1

UUYYGGAARRLLIIKK,, TTOOPPLLUUMM vvee DDNN SSiiggmmuunndd FFrreeuudd

"UYGARLAMI"CNSEL AHLAK VE ADA SNR HASTALII Uygarlam cinsel ahlak ... kendisine boyun eilmesi insanlar youn ve retken kltrel etkinlie sevk eden bir cinsel ahlakt r. Uygarlam bir cinsel ahlakn egemenlii altnda tek tek bireylerin salk ve etkinliinin bozulma eiliminde olabileceini ve kendilerine dayatlan zverilerin neden olduu bu yaralanmann sonunda ulaabilecei derece nedeniyle, dolayl yoldan sz konusu kltrel hedefin de tehlikeye debileceini varsaymak zor deildir. ... Von Ehrenfels ... grne gre bize egemen olan uygarlam cinsel ahlak niteleyen ey kadnlardan istenenlerin erkeklerin cinsel yaamna aktarlmas ve tek eli evlilik dndaki tm cinsel ilikilerin yasaklanmasdr. Yine de cinsler arasndaki doal farklarn gz nne alnmas erkeklerin gnahlarna daha az kat yaklalmasn ve bylece de aslnda onlar iin bir ifte ahlak benimsemeyi gerekli klmtr. ada zamanlarn olaand baarlar, her alandaki keifler ve icatlar, artan rekabetin karsnda gelimenin srdrlmesi, tm bunlar yalnzca byk zihinsel abayla elde edilmitir ve yalnzca onunla korunabilir. ... Ayn zamanda bireyin gereksinimleri ve yaamn zevklerinden beklentileri tm snflarda artmtr; daha nce grlmemi bir lks toplumun daha nce ona dokunmam katmanlarna dek yaylmtr: geni sosyal evrelerde dinsizlik, honutsuzluk ve agzllk gelimitir. ... iletiimlerin youn biimde yaygnlamas, ticaret ve alveri koullarn tmden deitirmitir. "Sinirli" olmann daha belirsiz biimlerini gz ard eder ve sinir hastalnn zel trlerinden sz edersek uygarln yaralayc etkisinin, uygar insanlarn (ya da snflarn) cinsel yaamn, o insanlarda hkm sren 'uygarlam" cinsel ahlak araclyla, ounlukla, zararl bir basklamaya indirgediini grrdk. Dikkatli klinik gzlem iki grup sinir hastaln ayrt etmemize olanak verir: asl nevrozlar ve psiko nevrozlar. ... Birincide, ... kaltsal bir iz olmas gerekmeksizin cinsel yaamdaki belirli yaralayc etkilerin sonucunda ortaya kabilirler. ... asl nevrozlarn nedeni olan cinsel etmeni temel bir etmen sayabiliriz. Psiko nevrozlara gelince kaltsal etki daha belirgindir ve neden daha az saydamdr. ... Ruh zmlemesi ... ruhsal kkenli olduunu ve bilind (bastrlm) dnsel yaplara bal olduunu fark etmemize olanak vermitir. ... ok genel olarak konuacak olursak onlarn cinsel bir ieriinin bulunduunu gstermitir. Onlar insanlarn doyurulmam cinsel isteklerinden fkrrlar ve bir tr yerine geici doyumu temsil ederler. Bu nedenle cinsel yaam sakatlayan, etkinliini basklayan ya da hedeflerini arptan tm etmenleri psiko nevrozlarda da hastalandrc etmenler olarak kabul etmemiz gerekir. Genel olarak konuacak olursak uygarlmz igdlerin basklanmas zerine ina edilmitir. Her birey sahip olduklarnn bir kesiminden -her eye gc yeterlik

2

duygusunun bir kesiminden ya da kiiliindeki saldrgan veya alc eilimlerinden- vazgemitir. ... Bu katklardan uygarln ortak malvarl maddi ve dnsel zenginlik olarak gelimitir. ... Uygarln ilerlemesi iinde zveri de ilerleyici olmutur. Ondaki tek gelime din tarafndan kabul edilmitir; her bir kiinin zveride bulunduu igdsel doyum paras bir kurban olarak Tanrya sunulmu ve bu biimde edinilen toplumsal malvarl "kutsal" olarak ilan edilmitir. Vazgeemeyen yaps nedeniyle bu igdy basklamay kabul edemeyen adam toplumun gznde bir "sulu", bir "yasad" haline gelir - toplumsal konumu ya da istisnai yetenekleri kendisini topluma byk bi r adam, bir "kahraman"olarak empoze etmesine olanak vermedike. Cinsel igd, ... olaslkla insanda st dzey ou hayvandan daha gl biimde gelimitir; kesinlikle ok daha srarldr nk hayvanlarda bal olduu dnemselliin stesinden tmyle gelmitir. ... Balangtaki cinsel hedefi artk cinsel olmayan ama ruhsal olarak ilk hedefle ikili baka bir hedefle deitirme yeteneine yceltme yetenei denir. ... Cinsel igdnn zgn gc olaslkla her bireyde deiiktir: yceltmeye uygun olan oran da kesinlikle deiir. ... Belirli miktarda dorudan cinsel doyum ou rgtlenmeler iin vazgeilmez gibi grnmektedir ve bu, bireyden bireye deien, doyum miktarnda bir yetersizlik, ileyiteki zarar verici etkileri ve znel hazszlk nitelikleri nedeniyle hastalk saylmas gereken grnglere yol aar. nsanda cinsel igdnn balangta hi de reme amalarna hizmet etmediini, hedefinin belirli trlerde haz elde etmek olduunu gz nne aldmzda daha farkl grnmler ortaya kar. nsann, haz elde etme hedefine yalnzca cinsel organlardan deil bedenin "baka kesimlerinden de (erotojen blgeler) ulat ve bu nedenle elverili olanlar dnda, her nesneyi gz ard ettii ocukluunda, cinsel igd kendini bu ekilde gsterir. Bu evreye otoerotizm evresi adn veriyoruz ve ocuun yetitirilmesinin bunu kstlamay ierdii grndeyiz. Eer cinsel igdnn bu evrimi ak lda tutulursa uygarlamann evresi ayrt edilir: birinci evre, cinsel igdnn reme hedeflerine aldr etmeksizin zgrce uygulanabildii evredir; ikinci evre, reme hedeflerine hizmet eden dndaki tm cinsel igdnn baskland evre ve nc evre de cinsel hedef olarak yalnzca yasal remeye izin verilen evredir. Bu nc evre gnmzdeki "uygarlam" cinsel ahlakta yansmasn bulur. Dnmelie yakalanm insanlarn -ecinsellerin- yaps cinsel igdlerinin kltrel yceltme iin ze l bir fazlala sahip olmasyla dikkati eker. kinci durumda -cinsel igdnn genelde zayf olduu durumda- sapklar kendilerini uygarlk evrelerinin ahlaki beklentileriyle atmaya sokan eilimlerini tmyle basklamay baarrlar. Ama ideal bir bak asndan bu onlarn baarabildikleri tek eydir nk cinsel igdlerini basklamak iin baka durumda kltrel etkinl iklerde kullanacaklar gleri tketeceklerdir. gdnn basklanmas sonucu ortaya kan yerine geici grngler bizim sinir hastal ya da daha doru olarak psiko nevrozlar dediimiz dereceye dek ulaabilir. ... Nevrozlar sapklklarn "negatif"i olarak tanmlamtm, nk nevrozlarda sapk itkiler bastrldktan sonra kendilerini akln bilind kesiminden ortaya koyarlar - nk

3

nevrozlar bir bastrma durumunda da olsa pozitif sapknlklarn eilimlerinin aynsn ierirler. Deneyimler bize ou insann, uygarln beklentilerine uyamayaca, bir snr olduunu gstermitir. Yaplarnn izin verdiinden daha soylu fikirli olmak isteyenlerin tm nevrozun kurban haline gelirler; daha az iyi olmak onlar iin mmkn olabilseydi daha salkl olurlard. ... ok sk olarak bir erkek karde bir cinsel sapktr. Oysa kz kardei, bir kadn olarak daha zay f cinsel igds olduu iin, belirtileri cinsel olarak daha etkin erkek kardeinin sapknlklaryla ayn eilimleri da vuran bir nevrotiktir. Ve buna uygun olarak ou ailede erkekler salkldr ama toplumsal bak asndan istenmeyecek derecede ahlakszdr, oysa kadnlar yce gnll ve ar incelmitir ama ar derecede nevrotiktir. Uygarln standardnn herkesten cinsel yaamna ayn tutumu ... gstermesini beklemesi, her ne kadar hakszlk genelde ahlaklln istemlerine itaatsizlikle yok edilirse de, apak bir toplumsal hakszlktr. Uygarlmzn nc aamas her iki cinsin bireylerinden evleninceye dek yoksunluk uygulamalarn ve yasal bir evlilik szlemesi yapamayanlarn tmnn de yaamlar boyunca yoksun kalmalarn bekler. ... Ona yceltme yoluyla egemen olmak, cinsel igdsel gleri cinsel hedeflerinden daha yce kltrel hede flere saptrmak bir aznlk tarafndan o da yalnzca ara sra baarlabilir; hele ateli ve gl genlik dneminde hi de kolay deildir. Geri kalanlarn ou nevrotik hale gelirler ve u ya da bu biimde zarar grrler. ... Cinsel doyumun ruhsal deeri, engellenmesiyle artar. Bu , drt, ya da be yldan sonra evlilik eer cinsel gereksinimlerin doyurulmasn vaat etmise bir baarszla dnecektir. ... Cinsel ilikinin sonularndan duyulan korku nce iftin fiziksel sevgilerini son erdirir ve sonra daha ge bir sonu olarak balangtaki tutkulu aklarn izlemi olan aralarndaki zihinsel sempatiyi de durdurur. ou evliliklerin bu biimde yazgl olduu ruhsal d krkl ve bedensel yoksunluk, her iki ei de bu kez bir yanlsamann yitimiyle daha da zavall bir durumda evlenmeden nce iinde bulunduklar konuma geri gtrr ve bir kez daha cinsel igdlerine egemen olma ve onu arptmak iin dayankllklarna bavurmak zorunda kalrlar. Toplumumuzda erkekler , iin geerli olan "ifte" cinsel ahlak toplumun kendisinin de ortaya att zorlayc beklentilerin gereklemesi olaslna inanmadnn en yaln itirafdr. ... Kadnlar evliliin d krklklarna maruz kaldklarnda kalc biimde yaamlarn karartan ar nevrozlara yakalanrlar. Gnmzde ok belirgin olan bireysel kiilik farkllamasnn yalnzca cinsel kstlamann varl sayesinde mmkn hale geldii kabul edilmelidir. Ama olgularn byk ounluunda cinsellie kar savam bir kiilikte salanabilen enerjiyi yiyip bitirir ve bu, tam da gen adamn toplum iindeki payn ve yerini elde etmek iin tm glerine gereksinimi olduu zamanda olur. ... Bu yoksunluk sonradan gl bireylerin gsterdii ynleri isteksizce izleyen byk halk kitleleri arasnda yitip giden terbiyeli rkekler retmektedir.

4

Uygar eitim igdy yalnzca geici olarak, evlilie kadar, basklamaya kalkabilir; niyeti o zaman kullanmak iin evlilikten sonra onu zgr brakmaktr. Ama igdye kar ar nlemler onu biimlendirme giriimlerinden daha baarldr, bu nedenle basklama sklkla ok ileri gider, sonunda da zgr brakldnda igdnn kalc biimde sakatlanm olmas gibi istenmeyen bir sonu elde edilir. Bu nedenle genlikte tam yoksunluk gen bir adam iin ounlukla evlilie en iyi hazrlk deildir. Kadnlar bunu sezerler ve talipleri arasndan erkekliklerini baka kadnlarda kantlam olanlar yelerler. ... Kzn zihinsel duygulan hala otoriteleri cinselliini basklamasna yol am olun ana babasna iliiktir ve fiziksel davrannda kendisini, erkei herhangi bir yksek dzeyde cinsel zevkten yoksun brakan souk bir biimde ortaya koyar. ... Sonradan kadnn geliimindeki gecikmenin stesinden gelindiinde ve bir kadn olarak yaamnn zirvesindeyken sevme yetenei uyandnda kocasyla ilikileri oktan tahrip edi lmi olacak ve daha nceki uysallnn dl olarak yattrlamayan arzu, sadakatsizlik ya da bir nevroz arasnda seim yapmak zorunda kalacakt r. Bir insann cinsel davran sklkla onun yaama tepki veriinin tm dier trlerinin rntsn ortaya koyar. Eer adam aknn nesnesini kazanmada enerjikse baka hedefleri de ayn derecede sarslmaz bir enerjiyle izleyeceine gvenebiliriz, ama her ne nedenle olursa, olsun gl cinsel isteklerini doyurmaktan kanrsa yaamn baka evrenlerinde de davran sert deil yattrc ve ekinik olacaktr. Yoksunluk (mahrumiyet) sorununu sz konusu edince onun ik i tr, -yani ne olursa olsun herhangi bir cinsel etkinlikten kanmak ile kar cinsle cinsel ilikiden kanmak- arasndaki ayrm yeterince kesin deildir. Yoksunluu baard iin vlen insanlarn ou bunu yapabilmeyi ancak erken ocukluun oto erotik cinsel etkinlikleriyle ilikili mastrbasyon ve benzeri doyumlarn yardmyla baarrlar. Ama tam da bu balant nedeniyle bylesi yerine geen trnden cinsel doyum aralar hi de zararsz deildir. ... lk planda insanlara skntya girmeden ve enerjik bir g harcamas yerine kolay yollardan nemli hedeflere ulamay retir - yani davran rntsn cinsellik ortaya koyar ilkesine uyar; ikinci olarak doyuma elik eden dlemlerde cinsel nesne gereklikte pek de kolay bulunamayacak bir mkemmellik (*) derecesine ulatrlr. (*) Mastrbasyon dlemindeki partner uygar cinsel ahlakn kstlamalarndan etkilenmemi ya da onlara uymayan bir partnerdir. Kadn mastrbasyon dlemlerinde tecavz ve tecavzcye ska rastlanmas buna balanabilir. Normal iliki ahlak tarafndan - ayrca enfeksiyon olaslklar yznden hijyen tarafndan- bu denli amanszca izlendii iin iki cins arasnda bedenin baka kesimlerinin cinsel organlarn yerini ald ve ilikinin sapkn trleri olarak bilinen eyler kukusuz, toplumsal nem kazanmtr. ... Normal cinsel yaamn zorluklarnn abartlmasnn baka bir sonucu ecinsel doyumun yaygnlamasnda bulunabilir. Yoksunluk gereinin tm bu kanlmaz ve niyetlenilmemi sonular evlilie hazrlanmay tmyle tahrip etme ortak sonucunda birleir. Libidosu mastrbasyon ya da sapkn cinsel uygulamalar sonucunda normal olmayan durum ve koullardaki doyumlara alkanlk gelitirmi her erkek, evlilikte azalm bir g sergiler. Benzer nlemlerle bekaretlerini koruyabilmi olan kadnlar da evlilikteki normal ilikide kendilerini duyusuz olarak gsterirler. ... Byle bir ift ocuk yapmaktan korunmada da salkl iftlerden daha fazla

5

zorluklar yaarlar nk kocann azalm gc gebelik nlemlerini kullanmaya katlanamaz. Bu karklk iinde, tm skntlarnn kayna olan cinsel ilikiden ksa srede vazgeilir ve bununla da evlil iin temeli terk edilmi olur. Bu koullarda en ak sonucun sinir hastal olduunu daha nce aklamtm. ... Kocasyla doyumsuz nevrotik bir kadn bir anne olarak ocuuna kar ar duyarl ve ar kaygl olacak, sevgi gereksinimini ona aktaracak ve onun cinsel olarak erken gelimesine neden olacakt r. Telafi salamada benzer bir hata, dorudan cinsel olmayan, uygarlk dman itkilerin basklanmasndan sonra da grlecektir. rnein bir adam kabalk ve kycla yapsal yatknln iddetle basklayarak ar nazik bir hal alrsa sklkla bunu yapmak iin o kadar ok enerji harcayacaktr ki gerekli tm telafi edici itkilerini ortaya karamayacak ve sonuta basklama olmasayd olacandan daha kt olabilecektir. Bir toplumda cinsel etkinliin kstlanmasna genellikle yaama ilikin kaygnn ve lm korkusunun artmas nn elik ettiini, bunun da bireyin zevk alma yeteneini bozduunu ve herhangi bir amala lmle yzl emeye hazr oluunu yok ettiini ekleyelim. Sonu, ocuk yapma eiliminde bir azalmadr ve sz konusu toplum ya da insan grubu bylece gelecekteki herhangi bir paydan dtalanrlar.

SAVA VE LM ZAMANLARI ZERNE DNCELER (1915) I

SAVAIN DKIRIKLII Bu devletlerin hepsinde bireyin nne eer uygar bir toplum iinde yer almak istiyorsa yaam tarznn boyun emek zorunda olduu yksek ahlaki tutum normlar konmutur. ... Uygar devletler bu ahlaki standartlar varolularnn temeli sayarlar. ... Bu nedenle devletin kendisinin de onlara uyaca varsaylr ve bu normlara kar kendi varoluunun temeliyle eliecek bir ey yapaca dnlmez. Bu savata bizim d krkl duygumuzu iki ey uyarmtr: i ilikilerinde ahlaki standartlarn bekisi gibi grnen devletler tarafndan darda gsterilen dk ahlak ve en st insan uygarlnn yesi olarak insann byle davranlar gsteremeyeceini dnd bireyler tarafndan sergilenen acmaszlk. Ruhbilimsel -ya da daha kesin konumak gerekirse ruh zmsel- aratrma, insan doasnn en derin temelinin ilksel doada, her insanda benzer olan ve belirli ilkel gereksinimleri doyurmay hedefleyen igdsel itkilerden ibaret olduunu gstermitir. Bu itkiler kendi ilerinde ne iyi ne de ktdrler. Onlar ve davurumlarn insan toplumunun gereksinim ve beklentileriyle ilikilerine gre iyi ya da kt diye snflandrrz. Bu ilkel itkiler erikinde ortaya kmalarna izin verilmeden nce uzun bir gel iim srecinden geerler. Onlara ket vurulur, baka hedef ve alanlara yneltilirler, kartrlr, nesneleri deitirilir ve bir lde sahiplerine geri dnerler. Belirli igdlere kar tepki

6

oluturmalar ieriklerinde deiiklik gibi aldatc bir biim alrlar; sanki bencillik zgecillie, kyclk acmaya dnmtr. Bu tepki oluturmalar, hemen hemen balangtan beri baz igdsel itkilerin kendilerini zt iftler halinde -ok dikkate deer ama sradan halk iin yabanc ve "duygularn ifte deerlilii" diye bilinen bir grng- ortaya koyduu ortamlarda kolaylar. Bunun en kolay gzlemlenebilen ve en anlalr rnei iddetli ak ve iddetli nefretin ayn insanda bu kadar sk olarak bir arada bulunmasdr. Ruh zmlemesi iki zt duygunun nesnesinin ayn kii olmasnn hi de seyrek olmadn ekler. Tm bu "igdsel deiimler"in stesinden gelinmedike bir kiinin, kiilii dediimiz ey biimlenemez ve bu kiilik denen ey, bildiimiz gibi yalnzca "iyi" ya da "kt" diye ok yetersiz biimde snflanabilir. Bir insanolu nadiren tmyle iyi ya da ktdr; genellikle bir ilikide "iyi" bir baka ilikide ktdr. ... ocuklar olarak en belirgin benciller olanlar, pekala toplumun en yardmc ve zverili yeleri haline gelebilirler; duyarlklarmzn, insanlk dostlarnn ve hayvan koruyucularn ou kk sadistlerden ve hayvan eziyetilerinden evrimlemitir. "Kt" igdlerin deiimi ayn dorultuda ileyen iki etmen tarafndan ortaya karlr: bir isel ve bir dsal etmen. sel etmen, kt (diyelim ki bencil) igdler zerine erotizmin -yani en geni anlamda alndnda insann sevgi gereksiniminin- etkisinden ibarettir. Erotik bileenlerin eklenmesiyle bencil igdler toplumsal igdlere dn r. Sevilmeyi, uruna baka avantajlar feda edeceimiz bir avantaj olarak deerlendirmeyi reniriz. ... Uygarlk igdsel doyumdan vazgeme sayesinde baarlmtr ve ayn vazgemeyi srayla her yeni gelenden ister. Bir bireyin tm yaam boyunca dsal zorlama srekli olarak isel olanla yer deitirir. ... Bylece insanolu yalnzca yaknndaki kltrel ortamn basksna uramaz atalarnn kltrel tarihinin de etkisi altndadr. ... yani insanlar gerekte olduklarndan "daha iyi" kabul etme yanlna yneltiliriz. Yetitirme ve ortam, sevgi yolunda kazanlar sunmakla kalmaz baka yaptrmlar yani dller ve cezalar da kullanr. ... Ama bir bireyle yzeysel bir tanlk iki olguyu birbirinden ayrt etmemize olanak vermez ve bize kesinlikle iyimserliimiz tarafndan yanltlarak kltrel anlamda deimi insan saysn byk lde abartrz. yi tutum bekleyen ve bu tutumun igdsel temeliyle ilgilenme zahmetine katlanmayan uygar toplum bylece kendi doalarn izlemeden itaat eden pek ok insan zerinde egemenlik salamtr. ... Bylesi basklamay gerekletirmenin en zor olduu cinsellik alannda sonu nevrotik hastalklarn tepkisel grnglerinde grlr. Baka alanlarda uygarln basnc hibir hastalkl sonu ortaya karmaz ama kiilik bozukluklaryla ve ket vurulmu igdlerin her uygun f rsatta doyum iin ykp gemeye srekli haz r olularyla kendini gsterir. Zihinsel hastaln z duygusal yaamn ve ilevin daha eski evrelerine geri dnte yatar. Zihinsel yaamn esnekliinin mkemmel bir rnei her gece amacmz olan uyku durumu tarafndan salanr. Sama hatta artc dleri bile yorumlamay rendiimizden beri ne zaman uyusak g kazanlm ahlakmz bir giysi gibi kardmz ve ertesi sabah yeniden giydiimizi biliyoruz.

7

II LME YNELK TUTUMLARIMIZ

Yabanclama duygumuzu yklediim ikinci etmen imdiye dek lme kar benimsemi olduumuz tutumda yer alan bozukluktur. Gerekte kendi lmmz imgelemek olanakszdr ve ne zaman bunu yapmaya kalksak aslnda kendimizin izleyici olarak hala var olduumuzu alglayabiliriz. Bu nedenle ruh zmsel okul en temelde, hi kimsenin kendi lmne inanmadn ya da ayn eyi baka bir biimde syleyecek olursak, bilin dnda her birimizin kendi lmszlne inandn ne srmeye cesaret edebilmitir. lmn rastlantsal olu nedenlerine -kaza, hastalk, enfeksiyon, ilerlemi ya- vurgu yapma alkanlndayzdr; bu ekilde lm bir gereklilikten bir rastlant olayna indirgeme abasn ele veririz. ... Her ey bir yana buna hi de gereksinimi olmayan lye sayg bize hakikatten daha nemli gelir ve kesinlikle oumuz iin yaayana saygdan da nemlidir. Yaam oyununda en yksek pey, yaamn kendisi riske edilemeseydi yaam fakirleir, ilginliini yitirirdi. Yaamda da ilerin satrantaki gibi olmas gerekten, ok zcdr, tek bir yanl hamle bizi oyunu terk etmeye zorlayabilir; fark yaamda ikinci bir oyuna balayamamamzdadr; rvan ma yoktur. nsanln ilkel tarihi cinayetlerle doludur. Bugn bile ocuklarmzn okulda rendii dnya tarihi temelde halklarn cinayetler dizisidir. ... Eer Tanrnn Olu insanln balangtaki gnahnn bedelini demek iin yaamn feda etmek zorundaydysa o zaman ksas yasasna gre, aynen deme gerei bu gnahn bir ldrme, bir cinayet olmas gerekir. Baka hibir ey diyet olarak bir yaamn feda edilmesini gerektirmezdi. Ve balangtaki gnah Tanr Babaya kar bir saldryd, insanln ilksel suu babay ldrme olsa gerekti, ilkel hordann, mnemik imgesi sonradan tanrya dnm olan ilk babasnn ldrlmesi. Filozoflar lm tablosu tarafndan ilkel insana sunulan entelektel bilmecenin onu dnmeye zorladn ve bylece tm speklasyonlarn balang noktasn oluturduunu bildirmilerdir. ... Benim grme gre, ilkel adam ldrlm dmannn cesedinin banda yaam ve lm bi lmecesi zerinde pek de dncelere dalmadan zafer kutlamas yapmt. nsanda sorgulama ruhunu ortaya karan entelektel bilmece ve her lm deil sevilen ama yine de yabanc ve nefret edilen kiilerin lmndeki duygu atmasyd. Bu duygu atmasnn ilk rn ruhbilimdi. nsan artk lm uzakta tutamad nk lene ilikin acsnda onu tatm t ama yine de onu benimseme konusunda isteksizdi nk kendini l olarak dnemiyordu. Bylece bir uzlama gelitirdi: kendi lm olgusunu da kabul etti ama onun yok o lma anlamna geldiini yadsd - dmannn lm sz konusu olunca yadsmaya hi gerek duymad bir anlam. Ruhlar kat ettii yer sevdii birinin l bedeninin yanyd ve zntsne karm doyumun verdii sululuk duygusu bu yeni domu ruhlar korkulmas gereken kt eytanlara dntrd. lmn ortaya kard [fiziksel] deiiklikler ona bireyi bir

8

beden ve bir ruha -balangta birok ruha- ayrmay telkin etti. ... lenin kalc ans baka varolu biimleri varsaymann temeli haline geldi ve ona grnr lmden sonra devam eden bir yaam kavramn verdi. Din ancak sonralar bu sonraki yaam daha arzu edilebilir, gerekten doru bir sonraki yaamla temsil etmeyi ve lmle sonlanan yaam yalnzca bir hazrla indirgemeyi baarmtr. Bundan sonra yaam geriye, gemie doru uzatmak, daha nceki varolular, ruhlarn g ve reenkarnasyon kavramlar oluturmak tutarllktan baka bir ey deildir; tmnn amac lm yaamn sonlanmas anlamndan yoksun brakmaktr. Kukusuz bunu onlarn bo inanlarna balamak kolaydr: yabanl, ldrlenin alc ruhlarnn korkusu iindedir. Ama onun l dmannn ruhlar kendi kan dkme suu iin kt vicdannn sesinden baka bir ey deildir; bu bo inancn arkasnda biz uygar insanlarn yitirmi olduu bir ahlaki duyarllk damar gizlidir. Bizzat "ldrmeyeceksin" emrine yaplan vurgu, ldrme tutkusunu, belki bizim de bugn tadmz gibi, kannda tayan sonsuz bir katil kuaklar dizisinden trediimizi kesin klar. Bilindmzn lm sorununa yaklam nedir diye soruyoruz. Yan tn yle olmas gerekir: neredeyse tmyle ilkel insannki gibi. Baka pek ok bakmdan olduu gibi bu adan da tarih ncesi zamanlarn insan deimemi olarak bilindmzda yaar. O halde bilindmz kendi lmne inanmaz sanki, lmszm gibi davranr. Bizim "bilind"mz dediimiz ey -aklmzn igdsel itkilerden ibaret olan, en derin katmanlar- olumsuz hibir eyi bilmez ve de hibir reddedii; onda kartlar bir arada varolur. ... Kahramanln mantksal zemini kiinin kendi yaamnn belirli soyut ve genel yararlar yannda o kadar da deerli olmad yargsnda yatar. ... te yandan bize bildiimizden daha sk egemen olan lm korkusu ise ikincil bir eydir ve genellikle bir sululuk duygusunun sonucudur. te yandan yabanclar ve dmanlar iin lm kabul ederiz ve onlar ilkel insann yapt kadar kolayca ve duraksamasz lme teslim ederiz. ... Bilindmz ldrmeyi gerekletirmez; o ldrmeyi yalnzca dnr ve ister. Ancak bu ruhsal gereklii gncel gereklie gre azmsamak tmyle yanltr. Yeterince nemli ve ciddidir. ... . Aslnda bilindmz, kk nedenler iin bile cinayet ileyebilir; eskil Atina Drakon yasas gibi su iin lmden baka ceza bilmez. Ve bunun belli bir tutarll vardr, nk her eye kadir ve zorba ynetici egomuza ynelik her yaralama temelde bir lese-majeste (kral yaralama) suudur. Ruh zmlemesi meslek d insanlar arasnda bu trden varsaymlar yznden rabet grmez. Onlar bilinli yaantnn reddettii iftiralar olarak reddederler ve bilindnn kendini bilincin eline vermeye ok yatkn bulduu ince gstergeleri de zekice grmezden gelirler. Tpk ilkel insanda olduu gibi bizim bilindmzda da lme ilikin iki zt tutum,onu yaamn yok oluu olarak tanyan tutumla onu gerekd sayp yadsyan tutumun arpp atma iine girdii bir olgu vardr. Bu olgu ilkel alardakinin ayndr:

9

sevdiimiz birinin, bir ana babann, bir ein, bir erkek ya da kz kardein, bir ocuun ya da sevgili bir arkadan lm ya da lm tehlikesine girmesi. Bu sevilen kiiler bir yandan isel bir mlkiyet, kendi egomuzun bileenleridir; te yandan ise ksmen yabanclar hatta dmanlardr. Doa bu ztlar iftini kullanarak ak her zaman canl ve taze tutmaya abalar; yle ki arkasnda yatan nefrete kar onu korumaya alsn. Denebilir ki sevgimizin en narin ieklenilerini iimizde duyumsadmz dmanca itkiye kar bir tepkiye borluyuz. Toparlayacak olursak: tpk ilkel insandaki kadar bilin d mz kendi lmmz dncesine ulaamaz; tpk onun kadar yabanclara canice eilimleri vardr; sevdiklerimize kar tpk onunki gibi blnmtr (yani ifte deerlidir). Sivis vitam, para mortem. Eer yaam glendirmek istiyorsanz kendinizi lme hazrlayn.

GRUP RUHBLM VE EGO ZMLEMES (1921) I

GR Bireysel ruhbilim sadece ender olarak ve belirli istisnai koullarda bu bireyin bakalaryla ilikisini gz ard etme konumunda olur. ... Bylece bireysel ruhbili m en bandan beri, szcklerin bu geniletilmi doru anlamyla, ayn zamanda toplum ruhbilimdir. Toplumsal ve narsisistik ... zihinsel eylemler arasndaki kartlk bu nedenle tmyle bireysel ruhbilimin alan iindedir.

II LE BON'UN GRUP AKLI TANIMLAMASI

LeBon ... diyor ki: "Bir ruhbilimsel grubun sunduu en arpc gariplik yledir. Onu oluturan bireyler kim olursa olsun, yaam tarzlar, ileri, karakterleri, ya da zekalar ne kadar benzer ya da farkl olursa olsun bir gruba dnm olmalar olgusu onlar, her birinin yaltlm bir haldeyken duyumsadklar, dndkleri ve davrandklarndan ok farkl bir, biimde duyumsamalarna, dnmelerine ve davranmalarna yol aan bir tr kolektif akl sahibi yapar. Bireyler bir grup oluturmadka ortaya kmayan ya da kendilerini eyleme dntrmeyen belirli dnceler ve duygular vardr. Ruhbilimsel grup, tpk canl bir beden oluturan hcrelerin, birlemelerinden her hcrenin tek bana sahip olduklarndan ok farkl nitelikler sergileyen yeni bir oluum ortaya karmalar gibi, birbirlerine benzemeyen elerin bir an iin birlemesinden olumu geici bir oluumdur." Eer grup iindeki bireyler bir birlik halinde birleiyorlarsa mutlaka onlar birletiren bir ey olmaldr ve bu ba kesinlikle grup iin niteleyici olan olsa gerektir.

10

LeBon bireylerin zel edinimlerinin bir grupta gdk hale geldiini ve bylece aralarndaki farklln kaybolduunu dnr. Irksal bilind ortaya kar; birbirine, benzemez olan tekdzenin iinde kaynar. Diyebiliriz ki bireylerin iinde geliimi bylesi benzemezlikler gsteren zihinsel styap ortadan kaldrlr ve herkeste benzer olan bilind temeller gzler nne serilir. LeBon onlarn ayn zamanda daha nceden sahip olmadklar nitelikler sergilediklerine inanr ve bunun nedenini farkl etmende arar. Birincisi bir grubun bir kesimini oluturan bireyin, salt saysal dncelerle, tek banayken zorunlu olarak denetim altnda tutaca igdlere boyun emesine izin veren bir snrsz g duygusu edinmesidir. Bir grubun adsz, bunun sonucunda da sorumsuz olmas dncesiyle bireyleri her zaman kontrol eden sorumluluk duygusunun tmyle yok olduu dncesinden kendini alkoymaya ok daha eilimli olacaktr. Bize gre bir grupta bireyin kendisine bilind igdsel itkileri zerindeki bastrmalar frlatp atma izni veren koullar iine girdiini sylemek yeterlidir. ... Bu koullarda vicdann ya da bir sorumluluk duygusunun ortadan kaybolmasn anlamakta glk ekmeyiz. kinci neden de ... bulamadr. Bulama, oluturmas kolay ama aklamas zor bir grngdr. ... Bir grupta her duygu ve eylem bulacdr ve ylesine bulacdr ki bir birey kolayca kendi kiisel karn grubun karna feda edebilir. Bu kendi doasna ters bir eilimdir ve bir insann bir grubun bir kesimi olduu zaman dnda pek de beceremedii bir eydir. nc ve en nemli neden, ... telki n edilebilirlik. Bugn eitli srelerle bir bireyin bilinli kiiliini tmyle yitirerek kendisini bundan yoksun brakan uygulaycnn tm telkinlerine itaat ettii, karakterine ve alkanlklarna kesinlikle zt olan eylemlere kalkt bir konuma getirilebildiini biliyoruz. ... Bir sre eylem iindeki bir grubun iinde yer alm bir bireyin ok gemeden kendini hipnotize edilmi kiinin kendini hipnotize edenin ellerinde bulduu bylenme haline ok benzeyen bir hal iinde bulduunu kantlyor gibidir. Bilinli kiilik tmyle gzden silinmitir; isten ve saduyu yitmitir. Tm duygular ve dnceler hipnotize edenin belirledii dorultuda arplmtr. Telkin gruptaki tm bireyler iin ayn olduundan karlkllk nedeniyle g kazanr. O halde bilinli kiiliin ortadan kaybolmas nn, bilind kiiliin egemenliinin, telkin ve de duygularn ve dncelerin yaylmas araclyla ayn yne dnlmesinin, tm bunlarn bir grubun bir kesimini oluturan bireyin temel nitelikleri olduunu gryoruz. O artk kendisi deildir; kendi istenci tarafndan ynetilmekten vazgemi bir otomattr. Bulama aslnda telkin edilebilirliin bir grnm gibidir. Sadece rgtl bir grubun bir kesimi olmakla bir insan u ygarlk merdiveninde birka basamak birden aa iner. Bir banayken eitilmi bir insan, kalabalk iinde bir barbar

11

-yani igdsyle davranan bir yarat k- olabilir. lkel yaratklarn kendiliindenliine, iddetine, vahiliine ve ayn zamanda heveslilik ve kahramanlna sahip olur. Bir grup itkisel, deiken ve uyarlmaya yatkndr. Neredeyse tmyle bilind tarafndan ynetilir. Bir grubun itaat ettii itkiler ... her zaman ylesine egemendir ki hibir kiisel kar, hatta kendini koruma bi le, duyumsanamaz. Onun hakknda hibir ey nceden tasarlanmaz. Bir eyleri tutkuyla arzu edebilmesine karn bu hibir zaman o kadar uzun srmez nk diretme yetenei yoktur. Arzusuyla arzunun doyumu arasndaki herhangi bir gecikmeye dayanamaz. Bir her eye gc yetme duygusuna sahiptir, grup iindeki birey iin olanakszlk kavram ortadan kaybolur. Bir grup olaand derecede safdil ve etkilere aktr; hibir eletirel yetenei yoktur ve onun iin olanaks z diye bir ey bulunmaz. ... Bir grubun duygular her zaman ok basit ve ok abartldr. Dosdoru ulara gider; eer bir kuku da vurulursa anszn kar klmaz bir kesinlie dntrlr: bir antipati belirtisi lgn bir nefrete. zerinde bir etki salamak isteyen birisinin argmanlar iin hibir mantksal uyarlamaya gereksinimi yoktur; en arpc renklere boyamal, abartmal ve ayn eyi durmadan yinelemelidir. Bir grup hakikati ve hatay oluturan ey konusunda hibir kuku tamadndan, dahas, kendi byk gcnn bilincinde olduundan otoriteye itaatkar olduu kadar hogrszdr de. Gce sayg duyar ve salt bir zayflk biimi sayd nezaketten yalnzca hafife etkilenir. Kahramanlarndan beklentisi gllk ve hatta iddettir. Efendileri tarafndan ynetilmeyi ve bask altnda tutulmay ve de korkutulmay ister. Kkte tmyle tutucudur; tm yenilik ve ilerlemelere kar derinden bir nefret ve gelenee snfsz bir sayg duyar. Gruplarn ahlak kurallar hakknda doru bir yargya varmak iin insan bireylerin bir grup halinde bir araya geldiklerinde tm bireysel ket vurmalarnn zayfladn ve bireylerde ilkel bir dnemin kalnts olarak uyuyan tm kyc, kaba ve ykc igdlerin zgrce doyum bulmak zere harekete getiini gz nnde bulundurmaldr. Ama telkin etkisi altnda gruplar kendini feda etme, bencil olmama ve bir lkye adanma biiminde yksek baarlar da elde edebilirler. Yaltlm bireylerde kiisel karlar neredeyse tek gdc gken, gruplarda bu nadiren belirgindir. Bir bireyin ahlaki standartlarnn bir grup tarafndan ykseltilmesinden sz etmek mmkndr. Bir grubun entelektel kapasitesi her zaman bir bireyink inden ok aadayken, ahlaki tutumu bireyinkinin batt derinliklere gre daha yksekte kalabilir. Gruplarda en kart dnceler aralarndaki mantksal ztlktan herhangi bir atma kmakszn yan yana varolabilir ve birbirine hogr gsterebilir. Ama bu, ruh zmlemesinin uzun sredir iaret ettii gibi, bireylerin, ocuklarn ve nevrotiklerin bilind zihinsel yaamlarnda da byledir. Ayrca bir grup, szcklerin gerekten byl gcnn etkisi alt ndadr; szckler grup aklnda en byk frtnalar koparabilirler ve de onlar kontrol altna alma yetenekleri de

12

vardr. "Mantk ve argmanlar, belli szckler ve denklemlerle savamada yetersizdir. Onlar gruplarn huzurunda vakarla sylenir ve telaffuz edilir edilmez her yzde bir sayg ifadesi belirir ve tm balar eilir. ou kii tarafndan onlar normal gler ya da doast kuvvetler olarak grlr." Bununla ilikili olarak ilkel insanlar arasnda adlara yklenen tabular ve ilkelerin adlara ve szcklere ykledikleri bysel gleri anmsamak yeterlidir. Ve son olarak asla hakikatin peine taklmamlardr. ... Israrla gerek olmayana gerek olana gre ncelik tan rlar; hakiki olmayan tarafndan neredeyse hakiki olan kadar kuvvetle etkilenirler. kisi arasnda ayrm yapmama konusunda ak bir eilimileri vardr. O, ister bir hayvan srs olsun isterse bir insan topluluu, belirli sayda bir araya gelir gelmez canllarn igdsel olarak kendilerini bir efin otoritesinin altna soktuklarn syler. Bir grup bir efendisi olmaks zn asla yaayamayan boyun eici bir srdr. Boyun eme al o derecededir ki kendini efendisi olarak atayan herhangi bir kiiye igdsel olarak boyun eer. Genelde nderlerin kendilerinin fanatik inanclar olduklar dnceler araclyla kendilerini kabul ettirdiklerine inanr. Prestij bir insan, bir i ya da bir dnce tarafndan bize uygulanan bir egemenliktir. Eletirel yeteneimizi tmyle fel eder ve bizi aknlk ve saygyla doldurur. ... Ancak tm prestijler baarya bamldr ve baarszlk durumunda yok olur.

III KOLEKTF ZHNSEL YAAM ZERNE BAKA GRLER

imdi iin dorusunu, yazarn cmlelerinin hibirinin ortaya yeni bir ey atmadn eklememiz gerekir. Az nce sz edilmi olan grup akl grnglerinin tmnn doru biimde gzlemlenmi olduu konusunda hi kuku yoktur ama kesinlik le zt ynde ileyen, dolaysyla grup oluumunun kanlmaz olarak daha yce bir grup akl grnn ortaya kmasna yol aacak baka grnmlerini ayrt etmek de olasdr. Tek tek bireylerde kiisel kar neredeyse tek gdc gtr; gruplarda ise ok nadir olarak egemen olur. (LeBon) Rasgele bir insan kalabal ruhbilimsel anlamda bir gruba benzer bir ey oluturmadan nce bir koulun yerine getirilmesi gerekir: bu bireylerin birbiriyle ortak bir eyleri, bir nesneye ortak bir ilgileri, u ya da bu ortamda benzer bir duygusal eilimleri ve bunun sonucunda bir dereceye kadar karlkl etkilenmeleri olmaldr. Bu zihinsel homojenlik ne denli yksek derecedeyse bireyler o denli kolay olarak ruhbilimsel bir grup olutururlar ve grup aklnn grnmleri de o denli arpc olur. Bir grup oluumunun en kayda deer ve ayn zamanda en nemli sonucu, her yesinde retilen duygularn aka getirilmesi ya da, iddetlendirilmesidir. McDougall'n grne gre insanlarn duygular bir grup iinde, baka koullarda pek az ulat ya da hi

13

ulamad bir derecede harekete geer ve sz konusu insanlar iin kendilerini tutkularna bu denli ekincesiz brakmak ve bylece bir grup iinde eriyip kendi bireysellik snrlarnn anlamn yitirmek haz verici bir duygudur. ... Ayn duygu ne denli ok sayda insanda ezamanl olarak gzlemlenirse bu otomatik zorlant o denli gl biimde byr. Birey eletiri gcn yitirir ve kendinin ayn duyguya kaymasna izin verir. Ama byle yapmakla kendisinde bu sonucu reten teki insanlarn heyecann arttrr ve bylece bireylerin duygusal yklenmesi, karlkl etkileimle iddetlenir. tekilerle ayn eyi yapma, ounlukla ahenk iinde kalma zorlant snn doasnda amaz biimde bir eyler ilemektedir. Duygusal itkiler,ne denli kaba ve ne denli basitse bir grubun iinde bu yolla yaylmalar o denli kolaydr. Bir grup bireyi snrsz bir g ve stesinden gelinemez bir tehlike olmasyla bask altna alr. O an iin grup, otoritenin yneticisi olan, cezalarndan bireyin korktuu, uruna o denli ok ket vurmaya katland tm toplumun yerini al r. Birey iin onun karsna kmak aka tehlikeli, evresindeki rnekleri izlemek hatta belki "sryle avlanmak" daha gvenlidir. Yeni otoriteye boyun eerken daha nceki "vicdan" n eylem d brakabilir ve bylece ket vurmalarn kaldrlmasyla kesin olarak salanacak artm hazzn ekiciliine kaplabilir. McDougall ... Daha dk zekallarn aklnn daha yksek zekallar kendi dzeylerine ektiklerini syler. kincilerin etkinlikleri engellenmitir nk genelde bir duygu iddetlenmesi mantkl entelektel alma iin uygun olmayan koullar yaratr, nk bireyler grup tarafndan rktlmlerdir ve akllar zgr deildir ve nk her bireyin kendi eylemlerine kar sorumluluk duygusunda bir azalma vardr. Basit bir rgtlenmemi grup ... ar duygusal, drtsel, iddetli, maymun itahl, kararsz eylemlerinde ikircikli ve an, yalnzca en kaba duygular ve en az incelikli duyarllklar sergileyicidir; son derece telkine yatkn kararlarnda zensiz, yarglarnda aceleci, en basit ve en eksik mantk yrtmeler dnda mantk yrtmede yeteneksizdir; kolayca egemen olunup ynetilebilir, z bilinlilikten yoksundur, kendine sayg ve sorumluluk duygusu kalmamtr ve kendi gcnn bilinliliiyle alnp gtrlmeye yatkndr, yle ki herhangi bir sorumsuz ve mutlak gten beklemeyi rendiimiz tm eylemleri ortaya koyar. Bu nedenle davran ortalama bir yesinden ok, ba edilmez bir ocuun ya da yabanc bir ortamdaki cahil tutkulu bir yabanln ve en kt olgularda insandan ok vahi bir hayvann davranna benzer." McDougall ... kolektif zihinsel yaam daha st bir dzeye ulatrmann be "temel koulunu sayar. lk ve kkl koul, grubun varoluunda bir dereceye kadar bir sreklilik olmas gereidir. kinci koul, yelerin bir btn olarak grupla duygusal bir iliki kurabilmeleri iin tek tek grup yelerinde grubun doas, oluumu, ilevleri ve yetenekleri konusunda belirli bir fikrin olumas gereidir. ncs, grubun kendisine benzeyen ama pek ok bakmdan farkl olan baka gruplarla (belki de rekabet biiminde) etkileim iine sokulmas gereidir.

14

Drdncs, grubun, zellikle de yelerinin birbiriyle ilikilerini belirleyen, gelenek, grenek ve alkanlklara sahip olmas gereidir. Beincisi, grubun bileenlerinin ilevlerinin zgllemesi ve farkllamasyla ifade edilen belirli bir yapsnn olmas gereidir. McDougalla gre eer bu koullar yerine getirilirse grup oluumlarnn ruhbilimsel dezavantajlar ortadan kalkar.

IV TELKN VE LBDO

Libido, cokular kuramndan alnm bir ifadedir. ... Sevgi ile kastedilen eyin ekirdei, (ki bu yaygn olarak ak denen ve airlerin arksn syledii eydir) hedefi cinsel birleme olan cinsel sevgiden ibarettir. ... cinsler arasndaki ilikilerde bu itkiler yollarn cinsel birleme dorultusunda zorlar ama dier koullarda bu hedeften saparlar ya da ona ulamaktan alkonulurlar. Ruhzmlemesi bu sevgi igdlerine ... kkenleri nedeniyle cinsel igdler adn vermektedir. nsan bu yolun kendisini nereye gtreceini bilemez; nce szcklerde izin verirsiniz sonra yava yava esasta da. Cinsellikten utanmakla hibir yarar grmyorum.

V K YAPAY GRUP: KLSE VE ORDU

Kilise ve ordu yapay gruplardr - yani, onlar ayrmaktan korumak ve yaplarndaki deiimleri denetlemek iin bir d g grevlendirilmitir. Genellikle bir kiinin byle bir gruba girmeyi isteyip istemedii konusunda kendisine dan lmaz ya da ona seim hakk tannmaz; grubu terk etmeye ynelik herhangi bir giriim genellikle dmanlkla ya da ar bir cezayla karlar veya ok zel koullara balanr. Bir Kilisede ... orduda olduu gibi gruptaki tm bireyleri eit bir sevgiyle seven bir ban -Katolik Kilisesinde sa, bir orduda Bakomutan- bulunduu yanlsamas hi gzden dmez. Her ey bu yanlsamaya dayanr; eer o yok olsayd, d g bunu yapmalarna izin verirse, hem Kilise hem de ordu dalrd. ... Her bireyi sa'ya balayan ban her birini dierine balayan ba da oluturduuna hi kuku yoktur. Bir orduyu da bir arada tutan ayn eydir. Bakomutan tm askerleri eit olarak seven bir babadr, bu nedenle de onlar kendi aralarnda yoldatrlar. Ordu yapsal olarak Kiliseden byle bir dizi gruptan olumasyla ayrlr. Sz gelii her yzba kendi birliinin Bakomutan ve babasdr; ayn ekilde her astsubay kendi mangasnn. Kilisede de benzer bir hiyerari kurulmu olduu dorudur ama ekonomik olarak onun iinde ayn rol oynamaz; nk sa'ya bireyler hakknda bir insan komutandan daha fazla bilgi ve koruma atfedilir. Sanki grup ruhbiliminin temel grngsnn -bireyin grup iindeki zgrlk yoksunluunun- bir aklamasna gtren doru yoldaymz gibi grnmektedir. Eer her birey iki ynden byle iddetli bir duygusal bala balysa onun kiiliinde

15

gzlemlenen sapma ve kstlanmay bu ortama yormakta hibir zorluumuz olmayacaktr. Panik korku iindeki bir birey yalnzca kendi karn dnmeye balarsa, byle yapmakla o ana dek tehlikeyi kendisine kk gsteren duygusal balarn yok olduuna tank olur. imdi tehlikeyle karlamada tek bana olduundan kukusuz tehlikenin daha byk olduunu dnecektir. Bir gruptaki korkunun endksiyonla (bulama) devasa boyutlara ulat tartmas bu szlerle hi de sona ermez. McDougall'n gr tehlike gerekten byk olduu ve grubun gl duygusal balar bulunmadnda -rnein bir tiyatroda ya da elence yerinde bir yangn ktnda koullar gerekleir- duruma tmyle uygun der. ... Bir bireydeki korku ya bir tehlikenin bykl ya da duygusal balarn (libidinal ykler) kesintiye uramasyla kkrtlr; ikincisine nevrotik korku ya da anksiyete diyoruz. Tpk ayn biimde panik de ya ortak tehlikede bir art yada grubu bir arada tutan duygusal balarn kayboluu yznden kar ve bu ikinci durum nevrotik ank siyeteye benzer. nderin u ya da bu biimde yitimi, ona ilikin kuku domas, tehlike ayn kald halde paniin kmasna neden olur; grup yeleri arasndaki karlkl ba, genellikle ndere olan bala ayn zamanda yok olur. Dinsel bir grubun zlmesini gzlemlemek o kadar kolay deildir. Bir din, kendini sevgi dini diye de adlandrsa, kendisine ait olmayanlara sert ve sevgisiz olmak zorundad r. Aslnda temelinde her din kucakladklar iin ayn biimde sevginin dinidir; oysa ona ait olmayanlara kar kyclk ve hogrszlk her dinde doaldr. Eer gnmzde hogrszlk kendini nceki yzyllara gre o denli iddetli ve kyc bir biimde gstermiyorsa bundan insan n tavrlarnda bir yumuama olduu sonucunu pek de karamayz. Bunun nedeni dinsel duygulardaki ve onlara baml libidinal balardaki yadsnamaz zayflamada aranmaldr. Eer bir baka grup ba dinsel olann yerini alacak olursa -ki toplumsal ba bunu baaracak gibi grnmektedir- darda kalanlara ynelik olarak Din Savalar andaki kadar hogrszlk olacaktr; eer bilimsel grler arasndaki farkllklar gruplar iin benzer bir nem kazanabilseydi ayn sonu bu yeni gdlenme iin de yinelenirdi.

VI DAHA BAKA SORUNLAR VE ALIMA ALANLARI

Schopenhauer'in nl donan kirpiler benzetmesine gre hi kimse komusuna ok fazla yaknla katlanamaz. ... Scaklk gereksinimi onlar yeniden bir araya getirirken ikinci ktlk bir kez daha ortaya kar. Bylece bir dertten tekine bir ileri bir geri gidip gelirler ta ki en katlanlabilir biimde varolacaklar ortalama bir uzakl kefedinceye kadar. Ruhzmlemesinin kantlar, iki insan arasnda bir sre devam eden hemen her yak n duygusal ilikinin -evlilik, arkadalk, ana babalarla ocuklar arasndaki ilikiler - algdan

16

yalnzca bastrma sonucu kurtulan bir tiksinti ve dmanlk duygular kalnts ierdiini gstermitir. ... Ayn ey insanlar daha byk gruplar halinde bir araya geldiklerinde de olur. ... ki komu kasabadan her biri tekinin en kskan rakibidir. ... Yakndan ilikili rklar birbirlerini bir kol boyu uzakta tutarlar. Bu dmanlk baka koullarda sevilen insanlara yneldiinde onu duygunun ifte deerlilii diye tanmlar ve olguyu, belki de fazla mantkl bir tavrla, byle yakn ilikilerde ortaya kan kar atmalarna pek ok frsat olmasyla aklarz. nsanlarn ilikide olduklar yabanclara ynelik gizlenmemi antipati ve nefretlerini benlik-sevgisi -narsisizm- ifadesi sayabiliriz. Ama bir grup olutuunda tm bu hogrszlk geici ya da kalc olarak grup iinde yok olur. Bir grup oluumu srdke ya da geniledike gruptaki bireyler tekdzeymiler gibi davranrlar, grubun teki yelerinin garipliklerine hogr gsterirler, kendilerini onlarla eit sayarlar ve onlardan hibir ayrlk duyumsamazlar. Narsisizmde byle bir kstlama bizim kuramsal grlerimize gre yalnzca bir etmen taraf ndan retilebilir, dier insanlarla libidinal bir ba tarafndan. Kendine ynelik sevgi tek bir engel tanr: bakalarn sevmeyi, nesne sevgisini. Libido kendini byk yaamsal gereksinimlerin doyumuna ilitirir ve kendisine ilk nesne olarak bu srete bir pay olan kiileri seer.Ve bir btn olarak insanln geliiminde bencillikten zgecilie bir deiim oluturma anlamnda uygarlatrc etmen olarak yalnzca sevgi rol oynar. Ve bu gerek kadnlar iin, deerli hibir eyi zedelememeyi ieren zorunluluklaryla kadnlara ynelik cinsel sevgi, gerekse dier erkeklere ynelik, ortak almadan doan cinsellii bozulmu, yceltilmi ecinsel sevgi iin geerlidir. Bu nedenle eer gruplarda narsisistik benlik-sevgisi gruplarn dnda ilemeyen kstlamalara uruyorsa bu, bir grup oluumunun temelinin grup yeleri arasnda yeni tr libidinal balardan ibaret olduunun gl bir kantdr. Gruplarda bu trden cinsel amalarn sz konusu olmayaca aktr. Burada, her ne kadar bu balamda enerjisi daha az olmasa da, zgn hedeflerinden saptrlm sevgi igdlerinden sz ediyoruz.

VII ZDELEME

zdeleme, ruhzmlemesi tarafndan baka bir duygusal bir ban en erken ifadesi olarak bilinir. Babayla bu zdelemeyle ayn zamanda ya da biraz sonra olan annesine ynelik olarak balanma [anaklitik] trne uyan gerek bir nesne-yk gelitirmeye balamtr. Bu nedenle ocuk o zaman ruhbilimsel olarak farkl iki ba gelitirir: annesine ynelik dorudan bir cinsel nesne-yk ve babasyla onu kendisine rnek alan bir zdeleme. kisi bir sre herhangi bir karlkl etkileme ya da giriim olmakszn yan yana var olurlar. Zihinsel yaamda bir teklemeye doru kar konulmaz bir ilerlemeyle sonunda bir araya gelirler ve etkileimlerinden normal Oidipus atman doar. ... Libido

17

rgtlenmesinin ilk evresi, oral evrenin bir trevi gibi davranr; orada da zlediimiz nesne ve dl yeni sindirilir ve bylece de yok edilmi olur. Bildiimiz gibi yamyam bu noktada kalmtr; dmanlar iin yutucu bir duygusu vardr ve yalnzca sevdii insanlar yiyip yutar. zdelemenin duygusal ban en eski ve en zgn tr olduunu renmi olduk; sklkla, belirtilerin yapland, yani bastrmann bulunduu ve bilind dzeneklerinin egemen olduu koullarda, nesne seimi geriye, zdelemeye dner - ego nesnenin niteliklerini kendi zerine alr. Bu zdelemelerde egonun bazen sevilmeyen bazen de sevilen kiiyi kopya etmesi dikkate deer. Her iki olguda da, zdelemenin yalnzca ksmi ve son derece kstl bir zdeleme olmas ve yalnzca nesnesi olan kiinin tek bir izgisini dn almas, bizim iin arpcdr. Bu kaynaktan rendiklerimiz aadaki gibi zetlenebilir. Birincisi, zdeleme bir nesneyle duygusal ban balangtaki biimidir; ikincisi, gerileyici bir biimde, deyim yerindeyse nesnenin egoya ie al myla, libidinal bir nesne bann yerine-geeni haline gelebilir: ncs, cinsel igd nesnesi olmayan baz baka insanlarla paylalan ortak bir niteliin her yeni alglannda ortaya kabilir. Bu ortak nitelik ne denli nemliyse bu ksmi zdeleme o denli baarl olur ve bylece yeni bir ban balangcn temsil edebilir. zdeleme sorununu bitirmekten ok uzak olduumuzu ve ruhbilimin "empati" adn verdii ve baka insanlarn iindeki, doamz gerei bizim egomuza yabanc eyleri anlamamzda en byk rol oynayan srele kar karya olduumuzu bize syleyebilir. Geni bir olgu snfnda erkek ecinselliinin douu yledir. Gen bir erkek Oidipus karmaas anlamnda annesine allmadk derecede uzun sre ve youn biimde kilitlenmitir. Ama sonunda erinliin bitmesinden sonra annesini baz baka cinsel nesnelerle deitirme zaman gelmitir. Her ey anszn tersine dner: gen adam annesini terk etmez, kendini onunla zdeletirir; kendini ona dntrr ve imdi egosunu onun iin yer deitirebilecei ve annesinden grd sevgi ve zeni uygulayabilecei nesneler arar. Nesnenin byle ie almnn bir baka rnei melankolinin (Freud "melankoli" terimini alkanlkla imdi "depresyon" olarak tanmlanabilecek durumlar iin kullanr.) ilgin nedenleri arasnda kayda deer olan sevilen bir nesnenin gerek ya da duygusal yitimi bulunan bir duygulanmn analizi tarafndan salanmtr. Bu olgularn nde gelen nitelii durmak bilmez bir zeletiri ve ac bir kendine kusur bulmayla birlemi egonun kyc bir kendini deersizletirilmesidir. Ama bu melankoliler ... Bize egonun blndn, iki paraya ayrldn, bunlardan birinin dierine fkelendiini gsterirler. Bu ikinci para ie almla deimi ve yitik nesneyi ieren paradr. ocuksu egonun kendine yeterliin keyfini yaad zgn narsisizmin mirass olduunu sylemitik; giderek evrenin etkileriyle evrenin egoya dayatt ve egonun her zaman ulaamad istemlerini bir araya getirir; yle ki bir insan kendi egosuyla doyum salayamazsa egodan farkllam olan ego lksnden de doyum elde edebilir.

18

(Baka eylerin yannda, kiinin kendini zdeletirdii kiilere ynelik olarak saldrganln kstlama ve onlar koruyup yardm etme sonucunu dourur. Klan duygusunun temelinde yatanlar gibi byle zdelemelerin incelenmesi Robertson Smith'i (Akrabalk ve Evlilik, 1885) bu zdelemelerin [klan yelerinin] ortak bir ze sahip olduklarn bilmelerine dayand hatta bu nedenle ortak yenmi bir yemek tarafndan yaratlm olabildii biimindeki artc buluu yapmaya yneltmitir.)

VIII AIK OLMA VE HPNOZ

Genellikle ocuk be yana geldiinde sona eren ilk evresinde ocuk ilk sevgi nesnesini ana babasnn birinde ya da tekinde bulmutur ve tm cinsel igdleri doyum istemleriyle bu nesnede birlemitir. Daha sonra balayan bastrma, ocuu bu ocuksu cinsel hedeflerin pek oundan vazgemeye zorlar ve geride ana babasyla ilikisinde derin bir deiiklik brakr. Bildiimiz gibi erinlikte dorudan cinsel amalara ynelik yeni ve ok gl itkiler oluur. Onu kendi egomuzun ulamaya abalad ve imdi kendi narsisizmimizi doyurmak iin bu dolambal yoldan elde edeceimiz mkemmellikler yznden severiz. Her ak olma olgusunda alakgnlllk, narsisizmin kstlanmas ve kendini yaralama izgileri ortaya kar; u rneklerde onlar yalnzca iddetlendirilmi olur ve ksnl istemlerin geri ekilmi olmasnn sonucunda tek balarna bir stnlk iinde kal rlar. Bu zellikle mutsuz ve doyurulamayan sevgilerde kolaylkla ortaya kar; nk her eye karn her cinsel doyum her zaman cinsel ar deerlendirmede bir azalmay da ierir. Egonun nesneye bu, artk soyut bir dnceye yceltilmi bir adanmadan ayrt edilemeyen adanmasyla ayn zamanda ego lksne ayrlm ilevler tmyle almaz olur. Bu enin uygulad eletiri sessizdir; nesnenin yapt ve istedii her ey doru ve kusursuzdur. Nesne uruna yaplan hibir eye vicdan uygulanamaz; sevginin krl iinde insafszlk, kyclk derecesine ular. Tm durum bir formlde tam olarak zetlenebilir: Nesne ego lksnn yerine konmutur. imdi zdeleme ile ak olmann hayranlk ya da klelik" diye betimlenebilecek bu u geliimleri arasndaki fark kolayca tanmlayabiliriz. Birinci durumda ego kendisini nesnenin nitelikleriyle zenginletirmi, nesneyi Ferenczi'nin [1909] ifadesiyle "iealm"tr. kinci durumda ego fakirlemi, kendini nesneye teslim etmi, nesneyi kendisinin en nemli bileeninin yerine geirmitir. Ancak biraz daha derinlemesine dnnce bu tr bir zetlemenin aslnda var olmayan kartlatrmalar yaratt ortaya kar. Ekonomik olarak hibir fakirleme ya da zenginleme sorunu yoktur: hatta u bir ak olma olgusunu egonun nesneyi ie ald bir durum olarak tanmlamak olasdr. Ak olmadan hipnoza doal olarak yalnzca ksa bir adm vardr. kisinin uzlat noktalar aktr. Sevilen nesneye yneltilenin ayn aciz boyun eme, ayn itaat, ayn eletiri yoksunluu hipnozcuya da yneltilir. znenin kendi inisiyatifinin ayn kertilmesi

19

grlr. ... Hipnozcu tek nesnedir ve ondan ba ka hi kimseye dikkat edilmez. ... Hipnotik iliki sevilen birine cinsel doyum hari snrsz bir balanmadr: oysa gerek ak olma olgusunda bu tr doyum yaln zca geici olarak geride braklr ve daha ileri bir zamanda olas bir ama olarak geri planda kalr. nsanlar arasnda bu kalc balar gerekletirenin kesinlikle u amalarna ket vurulmu cinsel itkiler olduunu grmek ilgintir. Ama bu, onlarn tam doyum elde edememesi olgusundan kolayca anlalabilir; oysa amalarna ket vurulmam cinsel itkiler cinsel amaca her ulaldnda enerji dearj sayesinde olaand bir indirgemeye urarlar. Doyurulduu zaman snmek ksnl (cinsel) sevginin yazgsdr; kalc olabilmesi iin balangtan itibaren salt sevecen elerle -yani amalarna ket vurulmu elerle kartrlmal ya da kendisi bu trden bir deiime uramaldr. Gruplarn ya da en azndan buraya kadar sz edilen gruplarn -yani bir nderi olan ve ok fazla rgtlenme araclyla ikincil olarak bir bireyin zelliklerini edinememi gruplarn- libidinal yaplar iin bir denklem verebilecek bir konumday z. Bu tr bir birincil grup bir ve ayn nesneyi ego lklerinin yerine geirmi ve bunun sonucunda kendilerini birbirlerinin egolarnda birbirleriyle zdeletirmi bireyler topluluudur.

IX SR GDS

Baz zellikleri ... tm bu ve benzeri, Le Bon'da o denli etkileyici biimde tanmlandn grdmz zellikler, yabanllarda ve ocuklarda grsek armayacamz bir zihinsel etkinlik evresine gerilemenin kusursuz bir tablosunu sergilerler. Bu tr bir gerileme zellikle yaygn gruplarn temel niteliidir oysa grm olduumuz gibi rgtl ve yapay gruplarda byk lde denetlenebilir. Bylece, bir bireyin zel duygusal itkilerinin ve entelektel eylemlerinin kendi balarna herhangi bir ey yapabilmek iin ok zayf ve bunun iin grubun dier iyelerinde benzer bir biimde yinelenerek pekitirilmeye tmyle baml olduklar bir durumun izlenimini ediniriz. Trotter gruplarda ortaya kt betimlenen zihinsel grngleri insanlarda da tpk dier hayvan trlerindeki gibi doutan var olan bir sr igdsnden tretir. Biyolojik olarak der, bu sr halinde olu ok hcrelilie benzer ve sanki onun bir devamdr. ... Birey yalnzsa kendini eksik hisseder. Kk ocuklarn gsterdii korku zaten bu sr igdsnn bir davurumu gibidir. Srye kartlk ondan ayrlmak gibidir; bu nedenle de endieyle ondan kanlr. Ama sr yeni ya da allmadk olan her eyden uzaklar. Sr igds birincil bir ey gibidir: something which cannot be split up. Trotter zn koruma, beslenme, cinsellik ve sr igds gibi birincil sayd igdlerin listesini verir. ... Sululuk ve grev duygular sr halinde yaayan bir hayvann garip mlkleridir. ... Konuma, nemini, sr de karlkl anlamay kolaylatrmasna borludur ve bireylerin birbirleriyle zdelemeleri byk lde ona dayanr.

20

Trotter sr igdsnn izini geriye doru srmek iin hibir gereksinim duymaz nk onu birincil ve daha fazla indirgenemez, olarak niteler. Ama Trotter'n sunumu bir grupta nderin roln ok az hesaba katt iin dierlerinden biraz daha adil bir kar ka aktr; oysa biz daha ok kart dnceye, nder gz ard edildiinde grubun doasn kavramann olanaksz olduu grne eilimliyiz. Sr igds nder iin hi yer brakmaz; nder neredeyse rastlantsal olarak srnn iine frlatlmtr; bu igdden bir Tanr gereksinimine gtren hibir yolu da iz lemez; sr, obanszdr. Ama bunun yannda Trotter'n sunumu ruhbilimsel olarak zayflatlabilir; yani, sr igdsnn indirgenemez olmad, kendini koruma ve cinsel igdlerle ayn anlamda birincil olmad her durumda olas klnabilir. ocuun yalnzken ki korkusu rasgele bir sr yesinin grnmesiyle yatmaz; tersine bu trden bir yabancnn yaklamyla ortaya kar. O halde ocuklarda uzun bir sre sr igds ya da grup duygusu doasnda hibir ey gzlemlenemez. ... Bylece ocuk gruhu arasnda, daha sonra okulda daha da gelien bir topluluk ya da grup duygusu geliir. Bu tepki oluumunun ilk istemi adalet, herkese eit davranlmasdr. ... Yalnzca bir arkc ya da piyanistin evresini gsterisinden sonra sarm tm de hararetlice duyarl bir biimde sevgi dolu bir kad nlar ve kzlar grubunu dnmemiz yeterlidir. Her birinin dierini kskanmas kesinlikle ok kolay olurdu ama saylar ve bunun sonucunda aklarnn amacna ulamalarnn olanakszl karsnda ondan vazgeerler ve birbirlerinin salarn yolacak yerde birlemi bir grup gibi davranrlar, olayn kahramanna ortak eylemlerle tapnrlar ve belki de onun uuan salarn paylamann honutluunu yaarlard. Balangta rakip olanlar ayn nesneye duyduklar benzer sevgiyle birbirleriyle zdelemeyi baarmlardr. Toplumda sonradan ... grup ruhu vb. halinde ortaya kan ey balangta kskanlk olan eyden treyiini yalanlamaz. Hi kimse kendini ne karmay istememeli, herkes ayn olmal ve ayn eye sahip olmaldr. Sosyal adalet, kendimizde pek ok, eyi bakalarnn da onlarla ilgisi olmayabilecei ya da onlar isteyemeyebilecei iin yadsmaktr. Bu eitlik istemi toplumsal vicdan n ve grev duygusunun kkdr. ... Eer bir kadnn ocuu lmse tekinin de canl bir ocuu olmamaldr. Acl anne bu istekle tannr. Toplumsal duygu nce dmanca bir duygu olan eyin zdeleme doasnda pozitif olarak renklendirilmi bir baa dntrlmesine dayanr. ... Ancak unutmayalm ki bir grupta eitlik istemi yalnzca onun yelerine uyar nderine deil. Tm yeler birbirleriyle eit olmaldr ama tm bir kii tarafndan ynetilmek ister. ... O zaman Trottern insann bir sr hayvan olduu szcn, onun daha ok bi r horda (Gebe yaayan insan topluluu. Szck ngilizceye Trke ordu, orda szcklerinden gemi) hayvan, bir efin ynettii bir kabilede tek bir yaratk olduu biiminde deitirmeye kalkalm.

21

X GRUP VE LKSEL HORDA

Dinin, ahlakn ve toplumsal rgtlenmenin balangcn barndran totemizmin gelimesinin efin iddetle ldrlmesi ve babasal hordann erkek kardeler topluluuna dnmesiyle ilikili olduunu gstermeye almtm. Kukusuz bu yaln zca bir hipotezdir. nsan gruplar bir kez daha eit yoldalardan oluan bir topluluk arasnda stn gl bir birey biimindeki tandk tabloyu, bizim ilksel horda dncemizi de kapsayan bir tabloyu sergiler. Grup bize ilksel hordann bir yeniden canlan gibi grnr. Bugn bile bir grubun yeleri, nderleri tarafndan eit olarak ve adil biimde sevildikleri yanlsamasna gereksinim duyarlar ama nderin kendisi baka hi kimsenin sevgisine gereksinim duymaz; buyurgan bir doada mutlak biimde narsisistik, z-gvenli ve bamszdr. Hordann ilksel babas henz tanrlatrlma ile daha sonra olduu gibi lmsz deildi. ... nsan tek bir olaslk imgeleyebilir: ilksel baba, oullarnn dorudan cinsel itkilerini doyurmalarn engellemiti; onlar yoksunlua ve bunun sonucunda cinsel hedefin e ket vurulmu itkilerinden doabilen duygusal balara zorlamt. Denebilir ki onlar grup ruhuna zorlamt. insel kskanl ve hogrszl, son tahlilde grup ruhunun nedenleri haline gelmiti. Kim onun izleyicisi haline gelirse cinsel doyum olasln da ediniyordu ve bu ekilde kendisine grup ruhunun koullarndan k yolu da sunuluyordu. Ama bu basit olarak tm oullarn ilksel babann onlara eit olarak eziyet ettiini ve onlardan eit olarak korktuunu bildii ilksel hordada olanlarn lksel bir rneklenmesidir. zerine tm toplumsal grevlerin ina edildii bu ayn yeniden kalba dkme, insan toplumunun bir sonraki biiminde, totemik klanda da vardr. Doal bir grup oluumu olarak ailenin tahrip edilmez gc, babann eit sevgisi biimindeki gerekli varsaymn ailede gerek bir uygulama bulabilecei olgusunda yatar. Hipnozcu denein kendi istencini gasp edecek gizemli bir gce sahip olduunu ne srer ya da (ki bu da ayn eydir) denek onun byle bir gc olduuna inanr. Bu gizemli g (ki imdi bile popler olarak hayvansal manyetizma diye tanmlanmaktadr) ilkel insanlarn tabunun kayna olarak grd gcn, krallardan ve reislerden yaylan ve onlara yaklamay tehlikeli klan gcn (mana) aynsdr. O zaman hipnozcunun bu gce sahip olduu varsaylr; peki bu gc nas l sergiler? Denee gzlerinin iine bakmasn syleyerek; en tipik hipnotize etme yntemi bakdr. Ama ilkel insanlar iin de tehlikeli ve dayanlmaz olan reisin grnmdr; tpk daha sonra lmller iin Tanrnn olduu gibi.

22

Grubun nderi hala korkulan ilksel babadr; grup hala snfsz gle ynetilmek ister; otorite iin u derecede bi r tutkusu vardr. ... lksel baba, ego lks yerine egoyu yneten grup lksdr. Hipnoz,iki kiilik bir grup olarak betimlenmeyi hak eder.

XI EGO'DA FARKLILATIRICI BR AAMA

Bu mucizeyi bireyin kendi ego lksn terk etmesi ve onun yerine nderde bedenleen grup lksn geirmesi diye yorumlamtk. Ve dzeltme adna bu mucizenin her olguda eit lde byk olmad n eklememiz gerekir. ... ego sklkla erken narsisistik kendinden honutluunu korumutur. nderin seimi bu koul tarafndan ok kolaylatrlr. Dlerde ve nevrozlarda bylece dtalanan ey kabul edilmek iin kapnn alnmas yine de direnlerle engellenmesidir; uyanklk yaammzda ise bastrlm olann direnleri aldatmasna izin vermek ve hazzmz arttrmak zere onu, geici olarak, egomuzun iine almak iin zel hileler kullandrtrz. Espriler ve mizah ve bir lye kadar genel olarak gln bu adan ele alnabilir. Tm vazgemelerde ve egoya uygulanan tm kstlamalarda yasan periyodik olarak bozulmas kuraldr; aslnda bu, kkende yasayla salanan arlklardan baka bir ey olmayan ve neeli niteliklerini getirdikleri serbest brakmaya borlu olan festivaller kurumunda gsterilebilir. Romallarn Saturnalia's ve bizim ada karnavallarmz bu temel nitelik asndan ilkel insanlarn genellikle her tr sefahat ve baka zamanlarda en kutsal olan, emirlerin inenmesiyle sonlanan festivalleriyle uyum iindedir. Ego iinde bir ey ego lksyle rtrse her zaman bir zafer duygusu bulunur. Sululuk duygusu ise (ayn zamanda aalk duygusu da) ego ile ego lks arasnda bir gerilimin ifadesi olarak anlalabilir. Mizalarnn rengi periyodik olarak ar bir depresyondan bir tr ara dnemden geerek cokulu bir iyilik haline salnan insanlar olduu iyi bilinir. ... Bu dnemsel depresyonun tipik olgularnda tetikleyici isel gdler asndan bu hastalarda dierlerinden daha fazla ya da daha baka hibir ey bulunmaz. Ego lkleri nceden egolarn zeli bir katlkla ynettikten sonra geici olarak egolarnn iinde eriyor olabilir. Ak olana devam edelim: Ego zmlememiz temelinde mani olgularnda ego ve ego lksnn birbirine kaynatndan, bylece de kiinin bir zafer ve z-doyum duygusu iinde, hibir zeletiri tarafndan rahatsz edilmeden ket vurmalarnn bakalarna aldr etme duygularnn ve kendini sulamalarnn yok olmasnn tadn karabildiinden kuku duyulamaz. Bu denli ak olmamakla birlikte, ok olasdr ki melankoliin zavalll da egosunun iki esinin rasnda keskin bir atmann, lknn, bir duyarllk arlyla, durup dinlenmeksizin aalk sanrlar ve kendini aalama iinde egoyu lanetlemesini sergiledii bir atmann ifadesidir.

23

te yandan tetikleyici nedenin aka bir neden bilimsel rol oynad melankoliler de vardr. Bunlar, lm ya da libidonun nesneden geri ekilmesini gerektiren koullar sonucu, sevilen bir nesnenin yitiminden sonra ortaya kan melankolilerdir.

XII SONSZ

Egonun bir nesneyle zdelemesiyle ego lksnn bir nesneyle yer deitirmesi arasndaki ayrm incelemeye baladmz iki yapay grupta, ordu ile Hristiyan Kilisesinde ilgin bir anlatm bulur. Bir askerin,kendini eitleriyle zdeletir ve egolarnn bu topluluundan yoldaln gerektirdii karlkl yardm ve malvarlklarn paylama gerekliliini tretirken, stn, yani aslnda ordu nderini, lk olarak ald aktr. Katolik Kilisesinde durum farkldr. Her Hristiyan say lks olarak sever ve kendini tm dier Hristiyanlarla zdeleme bayla birlemi hisseder. lksel hordann babas daha sonra dnyann yaratcsna yceltildi ve bu doruydu nk ilk grubu oluturan tm oullar o retmiti. O, her birinin nce korkulan ve sayg duyulan bir lksyd; daha sonra tabu dncesine ynelten bir olgu. Bu pek ok birey sonunda birletiler onu ldrdler ve paralara ayrdlar. Yenenlerin hibiri onun yerini alamad ya da biri bunu yapt nda savalar yenilendi ta ki tmnn babalar nn kaltndan vazgemeleri gerektiini anlayncaya kadar. Ondan sonra erkek kardelerin totemik toplumunu kurdular; tm eit haklarla ve cinayetin ansn koruyan ve onaran totem yasaklaryla birletiler. Ama elde edilmi olan eyden doyumsuzluk srd ve yeni geliimlerin kaynan oluturdu. Bu erkek kardeler grubunda birlemi olan kiiler olaylarn eski biimini yeni bir dzeyde yeniden canlandrma noktasna geldiler. Erkek bir kez daha bir ailenin bakan oldu ve babasz dnemde kurulmu olan kadnerkilliin yetkilerini ortadan kaldrd. Buna bir telafi olarak baba, ilksel hordan n babasnn rneine uygun olarak, rahipleri annenin korunmas iin idi edilmi anne tanrlarn tand. Bylece yeni aile eskinin yalnzca bir glgesiydi; pek ok baba vard ve her biri dierlerinin haklar tarafndan kstlanmt. Kahramanlk mitini icat etti. Kahraman kendi ba na babay ldren adamd -mitte hala totemik bir canavar olarak ortaya kan babay. Ama Rank'n gzlemledii gibi masallar reddedilmi olgunun ak izlerini korumutur. nk masallarda sklkla baz g ileri baarmas gereken kahramann (genellikle en kk oul ve de hi de seyrek olmayarak kendini baba vekiline aptal, yani zararsz olarak sunan oul) grevini ancak arlar ya da karncalar gibi bir sr kk hayvann yardmyla gerekletirdiini grrz. O halde mit, bireyin grup ruhbiliminden doduu basamaktr. lk mit kesinlikle ruhbilimsel kahraman mitidir; aklayc doa miti ok daha sonra ortaya ksa gerektir.

24

Kahramanlk mitinin yalan kahramann tanrlatrlmasyla dorua ular. Belki de tanrlam kahraman Baba Tanrdan daha nce geliyordur ve ilksel babann bir rahip olarak geri dnnn habercisi olmu olabilir. O halde tanrlar dizisi zamandizinsel olarak yledir: Ana Tanra - Kahraman - Baba Tanr. Ama ancak asla unutulmayan ilksel babann kalkndrlmasyla tanr, onda bugn hala ay rt ettiimiz zellikleri edinir. Bir ocuun ana babasna ve kendisine bakanlara ynelttii tm duygular ocuun cinsel itkilerine anlatm kazandran isteklere kolayca gei yapar. ocuk, sevgisinin bu nesnelerinden bildii tm duygu belirtilerini bekler; onlar pmek, onlara dokunmak ve bakmak ister; onlarn cinsel organlarn grmek ve en gizli boaltm ilevlerini gerekletirirlerken onlarla birlikte olmak ilgi ekicidir. ... ocukluk kalntlarnn daha sonraki zmsel aratrlmas kadar dorudan gzlemler de nazik ve kskana duygularla cinsel niyetlerin tam bir i ie geii konusunda hibir kukuya yer brakmaz ve bize ocuun sevdii kiiyi nasl da kkten bir yolla henz uygun biimde merkezilememi cinsel eilimlerinin nesnesi yaptn gsterir. Bu amalarla ket vurulmu cinsel igdler ket vurulmam olanlar zerinde byk bir ilevsel avantaja sahiptir., Gerekten tam doyum olanaklar bulunmadndan kalc balar yaratmaya zel olarak uyum salamlardr; oysa dorudan cinsel olan igdler her doyurulduklarnda bir enerji yitimine urarlar ve cinsel libidonun yeni bir birikimiyle yenilenmeyi beklemeleri gerekir ki bu arada nesne deimi olabilir. Pfister, ... gl bir dinsel ban bile ateli bir cinsel heyecana dnebildiinin son derece ak ama kesinlikle tek olmayan bir rneini verir. te yandan kendileri k sa mrl olan dorudan cinsel itkilerin kalc ve salt sevecen bir baa dnmesi ok olaandr ve tutkulu bir ak evliliinin salamlamas byk lde bu srece dayal dr. Amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin, isel ve dsal engeller cinsel amalar ulalamaz kldnda dorudan cinsel itkilerden doduunu iitmek doal olarak bizi artmazd. ... lksel hordann babasnn cinsel hogrszl nedeniyle tm oullarn yoksunlua, bylece de amalarna ket vurulmu balara zorladn varsaymtk; oysa kendisinin cinsel honutluk zgrln korumu ve bu yolla da basz kalmt. Bir grubun bal olduu balarn tm amalarna ket vurulmu igdler niteliindedir. Ailenin geliim tarihinde de cinsel sevginin grup ilikileri (grup evlilikleri) var; olmutur, ama daha nemli cinsel sevgi ego iin neden nemli hale geldi ve ne denli ak olma niteliini kazandysa o denli ivedilikle cinsel organ amacnn dayatt gibi iki kiiyle snrl olmay gerektirmitir. okeli eilimler, birbirini izleyen deien nesnelerle doyum bulmakla yetinmek zorunda kalm tr. Cinsel doyum amacyla bir araya gelen iki kii, yalnzl aradklar srece sr igdsne, grup duygusuna kar bir gsteri yapyorlardr. Ne denli ak iindeyseler o denli tam olarak birbirleriyle yetinirler. Grubun etkisini reddetmeleri bir utan duygusu biiminde ifade edilir. Cinsel nesne seiminin bir grup ba tarafndan saldrya uramamas iin en u dzeyde iddet ieren kskanlk duygulan davet edilir. Bir sevgi ilikisinin duygusal yani kiisel etmeni yerini tmyle ksnl etmene brakmadka ya da

25

bir cinsel alemde olduu grup iinde ezamanl olarak cinsel ilikide bulunulmadka iki insan iin bakalarnn nnde cinsel ilikide bulunmak olanaks zdr. Ak olmann erkeklerle kadnlar arasndaki cinsel ilikilerde kendini ancak ge olarak gsterdiine ilikin pek ok gsterge bulunmaktadr, bu yzden cinsel sevgiyle grup balar arasndaki kartlk da ge bir gelimedir. ... Baba ldrmeye tepkilerden bir tanesi totemik d evliliin kurulmas, ocukluktan beri duyarl bir biimde sevilmi aile iindeki kadnlarla herhangi bir cinsel ilikinin yasaklanmasdr. Bu yolla bir erkein sevecen ve ksnl duygular arasnda bugn bile erotik yaamnda hkm sren bir snr izilmitir. Bu d evliliin bir sonucu olarak erkeklerin ksnl gereksinmelerinin yabanc ve sevilmeyen kadnlarla doyurulmas zorunlu olmutur. Ecinsel sevgi, ket vurulmam cinsel itkiler biimini alsa bile, grup balaryla ok daha uyumlu gibi grnmektedir - aklamas bizi uzaklara gtrecek olan dikkate deer bir olgu. Bu, bir nevrozun, kurbann asosyal hale getirmesi ve onu olaan grup rgtlenmelerinden uzaklatrmas olgusunu aklar. ... Gnmzn uygar dnyasndan dinsel yanlsamalarn yok olmu olmasna zlmeyenler bile onlarn gl olduklar srece kendileri sayesinde birbirine bal olanlara nevroza kar en gl savunmay salam olduunu teslim edeceklerdir. nsanlar mistik-dinsel ya da felsefi-dinsel mezheplere ve topluluklara balayan balarn her tr nevrozun hileli saaltmlarnn ifadesi olduunu duyumsamak da zor deildir. Tm bunlar dorudan cinsel itki ler ile amalar ketlenmi olanlar arasndaki ztlkla ilikilidir. Ak olma, dorudan cinsel itkilerle amalarna ket vurulmu cinsel itkilerin ezamanl var oluuna dayanr ve burada nesne, znenin narsisistik ego libidosunun bir ksmn kendine eker. inde yalnzca ego ve nesneye yer olan bir durumdur. Hipnoz, iki insanla snrl olmak asndan ak olmaya benzer ama tmyle amalaryla ket vurulmu cinsel itkilere dayanr ve nesneyi ego lksnn yerine koyar. Grup, bu sreci oaltr; hipnozla onu bir arada tutan igdlerin doas ve ego lksnn yerine nesnenin geirilmesi bakmlarndan uzlar ama buna baka bireylerle zdelemeyi ekler ki bu balangta belki de nesneyle ayn iliki iinde olmakla mmkn olmutur. Nevroz bu dizinin dnda kalr. O da insan libidosunun geliiminde bir gariplie dorudan cinsel ileyin, iki kez yinelenen balatlmas ve araya giren bir gizlilik dnemi- dayanr. ... Ne zaman dorudan cinsel igdlerden amalarna ket vurulmu cinsel igdlere ilerleme tmyle baarl olmazsa nevroz kendini gsterir ve bu gelimeden getikten sonra egoya kabul edilen igd kesimleriyle. bastrlm bilindndan frlayp -teki tmyle bastrlm igdsel itkilerin yapt gibi- dorudan doyum salamaya abalayan igd kesimleri arasnda bir almay temsil eder.

26

BR YANILSAMANIN GELECE (1927)

I

Terim olarak insan yaamnn kendini hayvan konumunun stne kard ve vahi hayvanlarn yaamndan ayrt tm ynleri kastettiim insan uygarl -ve de kltr ile uygarlk arasnda bir ayrm kmserim- bildiimiz gibi, gzlemciye iki cephe sunar. Bir yanda insanlarn, doann glerini kontrol etmek ve insan gereksinimlerinin doyumu iin onun zenginliklerini elde etmek amacyla edindikleri tm bilgi ve yetenekler, te yanda insanlarn ilikilerini birbirlerine uydurmak ve zellikle de salanabilir zenginliklerin dalm iin gerekli tm dzenlemeler. Uygarln iki eilimi birbirinden bamsz deildir: ilk olarak insanlarn karlkl ilikileri var olan zenginliin olas kld igdsel doyum miktarndan derinlemesine etkilendii iin; ikinci olarak bir dieri ile iliki iindeki tek bir insan, o kii kendisinin yeteneini alma iin kullanr ya da onu bir cinsel nesne olarak seerse, onun zenginlii haline geldii iin; nc olarak da her ne kadar uygarlk evrensel insan ilgisinin bi r nesnesiyse de, her birey aslnda uygarln bir dman olduu iin. nsanlarn yaltlm olarak yaayabilmeleri pek az mmkn olduu halde, uygarln, toplumsal yaam olas klmak iin, kendilerinden bekledii zverilerin onlara ok ar bir yk gibi gelmesi kayda deer. Bylece uygarlk bireye kar korunmak zorundadr ve onun dzenlemeleri, kurumlar ve komutlar bu greve yneliktir. Yalnzca zenginliin belli bir dalmn salamay deil bu dalm korumay da amalarlar; aslnda doann fethine ve zenginliin retilmesine katkda bulunan her eyi insanlarn dmanca itkilerine kar korumak zorundadrlar. nsan yaratclar kolayca tahrip edilebilir ve onlar ina etmi olan bilim ve teknoloji onlarn yok edilmesi iin de kullanlabilir. Belirleyici soru, insanlarn zorunlu olarak kalacak olan zverilerle uzlaabilmeleri ve onlar iin bir telafi salamalar amacyla insanlara dayatlan igdsel zverilerin yknn azaltlp azaltlamayaca ve azaltlacaksa bunun ne lde olabileceidir. Uygarlk iinde baskdan vazgemek, kitleyi bir aznlk tarafndan kontrol etmemek kadar olanakszdr. Kitleler tembel ve eitimsiz olduu iin igdsel zveriyi hi sevmezler; bunun kanlmaz olduu savyla da yetinmezler ve onlar oluturan bireyler disiplinsizliklerini zgr brakma konusunda birbirlerini desteklerler. Ancak rnek oluturabilen ve kitlelerin nderleri olarak tandklar bireyler araclyla grevi yerine getirmeye ikna edilebilir ve uygarln var oluunun dayand zveriler gerekletirilebilir. ... Ama etkilerini yitirmemek iin kitlenin kendini onlara adadndan daha ok onlar kitleye kendilerini adarlarsa tehlike vardr ve bu yzden gc ellerinin altnda bulundurarak kitleden bamsz olmalar gerekli gibidir. Ksaca sylemek gerekirse, uygarln dzenlemelerinin ancak belirli derecede baskyla srdrlebilmesi olgusundan sorumlu iki yaygn nitelik vardr: insanlarn kendiliinden almaya hevesli olmamas ve onlarn tutkularna kart szlerin hibir ie yaramamas. Gelecek kuaklarn eiticisi olarak davranacak stn, hedefinden sapmayan ve kar gzetmeyen ok say da nderin nereden gelecei sorulabilir ve bu niyetler gerekletirilmeden nce uygulanmas gereken muazzam bask miktarn dnmek irkilticidir.

27

II Her uygarln bir alma zorlantsna ve igdden vazgemeye dayal olduunun, bu nedenle de kanlmaz olarak bu istemlerin etkiledii kiilerin kartln kkrttnn ayrmsanmasyla uygarln temelde ya da yalnzca zenginliin kendisinden ve onu elde etme yollarndan ve dalmnn dzenlenmesinden ibaret olamayaca ortaya kmtr; nk bu eyler uygarln katlanlarnn rekabetiliinin ve ykc tutkusunun tehdidi altndadr. Tek tip bir terminoloji uruna bir igdnn doyurulamamas olgusunu engellenme, bu engellenmeyi oluturan dzenlemeyi "yasaklama" ve yasaklamayla oluan durumu da "yoksunluk" diye tan mlayacaz. ... En eskisi birincisidir; gruplar kuran yasaklamalarla uygarlk insan balangtaki hayvan koularndan uzaklatrmaya balamt. aknlk iinde bu yasaklamalarn hala ilerlikte olduunu ve hala uygarlk dmanlnn ekirdeini oluturduunu grrz.Yasaklarn altnda strap eken igdsel istekler her ocukla birlikte yeniden doar; bu engellenmelere zaten toplumd davranla tepki veren bir grup insan vardr: nevrotikler. Bu igdsel istekler arasnda ensest, yamyamlk ve ldrme tutkusu bulunur. Bu en eski igdsel istek lere kar uygarln tutumu da hibir biimde tekdze deildir. Yalnzca yamyamlk evrensel olarak yasaklanm gibidir ve tmyle stesinden gelinmitir. Ensest isteklerinin gc, ona kar yasaklarn arkasnda hala fark edilebilir ve belli koullarda ldrme hala uygulanr hatta aslnda uygarlmz tarafndan emredilir. nmzde uzanan kltrel geli mede bugn tmyle izin verilebilir olan daha baka isteklerin imdi yamyamln olduu kadar kabul grmez hale gelmesi pekala olasdr. nsan geliiminin seyrine uygun olarak d sal bask iselletirilmitir; nk zel bir zihinsel e, super-ego, onun yerini al r ve iinde onun komutlarn bulundurur. ... Super-egonun bu glenii ruhbilimsel alanda en deerli kltrel zenginliktir. Onun iinde yer ald kiiler uygarln dman olmaktan kp onun onun tatlar haline gelirler. ... Szn ettiim en eski kltrel i stemler asndan iselletirme, nevrotiklerin ho olmayan istisnasn hesaba katmazsak, ok kapsaml biimde baarlmtr. Ama baka igdsel istemlere dnecek olursak durum de iir. Burada aknlk ve ilgiyle insanlarn ounluunun bu noktalardaki kltrel yasaklamaya yalnzca d basknn etkisi altnda -yani yalnzca bask kendini duyumsatabildiinde ve ondan korkulduu srece- uyduunu gzlemleriz. ... Cinayet ya da ensestten bucak bucak kaan ama par a hrsndan, saldrgan tutkularndan ya da cinsel ksnllklerinden duyduklar doyumu yadsmayan ve bu yzden cezasz kaldklar srece baka insanlar yalanlar, sahtekarlklar ve iftiralaryla incitmekte duraksamayan saysz insan vardr ve bu hi kukusuz uygarln pek ok a boyunca byle olagelmitir. Eer bir kltr, katlanlarnn bir kesiminin doyumunun bir dier olaslkla da daha byk kesiminin basklanmasyla saland bir noktadan teye gidemiyorsa -ki gnmz kltrlerinin tmnde durum budur- basklanan insanlarn var oluunu almalaryla olas kldklar ama zenginliinden ok kk bir pay aldklar kltre iddetli bir dmanlk gelitirmeleri anlalr bir durumdur. Bylesi koullarda basklanm insanlar arasnda kltrel yasaklamalarn bir iselletirilmesi beklenmemelidir. Tersine, yasaklamalar tanmaya hazr deildirler, kltrn kendisini tahrip etmeye, hatta bunu olaslkla kltrn dayand postulatlar da ortadan kaldrarak yapmaya niyetlenirler. Bu

28

snflarn uygarla dmanlklar o denli aktr ki geimini daha iyi salayan toplumsal katmanlara ynelik daha gizli dmanln gzden kamasna neden olur. lknn, kltrn katlmclarna sunduu doyum narsisistik trdendir; katlmclarn daha nce baaryla gerekletirilmi olanla gurur duymalarna dayanr. Bu doyumu, tamamlamak farkl baarlar hedeflemi ve farkl lkler gelitirmi baka kltrlerle bir kyaslamay gerektirir. Bu farkllklarn gcne dayanarak her kltr geri kalanlar kmseme hakkn kendinde grr. Bu yolla kltrel lkler, farkl kltrel birimler arasnda, en ak olarak uluslar olgusunda grld zere, bir uyumazlk ve dmanlk kayna olurlar. Kltrel lk tarafndan salanan narsisistik doyum kltrel birim iinde k ltre dmanlkla savamda baarl olan gler arasndadr. ... nk kltrn dndaki insanlar kmseme hakk bu insanlara kendi birimleri iinde ac sn ektikleri yanllklar asndan bir telafi salar.

III Bir araya gelmemiz ve baka eyler arasnda bizim toplumsal yaammz olas klmaya da niyetlenen uygarl yaratmamz kesinlikle doann bizi korkuttuu bu tehlikeler yzndendir. lk admla olduka byk bir kazan elde edilir: doann insanlatrlmas. Kiiliksiz gler ve yazglara yaklalamaz; sonsuza dek uzak kalrlar. Ama eer elerin bizim kendi ruhlarmzda olduu gibi iddetle sren tutkular varsa, eer lm kendiliinden bir ey deil de kt bir isten in iddet eylemiyse, eer doann her yerinde evremizde kendi toplumumuzdan bi ldiimiz Yaratklar varsa, o zaman rahat bir soluk alabilir, tekinsizliin iinde kendimizi evimizde gibi hissedebilir ve anlamsz anksiyetemizle ruhsal yntemlerle baa kabiliriz. Belki hala savunmaszz ama artk umarszca fel olmamzdr hi deilse tepki verebiliriz. Aslnda belki de savunmasz bile deilizdir. Dardaki bu dehetli stn insanlara kendi toplumumuzda uygulad mz yntemlerin aynsn kullanabiliriz; onlardan kibarca istemeye, onlar yattrmaya, onlara rvet vermeye uraabilir ve onlar bu ekilde etkileyerek glerinin bir kesiminden yoksun brakabiliriz. Doal bilimin ruhbilimle bylesi bir yer deitirmesi yalnzca ivedi rahatlama salamakla kalmaz duruma egemen olman n daha ileri yollarn da gsterir. Bu durumda yeni hibir ey yoktur. Onun aslnda sadece devam olduu ocuksu bir ilk rnei vardr. nk daha nce bir kez insan kendini benzer bir aresizlik durumunda bulmutur: kk bir ocuk olarak ana babasnn karsnda. Ayn biimde bir insan doann glerini basite eitleriyle olduu gibi iliki kurabilecei kiilere dntrmez -bu, o glerin kendisinde b rakt ar gl izlenime hakszlk olurdu- onlara bir babann niteliklerini verir. Onlar tanrlara dntrr. Tanrlar l grevlerini srdrmlerdir: onlar, doann dehetlerini arndrmal, insanlar yazgnn acmaszl karsnda, zellikle de lmde gsterildii gibi avutmal ve uygar bir yaamn genelde onlara dayatt aclar ve yoksunluklar telafi etmelidirler.

29

imdi uygarln eksikliklerini ve ktlklerini dengelemek, insanlarn birlikte yaamalar srasnda birbirlerine ektirdikleri aclar dindirmek ve uygarln insanlarn bu denli yetersiz biimde uyduu beklentilerinin doyurulmas n gzetmek tanrlarn grevi haine gelmiti. Bu beklentilerin kendileri de ilahi bir kkene balanmlard; insan toplumunun tesine ykseltilmiler ve doaya ye evrene yaygnlatrlmlard. Ve bylece insann aresizliini katlanlabilir klma gereksiniminden doan ve kendisinin ve de insanln ocukluunun aresizliinin anlarnn malzemesinden ina edilen bir dnceler stoku yaratlr. Bu, dncelere sahip olmann onu iki ynden koruduu aktr doann ve yazgnn tehlikelerine kar ve de bizzat insan toplumunun tehdit ettii zedelenmelere kar. te konunun ana fikri budur. Bu dnyada olan her ey, yollarn ve yan yollarn izlemek zor olsa da sonunda her ey iin en iyisini buyuran yani onu bizim iin zevkli hale getiren- bizden stn bir zekan n niyetlerinin bir ifadesidir. Her birimizin zerinde, yalnzca grnrde acmasz ve bizim doann ar gl ve tayrekli glerinin elinde oyuncak olup ac ekmemize izin vermeyecek cmert bir Tanr vardr. lmn kendisi bir yok olu, bir inorganik yaamszla geri dn deil daha stn bir gelimenin nnde uzand yeni bir var olutur. Sonunda tm iyiler dllendirilecek ve tm ktler cezalandrlacaktr, eer gerekten bu yaam biiminde olmasa bile lmden sonra balayan daha sonraki var olularda. Bu yolla yaamn tm dehetleri, aclar ve zorluklar gdkletirilmeye allr. Ve imdi soru ortaya kar: ruhbilimin nda bu dnceler nedir? Tadklar saygnl nereden tretmilerdir? Ve rkek bir adm atmak gerekirse, onlarn gerek deerleri nedir?

IV Dinsel dncelerin uygarln, tm teki baarlarnn da sahip olduu gereksinimden doduunu gstermeye altm: kiinin kendisini doann ezici derecede stn gcne kar korumas gereksiniminden. Buna ikinci bir gd eklenmitir - uygarln kendisini ac verici bir biimde duyumsatan eksiklik lerini dzeltmek. Dahas, uygarln bu dnceleri bireye verdiini sylemek zellikle dorudur nk insan onlar hazr olarak bulur; bu dnceler ona hazr olarak sunulur, zaten kendi bana onlar kefedemezdi. Doann insanlatrlmasnn insann doann rktc gleri karsndaki aknlna ve aresizliine bir son verme, onlarla bir ilikiye girme ve sonunda onlar etkileme gereksiniminden trediini savundunuz. Ben daha ok insann doann glerini kiiletirmesi srasnda yeniden ocuksu bir modeli izlediine inanyorum. En eski evresindeki kiilerden onlar etkileme yolunun onlarla iliki kurmak olduunu renmitir ve bylece daha sonra, ayn sonu gz nnde tutarak karlat her eye o kiilere davrand gibi davranr. Totem ve Tabu'da Her ey oul-baba ilikisiydi. Tanr yceltilmi babayd ve baba zlemi din gereksiniminin kkyd. O zamandan bu yana genelde dinin oluumunda ana roln verildii insan zayfl ve aresizlii etmenini kefetmi gibi grnyorsunuz ve imdi bir zamanlar baba karmaas olan her eyi aresizlik terimlerine dntryorsunuz. Bu dnm aklamanz rica edebilir miyim?

30

Totem ve Tabuda benim amacm dinlerin deil totemciliin kkenini aklamakt. Totemcilikte olan tam da budur. ve en eski ama en kkten ah laksal kstlamalar -cinayet ve ensest yasaklar- totemcilikten doar. ocuun aln doyuran ve onu d dnyann tm tanmlanmam tehlikelerine kar koruyan bunun anksiyeteye kar ilk koruma olduunu syleyebiliriz- anne, onun ilk sevgi nesnesi haline gelir. Bu koruma ilevi nedeniyle annenin yerine hemen bu konuma ocukluun geri kalan kesiminde koruyan daha gl baba geer. Ama ocuun babaya kar tutumu garip bir ifte deerlilikle renklenir. Bizzat baba belki de ocuun anneyle en erken ilikisi yznden ocuk iin bir tehlike oluturur. Bu nedenle onu zleyiinden ve ona hayranlndan hi de daha az olmayan miktarda ondan korkar. Bymekte olan birey sonsuza dek bir ocuk olarak kalmaya, yabanc stn glere kar korunmasz yaayamamaya yazgl olduunu grnce, bu glere babasnn tipine ait zellikleri dn verir; kendisi iin korktuu, yattrmaya alt ama yine de kendi korunmas asndan gvendii tanrlar yaratr.

V nanlmasn istedikleri eylerin neye dayandn sorduumuzda birbirleriyle kt bir uyum iinde bulunan yant alrz: Birinci olarak bu retimler inanlmay hak ederler nk bizim ilksel atalarmz onlara inanmlard; ikinci olarak bize ayn ilksel zamanlardan gelen kan tlarmz vardr; nc olarak da onlarn doruluunu, sorgulamak yasaktr. Bu nc noktann bizim en gl kukularmz uyandraca kesin gibidir. Her ey bir yana, byle bir yasaklama tek bir neden yznden olabilir toplumun dinsel doktrinleri adna iddia ettiklerinin salam olmadnn pekala farknda olmas yznden. Aksi halde gerekli verileri kanta ulamak isteyen herkesin emrine sunmaya ok haz r olurdu. imdi sorundan kurtulmak iin yaplm iki giriimden -ki her ikisi de umutsuz abalar olduu izlenimini iletir- sz etmeliyim. Biri iddet doasnda olup eskildir; dieri zarif ve acl. Birincisi Kilisenin eski Babasnn dinsel doktrinlerin mant n yarglamasnn dnda olduunu -mantn zerinde olduunu- ne srer. Onlarn gereklikleri ie doru duyumsanmaldr ve kavranmalar gerekmez. Ama bu Credo yalnzca bir kendine itiraf olarak ilgi eker. Buyurgan bir sz olarak hibir balayc gc yoktur. Her samala inanmak zorunda mym? Eer deilse neden bu zel samala? Eer bir insan kendisini derinden etkilemi bir coku durumunda dinsel doktrinlerin asl gerekliine sarslmaz bir inan gelitirmise onun dierleri iin ne nemi vardr? kinci giriim Sanki felsefesiyle yaplandr. Bu bizim dnce etkinliimizin temelsizliinin hatta samal nn tamamen ayrdnda olduumuz pek ok sayda hipotezler ierdiini ne srer. Onlara "kurgular" denir ama pek ok pratik nedenle "sanki" bu kurgulara inanyormu gibi davranmamz gerekir. Dinsel doktrinlerle, onlarn insan toplumunu srdrmek asndan kyas kabul etmez nemi nedeniyle, olan durum budur. nsanlarn, "Sankinin avukatlna karn dinin masallarna kar ok gemeden ayn biimde davranacan umabiliriz.

31

Ama u anda hala olduka farkl davranyorlar Bu doktrinlerin isel gcnn nerede bulunduunu ve mant n tanmasndan bamsz olan etkinliklerini neye borlu olduklarn sormalyz.

VI Eer dikkatimizi dinsel dncelerin ruhsal kkenine evirecek olursak yol bul unacaktr. Bize retimler olarak verilen bu dnceler deneyimlerin kalntlar ya da dnmenin son rnleri deildir: onlar yanlsamalardr, insanolunun en eski, en gl, ve en iv edi isteklerinin doyurulmasdr. Onlarn gcnn srr bu isteklerin gcnde yatar. nceden bildiimiz gibi, ocukluun dehete drc aresizlii Baba tarafndan salanan korunma -sevgi yoluyla korunma- gereksinimini dourur; bu aresizliin yaam boyu sreceinin fark edilmesi ise bir babann, ama bu kez dana gl bir babann, varlna sarlmay gerekli klar. Bir yanlsama, bir yanlla ayn ey deildir; bir yanl olmas da gerekmez. Yanlsamalar iin niteleyici olan ey onlarn insan isteklerinden tremi olmalardr. Bu adan ruh hekimliindeki sanrlara yakndrlar. Ama onlardan sanrlarn ok karmak yaplar bakmndan ayrlrlar. Sanrlar iin temel olarak onlarn gereklikle elimesini vurgularz. Yanlsamalarn yanl -yani gerekletirilemez ya da gereklikle elikili- olmalar gerekmez. Gerekten neden olmasn? Tpk hi kimsenin inanmaya zorlanamayaca gibi, kimse inanmamaya da zorlanamaz. Ama bunun gibi savlarn bizi doru dnme yoluna gtreceiyle kendimizi kandrmann bize doyum vermesine izin vermeyelim. Eer kabul edilemez tek zr varsa o da budur. Cahillik cahilliktir, ondan inanlacak hibir doru treyemez. Baka konularda akl banda hi kimse bylesine sorumsuzca davranmayacak ya da grleri ve tuttuu yol iin bylesine zayf dayanaklarla yetinmeyecektir. Kendine bu izni yalnzca en yce ve en kutsal eyler iin vermektedir. Gerekte bunlar yalnzca kii oktandr dinle balarn gevettii halde kendine ya da bakalarna hala dine skca balym taklidi yapmaktr. Dine ilikin sorular sz konusu olduunda insanlar olas her tr drst olmama ve entelek tel kt davranta bulunma suunu ilerler. Filozoflar szcklerin anlamn zgn anlamlaryla pek de bir ilikileri kalmayncaya dek ekitirirler. Kendileri iin yarattklar baz bulank soyutlamalara "Tanr" adn verirler; byle yaparak tm dnyann nnde kendilerine tanrc, Tanrya inanan ss verebilirler ve hatta daha yksek, daha ar bir Tanr kavramn tandklarn, yine de onlarn Tanrlarnn artk dinsel doktrinlerin kudretli kiilii deil, hayali bir glgeden baka bir ey olmadn syleyerek vnebilirler bile. Eletirmenler, evrenin karsnda insann nemsizlii ya da gszl duygusunu benimseyen birini koyu dindar diye tanmlarlar. Daha ileriye, gitmeyen ama byk dnyada insanolunun oynad kk rol alakgnlllkle kabullenen adam ise, tersine szcn en doru anlamyla dinsizdir. Biz dinsel doktrinlerin yaklak olarak hangi evrelerde ve hangi insanlar tarafndan yaratldn biliyoruz. Eer ek olarak buna ynelten gdleri de kefedersek din sorununa ilikin tutumumuz belirgin bir yer deitirmeye urayacaktr.

VII Ama imdi kartmzn yksek sesi bizi duraklatr. Yanlmz aklamaya arlrz:

32

Arkeolojik ilgiler hi kukusuz vlmeye deerdir ama hi kimse bunu yaptnda yaayanlarn evlerinin temellerini ykacak ve evlerin kp insanlar ykntlarn altnda brakacak bir kaz gerekletirmez. Din doktrinleri baka herhangi bir ey gibi tartma konusu yaplabilecek bir konu deildir. Uygarlmz onlarn zerine kurulmutur ve insan toplumunun srmesi insanlarn ounluunun bu doktrinlerin doruluuna inanmasna dayanmaktadr. Eer insanlara her eye gc yeten ve her zaman adil bir Tanr nn, kutsal bir dnya dzeni ve teki dnya olmad retilirse uygarln emirlerine uymak iin her trl ykmllklerinden muaf olduklarn dneceklerdir. Herkes ket vurma ya da korku olmakszn toplum d, bencil, igdlerinin peine taklacak ve gcn uygulamaya kalkacaktr; uygarln binlerce yllk urayla uzaklatrdmz Kaos geri gelecektir. Dinin geree sahip olmadn bilsek, hatta kantlasak bile gerei saklamak ve "Sanki" felsefesinin emrettii biimde davranmalyz; bu tmmzn korunmas yararnadr. Ve giriimin tehlikesinden te amas z bir acmaszlk olacaktr. Saysz insan tek avuntularn dinsel doktrinlerde bulur ve yaam ancak onlarn yardmyla tayabilir. Onlar desteklerinden yoksun brakacaksnz, hem de elinizde karlk olarak verecek daha iyi bir ey olmakszn. Bilimin imdiye dek ok fazla ey baarmad itiraf ediliyor ama ok daha fazla ilerleseydi de bu insan iin yeterli olmayacakt. nsann souk bilimin asla doyuramayaca baka zorunlu gereksinimleri vardr ve iin en garip yan -aslnda bu tutarszln en st noktasdr- her zaman insan yaantsnda igdsel yaama kyasla zekann ne denli kk bir rol oynad konusunda srar eden bir ruhbilimci imdi insanl deerli bir istek doyurmadan yoksun b rakmaya alyor ve onlar entelektel beslenme ile telafi etmeyi neriyor. Ne ok sulama bir arada! Yine de tmn kan tlarla rtmeye hazrm ve daha da fazlas dine kar imdiki tutumumuzu srdrrsek uygarln dini terk edersek gireceinden daha byk riske gireceini de ne sreceim. Din, insan uygarl iin byk hizmetler gerekletirmitir. Toplum d igdleri evcilletirmeye katkda bulunmutur. Ama yeterince deil. nsan toplumunu binlerce yl ynetmi ve neyi baarabileceini gstermek iin zaman olmutur. Eer insanolunun ounluunu mutlu etmeyi, rahatlatmay, yaamla bartrmay ve uygarln tat haline getirmeyi baarsayd hi kimse var olan koullar deitirmeyi hayal bile etmezdi. Ama bunun yerine ne gryoruz? Dehete drc derecede ok sayda insann uygarlktan doyumsuz ve onun iinde mutsuz olduunu. nsanlarn, dinsel doktrinlerin k stlanmam biimde egemen olduklar bir zamanda genelde daha mutlu olup olmadklar kukuludur; daha ahlakl olmadklar kesin. Rus i gzlemcilii gnahn kutsal inayetin tm kutsamalarnn ayrlmaz bir paras olduunu, yle ki en temelde Tanrnn gnahtan holandn ne srecek kadar ileri gitmitir. Rahiplerin, insann igdsel doasna bu tr byk ayrcalklar tanyarak kitlelerin dine boyun emesini salayabildikleri bir sr deildir. u konuda gr birliine varlmtr: yalnzca Tanr gl ve iyidir, insan zayf ve gnahkardr. Her ada ahlakszlk, dinde, ahlaktan hi de daha az destek grmemitir. Eer dinin insann mutluluu, kltre duyarll ve ahlaksal kontrol asndan baarlar bundan hi de daha iyi deilse, onun insanolu iin gerekliliine ar deer verip vermediimiz ve kltrel istemlerimiz i ona dayandrmakla akllca davranp davranmadmz sorusunun ortaya kmasndan kanlamaz.

33

yleyse ya bu tehlikeli kitleler ar bir bask altna alnmal ve herhangi bir entelektel uyanmadan uzak tutulmal ya da uygarlkla din arasndaki iliki kkten bir revizyondan geirilmelidir.

VIII Uygarlk; bir insann nefret ettii ya da yolunu kesen veya mal varlna gz diktii komusunu ldremeyecei emrini ortaya koyarken bunu ak olarak insann baka trl uygulanabilirlii olmayacak toplumsal var oluu iin yapmtr. nk katil ldrlen adamn akrabalarnn alma duygularn ve bakalarnn gizli kskanln zerine ekecektir ve bu insanlar byle iddet eylemlerine fiilen eilimi kendi ilerind