pouco ao raroaos poucos arestora arreo s veces asemade atrs axia cando cedo cerca daquela de al a pouco de aqu a un pouco de camio de cando en cando de cando en vez de momento**antano, noutro tempo; por aquel momentode raro en raro de tempo en tempo de vez en cando decontado decontino decote decoto deica pouco deica un pouco deseguida deseguido despois detrs diante en diante en tempo endexamaisendoutro da enseguida entn entrementres hogano hoxe hoxe en da logo ma mentres namentres noutrora nunca o outro antonte onte outrora para o outro dapasadoma por veces pouco a pouco pouco e pouco preto pronto seguido sempre tarde trasantonte xa xacando** xamais 111. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 109UDC Sntese gramatical 109MODO a correr a dereitas a eito a escape a feito fin mantenta prsa a propsitoa treo adrede amodo ao cabo ao chou ao dereito ao fin ao xeito s prsass toas asemade as ben como de balde de face de golpe de prontode propsito de repente de socate de socato de speto devagar en balde engorde gratismal mellor pasenio peor secas***mesmo moi moito nada por a pouco ssoamente talmente tan tanto xustamente xusto***as como as; de todos os xeitos; de calquera maneiraCANTIDADE E PRECISIN a medias case abondo casemente algo dabondo apenas de mis bastante de menos ben de sobra canto de tododemasiado logo mis malamente medio menos mesmamente 112. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 110110 Sntese gramatical UDCAFIRMACIN abofas mesmode certositamnNEGACIN ninnonnon xasequeratampoucoDBIDA acaso disquepoida que quizabesquizais se cadrase callar seicatalvezxaoraO adverbio interrogativo u equivalente a onde e s se usa seguido do artigo na sa segunda forma (U-las certificacins acadmicas?) ou do pronome persoal de terceira persoa (O meu horario, ulo?). 113. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 111UDC Sntese gramatical 111As conxuncins As conxuncins serven para conectaren as unidades sintcticas. Novamente, hai conxuncins simples e as denominadas locucins conxuntivas. Do punto de vista semntico ambas se clasifican nos seguintes grupos: COPULATIVAS ee maismaisninDISXUNTIVAS E DISTRIBUTIVAS ben...ben nin... nin cal... cal ora... oraou ou... ou(que)... que quer... quervolta... volta xa... xaADVERSATIVAS a menos que ags que agora ben agora que anda que as e todobardante que* con todo e iso que emporiso en troques excepto quefra de que mais menos que no entanto non obstante ora benora que pero pero porn por iso por iso quitado que quitando quesacado que sacando que senn senn que s queas ben que mis quemal que malia que mesmo quenin que por (+adx.) que por mis quepor moito que por pouco que* a non ser queCONXUNCINSCONCESIVAS a pesar de que a pouco que anda que 114. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 112112 Sntese gramatical UDCCONDICIONAIS a menos que a nada que a non ser que a non ser se a pouco que ags que ags sebardante que cando caso de que catar se con que con tal de que con tal quede non ser que de non ser se en caso de que excepto que excepto se onda non quitado quequitado se quitando que quitando se sacado que sacado se sacando que sacando sesalvo que salvo se se sempre que senn queCAUSAIS como como queira que dado quepois pois que por causa de quepor cousa de que por culpa de que por mor de queporque posto que quevisto que xa queCONSECUTIVAS (as) pois (as) que conque daquelade a que de forma que de maneira que de modo quede xeito que entn logo polo tantopor conseguinte por tanto tan(to)... que xa que logoFINAIS a fin de que a queen favor de que para queporque queLOCATIVAS ondeonde queira que 115. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 113UDC Sntese gramatical 113TEMPORAIS anda ben non antes de que antes que ao que apenas asemade as queata que at que axia que cada vez que cando cando queira que decontado quedeica que dende que desde que deseguida que despois de que despois que en cantoen tanto entre tanto entrementres logo que mal mentres mentres tantonamentres non ben (por) en canto sempre que tan presto tan prontoMODAIS (as) como ben como coma se como queira quecomo se conforme consonte de forma quede maneira que de modo que de xeito que mal comosegundo sen que (tal) cal (tal) comotal e comoCOMPARATIVAS cacomacomoqueCOMPLETIVAS quese 116. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 114114 Sntese gramatical UDC hora de establecermos comparacins, estas poden ser de igualdade, de inferioridade ou de superioridade. a) A comparacin de igualdade pode presentar as seguintes estruturas: tan/tanto + adxectivo + como/coma + segundo termo da comparacin Este ltimo consello de departamento durou tanto coma o anterior igual (de) + adxectivo + ca/que/do que A programacin cultural igual de intensa que a de calquera outro anoO emprego de como/coma indiferente ags en dous casos moi concretos. Coma obrigatorio diante de pronome persoal tnico. Os alumnos da quenda de tarde non dispuxeron de tanto tempo coma vs Como obrigatorio diante dos verbos. O persoal devolver cuberta a enquisa tan rpido como puider Que e do que son intercambiables en todos os casos, ags cando o segundo termo un verbo, en cuxo caso sempre se emprega do que. O convenio igual de importante agora do que foi nun inicio 117. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 115UDC Sntese gramatical 115b) As comparacins de superioridade e inferioridade responden aos seguintes esquemas: mis + adxectivo + ca/que/do que + segundo termo da comparacin menos + adxectivo + ca/que/do que + segundo termo da comparacin O Servizo de Publicacins dispuxo unha nova tiraxe mis ampla que a anterior Este ano recibimos menos alumnos forneos que o anteriorO emprego de ca/que/do que indiferente ags en dous casos moi concretos. Ca obrigatorio diante dun pronome persoal tnico. Os alumnos da quenda de tarde dispuxeron de menos tempo ca vs (Do) que obrigatorio diante dun verbo. Houbo mis persoal docente interesado no curso do que pensabamos nun principio 118. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 117Anexos 119. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 118118 Sntese gramatical UDCTboa-resumo coas modificacins das Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego LXICO Os substantivos vocal e estudio pasan a vogal (son, letra, membro dun consello) e estudo (accin de estudar). As mesmo, admtese o verbo ouvir como variante de or. ALFABETO O nome da letra q pasa a ser que. Os nomes dos dgrafos ch, ll e qu pasan a ser ce hache, ele dobre e que u. ACENTUACIN As vogais i e u tnicas que non forman ditongo coa vogal anterior cando mediar un hache intercalado non levan til: prohibo. SIGNOS DE INTERROGACIN E EXCLAMACIN O seu emprego obrigatorio ao final do enunciado e optativo ao comezo, especialmente de considerar precisa a sa presenza co fin de evitar ambigidades e facilitar a lectura. O APSTROFO Permtese o seu emprego para representar a prosodia da lingua oral e, sobre todo, para integrar as preposicins de e en na citacin de ttulos ou cabeceiras de publicacins. 120. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 119UDC Sntese gramatical 119GRUPOS CONSONNTICOS Nos grupos ct e cc suprmese a primeira consoante cando a precede a vogal i ou u (conflito, reducin). S se mantn tal consoante en tecnicismos e palabras cultas de escasa frecuencia (dectico, dctil...). A primeira consoante vocaliza en i nos casos de reitor (reitora, reitorado e reitoral) e seita (mais sectario e sectarismo). SUFIXOS E TERMINACINS -ancia, -encia, -iencia -uencia -cia, -cio -za, -zo Aln de Galicia como forma lextima galega, tamn se considera igualmente lextima a forma Galiza, por estar amplamente documentada na poca medieval e ser recuperada modernamente. Amplase a listaxe de voces en -za e -zo: diferenza, espazo, estanza (estrofa), graza, licenza, nacenza, novizo, perseveranza, presenza, querenza, sentenza, servizo e terzo.-ble/-belAmbas e das terminacins considranse igual de correctas.-eo/-eu -ao/-au Engdense chapeu, romeu e xubileu relacin de palabras rematadas en -eu. Engdense bacallau e pau relacin de palabras rematadas en -au.-us/-um Engdense tribo e mpeto relacin de palabras rematadas en -o.-n/-a -ano/-anaAdoptan o esquema -n/- as seguintes formas: afgn, alazn, alemn, barregn, bosquimn, capitn, ermitn, escribn, gardin, musulmn, rufin, sancristn, sultn e trun. Tamn de norma nos xentilicios: arteixn, arteix; muradn, murad;...-n/-oa, -ona O esquema -n/-ona queda reservado para as formacins aumentativas (casona) e adxectivos pexorativos (lambn, lambona; mandn, mandona). O esquema -n/-oa aparece nos restantes casos (anfitrin, anfitrioa; len, leoa).-dade/-tade -ara/-eraEngdese puberdade relacin de palabras rematadas en -ade. preferente o emprego do sufixo -ara, anda que se admiten as das formas. 121. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 120120 Sntese gramatical UDCARTIGO A denominada segunda forma do artigo pasa a ser obrigatoria s despois da preposicin por e o adverbio u. Nos restantes casos optativa. O encontro do artigo o coa preposicin a pdese representar ao ou . Admtese a dupla representacin para o encontro da conxuncin comparativa ca e o artigo determinado (ca o ou c; ca a ou c) PRONOMES Elimnanse esto, eso e aquelo como pronomes demostrativos neutros. Admtese o relativo posesivo cuxo. NUMERAIS Escrbense separadas as combinacins de numerais a partir de vinte (vinte e un, vinte e dous...). Elimnanse triple e cudruple. VERBOS Prescrbese a acentuacin esdrxula para as P4 e P5 do pretrito de subxuntivo (cantsemos, cantsedes). ADVERBIOS E LOCUCINS ADVERBAIS Aglutnanse acoto, amodo, apenas, decontado, decontino, decoto, deseguida, deseguido, devagar, enseguida e talvez. Engdense lista de adverbios de lugar aln e aqun. Elimnase alomenos. PREPOSICINS E LOCUCINS PREPOSICIONAIS Engdense a respecto de, aln de, aps, aqun de, at e canto a. CONXUNCINS E LOCUCINS CONXUNTIVAS Aglutnanse apenas que, decontado que e deseguida que. Elimnanse anque, entonces, nembargantes e sen embargo. Engdense at que (temporal), no entanto e porn (adversativas). 122. Sintesis Gramatical.qxd:Sntesis 2 11/12/08 12:28 Pgina 121UDC Sntese gramatical 12