A K A D E M S K I S P E L E O L O K O A L P I N I S T I K I K L U B

ZBORNIK APSTRAKATA I

VODI STRUNE EKSKURZIJE

7. SIMPOZIJUMA O ZATITI KARSTA 7th SYMPOSIUM ON KARST PROTECTION

Bela Palanka 2011.

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK) iz Beograda ved sedmi put organizuje Simpozijum o zatiti karsta.

Ovom prilikom, suorganizator simpozijuma je Optina Bela Palanka, a organizaciju su podrali Departman za

hidrogeologiju Rudarsko-geolokog fakulteta u Beogradu, Geoloki institut Srbije, Savez speleolokih organizacija

Srbije (SSOS), te naroito NVO Jova Petrovid - Deda iz Bele Palanke.

Ugroavanje karsta, kao posledica neplanskog koridenja, neadekvatnih metoda valorizacije, evidentne

neupudenosti korisnika ovih prostora u vitalne karakteristike karstne sredine, rezultira devastacijom ili teko

popravljivim promenama. Iako se moe redi da se o preventivi takvoj situaciji i razvoju dogaaja mnogo zna, kao i

da postoje metode i naini da se destruktivna delovanja spree, primenjene mere su esto nedovoljne, i

problematika zahteva neprestano nadopunjavanje istraivanja, znanja i iskustava.

Sve to nas dri i dalje u uverenju da naa aktivnost vezana za organizaciju ove serije simpozijuma ima smisla i da je

treba nastaviti.

Smatramo da je i dalje bitna poetna ideja da ovaj skup bude dvostruko koristan: sa jedne strane, da omogudi

strunjacima koji se bave istraivanjem i zatitom karsta da prezentuju rezultate svoga rada, a sa druge strane da

speleolozima, pre svega speleolozima amaterima, omogudi da rezultate istraivanja predstave zainteresovanoj

javnosti.

Teme 1. Zatita karsta, opte posmatrano 2. Zatita voda i od voda na karstu

3. Rezultati speleolokih istraivanja 4. Zatideni prostori na karstu i prostori posebne namene

5. Opta istraivanja karsta Nije sluajnost to se 7. Simpozijum o zatiti karsta odrava ba u Beloj Palanci. Optina koja je u tolikoj meri

vezana za svoje resurse na karstnim terenima odlian je poligon za okupljanje istraivaa karsta. Vode iz karsta,

turistiki potencijali vezani za valorizaciju karstnih vrednosti, kao i planirana trasa autoputa Koridorom 10 C, koja

ovde delimino prelazi preko krenjakog terena, neki su od najvanijih motiva da se okupimo ba u Beloj Palanci.

www.belapalanka.org.rs

Organizacioni odbor:

Aleksandar ivkovid, predsednik optine Bela Palanka poasni predsednik Mihajlo Mandid, predsednik (ASAK) Branimir Jankovid, sekretar (ASAK)

Vojkan Gajovid (ASAK) Predrag Stoid (ASAK)

Milo Mitrovid (NVO Jova Petrovid - Deda, Bela Palanka) Vladica ivkovid (Turistika organizacija Bele Palanke) Saa Colid (NVO Jova Petrovid - Deda, Bela Palanka)

Nauni odbor:

Dr Jelena Dalid, predsednik (ASAK) Mr Vojkan Gajovid, sekretar (ASAK) Mr Milena Zlokolica Mandid (ASAK)

Prof Dr Zoran Stevanovid (Rudarsko-geoloki fakultet, Beograd) Prof Dr Veselin Dragiid (Rudarsko-geoloki fakultet, Beograd)

Dr Duan Mijovid (Zavod za zatitu prirode Srbije) Prof Dr Velimir Jovanovid (Geografski fakultet, Beograd)

Prof Dr Zoran Nikid (umarski fakultet, Beograd)

4

GEOPROSTORNI ODNOSI IZMEU KARSTNIH I KONTAMINIRANIH POVRINA U

CENTRALNOJ SRBIJI

Hana Peterski1,3, Slavoljub Dragidevid2, Ivan Novkovid2, Danijela Dimitrijevid3, Tanja Panid3 ,

Jelena Dalid1

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd 2 Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu 3 studenti, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Apstrakt: Karbonatne stene, krenjaci i dolomiti, pokrivaju 9,6% teritorije Srbije. Njihova vana

karakteristika je bogatstvo vode u unutranjosti krenjakih masa, to predstavlja jedan od

najvanijih resursa savremenog doba. Na osnovu dostupnih podataka o poloaju deponija i

kvalitetu zemljita i voda na karstnim terenima i u njihovom okruenju, mogude je izvriti

procenu rizika njihove degradacije. Osnovni cilj ovog rada je primena GIS-a u evidentiranju

geoprostornih odnosa izmeu kontaminiranih i karstnih povrina, utvrivanje postojedih i

potencijalnih zagaenja na karstu, puteva transporta zagaujudih materija, ali i utvrivanje

stvarne irine zone neke kontaminirane povrine u krenjakim terenima. Ovakav pristup ima za

cilj prevenciju degradacije krenajkih povrina u cilju zatite vodnih resursa u njima.

ANALIZA AKTUELNIH I POTENCIJALNIH ZAGAIVAA KARSTNIH VRELA

U GORNJEM SLIVU REKE ZLONICE

(ZAPADNA SRBIJA)

Dejan Milenid1, Nenad Doroslovac1, uro Milankovid1, Ana Vranje1, Nevena Savid1

1 Rudarsko-geoloki fakultet, Univerzitet u Beogradu

Apstrakt: Optina Nova Varo se svojim vedim delom prostire na planini Zlatar, koja je

izgraena od karbonatnog kompleksa stena trijaske starosti i dijabaz- ronake formacije jurske

starosti. Za vodosnabdevanje Nove Varoi koriste se podzemne vode sa est karstnih vrela

(Lakomica, Gaevo vrelo, opot, Muhida jama, aponjida vrelo i Crno vrelo), od kojih podzemne

vode sa Gaevog vrela i vrela Lakomica, koje se nalaze u gornjem slivu reke Zlonice, ine 55%

od ukupnih voda za vodosnabdevanje optine. Ova dva karstna vrela se nalaze jugoistono u

odnosu na Novu Varo, na oko 10 km udaljenosti. Tokom 2002. godine dolo je do ekscesnog

5

zagaenja izvora za vodosnabdevanje Nove Varoi (vrela Lakomica i Gaevog vrela). U istom

periodu, na podruju sela Akmaidi, takoe je dolo do hemijskog i bakteriolokog zagaenja

glavnog izvora za vodosnabdevanje ove mesne zajednice, karstnog vrela Ilida Bjelanac koje se

takoe nalazi u gornjem slivu reke Zlonice. U cilju otkrivanja uzroka zagaenja i analize

potencijalnih zagaivaa na ovim izvorima, pristupilo se izvoenju geoloko-hidrogeolokih

istraivanja. U okviru ovih istraivanja izvedeno je geoloko-hidrogeoloko rekognosciranje i

potonje kartiranje terena, ispitivanja terena geofizikim (geoelektrinim) metodama i

hidrohemijska ispitivanja uzetih uzoraka voda sa ovih izvora. Sublimacijom rezultata svih

izvedenih istraivanja dobijena je slika o uzrocima zagaenja, vrsti i transportu zagaujude

materije do vrela za vodosnabdevanje Nove Varoi odnosno mesne zajednice Akmaidi. Pored

toga uraen je katastar aktuelnih i potencijalnih zagaivaa na slivnim podrujima ovih izvora.

Nakon toga dat je predlog sanacionih i preventivnih mera u cilju otklanjaja postojedih zagaenja

karstnih izdanskih voda i spreavanja eventualnih zagaenja u narednom periodu.

Kljune rei: karst, Zlonica, Gaevo vrelo, vrelo Lakomica, izvor Ilida Bjelanac.

PEDINSKI CRTEI U BOSNI I HERCEGOVINI:

STANJE I PERSPEKTIVE ZATITE

Jasminko Muloamerovid1

1Centar za kr i speleologiju Sarajevo, BiH

Apstrakt: U Bosni i Hercegovini je poznato vie lokaliteta sa pedinskim crteima, odnosno

crteima na stijeni. To su: Badanj kod Stoca, Pedina u Podlipi kod Sokoca, Ledenjaa kod

Miljevine, Djevojaka pedina kod Kladnja, Vjetrenica u Popovu polju, Kozlogradske stijene kod

Foe, Stijena pod pismom kod Viegrada, a od nedavno i lokaliteti Potpis (gravura u stijeni) u

opdini Trnovo i pedina Dahna (crtei) kod Tomislavgrada. Crtei potiu iz razliitih perioda, od

mlaeg paleolita do osmanskog perioda. Na prostoru jugozapadnog Balkana ne postoji veda

koncentracija pedinske umjetnosti. Zajedno sa slinim nalazitima u Srbiji (okolina Pirota) i Crnoj

Gori (Risan i Prokletije) ovaj se prostor ini kao jedinstveni umjetniki prostor bar u nekim

periodima ljudske historije. Zbog svoje kulturno-historijske i umjetnike vrijednosti njihova

zatita je od primarne vanosti, pogotovo u vrijeme tranzicije, odnosno nepostojanja jasnih (bar

to se tie Bosne i Hercegovine) institucionalnih odreenja zatite. Njihovo ukljuivanje u

turistike tokove (prezentaciju i eksploataciju) ini se kao jedno od mogudih rjeenja za

poboljanje statusa njihove zatite.

6

ZATITA PEDINA U SLOVENIJI

Daniel Rojek1

1 Zavod Republike Slovenije za varstvo narave

Apstrakt: Prvi pokuaji zatite pedina u Sloveniji datiraju u 19. veku, kada su zabranili prodaju

pedinskog nakita ispred ulaza u turistike pilje kod Postojne, Lokve (Seana) i kocjana(Divaa).

Spomenica (memorandum) za zatitu prirode iz 1920. godine je donela prvi zvanini

zahtev za zatitu svih pilja i traila, da drave postane vlastnik pilja i da se u pojedine zabrani

pristup. Zakon o prirodni i kulturni batini iz 1981. godine je doneo prve konkretne korake za

zatitu pilja. U osamdesetim godinama 20. veka obtine, a ak i republika odlukama su vie

pedina proglasile za spomenike prirode. Viak ovih napora znadi upis pedinskog sistema ispod

kocjana u spisak svetske batine (The World Heritage List) kod U.N.E.S.C.O.

Pedine danas titi Zakon o varstvu podzemnih jama (o zatiti podzemnih peina) iz 2004.

godine. Ovaj zakon pedine deli u tri grupe. U prvoj su pedine sa slobodnim pristupom, ali samo

za vaspitane speleologe, u drugoj su pedine u koje je ulaz dozvoljen samo uz pratnju vodida, a u

pedine trede grupe je pristup zabranjen. Ulaz je mogud samo na osnovu posebne dozvole za

naudne svrhe.

Govoriti demo i o tome kako se ovaj zakon primenjuje u praksi. U teoriji je sve lake nego

u stvarnom ivotu.

GEOMORFOLOKA KARTA U FUNKCIJI ZATITE KRAKIH TERENA

Ljubomir Menkovid1

1Geografski institut Jovan Cvijid SANU, Beograd

Apstrakt: Geomorfoloka karta predstavlja grafiki prikaz geomorfolokih odnosa na jednom

delu Zemljine povrine. Ona prikazuje razliite tipove reljefa, genetski definisane prema

procesima koji imaju dominantan morfoloki uinak u oblikovanju terena. Razvoj morfolokih

procesa, formiranje oblika i reljefa u celini, uslovljen je geolokom graom, pre svega litolokim

sastavom terena. Litoloki sastav se odraava na vrstu i intenzitet razvoja pojedinih procesa.

Kraki proces, odnosno kraki reljef, vezan je iskljuivo za pojave karbonatnih stena, koje su u

terenima istone Srbije, u oblasti Bele Palanke i Pirota, veoma rasprostranjene. Ove stene su

povrinski i dubinski krasifikovane gotovo u celosti, sve do vodonepropusne podloge. Potpuna

7

bezvodica na povrini i jaki kraki izvori, koji izbijaju u podnoju krenjakih masiva, jasno

ukazuju na ovu injenicu. Na geomorfolokim kartama Bela Palanka i Pirot kraki reljef je

prikazan sa svim oblicima i pojavama uslovljenim karbonatnim sastavom terena. Sa ovakvim

nainom prikazivanja krakog reljefa, geomorfoloka karta moe da poslui kao izvanredna

osnova za zatitu krakih terena.

MINERALOGY OF CAVES FROM DEALUL POPII

(RODNEI MOUNTAINS, N ROMANIA)

Iuliana Vian1;2, Tudor Tma1;2;3

Department of Geology, Babe-Bolyai University, Cluj-Napoca, Romania

Romanian Academy,Emil Racovi Institute of Speolology, Cluj-Napoca, Romania 3Montana Caving Club, Baia Mare, Romania

Abstract: Dealul Popii is a small isolated karst area situated in the southern part of the Rodnei

Mountains (Eastern Carpathians), near the commune of Rodna. The seven caves in D. Popii are

developed in Devonian - Lower Carboniferous crystalline limestones and dolomites with quartz

and mica intercalations. Our study is focused on the two most representative caves from the

area: Baia lui Schneider (Schneider's Mine) and Speranei (Hope) Cave. Two trips in 2010 were

dedicated to mineral and rock sampling in both cavities, to better understand their formation

and phases of evolution. The samples were studied by means of optical and electron

microscopy, X-ray diffraction, EDS and ICP-AES.

Baia lui Schneider (800 m long, 38 m deep) is renowned in Romania for its aragonite

speleothems, whereas Speranei Cave, 74 m long, discovered by cavers in 1995, was supposed

to represent its upper level. Previous studies on Baia lui Schneider (as well as its name, and

local legends) suggest that some of its passages have been mined at least since the XVIIIth

century; to complicate the matter, due to its large entrance and main passage, vandalism of the

XXth century is also evident. The abundance of aragonitic spelothems, as well as the absence of

exokarst from the area, are arguments in favor of its hypogean origin. Speranei Cave is a small

labyrinthic cavity with passages rarely passing 1 m in width or height. It was initially considered

to have been formed by infiltration water, but an oil lamp from the XIIth century found inside

also raised questions concerning its true genesis.

In Baia lui Schneider, carbonate schists with graphite, graphitic schists and micaschists,

as well as oxidized ore were found in the walls. The secondary minerals found include: gypsum,

jarosite, goethite, quartz and manganese oxides (todorokite and rancieite). In Sperantei Cave,

8

aragonite, smithsonite, gypsum, hematite, goethite, manganese oxides and quartz are the main

findings of our study. Quartz crystals, up to 2.5 cm long, were found in a hydrothermal vein

occurring in the deeper parts of the cavity.

ICP-AES analyzes on six samples from both cavities, combined with the various other

findings in terms of mineralogy and mining, confirm the local legends concerning mining works

in these cavities. However, small phreatic tubes only partly coated with mineralization found in

Speranei Cave and the large main passage coated with aragonite crystals in Baia lui Schneider,

indicate that both cavities were initially hydrothermal karst voids, and the artificial cavities dug

later on closely followed the karst passage directions.

THE KARST FROM RODNEI MOUNTAINS, N. ROMANIA - AN OVERVIEW

Tudor Tma1;2;3;, Traian Minghira3

Department of Geology, Babe-Bolyai University, Cluj-Napoca, Romania

Romanian Academy,Emil Racovi Institute of Speolology, Cluj-Napoca, Romania 3Montana Caving Club, Baia Mare, Romania

Abstract: Rodnei Mountains are the most representative units of the Eastern Carpathian range

in Romania, owing to their massive shape, extension and to their highest peaks in this part of

the mountain chain. Their geologic structure is dominated by crystalline rocks. Karst features

occur on carbonate rocks of several distinct facies and ages, located in isolated areas at the

edge of the massive and at the inner part made of crystalline rocks.

Eocene limestones outcrop in two larger areas in the NW and SW parts of the massive,

and in a smaller one in the SE. The carbonate rocks are Priabonian in age and consist mainly of

stratified nummulitic limestones and massive coralline limestones, with variable siliciclastic

input.

Crystalline carbonate rocks of Upper Precambrian, Silurian, and Devonian - Lower

Carboniferous age have a varied distribution in the Rodnei Mountains. They generally form

limited outcrops and only few caves are known from these areas, some of which are situated

between 1800 and 2000 a.s.l., on the main ridge of the massive. Exokarst features on these

rocks are also scarce, with very few exceptions.

To date, only ca. 140 caves have been officially explored in the whole massive. Only four

are longer than 1 km, all of them passing 4 km at present. Three of them: Izvorul Tuoarelor

(18 km long, 461 m deep), Jgheabul lui Zalion (4.5 km/303 m), and Iza (4.4 km/186 m), are

developed at least in part in the Eocene limestones, whereas the fourth (Grota Znelor, 4.3

9

km/112 m) is carved in Precambrian marble. Only three more caves have lengths between 500

m and 1 km and are developed respectively in Eocene, Devonian-Carboniferous, and Upper

Precambrian limestones. All the other caves are less than 500 m long, very few of them passing

100 m. The main reasons for such a small number of caves being discovered are: the smaller

extension of karst rocks at the surface, the lesser knowledge when compared to the more

famous karst areas of Romania, and the difficult access, both to the mountains and to the

caves.

Several areas from the Rodnei Mountains are yet to be investigated thoroughly and still

hold promise for interesting discoveries and explorations. This study presents the main karst

areas from the massive and their potential, both explorative and scientific, makes a short

review of the results obtained in the last 50 years and tries to outline future ways of exploration

and study for this relatively little known mountain range. The study is dedicated to our club

founder, president and friend Dumitru Istvan, long time mountaineer and explorer of caves in

Rodnei Mountains, lost in a tragic mountain accident on April 3, 2011.

INVENTAR KARSTNIH OBLIKA I POJAVA

NA TERITORIJI OPTINE NOVA VARO

Hana Peterski1, Jelena Dalid1, Marijana Jovanovid1

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd

Apstrakt: Sa 42% povrine pod karstom, optina Nova Varo je po zastupljenosti karstnih

povrina jedna od vodedih u Srbiji. Tokom dosadanjih istraivanja na terenu, konstatovan je

veliki broj povrinskih i podzemnih karstnih oblika reljefa, kao i veliki broj karstnih vrela. S

obzirom da na teritoriji optine postoji jedno zatideno prirodno dobro, Specijalni Rezervat

Prirode Uvac, kao i da je Strategijom lokalnog odrivog razvoja optine Nova Varo za period od

2010. do 2020. godine, kao jedan od prioriteta izdvojen razvoj i iskoridenje turistikih

potencijala i resursa optine, namede se potreba za ukazivanjem na znaaj zatite karstnih

prostora kao veoma zastupljenih na teritoriji optine. Ovaj rad predstavlja poetak izrade

digitalne baze podataka o karstnim oblicima i pojavama, pomodu GIS alata. Baza de pomodi u

sagledavanju problema i eventualnih sukoba kao i u planiranju namene prostora. Cilj ovog rada

jeste olakavanje procesa valorizacije karstnih terena u Novoj Varoi uz njegovu adekvatnu

zatitu, kroz prezentovanje geoprostornih odnosa dobijenih koridenjem GIS alata. Definisanje

geoprostornih odnosa je vaan preduslov za sagledavanje uzrono posledinih veza na karstnim

prostorima. Baza podataka de se i dalje dopunjavati prikljuivanjem rezultata rada speleologa i

10

istraivaa iz srodnih oblasti, pa tako ovaj rad predstavlja poetak jednog znatno ireg

multidisciplinarnog projekta.

POLOAJ PODZEMNOG TOKA KARSTNOG IZVORA ZDENA PREMA

STRUKTURNIM FORMAMA TEKTONSKOG BLOKA LASTVE

Emir Troid1, Enver Troid2, Naida Troid3

1 Vodovod Sanski Most, BiH 2 Panevropski univerzitet "Apeiron" Banja Luka, BiH 3 Pedagoki fakultet, Univerzitet u Sarajevu, BiH

Apstrakt: Radi dokazivanja veze ponora u Jelainovakom polju pradeno je pojavljivanje

koncentracije rastvora fluoroscentne boje u izvorima Zdena i Dabar.

Najnovijim istraivanjem Francuskih ronioca speologa utvren je poloaj duine 400

metara podzemnog toka Zdene. Poloaj skiciranog podzemnog toka Zdene moe se posmatrati

u odnosu na Strukturne forme tektonskog bloka Lastve.

Kljune rijei: podzemni tok, strukturna forma, tektonski blok

ZNAAJ MONITORINGA PODZEMNIH VODA U KARSTU SRBIJE

Zoran Stevanovid1, Vesna Ristid Vakanjac1, Saa Milanovid1, Ljiljana Vasid1,

Branislav Petrovid1

1 Rudarsko-geoloki fakultet, Univerzitet u Beogradu

Apstrakt: Vodni resursi u karstnim terenima su i bide sve znaajniji izvori snabdevanja

stanovnitva pitkom vodom u naoj zemlji. Sa gledita kvaliteta voda to su uglavnom vode

izuzetnog kvaliteta formirane u planinskim oblastima nenaseljenog karsta koje ne zahtevaju

znaajna sredstva za njihovu doradu. Sa gledita hidroloke izuenosti u Srbiji, to su vodni

resursi najmanje istraeni, u poreenju sa ostalim (povrinskim i podzemnim). Nacionalna

hidrometeoroloka sluba na njih ne obrada dovoljno panje. Hidrometeoroloki zavod

11

Republike Srbije ima dovoljno gustu mreu koja kontrolie povrinske vode formirane u okviru

velikih i delimino srednjih slivova, ali ne i voda izvora ili gornjih delova sliva blie izvoritima.

Od strane RHMZ trenutno se prate promene vodostaja i proticaja samo na jednom

karstnom vrelu - vrelu Mlave. Pored vrela lave, tokom 1995. godine od strane iste slube

otpoela su redovna hidrometrijska merenja na jo 18 vrela, a osmatranja vodostaja na 6 vrela.

Naalost, nakon 2003. godine na svih 18 vrela osmatranja su prestala.

Od iste, 2003. godine Srbija je u sklopu aktivnosti projekta zatite sliva reke Dunav

(ICPDR) zapoela sprovoenje aktivnosti vezanih za primenu Okvirne direktive o vodama

Evropske Unije (ODV EU). Direktiva ukazuje na neophodne akcije koje treba sprovesti vezano za

plitku voda, od kojih na prvom mestu se nalazi monitoring.

Na teritoriji Srbije izdvojeno je 208 tela podzemnih voda formiranih u okviru kvatarnih i

neogenih sedimenata, kao i karstnih izdani. U oblasti karsta potrebno je u najskorije vreme

uspostaviti stalni monitoring kvantitativnih i kvalitativnih karakteristika izdanskih voda. Ciljevi

monitoring u karstu omogudili bi bolje koridenje vodnih resursa i regulaciju izdani a sa druge

strane ispotovali bi se zatevi i ciljevi ODV EU.

U cilju primene ODV EU u sklopu grupe stratekih projekata koje zajedniki realizuju

Rudarsko-geoloki fakultet, Institut za vodoprivredu "Jaroslav erni" i Geoloki institut Srbije,

uspostavljen je pilot model za monitoring karstnog tela podzemnih voda i odabran je karstni

masiv Beljanice. U okviru ovog masiva od avgusta 2009. vre se svakodnevna osmatranja

vodostaja i povremena merenja proticaja i analize kvaliteta vode na 6 najznaajnijih izvorita

koji dreniraju lokalne podslivove: Mlava, Belosavac i ivkova Rupa, Krupaja, Veliko i Malo vrelo.

U radu de biti prikazana organizacija merenja kao i rezultati analize reima, koji su ukazali na

izuzetan znaaj rezervi voda ove oblasti i mogudnost njihovog koridenja za regionalno

vodosnabdevanje. Srednji proticaj svih vrela u izuzetno vodnoj hidrolokoj 2009-2010. godini

iznosio je preko 6 m3/s, dok su dinamike rezerve ocenjene na oko 4 m3/s.

12

PROBLEMI VODOSNABDEVANJA TERITORIJE OPTINE BUDVE,

REPUBLIKA CRNA GORA

Tijana oporda Mastilovid1, Boris Vakanjac1, Vesna Ristid Vakanjac2

1Fakultet za primenjenu ekologiju Futura, Univerzitet Singidunum 2Rudarsko - Geoloki Fakultet, Univerzitet u Beogradu

Apstrakt: Problem vodosnabdevanja stanovnitva pitkom vodom irom planete Zemlje ved dui

niz godina postaje ozbiljan problem. To je jedan od osnovnih razloga to je 21. vek nazvan

vekom vode. Nezagaenih voda pogodnih za vodosnabdevanje stanovnitva je sve manje iz vie

razloga. Jedan od razloga je industrijska revolucija koja je uslovila ubrzani razvoj nauke,

industrije, saobradaja, porast i migraciju stanovnitva, kao i potrebu za vedom proizvodnjom

hrane ime se izazivaju ozbiljne promene fizikih, hemijskih i biolokih svojstava vazduha, vode,

zemljita.

Osim toga, rezultat ovekovih aktivnosti u 20 veku doveo je i do klimatskih promena. Na

teritoriji Balkana do kraja 21 veka na godinjem nivou se oekuju sumarne padavine koje de biti

znatno vie ili nie, odnosno srednje viegodinja vrednost padavina se nede drastino

promeniti ali srednje kvadratno odstupanje de imati znatno vedu vrednost. Analize trenda

temperatura vazduha ukazuju na injenicu da bi temperatura vazduha do 2100 godine trebala

da poraste u proseku za oko 3 oC. Kao posledica ovoga sluajevi sua i poplava de biti sve edi i

ozbiljnijih razmera. Ovo de imati velikog uticaja na sve vodoprivredne grane a na prvom mestu

snabdevanje vodom stanovnitva i stonog fonda.

Ovo sve ukazuje na to da oblasti koje imaju problema sa vodosnabdevanjem moraju

hitno da preduzmu mere za reavanje ovog problema, jer de u suprotnom nestaica vode biti

sve izraenija. Jedno od podruja sa prisutnim problemom nedostatka voda za pide ved dui niz

godina predstavlja primorje Crne Gore. U radu de biti prikaz problematike vezane za

vodosnabdevanja teritorije optine Budve. Stanovnitvo Budve u zimskom periodu za sada se u

dovoljnim koliinama snabdeva vodom iz kaptanog objekta Reevida Rijeka. Meutim leti i

pored svih ostalih ukljuenih objekata javljaju se problemi nedostatka vode. Razlog ovome su

na prvom mestu nepovoljne klimatske karakteristike, odnosno neravnomernost izluivanja

padavina u toku godine, a sa druge strane hidrogeoloke karakteristike, odnosno problematika

vezana za karstnu izdan. Usled nastalih klimatskih promena, ova neravnomernost se oekuje da

bude jo izraenija. Sa druge strane nagli porast korisnika vodovoda u turistikoj sezoni

povedava dodatno nestaicu vode.

13

Ovoj dugogodinjoj problematici izalo se u susret planiranjem izgradnje Regionalnog

vodovoda zahvatanjem izvorita na Skadarskom jezeru. Ovakvom strategijom se sa jedne strane

zanemaruju karstni potencijali optine Budve kojih izvesno ima i pored pomenute problematike,

a kojima se u prethodnom periodu nije naroito poklanjala panja u smislu reenja za

vodosnabdevanje. Jedan od nedovoljno ispitanih potencijala za vodosnabdevanje optine

Budve, bila bi karstna pojava Vilina Spila. Pored toga, na teritoriji postoje izvorita koja se

koriste za vodosnabdevanje, ali i izvorita koja su zaputena, a sva zajedno nisu u adekvatnoj

meri zatidena.

Karst optine Budve, i pored hidrogeoloke problematike ne bi trebalo da bude

zanemaren, i pored planirane izgradnje Regionalnog vodovoda, jer dobrim i detaljnim

istraivanjem verovatno moe da ponudi svoje mogudnosti kao deo reenja vodosnabdevanja

tog podruja.

Kljune rei: karst optine Budva, vodosnabdevanje, istraivanja

HIDROHEMIJSKI ATLAS PODZEMNIH VODA:

VODE IZ KARSTA NA LISTU NI 1:300.000

Tanja Petrovid, Milena Zlokolica Mandid

Geoloki institut Srbije

Apstrakt: Hidrohemijski atlas predstavlja neophodnu podlogu za procenu stanja kvaliteta

podzemnih voda, kao i boljeg razumevanja uslova formiranja voda. Osnovni sastav podzemnih

voda najede je odraz litolokog sastava akvifera iz koga su zahvadene vode, dok

mikrokomponente mogu ukazati na cirkulaciju podzemnih voda kroz drugaije litoloke sredine.

Karstni tip izdani na listu Ni 1:300.000 razvijen je u okviru mezozojskih krenjaka, u okviru kojih

se akumuliraju znaajne koliine podzemnih voda sa oscilacijama nivoa i izdanosti izvora. Zbog

velike brzine vodozamene vode iz karsta su podlone mudenju i bakteriolokoj neispravnosti.

Na osnovu prikupljenih podataka na geolokoj karti 1:300.000, list Ni izdvojeno je ukupno 37

pojava isticanja podzemnih voda iz sedimentnih stena, od kojih je 26 pojava podzemnih voda iz

karsta i 11 pojava iz neogenih sedimenata (laporci, peari) ili krednog flia.

Sve analizirane vode iz krenjaka su HCO3-Ca, malomineralne M

14

PRIMENA EPIK METODE ZA OCENU RANJIVOSTI PODZEMNIH VODA

JUNOG DELA STARE PLANINE

Vladimir ivanovid1, Veselin Dragiid1

1 Rudarsko-geoloki fakultet, Departman za hidrogeologiju, Beograd

Apstrakt: Uspostavljanje preventivnih mera predstavlja prvi i najbitniji korak u zatiti

podzemnih voda, koje su sve vie ugroene antropogenom aktivnodu. U tom smislu su

najugroenije karstne izdanske vode. Blagovremeno spreavanje zagaujudih supstanci da

dospeju do izdanske zone je najbezbedniji i najjeftiniji nain da se ouva dobar kvalitet

podzemnih voda.

Jedna od preventivnih mera za zatitu podzemnih voda je izrada karata ranjivosti nekom

od metoda kreiranih za razliite geoloke, pedoloke, geomorfoloke, hidrogeoloke i druge

uslove. Konkretno, u ovom radu prikazan je postupak izrade karte ranjivosti primenom EPIK

metode. Kao test-podruje izabrani su juni delovi Stare planine koje karakterie znaajno

rasprostranjenje karstifikovanih karbonatnih stena. Podruje istraivanja zahvata znaajnu

povrinu (883 km2), to je omogudilo da se pokae primenljivost ove metode pri izradi karata

ranjivosti sitnije razmere. Karta ranjivosti uraena primenom EPIK metode, je u razmeri 1 : 200

000. Za njenu izradu koridene su podloge u razmeri 1 : 600 000 do 1 : 100 000.

Ovako uraena karta ranjivosti pokazala je da najvedi deo istranog podruja karakterie

srednja ranjivost podzemnih voda (oko 47 %), i da je karakteristina za terene izgraene od

nekarbonatnih stena.

Izdvojena visoka ranjivost (oko 28 %) odnosi se na karstne terene. Karakteristina za

podruja sa odsustvom epikarstne zone i podruja bez infiltracije povrinskih voda u ponore ili

ponorske zone.

Zone sa razvijenim epikarstom kao i delovi terena koje predstavljaju neposredne zone

intenzivnog prihranjivanja karstnih podzemnih voda na karti ranjivosti predstavljaju zone sa

veoma visokom ranjivodu podzemnih voda (oko 10 %).

Kljune rei: ranjivost podzemnih voda, EPIK, karstne izdanske vode, Stara Planina

15

REIM PODZEMNIH VODA KARSTNE IZDANI

JUNOG OBODA SVRLJIKIH PLANINA - VRELO KRUPAC

Mara Vukidevid1, Tanja Pajid 1

1 Geofizika-ing, Beograd

Apstrakt: Na severozapadnom obodu Belopalanake kotline nalazi se prostrana krenjaka

masa Svrljikih planina, u kojoj je formirana bogata karstna izdan. Jedno od vrela koje drenira

ovu karstnu izdan je vrelo Krupac. Vrelo je u periodu 1981. god.-1984.god kaptirano za

vodosnabdevanje Nia i prosenom koliinom od 100 l/s uestvuje sa 8 % ukupne distribucije

gradske vode za pide.

Geoloku grau slivnog podruja vrela ine krenjaci, dolomitini krenjaci i dolomiti

urgonske facije koji su intenzivno ispucali i jako karstifikovani i predstavljaju glavni kolektor

podzemnih voda, iz kog istiu vode vrela Krupac. Visok stepen karstifikacije ovih krenjaka

uslovljava i veliku izdanost vrela, ali i neravnomernost njegovog isticanja. eonu i bonu

barijeru karstnoj izdani predstavljaju nepropusne naslage donje krede i tercijara.

Reimska osmartanja vrela Krupac koja su izvedena tokom 2009. i 2010. god. obuhvatila

su pradenje izdanosti, temperature vode kao i temperature vazduha.

Godina u kojoj su vrena reimska osmatranja bila suna u odnosu na prethodne godine,

to se moe zakljuiti na osnovu analize viegodinjih srednjemesenih suma padavina.

Vrelo se karakterie velikim oscilacijama izdanosti pri emu je odnos amplitude

kolebanja u odnosu minimalne i maksimalne izdanosti, za analizirani perod oko 1:125. Iz

podataka dobijenih jednogodinjim pradenjem izdanosti, jasno se vidi da kapacitet vrela tokom

godine oscilira izmeu 110 l/s I 13808 l/s. Analizom retardacionog dela krive hidrograma

registrovana su dva mikroreima pranjenja.

U ovom radu prikazani su rezultati reimskih merenja izvedenih tokom 2009. i 2010.

godine na vrelu Krupac

Kljune rei: Svrljike planine, karstno vrelo, krenjaci, reim podzemnih voda, recesiona kriva

16

DETERMINACIJA PROCESA KARSTIFIKACIJE

NA PRIMERU SEVEROISTONOG DELA SUVE PLANINE

Milena Zlokolica-Mandid1,2; Vuk Morgentern2

1 Geoloki institut Srbije 2 Akademski speleoloko-alpinistiki klub, Beograd

Apstrakt: U radu su u najkradem prikazane metode kojima se, pojedinano, sa razliitim

stepenom sigurnosti mogu identifikovati: povrinska karstifikacija, stepen i dubina njenog

razvoja, dimenzije karstnih kanala, pojava i duina trajanja kako velikih, tako i malih voda

(proticaja i nivoa) i s tim u vezi promena temperature podzemnih voda i pojava zagaivaa. Sve

pomenute metode od analize kartografskih prikaza terena, speleolokih i geofizikih

istraivanja, analize krive proticaja i perioda recesije do avionskih i satelitskih snimaka i

trodimenzionalnog prikaza terena odavno su poznate i primenjuju se u strunoj i istraivakoj

praksi. Meutim jedino njihovim smislenim povezivanjem u prostorni model, potujudi

specifine topografske, geoloke i hidrogeoloke injenice svakog lokaliteta, mogu se racionalno

projektovati mere zatite u funkciji postojedeg i potencijalnog koridenja prostora, speleolokih

istraivanja, turistike valorizacije i sl. Svaki model, pa i hidrogeoloki, nephodno je testirati i

korigovati u svim uoenim slabim takama.

Neke od metoda, rezultati do kojih se dolo i njihovo povezivanje u model prikazani su za

prostor severoistonog dela Suve planine, kao i dva do sada neobjavljena nacrta jama sa Suve

planine.

Kljune rei: karstifikacija, metode identifikovanja, interpretacija rezultata, model prostora

STALNA VRELA KARSTNOG JELAINOVAKOG POLJA

Emir Troid1, Enver Troid2, Naida Troid3

1 Vodovod Sanski Most, BiH 2 Panevropski univerzitet "Apeiron" Banja Luka, BiH 3 Pedagoki fakultet, Univerzitet u Sarajevu, BiH

Apstrakt: Na podnoju brina, koje zatvaraju polje na sjeverozapadnoj i sjeveroistonoj strani,

izviru mnogobrojna stalna vrela. Od sjeverozapadne strane prema naselju Luci palanka nalaze

se; Vrilo, Tokovo vrelo, Slanjako vrelo, Podbrnjako vrelo, Miljevako vrelo, Brzeta vrelo,

17

Vignjite vrelo, Podgora vrelo, ardaica vrelo, Bunar vrelo, Agin bunar, Toak vrelo, Proida

toak, Hasanovac vrelo i Bunar vrelo. Sva ova vrela poev od ardaice na podnoju Otia, izviru

u obradivim dijelovima sjeveroistonog dijela polja. Manja su vrela, sa stalnom koliinom vode,

bez uticaja ikakvih promjena, i ostaju uz dvije iznimke, uvijek bistra. Lee priblino 5 do 10, a

samo neka 20, metara, nad srednjom visinom polja. Ista svojstva imaju, takoer, i sva ostala, u

jugoistonom produenju na podnoju brina izviruda vrela. Jugozapadni rub polja, ne posjeduje

niti jedno stalno vrelo.

Koliine voda, koje se iz navedenih stalnih vrela izlijevaju u polje, teku jedan dio puta

nadzemno, prije nego se izgube u ponorima polja.

Kljune rijei: karstno polje, stalna vrela, bistra, nadzemno, ponor

REIM PODZEMNIH VODA KARSTNIH VRELA

SEVEROISTONOG OBODA SUVE PLANINE

Mara Vukidevid1, Tanja Pajid 1

1 Geofizika-ing, Beograd

Apstrakt: U donjokrednim krenjacima severoistonog oboda Suve planine akumulirane su

znajne rezerve podzemnih voda. Iz tih razloga ovo podruje je interesantno sa aspekta

vodosnabdevanja a samim tim i zatite podzemnih voda. Vode se koriste za vodosnabdevanje

grada Nia. Udeo ovih voda, u ukupnom snabdevanju grada sa vrela Mokra i Divljana je 30.%.

Vrela Mokra i Divljana dreniraju krenjaki masiv Suve Planine, odnosno njen

severoistoni obod. Geoloki sastav okoline vrela Mokra i Divljana odreen je njihovim

poloajem u odnosu na dve strukturne jedinice: delove SI krila antiklinale Suve planine i delove

tercijarne fline sinklinale. U litolokom pogledu celo slivno podruje ovih vrela izgraeno je od

slojevitih i bankovitih krenjaka i dolomita gornje jure i donje krede, koji su tektonski dosta

otedeni i karstifikovani i sa jasno izraenom slojevitodu. Tercijarne naslage u dolini Koritnike

reke predstavljene smenom laporaca i peara ine hidrogeoloku barijeru podzemnim vodama

iz krenjaka.

Reimskim osmatranjima ovih vrela uoene su znaajne oscilacije izdanosti tokom

hidroloke godine, to je posledica intenziteta i raspodele atmosferskih padavina, to se

direktno odraava na izdanost vrela. Reimska osmartanja vrela Mokra i vrela Divljana trajala

su godinu dana i obuhvatila su pradenje izdanosti, temperature vode kao i temperature

vazduha. Utvrena je meusobna korelacija izmeu izdanosti i temperature vode vrela, koje su

18

obrnuto proporcionalne. Registrovane minimalne i maksimalne izdanosti su: za vrelo Mokra

124 l/s i 3252 l/s, odnosno Q min:Q max = 1:26, a za vrelo Divljana 72 l/s i 1755 l/s, odnosno Q

min:Q max=1:24.

Analizom krive recesije, za oba vrela registrovana su dva mikroreima pranjenja.

U ovom radu prikazani su rezultati reimskih osmatranja izvedenih tokom 2009. i 2010.

godine. na vrelima Mokra i Divljana, odnosno u vreme sune godine.

Kljune rei: Suva planina, karstna vrela, krenjaci, reim podzemnih voda, kriva recesije.

SLIVNE POVRINE I BILANS KARSTNIH IZDANSKIH VODA

VRELA RAKE I VRELA VAPE

Vesna Ristid Vakanjac1, Zoran Stevanovid1, Duan Polomid1, Marina okorilo1,

Vesna Kovaevid1

1 Univerzitet u Beogradu, Rudarsko-geoloki fakultet, uina 7, 11000 Beograd

Apstrakt: Isticanje iz karstnih vrela predstavlja znaajan proces u formiranju renog oticaja,

posebno u periodu malovoa (bazni oticaj). Reim isticanja analiziranih vrela je posledica

sloene geoloke strukture Peterske visoravni u okviru koje se odvija cirkulacija izdanskih voda

do isticanja na karstnim vrelima. Iako se skoro tredina stanovnitva u zapadnom i istonom delu

Srbije snabdeva vodama karstnih izdani, reimu isticanja karstnih vrela se jo uvek ne posveduje

dovoljna panja. Njhov reim se pratio uglavnom sporadino i to za potrebe lokalnih korisnika

(vodovoda), ili za potrebe studijskih regionalnih ispitivanja.

Nizovi podataka osmatranja i merenja proticaja, u vedini sluajeva su bili relativno

kratkog trajanja (esto kradi od jedne godine) to je imalo znaajnog uticaja na kvalitet ocene

rezervi izdanskih voda i njihovo iskoridavanje. Sa druge strane, nepoznavanje hidrogeolokih

uslova dovodilo je esto do pogreno definisanih slivnih povrina koje su dovodile u jo vede

greke prilikom ocena dinamikih i statikih rezervi karstnih voda. U radu de biti data uporedna

analiza rezultata ranijih i najnovijih istraivanja slivnih povrina vrela Rake i vrela Vape kao i

bilans karstnih izdanskih voda ovog podruja.

Vrelo Vape i vrelo Rake se nalaze u jugozapadnom delu Republike Srbije. Najnovijim

istraivanjima utvrena povrina sliva vrela Vape u iznosu od oko 80 km2, za skoro 50 % manja

je od ranije odreenih slivnih povrina ovog vrela od strane RHMZ. U cilju utvrivanja povrine

sliva primenjen je simulacioni model razvijen na Rudarsko-geolokom fakultetu. Znaajne

razlike u definisanju same slivne povrine ovih vrela moemo delimino objasniti geolokom

19

sredinom u okviru koje se javljaju vrela (trijaski karbonatni kompleks), zatim promenljivodu

vododelnikih zona pri razliitim stanjima nivoa izdani, kao i mogudim gubicima vode du

povrinskih tokova na kojima do sada nije vrena sukcesivna hidrometrija.

KONSTANTNOST MINIMALNE RAZINE VODE U ESTAVELI OKO

Emir Troid1, Enver Troid2, Naida Troid3

1 Vodovod Sanski Most, BiH 2 Panevropski univerzitet "Apeiron" Banja Luka, BiH 3 Pedagoki fakultet, Univerzitet u Sarajevu, BiH

Apstrakt: Jedan od krakih fenomena u Jelainovakom polju je krako oko, zbog ega i ima

naziv "Oko". Zbog dvosmjernog kretanja vode Oko je estavela. Zbog hidrolokih karakteristika

terena kroz koji voda prolazi, vrijeme pojavljivanja obilnih voda je peti dan neprestanih

padavina. Ono to ini posebnim je minimalna voda u podnoju estavele. Stabilna i konstantna

minimalna razina vode, temperature i svjeine i konstantno prisustvo ovjeje ribice potvruje

pretpostavku da je nivo i svjeina ove vode direktno povezana sa ogromnom podzemnom

akumulacijom svjee vode.

Kljune rijei: minimalna razina vode, Oko, Estavela, podzemna akumulacija, svjea voda

20

KOMPLEKSNA SPELOLOKA ISTRAIVANJA JAME PROPAS' U INIGLAVCIMA

Vojkan Gajovid1, Mihajlo Mandid1, Iva Njunjid2, Dragan Pavidevid3

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd 2 Speleoloka sekcija PK "As", Beograd 3Zavod za zatitu prirode Srbije

Apstrakt: Jama sa lokalnim nazivom Propas se nalazi istono od Pirota na putu ka

Dimitrovgradu, na junim padinama Tepoa na lokalitetu Venac. Predstavlja jedan od ulaza u

sisteme karstnih kanala koji dreniraju ovaj deo Tepoa. Ulazna vertikala dubine 56 m vodi u

dvoranu dimenzija 150 m po duoj osi i 100 m po kradoj osi (projektovane duine), koja sa

proraunatom zapreminom od oko milion kubnih metara trenutno predstavlja najvedu pedinsku

dvoranu u Srbiji.

Nastavak pedinskog sistema koji je omogudio nastanak ovolike dvorane jo uvek nije

pronaen te se detaljna istraivanja nastavljaju.

Ustanovljeno je da objekat, zahvaljujudi specifinoj morfologiji i dimenzijama, zavreuje

multidisciplinarna istraivanja. Pored detaljnog topografskog snimanja, izvreno je i uzorkovanje

ivog sveta. U radu su prikazani rezultati kompleksnih (speleolokih i biospeleolokih)

istraivanja koja su sproveli lanovi ASAK-a i biospeleolozi Zavoda za zatitu prirode Srbije.

U najznaajnije biospeleoloke nalaze spadaju otkrida tri troglobiontska zglavkara, kosca

Paranemastoma bureschi (Roewer, 1926), gujinog elja Typhloiulus (s. str.) nevoi Makarov,

Mitid & Durid, 2002 , visokoevoluirane trehine Pheggomisetes globiceps ilandjievi Guerguiev,

1964 kao i troglofilne pselafine Bythinus acutangulus lunifer Karaman, 1948.

Vrlo je verovatno da Propas u iniglavcima predstavlja najzapadniju taku areala sva tri

pomenuta troglobionta koji su nam bili poznati iz Odorovakog pedinskog sistema.

21

A BRIEF ANALYSIS OF ROMANIAN CAVE EXPLORATION

Dan Pitic1

1Speo Club CRISTAL Oradea, Romania

Abstract: Our study reviews the evolution of Romanian cave exploration from its beginnings to

its present state, and tries to identify its main influencing factors. A more detailed analysis

concerns modern views and exploration techniques, with examples of the most important

discoveries of the last decade. We then try to make some suggestions on the potential of

speleological exploration in Romania and its possible paths in the future.

PROPOSAL OF A GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEM CONCERNING THE

SYSTEMATIZATION OF THE SPELEOLOGICAL CAVITIES IN THE SEMENIC

CARA GORGES NATIONAL PARK

Sabin Belu1

1GIS Expert, Speleological Association Exploratorii

Abstract: The purpose of this research is to create an adequate and complete Geographical

Information System which will act as a base for the speleological research carried out in the

Semenic Cara Gorges National Park which includes part of the largest karstic area in

Romania. The study targets the National Park's over 600 speleological cavities, but does not

neglect the surface features.

Seeing that speleology is a multi-disciplinary science, the aim is to compile a large

number of data from different fields (karstology, topography, hydrology, biology, ecology etc.),

thus creating a comprehensive data-base, made easily accessible through the software

interface which can act as a powerful tool in order to make judicious decisions about future

actions and their impact on the park's caves (the development of thematic trails, natural

resource management, cave conservation etc.).

22

OSVRT NA SPELEOLOKE OBEKTE U DOLINI RIBNICE

NA POTEZU OD KOZOMORA DO PATRIDA

Zoran Nikid

umarski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Apstrakt: Reka Ribnica e desna pritoka Kolubare u kou se uliva kod Divaca. Na delu toka

Ribnice koi se prostire izmeu Kozomora (uzvodno) i Patrida (nizvodno), korito e useeno u

krenjake kredne i triake starosti. Ova deo sliva Ribnice pripada kranjem istonom rubu

Lelidkog karsta i nalazi se na oko 110 km ugozapadno od Beograda. Reno korito e

kontrolisano rasednom zonom priblinog pravca pruanja ug-sever. Topografska vododelnica e

na malom rastoanju i priblino paralelna renom toku. Zbog toga, slivno podrue ima oblik

nepravilnog pravougaonika. Dolinska strana na poedinim deonicama je sa strmim krenjakim

odsecima visine i preko 30 m. Korito Ribnice predstavlja erozioni bazis. Prema njemu su

usmerene podzemne vode krenjakih terena koi su i izvan topografskog slivnog podrua. Na

potezu od Kozomora do Patrida, sa leve i desne dolinske strane, postoi 18 speleolokih

obekata. Vedina njih e suva, manji bro sa povremenim i samo edna, sa stalnim tokom.

Poedinana duina speleolokih obekata e relativno mala, kree se u rasponu od 4-5 m do

255 m. Nastanak pedina vezan e za dve faze: za stariu renu terasu i za dananji uzduni profil

Ribnice. U radu su prikazane neke od karakteristika ovih 18 speleolokih obekata, zatim njihova

geneza i drugo. Naglaeno e da ovakva bronost i raznovrsnost speleolokih obekata

rasporeenih uz reni tok na duini od oko 4 km, predstavlja atraktivnu lokaciu za obilazak

zainteresovanih ljubitelja karsta i prirode. Imaudi u vidu blizinu Beograda i Valjeva, ova

ambientalna celina prua odreene mogudnosti lokalno zaednici. Zbog toga, pored

istraivakog karaktera, postoi odreeni interes da se ova lokalitet promovie i omogudi za

obilazak irem auditoriumu, ali neizostavno i zatiti.

23

GIRSKA PEDINA

Goran Dujakovid1

1Speleoloko drutvo Ponir Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina

Apstrakt: Speleoloko drutvo Ponir iz Banja Luke, za potrebe Republikog zavoda za zatitu

kulturno-istorijskog i prirodnog naslea Republike Srpske, izvelo je u avgustu 2007. godine

detaljno topografsko istraivanje i fotografsko snimanje Girske pedine. Istraivanja su izvedena

u cilju kompletiranja terenske dokumentacije za zatitu spelelolokog objekta po principima Pro

GEO, za koju je kandidovan 2006. godine. Pedina se nalazi ispod sjeveroistonih padina planine

Ozren u blizini zaseoka Donje Girje, na teritoriji optine Sokolac. Po morfolokim

karakteristikama i bogatstvu pedinskog nakita Girska pedina je jedan od najznaajnijih

podzemnih objekata Republike Srpske. Ukupna duina istraenih kanala pedine je 1633 metra.

PEDINA SUVA DUPKA

- PRILOG POZNAVANJU KARSTNIH FENOMENA JUNIH DELOVA STARE PLANINE -

Mihajlo Mandid1, Sanja Lazarevid1, Ivana Jankovid1

Akademski speleoloko - alpinistiki klub, Beograd

Apstrakt: Pedina Suva dupka je istraivana od strane ekipa ASAK-a u okviru speleolokih

istraivanja za potrebe izrade lista OHGK Pirot tokom 2009 i 2010. godine. I pored naziva koji

asocira na suv objekat radi se o periodunoj izvorskoj pedini sa stalnim vodenim tokom u

najvedem delu do sada istraenog pedinskog kanala. U vreme istraivanja ceo tok, iji se

kapacitet procenjuje na oko 180 l/s, je ponirao na oko 50 m od ulaza u objekat. Po nekim

informacijama, u periodima velikih voda voda u mlazevima izbija iz meuslojnih pukotina ispod

ulaza u objekat. Ukupna duina istraenih kanala je vie od 700 m.

Iako se radi o morfoloki jednostavnom objektu sa jednim kanalom, ved preliminarni

rezultati ukazuju na kompleksne uslove nastanka i pripadnost sloenom i irokom razvijenom

sistemu karstnih kanala i kaverni koji nisu ni izdaleka istraeni do kraja. Dalja istraivanja de biti

usmerena na najnii, hidroloki aktivan nivo koji je u dosadanjem periodu bio nedostupan kao i

na najuzvodniji deo kanala koji zbog malih dimenzuja kanala do sada nije u potpunosti istraen.

Kljune rei: karst, Visoica, izvorska pedina, hidrogeologija karsta, spelomorfologija

24

INTENZIVIRANJE SPELEOLOKIH ISTRAIVANJA NA PROSTORU CRNE GORE

U FUNKCIJI UNAPREDJENJA GEOPROSTORA

Goran Barovid1

1Filozofski fakultet, Univerzitet u Nikidu, Crna Gora

Apstrakt: Znaaj speleologije i rezultata njenog istraivanja je viestruk. Prostori izgradjeni od

krenjaka poznati su kao bezvodna podruja. To je prouzrokovalo da su velike povrine zbog

nedostatka vode ostale potpuno bezivotne. Na ovim terenima naseljenost je vrlo mala, jer

takvi prirodni uslovi vrlo esto ne daju ni minimalne uslove za ivot. Neprocjenjiv je znaaj

detaljnih speleolokih istraivanja u pravcu otkrivanja leita podzemnih voda, koje bi

vjerovatno u mnoge prostore vratilo ivot i omogudilo privredni razvoj. Krupni rezultati

speleolokih istraivanja ostvarrili bi se i kod otkrivanja vodozahvata za vodosnadbjevanje

gradova, kao i odredjivanje slivnih podruja za nove vjetake akumulacije, za potrebe

vodosnadbjevanja kao i zbog proizvodnje elektrine energije. Rezultati istraivanja speleolokih

objekata koriste se i za potrebe optenarodne odbrane. I pored toga to u Crnoj Gori ima

nekoliko hiljada evidentiranih i veliki broj ispitanih speleolokih objekata jo uvijek ni jedna od

njih nije turistiki uredjena, iako ih je mnogo sa izvanrednim pedinskim ukrasima. Poseban

znaaj ovih istraivanja vidi se u razvoju naunih poddisciplina speleologije kao to su

speleoistorija, speleomorfologija, speleohidrologija, speleobiologija i dr. koje bi svaka sa svog

stanovita dale znaajan doprinos ukupnom razvoju.

THE INTENSITY OF CAVING RESEARCHES ON THE TERRITORY OF MONTENEGRO,

ALL IN FUNCTION OF GEOSPACE ADVANCING

Abstract: The importance of caving as well as the results of its researches are manifold.The

areas built of lime-stone are known as watwrless which caused that the large surfaces

remained lifeless due to water shortage.The population density is rather small in these

regions,for the natural conditions are not satisfactory for normal living.Detailed caving

researches are also of great significance especially considering a discovery of underground

water beds,which would probably bring many areas into life and would enable the economy

development.

Big caving results would be achieved while uncovering water basin for towns water

supply ,as well as a disposition of tract watered areas for new artificial accumulations,and for

electric power producing.The results of the caving objects researches are used for the

nationwide defense.Besides having a few thousands of registred and a large number of

25

examined caving objects in Montenegro ,none of them has facilities for tourists yet,althogh

there are many with extraordinary cave ornaments.

Special importance of these researches can be seen in the development of scintific caving sub-

disciplines such as caving history,caving morphology,hydrology,cave bilogy and others ,out of

which,esch one from its point of view,would give a notable contribution to the whole

development.

SPELEOLOKI OBJEKTI MALOG KRA

Dejan . orevid1

1Ekonomski fakultet u Niu

Apstrakt: Relativno mala povrina Malog Kra obiluje podzemnim krakim objektima. Pedine i

jame grupisane su na dve lokacije. Jedna lokacija nalazi se na zapadnoj strani planine, u

krenjakoj udolini, dok je druga grupa objekata nastala na krenjakom odseku, na istonoj

strani grebena. U morfogenetskom smislu, najzanimljiviji deo Malog Kra predstavlja tektonsko-

kraka udolina na zapadnoj strani planine. U severnom delu udoline otkriveno je i istraeno

nekoliko pedina i jama, meu kojima se svojim dimenzijama i atraktivnodu izdvajaju etiri

Fufa (692 m), Renesansa (683 m), Tesna pedina (103 m) i Jama u Vrkanje (-15 m). Tesna pedina

je objekat prvi put pronaen 1999. godine i o njemu do sada nije bilo pisanih radova.

MOTIVI POSETA SPELEOLOKIM OBJEKTIMA I KATEGORIJE POSETILACA

Milorad Klikovid1

1Zavod za zatitu prirode Srbije

Apstrakt: Pedine i jame uvek su izazivale strah, ali i znatielju ljudi. Prevazilaenjem zabluda i

razvojem tehnike speleoloki objekti su postali dostupni skoro svima. Mnogi tu mogudnost

koriste sa razliitim motivima. Mogude je izdvojiti nekoliko osnovnih grupa motiva poseta

speleolokim objektima, a na osnovu njih i odgovarajude katefgorije posetilaca: turistiki,

rekreativni, sportsko-avanturistiki, taktiki, pseudoistraivaki, fotosafari, istraivaki, sluajni i

poslovni.

26

Svaka kategorija posetilaca nosi sa sobom odreeni ugroavajudi potencijal. On se

razlikuje od kategorije do kategorije i od njihovih motiva. Najmanji ugroavajudi faktor su

kategorja turistikih i rekreativnih posetilaca. Najvedu opasnost po speleoloke objekte

predstavlja kategorja pseudoistraivaa. Determinacijom kategorija posetilaca i njihovih motiva

moe se oceniti potencijalna ugroenost speleolokih objetata od pojedinih kategorija. Na

osnovu ega se moe delovati u pravcu zatite speleolokih objekata.

Kljune rei: speleoloki objekti, motivi poseta, katrgorije posetilaca, speleoloka istraivanja,

ugroenost speleolokih objekata, zatita speleolokih objekata, speleologija

THE EXPLORATION OF IZVORUL IZEI CAVE

- A STORY OF DIGGING AND DIVING -

Tudor Tma1;2;3

Departament of Geology, Babe-Bolyai University, Cluj-Napoca, Romania

Romanian Academy,Emil Racovi Institute of Speolology, Cluj-Napoca, Romania 3Montana Caving Club, Baia Mare, Romania

Abstract: Izvorul Albastru al Izei (The Blue spring of Iza, 1025 m asl), or shortly Izvorul Izei (Iza

spring), drains the SE half of an Upper Eocene limestone band in Rodnei Mountains, N.

Romania. The karst system discharged by the spring collects its waters from the Iza Cave (1250

m a.s.l., 4.4 km long). The water reappears at the surface in the spring after a very narrow and

difficult sump, 30 m long and 5 m deep.

The first attempt to dive the sump at Izvorul Izei was made in September 1981 by F.

Proiu, who advanced 7/-4 m and found a passage obstructed by boulders. Divers managed to

remove the underwater boulders, discovering a narrow passage. When the sump was finally

passed in 1984, an aired active passage 500 m long was discovered. Due to the difficulty of the

sump, there were hopes that the post-sump passage could be also reached by digging, as the

water flowing through was heard from a small cave upstream the Iza spring.

Access to the passage beyond the sump at the Iza spring was eventually gained in 2004,

when cavers from Montana Caving Club and E. Racovi Institute of Speleology, unaware of

the previous digging attempts 20 years before, heard the cave river in the small cave nearby the

spring and dug a 9 m long tunnel in sediments, reaching the active passage beyond sump 1. The

Izvorul Izei cave was then mapped for 500 m and consisted of a single large passage, with a

short affluent passage in the upper part, the terminus upstream being another sump (sump 3,

27

10 m long). In the same year, 30 m were explored beyond sump 3 (until sump 4) by G. Rajka.

Another dive in august 2009 passed sump 4 and reached -9 m in sump 5 (where the underwater

passage was obstructed by sediments), adding 200 m more to the cave length, but bringing

underwater exploration to a halt.

During the same trip, goethite cobbles were discovered while sampling cave sediments

for a BSc thesis on a side passage, decisive proof for a former connection with the Iza Cave,

where pyrite mineralization occurs in the cave walls. The digging in sediments started in a small

vented hole in 2009 and one year later, after two more tunnels and a further 30 m of digging, a

fossil passage was explored for 200 m until another sediment fill. Tunnel 4 (7.5 m long) has also

been dug and some 10 m of large but low passage have been discovered beyond in december

2010. Until now, after four sumps have been passed and four tunnels have been dug, Izvorul

Izei Cave has about 900 m from a total of 5310 m mapped in the two caves at the ends of the

system. The ultimate goal is reaching the connection with the Iza Cave and exploring a system

potentially 10 - 15 km long and up to 500 m in dislevelment.

SPELEOLOKI KATASTAR NACIONALNOG PARKA SKADARSKO JEZERO

Milo Pavidevid1, Zoran Popovid1, Marija okid1

1Outdoor Club Podgorica

Apstrakt: Outdoor club Podgorica je u okviru IPA projekta Priroda za bududnost, u programu

prekogranine saradnje Crna Gora Hrvatska, koji je finansiran od strane Evropske Unije ,

zapoeo izradu speleolokog katastra ue i ire zone NP Skadarsko jezero. Cilj katastra je

pronalaenje i registrovanje speleo objekata, mapiranje i prikupljanje morfoloskih, bioloskih,

arheoloskih podataka, foto-dokumentacije stanja u objektima kao i pradenje promjene stanja i

ugroenosti objekata. Speleoloki katastar ce u velikoj mjeri doprinjeti kvalitetnoj zatiti pedina

pa samim tim i podzemne faune, i omoguditi ciljane aktivnosti Javnih ustanova u sluaju

ugroavanja i devastacije.

28

BELSKO VRELO

- PRILOG POZNAVANJU KARSTNIH FENOMENA JUNIH DELOVA STARE PLANINE -

Vojkan Gajovid1, Selena Blagojevid1, Iva Gora Mikovid1

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd

Apstrakt: Belsko vrelo je istraivano od strane ekipa ASAK-a u okviru speleolokih istraivanja za

potrebe izrade lista OHGK Pirot tokom 2009 i 2010. godine. Vrelo se nalazi na samom ulazu u

selo Bela, i koristi se za vodosnabdevanje. U pitanju je izvorski speloloki objekat sa stalnim

vodenim tokom u najvedem delu istraenog pedinskog kanala. U samom objektu se na nekoliko

mesta pojavljuju ponori i izvori malih kapaciteta, dok nivo vode u objektu varira shodno

morfologiji kanala. Ukupna duina istraenog kanala je preko 250 m. Objekat je morfoloki

jednostavnom, sa dominantnim kanalom formiranim du sistema pukotina generalnog pravca

S-J, uz postojanje nekoliko kradih bonih kanala. Skretanja kanala i toka du pukotina su

najede laktasta, pod generalnim uglom od 900. Tokom istraivanja pronaeni su prirodni i

vetaki materijali sa povrine koje je vodeni tok uneo u objekat, te se pretpostavlja postojanje

ponorskog dela objekta. Na poznatom kraju objekta se nalazi izvorski, protoni sifon, ija je

dubina u delu gde se povrina vodenog ogledala spaja sa tavanicom procenjena na 30-40cm.

Kljune rei: karst, Bela, izvorska pedina, hidrogeologija karsta, speleomorfologija

NOVA ISTRAIVANJA LAZAREVE PEDINE

Robert Miid, Mladen Miloevid1

1Speleoloki klub Bradan, Bor

Apstrakt: U radu su prikazani rezultati speleolokih istraivanja Lazareve pedine kod Zlota, u

periodu od 2001. do 2011. godine. Iako je pedina bila poznata i istraivana tokom 20. veka,

etapa istraivanja zapoeta 2001. godine drenaom sifona u Povremeno aktivnom kanalu

dovela je u poslednjoj deceniji do znaajnih novih otkrida. Sa 9818 m kanala, Lazareva pedina

danas predstavlja najdui speleoloki objekat u Srbiji. Istraivanja se i dalje nastavljaju, i postoji

perspektiva za spajanje vie speleolokih objekata u jedinstven pedinski sistem.

29

PT4 CAVE (Ledenice, Crna Gora)

Joe Duxbury1, Nikola Boovid2

1 Gloucester Speleological Society, Gloucester, Great Britain 2 Speleoloki odsek Petar Bakid Planinarskog saveza Beograda (SOB), Beograd

Abstract: The cave PT (Pitet) 4 was discovered by the Belgrade caving club Speleoloki odsek

Beograda (SOB) in 1999. It is situated near the village of Ledenice, north of Risan, on the Bay of

Kotor.

Further exploration by SOB, and by British and Slovenian cavers, has pushed the cave to

a sump at a depth of 435m. To date, the cave is the longest and deepest cave in the area

immediately to the north of Risan. More importantly, it is the only cave with a significant active

underground streamway found so far anywhere in the region.

The sump is still about 250m above sea level, and so far, no large subterranean river to

match the size of the huge resurgences on the shores of the Bay of Kotor has been found.

It is hoped that the sump can be passed with diving equipment. Furthermore the draught in the

cave was still present near the sump.

PRELIMINARNI REZULTATI SPELEOLOKIH ISTRAIVANJA

AME FRIIDER NA PROKLETIAMA

Petar Vuetid1, Milica Anelid2

1 Speleoloki klub Kraljevo 2 Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir Mandid Manda, Valjevo

Apstrakt: ama Friider otkrivena e i istraivana tokom meunarodne speleoloke ekspedicie

leta 2010. godine. Na ekspedicii su uestvovali Speleoloki klub Kraljevo, Akademsko

speleoloko-alpinistiki klub iz Beograda, Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir

Mandid Manda iz Valjeva, Penjaki klub AS iz Beograda, i nekoliko speleolokih klubova iz

Poljske. Planina Prokletie se aktivno istrauu poslednjih pet godina tokom letnjih speleolokih

ekspedicia.

ama friider se nalazi na oko 150 metara od graninog kamena B20, na granici Crne

Gore sa Albaniom. Kamp, od koga se do ame peai oko sat vremena, se nalazi na oko 1900

mnv, na stazi koom se od sela Vusanje ide ka vrhu Maa Kolata, i to na oko 5 kilometara od

policiske karaule.

30

ama ima dubinu od 255 metara, a duinu 462 metra. Kao to o i ime govori, vrlo e

hladna, to e posledica toga to se do dubine od 100 metara u ami nalaze sneg i led. Friider e

do 120-og metra dubine preteno vertikalan obekat, a onda se ulazi u dva meandarska kanala

Suvi i Mokri, koi su dosta strmi, dugaki i puni vode. Na krau Mokrog kanala se ulazi u vertikalu

na dnu koe se ama suzhava.

Treba naglasiti da istraivanje ame, kao ni njeno topografsko snimae, nisu zavreni.

Vedi deo Suvog kanala nie topografski snimljen, dok su za istraivanje ostali boni kanali uoeni

u vertikalnom delu ame, na 95 metara dubine.

SPELEOLOKA ISTRAIVANJA AME LEDENICA NA MAGANIKU

Milica Anelid1, Boan Sredkovid1, ovan ovanovid1

1 Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir Mandid Manda, Valjevo

Apstrakt: ama Ledenica se nalazi u katunitu edov dol, na planini Maganik u Crno Gori.

Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir Mandd Manda e tokom letnjih ekspedicia

2004, 2005. i 2008. godine istraivala iru okolinu edovog dola. ama Ledenica se nalazi na

obodu prostrane vrtae u koo e se nalazio kamp Speleoloke grupe tokom istraivanja, tako

da e ama locirana o 2004. godine, ali e aktivno istraivana i topografski snimljena tek tokom

letnje ekspedicie 2008. godine. Dubina ame iznosi 131 metar, a duina 463 metra.

ama Ledenica e ime dobila po dve dvorane ispod ulazne vertikale koe su pune ledenog

nakita i zaleenih povrina. ama e kaskadnog tipa, sa dosta horizontalnih kanala i dvorana.

Ima ukupno 6 vertikala, od koih su prve tri duine do 10 metara, a od 40-og metra vertikale su

dosta due, i ama e na dalje preteno vertikalna. Na dubini od 40 metara poinje veliki boni

horizontalni kanal, na krau koga se nalazi prostrana, ali vrlo zaruena dvorana. Vertikale koima

se ama nastavlja od do dubine od 70 metara su meandarskog profila, prilichno uske i zahtevne

za prolaz. Na 70-om metru dubine ama se potpuno menja, vertikale postau prostrane, stena

glatka i sa dosta prokapnih voda. Na dnu ame se ulazi u kratak meandar, dosta kruljive stene,

gde se dalje nie moglo prodi. Postoi mogudnost otkopavanja kamenja u tom meandru, ali e to

vrlo rizino zbog toga to se sve odranja.

o edan horizontalni boni kanal se odvaa iz dvorane na dnu druge vertikale. Zbog

zavretka ekspedicie, do kraa tog kanala se nie stiglo, tako da od tog mesta treba nastaviti

istraivanje ame Ledenica.

31

ITALIAN SPELEOLOGICAL EXPEDITIONS ON MT.BELIC (CRNA GORA)

A. Benassi, L. Grillandi1, P. Turrini, G. Baroncini Turricchia, V. Olivetti2, L. Russo3, S. Santolin4, F.

Zanghieri4, M. Salonghi, M. Zocca, J. Cecchi, A. Trocino5

1 Gruppo Speleologico Faenza 2 Gruppo speleologico Club Alpino Italiano, Roma 3 Gruppo Speleologico Matese 4 Gruppo Speleologico Paletnologico "Gaetano Chierici" 5 Explora

Abstract: The research project area, Belic, is located in Prokletije Mountains between

Montenegro (Crna Gora) and Albania. The mountain range is mainly Mesozoic limestone and

covers about 80 km2 with the highest peak of Maja e Jesercs (2694 m). One of the main

springs, Savino Oko, that probably drains the Belic aquifer, is located in the Ropojana valley at

1030 m.

High fracturation helped karst evolution creating incredible epikarst landscape and

impressive cave systems. After 2008 pre-expedition, the area was selected as target for two

Italian speleological expeditions (July 2009 and July 2010). 80 new caves were found. LAbisso

degli Uomini Liberi is one of the most interesting results, with the length of 849 m and the

depth of 402 m. The cave ends in a siphon.

The research team was composed of cavers coming from different parts of Italy.

SPELEOLOKA ISTRAIVANJA AME KOD EHOVE KUDE, PLANINA TARA

ovan ovanovid1

1 Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir Mandid Manda, Valjevo

Apstrakt: ama kod ehove kude nalazi se na planini Tari, u okviru teritorie optine Baina

Bata, na kranjem zapadu Srbie. Lokalitet, u narodu poznat kao ''ehova kuda'', nalazi se u

zapadnom delu Nacionalnog parka Tara. To e podrue izuzetnih prirodnih odlika, utoite

medveda i Panideve omorike, izmeu dva stroga rezervata - Zviezde i Brusnice. U takvom

okruenju, u podnou Smiljevca (1445 m), u delu Tare koi e poznat i kao Klanica, formirala se

salomna vrtaa prenika oko 30 m, na iem dnu se nalazi ulaz u amu kod ehove kude. Ova

zanimljivi speleoloki obekat otkrili su lanovi Speleoloke grupe Drutva istraivaa ''Vladimir

32

Mandid Manda'' iz Valjeva 1988. godine, u okviru rekognosciranja terena na planini Tari. Iz tog

perioda postoe nacrti i zapisi u Katastru speleolokih obekata Tara III. Tada izmerena dubina

ame bila e 45 m, duina 78.1 m a povrina 83.8 m2. Na krau pomenutog teksta stoi

konstatacia da su pedinski kanali uski i da de istraivanje biti nastavljeno er obekat ima

perspektivu da bude mnogo dublji.

Istraivanja na Tari obnovljena su devedesetih godina prolog veka. Tada e ekipa

valjevskih speleologa, kou su predvodili Rozomir i aka Tomid, istraila amu do dubine od 120

m. Nacrt e obavljen 1998. godine u Speleolokom atlasu Srbie, ali dalje od 120 m dubine i

veoma uskog meandra, u to vreme se nie moglo.

2007. godine ekipa speleologa iz Valjeva, predvoena Vladimirom Rankovidem -

Strelcem, uspela e da istrai daljih 20 m dubine. Od tada do danas organizovano e nekoliko

uspenih akcia ii e rezultat dalje napredovanje kroz amu koa e sada, po poslednjim

procenama, duboka oko 280 m.

U narednom periodu lanovi Speleoloke grupe planirau viednevne akcie na Tari,

prilikom koih de nastaviti istraivanje i topografski snimiti nove delove ame, te utvrditi tanu

dubinu obekta.

BELGO-SERBIAN EXPLORATIONS ON THE MASSIF OF DURMITOR

(MONTENEGRO) SINCE 2008

Alexandre Peeters1

1 Union belge de Splologie, Belgium

Abstract: This poster relates the results of the Belgo-Serbian explorations on the massif of

Durmitor (Montenegro) since 2008. These explorations were only possible thanks to the

Serbian cavers of ASAK that we met in Lazareva, training camp in Serbia. Thereafter, the Serbian

cavers gave us the opportunity of an exploration on the massif of Durmitor. For the Belgian

cavers, this exploration was part of the federal training project Explo2009, whose purpose is to

train the young cavers underground exploration.

Regarding the results of these explorations, this poster details the discovery of the three

main caves: Pedina sa ledom pod Bandijerne, lbouleuse and Fli.

Pedina sa ledom pod Bandijerne has long been known because of its entry porch which

can be seen from the camp. With the discovery of a new passage in the chamber that follows

the entrance, the exploration of this new rseau was done by the Serbian cavers in 2008 and

was continued by the Belgian cavers in 2009, reaching the depth of 141 m.

33

Lbouleuse, which is near the Minin Bogaz pass, has been discovered in 2009. It has

been completely explored in several days, reaching the bottom of the cave at the depth of 113

m.

Last but not least, the main result of these explorations is Fli. The exploration of this

deep cave began in 2009 and is still in progress. The depth of 432 m was reached in 2009 and

then 582 m in 2010. This cave is characterized by deep pits in which we can see the sequence of

the sedimentary rocks, called Flysch.

POLISH SPELEOLOGICAL EXPEDITIONS ON MT. MAGANIK, MONTENEGRO

Mirosaw Latacz1, Agata Malanka1

1 AKG Krakow (Student's Caving Club in Cracow, Poland)

Abstract: Mt. Maganik is situated in the central part of Montenegro, representing one of its

largest karst massifs.

Six expeditions organized by AKG Krakow with the participation of Serbian ASAK

Beograd (June 2007 and July 2008 ) and SOB Beograd (June 2007) have taken place in the this

area so far. Those were: surface reconnaissance in the June 2007; diving trip in August 2007

(target: diving exploration of the Jama karst spring in the Mrtvica canyon); winter trip in January

2008 (target: further diving in the Jama spring); and exploratory expeditions in 2008, 2009 and

2010, targeted to general surface and underground exploration.

A few dozen entrances were found and explored. Most led to vertical caves choked by

debris, ice or snow near the surface. Four caves were explored to the depths of 175 m, 333 m,

370 m and 473 m.Three caves all still going.

The Maganik massif seems very promising for further exploration.

34

MALA BIZDANJA NA SAMANJCU

Jelena Dalid, Mihajlo Mandid, Milena Zlokolica-Mandid, Predrag Stoid1

1Akademski speleoloko-alpinistiki klub, Beograd

Apstrakt: U radu su predstavljena istraivanja speleolokog objekta Mala Bizdanja na

severozapadnim padinama planine Samanjac (Donja Mutnica, optina Paradin). Duina do sada

kartiranih kanala iznosi 745 m, a istraivanja su i dalje u toku. Objekat se sastoji od dva

horizonta pedinskih kanala, dok je ulazni kanal vertikalan (-26 m). Du celog objekta zapaaju se

karakteristine ravni slojevitosti, a na vie mesta postoje indikacije neotektonske aktivnosti.

Hipsometrijski, kanali se nalaze na velikoj relativnoj visini, neposredno ispod grebena Vrletnice,

a debljina krenjakog nadsloja u pojedinim delovima iznosi svega 20-30 m.

SPELEORONILAKE AKTIVNOSTI KLUBA TRITON-AST

Matija Petkovid1

1DI Vladimir Mandid Manda Valjevo / Ronilaki klub TRITON-AST / ASAK Beograd

Apstrakt: Ronilaki klub "TRITON-AST" je osnovan 1998. godine (. Stojankid, A. Ljutina, V.

Taleski i M. Bevenja), sa ciljem doprinosa irenju ronilakog sporta u naoj zemlji i inostranstvu.

Ljubitelji podvodne tiine mogu da naue kako da potuju vodena dobra i ponaaju se u

njihovom okruenju, a da pri tome ne uznemire biljni i ivotinjski svet, kao i mnogobrojne

istorijske vrednosti skrivene u podvodnim prostranstvima.

U toku svog postojanja lanovi tima TRITON su se orjentisali ka pedinskom, dubokom i

tehnikom vidu ronjenja. Do sada su posetili i istraili pozamaan broj potopljenih pedina kako

kod nas, tako i u inotranstvu. Kako su nam domadi objekti drai, izdvojili bismo vrelo reke

Krupaje, zatim Mlave i vodeni kanal u Lazarevoj pedini. Kao i svako ozbiljno istraivanje, teklo je

polako i sukcesivno sa stalnim prilivom novih informacija o samim objektima. Iznenaenja je

bilo na svakom koraku. Pomenute objekte ljudsko oko nije skroz sagledalo, te istraivanja i dalje

traju.

Maksimalna dubina postignuta u toku ovih projekata je -123 metra vodenog stuba na

vrelu Krupaje, dok Mlava prati sa znatno manjih -84 metra vodenog stuba. U Lazarevoj pedini

smo do sada kartirali oko 300 metara kanala.

35

Sva tri objekta su izuzetno teka za rad zbog estog variranja vidljivosti i niske

temperature vode. Morfoloke osobenosti ine ih tekim za kretanje.

Sve dosadanje aktivnosti su finansirali sami lanovi bez podrke i razumevanja lokalne,

regionalne, dravne vlasti. Ipak, u pomod su pritekle donekle srodne organizacije, kao to su

klub Bradan iz Bora i DI V.M.Manda iz Valjeva. Nadamo se i saradnji sa ostalim

organizacijama.

REZULTATI INTERDISCIPLINARNIH ISTRAIVANJA SIMINE AME,

SELO GORNJE KOLJE, OPTINA LJUBOVIA

Milica Anelid1, ovan ovanovid, Iva Njunjid2, Dragan Pavidevid

1 Speleoloka grupa Drutva istraivaa Vladimir Mandid Manda, Valjevo

Speleoloki odsek Penjakog kluba AS, Beograd

Zavod za zatitu prirode Srbie, Beograd

Apstrakt: Simina ama predstavlja naskorie otkriven speleoloki obekat ireg valjevskog kraa.

Otkrili su e speleolozi Drutva istraivaa Vladimir Mandid Manda 2005. godine. Dubinom

od 56 m ne spada u duboke obekte, a zahvaljuudi duini kanala od 200 m moe se

okarakterisati kao pedina sa amskim ulazom.

ama se nalazi u zaseoku evtidi sela Gornje Kolje, u optini Ljubovia, na 4,2 km od puta

Valjevo Baina Bata. Ulaz u amu se nalazi na 920 m nadmorske visine.

amu karakterie ulazna vertikala duine 31,5 m, od ieg se dna pruau dva horizontalna

kanala, koa se dalje ravau. U Levom kanalu se nalaze o dve vertikale, na iem dnu ama

dostie za sada navedu dubinu, i odakle se dalje prua neistraeni meandar. Desni kanal e

manjeg nagiba, meandarski i bogat pedinskim nakitom.

Marta 2011. godine, u Siminu amu postavljena e manja seria dugotranih barber klopki

sa smrdljivim mesom kao atrakantom i sirdetom kao konzervansom.

Klopke su izvaene posle vie od mesec dana nakon ega e prikupljeni material triairan i

determinisan.

Aktivnim traenjem, u ami e sakupljen kosac Amilenus aurantiacus koi esto u

pedinama prezimljava kao adult u velikom brou, to e i ovde slua. Pored ovog kosca,

sakupljeno e i vie primeraka krpelja vrste Eschatocephalus vespertiliones koi predstavljau

parazite slepih mieva. Pronaena e i vrsta krpelja iz roda Ixodes koe esto sredemo kao

parazite na sitnim sisarima.

36

U ami e otkrivena i veda populacia troglofilnog zrikavca, Troglophilus cavicola.

Znaaan e i nalaz guinog elja Brachydesmus (s.str.) subterraneus. Ova subtroglofilna vrsta

iroko e rasprostranjena na Balkanskom poluostrvu, ali e do sada u Srbii pronaena samo na

Prokletiama.

Mora se naglasiti da rad na istraivanju obekta o nie zavren, ved da su prezentovani

samo preliminarni rezultati, kako geomorfolokih, tako i biospeleolokih istraivanja.

UPRAVLJANJE PODZEMNIM OBJEKTIMA

IZ ASPEKTA OUVANJA FAUNE SLEPIH MIEVA

Branko Karapanda1, Milan Paunovid2, Ivana Budinski3

1 Drutvo za ouvanje divljih ivotinja Mustela, Beograd; 2 Prirodnjaki muzej, Beograd 3 Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd

Apstrakt: Sve vrste prirodnih i vetakih podzemnih objekata sa relativno stabilnom

mikroklimom i temperaturom iznad 0oC su potencijalna sklonita slepih mieva pedine,

potkapine i jame, naputeni rudnici i tuneli, vetaki podzemni sistemi hodnika i laguma itd.

Upotreba podzemnih stanita od strane oveka gotovo uvek podrazumeva izvestan stepen

ureenja potpuno ili delimino zatvaranje otvora, ugradnju sistema za prenos vode i/ili

elektrine energije, iskopavanje i poravnavanje poda, popunjavanje upljina i pukotina, kao i

mnoge druge aktivnosti. Sve ove aktivnosti menjaju unutranjost i mikroklimu podzemnih

stanita i dovode do uznemiravanja slepih mieva, to kao krajnju posledicu moe imati

smanjenje njihove brojnosti ili ak potpuno naputanje sklonita. Ovo je u suprotnosti sa

Zakonom o zatiti prirode i relevantnim meunarodnim konvencijama, naroito kada se

ugroavaju vana podzemna sklonita slepih mieva u Srbiji. Zbog svega ovoga za sve projekte

koji se realizuju u podzemnim objektima, a naroito u onima koji imaju status zatidenog

prirodnog dobra, treba imati u vidu visoku verovatnodu prisustva slepih mieva i zahtevati da se

obavi procena uticaja na ivotnu sredinu kojom obavezno treba da budu obuhvadeni slepi

mievi. Utvrivanjem faunistikog i ekolokog stanja faune slepih mieva, analizom uticaja

konkretnog projekta na faunu slepih mieva i setom uslova i mera kojima se tetni uticaji mogu

spreiti, smanjiti i/ili otkloniti, to ini studiju o proceni uticaja na ivotnu sredinu, omogudava

se odrivo upravljanje podzemnim objektima iz aspekta ouvanja faune slepih mieva.

37

PRILOG POZNAVANJU FOSILNIH OSTATAKA SISARA IZ PETNIKE PEDINE

Stefan Vlastid1,2, Katarina Bogidevid3

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd 2student, Rudarsko-geoloki fakultet, Institut za regionalnu geologiju i paleontologiju, Beograd 3 Rudarsko-geoloki fakultet, Institut za regionalnu geologiju i paleontologiju, Beograd

Apstrakt: Medju mnogobrojnim nalascima kvartarnih sisara na terenima Srbije, vrlo znaajno

mesto zauzimaju fosilni ostaci koji potiu iz pedinskih sedimenata. U ovom radu su prikazani

nalasci fosilnih ostataka kostiju skeleta i zuba pedinskog medveda i vie vrsta sitnih kimenjaka

iz Petnike pedine kod Valjeva.

PRILOG POZNAVANJU FAUNE INVERTEBRATA

VELIKE PEDINE U DUBOKOJ KOD KUEVA

ore Markovid1;2, Tamara Spasojevid1;2, Marija Gajid1;2, Lazar Mrarica1;2, Jelena

Bogosavljevid1;2, Stefan Vlastid1;3

Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd 2 student, Bioloki fakultet univerziteta u Beogradu 3 student, Rudarsko-geoloki fakultet, Institut za regionalnu geologiju i paleontologiju, Beograd

Apstrakt: U radu su prikazani preliminarni rezultati prouavanja speleo faune beskimenjaka iz

Velike pedine u selu Duboka kod Kueva. Nije poznat konaan spisak vrsta sa ovog lokaliteta, te

ovaj prilog svakako doprinosi proirenju znanja o kvalitativnom sastavu faune, kao i svesti o

specifinosti zatite.

38

OVJEJA RIBICA (PROTEUS ANGUINUS) U VODAMA KARSTNIH PILJA

JELAINOVAKOG POLJA

Emir Troid1, Enver Troid2, Naida Troid3

1 Vodovod Sanski Most, BiH 2 Panevropski univerzitet "Apeiron" Banja Luka, BiH 3 Pedagoki fakultet, Univerzitet u Sarajevu, BiH

Apstrakt: Na rubnom dijelu Dinare ispod naselja Luci Palanka i planina Trovara i Grmea, lei

karstno polje Jelainovako.

Ovo polje ima veliki broj izvora slatke vode koje teku kratkim potocima do krakih

ponora. Tamo gdje karstna deformacija nekad postaje vrelo a nekad ponor naziva se estavela. U

ovom polju imamo nekoliko estavela, a najpoznatija je Oko.

U krakoj deformaciji u obliku estavele ili krakog oka voda se pojavljuje nekoliko dana

iza kia. U ovoj vodi iz estavele esto se moe nadi odlomaka koljke (Dreissensia polymorpha) i

ovjeije ribice (Proteus anguinus).

Kljune rijei: ovjeja ribica, slatke vode, kraki ponor, estavela

ETIRI DECENIJE RADA RESAVSKE PEDINE

Gordana Miloevid1

1 JP "Resavska pedina", Despotovac

Apstrakt: Naredne 2012. godine navrava se 4 decenije rada prve turistike pedine u Srbiji

Resavske pedine.

Proslavu tri decenije rada Resavska pedina je doekala u veoma loem i zaputenim

stanju. etvrtu deceniju rada obeleile su aktivnosti na popravljanju stanja i unapreenju rada.

Rad se u poetku ogledao u uklanjanju otpada iz pedine i rekonstrukciji starog, dotrajalog svetla.

Sledilo je pranje staza. Kasnije ugradnja video-nadzora i panik rasvete. U toku je pranje

zelenih naslaga sa delova pedinskog nakita. Operativne aktivnosti su pratili, ili im prethodili

pribavljanje odgovarajude dokumentacione i planske osnove i obezbeivanje materijalnih

sredstava. Vreno je i permanentno usavravanje zaposlenih kadrova. Od 1.01. 2010. Resavska

pedina je lan ISCA.

39

Resavska pedina de tako u petu deceniju rada udi u sasvim novom ruhu, sa imidom

prirodnog dobra koje se koristi u turistike svrhe, ali sa odrivim upravljanjem i odravanjem.

Resavsku pedinu svake godine poseti 40.000 -50.000 gostiju.

Time de se nastaviti dosadanja avangardna uloga Resavske pedine u srpskom

speleoturizmu.

Kljune rei: Resavska pedina, turistike pedine, rekonstrukcija pedine, speleologija, Despotovac,

Srbija

TRETMAN SPELEOLOKIH OBJEKATA U PROSTORNIM PLANOVIMA

Velimir Jovanovid1, Dejan Stojanovid2, Ivana Carevid1

1 Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu 2 Zavod za urbanizam Ni

Apstrakt: Prostorni planovi su strateki dokumenti, iji je cilj pronalaenje najprihvatljivijih

reenja i prioritetnih projekata, ija realizacija treba da dovede do razvoja planskog podruja u

svim oblastima privrede i javnog zivota. Autori su, pregledom velikog broja optinskih i

regionalnih prostornih planova, kao i planova posebne namene, ustanovili da se speleoloki

objekti ne tretiraju na adekvatan nain. Na osnovu poznavanja ove problematike, ovde se

predlau mere koje bi trebalo preduzeti da bi se omogudili novi aspekti zatite i valorizacije

speleolokih objekata.

Kljune rei: Speleoloki objekti, Prostorni planovi, zatita, valorizacija.

40

MOGUDNOST RAZVOA ODRIVOG TURIZMA NA PRIMERU POTPEDKE PEDINE

Ivan Rvovid1;2, Ivan Leeen1

1DMI "Branislav Bukurov" Novi Sad 2 Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd

Apstrakt: Potpedka pedina se nalazi u Zapadno Srbii, u podnou brda Drenike gradine, koe

e u navedo meri izgraeno od srednjetriaskih krenjaka. Zbog svoe osobenosti i izuzetne

vrednosti bila e predmet istraivanja mnogih istraivaa, od ovana uovida, ovana Cviida do

Radenka Lazarevida. Impozantni, 50 metara visok otvor edinstven e u krasu Srbie.

Povoljan geografski poloa uz adransku magistralu, prugu Beograd-Bar, turistike

centre Zlatibor i Taru, uz sve osobenosti koe posedue, omogudili su o u osamdesetim

godinama dvadesetog veka mogudnost da se turistiki uredi i prikae iro avnosti. Istraena i

ureena duina za posetioce e 555 metara.

Zadatak ovog rada e da se adekvatna valorizacia. Neophodno e da se odrede nosed

kapaciteti obekta. Analizom klimatskih elemenata odredide se faktori koi utiu na mikroklimu

u pedini sve to u cilju unapreenja odrivog upravljanja pedinom. Pedina, sadanjim i bududim

generaciama stanovnitva sela Potpedi i okoline treba da poslui kao dar prirode koi de koristiti

ali i ostaviti bududim generaciama da u njemu uivau. U radu de se kroz anketno istraivanje i

razgovor sa posetiocima ustanoviti ta to posetioci i potencialni posetioci ele unaprediti u

radu turistikog obekta i koe su to smernice koim se treba kretati za vedu posedenost

pedine.

TURISTIKI POTENCIJAL KRAKIH IZVORA STARE PLANINE Branislava Ilid1

1Prirodno-matematiki fakultet u Niu, Departman za geografiju Apstrakt: Kraki tereni su jedinstveni i krhki, imaju kulturni, hidroloki, rekreativni, mineroloki, bioloki i ekonomski znaaj. Stara planina krije mnotvo zanimljivih krakih oblika. Blage padine, prijatne i umovite doline na jednoj strani, strmi planinski venci, ispresecani kanjonima na drugoj, izvori iste vode. Mnogo toga to privlai panju turista i ini njihov odmor kvalitetnim i nezaboravnim. Cilj ovog rada je da predstavi zanimljive fenomene, malo poznate, krake oblike, koji mogu doprineti atraktivnosti Stare planine, vedi broj turista i prepoznatljivost na svetskom turistikom tritu. Kljune rei: kraki oblici, kraki izvori, turizam, Stara planina

41

RAZVOJ SPELEOTURIZMA U SRBIJI, FAKTORI UGROAVANJA

I MERE ZATITE PEDINA

Ivana Jankovid1

1 Akademski speleoloko-alpinistiki klub (ASAK), Beograd

Apstrakt: Pedine su oblici reljefa izuzetnog naunog, ekolokog, edukacionog, sportsko-

rekreativnog i ekonomsko-turistikog potencijala. U Srbiji postoji 12 pedina u kojima su

dozvoljene grupne posete turista. Naalost, one su danas u velikom broju ili devastirane ili

turistiki nefunkcionalne. U radu su predstavljene neke od njih i opisano je njihovo trenutno

stanje. Izmeu ostalog, predloene su neke od mera zatite i renoviranja turistikih pedina koje

se nalaze na prostoru Srbije. Osim pravilnog koridenja spleolokih objekata koji su ved poznati,

takoe su neophodna i ulaganja u otkrivanje novih spleolokih objekata, zatim organizovano

prouavanje, zatita pedina, te eventualna turistika valorizacija zasnovana na principima

odrivosti.

IZMENE I DOPUNE OBRASCA ZA KATASTAR SPELEOLOKIH OBJEKATA

Jelena Dalid, Mihajlo Mandid, Vojkan Gajovid, Vladimir Ljubojevid1

1Akademski speleoloko-alpinistiki klub, Beograd

Apstrakt: Iako u Srbiji za sada ne postoji centralni katastar (registar) speleolokih

objekata, u praksi je u protekle tri decenije najvie bio u upotrebi obrazac autora R.Lazarevida i

M.Ljeevida, koji je u koriden za obradu podataka u vie speleolokih klubova i drutava, kao i u

okviru pojedinih naunih i strunih institucija. U poslednjih nekoliko godina, sa intenziviranjem

speleolokih istraivanja u Srbiji, ali i u skladu sa razvojem karstologije kao nauke, pokazala se

potreba za revidiranjem postojedeg katastarskog obrasca, kroz izmene i dopune pojedinih

elemenata. Ovome je takoe doprinela i tendencija ka digitalizaciji podataka i odravanju baza

kroz geografske informacione sisteme. U radu su predstavljene izmene koje je usvojio Struni

savet Akademskog speleoloko-alpinistikog kluba, sa tendencijom da novi katastarski obrazac

nae primenu i u irim speleolokim i karstolokim krugovima.

42

GIS KAO OSNOVA KATASTRA SPELEOLOKIH OBJEKATA

Vojkan Gajovid1, Jelena Dalid1, Mihajlo Mandid1

1Akademski speleoloko-alpinistiki klub, Beograd

Apstrakt: Upotreba savremenih tehnologija pri izradi i odravanju katastra speleolokih

objekata neminovno povlai i upotrebu geografskih informacionih sistema, kao okruenja za

prikupljanje, obradu, skladitenje, analizu i izvoz prostornih podataka. Sistem runog unosa

podataka u analogni (papirni) katastar i izrada nacrta objekata na papiru se sve vie

zamenjuje savremenim softverima. Specifina softverska reenja za izradu nacrta speleolokih

objekata, kao to su Speleoliti, Compass, WinKarst, OnStation, i profesionalni GIS softverski

paketi, kao to je Esri ArcGIS, pruaju velike mogudnosti za digitalizaciju postojedih podataka

katastra speleolokih objekata, kao i brz i jednostavan unos i obradu novih podataka. Papir, u

ovom sluaju, predstavlja medijum na koji je mogude izvesti podatke, a ne osnovu savremenog

katastra.

U radu su prezentovane mogudnosti modelovanja katastra speleolokih objekata kroz GIS

softverski paket Esri ArcGIS, kao i koridenje specifinih softvera za izradu osnova nacrta

speleolokih objekata.

Kljune rei: GIS; katastar speleolokih objekata; nacrt speleolokih ob