T.C

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK ANABİLİMDALI

SİGARA KULLANAN HEMŞİRELERİN SİGARAYI

BIRAKMAYA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ VE SONUÇLARI

ESENGÜL ERGENEİLEK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMANI Yrd.Doç.Dr. Gürsel ÖZTUNÇ

ADANA-2005

i

T.C ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK ANABİLİMDALI

SİGARA KULLANAN HEMŞİRELERİN SİGARAYI

BIRAKMAYA YÖNELİK GİRİŞİMLERİ VE SONUÇLARI

ESENGÜL ERGENEİLEK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMANI Yrd.Doç. Dr. Gürsel ÖZTUNÇ

Bu tez, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri tarafından SBE2002YL24 no’lu proje olarak desteklenmiştir

Tez No:…………….

ADANA-2005

ii

KABUL VE ONAY FORMU

Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı Çerçevesinde yürütülmüş Olan

Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya Yönelik Girişimleri ve Sonuçları adlı

çalışma, aşağıdaki jüri tarafından Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.

Tez Savunma Tarihi : 11/03/2005

İmza Yrd.Doç. Dr. Gürsel Öztunç

Çukurova Üniversitesi Adana Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Anabilim Dalı

Jüri Başkanı

İmza İmza Prof. Dr. Nazan Alparslan Prof. Dr. Muhsin Akbaba Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yukarıdaki tez, Yönetim Kurulunun ................... tarih ve ............... sayılı kararı ile kabul edilmiştir. Prof. Dr. Sait Polat Enstitü Müdürü

iii

TEŞEKKÜR Tezimin her aşamasında öneri ve katkılarını aldığım danışman hocam

sayın Yrd.Doç. Dr. Gürsel ÖZTUNÇ’a, çalışmamın istatistik aşamasında

değerli bilgi ve tecrübeleri ile desteğini esirgemeyen sayın Prof. Dr. Nazan

ALPARSLAN’a, her zaman yanımda olan aileme, tezimin yazım aşamasında

desteğini unutmayacağım ablam Fatma GÖRKEM’e ve kardeşim Kadir

ERGENEİLEK’e, tezimin printer aşamasında yardımını esirgemeyen abim

Mehmet ERGENEİLEK’e araştırmanın uygulandığı Çukurova Üniversitesi

Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi, Adana Numune Eğitim ve Araştırma

Hastanesi ve Adana SSK hastanesi hemşirelerine teşekkür ederim.

iv

İÇİNDEKİLER

Kabul ve Onay iiTEŞEKKÜR İiiİÇİNDEKİLER ivTABLOLAR DİZİNİ viiÇİZELGELER DİZİNİ viiiSİMGELER ve KISALTMALAR xiÖZET xiiABSTRACT xiii1. GİRİŞ 12. GENEL BİLGİ 9 2.1. Tütünün Tanımı 9 2.2. Tütünün Tarihçesi 9 2.2.1. 19.Yüzyıldan Önce Tütün Kullanımı 9 2.2.2. 20.Yüzyıl 11 2.3. Tütünün Epidemiyolojisi 12 2.3.1.Tütünü Kullanma Şekilleri 13 2.3.1.1.Doğrudan Doğruya Tütünün Kendisinin Kullanılması 13 2.3.1.2.Yanmasında Oluşan Dumanın Kullanılması 13 2.3.1.3.Diğer Amaçlara Kullanılması 13 2.4. Sigara Dumanının Özellikleri 14 2.4.1. Sigara Dumanının Bileşimi 14 2.4.2.Sigaranın Dumanının Bileşimi Etkileyen Faktörler 15 2.4.3. Sigara Dumanında Bulunan Maddeler 16 2.4.3.1. Su 17 2.4.3.2. İnorganik Maddeler 17 2.4.3.3. Organik Maddeler 17 2.5. Sigaradaki Sağlığa Zararlı Maddeler 19 2.5.1. Nikotin 19 2.5.2. Karbon Monoksit 23 2.5.3. İrritan Maddeler 24 2.5.4. Kanserojen Maddeler 24 2.6. Sigara Kullanma Nedenleri 26 2.6.1. Psikososyal Nedenler 26 2.6.2. Farmakolojik Nedenler 28 2.7. Sigaranın Neden Olduğu Sağlık Sorunları 29 2.7.1. Sigaranın Solunum Sistemine Etkisi 29 2.7.1.1.Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı 30 2.7.1.2. Akciğer Hastalığı 31 2.7.2. Sigaranın Dolaşım Sistemine Etkisi 32 2.7.3. Sindirim Sistemine Etkisi 34 2.7.4. Sinir Sistemi 35 2.7.5. Sigaranın İmmün Sisteme Etkisi 36 2.7.6. Sigaranın Gebelik Üzerine Etkisi 36 2.7.7. Sigaranın Hematolojik Hastalıklara Etkisi 37

v

2.7.8. Sigara ve İlacın Etkileşimi 38 2.8. Pasif Sigara İçimi 39 2.9. Sigaraya Karşı Başlatılan Mücadeleler 41 2.10. Sigaranın Bırakılmasının Sağlık Açısından Yararları 43 2.11.Sigarayı Bırakma Yöntemleri 44 2.11.1. Psikososyal Tedaviler 45 2.11.1.1.Sigaraya Karşı Olumsuz Tepki Geliştirme Teknikleri 45 2.11.1.1.1.Hızlı Sigara İçme Yöntemi 45 2.11.1.1.2.Sigara Dumanını İçerde Tutma Tekniği 46 2.11.1.1.3.Nikotin Ve Tar Oranlarını Azaltma Tekniği 46 2.11.1.1.4.Örtülü Duyarlılaştırma 46

2.11.1.1.5.Sigara Kullanma Davranışının Zevk Vermeyen Ortamlara Taşınması 46

2.11.1.1.6.Davranış Bedelinin Ödenmesi 47 2.11.1.2.Sigara İle İlgili Koşullanmaların Söndürülmesine

Yönelik Teknikler 47

2.11.1.3. Sigara İçme Dürtüsü İle Başa Çıkma Becerilerinin Kazandırılmasına Yönelik Teknikler 47

2.11.1.4. Hipnoz 48 2.11.1.5. Akupunktur 48 2.11.1.6. Grup Tedavileri 48 2.11.2.Farmakolojik Tedavi 50 2.11.2.1. Nikotin Sakızları 50 2.11.2.2. Nikotin Bantları 50 2.11.2.3. Nikotin Nazal Spreyleri 50 2.11.2.4. Nikotin İnhaler 51 2.12. Sigarayı Bırakmak İstiyorsanız Bir Kez Olsun Denemelisiniz 523.GEREÇ VE YÖNTEM 574. BULGULAR 58 4.1.Hemşireleri Tanımlayıcı Bilgiler 58 4.2.Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara

Kullandıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı 60

4.3.Hemşirelerin Günde Ortalama Kullandıkları Sigara Sayısının Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı 63

4.4.Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın Arkadaşları Arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı 66

4.5.Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı 67

4.6. Son 1 Yıl içinde Sigarayı Bırakmayı Düşünen Hemşirelerin Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı 68

4.7.Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı 71

4.8.Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı 73

4.9.Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup Duymadıklarının Yüzde Dağılımı 76

4.10. Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına 77

vi

İlişkin Yüzde Dağılımı 4.11.Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza

Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı 78

4.12.Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı

78

4.13.Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya İlişkin Destek Alma Durumlarının Yüzde Dağılımı 79

4.14. Hemşirelerin Sigara Kullanmalarına Neden Olan Durumların Yüzde Dağılımı 81

4.15.Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar Sigara Kullanırsınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

82

4.16.Hemşirelerin“Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara Kullanmayı Seçer miydiniz.?”Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

83

4.17.Hemşirelerin “Sizce Bundan 5 Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı 84

4.18.Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

85

4.19.Sigara İçen Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet Derecelerinin Yüzde Dağılımı 86

4.20.Anketimin Sonunda Yer Alan “Sigarayı Bırakmak Konusunda Başka Söylemek İstedikleriniz var mı?” Sorusuna Cevap Veren Hemşirelerin Büyük Çoğunluğu Sigarayı Bırakmayı Arzuladığını İfade Eden Cevaplar Vermiştir. Bu Soruya Hemşirelerin Verdikleri Cevaplardan Bazıları Şöyledir

89

5. TARTIŞMA 90 5.1.Hemşireleri Tanımlayıcı Bilgiler 90 5.2.Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara

Kullandıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı 90

5.3.Hemşirelerin Günde Ortalama İçtikleri Sigara Sayısının Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı 92

5.4.Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın Arkadaşları arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı 94

5.5.Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı 95

5.6.Son 1 Yıl içinde Sigarayı Bırakmayı Düşünen Hemşirelerin Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı 96

5.7.Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı 97

5.8.Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı 98

5.9.Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup Duymadıklarının Yüzde Dağılımı 100

5.10.Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına 100

vii

İlişkin Yüzde Dağılımı 5.11.Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza

Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı 101

5.12.Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı

101

5.13.Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya İlişkin Destek Alma Durumlarının Yüzde Dağılımı 102

5.14.Hemşirelerin Sigara İçmelerime Neden Olan Durumların Yüzde Dağılımı 102

5.15.Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar Sigara İçersiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

103

5.16.Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara İçmeyi Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı 103

5.17.Hemşirelerin “Sizce Bundan 5 Yıl Sonra Hala Sigara İçiyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı 104

5.18.Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

104

5.19.Sigara İçen Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet Derecelerinin Yüzde Dağılımı 105

5.20.Anketimin Sonunda Yer Alan “Sigarayı Bırakmak Konusunda Başka Söylemek İstedikleriniz var mı?” Sorusuna Cevap Veren Hemşirelerin Büyük Çoğunluğu Sigarayı Bırakmayı Arzuladığını İfade Eden Cevaplar Vermiştir. Bu Soruya Hemşirelerin Verdikleri Cevaplardan Bazıları Şöyledir

107

6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 108 6.1. Sonuçlar 108 6.2. Öneriler 1167. KAYNAKLAR 118EKLER 123ÖZGEÇMİŞ 128

viii

TABLOLAR DİZİNİ

Grafik .1.1. Dünya’da Sigara İçme ve Buna Bağlı Ölümler 6Tablo1.1. Dünyada Bazı Ülkelerde Hemşireler ve Kadın Nüfusunda Sigara

İçme Prevalansı

7

Tablo2.5.2.Nikotinin Bırakılması İle İlişkili Sık Rastlanan Bulgu ve Semptomlar

21

Tablo2.5.3. Amerika Psikiyatri Derneği Mental Bozuklukların Tanısı ve İstatistiksel Değerlendirmesine İlişkin Elkitabı’nda (DSM – IV) Yer Alan İlaç Bağımlılığı Ölçütler

23

Tablo2.7.4. Sigaranın Aterogenez Ve Hematolojik Sisteme Etkisi 33Tablo2.7.5. Sigara Dumanında Bulunan Kimyasal Maddelerden Bazıları 38Tablo2.7.6. Farmakodinamik Sigara- İlaç Etkileşimleri 39Tablo2.11.7.Hemşirelerin Bir Danışman Olarak Yardımcı Olabilmeleri İçin

Gerekli Unsurlar

50

Tablo2.11.8. Fagerstrom Tolerans Anketi

52

ix

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 1. Hemşirelerin Yaş Ortalamalarının Dağılımı 58

Çizelge 2. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerinin Yüzde Dağılımı 58

Çizelge 3. Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara Kullandıklarının Yüzde Dağılımları

60

Çizelge 4.Hemşirelerin“Sigaraya Başlama Yaş Ortalamalarının” “Ailenizde Kimler Sigara Kullanıyor?” Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı

61

Çizelge5.Hemşirelerin “Kaç Yaşında Sigaraya Başladınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okullara Göre Dağılımı

61

Çizelge 6. Hemşirelerin “Kaç Yıldır Sigara Kullanıyorsunuz.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Günde Ortalama İçtikleri Sigara Sayısına Göre Dağılımı

62

Çizelge 7. Hemşirelerin Günde Ortalama Kullandıkları Sigara Sayısının Yüzde Dağılımı 63

Çizelge8.Hemşirelerin“Günde Ortalama Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

63

Çizelge9.Hemşirelerin “Günde Ortalama Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

64

Çizelge 10. Hemşirelerin “Günde Ortalama Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Sigaraya Başlanan Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

65

Çizelge 11. Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın Arkadaşları Arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı

66

Çizelge 12. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı

67

Çizelge 13. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

68

Çizelge 14. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

68

Çizelge 15. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okul Durumlarına Göre Dağılımı

69

Çizelge 16.Hemşirelerin “Kaç yaşında sigaraya başladınız.?” Sorusuna verdikleri yanıtların “Son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı

70

Çizelge 17. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünmeyen Hemşirelerin Hangi Şartlar Olursa Sigarayı Bırakabileceklerinin Yüzde Dağılımı

71

Çizelge 18. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının Yüzde Dağılımı

71

Çizelge 19. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

72

x

Çizelge 20. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okul Durumlarına Göre Dağılımı

72

Çizelge 21. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı

73

Çizelge 22. Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları Nedeniyle Yaşadıkları Sorunların Yüzde Dağılımı

74

Çizelge 23. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları Nedeniyle Yaşadıkları Sorunlara Yönelik Geliştirdikleri Çözümlerin Yüzde Dağılımı

74

Çizelge 24. Hemşirelerin “Sizce Sigarayı Bırakmayı Denemeniz Neden Sonuca Ulaşmadı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

75

Çizelge 25. Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup Duymadıklarının Yüzde Dağılımı

76

Çizelge 26. Hemşirelerin “Sigara Kullandığınızdan dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Çocuklarının Olma Gruplarına Göre Dağılımı

76

Çizelge 27. Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına İlişkin Yüzde Dağılımı

77

Çizelge 28. Hemşirelerin “Sigara ile İlgili Olduğunu Düşündüğünüz Bir Sağlık Sorununuz var mı.?” Sorusuna Evet Cevabını Veren Hemşirelerin Hangi Sağlık Sorunları olduğunun Yüzde Dağılımı

77

Çizelge 29. Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

78

Çizelge 30. Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı

78

Çizelge 31. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya İlişkin Yakın Çevrenizden Destek Aldınız mı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

79

Çizelge 32. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya ilişkin Yakın Çevrenizden Destek Aldınız mı.?”Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

79

Çizelge 33. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Aldınız mı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

80

Çizelge 34. Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Aldınız mı? Sorusuna Evet Yanıtı Veren Hemşirelerin Nasıl bir Eğitim Aldıklarının Yüzde Dağılımı

80

Çizelge 35. Hemşirelerin “Sigara Kullanmanıza Neden Olan Durumlar Nelerdir.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

81

Çizelge 36. Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar Sigara Kullanırsınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

82

Çizelge 37. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara Kullanmayı Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

83

xi

Çizelge 38. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara İçmeyi Seçer miydiniz.?”Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 83

Çizelge 39. Hemşirelerin “Sizce Bundan 5 Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

84

Çizelge 40. Hemşirelerin “Sizce Bundan Beş Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

84

Çizelge 41. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

85

Çizelge 42. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Size Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır Mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı

86

Çizelge 43. Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet Derecelerinin Yüzde Dağılımı

86

Çizelge 44. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyet Ortalamalarının” Sigara Kullandıklarından Dolayı Duydukları Pişmanlıklara Göre Dağılımı

87

Çizelge 45. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyetinizi 0 İle 5 Arasında Değerlendirir Misiniz.? Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

88

xii

SİMGELER VE KISALTMALAR

WHO Dünya Sağlık Örgütü AB Avrupa Birliği MSS Merkezi Sinir Sistem GABA Gamma- Aminobütirik Asit PGI2 Prostasiklin LDL Düşük Dansiteli Lipoprotein HDL Yüksek Dansiteli Lipoprotein ICD-10 Dünya Sağlık Örgütü Uluslar arası Hastalık Sınıflaması DSM-III-R Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders-third

Edition Reverised DSM-IV Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders-fourth

Edition Reverised COHb Karbon Monoksi Hemoglobin FEV Zorlu Ekspirasyon Volümü ACTH Adrenocorticotrophic Hormon EEG Elektroensefalogram DNA Dezoksiribonükleikasit ADP Adenozin Difosforik Asit vb Ve benzeri x Satır Yüzdesi xx Sütun Yüzdesi % Yüzde ↑ Artan ↓ Azalan < Küçüktür > Büyüktür = Eşittir

xiii

ÖZET

Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya Yönelik Girişimleri ve Sonuçları

Ülkemizde sigara kullanımı genel olarak yüksek düzeydedir. Sağlık personeli

içinde en kalabalık grubu oluşturan hemşirelerde de sigaranın zararlarını bilmelerine rağmen sigara kullanma oranları yüksek, bırakma oranları düşüktür. Toplumun sigara alışkanlığından vazgeçmesi ve sigara kullanılmayan bir toplum haline gelmesi, toplumu oluşturan tüm bireylerin ve topluma örnek teşkil edecek bu gruptaki bireylerin davranışları özellikle önemlidir.

Çalışmamız Adana ilinde çeşitli hastanelerde çalışan ve sigara kullanan hemşirelerin sigarayı bırakmaya yönelik girişimleri ve sonuçlarını değerlendirerek, hemşirelere sigarayı bırakmaya yönelik beceriler öğretilirken bir yandan da kendilerinden yardım isteyecek bireylere nasıl bir yöntemle faydalı olabilecekleri hedeflenmiştir. Ç.Ü. Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi, Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve S.S.K. Hastanesinde çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 358 hemşireye uygulanmıştır. Veriler hemşireleri tanıtan ve sigara bırakmaya yönelik girişimlerini belirleyen anket formu ile toplanmıştır.

Araştırma kapsamındaki hemşirelerin yaş ortalaması 32.3±6.9, %65.4’ünün evli, %61.5’nin çocuklu, %78.5’inin Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, %23.6’sının dahili kliniklerde çalıştığı, %38.8’inin 19-21 yaşında sigaraya başladığı, %33.5’inin 6-10 yıldır sigara kullandığı, %36.3’ünün kardeşinin sigara kullandığı, %30.2’sinin günde ortalama 6-10 adet sigara kullandığı, %97.5’nin yakın arkadaşının sigara kullandığı, %72.3’nün son bir yılda sigarayı bırakmayı düşündüğü, bu hemşirelerden %72.9’unun sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %57.9’nun sigarayı bırakmayı denediği; sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin %58.1’inin evli, %63.6’sının üniversite mezunu olduğu tespit edilmiştir. %67.1’inin sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %86.3’ün de sigarayı bırakmaya bağlı sinirliliğin arttığını, %93.3’ünün pişmanlık duyduğunu, %44.4’ünün sigaraya bağlı sağlık sorununun olduğunu ifade etmiştir. Sigarayı bırakmak için sadece %3.9’unun profesyonel yardım aldığını, %76.2’si aşırı stresli olduğunda sigara içmek istediğini, %54.8’i dünyaya yeniden gelse kesinlikle sigara kullanmayacağını belirtirken, %16.5’i bundan 5 yıl sonra hala sigara kullanıyor olacağını, %46.4’ü sigarayı bırakmak için yardım almak istediğini,% 43.9’u sigara kullandığından dolayı hiç memnun olmadığını, ifade etmiştir.

Sonuç olarak; Ölümcül sonuçlarını bilmelerine rağmen hemşirelerin bir çoğunun sigara kullandığı, büyük bir oranının da sigarayı bırakmak için çaba içinde oldukları, ancak bırakma girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlandığı saplanmıştır. Hemşirelerin sigarayı bırakma yöntemleri konusunda daha yoğun bir biçimde eğitilmesi ve motive edilmesi gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Sözcükler : Sigara, Hemşire, Sigara Kullanma, Sigarayı Bırakma

xiv

ABSTRACT

Enterprises Of The Nurses Who Smoke To Quit Smoking And Their Results

Usage of cigarette is a generally high level in our country. Even though the

nurses who constitute the most crowded part in health staff know the harm of the smoking, their smoking level is high and quitting level is low.Their behavior of all members of this group constitue the community and as models for people, they are particularly important to giving up the habit of the smoking and to become a non-smoking society!

Our study was performed with nurses who smoke and work at different hospitals in Adana, evaluating their enterprises and results, teaching them skills directed to quit smoking and in other part, help of these nurses with using skills aimed to become to be reficial to individuals. This research was applied to 358 nurses who accepted to participate in this study and work in C.U Tıp Balcalı Hastanesi Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi and SSK Hastanesi participation. Datas were collected using questionnaire determining the attempt of giving up smoking and introduce nurses.

Average age of the nurses joining to this research is 32.3±6.9, 65.4% of them are married, 61.5% of them have children and 78.5% of them graduated from Medical High Schools, 23.6% of work in clinics, 38.8% started smoking at the ages of 19-21, 33.5% of them smoke for 6-10 years, brothers of 36.3% smoke, 30.2% smoke about 6-10 cigarette a day, best friends of these 97.5% smoke, 72.3% have thought to give up smoking in last one year, 72.9% of those nurses who thought to give up smoking wanted this because they think that cigarette is harmful for health and feel injured their health, 57.9% attempted to quit, 58.1 percent of percent of the nurses who attempted to quit are married, and also it's found that 63.6% of them graduated from college. 67.1% of them expressed nurses think that smoking is harmful for health and feel injured their health, 86.3% told that they become more quick tempered when they quit smoking, 93.3% become regretful, 44.4% have a health problem because of smoking. Just 3.9% of them get professional help in order toquit smoking, 76.2% is extremely stressful and wanted to smoke. Even tough 54.8% started that they would never smoke, if they were born again, 16.5% started that they would be still smoking in following 5 years, 46.4% told that they wanted to get assistance, 43.9% wasn't fond of being smoker.

As a result, although they know the fatal consequences, most of them still smoke. Most promotion of the nurses make an afford to quit smoking. However their afford conclude without success. It's thought that nurses should be educated more and motivated about the skills to give up smoking!

Key Words: Cigarette, Nursing, Smoking, Quit Smoking

xv

1.GİRİŞ

Ülkemizde sağlık hizmetleri halen kamusal kuruluşlar tarafından sosyal

dayanışma amacıyla yürütülmektedir. Kamusal sağlık hizmetleri tümüyle topluma

yöneliktir. Bu nedenle, sağlık hizmeti sunanların toplum üzerindeki sorumluluğu

oldukça ağırdır1 .

Dünya Sağlık Örgütü Anayasasında sağlık kavramının evrensel bir tanımı şu

şekilde yapılmıştır; “Sağlık, yalnızca hastalık ve sakatlığın bulunmaması değil;

bedensel, zihinsel ve toplumsal açıdan tam bir iyilik durumudur”. Bu tanım, insanın

bireysel ve toplumsal olarak çevresiyle tam bir uyum sağlaması halinde “sağlıklı”

sayılması gerektiğini de vurgulamaktadır1.2.3.

Sigara sorunu Türkiye’nin en önemli ve en acil çözüm bekleyen sağlık

sorunlarından biridir. Günümüzde insan yaşamını tehdit eden ve erken ölümlere neden

olan en yaygın ve en önemli “önlenebilir ölüm nedeni” olan sigara bağımlılığı ve bu

bağımlılığın sonuçlarının boyutları oldukça büyüktür. Sigara bağımlılığı sonucu oluşan

ölümleri, ülkemizde en çok ölüme sebep veren diğer toplumsal sorunlarla

karşılaştıracak olursak, bilinen terör yılda 2-3 bin insanımızın, trafik terörü yılda 6-7 bin

insanımızın ölümüne neden olurken, sigara terörü yılda 100 bin insanımızın hayatına

mal olmaktadır. Sigaranın yol açtığı ölümler; trafik, terör, iş kazaları vb. tüm ölümlerin

toplamından daha fazladır. Sigara bağımlılığı sonucu oluşan ölümlere ilişkin

duyarlılığın ne ülkemiz insanlarınca ne de hızla değişen ülkemiz hükümetlerince

gösterildiğini söylemek bugün için mümkün değildir4.5.6.7.8.9.

Ülkemizde her yıl yaklaşık 35000 kişi sigara nedeniyle erken ölmektedir. Sigara

içenlerin dörtte biri insan yaşamının uzamış olduğu günümüz dünyasında 65 yaşına

varamadan ölmektedir. Ayrıca ülkemizde erişkin insanların ölümünden sorumlu üç

temel hastalık (kalp hastalıkları, kanser, beyin kanaması) doğrudan sigaranın neden

olabildiği hastalıklardır. Öte yandan sigara yalnızca sigara kullanan bireyleri değil,

onlarla aynı ortamı paylaşan aynı havayı soluyan ancak sigara kullanmayan bireyleri

de benzer biçimde etkilemektedirler. Öyle ki “pasif” yada “istemsiz sigara içicileri”

olarak adlandırılan bu şansız kitlenin sigara ve alkol kullanan kişilerden sonra

üçüncü sırada “önlenebilir ölüm riski” taşıdıkları belirtilmektedir. Dünya Sağlık

Örgütü’nün 2000 yılı için hedef seçtiği “herkes için sağlık” amacının

1

gerçekleştirilebilmesi her şeyden önce sigara konusunun ele alınmasını

gerektirmektedir. Sigaraya ilişkin sorumluluk şüphesiz bireysel, yerel, ulusal ve hatta

uluslar arası yetkilerin yakın işbirliği ve girişimlerini gerektirmektedir1.4.5.6.7.

Tütün sağlığı bozan ve önlenebilir etkenlerin başında gelmektedir. Tütün

kullanımının geçmişi 4000 yıl öncesine dayanmaktadır. Tütün ve sigaranın öldürücü

hastalıklara neden olmasının yanı sıra, güçlü bağımlılık yapma özelliği vardır. Sigara

dumanında 4000 kadar parçacık halinde zararlı madde türü, 500’den fazla gaz türü

vardır. Tütün dumanı filtreden geçirildiğinde bir kısmı filtrede kalan koyu kahverengi

katımsı madde tütün zifiridir. Sigaranın zifirinde hem kanser sürecini başlatıcı hem de

bu süreci hızlandırıcı maddeler vardır8.9.10.

Sağlık personelinin halk sağlığı eğitiminde başarılı olabilmesi için öncelikle

kendisinin ilk örnek oluşturması gerekmektedir. Hekimlerin bu sorumluluk içindeki

pay oranı hemşirelerden daha yüksektir. Çünkü hekimler gerek kimlikleri, gerek

mesleki bilgi ve becerileri, gerekse duyarlılık ve tepkileriyle ve hatta yaşam biçimleri ile

yaşadıkları toplumun sağlıklı yaşam, karar ve tercihlerinde önemli etkileri olan bir

meslek grubudur. Buna karşın ülkemizde hekimler arasında sigara kullanımına sık

rastlanmaktadır aynı şekilde hemşire grubunun da sigara kullanımının fazla olduğu

yapılan araştırmalarda görülmektedir. Sigara kullanma konusunda son 10 yılda yapılan

özel çalışma programları, sigara karşıtı kampanyalar ve hukuki düzenlemeler

sonunda, önemli düşüşler olmuştur. Gelişmiş batı ülkelerinde gerek halkın sigara

konusunda aktif olarak bilinçlendirilmesiyle, gerekse zararlı maddelerin yaptırımını

kısıtlayıcı sosyal yaptırımlardan dolayı, yönlendirici yöntemlerin uygulanmasıyla

özellikle sigara tüketimi giderek azalmaktadır. Bu nedenle sigara pazarının genç nüfusa

özellikle 3.dünya ülkelerine yönelmekte olduğu gözlenmektedir. Gelişmekte olan

ülkelerde kültürel normlar nedeniyle kadınların %2-10, erkeklerin %40-60’ı sigara

kullanmaktadır. Nepal’de erkeklerin %85’i, kadınların %72’si, Tayland’da erkeklerin

%50-58’i, kadınların %20’si sigara kullanmaktadır. 1984 de Çin’de yapılan bir

araştırmada 15 yaş üzeri erkeklerde sigara kullanma oranı %61 olarak bulunmuştur.

Diğer bazı Avrupa ülkelerinde sigara kullanma oranı İsveç’te 1986 da erkeklerde %24,

kadınlarda %28, Finlandiya’da 1984’de erkeklerde %33, kadınlarda %31’dir. Gelişmiş

ülkelerde sigara tüketimi giderek azalmakta, buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde

artış eğilimi sürmektedir1.4.5.7.10 .

2

Yapılan çalışmalarda 15-24 yaş grubu madde bağımlılığının gelişmesi açısından

riskli grup olarak tanımlanmış ve madde kullanma davranışının sosyal öğrenme ile

ilişkili olduğu saptanmıştır. Temini kolay, kullanımının yasal olması ve eroin, kokain,

alkol, esrar gibi madde bağımlılıkları için geçiş maddesi olması nedeniyle tütün

tipi madde bağımlılığı en sık görülen ve en önemli madde bağımlılığı tipidir. Tütün

içerdiği nikotin ile alkol, eroin, kokain, kafein ve esrardan daha fazla bağımlılık

yapma gücüne sahiptir1.4.5.6.7.10.11.

Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan bir alan taramasında 15-54 yaşları

arasında kişilerde % 75.5 oranında sigara kullanımı hikayesi mevcut iken bunların

%31.9’u kesin sigara bağımlısı olarak tanımlanmıştır. Adreski ve arkadaşlarının

yaptıkları bir çalışmada sigaraya başlayan genç erişkinlerin %27’sinde ileride mutlaka

sigara bağımlılığının gelişmekte olduğunu saptamışlardır12.

Dünya Sağlık Örgütünün 1979 eksperler komitesinin raporu “Sigara tutsaklığı

salgınının kontrolü” başlığı ile yayınlanarak, sigara alışkanlığının ve sigaraya bağlı

hastalıkların günümüz dünyasında salgın hale geldiği vurgulanmıştır. Yine sigaranın

sağlığa yaptığı zararlar, erken ölümler ve sakatlıklar yanında sigara üretim ve

tüketiminin gittikçe artması (WHO)’nun 1980 yılının sağlık konusu olarak sigarayı

seçme nedeni olmuştur4.13.14.

Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi’nin 1988 yılı Kasım ayında Madrid’de

gerçekleştirdiği Ι. Avrupa Tütün Konferansında “smoke-Free Europe” (Dumansız

Avrupa) “Ιt Can Be Done” sloganlarıyla içinde Türkiye’nin de dahil bulunduğu 32

ülke insanlarının sigara alışkanlığından kurtulmalarını hedeflemiştir. Bu amaca

ulaşmak için gösterilmesi gereken çabalar ve stratejiler 10 grupta toplanmıştır1.13.15.

• Sigarasız bir yaşamın insan hakkı olduğunun benimsenmesi,

• Toplu bulunulan yerlerde sigara içilmemesi konusunda yasa desteği sağlanması,

• Tütün ürünleri reklamlarının engellenmesi ve tütün endüstrisinin yapacağı, her

türlü desteğin reddedilmesi,

• Toplumun bütün bireylerinin sigaranın zararları ve sağlık üzerindeki etkilerinin

boyutları konusunda bilgilendirilmesi,

• Sigarayı terk etmek isteyenlere yardımın mümkün olduğunun anlatılması,

• Sigaradan sağlanan vergi gelirinin en az %1’nin sigaraya karşı savaşta

kullanılmasının sağlanması,

3

• Parasal caydırıcı uygulamaların giderek artırılması,

• Nikotin sunumunda yeni yöntemlerin önlenmesi ve tütün endüstrisinin pazarlama

stratejilerinin engellenmesi,

• Sigara salgınının etkilerinin izlenmesi ve kontrol çalışmalarının etkisinin

değerlendirilmesi,

• Toplumda sağlığı geliştirici rolü olan kuruluşlar arasında işbirliği sağlanması15 .

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), her yıl 31 mayıs gününü “Sigarasız Bir Dünya

Günü” olarak belirlemiştir. 1992 yılında “Sigara Dumansız Çalışma Yerleri” konusu

faaliyet alanı olarak saptanmıştır. 1993 yılında ise konu “Sağlık Hizmetleri; Sigarasız

bir Dünyaya Açılan Pencere” sloganıyla ortaya konulmakta ve sigara dumansız

sağlık hizmetleri ve sağlık personeli üzerinde yoğunlaşmaktadır1.6.11.13.14 . 2000 yılında

“Aldanmayın Sigara Öldürür” sloganı seçilmiştir. Bu günde; eğlence, spor, müzik ve

sanat dünyasını kullanarak sigara reklamı yapan firmalara karşı kampanyalar

yapılmaktadır. Bilindiği üzere son zamanlarda sigara firmaları, formula-1 otomobil

yarışlarını destekleyerek Türkiye’de formula-1 yarışları yapılması için hızla

çalışmaktadırlar. Toraks derneği genel merkezi yönetimi ile Tütün ve Sağlık Çalışma

Grubu başta olmak üzere tüm sigara karşıtı dernekler Avrupa Birliği tarafından

2006’dan itibaren Avrupa’da yapılması yasaklanan formula-1 yarışlarının Türkiye’ye

kabulüne karşı çıkmaktadırlar11 . Ülkemizde 26 Mayıs 1996 tarih ve 4207 sayılı Tütün

ve Mamullerinin zararlarının önlenmesine dair kanunun 3. Maddesi tütün mamullerinin

isim ve logolarını kullanarak yapılan reklamları yasaklamıştır1.6.15.16.17.18 .

Avrupa Birliği (AB); tütün reklamları, sponsorluğu ve promosyonunu bir

takvim çerçevesinde yasaklamaktadır.

1995 yılı-Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre gelişmekte olan ülkelerde

her yıl 2 milyon sigara nedenli ölüm gözlenmektedir. 1955’ten 1995’e kadar

kadınlardaki sigara nedenli ölümler 6 kat artmıştır. Erkeklerde tüm kanser ölümlerinin

%40-45’i sigara nedenlidir6.15. 1997yılına ait verilere göre Türkiye’de erişkin

erkeklerin %51’i kadınların ise %49’u günlük düzenli içicidir18.

Dünya Sağlık Örgütünün tahminlerine göre, dünya çapında 1.1 milyar kişi sigara

kullanmaktadır, bu sayı 15 yaş ve üzerindeki tüm dünya nüfusunun üçte birini

oluşturmaktadır19.26. Sigara kullanan nüfusun büyük bir bölümü (800 milyon)

gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır ve çoğu (700milyon) erkektir. Dünya çapında

4

erkeklerin %47 kadarının, kadınlarında %12’sinin sigara kullandığı tahmin

edilmektedir4.5.6.7.16.17.18.19.20.21.22.23.

Sigara kullanma oranları bölgeler ve aynı bölgede yer alan ülkeler arasında

büyük farklılık göstermektedir. Günümüzde erkekler arasında sigara kullanma

prevalansının en yüksek olduğu bölge Güney Kore (%68), Çin (%61) ve Japonya

(%59) gibi ülkelerin bulunduğu Batı Pasifik bölgesidir. Erişkin erkeklerin neredeyse

yarısının düzenli olarak sigara kullandığı Avrupa’da prevalans, Rusya

Federasyonundaki erkeklerde %63 ile İsveç’teki erkeklerde %17 arasında

değişmektedir. Kadınlar arasında bölgesel sigara kullanma kalıbı oldukça farklıdır ve

gelişmiş ülkelerdeki prevalans (%7) arasında kesin bir fark bulunmaktadır. Norveç

ve Danimarka’da kadınların üçte biri sigara kullanırken, Hindistan’da bu oran % 5’ten

daha azdır. Pek çok ülkede sigara kullanan gençlerin sayısı artmaktadır. Örneğin;

ABD’de 1992’de lise öğrencilerinin %17’si sigara kullanırken bu oran 1995’te

%22’ye çıkmıştır19.

Tütün kullanımı artıkça sigaraya bağlı mortalite de artış görülmeden önce,

yaklaşık 30-40 yıllık bir süre geçmektedir13.4 . Günümüzde tütün kullanımı tahmini

olarak yılda 3 milyon kişinin ölümüne yol açmakta ve bunun 1.9 milyonu gelişmiş

ülkelerde görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde sigaraya bağlı mortalite deki artış hızı

erkekler arasında azalma belirtileri göstermekle birlikte, kadınlar arasında giderek

artmaya devam etmektedir. Ayrıca, gelişmiş ülkelerde tütün kullanımında son 20-30

yıldır görülen büyük artışla birlikte, sigaraya bağlı mortalite de önemli ölçüde artmıştır.

Planlı girişimlerde bulunulmadığı taktirde, 2030 yılında dünya çapında sigaraya bağlı

ölümlerin yılda 10 milyona ulaşacağı ve bunların %70’nin gelişmekte olan ülkelerde

görüleceği hesaplanmaktadır. 2020’lerde tütünün başta gelen ölüm nedeni olacağı

ve sekiz ölümden birinin nedenini oluşturacağı tahmin edilmektedir. Dahası yaşamı

boyunca sigara içenlerin yarısı tütün kullanımına bağlı olarak erken yaşta yaşamını

yitirecektir5.18.19.24.25. (Grafik1)

5

Grafik.1. Dünya’da sigara içme ve buna bağlı ölümler5

Bunun, için kamu ile özel kurumlar, sağlık eğitim ve medya kuruluşları, aileler

ve arkadaş grupları başta olmak üzere ülkenin tüm kesimleri, bireyleri özellikle sağlık

personeli çaba göstermek zorundadır. Sağlık personelinde en kalabalık gurubu

oluşturan ve hastayla geçirdiği zaman en fazla olan hemşireler, sigara kullanmayarak,

sağlıklı ve örnek kişi olmalı daha sonrada sigarayı bıraktırma çalışmalarına katılarak,

sağlık eğitimi ve danışmanlık konusunda etkin katılım göstermelidir. Bu tür bir

gereksinime karşın ülkemizde yapılan çalışmalarda hemşireler arasında sigara kullanma

sıklığı % 47.6- %56.6 arasında değişmektedir11.

Elazığ’da yapılan bir çalışmada; ebe-hemşirelerde sigara kullanma sıklığı %50.7,

Gülhane Askeri Tıp Akademisinde çalışan hemşirelerde %56.6, Ege Üniversitesinde

çalışan hemşirelerde %47.62, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalışan

hemşirelerde %51.9 olarak belirlenmiştir. 1991’de Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi

çalışanları üzerinde yapılan bir tarama çalışmasında doktorların % 36.4’nün,

hemşirelerin % 49.5’nin sigara kullandıkları saptanmıştır. 1994’de İzmir’de sağlık

personelinde yapılan bir çalışmada sigara kullanan hemşirelerin oranı %57.5,

bırakanların oranı %12.09, kullanmayanların oranı %30.4 bulunmuştur. 1997 Muğla’da

yapılan bir çalışmada sağlık personelinden erkeklerde sigara kullanma oranı %69,

kadınlarda %54.7, toplumda %60.6 olarak saptanmıştır5.11.16.22.

6

Tablo-1. Dünyada bazı ülkelerde hemşireler ve kadın nüfusunda sigara kullanma prevalansı 5.11

Ülkeler Yıl Hemşire içici Kadın içici

İrlanda

Yeni Zelanda

Hollanda

İsveç

İngiltere

Belçika

Kanada

ABD

Japonya

Avustralya

Macaristan

Türkiye

1980

1981

1983

1983

1984

1984-85

1990

1990

1991

1991

1992

1993

%37

%39

%31

%57

%39

%39

%17

%19

%26

%28

%27

%33-35

%27

%35

%35

%35

%32

%29

%31

%32

%15

%23

%25

%13.5

Son beş yıl içinde değişik ülkelerde sağlık personelinde sigara kullanma davranışı

ile ilgili yapılan çalışmalar aşağıda belirtilmiştir.

1988’de Türkiye’de sigara kullanma oranı erkeklerde %62.8, kadınlarda

%24.3’dür5. Danimarka’da sigara kullanma oranı erkek doktorlarda %25, bayan

doktorlarda %15, hemşire ve ebelerde %29-30 olarak bulunmuştur. İngiltere’de

hemşirelerde sigara kullanma oranı %43, Kanada’da kadrolu hemşirelerde %17, öğrenci

hemşirelerde %30, Fransa’da %25 olarak bulunmuştur. İtalya’da yapılan bir çalışmada

ise sigara kullanma oranı hemşirelerde %41, doktorlarda %31, yardımcı personelde

%48 olarak saptanmıştır. İtalya’da başka bir çalışmada ise hemşirelerin %43’ünün

halen sigara kullandığı, %11.5’inin ise bırakmış olduğu belirlenmiştir. Yeni Zelanda’da

sigara kullanma oranını doktorlarda %5, hemşirelerde %8, İspanya’da bayan

doktorlarda %43.07, hemşirelerde ise %47.68 olarak bulunmuştur5.11.25.

Japonya’daki hemşirelerde sigara kullanma oranı %18.6 olarak bulunmuştur ve

bu dengenin aynı yaştaki kadın nüfusundaki kullanma oranında daha fazla olduğu

belirtilmiştir. Avustralya’da bir çalışmada hemşirelerin %21’nin hala sigara kullandığı,

%22’sinin daha önce kullandığı ama sonra bıraktığı, %57’sinin ise kullanmadığı, diğer

bir çalışmada da benzer biçimde %22’sinin halen sigara kullandığı belirlenmiştir.

Çin’de 1997’de Zhonghau Yu Fong ve ark. 1214 hemşirede yaptıkları çalışmada sigara

kullanma oranının kırsal kesimde %7.3, kent kesiminde %7.8, ortalamalarını da

%7.4 olarak bulmuş ve beş yıl önceki verilerle karşılaştırdığında sigara kullanma

7

oranında %1.6’lık azalma ve bırakma oranında %3.3’lük artış tespit etmiştir.

İngiltere’de 2000 yılında Mckenne ve arkadaşları hemşirelerde yaptıkları çalışmasında

sigara kullanma oranını %25.8 bırakma oranını %19, kullanamayanların oranını ise

%55.2 olarak bulmuştur5.11.25.

Son 10 yıl içinde tüm ülkede yaygın bir sigara karşıtı kampanya sürdüren

Amerika Birleşik Devletlerinde 2000 yılında yapılan bir çalışmada ise onkoloji

hemşirelerinde sigara kullanma oranının %7, bırakma oranının %30 olarak

saptanmıştır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada da hemşirelerin sigara kullanma oranı

%58.8, bırakma oranı ise %14 olarak bulunmuştur5.11.25.

Sigara ile ilgili mücadelede başarılı olan ülkeler incelendiğinde sağlık

personelinin bu programda aktif olarak yer aldıkları ve sigara içmeyerek örnek oldukları

görülmektedir. Ancak ülkemizde sağlık personelinde sigara kullanma oranının oldukça

yüksek olduğu, hemşirelerde sigara kullanma oranının doktorlar ve diş hekimlerinden

daha yüksek olduğu çeşitli araştırmalarla saptanmıştır11.27.28.29. Bu yüzden sağlık

personelinin özellikle hemşirelerin sigara ile ilgili mücadelede başarılı olabilmeleri için

öncelikle kendilerinin sigara kullanmaması gerekir. Bu çalışmada Adana Numune

Hastanesi, Adana SSK Hastanesi, Adana Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesinde

çalışan ve sigara kullanan hemşirelerin, sigarayı bırakmaya yönelik girişimleri ve

sonuçlarının araştırılması amaçlanmıştır.

8

2.GENEL BİLGİ

2.1. Tütünün Tanımı

Tütün Herba Nikotiana bitki topluluğunun Solanacees (patlıcangiller) familyasına

dahil, yeryüzünde geniş bir yetişme alanı olan yıllık bir bitkidir. Tütünün 65 kadar türü

olduğu belirtilmektedir. Tütün Nicotiona Tobacum (Solanacea) bitkisinin çeşitli

varyetelerinin özel bir şekilde kurutulmuş yapraklarıdır. Tütün yetiştirilmesi özel bilgi

ve beceri gerektirir. Tütün olarak kullanılan tütün bitkisinin yapraklarıdır4.5.6.30.31.32 .

Tütün yapraklarının toplanması sırasında gösterilen özen tütün kalitesini

etkilemektedir. Yaprakların toplanması sırasında; canlı yada kurumak üzere olması

tütün dumanının asit yada alkali olma özeliğini etkiler. Asit reaksiyon veren tütünler en

çok sigara yapımında, alkali reaksiyonlar verenler ise özelikle pipo ve puro yapımında

kullanılır4.31.32.

Tütün kalitesinin üstünlüğü ve değeri yetiştirildiği bölgenin iklim şartlarına,

toprağın durumuna, yetiştirilme biçimine, tütün türüne, kurutma metoduna göre

farklılıklar gösterir. Çorak arazide bol tütün yetişmekte fakat kıraç arazide yetiştirilen

tütün daha kaliteli olmaktadır4.29.30. Yurdumuzda; Karadeniz, Marmara, Ege, Doğu ve

Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tütün tarımı yapılmaktadır. Dünyada ve ülkemizde,

iklim şartlarına bağlı olarak çeşitli bölge ve yörelerde yetişen tütünlerin kalite

bakımından birbirinden farklı olduğu görülmektedir4.6.32.33 .

2.2. Tütünün Tarihçesi

Tarihte tütün gibi bulunmasından kısa bir süre sonra bu denli geniş alanda

kullanılma olanağı bulan hemen hemen hiçbir bitki mevcut değildir. Meksika da

Palangue’da Chiaps tarafından yapılan arkeolojik incelemelerde I.yüzyıldan kalma

Maya uygarlığına ait tarihi eserlerde rölyeflerde pipo tiplerine benzer kalıntılara

rastlanması tütünün o yüzyıldan beri tanındığını ve pipo ile tütün içildiğini

göstermektedir 4.31.34.35.

2.2.1. 19.Yüzyıldan Önce Tütün Kullanımı

1492’den önce : Amerika kıtasının yerlileri tedavi ve dini amaçlarla tütün üretimi

yapıyorlardı8.35 .

9

1492’de Christophe Colomb Amerika’yı keşfetti. Avrupa’ya döndüğünde yanında

bu kıtada daha önce hiç görülmemiş olan tütün tohumları ve yaprakları vardı.

Colomb’un mürettebatından Rodrigo Jerez tütün içerken görüldü ve şeytan tarafından

ele geçirildiği iddia edilerek hapis cezasına çarptırıldı. 1535’de Montreal Adasına

ulaşan Jacques Cartier oradaki yerli halkın kendisine tütün sunmasından sonra

günlüğüne “vücutlarını, ağızlarını ve burunlarını sanki birer bacaymış gibi tütüne kadar,

dumanla dolduruyorlar”, “bizde onları taklit ettik, ancak duman biber gibi acıydı ve

ağzımızı yaktı” diye yazmıştır4.8.31.35.

1556’da Fransa ilk defa tütünle tanıştı ve Jean Nicot kısa zamanda tütün

kullanmayı popüler hale getirdi (19.yüzyıl bilim adamları “nikotin” olarak tanınan

kimyasal maddeye onun adını verdiler). 1559’da yılında Francisco Hernandez

tarafından getirilerek İspanya ve Portekiz’de ekilmeye başlanmıştır. Fransa’nın Portekiz

elçisi Jean Nicot keyif verici özelliğinden başka şifa özelliğinin de bulunduğu söylenen

tütünü Fransa kraliçesi Cathrine Medicis’e armağan olarak sunmuştur. Daha sonra

kraliçenin migrenini iyileştirdiği gerekçesi ile tütüne kraliçe otu, elçi otu da denilmiştir.

1565 yılına geldiğinde tüm Avrupa’ya yayılan tütün alışkanlığı, ünlü İngiliz aristokrat

ve şairi Sir Walter Raleigh’nin tütün içmeye başlamasıyla, İngiltere’ye de girdi4.8.31.34.35 .

1600 yılında Akdeniz bölgesine 1601’de Java adasına 1605’de Çin ve Hindistan’a

götürülmüştür. 1610’da Japonya da tütün üretimi ve içimi yasaklandı. 1612 Amerika’da

Virginia’da ilk defa ticari tütün ekimi yapıldı ve başarıya ulaştı. Amerikalı tütün ekicisi

John Roife daha sonra ünlü Kızır dereli kızı Pocahontas’la evlendi. On yıl içinde, tütün

Virginia eyaletinin en önemli ihraç maddesi haline geldi. Tütün ekimi için köle iş gücü

kullanılmaya başlandı4.8.34.35 .

1618’de Virginia 20.000 libre tütün üretti. 1622’de Virginia, bir Kızır dereli

saldırısında kolonisinin üçte birini kaybetmesine rağmen 60.000 libre tütün üretti.

1627’de Virginia 500.000 libre tütün üretti. 1629’da Virginia tütün üretimini üç katına

çıkararak 1.500.000 libre tütün üretti. 1634’de Maryland kuruldu. Maryland’de de tütün

üretimine başlandı. Rus çarı tütün içimini tüm Rusya’ya yasakladı. Tütün kullanırken

yakalananların ceza olarak burnu kesiliyor, suçun tekrarı halinde ölüme mahkum

ediliyorlardı. 1660’da tütün üreticisi olan Virginia ve Marlond kolonilerinde kölelik

başladı. Sayıları azalan beyaz uşaklar yerini kölelere bıraktı, köle fiyatları tütün

fiyatlarına göre belirlenmeye başlandı8.34.35 .

10

1665’de ilk kez Simonis Paulli isimli bir yazar tarafından tütünün sağlığa olan,

zararlarından bahsedilmiştir4. 1676’da New France Kolonisinde sokakta tütün

kullanmak ve tütün taşımak yasaklandı. Bir süre için perakende satışı yasaklandı ancak

halkın kendileri için tütün yetiştirmeye başlaması ile, Kanada’nın tütün endüstrisi düşüş

gösterdi. 1732’de Virginia’nın en zengin tütün üreticisi Robert King öldü. Öldüğünde

300.000 dönüm arazi ve 700 kölesi vardı.1739’da Fransa Kanada’dan tütün ithal etmeye

başladı. 1753 yılında Linnaeus tütün bitkisini Nicotiona Tobacum olarak

isimlendirilmiştir. 1761’de İngiliz doktor John Hill, “Cautians Against the immadetrate

Use of Snuff” (Aşırı Enfiye Kullanımına Dikkat) isimli ve tarihte bilinen ilk tütün-

kanser araştırması olan raporunu yayınladı. 1775’de Virginia ve Maryland’in tütün

üretimi 100 milyon libreye ulaştı8.12.34.35 .

1800’de ABD’nin köle nüfusunun yarısından fazlası Virginia ve Maryland’deydi.

Bu iki eyaletteki toplam zenci köle sayısı 395.000’di. 1800’lerin başı Puro tüketimi,

enfiye tüketimiyle rekabet etmeye başladı. Tütün çiğneme ve pipo kullanımı ortaya çıktı

1854 -1856 yılında sona eren Kırım savaşı başladı. İngiliz ve Fransız askerleri Türk

tütünüyle tanışıp, onu Avrupa’ya götürdüler. 1878’de Kanada’nın Ontorio bölgesinin

rahibi Albert Sims “The Sin of Tobacco Smoking and Chewing Together With an

Effective Cure for These Habbits” (Tütün kullanma ve Çiğneme Günahı ve Bu

Alışkanlıkları Bırakmak için Etkili Tedavi) isimli kitabını yayınladı. 1881 ABD’de,

John Bonsack ilk sigara yapan makinenin patentini aldı. Böylece ABD, günde 120.000

sigara üretmeye başladı.Bir makine 48 kişinin yaptığı işi yapıyordu. Üretim maliyeti

düştü ve güvenli kibritin de icadıyla, sigara tüketimi bir anda patladı. 1889’da Saint

John Hastanesi sigaranın zararlarını ve gırtlak kanserine neden olduğunu anlatan bir

kitap yayınladı. 1891’de Kanada’nın Biritish Colombia eyaletinde, 15 yaşından

küçüklerin tütün içmesi yasaklandı. 1895’de sadece Kanada’da 66 milyon adet sigara

satıldı8.9.26.31.34.35 .

2.2.2. 20.Yüzyıl

1903’de Kanada, İngiltere ve Amerika’da sigaranın zararları ciddi bir şekilde ele

alınmaya başlandı, Kanada’da sigaranın yasaklanması için meclise kanun tasarısı

verildi. 1914 Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla, sigarayı yasaklama hareketi

sekteye uğradı hatta tüm dünyada, cephedeki askerlere tütün yollama kampanyaları

11

başladı.1920’ler tüm dünyada sigara kullanımı hat safhaya ulaştı, bir yılda tüketilen

sigara sayısı milyarları buldu. 1930’da Almanya’nın Köln Üniversite’si bilim adamları

sigara ve kanser arasındaki ilişkiyi istatistiksel olarak ortaya çıkardı. 1934’de ilk

mentollü sigara üretildi. 1938’de John Hopkins Üniversitesi doktorlarından Raymond

Pearl sigara içenlerin içmeyenlere oranla daha genç yaşta öldüklerini belirtti8.9.31.34.35.

1939’da Almanya Polonya’yı işgal etti ve İkinci Dünya savaşı başladı. Cephedeki

askerlere sigara taşınmaya başlandı. Bu sırada Alman bilim adamları sigara ve kanser

arasındaki ilişkiyi daha derinlemesine inceleyen yeni bir istatistiksel rapor yayınladı.

1943 Dünya yetişkin nüfusunun yaklaşık %60-%80’ni sigara içiyordu. 1944’de

Amerikan Kanser Derneği, sigaranın sağlığa zararlı olabileceğini belirtti. Akciğer

kanseri ve sigara arasındaki ilişkinin henüz kesinlik kazanmadığını ama gene de dikkatli

olunması gerektiği hakkında halkı uyardı. 1947’de Kanadalı Dr. Norman Delarue

akciğer kanseri hastalarının %90’ının sigara tiryakisi olduğunu gösteren bir araştırma

yayımıştır8.9.

Tütün ülkemizde XVI. yüzyılın ortalarında I. Ahmet döneminde Venedikli

gemiciler tarafından getirilerek Rumeli, Yenice ve iskece bölgelerinde yetiştirilmiştir 4.31.35. Kısa sürede tüm Dünya’ya yayılan tütünün ekimi ve kullanımına bazı ülkelerde

yasaklama ve kısıtlamalar getirilmiştir. İngiltere de Cronwell Rusya’da Car Michael

Feodorowiteh, İran da Şah Abbas zamanında tütün yasaklamıştır. Almanya’da 1651’de

Wortenberg’de hem içilmesi hem ekilmesi yasaklanmıştır. Osmanlı imparatorluğunda

I.Ahmet (1603-1617), IV.Murat (1623-1640) sigaranın ekilmesi ve kullanılmasını

yasaklamış içenleri idam ettirmiştir. Sert tedbirlerle yasaklanmasına rağmen bütün bu

yasaklar bize 20.yüzyılın yarısına kadar sürekli ve düzenli bir şekilde Avrupa ve

Asya’da tütün kullanımının çok yaygın olduğunu göstermektedir. Zamanla büyük bir

ekonomik ve politik güç haline gelen tütün günümüzde sağlık açısından yenilmesi güç

bir sorun olarak ortadadır 4.6.31.34.

2.3. Tütünün Epidemiyolojisi

Bugün tütün; gerek üretim ve gerekse fabrikasyon safhalarında taşıdığı önem

bakımından Dünya’nın en önemli tarım ürünlerinden birisidir. Dünyaca tanınması

Amerika kıtasının keşfi yıllarına dayanan tütün kadar önem kazanan ve yetiştiği ülkeler

12

için önemli bir gelir kaynağı haline gelen başka bir tarım ürünü

bulunmamaktadır4.5.6.31.35.

Tütün, insanlar tarafından tanınmasından günümüze kadar geçen süre içinde çeşitli

amaçlarla kullanılmıştır. İlk insanlar tarafından ibadet maksadıyla kullanılışından sonra

sırasıyla ilaç olarak, Pipo, Puro, Enfiye, Çiğneme, Nargile ve sigara şeklinde keyif

verici olarak kullanılmış daha sonra yapraklarından nikotin, saplarından selüloz,

tohumlarından yağ boya sanayinde, çiçeklerinden elde edilen uçucu yağ ise parfümeride

kullanılmaktadır4.5.30.31.

2.3.1.Tütünü Kullanma Şekilleri

2.3.1.1.Doğrudan doğruya tütünün kendisinin kullanılması

-Çiğneme

-Enfiye şeklinde

2.3.1.2.Yanmasında Oluşan Dumanın Kullanılması

-Sigara

-Puro

-Pipo

-Nargile

2.3.1.3.Diğer Amaçlara Kullanılması

-Nikotin

-Yağ

- Selüloz şeklindedir4.16.31.37 .

Sigara ve diğer tütün mamulleri endüstrisinin ilk maddesi olan tütünün ortaya

çıkacak ürünle uygun bir yapı kazanması için değişik teknolojiler

kullanılmaktadır4.Tütün türleri arasındaki en önemli fark; şekerle/azot bileşikleri

oranından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle endüstrinin ilk maddesi olan tütünler bu

orana göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmada öncelikle herediter nitelikler, ikinci olarak

ekolojik şartlar daha sonra, uygulanan tarım, hasat şekli ve zamanı, kurutma (ateşte,

gölgede, güneşte veya sıcak hava ile kurutma) ve fermantasyon teknolojileri rol

oynamaktadır. Şekerle/azot bileşikleri oranının büyük olduğu örneklerde yanma ürünü

olan dumanın reaksiyonu asit karakterdedir. Örnek olarak sigaralık tütünleri

gösterebiliriz. Tipik sigaralıklar yani Virginia ve Oriantal tütünlerin herediter nitelikleri

13

ve yetiştirildikleri faktörlerin etkileriyle çözünen, karbonhidratlarca zengin azotlu

bileşiklerce fakirdirler. Bu yöndeki bileşim bilançosu, tütünlere uygulanan hasat

işleminin şartları, kurutma ve fermantasyon teknolojisinin etkisiyle daha da

belirginleşir. Hasat işlemlerinde vitalitenin azalmış olması (yaprağın tam olgunluktan

sonra hasadı) kurutma işleminin kısa süreli (Flue Curing veya Sun Curing)

fermantasyon işleminin hafif veya ılımlı oluşu, şekerler/azot bileşikleri oranını

yükseltecek yönde etki gösterir. Şekerlerin yanma ürünleri arasında çeşitli asit

reaksiyonda maddeler bulunduğundan asitli grup tütünlerin duman pH sı 4.5-5

arasındadır4.5.6.30.31.38.

Puroluk tütünler ise herediter nitelik ve yetiştirilme arasındaki dış faktörlerin

etkileriyle çözünen karbonhidratlarca fakir, azotlu bileşiklerce zengin bir yapı

gösterirler. Bu yöndeki bileşim bilançosu bu tütünlere uygulanan hasat, kurutma ve

fermantasyon teknolojilerinin etkileriyle daha da belirgin hale gelir. Bu tütünleri hasat

anında vitalitelerinin yüksek oluşu yani yaprağın canlı ve olgunluktan evvel hasadı

kurutma işleminin uzun süreli (Air Curing), uygulanan fermantasyon teknolojisinin

şiddetli oluşu şekerler/azot bileşikleri oranını düşürecek yönde etki gösterirler. Alkali

grup tütünlerde şekerin pek az, bazen yok denecek kadar az bulunması duman pH sının

bazik reaksiyonda bulunmasına (pH 7-9) neden olur4.37.38.

2.4. Sigara Dumanının Özellikleri

2.4.1. Sigara Dumanının Bileşimi

Tütün mamullerinin en yaygın tüketim biçimi, tütünün yanması sonucu oluşan

dumanın organizmaya alınması şeklindedir. Bu guruba sigara, puro, pipo ve nargile

girmektedir.

Sigara dumanı şu aşamalardan oluşmaktadır. Yanan bir sigarada:

1. Kül bölgesi (tütün dokusunun organik bileşikleri yandıktan sonra geri kalan

kesim)

2. Ateş bölgesi (Kül bölgesinin ardında yanmakta olan, kızıl dereceye kadar

ısınmış olan kesim)

3. Kömürleşme bölgesi (ateş bölgesinden yayınlanan ısının etkisi ile bozunan

kesim)

14

4. Kuruma bölgesi (ateş bölgesinden yayınlanan ısının etkisiyle henüz

parçalanmaya başlamamış olan kurumuş kısım)

5. Kondensasyon bölgesi (Kuruma bölgesinin kuruma kesiminin arkasında

bulunan kesim)

6. İzmarit (sigaranın tüketilmeden atılan kısmı) bulunmaktadır.

Tütün dumanı, kuruma bölgesi ile ateş bölgesi arasında kalan kesimdeki tütünde

bulunan maddelerin yanma, bozunma, buharlaşma ve kondensasyon ürünleri ile nefes

çekme sırasında dumana karışan havadaki gazlardan oluşmaktadır4. Bu karışımın 300˚C

ye kadar soğuması ile; biri katı ve sıvıların karışımı olan “tanecikler fazı”, diğeri gaz ve

buharların karışımı olan “gaz fazı” olmak üzere iki fazlı bir sistem (aerosol) meydana

gelmektedir. Dumanın katı-sıvı fazı; yaş duman kondensatı, bunun suyunun giderilmesi

ile elde edilen maddelerden kuru duman kondensatı ise nikotinin alınması ile geri kalan

maddeleri oluşturan zifir (tar) olarak oluşmaktadır. Dumanda bulunan taneciklerin çapı

0.3-1 mikron arasında değişmektedir. Bu tanecikler bir taraftan yer çekiminin etkisi ile

düşme, diğer yandan molekülerin birbirine çarpması sonucu hareket etmektedir4.5.36 .

2.4.2.Sigaranın Dumanının Bileşimini Etkileyen Faktörler

Sigara dumanının bileşimi, kullanılan tütünün türüne, sigaranın gevşek veya sıkı

yapılmasına, içiş tarzına ve sigara içme tekniğine göre değişir4.5.36.

Tütünün özelikleri; kullanılan tohumun çeşidi, ekolojik faktörler, yetiştiricilik,

kurutma ve fermantasyon olarak görülmektedir. Yapılan çalışmalar sonucu tütünün bazı

kimyasal ve fiziksel özelikleriyle dumanda oluşan maddeler arasında korelasyon ve

multiple regrasyonlar tespit edilmiştir. Ayrıca sigara harmanlarında dumana geçen zifiri,

nikotin v.b gibi maddelerin azaltarak sağlığa daha az zararlı sigara yapmak amacıyla

tütün yerine kullanılan maddeler, kokulandırma v.b amaçlarla kullanılan katkı

maddeleri de duman bileşimine etkili olmaktadır. Sigaranın fiziksel özellikleri; tütün

kıyım eni, sigaranın boyu, biçimi, ağırlığı, rutubeti, yanma hızı duman bileşimini

etkileyen özeliklerdir. Örneğin rutubet yüzdesinin artması ile dumana geçen zifir

artmakta, nikotin azalmaktadır. Kıyım eninin artmasıyla dumana geçen zifir ve nikotin

miktarı da artmaktadır. Sigara kağıdı; bu kağıtların özellikle hava geçirgenliği duman

bileşimleri üzerine oldukça etkilidir4.5.36.38.

15

Filtreler; filtrelerin dumana geçen maddeleri tutma özeliği yapıldığı materyale,

boyuna, sıklığına, katılığına ve tipine (ikili,üçlü) göre değişmektedir. Örneğin; selüloz

filtreler selüloz asetat filtrelere göre zifir ve nikotini daha fazla, fenolü daha az

tutmaktadırlar. Aktif karbon veya silikagel kullanılarak yapılan filtreler ise gaz-buhar

fazını daha fazla tutmaktadırlar. Filtrelerin sıkılık ve boyunun artması ile zifir tutma

yeteneği artmakta, filtrelere değişik katkı maddelerin katılması ile dumana geçen bazı

maddelerin azaltılması mümkün olmaktadır. Değişik özellikteki filtrelerin bir arada

kullanılması (dual-tripl) ile daha etkin filtreler elde edilmektedir4.

İçim parametreleri; içilen bir sigaranın izmarit boyu, nefes hacmi, nefes süresi,

nefes aralığının değişmesi ile duman bileşimi de değişmektedir. Ateş bölgesi

temparatürü; piroliz temparatürü de duman bileşimine etkili olmaktadır. Sigaranın ateş

bölgesi temparatürü nü ölçmek için kullanılan yöntemlere göre 650˚C-1050˚C arasında

değişen değerler bulunmuş ve ortalama olarak 860˚C kabul edilmiştir. Temparatür

yükseldikçe dumana geçen zifir, benzopiren ve fenollerin miktarında da artış

görülmektedir. İçim koşuları; sigaranın içildiği ortamın basıncı, sıcaklığı, bağıl neminde

duman bileşimini etkilemektedir4.36.38.

2.4.3. Sigara Dumanında Bulunan Maddeler

Tütünün yanması sonucu iki tip duman oluşur; piroliz (yanma) bölgesinden

çevreye direkt yayılan yan akım ve sigara kullanıcısı tarafından verici sistem ile içeri

çekilen ana akım. Ana akım işlem görme açısından iki kısma ayrılır; duman-gaz fazı ve

tanecikli madde (veya katran) kısmı. Her türlü bitkisel materyalde olduğu gibi, tütünde

de su ve kuru madde bulunmaktadır. Kuru madde de inorganik ve organik bileşikler

olmak üzere iki gruba ayrılır4.36.40.

2.4.3.1. Su

Tütün yaprağında su oranı çeşide, yaprağın bitkide bulunduğu yere ve kırılma

zamanına göre değişir. Kuru tütün yaprağında su oranı bazik grup tütünlerde %10,

asidik grup tütünlerde %10’un altındadır. Tütün yaprağında su oranı tütünün yanması

kokusu ve lezzetine etki eder. Kuru sigara dumanının, nemli sigaralara göre boğazı daha

tırmalayıcı olduğu ve kolay yandığı bilinmektedir. Rutubetli sigaralar, kuru sigaralara

nazaran daha hafif hissedilir4.36.

16

2.4.3.2. İnorganik Maddeler

Tütün yaprağının kuru maddesinde %15-25 oranında inorganik madde bulunur.

İnorganik maddelerin yanması sonucu oluşan kül oranı tütün tiplerine göre

değişmektedir. Farklı tütün tiplerinde kül oranı şöyledir: Flue-cured %10.81, burley

%24.53, Türk tipinde %14.78’dir. Külün bileşiminde makro ve mikro düzeylerde pek

çok sayıda element bulunur. Bunların başlıcaları CaO, K2 O, MgO, Cl, P2 O5, SO4’dir.

Flue-cured dışındaki tütün tiplerinde Ca esas elementtir. Flue-cured tütünlerinde,

potasyum miktarı kalsiyum miktarından fazladır4.5.6.36.37.38.

İnorganik maddelerin tütünlerin içilmesi sırasında, tütünün tat ve koku özellikleri

üzerine belirgin etkileri yoktur. Ancak tütünün yanma biçimi ve hızı üzerinde etkileri

vardır. Tütünün yanmasında potasyum ve magnezyum olumlu yönde, klor ise olumsuz

yönde etkileyen elementlerdir. Hatta tütüne potasyumun organik tuzlarının ilavesi ile

sigaranın yanma hızının arttığı, dolayısıyla duman bileşimini olumlu yönde değiştirdiği

birçok araştırıcı tarafından bildirilmiştir. Tütünün iyi bir şekilde yanması beyaz bir

külün meydana gelmesine sebep olur36.37.38.

2.4.3.3. Organik Maddeler

Hidrokarbonlar; bu grupta başlıca doymuş alifatik hidrokarbonlar (alkenler),

aromatik olmayan siklik hidrokarbonlar ve aromatik siklik hidrokarbonlar

bulunmaktadır. Doymuş alifatik hidrokarbonlardan küçük molekülü olanlar (C1-C4) gaz

fazında daha büyük moleküllü olanlar ise tanecik fazında yer alırlar.Dumandaki

doymamış hidrokarbonların %50-%80 kadarını isopren ile bunun polimeri ve türevleri

oluşturmaktadır. Alkoller; sigara dumanında yer alan uçucu fenollerin (fenol ve krezol)

deneysel tütün karsinogenesisinde olası öneminden bahsedilmiş ise de Dontenwill ark.36

fare derisi üzerinde uyguladıkları sigara-dumanı kondensantları fenol içerikleri nedeni

ile karsinojen madde bulamamışlardır. Asitler; tütün dumanındaki asitlerin %50’sini

asetik asit, %25’ini formik asit oluşturmaktadır. Uçucu olmayan asitlerin %75’i ise

laktik-glikolik-süksinik-malik asitlerden meydana gelmektedir. Asitler tütün dumanın

PH’sı üzerine etkilidirler. Bu nedenle sigara dumanında bulunan asitlerin toplamı puro

dumanında bulunanların 3 katı kadardır. Asitler ayrıca aroma üzerinde de rol

oynamaktadırlar. Özelikle Türk tütünlerinde yüksek oranda bulunan “β-Valesik,

isovalerik ve yağ asitleri” tütünlerimizin aroma özelliğini karakterize etmektedir.

17

Dumanda bulunan asitler tütündeki esterlerin, trigliseridlerin ve asit tuzlarının pirolizi

ile oluşmaktadır. Esterler; tütün dumanında bulunan esterler aroma üzerine etkili

olmaktadırlar. Dumanda etil alkol, solenesil alkol ve sterollerin çeşitli asitlerle meydana

getirdiği esterler ile C12 den C27 ye kadar primer alkollerin C14 den C28’e kadar da

doymuş monokarboksilli asitler ve oleik ve linoleik asitlerin meydana getirdikleri

esterler bulunmaktadır. Aldehitler; tütün dumanında aldehitler, tütünde bulunan

şekerler, pektin, aminoasitlerin pirolizi ile meydana gelmekte dumanın aroması ve

sağlığa etkileri ile önem kazanmaktadır4.5.36.38.40.

Ketonlar; dumanda bulunan ketonlar, tütündeki esterlerin şekerlerin ve asit

tuzların pirolizi ile meydana gelmekte ve aroma üzerine etkili olmaktadırlar. Fenoller;

tütünde 60 adetten fazla fenollü bileşik olduğu saptanmıştır. Bu bileşiklerden rutin,

kafeik asit klorogenik asit skopolin ve skopoletin en fazla miktarda bulunur. Tütün

dumanında bulunan fenoller gerek dumanın aromasına gerekse insan sağlığına olan

etkileri nedeniyle önem kazanmaktadırlar. Dumandaki fenoller tütünde bulunan

aminoasitler, lignin, malik ve laktik asitler, pigmentler ve polisakkaritler tütün alkol

ekstratının pirolizi ile oluşmaktadır.

Alkaloidler; tütün dumanında tespit edilen alkaloid sayısı 20 ye yakındır.

Tütündeki primer alkolid “nikotin” dir. Tütünde nikotinden başka nornikotin,nikotein,

nikotellin, nikotoin, isonikotin, nikotemin, nikotyrin, anabasin ve myosamin gibi yan

alkoloidleri bulunur. Tütünde nikotin miktarı genotipe, yetişme koşullarına, uygulanan

tarımsal yöntemlere göre değişmektedir. Alkoloidler, N-lu bileşikler olduğundan,

topraktaki azot miktarı ile yakından ilişkilidir. Azotça fakir topraklarda yetiştirilen

tütünlerde nikotin miktarı da düşük olmaktadır. İnsan bünyesinde etkisi daha ziyade

kalp ve damarlarda, sinir sisteminde görülmektedir. Diğer Azotlu Bileşikler; tütün

dumanında ayrıca alifatik aminler, aromatik olmayan, halka şeklinde azot bileşikleri,

aromatik olmayan polinükleer azot bileşikleri, piridinler, pirol ve beş halkalı azot

bileşikleri, altı halkalı aromatik azot bileşikleri, pirazin, aminoasitler, nitriller,

nitrosaminler bulunmaktadır. Nitrosaminler sigara dumanında sekonder aminler ile azot

oksidlerinden oluşur ve son yıllarda kanser yapıcı etkileri saptanmıştır4.6.36.39.40 .

Tütün dumanında ayrıca bitki koruma ilaçlarının da varlığı tespit edilmiştir.

Bunların dumana geçme oranları farklı olmakta ve özellikle klorlu pestisitler sağlık

açısından önem kazanmaktadır. Anorganik Bileşikler; dumanın gaz fazında H2, O2, N2,

18

CO, CO2, NO, NO2, Ar, NH3, HCn, SO2, H2S bulunmaktadır. Ayrıca tütün dumanında

saptanan; Ni, Pb, As, Po metallerin sağlık açısından önemlidir. Tütün dumanı oldukça

kompleks reaksiyonlar sonucu oluşmakta ve duman bileşimine pek çok faktör etki

etmektedir 4.6.36.39.40.

2.5.Sigaradaki Sağlığa Zararlı Maddeler

2.5.1. Nikotin

Doğal olarak tütün (Nicotiona Tobaccum) bitkisinin özellikle zirve bölgesindeki

yapraklarında sitrik asit ve malik asitle kombine olmuş durumda %2-8 oranında

bulunur4.5.6.

Nikotinin formülü C10 H14 N2’dir. Fizikokimyasal bakımdan ufak moleküllü,

lipofilik ve güçlü baz niteliğinde bir maddedir. Tütünün bileşiminde en yüksek oranda

bulunan alkoloiddir. Bir sigarada yaklaşık 20mg nikotin vardır. Ancak bunun çoğu

yanma sırasında havada dağılır. İçe çekilerek içilen bir sigara da yaklaşık 0.2 ile 3.5mg

(bu miktar kullanılan sigaranın tipine ve sigara içiş tekniğine göre değişir) nikotin kana

geçmektedir. Bu nikotin karaciğer de hızla detoksike edilerek vücuttan atılır.

Tütündeki nikotin miktarı üzerinde değişik faktörler etkendir. Bu faktörler; Tütün

cinsi, yetiştirildiği bölge, iklim şartları, toprağın durumu, yetiştirilme ve kurutma

işlemleridir. Bugün değişik nitelikli filtreler ve kağıtlar kullanılarak ve değişik

harmanlamalar yoluyla farklı düzeyde toksik madde ihtiva eden sigara üretilmektedir.

Bu yollarla sigara başına düşen zifir ve nikotin miktarları aşağıya çekilmeye

çalışılmaktadır. Ülkemizde yetiştirilen tütünlerin nikotin miktarları türlerine göre

farklılık göstermekle birlikte genelde dünyanın en düşük nikotin ihtiva eden tütünleri

arasında yer almaktadır. Nikotinin kendine has yakıcı tadı ve keskin kokusu vardır.

Alkali reaksiyon veren renksiz, yağlı bir sıvıdır. Havada ışık ve oksijenin etkisiyle önce

sararır, sonra esmerleşir. Suda ve organik sıvılarda kolayca erir. Mukozadan kolayca ve

bolca, deriden de az miktarda absorbe edilir. Çok yönlü etkileri olan nikotin, yüksek

dozda alınırsa toksik etkili bir maddedir. Bir purodaki nikotin miktarı erişkin bir insana

zerk edilirse öldürücü etki yapmaktadır. Nikotin siyanürle mukayese edilebilecek

derecede toksin bir maddedir. İnsanda 1mg/kg nikotin letal doz olarak kabul edilir 4.5.6.36.39.40.41.

19

Organizmaya giren nikotin ağızdan başlayarak, bütün gastro entestinal sistemde ve

akciğerlerde hızla emilir, karaciğerde yıkılır. Bir bölümü değişmeden idrar, ter ve diğer

salgılarla vücuttan atılır. Nikotinin kandaki düzeyi sigara içenlerde 15-50 ng/ml

bulunmuştur. Sigara içen kadınların sütünün bir litresinde ise 0,16mg nikotin

bulunmuştur4.5.6.36.39.40.41.

Nikotin gerek santral ve periferik sinir sistemine gerekse otonom ganglionları ve

sürrenal medullasını doza bağlı olarak önce uyarır, sonra felç eder. Nikotinik

reseptörlerin nikotinle aktivasyonu asetilkalin, noradrenalin, dopamin, serotonin, beta-

endorfin ve gamma-aminobütirik asit (GABA) gibi çeşitli nörotransmitterlerin

salınmasını kolaylaştırır. Nikotinin pozitif zorlayıcı ve alışkanlık yapıcı etkilerinin

ventral tegmental alandan serebral korteks ve mezolimbik sisteme projekte olan

dopaminerjik yolakları aktive etmesine bağlı olduğu düşünülmektedir. Böylece nikotin

dolaşımdaki norepinefrin, epinefrin sirkülasyonu ve konsantrasyonunu artırırken,

vazopressin, beta endorfin, ACTH ve kortizol salınımını artırır. Ortaya nikotinin

MSS’deki stimülatör etkisi ortaya çıkar. Beta endorfin ve vazopressin ağrıyı azaltır,

stres toleransını artırır, bellek ve konsantrasyonu uyarır ve bilgi işlem hızını artırır.

Böylece sigara içenler nikotinin stres azaltan ve zorlayıcı etkilerine psikolojik olarak da

bağımlı olurlar4.6.19.39.40.42.43.44.45.46.47.48.

Nikotinin kanda serbest yağ asitlerini yükseltmesi ve hiperglisemi yapması

katekolominlerin aracılığı ile olmaktadır. Nikotinin akciğerlerde histamin çıkarttığıda

gösterilmiştir. Nikotin ayrıca antitrombotik ve antiaterosiklerotik bir hormon olan

PGI2’nin (prostasiklin) sentezini inhibe ettiğinden, sigaranın insanda tromboz ve

aterosikleroz oluşumunu hızlandırıcı etkisi olduğu belirtilmektedir. Bunun yanında

sigara lipoprotein mekanizmasını da bozmaktadır. Aşırı kolesterol birikimi endotel

hücrelerinde kolesterol birikiminin artmasına ve aterom plağının büyümesine yol

açmaktadır. Koroner by-pass operasyonu geçiren kimselerin aort kolesterol ve kollajen

içeriklerine bakıldığı zaman bunların kullanmayanlara göre daha yüksek olduğu

görülmüştür. Ayrıca kronik sigara kullananlarda, serum düşük dansiteli lipoproteinlerin

(LDL), yüksek dansiteli lipoproteinlere göre (HDL) daha yüksek olduğu görülmüştür.

Sigaranın sihiri nikotinden, nikotinin sihiri ise merkezi sinir sistemi üzerine olan

etkisinden kaynaklanmaktadır4.41.42 .

20

Sigara bir dönem sadece psikolojik bağımlılık yapan bir madde olarak

düşünülmüş, ancak günümüzde içeriğindeki nikotinin bağımlılık yapıcı özelliği

kanıtlanmıştır. Tekrarlayan sigara kullanma davranışı artık nikotin bağımlılığı olarak

tanımlanmaktadır. Nikotine ait etkiler; doza ve sigara kullanan kimsenin hem fiziksel

hem de psikolojik durumuna bağlı olarak uyarı veya sedasyon şeklinde olabilmektedir.

Nikotinin yüksek oranda bağımlılık yapan bir madde olduğu yaygın olarak kabul

edilmektedir. Kokain, morfin yada alkol kullananlarla karşılaştırıldığında, arada sırada

tütün kullananların daha büyük çoğunluğu bağımlılık geliştirmektedir. Tütün

bağımlılığı, DSÖ Uluslararası Hastalık Sınıflaması’na (ICD-10) göre bir mental ve

davranışsal hastalık olarak sınıflandırılmaktadır. Bağımlılık yapıcı bir madde olan

nikotin; pozitif ödül, güçlendirici özellikler sergilemektedir. Bu, sigara içen bazı

kişilerde kompülsif ilaç kullanımı ve tütün kullanımı bırakıldıktan sonra yoksunluk

semptomları ve şiddetli sigara kullanma arzusunun görüldüğü bir yoksunluk

sendromunun ortaya çıkışı biçiminde yansımaktadır4.6.19.43.44.47.50.51.52.53.

Tablo.2. Nikotinin Bırakılması İle İlişkili Sık Rastlanan Bulgu ve Semptomlar19.

Semptom İnsidans Kendi kendine bırakanlar % Klinik değerlendirme İrritabilite/sinirlilik Depresyon Endişe Huzursuzluk Konsantrasyon güçlüğü İştah artışı Sigara içme isteği Uykudan uyanma Kalp atım hızında azalma

38 80 31 60 49 87 46 71 43 73 53 67 37 62 39 24 61 79

Amerika Psikiyatri Birliğinin akıl hastalıklarıyla ilgili sınıflamasına DSM-III-R

(Diagnostic and statistical manuel of mental disorders-third edition-revised) göre

nikotin yoksunluğu şu şekilde tanımlanmaktadır. “en azından birkaç haftadan beri her

gün sigara kullanan birinde, nikotinin kesilmesini takip eden 24 saat içinde” aşağıdaki

belirtilerin en az dördünün ortaya çıkması durumu53.54.55.

1. Şiddetli nikotin alma (sigara içme) arzusu

2. Çabuk sinirlenme, huzursuzluk

3. Sıkıntı hissi (anksiyete)

4. Dikkatin belirli bir konuya yoğunlaştırılmasında zorluk

21

5. Hareketsiz duramama (restlessness)

6. İştahta artış ve kilo alma

7. Kalp atım hızında azalma

8. Uykusuzluk

9. EEG’de yavaşlama

Nikotin psikostimülan bir madde olmakla birlikte, sigara içen kişilerde hafif öfori,

uyanıklık, konsantrasyon artışının yanı sıra, rahatlatıcı etkiler ve gerginlikte azalmada

görülebilir. Sigara kullanmanın pozitif ödüllerinin (performansta ve duygu durumunda

yükselme) nikotinin intrensek bir artırıcı etkisine mi yoksa yoksunluk semptomlarının

ortadan kalkmasına mı bağlı olduğu açık değildir. Nikotin yoksunluğuna bağlı

semptomlar arasında nikotin alma arzusu duyma, depresyon, endişe, konsantrasyon

güçlüğü, disfori, iştah artışı, uykusuzluk, İrritabilite, engellenmişlik hissi, öfke,

huzursuzluk ve kalp atım hızında azalma yer almaktadır.(Tablo.2). Bu semptomların

çoğu son sigaranın içilmesinden sonra 48 saat içinde doruğa ulaşır ve daha sonra şiddeti

giderek azalır. Ancak, nikotin alma arzusu duyma, iştah artışı, konsantrasyon bozukluğu

gibi bazı semptomlar aylar yada yıllar boyu süre bilir. Bununla birlikte nikotine bağlı

semptomlar arasında yer aldığı düşünülen bazı semptomlar değil, nikotinin doğrudan

etkileridir. Örneğin, nikotin enerji kullanımını arttırdığından bırakıldıktan sonra kilo

kontrolü zorlaşır19.44.51.53.54.

Aynı şey dikkat ve konsantrasyon içinde söylenebilir, çünkü nikotin kullanımı

dikkat ve konsantrasyonu artırmaktadır. Bu nedenle nikotin, Amerika Psikiyatri

Derneği tarafından DSM-IV’de (Diagnostic and statistical manuel of mental disorders-

fourth edition) bağımlılık yapan ilaç tanımına ilişkin olarak belirtilen ölçülere

uymaktadır19. (Tablo.3)

22

Tablo.3. Amerika Psikiyatri Derneği Mental Bozuklukların Tanısı ve İstatistiksel Değerlendirmesine İlişkin Elkitabı’nda (DSM – IV) yer alan ilaç bağımlılığı ölçütler19

Madde kullanımına ilişkin, aynı oniki aylık süre içinde aşağıdakilerden üçü yada daha fazlasının çıkışıyla kendini gösteren ve klinik açıdan önemli bir bozukluğa yada rahatsızlığa yol açan maladaptif bir kalıp. 1.Tolerans: İstenilen etkiyi elde etmek için dozu belirgin bir şekilde artırma gereksinimi yada sürekli kullanımda etkinin belirgin bir şekilde azalması 2. Maddenin kesilmesine bağlı belirtiler: Maddenin kesilmesiyle birlikte tipik yoksunluk sendromu yada aynı anda kesilmeye bağlı semptomların ortadan kaldırılması/önlenmesi için yakından bağlantılı bir maddenin alınması 3.Maddenin yüksek dozlarda yada amaçlanandan daha uzun süre kullanılması. 4.Maddeye karşı sürekli istek duyma yada madde kullanımını bırakma yada kontrol altına almaya yönelik çalışmaların başarısız olması. 5.Maddeyi elde etmeye/kullanmaya yönelik girişimlere yada etkilerinden sıyrılmaya uzun süre ayrılması 6.Önemli sosyal ve mesleki etkinliklerin yada eğlence ve (boş zamanları değerlendirmeye yönelik) etkinliklerin madde kullanımı nedeniyle bırakılması/azaltılması 7.Maddenin yol açma/alevlendirme olasılığı yüksek olan sürekli/yineleyen bir fiziksel yada psikolojik sorunun farkında olunmasına rağmen madde kullanımının sürdürülmesi

2.5.2.Karbon Monoksit

Nikotinden sonra sigara kullanmada akut farmakolojik etkisinden en çok söz

edilen madde karbon monoksittir. Renksiz, kokusuz bir gazdır. Sigara dumanında

yaklaşık %2.9-5.1 oranında bulunur. Sigara dumanında, sigaranın yanma sıcaklığı olan

880˚С’de sigara içinden geçen havada organik maddelerin tam yanmaması sonucu

karbon monoksit oluşur. Sigara dumanında CO %2 gibi yüksek konsantrasyonda

bulunmaktadır. Sigara dumanındaki CO ve CO2 'nin ana kaynağı tütünde bulunan

selüloz, pigment ve suda çözünen asitlerdir. Karbon oksitleri tütün dumanında iki

fazda oluşmaktadırlar:

1. Ateş bölgesinde yüksek temparatürde (400˚С-800˚С) oksidasyon sonucu.

2. Bu bölgenin arkasındaki piloriz (yanma) bölgesinde düşük temparatürde (150˚С-

400˚С) parçalanma sonucu4.5.6.

Karbon monoksitin zararlı etkisi, inhilasyon ile kan dolaşımına geçtikten sonra

oksijenden 200 kat daha fazla birleşme gücü ile hemoglobin ile birleşmesidir. Böylece

karbon monoksi hemoglobin (COHb) oluşur. Esasında, hemoglobinin karbon monoksite

olan ilgisi oksijene olan ilgisinden 220 defa daha fazladır. Neticede, ortamdaki az

miktardaki karbon monoksit dahi kanda toksik derişimde, karbon monoksi hemoglobin

oluşmasına neden olur. Dolayısıyla asfexi belirtileri olan her türden güç azlığı, renk

sararması, iştahsızlık ve sinirlilik gibi tablolar ortaya çıkar. Sigara içen 5 kişinin

kanlarında COHb oranı %3.80 olarak saptanırken, sigara içmeyen 10 kişinin kanlarında

23

yapılan araştırmalarda COHb oranı %1.64 bulunmuştur36. COHb değeri %60’ın üzerine

çıkması fataldır. Bu madde kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltarak, doku

solunumuna mani olmakta ve sonunda tütün kullananlardaki polisitemiye yol

açmaktadır. Sigara kullanmanın kandaki COHb düzeyini arttırdığı birçok araştırmalarla

gösterilmiştir4.6.36.40.41.49.

Genel olarak hiç sigara kullanmayan kişilerin, çevre faktörlerine bağlı olarak

hemoglobin düzeyleri %2’ye kadar çıkabilir. Sigara tiryakilerinin kanında ise %15-20

oranında COHb bulunmaktadır. Sigara tiryakisinin efor kapasitesini de düşüren karbon

monoksit, aterosiklerotik değişikliklerden ve kalp, damar hastalıklarının oluşumundan

sorumlu maddelerden biri olarak görülmektedir. Kandaki COHb düzeyi %2’nin üstünde

olduğu zaman baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, koordinasyon, karar verme ve

psikomotor bozukluklara, duyarlılık ve kardiovasküler değişikler başlar4.6. Bir

çalışmada ortalama olarak günde yarım paket ya da daha az kullananlarda, sigara

kullanma şekline bağlı olarak %2.3-%3.8 COHb bulunmaktadır. Günde yarım ve iki

paket sigara içenlerde %3.4-%5.9, günde iki paketten fazla içenlerde ise %5.5-%6.9

COHb bulunduğu belirtilmektedir. Fallot ve arkadaşlarının incelemelerine göre sigara

dumanında bulunan CO, kandaki vitamin-C miktarını azaltmaktadır4.

2.5.3. İrritan Maddeler

En önemlisi Akrolein olmak üzere 10 kadar kimyasal bileşik bu gurubu

oluşturmaktır. Bu maddeler, bronşların mukus salgısını arttıran ve bronşları döşeyen

titrek tüylü epitelin, mukusu yukarı ve dışa doğru iten hareketini, dolayısıyla koruyucu

etkisini azaltmaktadır. Sigara içenlerde solunum yolu enfeksiyonları özelikle kronik

bronşit ve amfizem görülmektedir ve bundan da tahriş edici maddeler sorumlu

tutulmaktadır4.5.6.

2.5.4. Kanserojen Maddeler

Sigara içinde binlerce bileşim vardır. Bunların çoğu karsinojendir. Kanser

sürecini hem başlatıcı hem de bu süreci hızlandırıcı maddeleri içermektedir. Sigara gaz

fazında buharlaşan nitrosaminler içerir. Bunlar nitrosadimetilamin, nitrosodietilamin ve

nitrosopirrolidindir. Ayrıca tütün içinde benzo(a)piren, benzo(a)antrasen gibi polisiklik

aromatik hidrokarbonlarda bulunur. Nitrosaminler ve aromatik hidrokarbonlar tütün

24

alkoloidleri olan nikotin, nornikotin, anabasin ve anatibinden oluşur. Son bileşimler

tütün çiğneyen ve enfiye çekenlerde yüksek seviyede bulunur. Bunlar oralkavite

kanserlerinden sorumlu olduğu düşünülmektedir. Sigara ve radyasyon tek başına

karsinojeniktir4.5.6.36.39.40.

Sigara içindeki benzo(a)piren gibi aromatik hidrokarbonlar kanser oluşumunda

çok etkilidir. Bunlarda karsinojenik potansiyel düşük olmasına rağmen, sigara

içimindeki doz ve süre önemli faktör olarak görülmektedir. Karsinojenik kimyasal

ajanlar DNA ile reaksiyona girerek genetik mutasyona yol açabilir.

Sigara, kanser kemoterapisinde ilaç rezistansına neden olur. Sigara ile ilişkisi

olmayan kanserli hasta eğer fazla sigara içiyorsa kemoterapiye cevap oranı ve cevap

süresi azalır4.5.6.39.40.48.56 .

Sigarada 4.000 den fazla zararlı madde vardır. Bunlardan bazıları

• Hidrojen siyanür (gaz odaları zehiri)

• Aseton (oje sökücü)

• Naftalin (güve kovucu)

• Kadmiyum (akü metali)

• DDT (böcek öldürücü)

• Metanol (roket yakıtı)

• CO (egzoz gazı)

• Amonyak (sıvı deterjan)

• Polonyum-210 (kanserojen)

• Radon (radyasyon)

• Arsenik (fare zehiri)

• Nikotin

Sigara içen insanlar solunum yoluyla çok miktarda kadmiyum alılar. Örneğin

günde 20 sigara içen bir insan, 2-4 mg kadmiyum alıyor demektir. Sigarada bulunan

polonyum-210α yayınlayıcısı olup yarı ömrü 138 gündür. Sigara içenlerin idrarında

polonyum-210 konsantrasyonu içmeyenlere göre 6 kat daha yüksek bulunmuştur. Yine

katrandaki fenoller, yağ asitleri ve serbest yağ asitleri gibi maddeler ise oluşmaya

başlamış olan kanserin çok daha büyük bir hızla gelişmesine yardım ederler. Bu

maddelerin bir çoğu aynı zamanda tahriş edici özelliklerde taşımaktadırlar4.5 .

25

2.6. Sigara Kullanma Nedenleri

2.6.1. Psikososyal Nedenler

Sosyal yaşantının kişiler üzerindeki baskısı yaşama koşullarının gün geçtikçe

zorlaşması, kişilerin özel ve duygusal sorunları, sağlıksız bir çözüm yolu olmasına

karşın onları, keyif verici maddeleri kullanmaya itmektedir. Bugün toplumda en fazla

kullanılan keyif verici maddeler ise sigara ve alkoldür19. Sigara alışkanlığı hemen

hemen toplumun bütününü ilgilendiren bir davranış kalıbı haline gelmiştir. Diğer

alışkanlıklar (Alkol-Uyuşturucu madde-ilaç v.b) gibi kendisi bir hastalık olmayıp;

hastalığı beraberinde taşıyan bir davranış biçimi olarak düşünülebilir4.20.21 .

Herhangi bir ilaç veya kimyasal maddenin bir kişide bağımlılık oluşturabilmesi ve

durumun sürdürülebilmesi gerek ilaca ait gerekse kişiye ait bazı özelliklerin varlığına

bağlıdır4.6. Örneğin kişilik yapısı, aile ilişkileri, şartlanmaya yatkınlık, situmuluslara

aşırı duyarlılık v.b gibi pek çok faktör yardımcı etken olabilir. Şöyle ki kişi ilacın veya

maddenin ortaya çıkardığı akut etkilerden hoşlanmasa da bulunduğu çevrenin kendini

dışlaması endişesi ile kullanmaya devam edecek (sosyal pekiştiri) ve giderek bağımlı

hale gelecektir. Örneğin; okul döneminde kendini daha başarısız algılama, diğer

kişilerce de başarısız algılanma oranı, sigara kullananlarda kullanmayanlardan daha

yüksek bulunmuştur. Sigara kullanma, yine okul döneminde daha isyankar, disiplin

kurallarını daha çok çiğneyen, cinsellik yönünden de daha erken gelişmiş çocuklarda

daha sıktır. Bu grup çocuklarda erişkinler gibi davranma özentisi daha fazla

görülür4.6.15.21.

Kanser predispozisyonu, dışa dönük psikolojik yapı ve piknik tip vücut yapısıyla

birlikte sigara kullanma eğiliminin genetik olarak alındığı ileri sürülmektedir.

Alışkanlık göstermeye hazır kişilik özelliklerine sahip olanlar içinde yaşadığı sosyal

çevrenin etki ve baskısı ile yine sosyal çevre koşullarında kolayca alışabilmektir. Sigara

da bu alışkanlıklardan biridir. Sigara alışkanlığı da; kişilik, ortam ve sigara üçlüsünden

oluşmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, özellikle iyi geliştirilmiş sigara karşıtı kampanyalar,

politikalara sahip olan ülkelerde sigara kullanma sosyoekonomik durum ile yakından

ilişkilidir ve yoksullar, yarı vasıflı el işçileri, işsizler, iyi eğitim olanağı bulunmayanlar

ve bekar anneler arasında daha sıkıdır. Sosyal gruplar arasındaki bu ayrım daha da

belirginleşmektedir4.15.21. Son 30 yılda sigara içme prevalansı Britanya toplumunun

sosyo-ekonomik düzeyi yüksek kesimlerde %50’den fazla bir azalma göstermiş, ancak

26

en yoksun kesimlerinde değişmemiştir. Benzer bir şekilde, Birleşik Krallıktaki sigarayı

bırakma oranları sosyal yoksunluk ile güçlü bir ters bağıntı sergilemektedir4.15.21.

Ailenin sosyo-ekonomik özelliği, ebeveyn ve kardeşlerin sigaraya ilişkin tutum

ve davranışları, okul tipi, öğrenimi, bırakma yaşı sigara içmeyi etkileyen faktörlerinden

sayılmaktadır. Özellikle arkadaş etkisinin rolü fazla olmaktadır. İtalya’da sigara karşıtı

programlar gösteriyor ki en iyi arkadaşı sigara kullananlar, sigara kullanmaya en iyi

arkadaşı, sigara kullanmayanlara göre daha eğilimli oluyor. Sigara kullanan anne ve

babaların çocuklarının sigaraya başlama olasılığı hiç kullanmayanların çocuklarına göre

dört misli fazla olarak saptanmıştır. Kadınların sosyal ve ekonomik hayattaki rolleri

değiştikçe sigara kullanma oranları yükselmektedir. Bir çok faktör kadınların sigara

kullanımının başlangıcını ve devamlılığını etkiler. Hem iç faktörler kendine güven ve

itibar gibi hem de dış faktörler sosyal kabullenebilirlik ve tütün reklamları gibi. Başlama

faktörleri sadece gelişen ve gelişmiş ülkeler arasında değil bir ülke içindeki farklı

guruplar arasında bile farklıdır4.6.15.21.22.

Yetişkinlerdeki sigara kullanma alışkanlığını yaratan nedenlerin daha fazla olduğu

saptanmıştır.Yetişkinler sözlü olmayan komünikasyon için sıkıntılı anların giderilmesi,

kendini daha iyi hissetmek ve sonuç olarak stresin azaltılması için sigarayı, bazen

uyarıcı, bazen yatıştırıcı olarak kullanılmaktadır. Söz konusu konum için tek geçerli

kriter; sigara içindeki nikotindir. Nikotinin farmakolojik olarak yarattığı geçici canlılık,

insan organizmasında bir seri psikolojik ve psiko farmakolojik refleksler yaratır4.6.23.24.

Depresyon, nikotin bağımlılığı açısından önemli bir risk faktörüdür. Sigara

kullananlarda majör depresyon öyküsü bulunma olasılığı daha yüksektir ve majör

depresyon öyküsü bulunan kişilerin sigarayı bırakma olasılığı depresyon öyküsü

bulunmayanlara göre daha düşüktür. Sigara kullanma ve depresyon arasındaki bu

bağlantının iki bozukluğa karşı ortak bir genetik yatkınlıktan kaynaklanabileceği öne

sürülmüştür. Nikotin bağımlılığı açısından diğer risk faktörleri arasında şizofreni

(şizofrenli hastaların %70-90’ı sigara içmektedir) yer almaktadır. Bu nedenle, sigara

kullanmaya devam edenlerin çoğunun psikiyatrik yada başka sosyal sorunları olma

olasılığı yüksektir. Ayrıca, bu kişilerin tütüne daha fazla bağımlı olma olasılıkları da

daha yüksektir ve sigarayı bırakmayı daha az isteyeceklerdir15.22.23.24.25.26.30.

Sigara kullanma davranışının psikolojik ve sosyolojik etkileri miktar ve kalite

açısından kişiden kişiye değişebilir. Sigara alışkanlığı gösterenlerin kişilik yapılarında,

27

duygusal olgunlaşmada gerilik, devamlı huzursuzluk, toplumda gerçek ilişki kurmada

zorluk, sorumluluk yüklenmekten kaçış, bilinç dışı komplekslerin dürtülerine karşı aşırı

duyarlık, toplum içinde yalnız kalma isteği ya da korkusu gibi psiko dinamik faktörlerin

bir veya birkaçı rol oynamaktadır. Bütün bunlar dikkate alındığında sigara içmesinin

çatışmaları veya güçlükleri çözümlediği fark edilir. Kadınların sosyal ve ekonomik

hayattaki rolleri değiştikçe sigara kullanma oranları da yükselmektedir. Ayrıca kitle

iletişim araçları da sigaraya teşvik yönünden etkili olmuştur4.6.15.24.27.28.31.32 .

2.6.2. Farmakolojik Nedenler

Psikososyal nedenlerle başlanan sigaranın bağımlılık haline geçişinde tütün

içindeki nikotinin farmakolojik etkilerinin önemli katkısı olduğu savunulmaktadır.

Sigaradan her nefes alıştan sonra bir miktar nikotinin birkaç saniye içinde merkezi sinir

sistemi üzerinde teskin edici etkiye sahiptir. Kortikal uyanıklığı arttırmaktadır. Ayrıca,

nikotine bağımlılık oluşmakta ve alınmadığı zaman rahatsız edici yokluk belirtileri

ortaya çıkmaktadır. Sigaranın kesilmesi ile “Abstiens Sendromu” oluştuğu

belirtilmektedir. Tütününde gerçek anlamda fiziksel bağımlılık yapabildiği, tütünü terk

etme teşebbüsünde bulunan kişilerde görülen Abstiens sendromundan anlaşılmaktadır.

Ancak şiddeti ve belirtileri kişiden kişiye değişebilmekte, semptomların başlaması ve

süresinde de kişisel farklar bulunabilmektedir4.5.6.31.

Genellikle ileri derece sigara arzusu, bulantı baş ağrısı gastrointestinal

bozukluklar (konstipasyon-diare), iştah artışı, uyuşukluk, yorgunluk hissi, uyku

bozuklukları, sinir bozukluğu, depresyon, kızgınlık, hassasiyet, konsantrasyon

bozukluğu Abstiens sendromunun en belirgin semptomlarını oluşturmaktadır. Bu

semptomlar kişiyi yeniden sigaraya başlamaya sevk eder. Çünkü nikotin seviyesi eski

düzeye çıkınca semptomlar kaybolur4.5.6.24.25.33.

Ayrıca EEG değişiklikleri (düşük frekanslı EEG) psikomotor performans

testlerinde bozulma, kalp hızı ve kan basıncı azalışı, periferik kan akımı artışı gibi

objektif bulgularda ortaya çıkabilmektedir4. Sigara Abstiens belirtileri arasında bazı

şahıslarda karakter değişiklikleri, hırçınlık görülebilir. Kişinin zihni konsantrasyonda

bulunamayışı yalnız subjektif bir şikayet olmayıp, objektif olarak ta gösterilmiştir.

Genellikle kadınlarda tütün Abstiens sendromunun daha belirgin olduğu, daha uzun

28

sürdüğü ve kadınların sigarayı terk etmelerinin erkeklerden daha zor olduğu

bildirilmiştir4.6.27.32.

Sigaranın pozitif pekiştirici etkilerine giderek artan bir tolerans bulunmadığına

göre ileri derecede tiryakilerin sigarayı pozitif bir etki etmek amaçlı değil, Abstiens

sendromunun ortaya çıkışını önleme amacı ile içtikleri öne sürülmüştür. Böyle kişilerin

yüksek nikotin ihtiva eden sigaraları daha az düşük nikotinli sigaraları da daha fazla

içerek plazma nikotin düzeylerini dar bir limit içinde korudukları tespit edilmiştir.

Ayrıca tiryakilere düşük nikotinli sigaraların içilmesi sonucunda kişilerin gerek nefes

volümü ve nefes süresini gerekse birim zaman içindeki nefes sayısını artırdıkları,

böylece de başta tar (katran) ve CO olmak üzere sigaranın zararlı ürünlerine daha fazla

maruz kaldıkları gösterilmiştir4.6.

Tütünün farmakolojik ve toksik etkisi; kısmen tütünde mevcut olan maddelere,

kısmende sigara, pipo ve puronun yanması esnasında yüksek ısı ile oluşan “piroliziz”

ürünlerine bağlıdır. Sayılan faktörlerden özellikle Psikososyal faktörler sigaraya

başlamanın, farmakolojik faktörler ise içmeyi sürdürmenin nedeni olarak ileri

sürülmektedir4.6.

2.7. Sigaranın Neden Olduğu Sağlık Sorunları

2.7.1. Sigaranın Solunum Sistemine Etkisi

Sigara içilirken duman akciğerlere çekildiğinden dumanın içerdiği partikül ve gaz

şeklindeki tahriş edici maddeler, solunum sistemini direkt olarak etkilemektedir.

Böylece sigara ağız ve burundan başlayarak akciğer alveollerine kadar uzanan solunum

sisteminin her bölümünde birçok hastalığa neden olmaktadır. Sigara dumanındaki en

önemli karsinojenler polinükleer aromatik hidrokarbonlar, aromatik enzimler ve

nitrozeminlerdir. Dumanda bulunan bazı karsinojenler katekol, fenol, kresoldür. Ayrıca

kuvvetli pulmoner irritanlar ve siliotoksinler bulunur. Bunlar, bronşial mukus

sekresyonunu arttırır, mukosilier fonksiyonu ise azaltırlar4.5.15.34.

Bronşial duvarlar kalınlaşarak elastikiyetlerini kaybederler. Oksijen ve

karbondioksit alışverişini sağlayan alveoller-kapiller membranlar kalınlaşır ve

yırtılabilir. Böylece akciğer parankimasında geniş kaviteler oluşur ve çeşitli akciğer

problemleri ortaya çıkar4.5. Örneğin, mukus atımı azalırken, mukus üretimi artar ve

biriken sekresyon hava yolunu daraltır, birikmiş sekresyon enfeksiyon gelişmesi için

29

ideal bir ortamdır. Sekresyon birikimi ve trakeabronşial irritasyon öksürüğe neden olur.

Daralmış ve elastikiyetini kaybetmiş bronşlar havanın akciğerlere giriş çıkışını

güçleştirir. Ekspirasyon genellikle uzamıştır4.5.6.19.41.57 .

Sigara kullanımı ile FEV1 (Zorlu Ekspirasyon Volümü) seviyesi arasındaki ilişki

dikkatli bir şekilde incelenmiştir57. Sigaranın (paket yılı) içimi ile oluşan etkiler. FEV1

seviyesindeki yıllık düşmelerle ortaya konulmaktadır ve her paket yıl sigara içiminde

beklenen FEV1 değerinde yaklaşık olarak %25 kadar bir düşme saptanmaktadır. Bu

etkiler pasif içicilerde benzerlikler göstermektedir. Yapılan bir çalışmada, erkeklerde

sigara kullanım süresi ve sigara kullanım miktarı ile FEV1 seviyesi arasında kuvvetli

bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Bayanlarda ise paket yıl ile FEV1 arasında istatistiki

olarak anlamlı bir ilişki olduğunu saptamışlardır4.5.6.19.57.

Sigaranın solunum sisteminde yaptığı bu değişiklikler, farenjit, larenjit ve ses

değişmelerine neden olmaktadır. Tahrişin sürmesi halinde bu hastalıklar

kronikleşmektedir. Sigara içenlerde en sık rastlanan semptomlar; öksürük, balgam,

nefes darlığı ve hırıltılı solunumdur. Bu semptomlar üzerine en fazla içilen günlük

sigara sayısının etkili olduğu belirtilmektedir. Ayrıca kronik bronşit, amfizem, larinks

ve akciğer kanserleri sigara ile yakın ilişkili solunum sistemi hastalıklarıdır4.5.6.57.

2.7.1.1. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

Genellikle ilerleyici olan ve hava yolu hiperaktivitesinin eşlik edebileceği ve

kısmen geri dönüşlü olabilen hava yolu obstrüksiyonu ve kronik bronşit yada amfizem

ile ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Kronik Bronşit; 2 yılın her birinde en az 3 ay

boyunca ard arda devam eden kronik öksürük olarak tanımlanır. Amfizem; terminal

bronşiyollerin distalindeki hava boşluklarının kendi duvarlarının belirgin fibrozis

olmaksızın yıkılması ile anormal derecede ve kalıcı olarak genişlemesi ile

karakterizedir. Astım; çeşitli uyaranlara hava yolunun aşırı yanıt vermesiyle ve

kendiliğinden yada tedaviye yanıt olarak geri dönüşlü olan hava yolu obstrüksiyonuyla

ortaya çıkan hava yolu inflamasyonudur. Bu grup hastalıklarda başlıca semptomlar;

kronik öksürük, balgam ve özellikle dispnedir4.5.6.19.41.58.59.60 .

KOAH, ölüm nedenleri arasında İngiltere’de 3., ABD’de 4.sırada, Dünya da

(WHO/1990) 6. sırada yer almaktadır. ABD’de 1993 yılında 100.000 kişinin ölüm

nedeni KOAH’tır ve 1999’da 40 yaş ve üzerinde 15.000.000 KOAH’lı olduğu ifade

30

edilmektedir. Hastalığın demografik dağılımı, sigara kullanımının demografik dağılımı

ile ilgilidir. Gelişmekte olan ülkelerde artan tütün tüketimi ile birlikte hastalığın

prevalansı da artmaktadır. Günümüzde tüm dünyada KOAH olgularının çoğunun nedeni

(%85’in üzerinde) sigaradır ve olguların genellikle 20 paket yılının üzerinde sigara

kullanma öyküleri vardır. ABD’de yetişkin nüfusun %27’si sigara içmektedir. Bu oran

gelişmekte olan ülkelerde çok daha yüksektir. ABD’de KOAH gelişme riskinin %80-

90’nından sigara sorumlu tutulmaktadır. Çeşitli retrospektif ve prospektif araştırmalar

sigaranın KOAH mortalitesi üzerindeki çok büyük ve önemli tehlikesini kanıtlamaktadır 4.5.58.59.61.

İngiltere’de Doll ve Peto; 34400 sigara kullanan erkek hekimi 20yıl izlemişler,

bunlardan 254 kişinin KOAH’dan öldüğünü saptamışlardır4 (ölüm oranı sigara

kullanmayanlara göre 1.5 kat fazladır). Sigara dumanı gibi irritanlar, submukozal

bezlerin ve goblet hücrelerinin sayıca ve boyutça artmasına neden olurlar. Bunun

sonucunda mukus miktarı artar ve biyokimyası değişir. Aşırı mukus hipersekresyonu

olan hastalarda sigara bırakıldıktan sonra mukus üretimi azalır4.5.41 .

Sigara kullanan KOAH’lılarda hava yolu inflamasyonu oluşturan hücreler

makrofajlar ve nötrofillerden zengindir. Nötrofiller KOAH’ta en önemli inflamatuar

hücrelerdir. Normalde, periferik hava yollarında nadiren saptanmasına karşın, KOAH’ta

geçirgenliği artmış olan mukozadan submukozaya geçen nötrofillerden salınarak, diğer

proteaz ve oksidanlarla birlikte bronşiol, alveoller ve kapillerlerde yapısal hasarlanmaya

neden olur. Enfeksiyon etkenleri de nötrofil sayısını ve dolayısıyla nötrofil elastaz

miktarını artırarak KOAH’ın ilerlemesine katkıda bulunur. Yüksek nötrofil sayısı zayıf

akciğer fonksiyonunun en önemli belirtecidir5.8.59.61 .

Sigara kullanan her 5 kişiden birinde KOAH gelişmesi beklenmektedir. Sigaraya

başlama yaşı, total paket yılı, sigara içme şekli, KOAH’ta mortaliteyi belirleyici etki

gösterir. Sigaranın nikotin ve katran içeriği, öksürük ve balgam miktarını artırır4.5.6.58.59 .

2.7.1.2. Akciğer Kanseri

Tüm kanserlerden ölen erkek ve kadınlar içinde en önemli yeri akciğer kanseri

tutar. Sigara ve akciğer kanseri arasındaki ilişki, dünya çapındaki epidemiolojik

çalışmalarla kanıtlanmıştır. Akciğer kanserinin %80-90’ı sigara kullananlarda ortaya

çıkmaktadır. Ancak her sigara kullanan kişide akciğer kanseri gelişmemektedir. Yapılan

31

çalışmalar, çevresel faktörlerin yanı sıra, genetik faktörlerin de kansere duyarlılıkta

önemli rol oynadığını ortaya koymuştur. Örneğin 105 aileden 973 kişide yapılan bir

araştırmada, sigara kullanma alışkanlığı ile kromozom 59 üzerindeki bir lokus arasında

yakın ilişki saptanmıştır. Sigara kullananlarda akciğer kanseri gelişim riski hiç sigara

kullanmamış kişilere göre 10-65 kat artmaktadır sigara kullanan her on kişiden

dokuzunun akciğer kanserli olduğu ve ayrıca ağız ve boğaz kanserleri riskinin de

kullanmayanlara göre on kez daha fazla olduğu bildirilmektedir 4.5.14.20.25.62.63.64 .

Her şeye rağmen akciğer kanserinin primer nedeni sigara içiciliği olarak biliniyor.

Sigara dumanının karsinojenik etkisi, kanserojenlerin DNA’ya ulaşması, DNA’da hatalı

kodlama ve mutasyon oluşmasına bağlıdır. Sigaranın kanser riskini arttırması, aynı

zamanda maruziyetin özelliklerine de bağlıdır. Bu özellikler sigara kullanma süresi,

günlük sigara kullanma miktarı, sigaranın ağızda kalma süresi, izmaritin uzunluğu gibi

faktörlerdir. Filtreli sigaralar filtresizlerden daha az zararlı bulunmuşlardır4.61.62.64.

Sigara tüketimi ve akciğer kanseri ilişkisini araştırmak için yapılan bir çalışmada

da, Hong-Kong da 20yıl önce pik yapan sigara tüketiminin sigaraya bağlı ölümlerde

nasıl bir değişiklik yaptığı araştırılmış, ve bunun için 1998 yılında Hong-Kong da tüm

ölüm kayıtları incelenmiş ve Çin’deki tüm ölüm istatistikleriyle karşılaştırılmıştır. Orta

yaş grubunu oluşturan 35-39 yaş arasında ölen toplam 27.507 kişinin ölüm kayıtları

tetkik edilmiş ve erkeklerde %33, kadınlarda %5 gibi büyük oranlarda sigaraya bağlı

nedenlerle ölüm geliştiği saptanmıştır. Bu çalışmada sigara kullananlarda kansere bağlı

ölüm, kullanmayanlarda 2-22 kat daha fazla bulunmuştur 65.

Sigaranın akciğer kanseri gelişmesindeki etkin rolü, insanlar arasında hala tam

olarak algılanamamış gibi görülmektedir. Bir insanın akciğer kanseri gibi ölümcül bir

hastalık geliştireceğini bile bile sigara kullanmaya devam etmesinin mantıklı bir

açıklamasını bulmak güçtür. Oysa günümüzde sağlık çalışanları ve özellikle hekimler

arasında hala sigara kullanımı yaygın olarak devam etmektedir 4.5.6.64.65.66.

2.7.2. Sigaranın Dolaşım Sistemine Etkisi

Sigara kullanımı ve Koroner kalp hastalıkları arasındaki ilişki ilk olarak 1940

yılında Maya klinik araştırıcıları tarafından yapılanmıştır67 . Bu tarihten sonra sigaranın

kardiovasküler hastalık riskini, inmeyi, ani ölümü, kalp krizini, periferik damar

hastalıklarını ve aort anevrizmasını arttırdığı çeşitli çalışmalar ile gösterilmiştir 4.5.66.67 .

32

20 yıl süren Britanyalı erkek doktorlar çalışmasında, günde 25 ve daha fazla

sigara kullananlarda, kullanmayanlara göre Koroner Kalp Hastalığına bağlı mortalite 2-

3 misli fazla bulunmuştur. Yine sigara kullanan kadınlarda yapılan çalışmalarda benzer

sonuçlar bulunmuştur67 .

Sigara kullanmanın vasküler endotele zarar verdiği ve endoteliyel hasarında

aterosiklerozun gelişmesinde birinci sebep olduğu gösterilmiştir. Sigara Koroner

spazmda da majör bir risk faktörüdür. Sigara lipoprotein yapısını da bozmaktadır. Aşırı

kolesterol birikimi endotel hücrelerinde kolesterol birikiminin artmasına ve aterom

plağının büyümesine yol açmaktadır. Ayrıca kronik sigara kullananlarda, serum düşük

dansiteli lipoproteinlerin (LDL), yüksek dansiteli lipoproteinlere göre (HDL), daha

yüksek olduğu görülmüştür. Artan yağ asitleri damar duvarındaki metabolik faaliyeti

etkilemekte ve aritmilere yol açmaktadır 4.5.49.67.68.69 .

Tablo.4. Sigaranın aterogenez ve hematolojik sisteme etkisi49

Hematokrit yükselmesi Serum fibrinojen düzeyi yükselmesi Trombosit işlevlerinin bozulması Prostasiklin yapım bozukluğu Sistemim lenfositozis gibi immünolojik yanıt bozukluğu Vasküler endoteliumun yapısında bozukluk Damar duvarlarında kolesterol birikiminin artması LDL düzeyinin yükselmesi HDL düzeyinin düşmesi Kronik içicilerde serebral kan akımında azalma

Serum fibronejeni kan vizkozitesini ayarlayan bir faktördür. Ayrıca pıhtılaşma

sürecinde ve aterosklerozda önemli rolü vardır. Özellikle kronik sigara içenlerde ve

toplum tabanlı çalışmalarda sigara kullananların serumlarında yüksek fibrinojen düzeyi

bulmuşlardır. Hayvan ve insan çalışmaları, sigara kullananlarda, Trombosit işlevlerinde

de bozukluk saptamışlardır. Kronik içicilerde koagulasyon zamanı uzamış, ADP ile olan

agregasyon süreci artmış, pıhtı formasyon ve retraksiyon oranları yükselmiştir 49.67.68.69.

Sigaranın başka bir etkisi de prostoglandin sistemi üzerinedir. Özellikle nikotin

uygulanması sonucunda hayvan ve insan aort ve periferal venöz sistemdeki prostasiklin

aktivitesinin azaldığı görülmüştür 4.5.49.69 .

Sigara kullanan kişiler, kullanmayanlara göre iki kat fazla oranda miyokard

infarktüs geçirme veya Koroner Kalp Hastalığından ölüm riskine sahiptirler. Sigara

içicilerinin günde içtikleri sigara miktarına bağlı etki net bir biçimde ortaya konmuştur.

33

Pek çok çalışma günde kullanılan sigara sayısı ile ilişkili olarak total kolesterol

seviyesini arttırmakta, yüksek dansiteli lipoprotein konsantrasyonunu azaltmakta

olduğunu bildirmiştir 4.67.68.

Miyokard enfarktüsü geçirdikten sonra sigara kullanmaya devam edenlerde,

bırakanlara göre tekrarlayan Miyokard Enfarktüsünden ölüm riski iki misli

bulunmuştur. Yine aynı şekilde sigara ve inme arasında güçlü bir ilişki vardır ve bu

sigara miktarı ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Sigara kullananlarda

kullanmayanlara göre 1.5-3 misli daha fazla beyin damar hastalığı görülmektedir. Bir

çalışmada sigara kullananların karotis arterlerinde aterom plaklarının genişlikleri,

kullanmayanlara göre 2-3 misli bulunmuştur. Çalışmalar sigarayı bırakanlarda kalp

hastalıkları ve koroner kalp hastalıklarından ölüm insidansının büyük çapta azaldığını

göstermiştir 4.5.6.41.67.68.69 .

Üç faktör; sigara kullanma alışkanlığı, yüksek kan basıncı, yüksek kolesterol bir

arada oldukları zaman birbirlerini sinerjistik biçimde etkileyerek hastalığın oluşumunu

hızlandırmaktadırlar4.5 .

2.7.3. Sindirim Sistemine Etkisi

Sigaranın gastrointestinal sistem fonksiyonları ve hastalıkları üzerinde pek çok

etkisi mevcuttur. Epidemiolojik çalışmalar tütün kullanımı ile periodantal hastalıklar

arasında ilişki olduğunu göstermiştir. Bu nedenle sigara kullananlarda gingivitis ve akut

ülseratif nekrozitan gingivitis daha yüksek insidansı görülmektedir. Tütün

çiğneyenlerde veya enfiye kullananlarda sıklıkla görülen çene ve damak kanserleri,

yanmamış tütünde de bulunan karsinojen maddelerden meydana gelmektedir 4.5.70.71 .

Sigara kullanımı gastroözofageal basıncı azaltır. Böylece, özofageal reflü oluşur

ve pulmoner aspirasyon riski artar. Sigara kullanımı, pilor sfinkter basıncını deprese

eder ve duodenal ülser tekrarlama olasılığını artırır. Duodenal ülser prevalansının sigara

kullananlarda, kullanmayanlardan daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Ülser iyileşmesi

üzerine yapılan bir çalışmadaki ülser yarasındaki küçülmenin, sigarayı bırakanlarda,

bırakmayanlardan daha fazla olduğu saptanmıştır (Batterman ve Ehrenfeld 1949).

Ayrıca peptik ülserden ölüm oranının, sigara kullananlarda kullanmayanlardan daha

fazla olduğu gözlenmiştir. Bu durum hem erkek hem de kadınlar için geçerlidir.

Mortalite oranlarındaki artışın nedenleri açık değildir. Mortalite artışının, sigara

34

kullanan kişilerde sigaraya bağlı pulmoner ve kardiak problemlerin sonucunu, yoksa

sigara kullanan şahıslarda peptik ülser hastalığının daha şiddetli seyretmesinden mi

kaynaklandığı kesin olarak bilinmemektedir4.5.41.69 .

Pankreas kanseri günümüzde ölüm kelimesi ile eşdeğer tutulmaktadır. Sinsi, hızlı

büyüyen, agresif, pankreas içinde multifokal olarak başlayan fatal seyirli

malignitelerdir. Erkeklerde kansere bağlı ölümler arasında 4. sıradadır (akciğer, kolon,

prostattan sonra) kadınlar arasında ise 5.sıradadır (akciğer, meme, kolon, uterus-

over’den sonra)70.71

İngilterede erkek doktorlar arasında, ABD ’li emekli askerleri, Japon erkek ve

kadınlarını, Kanadalı emekli askerleri , İsveçli erkek ve kadınları, ABD’ de yaşları 45-

64 ve 65-79 yaş arasındaki erkekleri içeren 6 çalışmada; sigara içenlerde pankreatik

kanserden ölüm oranlarının1.6-3.1 oranlarına kadar arttığını göstermiştir69 .

2.7.4. Sinir Sistemi

Sinir sistemini en çok etkileyen karsinojen madde nikotindir. Sempatik ve

parasempatik hücreleri etkileyerek bunları önce uyarır, sonra bastırır. İlk defa veya fazla

miktarda sigara kullanan kişide, baş dönmesi, bulantı ve kusma görülebilir4.

Son dönemlerdeki çalışmalar sigara kullanımı ve Alzheimer hastalığı arasında bir

birliktelik olmadığına kanaat getirmekteler. Yaşlanma ve yaşlanma ile ilgili bir çok

hastalığın somatik genetik instabilitite ile ilgili olduğu düşünülmektedir.

Yaşlanma ile birlikte hücrelerin DNA tamir kapasiteleri azalır ve sigara

kullananlar sigara kullanmayanlara göre DNA tamir mekanizmalarını daha etkin olarak

kullanırlar ve bunun sonucu olarak eğer Alzheimer hastalığı yaşlanma ile birlikte olan

DNA’daki defektler ve DNA tamiri ile birlikte ise uzun süredir sigara kullanan yaşlı

içiciler sigara kullanmayanlara göre Alzheimer hastalığı riski ile daha az karşı

karşıyadır diye düşünülebilir. Ancak bu sonuçlar özellikle yaşlı sigara içiciler arasında

sigarayı bırakmamak için bir kaçış faktörü gibi değerlendirilmektedir 46.72.

Nikotin merkezi sinir sistemi üzerinde sakinleştirici etkiye sahiptir ve kortikal

uyanıklığı arttırmaktadır. Nikotin beyinde otonom ganglionlarda ve sinir kas

bileşkesinde kolinerjik nikotinik reseptörlere bağlanır davranışsal etkilerinden büyük

ölçüde sorumlu olan merkezi nöronal reseptörlerdir19.46.

35

2.7.5. Sigaranın İmmün Sisteme Etkisi

Sigara hücresel immünite elemanı olan T hücrelerinin çoğalımını baskılamaktadır;

doğal öldürücü hücreler (natürel killer) ve alveoller makrofaj fonksiyonlarını

etkilemekte; Ιg G ve Ιg A’ nın serum düzeylerinde düşüklüğe neden olmaktadır. Sigara

kullananlarda serum ΙgE düzeylerinin kullanmayanlara göre önemli derecede artmış

olduğu ve yaş ilerledikçe bu artışın devam ettiği görülmektedir4.73 .

Sigaranın solunum sistemi enfeksiyonlarına eğilimi arttırma nedenleri arasında ,en

önemlilerinden birisi T hücre yanıtının baskılanmasıdır. Sigaradaki katranın

ribonükleotid redüktaz enzimini inhibe ederek lenfosit profilerasyonunu inhibe ettiğini

gösteren çalışmalar vardır. Bu enzim inhibisyonu için 2 veya 3 sigara kullanılması

yeterli olup inhilasyon havasında bulunan bu maddeler bir dahaki sigara kullanımına

kadar bu inhibisyonu devam ettirmekte ve her tekrar edilen sigara içimi ile bu kısır

döngü sürdürülmektedir. Sonuç olarak; sigaranın immün sisteminde baskılayıcı etkisi

özellikle T ve B hücreleri ve makrofajlar üzerine olmaktadır. Hücresel, humarol ve

fagositer immün sistem hücrelerinin fonksiyonlarını özellikle çoğalma kabiliyetlerini

bozarak vücudun savunma mekanizmalarını kırmakta bu yolla tekrarlayan kronik

enfeksiyonlar, kanser ve ateroskleroz gibi hastalıklara yol açmaktadır4.73.

2.7.6. Sigaranın Gebelik Üzerine Etkisi

Üreme çağındaki kadınlarda sigara kullanım sıklığı yaklaşık olarak % 30’dur.

1997 yılında 15-44 yaş arasında gebe olmayan kadınların %31.8’inin sigara kullandığı

bildirilmiştir. Gebelikte sigara kullanımı ise daha azdır. Güvenilir istatistiksel bilgilerin

olduğu ülkelerde gebelikte sigara kullanım oranı %15-30 arasında bildirilmektedir.

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum polikliniğinde izlenen

gebeler arasında sigara kullanma oranı %16 olarak bulunmuştur. Sigaranın gebelik

üzerine etkileri şu şekilde sıralanmaktadır; Abortus, erken doğum tehdidi ve düşük

doğum ağırlığı, erken membran rüptürü, plasenta dekolmanı preeklemsi, karbonhidrat

intolerası, fetal hipoksi-intrauterin ölüm, konjenital anomali, laktasyon4.5.19.25.41.62.74.75 .

Sigaranın gebelik sırasında içilmesi halinde, içilen günlük sigara miktarının artışı

ile orantılı olarak düşük doğum ağırlıklı (prematüre) bebeğin olmasına yol açtığı ayrıca

erken doğum ve düşük riskinin arttığı bazı çalışmalarla gösterilmiştir4.5.25. Bu konuda

yapılan bir araştırmaya göre; 2500 gr ve altında doğum ağırlıklı bebek oranı, gebelik

36

sırasında sigara içenlerde %4.28 içmeyenlerde %3 ve gebelikte sigarayı bırakanlarda

%2.66 bulunmuştur. Aynı araştırmada sigara içen annelerde , boy uzunluğu 50 cm.den

kısa, baş çevresi 35 cm.den daha az doğan bebek oranının sigara içmeyen annelere göre

yüksek olduğu saptanmıştır4. Ani bebek ölümü (Sudden Infant Death:SID) ile hamilelik

sonunda aktif yada pasif sigara içimi arasındaki ilişkileri araştırmışlardır. İçilen sigara

sayısı ile orantı olarak ani bebek ölümü sendromu riskinin de arttığı

bildirilmiştir4.19.25.66.68.75.

Tütün ürünlerinin protein metabolizmasını yavaşlattığı, nikotin ve diğer kimyasal

maddelerin fötal gelişmeyi birden fazla mekanizma ile etkilediği düşünülmektedir.

Nikotin, bir yandan vazokonstriktör etkisiyle, diğer yönden asetilkolin, adrenalin ve

noradrenalin etkisiyle etkilediği düşünülmektedir4.5.74.

Sigara kullanan kadınlarda anne sütü de azdır. Anne sütündeki nikotin yeni

doğanın sistemik dolaşımına geçer. Sigara kullanan loğusaların bebeklerinin idrarında

kotinin saptanmıştır ve düzeyi sigara kullanmayanlarınkinden 10 kat daha fazladır.

Sigara kullanan loğusaların süt miktarı, nikotinin prolaktin düzeyini bastırmasının

sonucu azdır. Sigara kullanmayanlara göre %19 azalır ve yeni doğanlar daha az kilo

alırlar4.5.25.74.75 .

2.7.7. Sigaranın Hematolojik Hastalıklara Etkisi

Hematolojinin başlıca uğraş alanları anemi ve polisitemi gibi eritrositlerle ilgili

hastalıklar kemik iliği yetmezlikleri akut lösemi, lenfoma multiple miyeloma gibi

hematolojik malign hastalıklar, kanama ve tromboza yatkınlık durumlarıdır76.77 .

Hematolojik açıdan fizik muayenede lenfadenomegalilerin saptanması önem

taşımaktadır. Ağız muayenesi, baş boyun, supraklaviküler ve aksiller lenf düğümü

muayeneleri dikkatli yapılmalıdır. Çünkü sigara ve tütün çiğneme alışkanlıkları baş

boyun ve akciğer kanserlerinin sıklığında artış göstermiştir. Sigara diğer kanser ve

peptik ülser gelişimi açısından da önemli bir risk faktörü olduğu için bu hastalarda

kronik kan kaybına bağlı demir eksikliği anemisi gelişebilir77.

Bu nedenle sigara kullananlarda fizik muayenede anemi veya polisitemi

bulgularına ve tam kan sayımlarında eritrositlerle ilgili değişikliklere dikkat

edilmelidir76.77.

37

Sigara kullananlarda sigaranın bırakılmasından 2 hafta sonra artmış hemoglobin

konsantrasyonunun hematokritin, eritrosit sayısının, lökosit sayısının, nötrofil sayısının,

lenfosit ve trombosit sayılarının normale döndüğü bildirilmektedir. Bu parametredeki

değişikliklerin akut olduğunu sigaranın yaptığı doku hasarına bağlı olduğunu

göstermektedir. Yapılan bir çalışmada sigaranın bu parametreler üzerindeki etkisi

incelenmiş; günde 10 adetten fazla sigara içilmesi ile hemoglobin konsantrasyonunun

ve hematokrit değerinin anlamlı olarak yükseldiği belirtilmiştir77.

2.7.8. Sigara ve İlacın Etkileşimi

Sigara–ilaç etkileşmesi, sigara dumanı içinde bulunan ve inhalasyon ile vücuda

alınan çeşitli kimyasal maddelerin ilacın etkisinde yaptığı değişikliklerdir.

• İlaçların biyotransformasyonlarını stimüle veya inhibe eder,

• İlaçların absorbsiyon veya dağılımlarını kontrol eden fizyolojik mekanizmaları

değiştirir,

• İlaç etkisini veya ilaca karşı davranışı değiştirmek sureti ile ilaçlar ile

etkileşebilir4.78.

İlaç metabolizmasında rol oynayan enzimlerin indüksiyonundan en fazla sorumlu

tutulan maddeler, özellikle partiküller fraksiyonda bulunan organik maddelerin tam

yanmaması sonucu oluşan polisiklik aromatik hidrokarbonlardır55.78.

Tablo.5. Sigara Dumanında Bulunan Kimyasal Maddelerden Bazıları78

Gaz (uçucu ) Fraksiyon %60 Partiküller ( katı ) Fraksiyon %40 Aldehitler

• arolein • formaldehit

Amonyak Benzen Karbon monoksit Hidrojen siyanid Nitrik oksit Nitrojen dioksit

Asitler Alkoller Aldehitler Amidler Kadmiyum Karbonhidratlar Esterler İmidazoller İmidler İnsektisidler Laktamlar Laktonlar Nikotin Polisiklik aromatik Hidrokarbonlar Polifenoller Piridinler Radyoaktif elementler Tar( katran)

Sigara-ilaç etkileşmesi özellikle nikotinin farmakolojik etkilerinin sonucu oluşan

farmakodinami etkileşmeler sonucu ortaya çıkabilir. Nikotin, kullanılan ilaç ile aynı

veya zıt yönde etkiler oluşturarak onun etkisinde veya yan etkisinde artma veya

38

azalmaya neden olabilir. En çok karşılaşılan ve klinik açıdan önemli olabilecek sigara-

ilaç etkileşimi (Tablo 6) görülmektedir78.

Tablo.6. Farmakodinamik Sigara- İlaç Etkileşimleri78

İlaç Farmakodinamik etkileşmenin sonucu Mekanizma

Benzodiazepinler Sedatif etkide AZALMA Muhtemelen santral sinir sistemi stimülasyonu

Beta–Blokörler Antihipertansif etkide AZALMA Kalp atım sayısı üzerine olan Etkide AZALMA

Nikotinin neden olduğu sempatik etkideki artış

Beta-Blokörler Antianginal etkide AZALMA Muhtemelen sigara içilmesi sonucu karboksi hemoglobin Düzeyinin yükselmesi

Opioidler (dekstropropoksifen, pentazosin)

Analjezik etkide AZALMA ve yeterli analjezi için daha yüksek dozda ilaca gereksinim

Bilinmiyor

H2–Antagonistleri Antiülser etkide AZALMA Nikotinin asit ve gastrin salgılanmasını arttırması

Oral kontraseptifler 35 yaşından büyük kadınlarda Miyokard infarktüsü, stroke ve tromboembolizm riskinin ARTMASI

Nikotinin kardiyovasküler ve lipid metabolizması üzerine olumsuz etkileri

2.8. Pasif Sigara İçimi

Sigara kullanmayanların kapalı ortamlarda zorunlu olarak tütün dumanına maruz

kalması pasif içicilik veya zorunlu içicilik olarak tanımlanmaktadır 1.4.7.10.17.18.25.79.80.

Yanan bir sigaradan iki tür duman çıkar sigaradan her nefes çekişte sigara

kullanan kişinin akciğerlerini dolduran esas duman ana akım olarak adlandırılır. Yanan

sigaranın ucundan yan akım olarak adlandırılan duman ise çevreye yayılarak buradaki

kişileri olumsuz etkiler. Yan akımda, ana akımdan iki kat daha fazla duman ve zararlı

madde üretilir. Yan akımda kanserojen maddeler oldukça fazladır 4.36.79 .

Pasif içicilik binlerce kimyasalın kompleks karışımıdır. Pasif içicilik dumanının

içindeki maddelerin en az 40 tanesinin kansere neden olduğu gösterilmiştir. Tütün

dumanında bulunan karbon monoksit; kanın dokulara, kalp ve beyin gibi hayatsal

organlara oksijen taşıma kabiliyetini azaltır. Sigara dumanının sigara kullanmayanları

istemsiz etkilediği ilk kez 1972’de ileri sürülmüştür 4.10.81.82 .

39

Pasif içiciliğe maruz kalmanın insan sağlığı üzerinde hem uzun sürede hem

aniden ortaya çıkan olumsuz etkileri vardır. Ani etkilerin bazıları göz, burun, boğaz ve

akciğerlerin irritasyonudur. Sigara kullananlara göre, sigara dumanının toksik etkilerine

daha hassas olan kullanmayanlarda; baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı şikayetleri

olmaktadır. Pasif sigara içicilik kalp üzerinde ekstra bir stres oluşturur ve vücudun

oksijen alma ve kullanma kabiliyetini etkiler. Pasif içiciliğe maruziyet yılı arttıkça pasif

içiciliğin uzun dönem etkilerinden olan kanser ve kalp hastalığı riski de artmaktadır.

A.B.D.’de her yıl 3 bin kişi, Avrupa’da 140 bin kişi pasif sigara içiciliği nedeniyle

kanserden ölmektedir 1.4.79.81 .

Çocuklar, yaşlılar, hastalar ve kadınlar pasif içicilikten en fazla zarar gören

guruplardır. Çocukların akciğerleri daha küçük ve bağışıklık sistemleri daha az gelişmiş

olduğundan pasif içiciliğe bağlı solunum ve kulak enfeksiyonları daha çabuk oluşur.

Onlar yetişkinlere göre daha küçük olduklarından ve daha hızlı nefes aldıklarından,

birim ağırlık başına daha fazla zararlı kimyasal solurlar sonuç olarak çocukların

yetişkinlere göre daha az tercih hakları vardır. Onların duman dolu bir odadan çıkmaları

daha zordur. Bazı çocuklar bunu söylemeye çekinirler,bazıları ise bunu söyleseler bile

dikkate alınmazlar 4.17.18.68.81 .

9 yaşında 1129 çocuk üzerinde yapılan bir araştırmada akut solunum yolları

enfeksiyonları sıklığı, sigaranın dozuna göre, 1.32 ile 1.74 katı daha sıkı görülmekte,

eğer çocukta alerji varsa bu oran 3.39 katı olarak bulunmuştur 68. Tütün dumanına

maruz kalan çocuklarda bronşit, pnömoni ve diğer solunum rahatsızlıklarını artırırken,

akut ve kronik orta kulak enfeksiyonlarına yol açar. 1997’de California Çevre Koruma

Ajansı’nın tahminine göre Amerika’da bir yıl içinde bu şikayetle doktora başvuranların

0.7 ile 1.6 milyon kişi olduğu tahmin edilmektedir. 1996 yılındaki bir çalışmaya göre

ise Amerika’daki kulak enfeksiyonlarının %13’ü tütün nedenlidir. Astımı olan

çocuklarda astım nöbetlerini tetiklediği ve bazı kaynaklara göre ise astım oluşmasına

neden olduğu belirtilmektedir. 1992 yılında Çevre Koruma Örgütü raporuna göre pasif

içicilik her yıl 8-26 bin çocukta astıma neden olmaktadır 4.25.68.81 .

Gelişmekte olan toplumlarda sigara kullanma daha çok erkek davranışı olduğu

için, kadın kendisi sigara kullanmadığı halde evde eşinin sigara kullanmasından pasif

olarak etkilenir. Sigara kullanmayan bir kadının başkalarının içtiği sigaradan korunması,

sağlığı açısından önem taşır. Özellikle gebelik sırasında ve doğumdan sonraki dönemde

40

bebek ve çocukların korunması çok önemlidir. Pasif içiciliğe maruz kalmak Ani Bebek

Ölüm Sendromunun hızla artmasına neden olmaktadır. Bu hem fötal dönemde hem de

bebeklik döneminde dumana maruz kalmakla ortaya çıkmaktadır. 1999 yılındaki bir

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) genelinde uzmanlar maternal sigara içmenin ani bebek

ölümü vakalarının 1/3 ile 1/2’sine neden olduğu ortaya koyulmuştur. Hamile bayanların

sigara dumanına maruz kalması bebeklerinin doğum kilolarının düşmesine neden

olmaktadır. Düşük doğum kilolu bebeklerde sağlık problemleri ve öğrenme

bozukluklarının gelişme riski fazladır 4.17.18.68.81 .

Çocuk ve yetişkinler yönünden pasif etkilenme en çok ev ortamında olmakla

birlikte, işyerinde, toplu taşıma araçlarında, insanların toplu olarak bulunduğu sinema,

tiyatro, restoran vb. yerlerde sağlık kuruluşlarında, eğitim tesislerinde de pasif

etkilenme oldukça fazladır. İnsanların toplu olarak bulundukları yerlerde sigara içiminin

kısıtlanması, sağlık ve eğitim kuruluşlarında hiç sigara kullanılmamasının sağlanması

gereklidir 17.18.79.81 .

2.9. Sigaraya Karşı Başlatılan Mücadeleler

Geçmişte, Osmanlılar da dahil olmak üzere birçok ülkede, yangınlara yol açması

nedeniyle, tütün ekim ve kullanma yasağının yaşandığı dönemler olmuştur. Tütüne karşı

bilimsel mücadele, sigaranın çok önemli bir halk sağlığı sorunu olarak anlaşılmasından

sonra ve ancak 1960’lı yıllarda başlayabilmiştir. Sigarayla mücadele Dünya’da yaygın

bir şekilde sürmektedir. Bu mücadeleye gereken önemi veren ülkeler son 25 – 30 yıl

içinde başarılı sayılacak sonuçlar almış ve sigara tüketimini önemli ölçüde

düşürmüşlerdir. Finlandiya, Hong Kong, İzlanda, Norveç ve İsveç’te etkili anti sigara

yasaları ile sigara tüketiminde etkili bir azalma olmuştur 5.6.16.79 .

İlk kez 1962 yılında İngiltere’de daha sonra 1964’de A.B.D.’de konuyla ilgili iki

önemli rapor açıklanmıştır. 1963 yılında İsveç’te sigaraya karşı ilk ulusal mücadele

programı başlatılmıştır. 1970’li yılların başında A.B.D.’de sigara karşıtı yasalarla ilgili

çalışmalar başlatılmış ve ilk kez 1973’te Arizona’da kamuya ait yerlerde sigara

kullanılması hükümet tarafından yasaklanmıştır. 1990’da A.B.D.’de 6 saatten kısa süreli

uçak yolculuklarında sigara yasağı getirilmiş ve uygulama iç hatlarla ilgili uçuşların

%99’dan fazlasında başarılı olmuştur. A.B.D. Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı

gençlerde sigara kullanımının giderek artan bir sorun olduğuna her yıl 1 milyondan

41

fazla gencin sigaraya başladığına ve her yıl 1 milyon paket sigaranın gençlere

satıldığına dikkati çekerek 24 Mayıs 1990’da reşit olmayan çocuklara sigara

satılmasının yasaklanması ile ilgili bir öneride bulunmuşlardır 5.6.18.79 .

D.S.Ö.’ü (WHO) 2000 yılında sağlık hedeflerinde sigaraya karşı kampanya

başlatmıştır. 31 Mayıs 1986 yılında “Dünya Tütünsüzlük Günü” ilan edilmiştir.

D.S.Ö.’nün 1988 yılı kasım ayında Madrid’de gerçekleştirdiği I. Avrupa Tütün

Konferansında “Smoke–Free Europe” (Dumansız Avrupa) “It Can Be Done”

(Başarılabilir) sloganlarıyla içinde Türkiye’ninde dahil olduğu 32 ülke insanlarının

sigara alışkanlığından kurtulmalarını hedeflenmiştir 6.15 .

1993’de Fransa’da sigara firmalarının sportif ve kültürel etkinlikleri

desteklemesinde yasaklamalar getirilmiştir. 1975 yılında Norveç’te geniş kapsamlı bir

sigara ile mücadele yasası yürürlüğe girmiştir. Brezilya’da Sağlık Bakanlığı 31 Mayıs

1990’da sigara kullanımıyla ilgili; kamuya ait yerlerde ve özel sağlık bakım

kurumlarında sigara kullanılması, reşit olmayan çocuklara sigara satışı, Radyo ve TV’de

sigara reklamları yasaklanacaktır duyurularını yapmıştır. Sigara reklamları Yeni

Zelanda’da 1963 yılında yasaklanmış. Gençlere sigara satışı 25 ülkede kanunen

yasaklanmıştır. Bu durum ülkeden ülkeye farklılık göstermekle beraber 16 ile 21 yaş

arasında değişmektedir 5.6.18.79 .

Türkiye’de sigara konusundaki etkinlikler 1980’lerden bu yana çok sayıda kuruluş

ve gönüllü dernekler tarafından yapıla gelmektedir. Sağlık Bakanlığı 1987 yılında sigara

ile savaş konusunda ilk adımı atmıştır. Çok sayıda kuruluşun ve gönüllü derneklerin

katılımı ile 1993 yılında Birinci Ulusal Sigara Kongresi yapılmıştır. Bu kongrenin

ardından kongreye 25 kuruluş ve derneğin bir araya gelmesi ile sigara ve sağlık ulusal

komitesi oluşturulmuştur. Ulusal komite üyeleri arasında Sağlık Bakanlığı, Milli

Eğitim Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği gibi kuruluşların yanı sıra Halk sağlığı kurumu,

Toraks Derneği ve sigara konusu ile ilgili çeşitli dernek ve gönüllü kuruluşlar yer

almaktadır. Bütün üyeler Türkiye’de sigaranın sağlık üzerindeki zararlı etkileri

konusunda dikkat çekmek amacıyla çok sayıda konferans, toplantı, paneller, radyo ve

televizyon programlarına katılmışlardır 5.16 .

Türkiye’de ilk kez Ocak 1993’de Marmara Üniversitesi ile Bakırköy Ruh ve Sinir

Hastalıkları Hastanesine bağlı “Sigarayı Bıraktırma Klinikleri” açılması planlanmıştır.

Ülkemizde de 07.11.1997 tarihinde kabul edilen 4207 sayılı yasa ile sigara ile mücadele

42

konusunda önemli bir adım atılmıştır. Bu yasada temel amaç, kişileri tütün ve tütün

mamullerinin zararlarından, bunların alışkanlıkları özendirici reklam, tanıtım ve teşvik

kampanyalarından koruyucu tertip ve tedbirleri almaktır 16.18.79.84 .

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) bildirdiğine göre sigara karşıtı kampanyalar ve

hukuki düzenlemeler sonunda önemli düşüşler olmuştur. Kanada’da 5-6 milyon,

İngiltere’de 10 milyon, Amerika Birleşik Devletlerinde 40 milyon kişi sigarayı

bırakmıştır. Sigara karşıtı kampanyaların sonucu olarak 1964-1985 döneminde 789 bin

ölümün erteleneceği hesaplanmıştır 6 .

Türkiye’de sürekli, düzenli ve etkili bir özelliğe kavuşturulması, toplum sağlığı

yönünden hayati derecede önemlidir. Hekimler her yıl tüm sigara kullananların en az

%70’i ile temas ettiklerinden bu sağlık sorununa yönelmek için en ideal konumdadır.

DSÖ, sağlığın korunmasında ve yükseltilmesinde, bireylerin olumlu yönde

etkilenmelerinde hemşirelerin anahtar rol oynayacaklarını belirtmektedir. Yapılan bir

çalışmada hemşirelerin %77’sinin hastalarına sigara konusunda önerilerde bulundukları

belirtilmiştir. Sigara ile savaşında başarılı olan ülkeler, toplumsal ve bireysel önemlerle,

hem kamu hem de özel sektörü içine alan politikaları benimseyenlerdir.

2.10. Sigaranın Bırakılmasının Sağlık Açısından Yararları

On yıl yada daha uzun bir süre sigara kullananlarda, kullanmayanlarla

karşılaştırıldığında ölüm, hastalık ve sakatlık oranları önemli ölçüde daha yüksektir.

Bununla birlikte, sigara kullanmayanla ilişkili istenmeyen etkilerin çoğu sigaranın

bırakılması ile düzelen geri dönüşümlü etkilerdir. Sigarayı bırakmaya çalıştığımızda

vücudumuz hem fiziksel olarak nikotoin eksikliğine reaksiyon gösterir, hem de bir

yandan alışkanlıklardan kurtulmakla yüz yüze kalır. İkisini birden göğüslemek oldukça

zor bir iştir. Çoğu kullanıcı, kullanılan her sigaranın hayatı ortalama yedi dakika

kısalttığını bilmemektedir19.60.84.

Ne kadar süre kullandığını önemseyerek, bir bağımlı sigarayı bıraktığında sağlığı

hemen düzelmeye başlar.

20 dakika içinde; kan basıncı, nabız atışı normale döner, eller ve ayaklardaki

dolaşım normale döndüğü için ısınmaya başlar.

8 saat içinde; sigara kullananlardaki soluma şekli yok olur. Kandaki karbon

monoksit oranı normale düşer. Kandaki oksijen düzeyi normale döner.

43

24 saat içinde; karbon monoksit vücuttan atılır. Akciğerdeki balgam ve diğer

birikimler temizlenmeye başlar.

48 saat içinde; nikotin vücutta artık saptanamaz. Tat ve koku alma duyusu

artmıştır.

2-3 ay içinde; dolaşım düzelir, yürüme kolaylaşır. Akciğer fonksiyonu %30’lara

yükselir.

1-9 ay içinde; öksürük, sinüs tıkanıklığı, yorgunluk ve nefes darlığı azalır.

Akciğerdeki pisliği temizleyen silialar tekrar gelişir, mukusu tutma, akciğerleri

temizleme yeteneği yükselir ve enfeksiyonu azaltır.

1-5 yıl içinde; kalp krizi riski sigara kullananların riskinin yarısına iner. Günde bir

paket sigara kullanan bir kişinin akciğer kanseri olma ve ölüm oranı hemen hemen yarı

yarıya düşer. Felç riski azalır. Ağız, boğaz ve özofagus kanser riski yarı yarıya düşer 19.60.84.

10 yıl içinde; akciğer kanseri riski sigara kullananların riskinin yarısına iner. Kalp

krizi riski hiç sigara kullanmamış biri ile eşit olur.

15 yıl içinde; kalp hastalığı riski hiç sigara kullanmamış birininki gibidir. Aynı

şekilde inme ile ilgili risk sigaranın bırakılmasından sonra 5-15 yıl içinde sigara

kullanmayanlardaki düzeye döndüğü bildirilmektedir.

Periferik damar hastalıkları bulunan hastalarda prognoz sigaranın bırakılması ile

önemli ölçüde düzelmektedir. Yaşam boyunca hiç sigara kullanmamış olanlarda oranlar

en düşük olmakla birlikte, sigara kullanmayı sürdürenlerle karşılaştırıldığında, sigarayı

bırakanlarda kolorektal kanser mortalitesinde belirgin azalmaklar gözlenmektedir.

Gebelikte sigaranın bırakılması, fetal gelişme geriliği, erken doğum ve perinatal

mortalite gibi olumsuz sonuçların azaltılması açısından en etkili yöntem olarak

değerlendirilmektedir. Sigaranın bırakılmasından sonra pankreas ve mesane kanseri

riski aynı oranda azalmaktadır. Ancak yıllar boyunca bu kanser riski yüksek

kalmaktadır 19.60.84.

2.11. Sigarayı Bırakma Yöntemleri

Sigarayı bırakma pek çok diğer madde bağımlılıklarında olduğu gibi birinci

derecede kişinin kendi isteği, kararı ve iradesi ile ilgilidir. Sağlık personelinin bu

konudaki rolü sigaranın zararları ve bırakma yöntemleri konusunda bilgilendirici,

44

özendirici ve destekleyici olmak ortaya çıkan fiziksel ve ruhsal yoğunluk belirtilerini

ortadan kaldırmaya yönelik gerekli tıbbı yardımlarda bulunmak ve bırakma eyleminin

devam etmesi için bireyi desteklemektir. Bırakma tedavisinde ilk adım; tüm sigara

içicilerine sistematik olarak önemi vurgulanmalıdır. İkinci adım; sigara kullananlara

bırakmaları konusunda güçlü öğütler verilmeli ve bırakma girişimine istekli olanlar

saptanmalıdır. Üçüncü adımda; kendi kendine bırakma girişimlerine öncülük edecek

motivasyonel girişimler sağlanmalıdır. Dördüncü adım; hasta bırakma girişimine niyetli

olduğu zaman klinisyen tarafından bırakma günü, nikotin replasman tedavisi, problem

çözümünde anahtar öğütler vererek ve sosyal destek sağlayarak yardımcı olmalıdır.

Beşinci adım; şayet hasta daha yoğun tedaviyi tercih ederse ve klinisyende yoğun

tedaviyi uygun bulursa bu metotlara geçilmelidir. Son olarak ta, bütün hastalar bırakma

gününden itibaren takip edilmelidirler 7.43.45.

Sigara bırakama tedavisini psikososyal ve farmakolojik tedaviler olarak iki grupta

inceleyebiliriz. Tedavide kullanılan bilişsel-davranışçı yöntemler, sigarayı bırakma

tedavisi için etkili yöntemlerdir(Tablo 7). Özellikle nikotin bağımlılığının tedavisinde

bilişsel-davranışçı tekniklerin önemli bir yeri vardır. Fizik bağımlılığı olanlarda nikotin

preparatları ve bazı ilaçların bilişsel-davranışçı terapilerle kullanılması önerilmektedir 7.45.85.86.

2.11.1. Psikososyal Tedaviler

Bilişsel-davranışçı tedavide;

1. Sigaraya karşı olumsuz tepki geliştirme teknikleri,

2. Sigara ile ilgili koşullanmaların söndürülmesine yönelik teknikler,

3. Sigara içme dürtüsü ile başa çıkma becerilerinin kazandırılmasına yönelik

teknikler kullanılır.

2.11.1.1.Sigaraya Karşı Olumsuz Tepki Geliştirme Teknikleri

2.11.1.1.1.Hızlı sigara içme (Rapid Smoking) yöntemi; burada bireylerden bir

metronom kullanarak on beş dakika boyunca altı saniye aralıklarla sigaranın dumanını

içine çekmesi istenir. Beş dakika aralılarla toplam üç kez on beş dakika süren bu yoğun

sigara kullanma seansları sırasında kalp atım sayısı, kan basıncı ve kandaki karboksi

hemoglobin düzeyi yükseldiğinden oldukça rahatsız edici bir deneyimdir. Oldukça

45

etkili bir yöntem olmasına karşın uygun yer ve zaman ve profesyonel yardımı

gerektirdiğinden, kalp-damar akciğer hastalığı olanlarda kullanılamadığından ve

hepsinden önemlisi pek çok sigara içen birey tarafından kabul edilmeyen bir teknik

olduğundan yararları sınırlı kalmaktadır 7.45.63.84.85.86..

2.11.1.1.2.Sigara dumanını içerde tutma (Smokeholding) tekniği; bu uygulama

sırasında bireyden sigara dumanını 30 ile 45 sn kadar ağzı içinde veya boğazında

tutması istenir. Bu sırada burnundan nefes alması belirtilir.30 sn aralılarla beş kez

tekrarlanan bu uygulama hızlı sigara kullanma tekniğinin biraz daha yumuşatılmış

biçimidir. Üç blok biçiminde yapılan bu uygulamanında hızlı sigara kullanma tekniği

gibi sigaradan zevk almama yönünde etkili bir teknik olduğu gösterilmiştir7.45.63.84.85.86..

2.11.1.1.3.Nikotin ve tar oranlarını azaltma (Nikotine fading) tekniği; burada

kişiden sigara markasını her hafta değiştirerek, nikotin ve tar oranlarını başlangıç

düzeyinin önce %30’una sonra %60’ına ve nihayet %90’ına düşürmesi istenir. Teknik

fizyolojik bağımlılığı azaltması yönünden de önemli olup, birey uyum sağladığı

takdirde oldukça etkili bulunmuştur.

2.11.1.1.4.Örtülü duyarlılaştırma (Covert sensitization); sigara içilmesi

sırasında bu aktiviteyi zihinde olumsuz durumlarla, örneğin gırtlak kanseri ve kalp krizi

gibi durumlarla eşleştirmek esasına dayanır. Amaç severek yapılan bir aktiviteyi

sonuçlarını düşünerek ödül verici konumdan çıkartmaktır45.63.84.85.86...

2.11.1.1.5.Sigara kullanma davranışının zevk vermeyen ortamlara taşınması

(Reinforcement deprival); burada amaç sigara kullanma davranışını pekiştiren zevk

alma duyumunu azaltmaktır. Bireyden fiziksel aktivite sırasında veya kış günü balkonda

sigara kullanılması istenir. Böylece sigara kullanma davranışının verdiği zevk azaltılır.

Öğrenme kuramlarına göre bir davranışın oluşma sıklığını belirleyen en önemli etken o

davranışın oluşturduğu sonuçlardır. Ödül getirmeyen davranışların azaldığı esası

üzerine kurulu bir tekniktir7.45.63.85.86.87.

46

2.11.1.1.6.Davranış bedelinin ödenmesi (reponse cost); sigara bırakma kararını

veren birey sigara kullandığı takdirde, her kullanılan sigara için belirli bir miktar parayı

kumbara içine koyar kumbara içindeki para önceden kararlaştırılan miktara ulaşınca bu

paranın en sevilmeyen bir partinin hesabına yatırılması istenir.

2.11.1.2. Sigara İle İlgili Koşullanmaların Söndürülmesine Yönelik Teknikler

Burada amaç sigara ile bağlantılı görünen çeşitli nesne ve durumların sigara ile

olan bağlantısının kesilmesidir. Örneğin birçok sigara bağımlısı yemek sonrasında veya

çay/ kahve içerken aynı zamanda da sigara kullanmaktadır. Bu tür durumlarda bireyin

sigarayı bu tür durumların dışındaki zamanlarda kullanılması istenir. Yine kül tablası

gibi sigara kullanma davranışını çağrıştıran nesnelerin ortamdan uzaklaştırılması sorunu

çözmese bile en azından kontrollü sigara kullanılmasını sağlayacaktır7.45.63.86.87.88.

2.11.1.3.Sigara Kullanma Dürtüsü İle Başa Çıkma Becerilerinin

Kazandırılmasına Yönelik Teknikler

Burada amaç sigara kullanma dürtüsü ortaya çıktığı zaman bu dürtü ile başa çıkmanın

yollarını öğrenmektir. “Burada üzerine gitme” biçiminde yürütülen davranışçı yöntem

kullanılmakta, birey sigara kullanma dürtüsünün ortaya çıkan yer (sosyal ortam), durum

(tv seyrederken, yemek sonrası, ders çalışma ortamı gibi) ve nesnelerle (çay/kahve

içerken) özellikle karşı karşıya getirilmekte ve bu tür durumlarda sigara kullanmadan

durabilmesi sağlanmaktadır. Bu işlem sırasında bireye sigara kullanmaya bağlı oluşan

huzursuzluk ve aksiyetenin diğer duygular gibi belirli bir ömrü olduğunu ve bir süre

sonra huzursuzluğun kendiliğinden azalacağını belirtmekte yarar vardır. Bu bilişsel

tekniği kullanırken bireye bazı örnekler aktarılabilir. Örneğin kara yolcuğu yapan ve

sigara kullanan bireylerin 8-10 saatlik yolculukları sırasında sigara kullanmadan

durabilmeleridir. Sigara kullanma dürtüsü ile başa çıkmakta kullanılan diğer davranışçı

teknikler şunlardır; bireye sigara kullanma davranışı ile aynı anda yürütülmesi mümkün

olmayan aktiviteler önermek, otomatik bir davranış biçimi olarak sigara kullananlara

elleri meşgul edecek aktiviteler vermek, bol fizik egzersizler önerme7.63.85.86.88.(Tablo 7)

Sigarayı bırakma tedavisinde bilişsel-davranışçı tekniklerden başka hipnoz,

akupunktur ve grup tedavisi yöntemleri de vardır.

47

2.11.1.4. Hipnoz

Sigarayı bırakmak için önerilen fakat çok sayıda kişinin ulaşamadığı bir

yöntemdir. Özellikle diğer sigara bıraktırma yöntemlerinin başarılı olamadığı yoğun

kişisel ilgi ve dikkate ihtiyacı olan olgularda tercih edilebilen bir yöntemdir. Hipnozun

etkileri genellikle kısa sürelidir. Uzun dönem başarısı tartışılmaktadır. Hipnoz yöntemi

hayaller, öneriler, kendini başkasının yerine koyma, kendi kedine gevşeme, nefret etme

yöntemleri gibi davranış ilkelerini içerir. Bu yöntemle sigara bırakılabilme oranı %0-88

arasında değişmektedir. Özellikle diğer yöntemlerle birlikte uygulandığında sigarayı

bırakma oranı artmaktadır 45.86.

2.11.1.5. Akupunktur

Akupunktur için kimi araştırmacılar başarı oranının çok yüksek olduğunu

savunurken, çoğunluğu akupunkturun sigarayı bırakmada sadece yardımcı bir yöntem

olabileceğini ileri sürmektedir. Etkinliği çok tartışmalı olmasına rağmen oldukça

popüler bir yöntemdir. Akupunktur yöntemi ile sigaranın bir yıl bırakılmış olma oranın

%8-40 arasında olduğu bildirilmektedir. Akupunkturun kişide nikotin yoksunluk

semptomlarını azalttığına dair bir fizyolojik kanıt yoktur ve akupunkturun plasebo etki

yaptığı düşünülmektedir 45.85.86 .

2.11.1.6. Grup Tedavileri

Sigarayı bırakma sırasında davranış tedavilerine ek olarak, bir çok ülkede

gönüllü sağlık örgütleri, temsilcilikleri ve ticari kuruluşlar tarafından grup tedavilerine

yönelik programlar hazırlanmıştır. Bu programların içerikleri benzer olup genellikle

konferanslar, grup etkinlikleri, kişinin günlük alışkanlıklarını tanımasına yönelik

egzersizler, sigaranın azaltılarak bırakma gününe karar verilmesine yönelik programlar

aşırı sigara kullanma isteği ile baş etme yöntemleri sigaraya tekrar başlanmasını

engellemeye yönelik öneriler ve stres tedavisinin pratiklerinin yapılması gibi konuları

içerir. Grup tedavileri haftalık ve aylık bir program içinde 30-40 dk süren toplantılar

şeklindedir. İlk toplantıda gruba katılanların ve eğiticinin tanışmalarını izleyen dönemde

ortak hedef belirlenir. Sigaranın zararları ve bırakılmasını izleyen dönemde

edinilebilecek faydalar tartışılır. Bundan sonraki toplantılarda bırakma günü saptanır.

Grubun her üyesi geçmişe veya bu döneme ait tecrübelerini paylaşabilir. Grup

tedavilerinin başarısında bir yıl sigara kullanmadan kalma oranı %15-30 arasında

olduğu bildirilmiştir 7.43.45.85.86 .

48

Tablo 7. Hemşirelerin Bir Danışman Olarak Yardımcı Olabilmeleri İçin Gerekli Unsurlar45

Sigara içme yada yineleme riskini arttıran olayları, ruhsal durumları, aktiviteleri tanımlamak

Negatif duygu durumu Çevrede sigara içenlerin bulunması Alkol içimi Dürtüsellik Zaman baskısı altında olma

Baş etme ve problem çözme becerisini geliştirmek Tehlikeli durumlarla baş etmek

Sigara içme isteğini oluşturan durumları sezinlemeyi ve kaçınmayı öğrenme Negatif duygu durumunu azaltan bilişsel yöntemleri öğrenme Stresi azaltma, kaliteli yaşam geliştirme ve zevk almayı başarma

Sigara bağımlılığı ve başarılı bırakma ile ilgili temel bilgileri vermek

En ufak bir kullanım tekrar içme ihtimalini arttırır Bırakmayı takip eden 1-3. haftalar yoksunluk belirtilerinin en şiddetli olduğu dönemdir. Yoksunluk belirtileri negatif duygu durumu, sigara içme dürtüsü ve konsantrasyon güçlüğünü içerir

Tedavi Sırasında Destekleyici Girişimler

Bırakma girişimi sırasında hastayı cesaretlendirmek

Tütün bağımlılığının tedavisinin mümkün olduğuna değinmek Herhangi bir zamanda sigara içmiş olan kişilerin yarısının sigarayı bırakmış olduğunu belirtmek Kişinin sigarayı bırakabileceği inancını kendisi ile paylaşmak

Endişe ve kaygıları paylaşmak Hastaya sigarayı bırakmayla ilgili duygularını sormak Bırakmaya karşı istek ve kaygının dışa vurulmasına yardımcı olmak Hastanın bırakmaya karşı korkularına, ikili duygularına karşı açık olmak

Hastayı sigarayı bırakma süreci ile ilgili konuşmaya cesaretlendirmek

Aşağıdakiler hakkında sorunu; Sigarayı bırakma sebepleri Sigarayı bırakmayla ilgili kaygı ve endişeler Başardığı durumlar Sigarayı bırakma sırasında karşılaşılan güçlükler

Tedavi Dışı Destekleyici Girişimler Hastanın destekleyici-becerilerini eğitmek Destekleyici beceri konusunda video göstermek

Aileden, arkadaşlarından ve yardımcı çalışanlardan destek almayla ilgili pratik yapmak Sigara içilmeyen bir ev için yardım etmek

Hemen destek vereceklerin belirlenmesi Destek vereceklerin tanımlanmasında hastaya yardımcı olmak Hastaya bu kişileri belirlemesi için hatırlatma yapmak

Dışarıdaki destekleri düzenlemek Destek olacak kişilere ulaşmak ve bırakma seanslarına bu kişileri de davet etmek

49

2.11.2. Farmakolojik Tedavi

Sigaranın bırakılması amacıyla farmakolojik tedavinin kullanılması 1900’lü

yılların öncesine dayanmaktadır. Bu amaçla ilk kullanılan maddeler oral ve nazal

mukozada irritasyon yapan, ağız kuruluğuna ve ağızda acı bir tat duygusuna neden olan

bitkisel ilaçlar ve baharatlardır. İlk kullanılan nikotin sakızları olmuş daha sonra bunu

nikotin bantları takip etmiş yakın zamanlarda ise inhaler ve burun spreyi bu

kategorideki tedavilere eklenmiştir NYKT (Nikotin Yerine Koyma Tedavisi) nikotin

yoksunluk bulgularını baskılar 43.45.85.86.87.

2.11.2.1. Nikotin sakızları

2-4 mg nikotin içeren sakızlar şeklindedir. Günde 25 adet ve üzerinde

kullananlarda 4 mg’lık sakız, 25’in altında içenlerde 2mg’lık sakız kullanımı önerilir.

Sakızlarda bulunan nikotin çiğneme sırasında ağız mukozasından emilir. Sakızdan

hemen önce, çiğneme sırasında veya hemen sonra emilimi azaltacağı için asidik

içecekler (kahve, çay, soda v.b.) alınmamalıdır. Yan etkileri azdır, uzun dönem

kullanımında zararı yoktur. Davranışçı yöntemlerle kullanıldığında başarı oranı

yüksektir 45.85.86.87.

2.11.2.2. Nikotin bantları

Deriye yapıştırılan bu bantlarla elde edilen başarı %18-77 olup bu oranı

plaseboya göre 2 kat fazladır. 16-24 saat süre ile uygulanan formları vardır. Vücutta

kılsız deriye yapıştırılarak uygulanır. Kullanma süresi 4-20 hafta arasında

değişmektedir. Kullanımı oldukça kolay yan etkileri azdır. Tedavinin kesilmesini

gerektirecek kontrendikasyonlar ciddi deri reaksiyonları, nikotin bantlarına karşı gelişen

aşırı duyarlılık reaksiyonlarıdır. Kişi nikotin replasman tedavisi sırasında kesinlikle

sigara içmemelidir. Son bir ay içinde MI, unstable angına ve aritmileri olanlarda NTB

(Nikotin Tedavi Bantları) ve diğer tedaviler uygulanmamalıdır. Uzun dönem

kullanılması önerilmez 45.85.86.

2.11.2.3. Nikotin nazal spreyleri

Özellikle fazla sigara kullananlarda faydalıdır. Bir dozu sigara

konsantrasyonundadır. Hastaların %70’inde rinit, gözde sululuk, öksürük oluşur. Tek

50

seferde 1mg nikotin alınmasını izleyen 5-10 dk içinde plazma nikotin seviyesini

ortalama 16 ng/ml’ye ulaşır. Tedavi süresi 3-12 ay arası değişmektedir.

2.11.2.4. Nikotin inhaler

Nikotin seviyesi düşüktür. Nikotin emilimi akciğerden çok ağız mukozasından

olmaktadır. Her inhaler 10mg nikotin içermektedir ve her kullanışta 1.5-2.0 mg nikotin

dışarı bırakmaktadır. Nikotin inhalerlerin yan etkisi; ağız ve boğaz irritasyonu ve

öksürüktür. Günde en az 4 inhalerin kullanılması ve bu tedaviye 3 ay devam edilmesi,

bunu takip eden 3 ayda dozun azaltılması önerilmektedir.

Nikotin yerine koyma tedavisi (NYKT) nikotin bağımlılığı olduğu saptanan

kişilere hekim kontrolünde uygulanmalıdır. Nikotin bağımlılığının saptanması için en

sık kullanılan yöntem Fagerstrom Tolerans anketidir.

Tablo 8. Fagerstrom Tolerans Anketi84.86

1. İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar süre sonra yakıyorsunuz? 1=İlk 30 dk içinde 0=30 dk’dan sonra 2. Sigara içilmesi yasak olan yerlerde, sigara içmeme durumunda zorlanıyor musunuz? 1=Evet 0=Hayır 3. Vazgeçmek istemeyeceğiniz sigaranız hangisidir? 1=Sabahleyin içilen ilk sigara 0=Diğerleri 4. Günde kaç sigara içersiniz? 2=26ve üstü 1=16-25 0=15 ve azı 5. Sigarayı günün ilk saatlerinde, daha sonraki saatlere göre daha sık içer misiniz? 1=Evet 0=Hayır 6. Günün büyük bölümünde yatakta kalmanız gerekecek kadar hasta olduğunuzda bile sigara içer

misiniz? 1=Evet 0=Hayır 7. Genellikle kullanmakta olduğunuz sigaranın nikotin seviyesi nedir? 2=1.0 mg’dan fazla 1=0.6-1 mg arası 0=0.6 mg veya daha az 8. Sigaranızı içinize çeker misiniz? 2=Daima 1=Bazen 0=Hiçbir zaman Bu ankete göre alınabilecek en yüksek puan 11’dir. 7 puanın altı düşük derecede

nikotin bağımlılığını, 7 puan ve üzerinde ise yüksek derecede nikotin bağımlılığını

ifade eder.

Eski Sigara İçicilerine Tütünsüz Yaşamak İçin Ufak Öneriler

• Pozitif olun ve bırakmış olmanın yararlı yanlarına odaklanın • Periyodik olarak kendinize bırakmanızın nedenlerini hatırlatın • Kendinize destekleyici bir sistem oluşturun • Normal alışkanlıklarınızı sürdürün ve programınızı değiştirmeyin çünkü siz

eski bir içicisiniz.

51

• Tütünün yerine başka ağır yiyecekler yemeyin ama bunun yerine sağlıklı hafif yiyecekler yiyiniz. Örneğin; havuç dilimleri, kuru üzüm ve yiyimi kolay yiyecekler.

• Yemek sonrası oyalanmayın. Sigara içmek için teşvik edebilir. • Bol miktarda su için • Derin nefes egzersizi yapın • Rahatlatıcı müzikler dinleyin • Başarınızı kutlayın • Bırakmanızı sağlayan koşulları hatırlayın. Bu size büyük bir devam kaynağı

olabilir • Sağlık sigortanızı yaptırdığınız kuruluşa sigarayı bıraktığınızı bildirin.

Ödemelerinizde indirim sağlanabilir. • Kısa dönemde ve uzun dönemde size sağlayacağı yararları hatırlayın • Sigara içmek istediğinizde dikkatinizi dağıtacak bir şeylerle oyalanın.

Örneğin; yürüyüş yapın, arkadaşınızı arayın veya bunlar mümkün değilse bahçe işleriyle veya ev işleriyle uğraşın.

• Yeni bir diş fırçası alın, çünkü eski diş fırçanız nikotin, katran ve kimyasallarla doymuş.

• Unutmayın bir kere de olsa sigara içmeyin62.

Sonuç olarak, sigaranın bırakılması kısa ve uzun vadede sağlık ve ekonomi

açısından çeşitli yararlar sağlamaktadır. Bu nedenle dünya çapında özellikle sigara

kullanma oranının artmakta olduğu, gelişmekte olan ülkelerde ise, sigara kullanma

prevalansının azaltılması için büyük çaba harcanmalıdır.

2.12. Sigarayı Bırakmak İstiyorsanız Bir Kez Olsun Denemelisiniz

Vücudumuz üzüldüğümüz, sevindiğimiz, kızdığımız heyecanlandığımız zaman

kısacası her ihtiyaç duyduğunda duyguları kontrol altına almak için biyolojik olarak

‘endorfin’ denilen bir salgı salgılar. Bu salgı yalnız vücut ihtiyaç duyduğu zaman,

ihtiyaç duyduğu kadar salgılanır. Ancak sigara kullanılmaya başlanıldığı andan itibaren

bu sıvının salgılanması sigara içimine bağlı olarak gerçekleşmeye başlar. Yani vücut

duyguları kontrol altına almak istediğinde gereken endorfinleri elde etmek için, suni bir

dış desteğe nikotine ihtiyaç duyar. Fiziksel olarak sigara bağımlılığının tanımı budur.

Sigaranın neden olduğu en önemli hastalık grubu kanserlerdir. Akciğer kanseri başta

olmak üzere soluk borusu gırtlak, ağız, dil, dudak, yemek borusu gibi kanserlere neden

olmaktadır. Günde 1 paket sigara kullanan birinde akciğer kanserine yakalanma riski hiç

kullanmayan birine oranla 20 kat fazladır. Kullandığınız her sigara sizi kansere bir adım

daha yaklaştırmaktadır45.63.85..

52

Sigara kullananlarda koroner kalp hastalıkları ve hipertansiyon daha sık görülür.

Sigara kullananlarda seks hormonlarının azaldığı ve buna bağlı olarak erken menopoza,

osteoporoza ve iktidarsızlığa neden olduğu saptanmıştır. Sigara yalnız kullanana değil

çevresindekilere de zarar vermektedir. Sevdiklerinizin sağlığıda sizin için önemli olsa

gerek tüm bunlara karşın sigara kullanmayı sürdürmeyi düşünmeniz sizin seçiminiz

olacaktır. Birçok insan sigaranın zararlarını bilmesine rağmen sigara kullanmaya devam

eder ve şu şekilde düşünür.

-Günde birkaç sigara içiyorum , bu da tehlikeli değil

-Sigarayı bırakamayacak kadar tiryakiyim

-Sigara strese dayanmamı kolaylaştırıyor

-Kilo almamı engelliyor.

-Herkes bu kadar karışmasa bırakabilirim 85.87.88 .

Sigarayı bırakma pek çok diğer madde bağımlılarında olduğu gibi birinci

derecede kişinin kendi isteği, kararı ve iradesiyle ilişkilidir. Bağımlılık ile mücadelenin

bir diğer şartı hiçbir zaman pes etmemektir. Kendinize ve başaracağınıza inanmak ve

size yardımcı olacak çevreyi sağlamak diğer şartlardır45.63 .

Sigarayı bırakanların %70’i ilk ayda tekrar kullanmaya başlar bunun nedeni

nikotin yoksunluk semptomlarından kaynaklanmaktadır. Özellikle ilk bir iki hafta bu

semptomları bireyler çok yoğun yaşayabilirler. Bunlar ilk 24 saatte huzursuzluk, gerilim

hissi düşüncelerini toparlamada güçlük, sinirlilik, yorgunluk hissi, titremeler

uykusuzluk ,kabızlık gibi.Bu semptomlar bazı bireylerde kısa sürerken bazılarında

uzun sürebiliyor. Sigarayı bırakmış olanların dörtte birinden azı ilk girişiminde bunu

başarmıştır. Sigarayı bırakanların çoğu bunu başaramadan önce 3-4 kez bırakmayı

deneyip yeniden başlamışlardır. Genellikle sigaranın başarıyla bırakılmasından önce 5-

7 kez başarısızlık olur. Başarısızlık, boşa bir çabanın göstergesi olarak görülmemelidir.

Bir kişi ne kadar sık sigarayı bırakma denemesi yaparsa, sonuçta bunu başarma olasılığı

o kadar yüksektir. Sigarayı bırakıp tekrar başlayan bir insan, sıkıntı yaratan durumlarla,

nikotinin sakinleştirici etkisi olmadan nasıl baş edeceğini bilemeyebilir. Öfke,

anksiyete, hayal kırıklığı ve benzeri duygular, fiziksel uğraşlar (yürüyüş, temizlik,

jimnastik) ve gevşeme yöntemlerine (derin nefes alma egzersizleri, ılık duş alma, müzik

dinleme v.b.) cevap verirken, depresyon, yalnızlık hissi, can sıkıntısı gibi duygularla baş

edebilmesi için, kişinin hayatında ve kendisindeki olumlu yönleri bulması, samimi ve

53

sıcak bir sosyal çevrenin yaratılması ile olur. Bu alışkanlıktan kurtulmak isteyen ve

bunu kendi başına beceremeyen bireylere, bu amaçları doğrultusunda yardım etmek için

kurulan sigarayı bırakma merkezleri vardır 63.85.87.88.

Sigarayı bırakma tedavisinde ilk adım kişinin hazır olması ve sigara

bağımlılığının tanımlanmasıdır. Sigara kullanma durumu ve bırakmaya karşı bireyin

tutumu (yani motivasyonu) saptanır. Nikotin bağımlılığının saptanması için en çok

kullanılan yöntem Fagerstrom Tolerans anketidir(Tablo8). Bu ankette 7 puanın altı

düşük derecede nikotin bağımlılığını, 7 puan ve üzerinde değerleri ise yüksek derecede

nikotin bağımlılığını ifade eder45. Daha sonra bireyin sigarayı bırakmak için kendisine

mantıklı sebepler bulması gerekir. Hangi nedenlerden dolayı bırakmak istediğini daha

sonra okuyup motive olması için bir kağıda yazması gerekir. Şöyle birkaç örnek

sayabiliriz.

- Sigara vücutta dolaşan oksijeni engelliyor, alyuvarların vücuda taşıdığı oksijeni

engelleyerek, kalp hastalıkları ve inmeye neden oluyor. El ve ayaklarda soğukluk ve

ağrılı iğnelenmeler görüldüğü belirtiliyor.

-Diş dökülmesine neden oluyor, ayrıca dişlerde leke meydana getiren sigara, nefesin

kötü kokmasına yol açıp ağızda bakteriler oluşturuyor.

-Yüzde kırışıklıklara yol açıyor. Sigaranın cilt hücrelerine oksijen ve besin gitmesini

önlediği ve ağız civarında dikey kırışıklıklara yol açtığı belirtiliyor.

-Yangınların en büyük sebebi; ABD’de her yıl sigaradan 200 bin yangın meydana

geldiğini söyleyen uzmanlar, sigaradan meydana gelen yangınların yılda 1000 insanı

öldürdüğünü, 3 bin insanında yaralandığını açıklıyor.

-Sigaranın kemik yoğunluğunu azaltarak, osteoporozis hastalığına yol açabildiğini

saptayan araştırmacılar sigara kullananlarda kalça kırılmalarının daha çok olduğunu ve

kırıkların iyileşmesinin de uzun sürdüğünü belirtiyor.

-Çocukların genellikle anne ve babalarını taklit etmeye meyilli olduklarına değinen

araştırmacılar sigara kullanan anne ve babanın aynı zamanda çocuğuna sigara

kullanmanın iyi bir şey olduğunu da vurguladığını belirtiyor. ABD’de her gün 3 bin

çocuğun sigaraya başladığını açıklayan uzmanlar, sigaraya başlayan her 3 bin çocuktan

bininin yetişkinlik çağında sigara ile ilgili hastalıklardan öldüğünü açıklıyor. Bu

nedenleri her zaman görebileceğiniz bir yere asın ve her fırsatta okuyun45.63.87.

54

Sigarayı bırakmaya hazır olan bireylerdeki diğer bir aşama bırakma gününe

karar vermeleridir. Bu işin ne kadar zor bir iş olduğunu tamamen kafanızdan çıkarın zor

kelimesi ile imkansız kelimesi çok farklı şeylerdir. Sigarasız bir yaşama geçeceğiniz bu

gün mümkün olduğunca stresinizin az olduğu, kendinize zaman ayırabileceğiniz, size

sigara istetecek etkenlerden uzak bir gün olsun. Bu günü kaydedip altını imzalayın ve

görebileceğiniz bir yere asın. Sigara günlüğü tutmaya başlayın, her kullandığınız

sigarayı, ortamı, kimlerle niçin kullandığınızı kaydedin. Eğer daha önce bırakmaya

çalışıp da tekrar başladıysanız niçin başarısız olduğunuzu düşünün ve nedenlerini

yazın. Geçen sefer niye sigaraya başladığınızı düşünerek bu sefer aynı hatayı

yapmamak için elinizden geleni yapın45.63.87. .

Sigarayı bırakma tarihinden bir gün önce kullanabildiğiniz kadar çok sigara

kullanın ailenize, arkadaşlarınıza ve sevdiklerinize herkese sigarayı bırakacağınızı ilan

edin. Sigarayı bırakmayı ilan ettiğiniz günde elinizde kalmış olan bütün sigara

paketlerini kibritleri ve çakmakları çöpe atın kül tablalarını boşaltın. Hatta izmaritleri

bir kavanozda biriktirin izmaritlerin kokusu ve görüntüsü sizi sigaradan

uzaklaştıracaktır.

Sigarayı size hatırlatacak nedenler; alkol, yemek sonrası, kilo alma korkusu,

duygusal stres, kahve çay gibi. Bunlarla nasıl baş edeceğinizi planlamalısınız. Birkaç

hafta bu nedenlerden uzak durmalısınız. Alkol ve kahveyi azaltmalı, sigara kullanılan

yerlerden uzak durmalısınız. Yemeklerden sonra sigara kullanıyorsanız; artık yürüyüşe

çıkın, sigarayı bırakmanın mutluluğunu düşünün, sağlıklı yiyeceklere yönelin, şekersiz

çiklet çiğneyin, müzik dinleyin, sinemaya gidin, tiyatroya gidin, arkadaşınıza telefon

edin, her zaman düzenli olarak egzersiz yapın, dişlerinizi yemekten hemen sonra uzun

süre fırçalayın. Sigarayı bırakmayı hedeflediğiniz ilk günde ve sonraki günlerde,

mümkün olduğunca sigara kullanmanın yasak olduğu yerlerde bulunun. Günde yaklaşık

3-4 litre su için her sigara kullanma isteği geldiğinde bulunduğunuz ortamı değiştirin,

beş dakika bekleyin derin bir nefes alıp verin, gevşemeye çalışın, bir bardak suyu veya

başka bir içeceği ağzınızda bekleterek yavaş yavaş için. Kahve, çay ve alkolden kaçının

elinizde sizi oyalayacak kalem veya başka şeyler tutun bir anda gelip giden, sizi sigara

kullanmaya aşırı derecede teşvik eden durumlarla mücadele edin. Sigara kullanmamakla

ulaşacağınız yeni dünyayı düşünün size kısa dönemde ve uzun dönemde sağlayacağı,

yararları hatırlayın bol bol dinlenin dış görünüşünüze önem verin85.87.88.

55

Sigaranın bırakılmasını takiben öksürükte artış olur. Aslında bu bir iyileşme

belirtisidir. Öksürükteki artış bronşları temizleyen titrek tüylerin sigara dumanındaki

toksinlerin etkisinden kurtulup çalışmaya başlaması ve solunum yollarındaki katranı

dışarı atmaları sonucu oluşur. Sigarayı bırakmaya kesinlikle karar vermiş olan kişilerde

yardımcı bir diğer yöntem nikotin tedavisidir. Böylece nikotin eksikliğine bağlı gelişen

yoksunluk semptomları ortadan kaldırılmış olur. Nikotin tedavisi mucize değildir.

Başarı oranı %40-50’dir. Nikotin tedavisi sırasında kesinlikle sigara kullanılmaz. Ayrıca

nikotin tedavisi kesinlikle hekim kontrolünde yürütülmesi gerekir. Nikotin bir ilaç

olarak değişik şekillerde hazırlanmıştır. Cilde yapıştırılan bantlar, çiklet, burun spreyi

gibi uygulama biçimleri vardır. Nikotin tedavisine başlama dozu, kişinin içmekte

olduğu günlük sigara miktarına göre ayarlanır. Nikotin miktarının ayarlamasının ve

tedavisinin mutlaka doktor tarafından yapılması gerekir63.85.87..

Şayet sigara içme krizi gelirse, hemen bir şeyler için veya yiyin. Örneğin; sakız

çiğneyin, bir elma yiyin veya biraz çekirdek çıtlatın. On kere çok derin nefes alın.

Aldığınız onuncu nefesi bir süre tutun. Bu sırada bir kibrit yakın, kibriti yavaşça

üfleyerek söndürün. Kriz çabuk geldiği gibi çabukta kaybolur, yeter ki kendinizi

gevşetmeyi bilin. Kendinizi serbest bırakın ve çok hoşunuza giden şeyler düşünün.

Sadece o huzur dolu görüntüye konsantre olun. Hiçbir zaman bir taneden bir şey çıkmaz

diye düşünmeyin. Hiçbir zaman bir tanenin kimseye zararı olmaz diye düşünmeyin geri

dönüşü olmayan bir hata bütün çabalarınıza son verebilir. Sigarayı bırakma

sebeplerinizi yazmış olduğunuz kağıda bu seferde sigarayı bırakmakla ne kadar

memnun olduğunuzu yazın87.88. Normal alışkanlıklarınızı sürdürmeye ve programınızı

değiştirmeden günlük yaşantınıza devam etmelisiniz. Sigara mücadelesi güç olmakla

birlikte olanaksız değildir. Sigara alışkanlığından vazgeçmek de zordur ama sigara

alışkanlığı vazgeçilmez değildir. Çünkü siz eski bir içicisiniz.

56

3. GEREÇ VE YÖNTEM

Tanımlayıcı ve kesitsel olarak planlanan araştırmamızın evrenini Adana ilinde

değişik statülere sahip Ç.Ü. Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi, Adana Numune Hastanesi

ile Adana SSK Hastanesinde çalışan ve sigara kullanan hemşireler oluşturmaktadır.

Araştırmanın yapıldığı Aralık 2002 tarihinde Ç.Ü. Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesinde

514, Adana Numune Hastanesinde 300 ve Adana SSK Hastanesinde 248 çalışan

hemşire bulunmaktadır. Ülkemizde hemşirelerin sigara kullanımına ilişkin çeşitli illerde

yapılan çalışmalardan hemşirelerin ortalama %50’sinin sigara kullandığı saptanmış

olup15,16,22 bu nedenle toplam 1062 hemşirenin %50’si araştırmamızın evrenini

oluşturmaktadır. Bu sayı yaklaşık 500 hemşire olup evrenin tümü örneklemi

oluşturmaktadır, 358 hemşireye sigara kullanan grup olarak ulaşılmıştır. Sigara kullanan

tüm hemşireler araştırmaya katılmıştır. Sigara içme durumunun saptanması için Dünya

Sağlık Örgütünün (DSÖ) yetişkinlere ait tanımları, bırakma sürecinin aşamalandırılması

içinde Prochaska J.O. ve Goldstein M.G.’nin bırakma süreci ve aşamalarıyla ilgili

tanımları kullanılmıştır10.22. Araştırma için hastane yönetiminden izin alınmıştır.

Veriler anket formu uygulanarak toplanmıştır. İki bölümden oluşan anket

formunun birinci kısmında hemşirelerin tanıtıcı özellikleri, ikinci kısmında ise

hemşirelerin sigarayı bırakmaya yönelik girişimleri ile yaşadıkları güçlükleri içerecek

şekilde literatür bilgilerine dayanarak geliştirilmiş sorulardan oluşmuştur. Anket formu

örneklem grubuna verilmeden önce 20 kişiye ön uygulama yapılarak gerekli

düzeltmelerden sonra 12.2002-6.2003 tarihleri arasında araştırma kapsamına alınan tüm

hemşirelere uygulanmıştır. Araştırmamızda elde edilen veriler SPSS 10.0 for Windows

programında yüzdelik, ki-kare, korelasyon ve t testleri ile analiz edilmiştir.

57

4. BULGULAR

4.1. Hemşireleri Tanımlayıcı Bilgiler

4.1.1. Hemşirelerin Yaş Ortalamalarının Dağılımı Çizelge 1. Hemşirelerin Yaş Ortalamalarının Dağılımı (N:358)

Hemşirelerin tanıtıcı özellikleri Ortalama(x)±Standart Sapma (ss) Dağılım Aralığı

Yaşı 32.3±6.9 21-56

Çizelge 1’de hemşirelerin yaş ortalamalarının dağılımı verilmiştir. Araştırma

kapsamındaki hemşirelerin yaş ortalamasının 32.3±6.9, dağılım aralığının 21-56 olduğu

belirlenmiştir.

4.1.2. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerinin Yüzde Dağılımı (N:358) Çizelge 2. Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerinin Yüzde Dağılımı (N:358)

Tanıtıcı Özellikler Sayı % Çalıştığı Kurum Ç.Ü. Numune SSK

150 108 100

41.9 30.2 27.9

Medeni Durum Evli Bekar

234 124

65.4 34.6

Çocuğunuz var mı? Evet Hayır

220 138

61.5 38.5

Mezun Olduğu Okul Sağlık Meslek Lisesi Üniversite

281 77

78.5 21.5

58

Çizelge 2 (Devam). Hemşirelerin Tanıtıcı Özelliklerinin Yüzde Dağılımı (N:358)

Tanıtıcı Özellikler Sayı %

Çalıştıkları Klinik Dahiliye Klinikler Cerrahi Klinikler Yoğun Bakımlar Ameliyathane/ Anestezi Çocuk Servisi Poliklinikler Acil Servis

84 74 42 47 18 66 27

23.6 20.7 11.7 13.1

5.0 18.4

7.5

Ne Kadar Zamandır Bulunduğu Kliniklerde Çalışıyor 1 yıl ↓ 1-5 6-10 11-15 16-20 21 ve ↑

57

130 90 43 29

9

15.9 36.3 25.2 12.0

8.1 2.5

Toplam 358 100

Çizelge 2’ de hemşirelerin tanıtıcı özelliklerinin yüzde dağılımları verilmiştir.

Hemşirelerin % 41.9’unun Çukurova Üniversitesi, %30.2’sinin Numune

Hastanesi, %27.9’unun SSK Hastanesinde çalıştığı, %65.4’nün evli olduğu, %61.5’nin

çocuğu olduğu, %78.5’nin Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, %23.6’sının dahili

kliniklerde çalıştığı, %36.3’nün 1-5 yıldır bulunduğu klinikte çalıştığı belirlenmiştir.

59

4.2. Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara

Kullandıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı

4.2.1. Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara

Kullandıklarının Yüzde Dağılımları Çizelge 3. Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara Kullandıklarının Yüzde Dağılımları

Kaç Yaşında Sigaraya Başladınız Sayı %

15 Yaş ve ↓ 16-18 19-21 22 ve↑

22

120 139

77

6.2

33.5 38.8 21.5

Kaç Yıldır Sigara Kullanıyorsunuz

1-5 6-10 11-15 16-20 21 ve ↑

63

120 67 64 44

17.6 33.5 18.7 17.9 12.3

Toplam 358 100 Çizelge 3’de hemşirelerin sigaraya başlama yaşlarının ve kaç yıldır sigara

kullandıklarının yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin % 38.8’inin 19-21 yaşlarında sigaraya

başladıkları, bunu %33.5 ile 16-18 yaş gurubunun izlediği görülmektedir. Araştırma

kapsamındaki hemşirelerin sigaraya başlama yaş ortalaması 19.7± 3.3, dağılım aralığı

10-35 olarak bulunmuştur.

Araştırma kapsamına alınan hemşirelerin %33.5’nin 6-10 yıldır sigara

kullandıkları, bunu %18.7 ile 11-15 yıl, %17.9 ile 16-20 yıl, %17.6 ile 1-5 yıl ve %12.3

ile 21 ve üstü yıl sigara kullananlar izlemektedir. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin

sigara kullanma yıl ortalamaları 12.6± 7.1, dağılım aralığı 1-36 olarak bulunmuştur.

60

4.2.2. Hemşirelerin “Sigaraya Başlama Yaşı Ortalamalarının” Ailenizde

Kimler Sigara Kullanıyor? Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı Çizelge 4. Hemşirelerin “Sigaraya Başlama Yaşı Ortalamalarının” Ailenizde Kimler Sigara Kullanıyor? Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı.

Kullanıyor Kullanmıyor Ailede sigara kullanan kişiler

Ort.± st.sapma (min-max)

Ort.± st.sapma (min-max) p

Anne 19.2± 2.5 (13-25) 19.7± 3.4 (10-35) 0.3Baba 18.9± 2.8 (10-30) 20.1±3.4 (13-35) 0.001Eş 19.4± 3.1 (10-34) 19.8± 3.4 (12-35) 0.2Kardeş 19.7± 3.3 (10-35) 19.7± 3.3 (13-34) 0.9Hiçbiri 19.8± 3.6 (15-34) 19.6± 3.2 (10-35) 0.7Çocuk 18.8±5.4 (10-27) 19.7± 3.2 (12-35) 0.5

Hemşirelerin sigaraya başlama yaş ortalamalarının “ailenizde kimler sigara

kullanıyor?” sorusuna verdikleri cevaplara göre dağılımında, ailesinde annesi sigara

kullananların sigaraya başlama yaş ortalaması 19.2, kullanmayanların yaş ortalaması

19.7 bulunmuştur. Babası sigara kullananların sigaraya başlama yaş ortalaması 18.9,

kullanmayanların yaş ortalaması 20.1 bulunmuştur. Babası sigara kullananların sigaraya

başlama yaş ortalamaları diğer gruplara göre istatistiksel olarak farklı

bulunmuştur(P<0.05).

4.2.3. Hemşirelerin “Kaç Yaşında Sigaraya Başladınız.?” Sorusuna

Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okullara Göre Dağılımı Çizelge 5. Hemşirelerin “Kaç Yaşında Sigaraya Başladınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okullara Göre Dağılımı (N:358)

Sigaraya Başlama Yaşı 15 ve ↓ 16-18 19-21 22 ve ↑ Toplam

Mezun Oldukları Okullar

Sayı % xx Sayı % xx Sayı % xx Sayı % xx Sayı % xx

Sağlık Meslek Lisesi 20 90.9 100 83.3 104 74.8 57 74.0 281 78.5

Üniversite Mezunu 2 9.1 20 16.7 35 25.2 20 26.0 77 21.5

Toplamx 22 6.1 120 33.5 139 38.8 77 21.5 358 100

X²=5.695 P=0.127 x=satır % xx=sütun % Çizelge 5’de hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna verdikleri

yanıtların mezun oldukları okullara göre dağılımı verilmiştir.

61

Lise mezunu hemşirelerin %90.9’nun 15 yaş ve altında, üniversite mezunu

olanların ise %26.0’ının 22 ve üstü yaşlarda sigaraya başladıkları saptanmıştır.

Hemşirelerin mezun oldukları okullara göre sigaraya başlama yaş ortalamalarına

baktığımızda lise mezunu olanların 19.5±3.3 (10-35), üniversite mezunu olanların

20.3±3.3 (13-35) (P>0.05) olarak bulunmuştur. Hemşirelerin mezun oldukları okullar

ile sigaraya başlama yaşı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.

4.2.4. Hemşirelerin “Kaç Yıldır Sigara Kullanıyorsunuz.?” Sorusuna

Verdikleri Yanıtların Günde Ortalama Kullandıkları Sigara Sayısına Göre

Dağılımı Çizelge 6. Hemşirelerin “Kaç Yıldır Sigara Kullanıyorsunuz.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Günde Ortalama Kullandıkları Sigara Sayısına Göre Dağılımı (N:358)

Sigara sayısı/gün

5 ve↓

6-10 11-15 16-20

21 ve↑

Toplam Sigara kullanılan yıl sayısı

Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı % xx

1-5 20 36.4 15 27.3 4 7.3 15 27.3 1 1.8 55 15.4

6-10 28 24.3 41 35.7 15 13.0 27 23.5 4 3.5 115 32.1

11-15 16 21.9 20 27.4 13 17.8 22 30.1 2 2.7 73 20.4

16-20 12 19.0 24 38.1 7 11.1 17 27.0 3 4.8 63 17.6

21ve ↑

6 11.5 8 15.4 10 19.2 22 42.3 6 11.5 52 14.5

Toplam x 84 23.5 107 29.9 49 13.6 102 28.5 16 4.5 358 100

r=0.205 P=0,000 x=satır % xx=sütun % Çizelge 6’de hemşirelerin “kaç yıldır sigara kullanıyorsunuz.?” sorusuna

verdikleri yanıtların günde ortalama kullandıkları sigara sayısına göre dağılımı

verilmiştir.

Hemşirelerin “kaç yıldır sigara kullanıyorsunuz.?” sorusuna verdikleri yanıtların

günde ortalama kullandıkları sigara sayısına göre dağılımında hemşirelerin

%36.4’ünün en fazla 1-5 yıldır 5 adet ve altında sigara kullandığı, %35.7’sinin 6-10

yıldır 6-10 adet sigara kullandığı, %30.1’inin 11-15 yıldır 16-20 adet sigara kullandığı,

%38.1’nin 16-20 yıldır 6-10 adet sigara kullandığı, %42.3’nün 21 yıl ve üstünde 16-20

adet sigara kullandığı görülmektedir. Sigara kullanılan yıl sayısı ile kullanılan sigara

62

miktarı arasında korelasyon bakılmış ve (spearman’s rho) r=0.205 (p<0.001) istatistiksel

olarak anlamlı zayıf bir pozitif ilişki bulunmuştur. Bu sonuca göre sigara kullanılan yıl

arttıkça kullanılan sigara miktarının da arttığını söyleyebiliriz.

4.3. Hemşirelerin Günde Kullandıkları Sigara Sayısının Çeşitli Değişkenlere

Göre Yüzde Dağılımı

4.3.1. Hemşirelerin Günde Kullandıkları Sigara Sayısının Yüzde Dağılımı

Çizelge 7. Hemşirelerin Günde Kullandıkları Sigara Sayısının Yüzde Dağılımı

Günde Kullanılan Sigara Miktarı Sayı %

5 ve↓ 6-10 11-15 16-20 21 ve ↑

82

108 49

103 16

22.9 30.2 13.6 28.8

4.5

Toplam 358 100 Çizelge 7’de hemşirelerin günde kullandıkları sigara sayısının yüzde dağılımı

verilmiştir.

Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin %30.2’sinin 6-10 adet sigara

kullandığı, %28.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı, %22.9’unun 5 adet ve altında

sigara kullandığı, %13.6’sının 11-15 adet sigara kullandığı görülmektedir.

4.3.2. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna

Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Çizelge 8. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Günde kullanılan sigara miktarı 5 ve↓

6-10 11-15 16-20

21 ve↑

Toplam Medeni durum Sayı %xx Sayı %xx Sayı %xx Sayı %xx Sayı %xx Sayıxx % Evli 65 79.3 70 64.8 32 65.3 60 58.3 7 43.8 234 65.4

Bekar 17 20.7 38 35.2 17 34.7 43 41.7 9 56.3 124 34.6

Toplamx 82 22.9 108 30.2 49 13.7 103 28.8 16 4.5 358 100

63

Çizelge 8’de hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz?”

sorusuna verdikleri yanıtların medeni durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin, medeni durumları ile günde kullandıkları ortalama sigara sayısı

arasındaki ilişkiye bakıldığında, bekar olan hemşirelerin günde ortalama 14.7±8.4,

evlilerin günde ortalama 11.7±7.1 adet sigara kullandıkları saptanmıştır. Yapılan t testi

analizinde, hemşirelerin günde kullandıkları ortalama sigara sayısı ile medeni durumları

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (P<0.001).

4.3.3. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna

Verdikleri Cevapların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Çizelge 9. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigara sayısı/gün

5 ve↓

6-10 11-15 16-20

21 ve↑

Toplam Yaş grupları Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %xx 21-25 11 18.0 21 34.4 8 13.2 18 29.5 3 4.9 61 17.0

26-30 29 27.6 28 26.7 14 13.3 30 28.6 4 3.8 105 29.3

31-35 24 31.2 24 31.2 10 13.0 18 23.3 1 1.3 77 21.5

36-40 10 15.6 24 37.5 8 12.5 19 29.7 3 4.7 64 17.9

41 ve ↑

8 18.4 11 22.4 9 18.4 15 30.6 5 10.2 51 14.2

Toplamx 82 22.9 108 30.2 49 13.7 103 28.8 16 4.5 358 100

r=0.07 P=0,188 x=satır % xx=sütun % Çizelge 9’da hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz?”

sorusuna verdikleri cevapların yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz?” sorusuna 21-25

yaş gurubundakilerin en fazla %34.4’ünün 6-10 adet sigara kullandığı, 26-30 yaş

gurubundakilerin en fazla %28.6’sının 16-20 adet sigara kullandığı, 31-35 yaş

gurubunda olanların en fazla %31.2’sinin hem 5 ve altı hem de 6-10 adet sigara

kullandığı, 36-40 yaş gurubunda olanların %37.5’inin 6-10 adet sigara kullandığı, 41 ve

üstü yaş gurubundakilerin en fazla % 30.6’sının 16-20 adet sigara kullandığı

görülmektedir. Günde kullanılan ortalama sigara miktarı ile yaş grupları arasında

yapılan ki-kare analizinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (P>0.05).

64

Yapılan korelasyon analizinde de anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. (sperman’s rho

r=0.07 P= 0.188) Günlük içilen sigara sayısının yaş ile ilişkisi olmadığı saptanmıştır.

4.3.4. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna

Verdikleri Cevapların Sigaraya Başlanan Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Çizelge 10. Hemşirelerin “Günde Kaç Tane Sigara Kullanıyorsunuz?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Sigaraya Başlanan Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigara sayısı/gün

5 ve↓

6-10 11-15 16-20

21 ve↑

Toplam Sigaraya Başlanan Yaş Sayı % x Sayı % x Sayı % x Sayı % x Sayı % x Sayı %xx

15 ve↓ 3 13.6 2 9.1 4 18.2 9 40.9 4 18.2 22 6.1

16-18 17 14.2 33 27.5 21 17.5 43 35.8 6 5.0 120 33.5

19-21 32 23.0 46 33.1 17 12.2 40 28.8 4 2.9 139 38.8

22ve ↑

30 36.6 27 35.1 7 9.1 11 14.3 2 2.6 77 21.5

Toplamx 82 22.9 108 30.2 49 13.7 103 28.8 16 4.5 358 100

r= -0.208 P=0,000 x=satır % xx=sütun %

Çizelge 10’da hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz?”

sorusuna verdikleri cevapların sigaraya başlanan yaş gruplarına göre dağılımı

verilmiştir.

Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz sorusuna 15 ve altı

yaş gurubunda başlayanların %40.9’unun 16-20 adet sigara kullandığı, 16-18 yaş

gurubunda başlayanların %35.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı, 19-21 yaş gurubunda

başlayanların %33.1’inin 6-10 adet sigara kullandığı, 22 ve üstü yaş gurubunda

başlayanların %36.6’sının 5 ve altı adet sigara kullandığı görülmektedir.

Günde ortalama kullanılan sigara miktarı ile sigaraya başlanan yaş arasında

yapılan korelasyon analizinde iki değişken arasında zayıf bir negatif ilişki bulunmuştur.

Başlama yaşı yükselirken günde kullanılan sigara miktarı azalmaktadır (spearman’s rho

r=-0.208 P<0.001).

65

4.4. Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın

Arkadaşları Arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı Çizelge 11. Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın Arkadaşları Arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı (N:358)

Ailenizde Kimler Sigara Kullanıyor Sayı* % Kardeş Eş Baba Ailemde sigara kullanan yok Anne Çocuklarım

211 143 130

50 42

6

36.3 24.9 22.2

8.5 7.1

1.0

Yakın Arkadaşlar Arasında Sigara Kullanma Durumu Evet Hayır

349

9

97.5

2.5 Toplam 358 100

*Birden Fazla Seçenek İşaretlenmiştir. Çizelge 11’de hemşirelerin ailelerinde ve yakın arkadaşları arasında sigara

kullanımının yüzde dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin ailelerinde % 36.3 oranında kardeşlerinin, %24.9’unun eşlerinin,

%22.2’sinin babalarının sigara kullandığını ifade ettikleri, %8.5’inin ise ailemde sigara

kullanan yok cevabını verdikleri belirlenmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin yakın arkadaşlarının ise %97,5’nin sigara

kullandığı belirlenmiştir.

66

4.5. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları

ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı Çizelge 12. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı (N:358)

Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü? Sayı* % Evet Hayır

259

99

72.3 27.7

Düşünme Nedenleri Sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı

189 72.97

Sağlığa zararlı olduğu için 185 71.42 İleride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için 154 59.4 Çocuklarıma iyi örnek olmak için 108 41.6 Sigara mali yük getirdiği için 85 32.8 Çevremdekilere zarar verdiği için 81 31.2 İş yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için 28 10.8 Aslında sigara içmeyi sevmediğim için 25 9.6 Hastalarıma iyi örnek olmak için 24 9.2 Zorunluluktan dolayı 11 4.2 Diğer** 16 6.1

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. **Bu grupta “Ailem onaylamadığı için”, “Hamilelik döneminde”, “Manasız olduğunu düşündüğüm için” “Kötü koktuğu için” diyen hemşireler yer almakta. Çizelge 12’de hemşirelerin son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı düşünme

durumlarının ve düşünme nedenlerinin yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin % 72,3’nün son 1 yıl içinde sigarayı

bırakmayı düşündüğünü belirtmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %72.97’si sağlığıma zarar verdiğini

hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı,%71.42 sağlığa zararlı olduğu için

%59.4’ü ileride sağlık sorunlarına yol açacağı için, %41.6’sı çocuklarıma iyi örnek

olmak için, %32.8’i sigara mali yük getirdiği için, %31.2’si çevremdekilere zarar

verdiği için, %24.3’ü sağlık sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %10.8’i iş yerinde

sigara kullanmam hoş görülmediği için, %9.6’sı aslında sigara içmeyi sevmediğim için,

%9.2’sinin hastalarıma iyi örnek olmak için, %4.2’si zorunluluktan dolayı, son 1 yıl

içinde sigarayı bırakmayı düşündüklerini ifade etmişlerdir.

67

4.6. Son 1 Yıl içinde Sigarayı Bırakmayı Düşünen Hemşirelerin Çeşitli

Değişkenlere Göre Dağılımı

4.6.1. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz

mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Çizelge 13. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumu

Evet Hayır Toplam Medeni durum Sayı % x Sayı % x Sayı % xx Evli 173 73.9 61 26.1 234 65.4

Bekar 86 69.4 38 30.6 124 34.6

Toplamx 259 72.3 99 27.7 358 100

X²= 0,849 p=0,357 x=satır % xx=sütun % Çizelge 13’de hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz

mü?” sorusuna verdikleri yanıtların medeni durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

Sigarayı bırakmayı düşündüğünü ifade eden hemşirelerin %73.9’unun evli,

%69.4’ünün bekar olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile

medeni durum arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05) .

4.6.2. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz

mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Çizelge 14. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (N:358)

Bırakmayı Düşünme Durumu

Evet Hayır Toplam

Yaş Grupları Sayı % x Sayı % x Sayıxx %

21-25 48 78.7 13 21.3 61 17.0

26-30 76 72.4 29 27.6 105 29.3

31-35 50 64.9 27 35.1 77 21.5

36-40 50 78.1 14 21.9 64 17.9

41 ve ↑ 35 68.6 16 31.4 51 14.2

Toplamx 259 72.3 99 27.7 358 100

X²=4,761 P=0,313 x=satır % xx=sütun % Çizelge 14’de hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz

mü?” sorusuna verdikleri yanıtların yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir.

68

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?”sorusuna en

fazla 21-25 yaş gurubunda olanların %78.7’sinin evet dediği, bunu sırasıyla 36-40

yaşında olanlar %78.1, 26-30 yaşında olanlar %72.4, 41 ve üstü yaşında olanlar %68.6

ve son olarak da %64.9 ile 31-35 yaş gurubunda olanlar takip etmişlerdir. Hemşirelerin

son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile yaş grupları arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.(P>0.05)

4.6.3. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz

mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okullara Göre Dağılımı Çizelge 15. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşündünüz mü?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okullara Göre Dağılımı (N:358)

Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumu

Evet Hayır Toplam

Mezun Oldukları Okullar Sayı % x Sayı % x Sayı %xx

Sağlık Meslek Lisesi 200 71.2 81 28.8 281 78.5

Üniversite Mezunu

59 76.6 18 23.4 77 21.5

Toplamx 259 72.3 99 27.7 358 100

X²=0.897 P=0,344 x=satır % xx=sütun % Çizelge 15’de hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz

mü?” sorusuna verdikleri yanıtların mezun oldukları okullara göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?” sorusuna

evet diyenlerin %76.6’sı üniversite mezunu iken, %71.2’si lise mezunu olduğu

görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile mezuniyet durumları arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.(P>0.05)

69

4.6.4. Hemşirelerin “Kaç yaşında sigaraya başladınız.?” Sorusuna verdikleri

yanıtların “Son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” Sorusuna

Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı Çizelge 16. Hemşirelerin “Kaç yaşında sigaraya başladınız.?” Sorusuna verdikleri yanıtların “Son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtlara Göre Dağılımı.(N:358)

Sigaraya başlanan yaş

15 ve ↓ 16-18 19-21 22 ve↑ Toplam Bırakmayı düşünme durumu Sayı %xx Sayı % xx Sayı % xx Sayı % xx Sayı % xx Evet 16 72.7 69 57.5 108 77.7 66 85.7 259 72.3

Hayır 6 27.3 51 42.5 31 22.3 11 14.3 99 27.7

Toplamx 22 6.1 120 33.5 139 38.8 77 21.5 358 100

Çizelge 16’da hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna

verdikleri yanıtların “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” sorusuna

verdikleri yanıtlara göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna verdikleri yanıtların

“son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” sorusuna verdikleri yanıtlara

göre dağılımında evet diyenlerin %85.7’sinin 22 ve üstü yaş gurubunda, olduğu

görülmektedir.

Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile sigaraya başlama yaşı arasında alınan

ortalamada en fazla evet diyenlerin ortalaması 20.0±3.5, hayır diyenlerin ortalaması ise

18.8±2.4 bulunmuştur. Yapılan t testi analizinde de sigaraya başlama yaşı ile sigarayı

bırakmayı düşünme durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sigarayı

bırakmayı düşünenler düşünmeyenlere göre, sigaraya daha geç başlamış olanlardır

(P<0.001)

70

4.6.5. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünmeyen Hemşirelerin Hangi

Şartlar Olursa Sigarayı Bırakabileceklerinin Yüzde Dağılımı Çizelge 17. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünmeyen Hemşirelerin Hangi Şartlar Olursa Sigarayı Bırakabileceklerinin Yüzde Dağılımı(N:99)

Düşünmediniz ise Hangi Şartlar Olursa Bırakmayı Düşünürsünüz Sayı* %

Önemli sağlık sorunları ile karşılaşırsam 48 37.5

Hamile olduğum zaman 45 35.2

Daha iyi yaşam koşullarına sahip olduğum zaman 14 10.9

Hiçbir sıkıntım ve derdim olmadığı zaman 9 7.0

Evlendiğim zaman eşim sigara kullanmıyorsa 3 2.4

Diğer*7.0 9 ٭

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. ** Bu grupta; %7,0’ı “Neden içtiğimi bilmiyorum”, “Hangi şartlar olursa bırakırım bilmiyorum”, “Sigarayı bırakmayı hazır hissettiğim zaman”, Bırakmayı düşünmüyorum, içmekten zevk alıyorum”, “Yaşam kalitesini yükseltmek için” bırakmayı düşüneceklerini ifade ettikleri belirtmişlerdir. Çizelge 17’de son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı düşünmeyen hemşirelerin hangi

şartlar olursa sigarayı bırakabileceklerinin yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %37,5’inin önemli sağlık sorunları ile

karşılaşırsam sigarayı bırakmayı düşünürüm dedikleri bunu sırasıyla, %35,2 hamile

olursam, %10,9 daha iyi yaşam koşullarına sahip olursam, %7,0 hiçbir sıkıntım ve

derdim olmazsa, %2,4 evlendiğim zaman eşim sigara kullanmıyorsa, şeklinde yanıt

veren hemşirelerin sigarayı bırakmayı düşüneceklerini ifade ettikleri görülmektedir.

4.7. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının

Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı Çizelge 18. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının Yüzde Dağılımı (N:358)

Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumu Sayı % Evet 207 57.9 Hayır 151 42.1 Toplam 358 100

Çizelge 18’de hemşirelerin son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı deneme

durumlarının yüzde dağılımı verilmiştir.

71

Örneklem grubundaki hemşirelerin %57,9’unun sigarayı bırakmayı denediği ve

%42,1’inin ise sigarayı bırakmayı hiç denemediklerini ifade ettikleri görülmektedir.

4.7.1. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?”

Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Çizelge 19. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigarayı bırakmayı deneme durumu

Evet Hayır Toplam Medeni durum Sayı %x Sayı %x Sayı %xx Evli 136 58.1 98 41.9 207 57.8 Bekar 71 57.3 53 42.7 151 42.2 Toplamx 234 65.4 124 34.6 358 100

X²=0,25 P= 0,875 x=satır % xx=sütun %

Çizelge 19’da hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz

mi?” sorusuna verdikleri yanıtların medeni durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna

evet yanıtı verenlerin %58.1’nin evli olduğu, %57.3’nün bekar olduğu görülmektedir.

Sigarayı bırakmayı deneme durumu ile medeni durumları konusunda istatistiksel olarak

anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05).

4.7.2. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?”

Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okul Durumlarına Göre

Dağılımı Çizelge 20. Hemşirelerin “Son Bir Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Denediniz mi?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Mezun Oldukları Okul Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumu Evet Hayır Toplam

Mezun Oldukları Okullar Sayı %x Sayı %x Sayı %xx Sağlık Meslek Lisesi 158 56.2 123 43.8 281 78,5 Üniversite Mezunu 49 63.6 28 36.4 77 21.5 Toplam 207 57.8 151 42,2 358 100

X²=1.360 P=0.244 x=satır % xx=sütun % Çizelge 20’de hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?”

sorusuna verdikleri yanıtların mezun oldukları okul durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.

72

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna evet

diyenlerin en fazla %63.6’sının üniversite mezunu, hayır diyenlerin ise en fazla

%43.8’inin lise mezunu, olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı deneme durumu ile

mezuniyet durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır.(P>0.05)

4.8. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi

Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı Çizelge 21. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı(N:207)

Denediyseniz Hangi Nedenlerden Dolayı Denediği Sayı* % Sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı

139 67.1

Sağlığa zararlı olduğu için 123 59.4 İleride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için 100 48.3 Çocuklarıma iyi örnek olmak için 71 34.2 Dişlerimin sararmasına, ağız ve giysilerimin kokmasına neden olduğu için 58 28.0 Sigara mali yük getirdiği için 55 26.5 Çevremdekilere zarar verdiği için 47 22.7 İş yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için 20 9.6 Aslında sigara içmeyi sevmediğim için 15 7.2 Diğer** 20 9.6

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir **Bu grupta; %3,0’ı “ Hamilelik döneminde”, “Eşim ve çocuklarım nefret ettiği için”, Evin kokmasından dolayı”, Ağır gribal enfeksiyon geçirdiğim dönemde” sigarayı bırakmayı denedikleri belirlenmiştir Çizelge 21’de son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin hangi

nedenlerden dolayı denediklerinin yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %67.1 sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim

sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %59.4’ü sağlığa zararlı olduğu için, %48.3’ü

ileride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için, %34.2’si çocuklarıma iyi

örnek olmak için, %28.0’ı dişlerimin sararmasına, ağız ve giysilerimin kokmasına

neden olduğu için, diyen hemşirelerin sigarayı bırakmayı denedikleri belirlenmiştir.

73

4.8.1. Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları

Nedeniyle Yaşadıkları Sorunların Yüzde Dağılımı Çizelge 22. Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları Nedeniyle Yaşadıkları Sorunların Yüzde Dağılımı(N:358)

Sigarayı Bırakmayı Denedikten Sonra Yaşadıkları Sorunlar Sayı* % Sinirlilik 309 86.3 Tütüne karşı aşırı istek 90 25.1 Konsantrasyon güçlüğü 38 10.6 Uyku eğilimi 26 7.2 Çarpıntı 24 6.7 Uykusuzluk 16 4.4 Diğer** 21 5.8

*Birden fazla seçenek işaretlenmiştir **Bu grupta; “kilo almam, iştahımın artması”, “boşluk hissi huzursuzluk”, “baş dönmesi”, “halsizlik”, “ellerde titreme”, “unutkanlık”, “Alerji” diyen hemşireler yer almaktadır.

Çizelge 22’de sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin sigarayı bırakmaları

nedeniyle yaşadıkları sorunların yüzde dağılımı verilmiştir.

Sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin %86.3’ü sinirlilik, %25.1’i tütüne karşı

aşırı istek, %10.6’sı konsantrasyon güçlüğü, %7.2’si uykuya eğilimi, %6.7’si çarpıntı,

%4.4’ü uykusuzluk ve %5.8’i diğer belirtileri yaşadıklarını belirtmişlerdir.

4.8.2. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları Nedeniyle Yaşadıkları Sorunlara

Yönelik Geliştirdikleri Çözümlerin Yüzde Dağılımı Çizelge 23. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaları Nedeniyle Yaşadıkları Sorunlara Yönelik Geliştirdikleri Çözümlerin Yüzde Dağılımı (N:190)

Bu Belirtilerle Baş Etmede Kendilerince Geliştirdikleri Çözümler Sayı %

Düşüncemi Başka Yönlere Yönlendirdim 53 27.9

Yemeğe Yöneldim 45 23.7

Sakız Çiğnedim 31 16.3

Hiçbir Çözüm Geliştirmedim 20 10.5

Sigara Almadım 7 3.7

Diğer* 34 17.9

*Bu grupta, “İçilen ortamdan uzaklaştım”, “Spor yaptım”, “Uyku”, “Nikotin bandı kullandım”,

“İki sigara arasındaki süreyi uzatarak”, “Kafein, çay almadım, dinlenme süremi kısalttım”,

“Sigara bırakma toplantılarına katıldım” diyen hemşireler yer almaktadır.

74

Çizelge 23’de hemşirelerin bu belirtilerle baş etmede kendilerince hangi

çözümleri geliştirdiklerinin yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %27.9’u düşüncemi başka yönlere

yönlendirerek, %23.7’si yemeğe yönelerek, %16.3’ü sakız çiğneyerek, %10.5’i hiçbir

çözüm geliştirmeden, %3.7’si sigara almayarak, sigarayı bırakma nedeniyle yaşadıkları

sorunlarla baş etmeye çalıştıklarını belirtmişlerdir.

4.8.3. Hemşirelerin “Sizce Sigarayı Bırakmayı Denemeniz Neden Sonuca

Ulaşmadı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 24. Hemşirelerin “Sizce Sigarayı Bırakmayı Denemeniz Neden Sonuca Ulaşmadı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı(N:207)

Neden Sayı %

Kendimi Hazır Hissetmediğim İçin 96 46.4

Çevremin ve Ailemin Olumsuz Etkisi 60 29.0

Sigara Kullanmayı Sevdiğim ve Eksikliğini Hissettiğim için 33 15.9

Diğer* 18 8.7

*Bu grupta, “Kilo almam”, İştah kestiği için”, “Fizyolojik bir sorun”, “Sadece 30 saat hiçbir şey yapamadım”, “Uzman birinin yardımı olmadığı için”, “Ulaştı” diyen hemşireler yer almaktadır. Çizelge 24’de hemşirelerin “sizce sigarayı bırakmayı denemeniz neden sonuca

ulaşmadı.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %46.4’nün kendimi hazır hissetmediğim

için, %29.0’nın çevremin ve ailemin olumsuz etkisinden dolayı, %15.9’nun sigara

kullanmayı sevdiğim ve eksikliğini hissettiğim için şeklindeki ifadeleri ile

denemelerinin sonuca ulaşmadığı belirlenmiştir.

75

4.9. Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup

Duymadıklarının Yüzde Dağılımı Çizelge 25. Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup Duymadıklarının Yüzde Dağılımı(N:358)

Pişmanlık Durumu Sayı % Evet 334 93.3

Hayır 24 6.7

Toplam 358 100

Çizelge 25’de hemşirelerin sigara kullanmaktan dolayı pişmanlık duyup

duymadıklarının yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %93.3’ü evet diye cevap verirken, %6.7’si

hayır cevabını vermişlerdir.

4.9.1. Hemşirelerin “Sigara Kullandığınızdan Dolayı Hiç Pişmanlık

Duydunuz mu.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Çocuklarının Olma

Durumlarına Göre Dağılımı Çizelge 26. Hemşirelerin “Sigara kullandığınızdan dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Çocuklarının Olma Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Pişmanlık duydunuz mu? Evet Hayır Toplam

Çocuğunuz var mı? Sayı %xx Sayı %xx Sayı %xx

Evet 205 61.4 15 62.5 220 61.5

Hayır 129 38.6 9 37.5 138 38.5

Toplamx 334 93.3 24 6.7 358 100

X²=0,012 P=0,913 x=satır % xx=sütun % Çizelge 26’da hemşirelerin “sigara kullandığınızdan dolayı hiç pişmanlık

duydunuz mu.?” sorusuna verdikleri yanıtların çocuklarının olma durumlarına göre

dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “sigara içtiğinizden dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu.?” sorusuna

evet diyenlerin % 61.4’ünün çocuğunun olduğu görülmektedir. Sigara içtiğinden dolayı

pişmanlık duyma durumu ile çocuğun olma durumu konusunda istatistiksel olarak

anlamlı bir ilişki bulunmamıştır(P>0.05).

76

4.10. Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına

İlişkin Yüzde Dağılımı Çizelge 27. Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına İlişkin Yüzde Dağılımı

Sigara ile İlgili Sağlık Sorununuz var mı? Sayı %

Evet 159 44.4 Hayır 199 55.6 Toplam 358 100

Çizelge 27’de hemşirelerin sigara ile ilgili bir sağlık sorunlarının olup

olmamasına ilişkin yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin %44.4’ünün sigara ile ilgili sağlık

sorunlarının olduğunu ifade ederken, %55.6’sıda sağlık sorunlarının olmadığını

belirtmişlerdir.

4.10.1. Hemşirelerin “Sigara ile İlgili Bir Sağlık Sorununuz var mı.?”

Sorusuna Evet Cevabını Veren Hemşirelerin Hangi Sağlık Sorunları Olduğunun

Yüzde Dağılımı Çizelge 28. Hemşirelerin “Sigara ile İlgili Olduğunu Düşündüğünüz Bir Sağlık Sorununuz var mı.?” Sorusuna Evet Cevabını Veren Hemşirelerin Hangi Sağlık Sorunları olduğunun Yüzde Dağılımı(N:159)

Sistem Hastalıkları Sayı % Solunum Sistemi Hastalıkları 112 70.4 Kalp ve Damar Hastalıkları 25 15.7 Diğer* 22 13.9

* Bu grupta, sinir sistemi hastalıkları, çabuk yorulma, halsizlik, iştahsızlık, fiziksel sorunlar, ağızda

tat bozukluğu, yaralar, anemi, alerji, mide problemleri, kanser, cilt bozukluğu diyen hemşireler yer

almaktadır.

Çizelge 28’de hemşirelerin “sigara ile ilgili olduğunu bir sağlık sorununuz var

mı.?” sorusuna evet cevabını veren hemşirelerin hangi sağlık sorunları olduğunun yüzde

dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin sigara kullanımı ile ilgili olarak %70.4’ü

solunum sistemi hastalığı, %15.7’si kalp ve damar hastalığı olduğunu belirtmişlerdir.

77

4.11. Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza

Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri

Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 29. Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Verme Durumu Sayı %

Evet 301 84.1

Hayır 57 15.9

Toplam 358 100

Çizelge 29’da hemşirelerin “sigara kullanıyor olmanıza rağmen hastalarınıza

sigaranın zararları hakkında bilgi veriyor musunuz.?” sorusuna verdikleri cevapların

yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki sigara kullanan hemşirelerin %84.1’i hastalarına sigaranın

zararları hakkında bilgi verdiğini, %15.9’u da bilgi veremediğini belirtmişlerdir.

4.12. Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli

Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 30. Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı(N:358)

En Önemli 3 Hastalık Sayı* % Kanser 331 92.4 Solunum Sistemi Hastalıkları 307 85.7 Kalp ve Damar Hastalıkları 242 67.5 Cilt Hastalıkları 13 3.6 Sindirim ve Boşaltım Sistemi Hastalıkları 12 3.3 Hematolojik Hastalıkları 7 1.9 Sinir Sistemi Hastalıkları 5 1.3

*Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. Çizelge 30’da hemşirelerin “sigaranın neden olduğu hastalıklardan en önemli

gördüğünüz 3 hastalığı yazınız.?”sorusuna verdiği cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %92.4’ü Kanser, %85.7’si Solunum

Sistemi Hastalıkları, %67.5’i Kalp ve Damar Hastalıkları, %3.6’sı Cilt Hastalıkları,

%3.3’ü Sindirim ve Boşaltım Sistemi Hastalıkları, %1.9’u Hematolojik Hastalıkları ve

%1.3’ü Sinir Sistemi Hastalıklarına sigaranın neden olduğunu belirtmişlerdir.

78

4.13. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya İlişkin Destek Alma Durumlarının

Yüzde Dağılımı Çizelge 31. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya İlişkin Yakın Çevrenizden Destek Aldınız mı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Destek alma durumu Sayı % Evet 205 57.3 Hayır 153 42.7 Toplam 358 100

Çizelge 31’de hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek

aldınız mı.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %57.3’ü sigarayı bırakmaya ilişkin yakın

çevrenizden destek aldığını belirtirken, %42.7’si destek almadığını ifade etmiştir.

4.13.1. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya ilişkin Yakın Çevrenizden Destek

Aldınız mı.?”Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Çizelge 32. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya ilişkin Yakın Çevrenizden Destek Aldınız mı.?”Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (N:358)

Çevreden Destek Alma durumu

Evet Hayır Toplam Yaş grupları Sayı %x Sayı %x Sayı %xx 21-25 51 82.3 11 17.7 62 17.3 26-30 69 64.5 38 35.5 107 29.9 31-35 35 46.1 41 53.9 76 21.2 36-40 27 42.2 37 57.8 64 17.9 41 ve ↑ 23 46.9 26 53.1 49 13.7 Toplamx 205 57.3 153 42.7 358 100

Çizelge 32de hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek

aldınız mı.?”sorusuna verdikleri yanıtların yaş gruplarına göre dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek aldınız

mı.?”sorusuna evet diyenlerin en fazla 21-25 yaş gurubunda olduğu (%82.3) ve bunu

sırayla 26-30 yaş (%64.5), 31-35 yaş (%46.1), 36-40 yaş (%42.2), 41ve üstü yaş(%46.9)

gurubunun takip ettiği görülmektedir.

Çevreden destek alanların yaş ortalaması 31.1±6.9 iken çevreden destek

almayanların yaş ortalaması 34.0±6.4 bulunmuştur. Yapılan analizde yaş ile çevreden

destek alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Destek

alanlar almayanlara göre daha gençtir(P<0.001).

79

4.13.2. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Alma

Durumlarının Yüzde Dağılımı Çizelge 33. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Aldınız mı.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Profesyonel Yardım Alma Durumu Sayı % Evet 14 3.9 Hayır 344 96.1

Toplam 358 100

Çizelge 33’de hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin profesyonel yardım aldınız

mı.? sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %96.1’i sigarayı bırakmaya ilişkin

profesyonel yardım almadığını, %3.9’u yardım aldığını belirtmiştir.

4.13.2.1 Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Aldınız mı

Sorusuna Evet Yanıtı Veren Hemşirelerin Nasıl Bir Yardım Aldıklarının Yüzde

Dağılımı Çizelge 34. Sigarayı Bırakmaya İlişkin Profesyonel Yardım Aldınız mı? Sorusuna Evet Yanıtı Veren Hemşirelerin Nasıl Bir Yardım Aldıklarının Yüzde Dağılımı (N:14)

Nasıl Bir Yardım Aldınız? Sayı* % Grup Toplantıları 7 41.2 Sigarayı Bırakma Kampanyaları 3 17.6 Özel Psikiyatrik Seanslar 2 11.8 Medikal Tedavi 3 17.6 Akupunktur 1 5.9 Nikotin Bandı 1 5.9

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. Çizelge 34’de sigarayı bırakmaya ilişkin profesyonel yardım aldınız mı? sorusuna

evet yanıtı veren hemşirelerin nasıl bir eğitim aldıklarının yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, % 41.2’sinin grup toplantılarına katıldığı,

% 17.6’sının sigarayı bırakma kampanyalarına, %11.8’inin özel psikiyatrik seanslara,

%17.6’sının medikal tedavi aldığı, %5.9’unun akupunktur ve nikotin bandı kullandığı

belirlenmiştir.

80

4.14. Hemşirelerin Sigara Kullanmalarına Neden Olan Durumların Yüzde

Dağılımı Çizelge 35. Hemşirelerin “Sigara Kullanmanıza Neden Olan Durumlar Nelerdir.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı(N:358)

Sigara Kullanmaya Neden Olan Durumlar Sayı* % Aşırı Stresli Olduğumda 273 76.2

Yemeklerden Sonra veya Yemek Esnasında 241 67.3

Arkadaşlarla Birlikte Olduğumda 212 59.2

Bir şeyler İçerken 177 49.4

Birini Sigara Kullanırken Gördüğümde 156 43.5

Dinlendiğim Zamanlar 140 39.1

Televizyon İzlerken 86 24.0

Farkında Olmadan Otomatik Olarak Yakarım 85 23.7

Temizlik Yaptığım Zaman 73 20.3

Çalışırken 71 19.8

Sakin ve Rahat Olduğumda 65 18.1

İşlerim Yoğun Olduğu Zamanlar 57 15.9

Telefon Görüşmesi Yaptığımda 38 10.6

Araba Kullandığım Zamanlar 23 6.4

Kül Tablası Gördüğümde 17 4.7

Sadece Evdeyken 17 4.7

Diğer** 11 3.0

*Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. ** Bu grupta, “alkollü özel günlerde”, “tuvaletteyken”, “yemek yaparken”, “canım istediğinde”, “özentiden başladım” gibi yanıtlar yer almaktadır. Çizelge 35’de hemşirelerin “sigara içmenize neden olan durumlar nelerdir.?”

sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %76.2’si aşırı stresli olduğum zamanlarda,

% 67.3’ü yemeklerden sonra veya yemek esnasında, %59.2’si arkadaşlarla birlikte

olduğum zamanlar, %49.4’ü bir şeyler içerken, %43.5’i birini sigara kullanırken

gördüğüm zaman sigara kullanırım diye belirtmişlerdir.

81

4.15. Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz

Zamanlar Sigara Kullanırsınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 36. Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar Sigara Kullanırsınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı(N:358)

Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar Sigara Kullanırsınız?

Sayı* %

Sıkıntılı Olduğumda 286 79.8 Kızgın Olduğum Zamanlar 246 68.7 Üzüntülü Olduğumda 234 65.3 Anksiyeteli Olduğum Zamanlar 214 59.7 Kendimi Yalnız Hissettiğim Zaman 188 52.5 Hayal Kırıklığına Uğradığımda 173 48.3 Neşeli Olduğum Zamanda 167 46.6 Kötü Muamele Gördüğümde 154 43.0 Korktuğum Zaman 86 24.0 Suçlu Olduğumda 77 21.5 Canım İstediğinde 7 1.9

*Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. Çizelge 36’da hemşirelerin “aşağıdaki duygulardan hangisini hissettiğiniz

zamanlar sigara kullanırsınız.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı

verilmiştir.

Hemşirelerin en fazla %79.8’i sıkıntılı olduğum zamanlar, %68.7’si kızgın

olduğum zamanlar, %65.3’ü üzüntülü olduğum zamanlar, %59.7’si anksiyeteli olduğum

zamanlar, %52.5’i kendimi yalnız hissettiğim zamanlar sigara kullanırım şeklinde ifade

etmişlerdir.

82

4.16. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara

Kullanmayı Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 37. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara Kullanmayı Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara Kullanmayı Seçer miydiniz.?

Sayı %

Kesinlikle kullanmazdım 196 54.8

Muhtemelen kullanmazdım 86 24.0 Muhtemelen kullanırdım 66 18.4 Kesinlikle kullanırdım 10 2.8 Toplam 358 100

Çizelge 37’de hemşirelerin “dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara

kullanmayı seçer miydiniz.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %54.8’i dünyaya yeniden gelmiş olsam

kesinlikle sigara kullanmazdım, %24’ü muhtemelen kullanmazdım, %18.4’ü

muhtemelen kullanırdım, %2.8’i kesinlikle kullanırdım şeklinde ifade etmişlerdir.

4.16.1. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara

Kullanmayı Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Ortalamalarına

Göre Dağılımı Çizelge 38. Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara Kullanmayı Seçer miydiniz.?”Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Ortalamalarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigara Kullanma Durumu Yaş (ortalama±st.sapma) P

Kesinlikle kullanmazdım 33.9±7.0

Muhtemelen kullanmazdım 30.4±6.3

Muhtemelen kullanırdım 30.2±6.0

Kesinlikle kullanırdım 32.4 ±7.8

0.000

Çizelge 38’de hemşirelerin “dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara

kullanmayı seçer miydiniz.?” sorusuna verdikleri yanıtların yaş ortalamalarına göre

dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara kullanmayı seçer

miydiniz.?” sorusuna kesinlikle kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması 33.9±7.0,

muhtemelen kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması 30.4±6.3, muhtemelen kullanırdım

83

diyenlerin yaş ortalaması 30.2±6.0, kesinlikle kullanırdım diyenlerin yaş ortalaması ise

32.4 ±7.8 olarak bulunmuştur (P <0.001).

Dünya’ya yeniden gelsem sigara kullanırdım (30.5 ±6.3) diyenlerin yaş

ortalaması sigara kullanmazdım (32.8 ±6.9) diyenlerin yaş ortalamasından anlamlı

olarak düşüktür.(P<0.001)

4.17. Hemşirelerin “Sizce Bundan Beş Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor

Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı Çizelge 39. Hemşirelerin “Sizce Bundan Beş Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

5 Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.? Sayı %

Evet 59 16.5 Hayır 80 22.3 Belki 219 61.2 Toplam 358 100

Çizelge 39’da hemşirelerin “sizce bundan 5 yıl sonra hala sigara kullanıyor olacak

mısınız.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin bundan 5 yıl sonra %16.5’i hala sigara kullanıyor olacağını, %22.3’ü

kullanmayacağını ve %61.2’si belki sigara kullanıyor olabileceğini ifade etmişlerdir.

4.17.1. Hemşirelerin “Sizce Bundan Beş Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor

Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre

Dağılımı Çizelge 40. Hemşirelerin “Sizce Bundan Beş Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Sigara Kullanıyor Olma Durumu Evet Hayır Belki Toplam

Medeni durum Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı % xx Evli 39 16.7 52 22.2 143 61.1 234 65.4

Bekar 20 16.1 28 22.6 76 61.3 124 34.6

Toplamx 59 16.5 80 22.3 219 61.2 358 100

X²=0,019 P=0,990 x=satır % xx=sütun % Çizelge 40’da hemşirelerin “sizce bundan beş yıl sonra hala sigara kullanıyor

olacak mısınız.?” sorusuna verdikleri yanıtların medeni durumlarına göre dağılımı

verilmiştir.

84

Hemşirelerin “sizce bundan beş yıl sonra hala sigara kullanıyor olacak

mısınız.?” sorusuna bekar olan hemşirelerin %61.3’ü belki, %22.6’sı hayır, %16.1’i

evet cevabı verirken, evli olan hemşirelerin %61.1’i belki, %22.2’si hayır, %16.7’si evet

cevabını verdikleri görülmektedir. Medeni durum ile bundan beş yıl sonra hala sigara

kullanıyor olma durumu konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır

(P>0.05) .

4.18. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem

Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde

Dağılımı Çizelge 41. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız?

Sayı %

Evet 166 46.4 Hayır 51 14.2 Düşünmedim 141 39.4 Toplam 358 100

Çizelge 41’de hemşirelerin “sigarayı bırakmak için yardımcı olacağımızı

söylersem bırakmak için bize katılır mısınız.?” sorusuna verdikleri cevapların yüzde

dağılımı verilmiştir.

Örneklem gurubundaki hemşirelerin %46.4’ü sigarayı bırakmak için yardım

almayı kabul ettiğini, %14.2’si yardım almak istemediğini, %39.4’ü ise düşünmediğini

belirtmiştir.

85

4.18.1. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Size Yardımcı Olacağımızı

Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır Mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların

Medeni Durumlarına Göre Dağılımı Çizelge 42. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Size Yardımcı Olacağımızı Söylersem Bırakmak İçin Bize Katılır Mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Yanıtların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı (N:358)

Katılım Durumları Evet Hayır Düşünmedim Toplam

Medeni durumu Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı % xx Evli 114 48.7 36 15.4 84 35.9 234 65.4 Bekar 52 41.9 15 12.1 57 46.0 124 34.6

Toplamx 166 46.4 51 14.2 141 39.4 358 100 X²=3,506 P=0,173 x=satır % xx=sütun % Çizelge 42’de hemşirelerin “sigarayı bırakmak için size yardımcı olacağımızı

söylersem bırakmak için bize katılır mısınız.?” sorusuna verdikleri yanıtların medeni

durumlarına göre dağılımı verilmiştir.

Yardım almak isteyen hemşirelerin %48.7’sinin evli, yardım almak istemeyen

hemşirelerin %15.4’ünün evli, düşünmediğini ifade eden hemşirelerin ise %46.0’ının

bekar, olduğu görülmektedir. Medeni durum ile sigarayı bırakmak için yardım alma

durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. (P>0.05)

4.19. Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet

Derecelerinin Yüzde Dağılımı Çizelge 43. Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet Derecelerinin Yüzde Dağılımı (N:358)

Sigara ile ilgili Memnuniyet Dereceleri Sayı %

0 Hiç Memnun Değil 157 43,9 1 Memnun Değil 54 15,0 2 Az Memnun 61 17,0 3 Kısmen Memnun 65 18,2 4 Memnun 9 2,5 5 Çok Memnun 12 3,4 Toplam 358 100

Çizelge 43’de sigara içen hemşirelerin sigara ile ilgili memnuniyet derecelerinin

yüzde dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin %43.9’u sigara kullanmaktan hiç memnun olmadığını, %18.2’si

kısmen memnun olduğunu, % 3,4’ü çok memnun olduğunu belirtmiştir.

86

4.19.1. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyet

Ortalamalarının” Sigara Kullandıklarından Dolayı Duydukları Pişmanlıklara

Göre Dağılımı Çizelge 44. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyet Ortalamalarının” Sigara Kullandıklarından Dolayı Duydukları Pişmanlıklara Göre Dağılımı

Hemşirelerin pişmanlık durumları Memnuniyet ortalamaları Ort.±st.sapma(min-max)

Evet her zaman 0.80±1.29 (0-5) Evet sık sık 1.23±1.34 (0-5) Evet bazen 1.50±1.33(0-5) Hayır hiçbir zaman 2.83±1.46(0-5) F değeri (P) 17.499 (P<0.001)

Çizelge 44’de Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyet

ortalamalarının” sigara kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıklara göre dağılımı

verilmiştir.

Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyet ortalamalarının” sigara

kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıklara göre dağılımında “evet her zaman

pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 0.80±1.29 (0-5), “evet sık sık

pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.23±1.34 (0-5), “evet bazen

olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.50±1.33(0-5), “hayır hiçbir zaman pişman

olmuyorum” diyenlerin memnuniyet ortalaması ise 2.83±1.46(0-5) olarak bulunmuştur.

Hemşirelerin sigara kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıkları ile sigara

kullanma memnuniyet ortalamaları arasında yapılan varyans analiz sonucu istatistiksel

olarak önemli bulunmuştur (F=17.499 P<0.001). Hemşirelerin sigara kullandıklarından

dolayı duydukları pişmanlıklar azaldıkça sigara kullandıklarından dolayı duydukları

memnuniyet ortalamalarının arttığını söyleyebiliriz.

87

4.19.2. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyetinizi 0 İle 5

Arasında Değerlendirir misiniz.? Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına

Göre Dağılımı Çizelge 45. Hemşirelerin “Sigara Kullanma İle İlgili Memnuniyetinizi 0 İle 5 Arasında Değerlendirir Misiniz.? Sorusuna Verdikleri Yanıtların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (N:358)

Yaş grupları

21-25 26-30 31-35 36-40 41 ve ↑ Toplam Memnuniyet

Derecesi Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayı %x Sayıxx % Hiç memnun değil

21 12.7 36 22.9 34 21.7 33 21.0 33 21.7 157 43.9

Memnun değil 9 16.7 20 37.0 12 22.2 8 14.8 5 9.3 54 15.1

Az memnun

16 26.2 19 31.2 15 24.6 6 9.8 5 8.2 61 17.0

Kısmen memnun

10 15.4 23 35.4 14 21.5 14 21.5 4 6.2 65 18.2

Memnun 4 44.5 3 33.3 1 11.1 1 11.1 - - 9 2.5

Çok memnun 2 16.7 4 33.3 1 8.3 2 16.7 3 25.0 12 3.4

Toplamx 61 17.0 105 29.3 77 21.5 64 17.9 51 14.2 358 100

r=0.207 P=0.000 x=satır % xx=sütun % Çizelge 45’de hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyetinizi 0 ile 5

arasında değerlendirir misiniz.? sorusuna verdikleri yanıtların yaş gruplarına göre

dağılımı verilmiştir.

Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyetinizi 0 ile 5 arasında

değerlendirir misiniz.? sorusuna hiç memnun olmadığını ifade edenlerin %22.9’u,

memnun olmadığını ifade edenlerin %37.0’ı, az memnun olduğunu ifade edenlerin

%31.2’si, kısmen memnun olduğunu ifade edenlerin %35.4’ü, çok memnun olduğunu

ifade edenlerin %33.3’ü 26-30 yaş grubunda, memnun olduğunu ifade edenlerin

%44.5’nin ise 21-25 yaş grubunda olduğu görülmektedir. Hemşirelerin sigara kullanma

memnuniyet dereceleri ile yaş grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki yoktur.

Hemşirelerin yaş grubuyla memnuniyet dereceleri arasında yapılan korelasyon

analizinde iki değişken arasında zayıf bir negatif bir ilişki bulunmuştur. Yaş artarken

memnuniyet derecesinin azaldığını söyleyebiliriz(sperman’s rho=-0.207 P<0.001).

88

4.20. Anketimin Sonunda Yer Alan “Sigarayı Bırakmak Konusunda Başka

Söylemek İstedikleriniz var mı?” Sorusuna Cevap Veren Hemşirelerin Büyük

Çoğunluğu Sigarayı Bırakmayı Arzuladığını İfade Eden Cevaplar Vermiştir. Bu

Soruya Hemşirelerin Verdikleri Cevaplardan Bazıları Şöyledir.

• Bu stresli ortamda bırakabileceğimi sanmıyorum. Kendimde o mücadeleci ruhu

bulamıyorum.

• Sigara içmek açıklaması olmayan manasız bir davranış ama bırakmaya cesaretim

yok.

• Hiç bırakmayı düşünmedim.

• Güzel yaşamak varken, ölmeyi tercih ediyorum.

• Sigaradan nefret etmek isterdim. Ama ne yazık ki sigara içmeyi seviyorum.

• Sigaranın üretilmemesini ve iş yerlerinde asla içilmemesini dilerim(isterdim).

• İçtiğim için ben suçluyum. En az benim kadar üreticilerde suçlu.

• Sigarayı bırakmak için beyninde geçerli bir neden olmalı.

• İyi bir arkadaş değil ben onu bırakmak istiyorum ama o beni bırakmıyor

• Keşke bırakabilsem, kararlı olmak lazım,mutlaka bırakmam lazım,irade meselesi.

• Sigarayı uzun bir süre içmeyi düşünmüyorum. Bırakmayı hiç denmedim ama anne

adayı olarak sigarayı hamileliğimde bırakmayı düşünüyorum

• Hiç başlamamış olsaydım. Önerilere bende açığım.

• Bazen geleceğimi düşündüğüm zaman sigara içtiğim için kendimden nefret

ediyorum.

• İnsan psikolojisini daha cazip durumlarla ikna edebilir yöntemler üretilebilir mi

bende bulamadım.

• Bana tiksineceğim herhangi bir ortam hazırlarsanız o zaman diyecek bir sözüm

olmayacak.

• Sigara kötü hastalıkların anası.Sigara demek ölüm demek. Kesinlikle bırakacağım.

• Kendi başıma yöntemler denedim ama bırakmayı en fazla 3 ay başarabildim.

Kesin bırakma sebebim herhalde hamilelik olacak.

• İsteyince bırakabileceğimi biliyorum. Kendime bu konuda güveniyorum.

89

5. TARTIŞMA

5.1.Hemşireleri Tanımlayıcı Bilgiler

Araştırma kapsamına alınan hemşirelerin yaş dağılımına bakıldığında yaş

ortalamalarının 32.3±6.9, dağılım aralığının 21-56 olduğu belirlenmiştir(Çizelge1).

Hemşirelerin % 41.9’u Çukurova Üniversitesi, %30.2’si Numune Hastanesi,

%27.9’u SSK Hastanesinde çalıştığı, %65.4’nün evli olduğu, %61.5’nin çocuğu olduğu,

%78.5’nin Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu, %23.6’sının dahili kliniklerde çalıştığı,

%36.3’nün 1-5 yıldır bu klinikte çalıştığı belirlenmiştir(Çizelge2).

5.2.Hemşirelerin Sigaraya Başlama Yaşları ile Kaç Yıldır Sigara

Kullandıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre Dağılımı

Örneklem grubunu oluşturan hemşirelerin % 38.8’inin 19-21 yaşlarında sigaraya

başladıkları, bunu %33.5 ile 16-18 yaş grubunun izlediği görülmektedir. Araştırma

kapsamındaki hemşirelerin sigaraya başlama yaş ortalaması 19.7± 3.3, dağılım aralığı

10-35 olarak bulunmuştur(Çizelge3). Öncel’in İzmir Metropolünde çalışan sağlık

personelinin sigara kullanımına ilişkin yaptıkları bir çalışmada hemşirelerin sigaraya

başlama yaşlarının, 16-21 yaş arasında olduğu5, Dünya Sağlık Örgütünün kadınların

sigaraya başlama ve sigara kullanmaya devam etmelerine ilişkin İngiltere’de yapılan bir

araştırmaya göre tütün reklamlarındaki sınırlamalara rağmen en fazla 15-24 yaş grubu

genç kız okuyucunun magazin dergilerinden dolayı tütün reklamlarına maruz kaldığı

belirlenmiştir62. Ülkemizde sigarayı ilk deneme yaşının 13 dolayında olduğu ve sigarayı

bir kez deneyen her dört kişiden üç tanesinin sigara kullanma alışkanlığı edindiği

yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur 14.17.20.22.23.80.89.90. Bu sonuçlar sigaraya başlama

yaşının yatılı okullarda geçirilen ortaöğretim yıllarına dayandığı ve ilk işe başlama

yıllarının da sigaraya başlamada etkin olduğunu düşündürebilir.

Araştırma kapsamına alınan hemşirelerin %33.5’nin 6-10 yıldır sigara

kullandıkları, bunu %18.7 ile 11-15 yıldır, %17.9 ile 16-20 yıldır, %17.6 ile 1-5 yıldır

ve %12.3 ile 21 ve üstü yıldır sigara kullananlar izlemektedir. Araştırma kapsamındaki

hemşirelerin sigara kullanma yıl ortalamaları 12.6± 7.1, dağılım aralığı 1-36 olarak

bulunmuştur(Çizelge3). Araştırmamızda hemşirelerin yaş ortalamalarının 32.3 olması

ve en fazla 6-10 yıldır sigara kullanıyor olmaları sigaraya başlamalarının ilk çalışma

90

yıllarına dayandığını ve yoğun iş stresinin bu duruma neden olabileceğini

düşündürebilir.

Hemşirelerin sigaraya başlama yaşı ortalamalarının “ailenizde kimler sigara

kullanıyor?” sorusuna göre dağılımında ailesinde annesi sigara içenlerin sigaraya

başlama yaş ortalaması 19.2 iken, kullanmayanların yaş ortalaması 19.7 bulunmuştur.

Babası sigara kullananların sigaraya başlama yaş ortalaması18.9 iken, kullanmayanların

yaş ortalaması 20.1 bulunmuştur. Babası sigara kullananların sigaraya başlama yaş

ortalamasının diğer gruplara göre istatistiksel olarak da anlamlı olduğu bulunmuştur

(P<0.05). Ailede sigara kullanan kişiler ile sigaraya başlama yaşı arasında yapılan

analizde ailede babanın sigara kullanıyor olması istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur

(Çizelge.4). Özyurda’nın Ankara Üniversitesinde çalışan hemşirelerde sigara

kullanımına ilişkin yapılan çalışmasında babası sigara kullanan hemşirelerin %58’nin

sigara kullandığı belirtilmiştir6. Aydemir’in öğrencilerin sigaranın sağlığa zararı

konusundaki bilgi durumlarına ilişkin yapmış olduğu çalışmasında öğrencilerin

%71.94’ünün evde sigara kullanan aile bireyleri olduğunu belirtirken yalnızca babasının

sigara kullandığını belirtenlerin %34.77 olduğu belirtilmiştir20. Bizim çalışmamızda da

babanın sigara kullanmasının hemşirelerin sigaraya başlama yaş ortalamasını düşürdüğü

görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütünün yayınladığı Amerika’da yapılan bir çalışmada,

yaşadıkları evde sigara kullanan bireylerin varlığı bu evdeki kız çocuklarının, sigara

kullanılmayan evdeki kız çocuklarına göre 5 kat daha fazla sigara içicisi olmalarına

neden olduğu yönündedir62. Yapılan çalışmalar annesi ve babası sigara kullanıcısı olan

çocukların, annesi ve babası sigara kullanmayan çocuklara göre iki kat daha fazla sigara

kullanma olasılığına sahip olduğunu göstermektedir.

Hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna lise mezunu

hemşirelerin %90.9’nun 15 yaş ve altında, üniversite mezunu olanların ise %26.0’ının

22 ve üstü yaşlarda sigaraya başladıkları saptanmıştır. Hemşirelerin mezun oldukları

okullara göre sigaraya başlama yaş ortalamalarına baktığımızda lise mezunu olanların

19.5±3.3 (10-35), üniversite mezunu olanların 20.3±3.3 (13-35) (P>0.05) olarak

bulunmuştur(Çizelge 5). Hemşirelerin mezun oldukları okullar ile sigaraya başlama yaşı

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Bizim çalışmamızda

sigaraya başlama yaşı 19-21 yaşta daha fazladır. Karaçam’ın Hacettepe Üniversitesi’nde

Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları öğrencilerinin sigara içme durumu ile ilgili

91

araştırmasında öğrencilerin %71.5’inin sigara kullanmaya lisede ve %11.3’ünün

üniversitede başladığı saptanmıştır80. Bizim çalışmamızda da hemşirelerin %90.9’unun

15 ve altı yaş grubunda sigaraya başladığı görülmektedir. Sigaraya başlamanın okul

dönemlerinde daha fazla olduğunu söyleyebiliriz.

Hemşirelerin “kaç yıldır sigara kullanıyorsunuz.?” sorusuna verdikleri yanıtların

günde ortalama kullandıkları sigara sayısına göre dağılımında hemşirelerin

%36.4’ünün en fazla 1-5 yıldır 5 adet ve altında sigara kullandığı, %35.7’sinin 6-10

yıldır 6-10 adet sigara kullandığı, %30.1’inin 11-15 yıldır 16-20 adet sigara kullandığı,

%38.1’nin 16-20 yıldır 6-10 adet sigara kullandığı, %42.3’nün 21 yıl ve üstünde 16-20

adet sigara kullandığı görülmektedir. Sigara kullanılan yıl sayısı ile kullanılan sigara

miktarı arasında korelasyon bakılmış ve istatistiksel olarak anlamlı zayıf bir pozitif

ilişki bulunmuştur(spearman’s rho) r=0.205 (p<0.001). Sigara kullanılan yıl sayısı

arttıkça kullanılan sigara miktarının da arttığını söyleyebiliriz(Çizelge 6).

Dilbaz ve arkadaşlarının bir eğitim ve araştırma hastanesinde çalışan hemşireler

arasındaki sigara kullanma ve bırakma ile ilgili araştırmasında sigara kullanılan yıl

sayısı arttıkça kullanılan sigara miktarı artmakta 6-10 yıldır sigara kullanan %80.5 iken

16-20 yıldır kullanan11 %95.5’dir. Bu sonuçlar bizim çalışmamızla benzerlik

göstermektedir.

5.3. Hemşirelerin Günde Kullandıkları Sigara Sayısının Çeşitli Değişkenlere

Göre Yüzde Dağılımı

Örneklem grubunu oluşturan hemşirelerin %30.2’sinin 6-10 adet sigara kullandığı,

%28.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı, %22.9’unun 5 adet ve altında sigara kullandığı,

%13.6’sının 11-15 adet sigara kullandığı görülmektedir(Çizelge 7).

Hemşirelerin, medeni durumları ile günde kullandıkları sigara miktarı arasında

ortalamalar alınmıştır. Bekarların günde ortalama 14.7±8.4, evlilerin günde ortalama

11.7±7.1 adet sigara kullandıkları saptanmıştır. Yapılan t testi analizinde, hemşirelerin

günde kullandıkları ortalama sigara sayısı ile medeni durumları arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (P<0.001) (Çizelge 8). Evlilerin ev koşullarında

eşlerine ve çocuklarına karşı kendilerini sorumlu hissetmelerinden dolayı oluşan

endişeler daha az sigara kullanmalarına neden olabilir.

Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz?” sorusuna 21-25

yaş grubundakilerin en fazla %34.4’ünün 6-10 adet sigara kullandıkları, 26-30 yaş

92

grubundakilerin en fazla %28.6’sının 16-20 adet sigara kullandıkları, 31-35 yaş

grubunda olanların en fazla %31.2’sinin hem 5 ve altı hem de 6-10 adet sigara

kullandıkları, 36-40 yaş grubunda olanların %37.5’inin 6-10 adet sigara kullandıkları,

41 ve üstü yaş grubundakilerin en fazla % 30.6’sının 16-20 adet sigara kullandıkları

görülmektedir(Çizelge 9). Günde kullanılan sigara miktarı ile yaş grupları arasında

yapılan ki-kare analizinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır

(P>0.05).Yapılan korelasyon analizinde de anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (sperman’s

rho r=0.07 P= 0.188). Günlük içilen sigara sayısının yaş ile ilişkisi olmadığı

saptanmıştır.

Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz sorusuna verdikleri

yanıtların sigaraya başlama yaşlarına göre dağılımı, 15 ve altı yaş grubunda

başlayanların %40.9’unun 16-20 adet sigara kullandığı, 16-18 yaş grubunda

başlayanların %35.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı,19-21 yaş grubunda başlayanların

%33.1’inin 6-10 adet sigara kullandığı, 22 ve üstü yaş grubunda başlayanların

%36.6’sının 5 ve altı adet sigara kullandığı görülmektedir(Çizelge 10). Günde ortalama

kullanılan sigara miktarı ile sigaraya başlanan yaş arasında yapılan korelasyon

analizinde iki değişken arasında zayıf bir negatif bir ilişki bulunmuştur. Başlama yaşı

artarken günde kullanılan sigara miktarı azalmaktadır.(spearman’s rho r=-0.208

P<0.001)

İzmir’de Öncel ve arkadaşlarının İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin

Sigara Konusu ile ilgili yaptığı çalışmada (%52.10) hemşire ve ebelerin 15-19 yaş

grubunda en fazla sigaraya başladıkları görülmektedir5. Bizim çalışmamızda 15 ve altı

yaş grubu ile 16-18 yaş grubunda sigara kullanmaya başlayanlarda sigara kullanma

miktarının daha fazla olduğu görülmektedir. Bunun nedeni bu dönemin hem ergenlik

dönemine hem de okul çağına denk gelmesi ve bu dönemlerdeki arkadaş çevresinin

etkili olduğunu söyleyebiliriz. Araştırma kapsamına alınan hemşirelerin çoğunluğunun

(%78.5) sağlık meslek lisesi mezunu olmaları, yatılı okul koşullarının da sigaraya

başlamada etken olabileceğini düşündürmektedir

93

5.4. Hemşirelerin Ailelerinde Kimlerin Sigara Kullandıkları ile Yakın

Arkadaşları Arasında Sigara Kullanımının Yüzde Dağılımı

Hemşirelerin ailelerinde % 36.3 oranında kardeşlerinin, %24.9’unun eşlerinin,

%22.2’sinin babalarının sigara kullandığını ifade ettikleri, %8.5’inin ise ailemde sigara

kullanan yok cevabını verdikleri belirlenmiştir. Örneklem grubundaki hemşirelerin

yakın arkadaşlarının ise %97,5’nin sigara kullandığı belirlenmiştir(Çizelge 11).

Çivi14 ailede sigara kullanma alışkanlığının sigara kullanma oranını arttırdığını

vurgulamıştır. Aynı çalışmada sigara kullanan öğrencilerin %68’i, kullanmayanların ise

%57 civarında ailelerinde sigara kullanma durumu saptanmıştır. Aydemir’in20

çalışmasında sigara kullanan öğrencilerin %94’ünün evlerinde sigara kullanan aile

bireylerinin olduğu belirtilmiştir. Bizim çalışmamızda da sigara kullanan hemşirelerin

ailelerinde sigara kullanma oranı %91.5 oranında bulunmuştur. Yapılan bir çalışmada

babası sigara kullanmayan hemşirelerin sigara kullanma oranı %43.4, babası sigara

kullanan hemşirelerde ise %58’e ulaşmaktadır. Annesi sigara içenlerde %66, kardeşi

sigara kullanan hemşirelerde %61.1, eşi sigara kullanan hemşirede ise %61.1’e

ulaşmaktadır. Karacam80 çalışmasında da öğrencilerin %61.8’inin ailesinde sigara

kullanan bireylerin olduğu görülmüştür. Bu sonuçlardan yola çıkarak ailede sigara

kullanma durumunun bireyin de sigara kullanmasını etkilediğini söyleyebiliriz.

Araştırmamızda hemşirelerin yakın arkadaşlarının %97,5’nin sigara kullandığı,

%2,5’nin kullanmadığı belirlenmiştir(Çizelge11). Ülkemizde yapılan araştırmalar

sigaraya başlamada etkili olan en önemli faktörlerden birinin arkadaş etkisi olduğunu

göstermektedir14.25. Arbak ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada da sigaraya başlamada

etkili olan faktörlerin başında %84 ile arkadaş çevresi bulunmuştur92. Bir kez sigara

kullanmayı deneyen gençlerin %75’inin sürekli sigara kullanan bir hale geldiği ve bu

yüzden gençlerin bir kez bile denememeleri için gerekli önlemlerin alınması

gerekmektedir. Çünkü sigara içmeyi deneyen her 4 kişiden 3 tanesinin sigara tiryakisi

olduğu yapılan araştırmalarla gösterilmektedir. Özyurda6’ ya göre de sigara içmeyi

etkileyen en önemli faktör arkadaş etkisidir. Arkadaşı sigara kullanmayan hemşirelerde

bu oran %32.3 iken arkadaşı sigara kullanan hemşirelerde ise %54.1’e ulaşmaktadır.

Sonuç olarak arkadaşının sigara kullanması bireyin de sigara kullanmasını

etkilemektedir. Dünya Sağlık Örgütünün yayınlamış olduğu, İtalya’da sigaraya karşı

yapılan mücadelede en iyi arkadaşı sigara kullananlar, en iyi arkadaşı sigara

94

kullanmayanlara göre sigara kullanmaya daha fazla eğilimlidir62. Bizim çalışmamızda

yapılan araştırmalarla aynı benzerliği göstermektedir.

5.5. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları

ile Bırakmayı Düşündüren Nedenlerin Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin %72.9’si “sağlığıma zarar verdiğini

hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı”, %71.4 “sağlığa zararlı olduğu

için” %59.4’ü “ileride sağlık sorunlarına yol açacağı için”, %41.6’sı “çocuklarıma iyi

örnek olmak için”, %32.8’i “sigara mali yük getirdiği için”, %31.2’si “çevremdekilere

zarar verdiği için”, %10.8’i “iş yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için”,

%9.6’sı “aslında sigara içmeyi sevmediğim için”, %9.2’sinin “hastalarıma iyi örnek

olmak için”, %4.2’si “zorunluluktan dolayı”, son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı

düşündüklerini ifade etmişlerdir (Çizelge 12).

Öncel’in İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin sigara kullanımına

ilişkin araştırmalarında, bizim çalışmamıza benzer bir şekilde hemşirelerin %73.90’ının

sigara bırakmayı düşündüğünü belirtirken, %26.10’u düşünmediğini belirtmiştir5.

Karaçam’ın Hacettepe Üniversitesi’nde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları

öğrencilerinin sigara içme durumu ile ilgili araştırmasında, öğrencilerin %65.1’inin

sigarayı bırakmayı düşündüğü, %34.41’inin düşünmediği saptanmıştır80. Akkaş’ın

Muğla İlinde sağlık personelinin sigaraya bakışı ile ilgili çalışmasında sağlık

personelinin %44’ü sigara bırakmayı düşünmüştür1. Demiralay’ın Göller Bölgesinde

Çalışan Hekimlerin sigarayı bırakma ile ilgili araştırmasında, hekimlerin %71.3’nün

sigarayı bırakmayı düşündüğü belirtilmiştir90. Ulusoy ve arkadaşlarının Akdeniz

Üniversitesi Tıp Fakültesindeki öğretim elemanları, hemşireler ve altıncı sınıf

öğrencilerinde sigara kullanımı ile ilgili çalışmasında tüm katılımcıların %30.5’inin

sigarayı bırakmayı düşündüğü belirtilmiştir22.Tüm bu sonuçlar sigaranın başlanması

kolay ancak başlandıktan sonra sürekli bırakmanın düşünüldüğü bir alışkanlık olduğunu

göstermektedir.

95

5.6. Son 1 Yıl içinde Sigarayı Bırakmayı Düşünen Hemşirelerin Çeşitli

Değişkenlere Göre Dağılımı

Sigarayı bırakmayı düşündüğünü ifade eden hemşirelerin %73.9’unun evli,

%69.4’ünün bekar olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile

medeni durum arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (P>0.05)

(Çizelge13). Araştırmamızda medeni durum ile sigarayı bırakma arasında anlamlı bir

ilişki bulunmasa da, yapılan diğer çalışmalara paralel olarak en fazla evli olanların

sigarayı bırakmayı düşünmesi evliliğin sigarayı kullanmayı azaltıcı ve bırakmayı

arttırıcı bir faktör olduğunu düşündürmekte ve teorik bilgileri desteklemektedir11.

Evlilik madde bağımlılığı için riski azaltan etkenlerden birisidir.

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?”sorusuna en

fazla 21-25 yaş grubunda olanların %78.7’sinin evet dediği, bunu sırasıyla 36-40

yaşında olanlar %78.1, 26-30 yaşında olanlar %72.4, 41 ve üstü yaşında olanlar %68.6

ve son olarak da %64.9 oranı ile 31-35 yaş grubunda olanlar takip etmişlerdir(Çizelge

14). Hemşirelerin son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile yaş grupları

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.(P>0.05)

Çizelge 15’de hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz

mü?” sorusuna verdikleri yanıtların mezun oldukları okul durumlarına göre dağılımı

verilmiştir. Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?”

sorusuna evet diyenlerin %76.6’sı üniversite mezunu iken, %71.2’si lise mezunu olduğu

görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile mezuniyet durumları arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05) (Çizelge 15) Bireylerin

eğitim düzeyi yükseldikçe sigara içme alışkanlığında azalma beklenir4.91. Bizim

çalışmamızda da üniversite mezunu olanların sigarayı bırakmayı düşünme yüzdesi

yüksek olarak bulunmasına rağmen gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

yoktur.

Hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna verdikleri yanıtların

“son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” sorusuna verdikleri yanıtlara

göre dağılımında, evet diyenlerin %85.7’sinin 22 ve üstü yaş grubunda, olduğu

görülmektedir(Çizelge 16). Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile sigaraya başlama

yaşı arasında alınan ortalamada en fazla evet diyenlerin ortalaması 20.0±3.5 hayır

diyenlerin 18.8±2.4 bulunmuştur. Yapılan t testi analizinde de sigaraya başlama yaşı ile

96

sigarayı bırakmayı düşünme durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sigarayı

bırakmayı düşünenler düşünmeyenlere göre sigaraya daha geç başlamış

olanlardır(P<0.001). Buradan şu sonucu çıkarabiliriz sigara kullananların yaklaşık

%80’ni 20 yaşın altında sigara içmeye başlamakta ve tiryakilik 20 yaşına kadar

yerleşmektedir. Bu yüzden ileri yaşlarda sigarayı bırakma oranı azalmakta ve

zorlaşmaktadır.

Örneklem grubundaki hemşirelerin %37,5’inin önemli sağlık sorunları ile

karşılaşırsam sigarayı bırakmayı düşünürüm dedikleri bunu sırasıyla, %35,2’sinin

hamile olursam, %10,9’unun daha iyi yaşam koşullarına sahip olursam, %7,0’ının

hiçbir sıkıntım ve derdim olmazsa, %2,4’ünün evlendiğim zaman eşim sigara

kullanmıyorsa, sigarayı bırakmayı düşüneceklerini ifade ettikleri görülmektedir(Çizelge

17). İzmir ilinde Erbaycu’nun24 çalışmasında sigaranın sağlığını bozması konusunda

endişelenen 357 hemşireden %84.9’unun sigarayı bırakmayı düşündüğü belirtilmiştir.

Ohido11 ve arkadaşları. 2000 yılında Japonya’da yaptıkları çalışmada sigara içenlerin

%35’inde bırakma düşüncesi olduğu, %80’inin sigaranın yasaklanmasını istediği,

%90’ının kadınların bebeklerinin sağlıkları için kullanmaması gerektiğini düşündüğü,

%30’unun topluma örnek olması açısından sağlık personelinin sigara kullanmaması

gerektiğini düşündüğü bildirilmiştir.

5.7. Hemşirelerin Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneme Durumlarının

Çeşitli Değişkenlere Göre Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin %57,9’u sigarayı bırakmayı denediğini,

%42,1’i hiç denemediğini ifade etmişlerdir(Çizelge18). Öncel’in İzmir Metropolünde

Çalışan Sağlık Personelinin sigara kullanımına ilişkin yapılan araştırmalarında

hemşirelerin %56.5’nin sigarayı bırakmayı denediği bildirilmiştir5. Sağlık personeli

üzerinde yapılan başka bir çalışmada ise %44’ü sigarayı bırakmayı düşünmüş ama

sadece %29’u bunu ciddi olarak denemiştir1. Erbaycı’nın24 İzmir İlinde sağlık

çalışanlarının sigara kullanma alışkanlıkları ile ilgili yaptığı çalışmasında sağlığı ile

ilgili endişelenen 357 hemşireden %74.2’si ve sağlığı ile ilgili endişe taşımayan 89

kişinin %40.4’ü daha önce sigarayı bırakmayı denediğini belirtilmiştir. Dünyada yapılan

çalışmalara göre, sigara kullananların %75-80’ının bırakmayı istediği, bırakmayı

isteyen kişilerin üçte birinin ise en az 3 kere bırakma girişiminde bulunduğu

97

bildirilmektedir. 1993 yılında Antalya’da sağlık çalışanlarında yapılan bir araştırmada

sigara içenlerin %65.0’ının en az bir kere sigarayı bırakmayı denediği bildirilmektedir22.

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna evet

yanıtı verenlerin %58.1’nin evli olduğu, %57.3’nün bekar olduğu

görülmektedir(Çizelge 19). Sigarayı bırakmayı deneme durumu ile medeni durumları

konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05). Medeni durum

ile sigarayı bırakma arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamasına

rağmen sonuçlarımız teorik bilgileri destekler biçimdedir. Çünkü evli olmak sigara

kullanmayı azaltan veya bıraktıran etkenlerden biridir.

Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna evet

diyenlerin en fazla %63.6’sının üniversite mezunu, hayır diyenlerin ise en fazla

%43.8’inin lise mezunu, olduğu görülmektedir(Çizelge 20). Sigarayı bırakmayı deneme

durumu ile mezuniyet durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır (P>0.05). Çan ve arkadaşlarının Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp

Fakültesi sigarayı bırakma polikliniği sonuçlarıyla bizim çalışmamızdaki sonuçlar

benzerlik göstermektedir. Eğitim düzeyi ile sigarayı bırakma arasında bir ilişki tespit

edilmemiştir91. Eğitim düzeyi yükseldikçe sigara kullanma alışkanlığında azalma

beklenmesine rağmen çalışmamızda eğitim düzeyi ile sigarayı bırakma arasında anlamlı

bir ilişki bulunmamıştır.

5.8. Son 1 Yıl İçinde Sigarayı Bırakmayı Deneyen Hemşirelerin Hangi

Nedenlerden Dolayı Denediklerinin Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin %67.1 sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim

sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %59.4’ü sağlığa zararlı olduğu için, %48.3’ü

ileride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için, %34.2’si çocuklarıma iyi

örnek olmak için, %28.0’ı dişlerimin sararmasına, ağız ve giysilerimin kokmasına

neden olduğu için, diyen hemşirelerin sigarayı bırakmayı denedikleri

belirlenmiştir(Çizelge 21).

Arbak ve arkadaşlarının Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesinde

yapılan sigara bırakma üstüne anket çalışmasında olguların %46’sı sağlık sorunlarına

bağlı olarak sigarayı bırakırken, bu sorunların çoğu (%69) solunum sisteminden

kaynaklandığı belirtilmiştir92. Özyurda’nın Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi

98

Hastanesinde çalışan hemşirelerin sigara kullanma ile ilgili çalışmasında da %41.9’u

sağlığa zararlı olduğu için, %21’i sağlığına zarar verdiği için, %19.6’sı gebelik

dönemi,%25.2’si kokusunu ve tadını sevmediği için sigarayı bırakmayı denemişlerdir6

Çalışmamızda sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin %86.3’ü sinirlilik,

%25.1’i tütüne karşı aşırı istek, %10.6’sı konsantrasyon güçlüğü, %7.2’si uykuya

eğilimi, %6.7’si çarpıntı, %4.4’ü uykusuzluk ve %5.8’i diğer belirtileri yaşadıklarını

belirtmişlerdir (Çizelge 22). Araştırma sonuçlarımız Arbak ve arkadaşları Abant İzzet

Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesinde yapılan sigara bırakma üstüne anket

çalışmasında 92 çalışmasıyla benzerlik göstermektedir.

Örneklem grubundaki hemşirelerin %27.9’u düşüncemi başka yönlere

yönlendirerek, %23.7’si yemeğe yönelerek, %16.3’ü sakız çiğneyerek, %10.5’i hiçbir

çözüm geliştirmeden, %3.7’si sigara almayarak, sigarayı bırakma nedeniyle yaşadıkları

sorunlarla baş etmeye çalıştıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 23). Araştırma sonuçlarımız

Arbak ve arkadaşları Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesinde yapılan

sigara bırakma üstüne anket çalışmasıyla benzerlik göstermektedir92. Sigarayı bırakmak

isteyen hemşirelerin sigaraya bağlı oluşan oral alışkanlıkların yerine yeni alışkanlıklar

edindikleri gözlenmektedir %9’u yemek yeme, sakız çiğneme, %28’i tespih kullanma,

%7’si sporla uğraşma gibi faaliyetler edinmişlerdir.

Örneklem grubundaki hemşirelerin %46.4’nün kendimi hazır hissetmediğim

için, %29.0’nın çevremin ve ailemin olumsuz etkisinden dolayı, %15.9’nun sigara

içmeyi sevdiğim ve eksikliğini hissettiğim için şeklindeki ifadeleri ile denemelerinin

sonuca ulaşmadığı belirlenmiştir. (Çizelge 24). Daha önce bu konuda yapılmış herhangi

bir araştırma bulgusuna rastlanmamıştır. Fakat bütün araştırmalarda sigaraya başlamada

en büyük etkenin çevre ve ailede sigara kullanılması olduğu vurgulanmaktadır. Dolayısı

ile sigarayı bırakmanın sonuca ulaşamamasında bu etkenlerin büyük bir payı olduğunu

söyleyebiliriz.

99

5.9. Hemşirelerin Sigara Kullanmaktan Dolayı Pişmanlık Duyup

Duymadıklarının Yüzde Dağılımı

Sigara kullandığından dolayı pişmanlık duyup duymadığı sorulan hemşirelerin,

%93.3’ü evet diye cevap verirken, %6.7’si hayır cevabını vermişlerdir(Çizelge25).

Ankara’da 1996 yılında hekimler üzerine yapılan çalışmada, hekimlerin %61.2-%83.8’i

sigara kullandıklarından dolayı pişmanlık duyduklarını belirtmişlerdir22.

Hemşirelerin “sigara içtiğinizden dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu.?” sorusuna

evet diyenleri % 61.4’ünün çocuğunun olduğu, görülmektedir(Çizelge 26). Sigara

kullandığından dolayı pişmanlık duyma durumu ile çocuğun olma durumu konusunda

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır(P>0.05). Daha önce sigara

kullandığından dolayı pişmanlık duyması ile çocuğunun var olup olmaması arasında bir

çalışmaya rastlanmamıştır. Özyurda’nın Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi

Hastanesinde çalışan hemşirelerin sigara kullanma ile ilgili çalışmasında, çocuğu olan

hemşirelerin sigara kullanma oranı (%60.7), çocuğu olmayan hemşirelerin sigara

kullanma oranına (%46.8) göre daha yüksek bulunmuştur6. Bu çalışmadan hemşirelerin

çocukları olduğu halde sigara kullandıklarından dolayı pişmanlık duydukları sonucunu

çıkarabiliriz.

5.10. Hemşirelerin Sigara ile İlgili Sağlık Sorunlarının Olup Olmamasına

İlişkin Yüzde Dağılımı

Örneklem grubunu oluşturan hemşirelerin %44.4’ünün sigara ile ilgili sağlık

sorunlarının olduğunu ifade ederken, %55.6’sıda sağlık sorunlarının olmadığı

belirtmişlerdir(Çizelge27). Arbak ve arkadaşları Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce

Tıp Fakültesinde yapılan sigara bırakma üstüne anket çalışmasında sigarayı bıraktığını

belirten bireylerin %33’ünün hastalık tanısının bulunduğu belirtilmiştir ve en sık

gözlemlenen hastalığın ise kronik akciğer hastalığı olduğu saptanmıştır. Erbaycı ve

arkadaşlarının İzmir İlinde sağlık çalışanlarının sigara kullanma alışkanlığı ile ilgili

çalışmasında, sağlık personelinin %74.2’sinin sigaranın sağlıklarını bozması konusunda

endişelendikleri belirtilmiştir24.

Örneklem grubundaki hemşirelerin sigara kullanımı ile ilgili olarak %70.4’ü

solunum sistemi hastalığı, %15.7’si kalp ve damar hastalığı olduğunu

belirtmişlerdir(Çizelge28). Bizim araştırmamızın tam tersi Özyurda’nın Ankara

100

Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde çalışan hemşirelerin sigara içme ile ilgili

çalışmasında, hemşirelerin %35.7’sinin sigaranın sağlık üzerinde olumsuz bir etki

yapmadığını ifade ederken, araştırmanın diğer sonuçları aynı paralelliktedir. Aynı

çalışmada hemşirelerin %23.3’ü sabah öksürüğünden, %15.8’i sık üst solunum yolları

enfeksiyonundan %12.7’si halsizlik-yorgunluktan, %5.3’ü ses kısıklığından, %2.5’i

alerji ve kalp hastalığından v.b rahatsızlıkları göstermişlerdir6.

5.11. Hemşirelerin “Sigara Kullanıyor Olmanıza Rağmen Hastalarınıza

Sigaranın Zararları Hakkında Bilgi Veriyor musunuz.?” Sorusuna Verdikleri

Cevapların Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin %84.1’i sigara kullanmasına rağmen

hastalarına sigaranın zararları hakkında bilgi verdiğini, %15.9’uda bilgi veremediğini

belirtmiştir(Çizelge 29). Salıç’ın Muğla ilindeki sağlık personelinin sigaraya bakışı ilgili

yaptığı çalışmasında personelin %33’ü hastalara sigaranın zararları hakkında bilgi

verdiğini ifade etmiştir1. Hemşirelik mesleğinin önemli işlevlerinden olan eğitim verme

sürecinde verdiğimiz eğitime uygun rol modeli olma eğitim etkinliğini hiç kuşkusuz

arttıracaktır. Bu sonuçlar hemşirelerin sigaranın sağlığa zararları konusunda yapacakları

eğitimin etkin olamayacağını düşündürmektedir.

5.12. Hemşirelerin “Sigaranın Neden Olduğu Hastalıklardan En Önemli

Gördüğünüz 3 Hastalığı Yazınız.?” Sorusuna Verdiği Cevapların Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin, %92.4’ü Kanser, %85.7’si Solunum Sistemi

Hastalıkları, %67.5’i Kalp ve Damar Hastalıkları, %3.6’sı Cilt Hastalıkları, %3.3’ü

Sindirim ve Boşaltım Sistemi Hastalıkları, %1.9’u Hematolojik Hastalıkları ve %1.3’ü

Sinir Sistemi Hastalıklarına sigaranın neden olduğunu belirtmişlerdir.(Çizelge 30).

Araştırma sonuçlarımız Durna ve arkadaşlarının çalışmasıyla benzerlik

göstermektedir15. Sağlık ekibi üyelerinin sigaranın neden olduğu hastalıklar ile ilgili

bilgi düzeyi araştırıldığında bu hastalıkların %97.3 kanser, % 86.4 kalp damar hastalığı,

%73.6 kronik bronşit-astım-amfizem, %48.2 mide ülseri, %66.4 sık üst solunum yolu

enfeksiyonu ve %7.3 osteoporozise olarak belirtilmiştir.

101

5.13. Hemşirelerin Sigarayı Bırakmaya İlişkin Destek Alma Durumlarının

Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin, %57.3’ü sigarayı bırakmaya ilişkin yakın

çevrenizden destek aldığını belirtirken, %42.7’si destek almadığını ifade

etmiştir(Çizelge 31).

Hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek aldınız

mı.?”sorusuna evet diyenlerin en fazla %82.3’nün 21-25 yaş grubunda olduğu ve bunu

sırayla 26-30 yaş (%64.5), 31-35 yaş (%46.1), 36-40 yaş (%42.2), 41ve üstü yaş

grubunun (%46.9) takip ettiği görülmektedir(Çizelge 32). Sigara firmalarının hedef

kitlesi genç nesildir. En fazla yardıma ihtiyacı olan grubun genç neslin olduğunu

düşünürsek hem kolay ulaşılabilir bir kitle hem de eğitilmesi daha kolay olacağından

öncelik küçük yaş grubunun olmalıdır.

Çevreden destek alanların yaş ortalaması 31.1±6.9 iken çevreden destek

almayanların yaş ortalaması 34.0 ±6.4 bulunmuştur. Yapılan analizde yaş ile çevreden

destek alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Destek

alanlar almayanlara göre daha gençtir (P<0.001).

Örneklem grubundaki hemşirelerin, %96.1 sigarayı bırakmaya ilişkin profesyonel

yardım almadığını, %3.9’u yardım aldığını belirtmiştir(Çizelge 33).

Örneklem grubundaki hemşirelerin, % 41.2’sinin grup toplantılarına, % 17.6’sının

sigarayı bırakma kampanyalarına, %11.8’inin özel psikiyatrik seanslara katıldığı ve

%17.6’sının medikal tedavi aldığı belirlenmiştir(Çizelge 34). Hemşirelerin istemelerine

rağmen böyle bir eğitim almamış olmaları ulaşabilecekleri profesyonel grupları

bilmediklerini düşündürebilir.

5.14.Hemşirelerin Sigara Kullanmalarına Neden Olan Durumların Yüzde

Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin, %76.2’si aşırı stresli olduğum zamanlarda, %

67.3’ü yemeklerden sonra veya yemek esnasında, %59.2’si arkadaşlarla birlikte

olduğum zamanlar, %49.4’ü bir şeyler içerken, %43.5’i birini sigara kullanırken

gördüğüm zaman sigara kullanırdım diye belirtmişlerdir(Çizelge35). Araştırma

sonuçlarımız Özyurda’nın6 çalışmasıyla benzerlik göstermektedir. Hemşirelerin %39.1’i

sıkıntılı olduğunda, %37.3’ü yemekten sonra çay, kahve içerken, %17.1’i neşeli, içkili

102

ve resmi toplantı ortamlarında, %6.5 oranında arkadaş çevresi, iş ortamı ve yalnız

olduğumda sigara kullanırım şeklinde belirtmişlerdir. Hemşirelerin iş ortamlarının stres

yaşamalarındaki etkisi çıkan sonuçla uyumludur ve iş ortamındaki stresörler sigara

kullanmalarını arttırıyor olabilir.

5.15.Hemşirelerin “Aşağıdaki Duygulardan Hangisini Hissettiğiniz Zamanlar

Sigara İçersiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Hemşirelerin en fazla %79.8’i sıkıntılı olduğum zamanlar, %68.7’si kızgın

olduğum zamanlar, %65.3’ü üzüntülü olduğum zamanlar, %59.7’si anksiyeteli olduğum

zamanlar, %52.5’i kendimi yalnız hissettiğim zamanlar sigara kullanırım şeklinde ifade

etmişlerdir(Çizelge 36). Sonuç çizelge 35 ile uyumludur.

5.16.Hemşirelerin “Dünyaya Yeniden Gelmiş Olsanız Yine Sigara

Kullanmayı Seçer miydiniz.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Örneklem grubundaki hemşirelerin %54.8’i dünyaya yeniden gelmiş olsam

kesinlikle sigara kullanmazdım, %24’ü muhtemelen kullanmazdım %18.4’ü

muhtemelen kullanırdım, %2.8’i kesinlikle kullanırdım şeklinde ifade

etmişlerdir(Çizelge37). Çalışmamızdaki hemşirelerin %93.3 sigara kullandığından

dolayı pişmanlık duymaktadır. Bu sonuca paralel olarak hemşireler dünyaya yeniden

gelmiş olsalar %54.8 oranı ile kesinlikle sigara kullanmayacağını belirtmiştir.

Hemşirelerin “dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara kullanmayı seçer

miydiniz.?” sorusuna kesinlikle kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması 33.9±7.0,

muhtemelen kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması 30.4±6.3, muhtemelen kullanırdım

diyenlerin yaş ortalaması 30.2±6.0, kesinlikle kullanırdım diyenlerin yaş ortalaması ise

32.4 ±7.8 olarak bulunmuştur (P <0.001). Yaşın artması ile birlikte sigara kullanmaktan

dolayı pişmanlıklar ve keşke içmeseydimler başlar. Bu pişmanlık sigara nedeniyle

oluşan kronik hastalıkların yavaş yavaş ortaya çıkmasıyla bağlantılı olabilir. Yeniden

dünya’ya gelsem sigara kullanırdım (30.5 ±6.3) diyenlerin yaş ortalaması sigara

kullanmazdım diyenlerin yaş ortalamasından (32.8±6.9) anlamlı olarak

düşüktür(P<0.001).

103

5.17. Hemşirelerin “Sizce Bundan 5 Yıl Sonra Hala Sigara Kullanıyor Olacak

mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde Dağılımı

Hemşirelerin bundan 5 yıl sonra %16.5’i hala sigara kullanıyor olacağını, %22.3’ü

kullanmayacağını ve %61.2’si belki sigara kullanıyor olabileceğini ifade

etmişlerdir(Çizelge 39). Araştırma sonuçlarımız Akkaş’ın1 çalışmasıyla benzerlik

göstermektedir %41 oranıyla en büyük ihtimalle kullanmıyor olacağı, %19 oranıyla

muhtemelen kullanmıyor olacağı, %20 oranı ile muhtemelen kullanıyor olacağını

belirtmişlerdir. Öncel’in İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin sigara

kullanımına ilişkin araştırmalarında, hemşire-ebelerin %20.51’nin gelecek beş yıl içinde

sigara kullanacakları, %62.63’ünün sigara kullanmayacakları saptanmıştır. %16.25’i

sigara kullanma konusunda kararsız olduklarını belirmişlerdir5

Hemşirelerin “sizce bundan beş yıl sonra hala sigara kullanıyor olacak

mısınız.?” sorusuna bekar olan hemşirelerin %61.3’ü belki, %22.6’sı hayır, %16.1’i

evet cevabı verirken, evli olan hemşirelerin %61.1’i belki, %22.2’si hayır, %16.7’si evet

cevabını verdikleri görülmektedir(Çizelge 40). Medeni durum ile bundan beş yıl sonra

hala sigara kullanıyor olma durumu konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır (P>0.05). Dilbaz ve arkadaşlarının Bir Eğitim ve Araştırma Hastanesinde

çalışan hemşirelerin sigara kullanmalarına ilişkin yaptıkları çalışmalarında, dul

hemşirelerde en fazla sigara kullanma oranı %72.7 iken sigara kullanma oranının

(%28.2) ve bırakma oranının (%17.3) en yüksek olduğu grup ise evli olan grup olarak

bulunmuştur. Hemşirelerin evli olmasının sigara kullanmayı azaltıcı ve bırakmayı

artırıcı bir faktör olduğu düşünülebilir. Fakat bizim çalışmamızda tam tersi evli olan

grup en fazla sigara kullanıyor olarak görülmektedir.

5.18. Hemşirelerin “Sigarayı Bırakmak İçin Yardımcı Olacağımızı Söylersem

Bırakmak İçin Bize Katılır mısınız.?” Sorusuna Verdikleri Cevapların Yüzde

Dağılımı .

Örneklem grubundaki hemşirelerin %46.4’ü sigarayı bırakmak için yardım almayı

kabul ettiğini, %14.2’si yardım almak istemediğini, %39.4’ü ise düşünmediğini

belirtmiştir. (Çizelge 41).

Yardım almak isteyen hemşirelerin %48.7’sinin evli, yardım almak istemeyen

hemşirelerin %15.4’ünün evli, düşünmediğini ifade eden hemşirelerin ise %46.0’ının

104

bekar, olduğu görülmektedir(Çizelge 42). Medeni durum ile sigarayı bırakmak için

yardım alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır.

(P>0.05). Medeni durum ile sigarayı bırakma arasında anlamlı bir fark bulunmamasına

ragmen evli olanların en fazla oranla yardım almak istediklerini belirtmişlerdir. Evlilik

sigara içme riskini azaltan etkenlerden birisidir.

5.19.Sigara Kullanan Hemşirelerin Sigara İle İlgili Memnuniyet

Derecelerinin Yüzde Dağılımı

Hemşirelerin %43.9’u sigara kullanmaktan hiç memnun olmadığını, %18.2’si

kısmen memnun olduğunu, % 3,4’ü çok memnun olduğunu belirtmiştir (Çizelge 43).

Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyet ortalamalarının” sigara

kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıklara göre dağılımında “evet her zaman

pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 0.80±1.29 (0-5), “evet sık sık

pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.23±1.34 (0-5), “evet bazen

olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.50±1.33(0-5), “hayır hiçbir zaman pişman

olmuyorum” diyenlerin memnuniyet ortalaması ise 2.83±1.46(0-5) olarak

bulunmuştur(Çizelge 44).

Hemşirelerin sigara kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıkları ile sigara

kullanma memnuniyet ortalamaları arasında yapılan varyans analiz sonucu istatistiksel

olarak önemli bulunmuştur (F=17.499 P<0.001). Hemşirelerin sigara kullandıklarından

dolayı duydukları pişmanlıklar azaldıkça sigara kullandıklarından dolayı duydukları

memnuniyet ortalamalarının arttığını söyleyebiliriz. Daha önce buna benzer bir

araştırma yapılmamıştır.

Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyetinizi 0 ile 5 arasında

değerlendirir misiniz.? sorusuna hiç memnun olmadığını ifade edenlerin %22.9’u,

memnun olmadığını ifade edenlerin %37.0’ı, az memnun olduğunu ifade edenlerin

%31.2’si, kısmen memnun olduğunu ifade edenlerin %35.4’ü, çok memnun olduğunu

ifade edenlerin %33.3’ü 26-30 yaş gurubunda, memnun olduğunu ifade edenlerin

%44.5’nin ise 21-25 yaş gurubunda olduğu görülmektedir (Çizelge 45). Hemşirelerin

sigara kullanma memnuniyet dereceleri ile yaş grupları arasında istatistiksel olarak

anlamlı ilişki yoktur(P<0.05).

105

Hemşirelerin yaş grupları ile sigara kullanma ile ilgili memnuniyet derecelerinin

ortalamaları alınmıştır ve hiç memnun olmayanların yaş ortalaması 34.1±7.2,memnun

olmayanların 30.8±6.0, az memnun olanların 30.0±5.9, kısmen memnun

olanların31.1±6.0, memnun olanların 27.3±4.8, çok memnun olanların 34.0±8.9 olarak

bulunmuştur. Hemşirelerin sigara kullanma ile ilgili memnuniyet dereceleri ile yaş

grupları arasında korelasyon analizi yapılmıştır (sperman’s rho r=-0.207 P<0.001).

Hemşirelerin yaşının artarken memnuniyet derecelerinin azaldığını söyleyebiliriz. Bu

sonuçlar doğrultusunda yaşın artması ile birlikte çalışma ortamına olan uyumun artması

ve kronik hastalıkların yavaş yavaş ortaya çıkması ile birlikte memnuniyet derecesinin

azaldığını söyleyebiliriz.

106

5.20. Anketimin Sonunda Yer Alan “Sigarayı Bırakmak Konusunda Başka

Söylemek İstedikleriniz var mı?” Sorusuna Cevap Veren Hemşirelerin Büyük

Çoğunluğu Sigarayı Bırakmayı Arzuladığını İfade Eden Cevaplar Vermiştir. Bu

Soruya Hemşirelerin Verdikleri Cevaplardan Bazıları Şöyledir.

• Bu stresli ortamda bırakabileceğimi sanmıyorum. Kendimde o mücadeleci ruhu

bulamıyorum.

• Sigara içmek açıklaması olmayan manasız bir davranış ama bırakmaya cesaretim

yok.

• Hiç bırakmayı düşünmedim.

• Güzel yaşamak varken, ölmeyi tercih ediyorum.

• Sigaradan nefret etmek isterdim. Ama ne yazık ki sigara içmeyi seviyorum.

• Sigaranın üretilmemesini ve iş yerlerinde asla içilmemesini dilerim(isterdim).

• İçtiğim için ben suçluyum. En az benim kadar üreticilerde suçlu.

• Sigarayı bırakmak için beyninde geçerli bir neden olmalı.

• İyi bir arkadaş değil ben onu bırakmak istiyorum ama o beni bırakmıyor

• Keşke bırakabilsem, kararlı olmak lazım,mutlaka bırakmam lazım,irade meselesi.

• Sigarayı uzun bir süre içmeyi düşünmüyorum. Bırakmayı hiç denmedim ama anne

adayı olarak sigarayı hamileliğimde bırakmayı düşünüyorum

• Hiç başlamamış olsaydım. Önerilere bende açığım.

• Bazen geleceğimi düşündüğüm zaman sigara içtiğim için kendimden nefret

ediyorum.

• İnsan psikolojisini daha cazip durumlarla ikna edebilir yöntemler üretilebilir mi

bende bulamadım.

• Bana tiksineceğim herhangi bir ortam hazırlarsanız o zaman diyecek bir sözüm

olmayacak.

• Sigara kötü hastalıkların anası.Sigara demek ölüm demek. Kesinlikle bırakacağım.

• Kendi başıma yöntemler denedim ama bırakmayı en fazla 3 ay başarabildim.

Kesin bırakma sebebim herhalde hamilelik olacak.

• İsteyince bırakabileceğimi biliyorum. Kendime bu konuda güveniyorum.

107

6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

6.1. SONUÇLAR

1. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin yaş ortalamasının 32.3±6.9, dağılım

aralığının 21-56, olduğu belirlenmiştir.

2. Hemşirelerin % 41.9’unun Çukurova Üniversitesi, %30.2’sinin Numune

Hastanesi, %27.9’unun SSK Hastanesinde çalıştığı, %65.4’nün evli olduğu,

%61.5’nin çocuğu olduğu, %78.5’nin Sağlık Meslek Lisesi mezunu olduğu,

%23.6’sının dahili kliniklerde çalıştığı, %36.3’nün 1-5 yıldır bulunduğu

klinikte çalıştığı belirlenmiştir.

3. Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin % 38.8’inin 19-21 yaşlarında

sigaraya başladıkları, bunu %33.5 ile 16-18 yaş grubunun izlediği

görülmektedir. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin sigaraya başlama yaş

ortalaması 19.7± 3.3, dağılım aralığı 10-35 olarak bulunmuştur. Araştırma

kapsamına alınan hemşirelerin %33.5’nin 6-10 yıldır sigara kullandıkları, bunu

%18.7 ile 11-15 yıl, %17.9 ile 16-20 yıl, %17.6 ile 1-5 yıl ve %12.3 ile 21 ve

üstü yıl sigara kullananlar izlemektedir. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin

sigara kullanma yıl ortalamaları 12.6± 7.1, dağılım aralığı 1-36 olarak

bulunmuştur.

4. Hemşirelerin sigaraya başlama yaş ortalamalarının “ailenizde kimler sigara

içiyor?” sorusuna verdikleri cevaplara göre, ailesinde annesi sigara

kullananların sigaraya başlama yaş ortalaması 19.2, kullanmayanların yaş

ortalaması 19.7 bulunmuştur. Babası sigara kullananların sigaraya başlama yaş

ortalaması 18.9, kullanmayanların yaş ortalaması 20.1 bulunmuştur. Babası

sigara kullananların sigaraya başlama yaş ortalamaları diğer gruplara göre

istatistiksel olarak farklı bulunmuştur(P<0.05).

5. Lise mezunu hemşirelerin %90.9’nun 15 yaş ve altında, üniversite mezunu

olanların ise %26.0’ının 22 ve üstü yaşlarda sigaraya başladıkları saptanmıştır.

Hemşirelerin mezun oldukları okullara göre sigaraya başlama yaş

ortalamalarına baktığımızda lise mezunu olanların 19.5±3.3 (10-35), üniversite

mezunu olanların 20.3±3.3 (13-35) (P>0.05) olarak bulunmuştur. Hemşirelerin

108

mezun oldukları okullar ile sigaraya başlama yaşı arasında istatistiksel olarak

anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.

6. Hemşirelerin “kaç yıldır sigara kullanıyorsunuz.?” sorusuna verdikleri

yanıtların günde ortalama kullandıkları sigara sayısına göre dağılımında

hemşirelerin %36.4’ünün en fazla 1-5 yıldır 5 adet ve altında sigara kullandığı,

%35.7’sinin 6-10 yıldır 6-10 adet sigara kullandığı, %30.1’inin 11-15 yıldır

16-20 adet sigara kullandığı, %38.1’nin 16-20 yıldır 6-10 adet sigara

kullandığı, %42.3’nün 21 yıl ve üstünde 16-20 adet sigara kullandığı

görülmektedir. Sigara kullanılan yıl sayısı ile kullanılan sigara miktarı arasında

korelasyon bakılmıştır istatistiksel olarak anlamlı zayıf bir pozitif ilişki

bulunmuştur(spearman’s rho r=0.205) (p<0.001). Sigara kullanılan yıl sayısı

arttıkça kullanılan sigara miktarının da arttığını söyleyebiliriz.

7. Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin %30.2’sinin 6-10 adet sigara

kullandığı, %28.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı, %22.9’unun 5 adet ve

altında sigara kullandığı, %13.6’sının 11-15 adet sigara kullandığı

görülmektedir.

8. Hemşirelerin, medeni durumları ile günde kullandıkları sigara miktarı arasında

ortalamalar alınmıştır. Bekar olan hemşirelerin günde ortalama 14.7±8.4,

evlilerin günde ortalama 11.7±7.1 adet sigara kullandıkları saptanmıştır.

Yapılan t testi analizinde, hemşirelerin günde kullandıkları ortalama sigara

sayısı ile medeni durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmuştur (P<0.001).

9. Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz.?” sorusuna 21-

25 yaş gurubundakilerin en fazla %34.4’ünün 6-10 adet sigara kullandığı, 26-

30 yaş gurubundakilerin en fazla %28.6’sının 16-20 adet sigara kullandığı, 31-

35 yaş gurubunda olanların en fazla %31.2’sinin hem 5 ve altı hem de 6-10

adet sigara kullandığı, 36-40 yaş gurubunda olanların %37.5’inin 6-10 adet

sigara kullandığı, 41 ve üstü yaş gurubundakilerin en fazla % 30.6’sının 16-20

adet sigara kullandığı görülmektedir. Günde kullanılan ortalama sigara miktarı

ile yaş grupları arasında yapılan ki-kare analizinde istatistiksel olarak anlamlı

bir fark bulunmamıştır (P>0.05).Yapılan korelasyon analizinde de anlamlı bir

109

ilişki bulunmamıştır. (sperman’s rho r=0.07 P= 0.188) günlük içilen sigara

sayısının yaş ile ilişkisi olmadığı saptanmıştır.

10. Hemşirelerin “günde ortalama kaç tane sigara kullanıyorsunuz sorusuna 15 ve

altı yaş gurubunda başlayanların %40.9’unun 16-20 adet sigara kullandığı, 16-

18 yaş gurubunda başlayanların %35.8’inin 16-20 adet sigara kullandığı, 19-

21 yaş gurubunda başlayanların %33.1’inin 6-10 adet sigara kullandığı, 22 ve

üstü yaş gurubunda başlayanların %36.6’sının 5 ve altı adet sigara kullandığı

görülmektedir. Günde ortalama kullanılan sigara miktarı ile sigaraya başlanan

yaş arasında yapılan korelasyon analizinde iki değişken arasında zayıf bir

negatif ilişki bulunmuştur. Başlama yaşı artarken günde kullanılan sigara

miktarı azalmaktadır. (spearman’s rho r=-0.208 P<0.001)

11. Hemşirelerin ailelerinde % 36.3 oranında kardeşlerinin, %24.9’unun eşlerinin,

%22.2’sinin babalarının sigara kullandığını ifade ettikleri, %8.5’inin ise

ailemde sigara kullanan yok cevabını verdikleri belirlenmiştir. Örneklem

gurubundaki hemşirelerin yakın arkadaşlarının ise %97,5’nin sigara

kullandığı belirlenmiştir.

12. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %72,3’nün son 1 yıl içinde sigarayı

bırakmayı düşündüğünü belirtmiştir. Örneklem grubundaki hemşirelerin

%72.9’si sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim sorunlarımın ortaya

çıkmasından dolayı,%71.4 sağlığa zararlı olduğu için %59.4’ü ileride sağlık

sorunlarına yol açacağı için, %41.6’sı çocuklarıma iyi örnek olmak için,

%32.8’i sigara mali yük getirdiği için, %31.2’si çevremdekilere zarar verdiği

için, %24.3’ü sağlık sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %10.8’i iş

yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için, %9.6’sı aslında sigara

kullanmayı sevmediğim için, %9.2’sinin hastalarıma iyi örnek olmak için,

%4.2’si zorunluluktan dolayı, son 1 yıl içinde sigarayı bırakmayı

düşündüklerini ifade etmişlerdir.

13. Sigarayı bırakmayı düşündüğünü ifade eden hemşirelerin %73.9’unun evli,

%69.4’ünün bekar olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme

durumu ile medeni durum arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmamıştır (P>0.05) .

110

14. Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?”sorusuna

en fazla 21-25 yaş gurubunda olanların %78.7’sinin evet dediği, bunu sırasıyla

36-40 yaşında olanlar %78.1, 26-30 yaşında olanlar %72.4, 41 ve üstü yaşında

olanlar %68.6 ve son olarak da %64.9 ile 31-35 yaş grubunda olanlar takip

etmişlerdir. Hemşirelerin son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşünme

durumu ile yaş grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır (P>0.05) .

15. Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü?”

sorusuna evet diyenlerin %76.6’sı üniversite mezunu iken, %71.2’si lise

mezunu olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile

mezuniyet durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmamıştır (P>0.05).

16. Hemşirelerin “kaç yaşında sigaraya başladınız.?” sorusuna verdikleri yanıtların

“son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü.?” sorusuna verdikleri

yanıtlara göre dağılımında evet diyenlerin %85.7’sinin 22 ve üstü yaş

grubunda, olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı düşünme durumu ile

sigaraya başlama yaşı arasında alınan ortalamada en fazla evet diyenlerin

ortalaması 20.0±3.5, hayır diyenlerin 18.8±2.4 bulunmuştur. Yapılan t testi

analizinde de sigaraya başlama yaşı ile sigarayı bırakmayı düşünme durumu

arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sigarayı bırakmayı düşünenler

sigarayı bırakmayı düşünmeyenlere göre daha geç başlamış

olanlardır(P<0.001).

17. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %37,5’inin önemli sağlık sorunları ile

karşılaşırsam sigarayı bırakmayı düşünürüm dedikleri bunu sırasıyla, %35,2

hamile olursam, %10,9 daha iyi yaşam koşullarına sahip olursam, %7,0 hiçbir

sıkıntım ve derdim olmazsa, %2,4 evlendiğim zaman eşim sigara

kullanmıyorsa, şeklinde yanıt veren hemşirelerin sigarayı bırakmayı

düşüneceklerini ifade ettikleri görülmektedir.

18. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %57,9’unun sigarayı bırakmayı denediği

ve %42,1’inin ise sigarayı bırakmayı hiç denemediklerini ifade ettikleri

görülmektedir.

111

19. Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna

evet yanıtı verenlerin %58.1’nin evli olduğu, %57.3’nün bekar olduğu

görülmektedir. Sigarayı bırakmayı deneme durumu ile medeni durumları

konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05).

20. Hemşirelerin “son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?” sorusuna

evet diyenlerin en fazla %63.6’sının üniversite mezunu, hayır diyenlerin ise

en fazla %43.8’inin lise mezunu, olduğu görülmektedir. Sigarayı bırakmayı

deneme durumu ile mezuniyet durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı

bir ilişki bulunmamıştır.(P>0.05)

21. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %67.1 sağlığıma zarar verdiğini

hissettiğim sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı, %59.4’ü sağlığa zararlı

olduğu için, %48.3’ü ileride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için,

%34.2’si çocuklarıma iyi örnek olmak için, %28.0’ı dişlerimin sararmasına,

ağız ve giysilerimin kokmasına neden olduğu için, diyen hemşirelerin sigarayı

bırakmayı denedikleri belirlenmiştir.

22. Sigarayı bırakmayı deneyen hemşirelerin %86.3’ü sinirlilik, %25.1’i tütüne

karşı aşırı istek, %10.6’sı konsantrasyon güçlüğü, %7.2’si uykuya eğilimi,

%6.7’si çarpıntı, %4.4’ü uykusuzluk ve %5.8’i diğer belirtileri yaşadıklarını

belirtmişlerdir.

23. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %27.9’u düşüncemi başka yönlere

yönlendirerek, %23.7’si yemeğe yönelerek, %16.3’ü sakız çiğneyerek,

%10.5’i hiçbir çözüm geliştirmeden, %3.7’si sigara almayarak, sigarayı

bırakma nedeniyle yaşadıkları sorunlarla baş etmeye çalıştıklarını

belirtmişlerdir.

24. Örneklem gurubundaki hemşirelerin %46.4’nün kendimi hazır hissetmediğim

için, %29.0’nın çevremin ve ailemin olumsuz etkisinden dolayı, %15.9’nun

sigara kullanmayı sevdiğim ve eksikliğini hissettiğim için şeklindeki ifadeleri

ile denemelerinin sonuca ulaşmadığı belirlenmiştir.

25. Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %93.3’ü evet diye cevap verirken,

%6.7’si hayır cevabını vermişlerdir.

26. Hemşirelerin “sigara içtiğinizden dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu.?”

sorusuna evet diyenlerin %61.4’ünün çocuğunun olduğu görülmektedir. Sigara

112

kullandığından dolayı pişmanlık duyma durumu ile çocuğun olma durumu

konusunda istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır.(P>0.05)

27. Örneklem gurubunu oluşturan hemşirelerin %44.4’ünün sigara ile ilgili sağlık

sorunlarının olduğunu ifade ederken, %55.6’sıda sağlık sorunlarının olmadığı

belirtmişlerdir.

28. Örneklem gurubundaki hemşirelerin sigara kullanımı ile ilgili olarak %70.4’ü

solunum sistemi hastalığı, %15.7’si kalp ve damar hastalığı olduğunu

belirtmişlerdir.

29. Örneklem gurubundaki sigara kullanan hemşirelerin %84.1’i hastalarına

sigaranın zararları hakkında bilgi verdiğini, %15.9’u da bilgi veremediğini

belirtmişlerdir.

30. Örneklem grubundaki hemşirelerin, %92.4’ü Kanser, %85.7’si Solunum

Sistemi Hastalıkları, %67.5’i Kalp ve Damar Hastalıkları, %3.6’sı Cilt

Hastalıkları, %3.3’ü Sindirim ve Boşaltım Sistemi Hastalıkları, %1.9’u

Hematolojik Hastalıkları ve %1.3’ü Sinir Sistemi Hastalıklarına sigaranın

neden olduğunu belirtmişlerdir.

31. Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %57.3’ü sigarayı bırakmaya ilişkin yakın

çevrenizden destek aldığını belirtirken, %42.7’si destek almadığını ifade

etmiştir.

32. Hemşirelerin “sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek aldınız

mı.?”sorusuna evet diyenlerin en fazla %82.3’nün 21-25 yaş gurubunda

olduğu ve bunu sırayla 26-30 yaş (%64.5), 31-35 yaş (%46.1), 36-40 yaş

(%42.2), 41ve üstü yaş gurubunun (%46.9) takip ettiği görülmektedir.

Çevreden destek alanların yaş ortalaması 31.1±6.9 iken çevreden destek

almayanların yaş ortalaması 34.0 ±6.4 bulunmuştur. Yapılan analizde yaş ile

çevreden destek alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki

bulunmuştur. Destek alanlar almayanlara göre daha gençtir (P<0.001).

33. Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %96.1’i sigarayı bırakmaya ilişkin

profesyonel yardım almadığını, %3.9’u yardım aldığını belirtmiştir.

34. Örneklem gurubundaki hemşirelerin, % 41.2’sinin grup toplantılarına

katıldığı,

113

%17.6’sının sigarayı bırakma kampanyalarına, %11.8’inin özel psikiyatrik

seanslara, %17.6’sının medikal tedavi aldığı, %5.9’unun akupunktur ve

nikotin bandı kullandığı belirlenmiştir.

35. Örneklem gurubundaki hemşirelerin, %76.2’si aşırı stresli olduğum

zamanlarda, % 67.3’ü yemeklerden sonra veya yemek esnasında, %59.2’si

arkadaşlarla birlikte olduğum zamanlar, %49.4’ü bir şeyler kullanırken,

%43.5’i birini sigara kullanırken gördüğüm zaman sigara kullanırım diye

belirtmişlerdir.

36. Hemşirelerin en fazla %79.8’i sıkıntılı olduğum zamanlar, %68.7’si kızgın

olduğum zamanlar, %65.3’ü üzüntülü olduğum zamanlar, %59.7’si anksiyeteli

olduğum zamanlar, %52.5’i kendimi yalnız hissettiğim zamanlar sigara

kullanırım şeklinde ifade etmişlerdir.

37. Örneklem grubundaki hemşirelerin %54.8’i dünyaya yeniden gelmiş olsam

kesinlikle sigara kullanmazdım, %24’ü muhtemelen kullanmazdım, %18.4’ü

muhtemelen kullanırdım, %2.8’i kesinlikle kullanırdım şeklinde ifade

etmişlerdir.

38. Hemşirelerin “dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara kullanmayı seçer

miydiniz.?” sorusuna kesinlikle kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması

33.9±7.0, muhtemelen kullanmazdım diyenlerin yaş ortalaması 30.4±6.3,

muhtemelen kullanırdım diyenlerin yaş ortalaması 30.2±6.0, kesinlikle

kullanırdım diyenlerin yaş ortalaması ise 32.4 ±7.8 olarak bulunmuştur (P

<0.001).Dünya’ya yeniden gelsem sigara kullanırdım (30.5 ±6.3) diyenlerin

yaş ortalaması sigara kullanmazdım (32.8 ±6.9) diyenlerin yaş ortalamasından

anlamlı olarak düşüktür.(P<0.001)

39. Hemşirelerin bundan 5 yıl sonra %16.5’i hala sigara kullanıyor olacağını,

%22.3’ü kullanmayacağını ve %61.2’si belki sigara kullanıyor olabileceğini

ifade etmişlerdir.

40. Hemşirelerin “sizce bundan beş yıl sonra hala sigara kullanıyor olacak

mısınız.?” sorusuna bekar olan hemşirelerin %61.3’ü belki, %22.6’sı hayır,

%16.1’i evet cevabı verirken, evli olan hemşirelerin %61.1’i belki, %22.2’si

hayır, %16.7’si evet cevabını verdikleri görülmektedir. Medeni durum ile

114

bundan beş yıl sonra hala sigara kullanıyor olma durumu konusunda

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (P>0.05) .

41. Örneklem grubundaki hemşirelerin %46.4’ü sigarayı bırakmak için yardım

almayı kabul ettiğini, %14.2’si yardım almak istemediğini, %39.4’ü ise

düşünmediğini belirtmiştir.

42. Yardım almak isteyen hemşirelerin %48.7’sinin evli, yardım almak istemeyen

hemşirelerin %15.4’ünün evli, düşünmediğini ifade eden hemşirelerin ise

%46.0’ının bekar, olduğu görülmektedir. Medeni durum ile sigarayı bırakmak

için yardım alma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmamıştır. (P>0.05)

43. Hemşirelerin %43.9’u sigara kullanmaktan hiç memnun olmadığını, %18.2’si

kısmen memnun olduğunu, % 3,4’ü çok memnun olduğunu belirtmiştir.

44. Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyet ortalamalarının” sigara

kullandıklarından dolayı duydukları pişmanlıklara göre dağılımında “evet her

zaman pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 0.80±1.29 (0-5),

“evet sık sık pişman olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.23±1.34 (0-

5), “evet bazen olurum” diyenlerin memnuniyet ortalaması 1.50±1.33(0-5),

“hayır hiçbir zaman pişman olmuyorum” diyenlerin memnuniyet ortalaması

ise 2.83±1.46(0-5) olarak bulunmuştur.

45. Hemşirelerin “sigara kullanma ile ilgili memnuniyetinizi 0 ile 5 arasında

değerlendirir misiniz.? sorusuna hiç memnun olmadığını ifade edenlerin

%22.9’u, memnun olmadığını ifade edenlerin %37.0’ı, az memnun olduğunu

ifade edenlerin %31.2’si, kısmen memnun olduğunu ifade edenlerin %35.4’ü,

çok memnun olduğunu ifade edenlerin %33.3’ü 26-30 yaş gurubunda,

memnun olduğunu ifade edenlerin %44.5’nin ise 21-25 yaş gurubunda olduğu

görülmektedir. Hemşirelerin sigara kullanma memnuniyet dereceleri ile yaş

grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki yoktur. Hemşirelerin yaş

gurubuyla memnuniyet dereceleri arasında yapılan korelasyon analizinde iki

değişken arasında zayıf bir negatif bir ilişki bulunmuştur. Yaş artarken

memnuniyet derecesinin azaldığını söyleyebiliriz(sperman’s rho=-0.207

P<0.001).

115

6.2. ÖNERİLER

1. Sigaraya başlamamaya yönelik temel eğitim ve meslek eğitimi sırasında ders

programlarında sigaranın sağlığa olan zararları, sigarayı bırakmanın yararları

ve sigarayı bırakma yöntemleri konularında eğitim çalışmaları yapılmalı.

Özellikle risk grubu olan gençlere sigara konusunda eğitimler verilmesi

gereklidir.

2. Hemşirelerin sigara kullanma nedenlerinden biri strestir. Hemşirelerin

çalıştıkları ortamlarda stres verici durumlarla çok fazla karşılaşması sigara

kullanmayı arttırmaktadır. Bu nedenle hemşirelere stresle baş etme teknikleri

öğretilebilir.

3. Araştırmamızdaki hemşirelerin büyük oranının sigara içmekten dolayı hiç

memnun olmadığı ve çoğunluğunun sigarayı bırakmak için yardım talebinde

bulunduğu saptanmış olup. Hemşirelere hastane içinde veya dışında sigarayı

bırakma grupları oluşturulabilir. Bu gruplarda daha önce bırakmayı

deneyenlere danışmanlık ve izleme hizmeti verilebilmeli mümkünse davranış

tedavisi ile birlikte farmakolojik tedavi uygulanabilmelidir.

4. Ülke genelinde sigaraya karşı olan mücadelenin sürekli, düzenli ve etkili bir

şekilde devam etmesi ve bu görsel eğitim programlarının düzenlenmesi

önerilebilir.

5. En etkin ve ulaşılabilir kitle iletişim aracı olan televizyonda ve diğer medya

organlarında sigaranın sağlığa zararlarını anlatan, çizgi filmler veya küçük

belgesel tarzında reklamlar yapılabilir ve sürekli yayınlanabilir. Böylece hem

küçüklere hem de yetişkinlere ulaşılması daha kolay olabilir.

6. Sigarayı bırakmak isteyen bireylerin sigara içme motivasyonuna ve

gereksinmesine uygun olarak biçimlendirilen bilişsel-davranışçı yöntemler

kullanılabilir.

7. Sigarayı bırakma girişimleri kurumsallaştırılmalıdır. Sigarayı bırakmak

isteyenlere sigarayı bırakma konusundaki girişimler ve farmakoterapi

masrafları kurumlarca karşılanabilmeli. Sigarayı bırakmak isteyenlere bu

116

konuda neler yapabilecekleri nerelere başvurabilecekleri hakkında bilgi

verilmelidir.

8. Yaptığımız araştırmada aile bireylerinden biri olan babanın sigara içiyor

olması, sigaraya başlamada en büyük faktörlerden biri olarak görülmektedir.

Bu yüzden anne babaların evde iyi birer rol model olmaları gerekmektedir.

9. Sağlık personelinin iyi bir örnek oluşturabilmesi için öncelikle kendisinin

uygun davranışlar sergilemesi gerektiği üzerinde durulmalıdır. Ayrıca sağlık

ekibi üyelerinin duyarlılığının arttırılması ve eğitim faaliyetlerinde daha etkin

rol almaları için gerekli uyaranlar yapılabilir.

10. Ülkemizde sigarayı bırakma kampanyaları düzenlenirken sağlık çalışanlarının

önemli rolü dikkate alınmalı, bu konuda sağlık çalışan gücü bulunmalı ve

gerekli eğitim araç gereçleri ile bu mücadeleye ağırlık verilmelidir.

11. Sigarayla mücadele amaçlı açılan sigarayı bırakma merkezlerinde bir sağlık

ekibi üyesi olarak hemşirelerinde yer alması gerekmektedir.

117

7.KAYNAKLAR

1. Akkaş S.F. Sağlık Personelinin Sigaraya Bakış:Muğla İli Anket Uygulama Sonuçları. Türk Hemşireler Dergisi, 1993; 43(2): 31-33.

2. Birol L. Hemşirelik Süreci. 3.Baskı, İzmir:Etki Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti.,1997: 14-15. 3. İnanç, Hatipoğlu, Yurt, Avcı, Akbayrak, Öztürk. Hemşirelik Esasları. 2.Baskı, Ankara:

Damla Matbaacılık, 1996: 29-30. 4. Odabaşı G N. Sigara Alışkanlığının Türk Toplumundaki Yeri. Doktora tezi, İstanbul

Üniversitesi.Sağlık Bilimleri .Enstitüsü. Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı, İstanbul,1991.

5. Öncel S. İzmir Metropolünde Çalışan Sağlık Personelinin Sigara Konusundaki Tutum Ve Davranışları.Yüksek Lisans Tezi,Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 1994.

6. Özyurda F. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Sigara

İçme Durumu ve Sigaraya Başlama Nedenlerinin Tespiti Araştırması. Yüksek Lisans Tezi,Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1991.

7. Sungur Z M. Sigarayı Bırakmada Bilişsel Davranışçı Yaklaşımlar ve Sigarayı Bırakma

Merkezi. Sağlık için Sigara Alarmı, 1998-2001; 4(1-4): 18-22.

8. Sigara Web Sitesi-Forsnet. Sigaranın Tarihçesi. Erişim:(http://www.sigara.gen.tr/sigara-tarihi/index:html) Erişim tarihi:19.02.2004.

9. Sigara ile İlgili İstatistikler. Türkiye’de Sigara Tüketimi. Erişim:(http://www.tip2000.com/aktualite/sigara.html) Erişim tarihi: 19.02.2004 10. Güneş G, Genç M, Pehlivan E, Eğri M, Kurçer M.A. Malatya Sümer Bank ve Tekel

Fabrikalarında Çalışan İşçilerin Sigar İçme Davranışları, Bağımlılık Düzeyleri ve Bırakmaya İlişkin Tutumları. Sağlık için Sigara Alarmı, 1998-2001; 4(1-4): 73-80.

11. Dilbaz N, Apaydın L. Bir Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çalışan hemşireler arasındaki

Sigara İçme,Bırakma sıklığı ve Sigara İçme Davranışının Özellikleri. Erişim: (http://www.toraks.org.tr) Erişim tarihi:01.09.2004.

12. Özkan S, Kulaksızoğlu T B. Sigara İçmek yada Bırakmak? İşte Bütün Mesele Bu. Hipokrat Kardiyoloji, 1999; 2(9): 15-17.

13. Gözü R O. Sigara ve Sivil Toplum Örgütleri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık, Bursa, 2002:

85-90.

14. Çivi S, Şahin K. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Sağlık Hizmetleri.Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerinin Sigara Konusundaki Bilgi,Tutum ve Davranışları.Aile ve Toplum, 1991; 1(1): 49-52.

15. Durna Z, Memiş S .Sigara içmeyen Hekim-Hemşire ve Öğretmenlerin Duyarlılıklarının ve

Önlem Önerilerinin Değerlendirilmesi. Hemşirelik Bülteni.1993; VII(29): 65-73.

118

16. Bilir N, Doğan B G, Yıldız A N. Sigara İçme Konusundaki Davranışlar ve Tutumlar (Ankara-Türkiye)proje No:94-0200/02882, Ankara: Meteksan Anonim Şirketi; 1997.

17. Bilir N. Sigara salgının kontrol stratejileri :Sağlık için sigara Alarmı,1998-2001; 4(1-4)1-2.

18. Ertem M, Ceylan A, Saka G, İlçin E. Dicle Üniversitesi Akademi Personelinin 4207 sayılı

Yasaya Uyma Durumları- 2000. Sigara Alarmı, 1998-2000; 4(1-4): 46-54.

19. Fageriström K. Sigara içmenin Epidemiyolojisi. Drugs ek; Adis İnternational Ltd. Turgut Yayıncılık, 2002; 62 Ek (2):1-9.

20. Aydemir G. Öğrencilerin Sigaranın Sağlığa Zararı Konusundaki Bilgi Durumları ile Verilen

Eğitimin Etkinliğinin Ölçülmesi.Türk Hemşireler Dergisi; 1994: 44(1):19-25. 21. Özlü T. Gençlik ve Sigara.Özyardımcı N.,Sigara ve Sağlık .Bursa, 2002: 74-83. 22. Ulusoy Gökkoca Z F, Dedeoğlu N, Dönmez L. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesindeki

Öğretim Elemanları, Hemşireler ve Altıncı sınıf Öğrencilerinde Sigara Kullanımı Sıklığının ve Bazı Değişkenlerle İlişkisi. Sağlık için Sigara Alarmı, 1998-2001; 4(1-49); 55-63.

23. Çam O. Hemşirelik Birinci ve Dördüncü Sınıf Öğrencilerinin Sigara ve Alkol İçme

Durumlarının Karşılaştırılması. Sağlık için Sigara Alarmı, 1998-2001; 4 (1-4): 81-87.

24. Erboycu A E, Aksel N, Çakan A, Özsöz A. İzmir İlinde Sağlık Çalışanlarının Sigara İçme Alışkanlıkları, Toraks Dergisi, 2004; 5(1): 6-12.

25. Bilir N. Sigara Kullanımının Kadın Sağlığına Etkileri ve Kontrolü.

Erişim: http://(www.toraks.org.tr) Erişim tarihi:01.09.2004.

26. Can G. Sigara Epidemiyolojisi. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002; 49-58. 27. Sezer E, Açık Y, Bilgin N ve ark. Elazığ İlinde Görev Yapan Hemşire ve Ebelerin Sigara

Konusundaki Tutum ve Davranışları. Sigara Alarmı, 1994;1: 5-6.

28. Dedeoğlu N, Dönmez L, Aytekin M. Antalya’da Sağlık Personelinde Tütün Kullanımı. Sigara Alarmı, 1994; 1(7):1-7.

29. Kocabaş A. Türkiye’de Sigara içme Yaygınlığı ve bazı Özellikleri. Solunum Hastalıkları

Dergisi, 1994; 5(1): 133-147.

30. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. İktisadi Araştırma Yayınlarından Türkiye’de Tütün, İstanbul:Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, 1986: 46-54.

31. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. İktisadi Araştırma Yayınlarından Türkiye’de Tütün, İstanbul:Yapı

ve Kredi Bankası Yayınları, 1986: 5-21.

32. Azkan N. Tütün. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 3-30.

33. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. İktisadi Araştırma Yayınlarından Türkiye’de Tütün, İstanbul:Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, 1986: 23-28.

34. Akcasu A. Tütünün Tarihçesi Sağlık, Tarım ve Ekonomi Yönünden Sigara; Dünü, Bugünü ve

Yarını. Ankara, 1984.

35. Uzunca G. Tütün Tarihi. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 22-30.

119

36. Özalp Ü. Sigara Dumanının Kimyasal Bileşimi. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 30-46.

37. Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. İktisadi Araştırma Yayınlarından Türkiye’de Tütün, İstanbul:Yapı

ve Kredi Bankası Yayınları, 1986: 28-37.

38. Azkan N. Tütün. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 7-21.

39. Yegin M. Sigara Dumanı Arkasındaki Gerçek. Kaptanağası S. Sigara Raporu (A’dan Z’ye Sigara 2). İstanbul: Sel Matbaacılık, 1992: 96-98.

40. Yegin M, Agbaş A, Yegin H, Sigara Dumanı Biyokimyası. Kaptanağası S. Sigara Raporu

(A’dan Z’ye Sigara 2). İstanbul: Sel Matbaacılık, 1992: 103-110.

41. Kurt E. Sigara İçimi ve Anestezide Risk. Sendrom, 1999;7: 43-46.

42. Kaymakçalan S. Sigaranın Koroner Dolaşımına ve Kalbe Etkisi: Tütün ve İnsan Sağlığı Semineri. Ankara; Akyıldız Matbaası, 1980.

43. Özkan S, Kulaksızoğlu T B. Sigara İçmek yada Bırakmak? İşte Bütün Mesele Bu. Hipokrat

Kardiyoloji, 1999; 2(9): 15-17.

44. Benowitz N L. Nicotine Addiction. Prim Care, 1999;26:611-631.

45. İmperato A, Mulas A, Di Cchiara G. Nicotine Preferentially Stimulates Dopamin Relase in the Limbic System of Freely Moving Rats. Eur Journel Pharmacal, 1986;337-338.

46. Carrigal W A, Franklin KBJ, Coen KM. The Mesolimbic Dopaminerjik System is

Limlicated in The Reinforcing Effects of Nicotine Psychoparmocology, 1992; 285-289.

47. Sarandöl A. Nikotin Bağımlılığı ve Tedavi Yaklaşımı. Akciğer Arşivi. 2002;3 (3):129-139.

48. Abay E, Ateş İ. Bağımlılığın Genetiği. Bağımlılık Dergisi, 2001;2(2):68-70.

49. Kumral E. Sigara ve İnme. Türk Beyin Damar Hastalıkları Dergisi.2001;7(2):81-84.

50. Henningfield JE, Clayton R, Rollin W. İnvolvement of Tobacco in Alcolholism and İllicit Durg use. Br Journel Addict, 1990; 279-292.

51. US Department of Health and Human Services A Report of the Surgeon General the Health

Consequences of Smoking, Nicotine Addiction Washington (DC): US Department of Health and Human Services.2000.

Erişim: (http://www.cdc.gov/tobacco/sgrtobacco.use.htm)

52. World Health Organization. İnternaional statistical classification of diseases and related Health problems (ICD-10). Geneva: World Health Organization.

Erişim: (http://www.who.int.tobacco/youth/en/.) Erişim tarihi:30.08.2004)

53. Özhan G. Madde Bağımlılığı. Ankara Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü, Ankara:Demircioğlu Matbaacılık, 2004:13-17.

54. Hughes J R, Chair M D. Nicotine Depence Am J Psychiatry, 1996; 153(10); 3-5.

55. Büyükuysal L R. Nikotin’ in Farmakolojisi. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002:

93-110.

56. Carbone D. Smoking and Cancer. The American Journelof Medicine, 1992; 93:13-17.

120

57. Akkaya A. Sigaranın Solunum Fonksiyonlarına Etkileri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık.

Bursa, 2002: 129-135.

58. Yüksel E G. Sigara ve Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 136-143.

59. Artan Ş. Akciğer Hastalıkları. Tosun A G. Tanı/Tedavi El Kitabı. 1. Baskı, İstanbul: Yüce

A.Ş. ve Nobel Kitapevleri Ltd. Şti.,2002:568-581.

60. Daşçı M. Sigara Sağlığa Zararlıdır. Sağlık Dergisi, 2002; 106:56-58.

61. Beers M H. Berkov R. The Merch Manuel of Diagnosis and Thearpy. 17th Ed., Merch Reserah Labarataries Division of Merch&Co.,INC, White House Station; 1999: 651-655.

62. Traquet C C.Why Women Start and Continue to Smoke. World Healty Organization, 1992:61-

62.

63. Çağatay T. Sigaraya Yenilmeyin. İstanbul Üniversitesi Hasta Okulu Yayınları. Erişim: (http://www.tip.2000.com/aktualite/sigara.html) Erişim tarihi: 09.08.2003

64. Köktürk N ve ark. Sigara ve Akciğer Kanseri. Solunum,2003;5:139-145.

65. Karadağ M. Sigara ve Akciğer Kanseri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 155-161.

66. Sethi T. Akciğer Kanseri. BMJ Türkiye; 1997:2(6):55-61.

67. Aydınlar A. Sigaranın Kardiyovasküler Sistem Üzerine Etkileri. Özyardımcı N. Sigara ve

Sağlık. Bursa, 2002: 206-213.

68. Kaptanağası S. Sigara bir Damar Tıkayıcıdır: Kalp, Damar ve Sigara. Sigara Raporu (A’dan Z’ye Sigar-II), İstanbul Sel Matbaacılık, 1992:65-69.

69. Özsaruhan Ö. Pasif Sigara İçimi. Hipokrat Kardiyoloji, 1999;2(9):8-10.

70. Nak S G. Sigara ve Gastrointestinal Sistem. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002:

216-222.

71. Kaptanagası S. Sindirim Sistemi ve Sigara. Sigara Raporu (A’dan Z’ye Sigar-II), İstanbul, 1999:72-76.

72. Bora İ. Sigara ve Nörolojik Hastalıklar. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 183-

187.

73. Kılıç Ş. Sigara ve İmmünite. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 188-192.

74. Uncu G. Sigaranın Fertilite ve Gebelik Üzerine Etkileri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 257-275.

75. Kaptanagası S. Hamile Kadınlar, Çocuklar ve Sigara. Sigara Raporu (A’dan Z’ye Sigara-II),

İstanbul:Sel Matbaacılık, 1992:77-82.

76. Birol L, Akdemir N, Bedük T. İç Hastalıkları Hemşireliği. 5.Baskı, Ankara,1995:325*378.

77. Özkalemkaş F. Sigara ve Hematolojik Hastalıklar. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002: 322-332.

121

78. Büyükuysal L. Sigara ve ilaç Etkileşmeleri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002:

111-119.

79. Karadakovan A. Dünyada Sigara Mücadelesi ile İlgili Yasal Gelişmeler. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi,1993;9;1:91-97.

80. Karacam Z, Kitiş Y, Çetin H. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek

Yüksekokulları Öğrencilerinin Sigara içme Durumu ve Sigara içmeye İlişkin Davranışları. Hemşirelik Formu, 2002;5(1);47-52.

81. Açık Y. Deveci E. Oguzöncül A F, Çelik G. Pasif İçiciliğin Sigara İçmeyenler Üzerindeki

Zarar Verici ve Öldürücü Etkisi. Sağlık için Sigara Alarmı, 1998-2001;4;1-4:3-4.

82. Akan N, Vural G, Erdem Y. 0-1 Yaş Bebeği olan Ailelerin Sigara İçme Durumları ve Sigaranın Bebekler Üzerindeki Etkileri Konusunda Annelerin Bilgileri Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.1997;4(2):110-116.

83. Altıntaş Koçak A G. Sigara ve Göze olan Yan Etkileri. Akciğer Arşivi, 2002; 3(4):214-219.

84. Fagerstrom Test Anketi Erişim:(http://ipsapp013.1wwonline.com/content/image?JDir=NPR&IDir=2002-27- 12&File=…)

Erişim tarihi.29.01.2003.

85. Ceyhan C,Yılmaz N. Sigarayı Bırakma Metotları ve .uygulanacak Stratejiler. Sendrom, 2000; 5(12):22-26

86. Uzaslan E K. Sigarayı Bırakma Yöntemleri. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002:

441-459.

87. Keleş İ Sigarayı Bırakma. Tanı/Tedavi El Kitabı. 1. Baskı, İstanbul: Yüce A. Ş. Ve Nobel Tıp Kitapevleri Ltd. Şti. Ortak Yayını, 2002; 2486-2490.

88. Güveli M. İçtiğiniz Son Sigara Olsun.

Erişim: (http://www.akcigerkanseri.com/sigara.html) Erişim tarihi:29.01.2003

89. Demiralay R. Göller Bölgesinde Çalışan Hekimlerde ve Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Nikotin Bağımlılığı. Toraks Dergisi,2002;3(1):15.

90. Demiralay R. Göller Bölgesinde Çalışan Hekimlerin Sigara Konusundaki Davranış ve

Tutumları. Toraks Dergisi,2002;3(1):14.

91. Can G, Öztunç F, Özlü T, KTÜ Tıp Fakültesi Sigarayı Bırakma Polikliniği Sonuçları. Toraks Dergisi,2002;3(1) :15.

92. Arbak P ve ark. Sigara Bırakma Üstüne Anket Çalışması Verileri. AİBÜ Tıp Fakültesi

Dergisi.2000;2(2):90-96

93. Daşçı M. Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi. Sağlık Dergisi, 2000:102-132.

94. Buğdaycı R, Aytaç N, Saatçi E, Canpolat D. Çukurova Bölgesinde Üç Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda Sigara İçme Sıklığı ve Bunu Etkileyen Faktörler. Sağlık ve Toplum, 2001;11(4):81-85.

95. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. 8. Baskı, Ankara: Hatipoğlu Yayınevi,1998.

122

96. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Araştırma Yöntemleri. 3. Baskı, Ankara:Hatipoğlu Yayınevi, 2000.

EK- Anket Formu

Sayın Meslektaşım, Bu araştırma sigara kullanan hemşirelerin sigarayı bırakmaya yönelik girişimleri ve sonuçlarını değerlendirmek amacıyla yapılmaktadır.Önemli sağlık sorunlarına yol aça bilen “sigara” kullanımı ile ilgili yapılacak çalışmalara rehber olabileceğini düşündüğüm araştırmama katıldığınız için teşekkür ederim.

Hemşire Esengül ERGENEİLEK Ç.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi e-mail:e.ergene@mynet.com

Anket Tarihi : Anket no : Adınız Soyadınız : 1- Yaşınız 2- Medeni Durumunuz

a) Evli b) Bekar c)dul 3- Çocuğunuz var mı ?

a) Evet b) Hayır 4- Mezun olduğunuz okul

a) SML / Açık Öğretim Fakültesi b) Sağlık Hizmetleri MYO c) Lisans d) Diğer........................................

5- Kaç yıllık mezunsunuz ? 6- Şu anda çalıştığınız klinik......................................... Ne kadar zamandır bu klinikte çalışıyoruz ?............ 7- Kaç yaşında sigaraya başladınız ? 8- Kaç yıldır sigara kullanıyorsunuz ?.................. 9- Son 6 aydır sigara kullanıyor musunuz ?

a)Evet b) Hayır

10- Günde ortalama kaç tane sigara içiyorsunuz?.........

123

11. Ailenizde kimler sigara içiyor ? a) Anne b)Baba c) Eş d) Kardeş e)Hiçbiri

f) diğer ( lütfen yazınız)............................ 12. Yakın arkadaşlarınız arasında sigara kullanan var mı?

a) Evet b) Hayır

13. Son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı düşündünüz mü ?(Cevabınız evet ise soru 15’e geçiniz. ) a) Hayır düşünmedim

b) Evet düşündüm

14. Düşünmedinizse hangi şartlar olursa bırakmayı düşünürsünüz? a) Önemli sağlık sorunları ile karşılaşırsam b) Evlendiğim zaman eşim sigar kullanmıyorsa c) Hamile olduğum zaman d) Hiçbir sıkıntım ve derdim olmadığı zaman e) Daha iyi yaşam koşullarına sahip olduğum zaman f) Diğer ...................................

15. Düşündünüz ise hangi nedenlerden dolayı düşündünüz ?

a) Sağlığa zararlı olduğu için b) İş yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için c) Çevremdekilere zarar verdiği için d) Çocuklarıma iyi örnek olmak için e) Hastalarıma iyi örnek olmak için f) Sağlık sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı g) Sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim için h) Zorunluluktan dolayı i) İleride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için j) Sigara mali yük getirdiği için k) Aslında sigara içmeyi sevmediğim için l) Nedeni yok m) Diğer.......................................................

16. Son bir yıl içinde sigarayı bırakmayı denediniz mi?

a) Evet bir kez denedim. b) Evet birkaç kez denedim. c) Hayır hiç denemedim ( soru 22’e geceniz)

124

17. Denediyseniz hangi nedenlerden dolayı denediniz ? a) Sağlığa zararlı olduğu için

b) İş yerinde sigara kullanmam hoş görülmediği için c) Çevremdekilere zarar verdiği için d) Çocuklarıma iyi örnek olmak için e) Sağlık sorunlarımın ortaya çıkmasından dolayı f) Sağlığıma zarar verdiğini hissettiğim için g) Zorunluluktan dolayı h) İleride sağlık sorunlarına yol açacağını düşündüğüm için i) Sigara mali yük getirdiği için j) Aslında sigara içmeyi sevmediğim için k) Dişlerimim sararmasına, ağız ve giysilerimin kokmasına neden olduğu için l) Nedeni yok n) Diğer.......................................................

18. Sigarayı bırakmayı denedikten sonra aşağıda verilen belirtileri yaşadınız mı?

a) Konsantrasyon güçlüğü b) Çarpıntı c) Sinirlilik d) Uyku eğitimi e) Agresyon ( saldırgan ) f) Ajite g) Uykusuzluk h) Tütüne karşı aşırı istek i) Diğer.............................

19. Bu belirtileri ne kadar süre yaşadınız ?

a) 1 Haftadan az b) 1 aydan az c) 1 aydan fazla d) diğer..............

20. Bu belirtilerde baş etmede kendinizce hangi çözümler geliştirdiniz ? 21. Sizce denemeniz neden sonuca ulaşmadı ? 22. Sigara içtiğinizden dolayı hiç pişmanlık duydunuz mu?

a) Evet her zaman

125

b) Evet sık sık c) Evet bazen d) Hayır hiçbir zaman

23. Sigara ile ilgili olduğunu düşündüğünüz herhangi bir sağlık sorununuz var mı?

a) Evet ( Belirtiniz........................) b) Hayır

24. Sigara içiyor olmanıza rağmen hastalarına sigaranın zararlarına yönelik bilgi veriyor musunuz ? a) Evet b) Hayır

25. Sigaranın neden olduğu hastalıklardan en önemli üçünü yazınız ? - - -

26. Sigarayı bırakmaya ilişkin yakın çevrenizden destek aldınız mı ?

a) Evet b) Hayır 27. Sigarayı bırakmaya ilişkin profesyonel yardım aldınız mı ?

a) Evet b) Hayır

28. Evet ise nasıl bir yardım aldınız ?

a) Gurup toplantıları b) Sigarayı bırakma kampanyaları c) Özel psikiyatrik seanslar aldım d) Medikal tedavi aldım e) Akapuntur f) Diğer..........................

29. Sigara içmenize neden olan durumlar nelerdir.

a) Birini sigara içerken gördüğüm zaman b) Kül tablası gördüğüm zaman c) Temizlik yaptığım zamanlar d) Dinlendiğim zamanlar e) Bir şeyler içerken f) Yemeklerden sonra veya yemek esnasında g) Çalışırken h) Aşırı stresli olduğum zamanlarda i) Sadece evdeyken j) Araba kullandığım zamanlarda k) Telefon görüşmesi yaptığım zamanlarda l) Farkında olmadan otomatik olarak yakarım m) Arkadaşlarla birlikte olduğum zamanlar n) İşlerim yoğun olduğu zamanlar

126

o) Sakin ve rahat olduğum zaman p) Televizyon izlerken q) Diğer açıklayın.............................

30 .Aşağıdaki duygulanımlardan hangisini hissettiğiniz zamanlar sigara içersiniz?

a) Neşeli olduğum zamanlar b) Kızgın olduğum zamanlar c) Sıkıntılı olduğum zamanlar d) Kendimi yalnız hissettiğim zamanlar e) Hayal kırıklığına uğradığım zamanlar f) Kötü muamele gördüğüm zamanlar g) Anksiyeteli olduğum zamanlar (bunalımlı) h) Üzüntülü olduğum zamanlar i) Suçlu olduğum zamanlar j) Korktuğum zamanlar k) Diğer açıklayınız.........................................

31. Dünyaya yeniden gelmiş olsanız yine sigara içmeyi seçer miydiniz ?

a) Kesinlikle içerdim b) Muhtemelen içerdim. c) Muhtemelen içmezdim. d) Kesinlikle içmezdim.

32. Sizce bundan beş yıl sonra hala sigara içiyor olacak mısınız ? a) Evet b) Hayır c) Belki 33. Sigarayı bırakmak için size yardımcı olacağımızı söylersem bırakmak için bize

katılır mısınız ? 34. Sigarayı bırakmak konusunda başka söylemek istedikleriniz var mı ? 35. Sigara içme ile ilgili memnuniyetinizi 0 (Hiç memnun değil ), 5 (Çok

memnunum) arasında değerlendirin 0 1 2 3 4 5 İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER

127

ÖZGEÇMİŞ

1976 Adana doğumlu. İlkokul, Ortaokul, lise eğitimini Adana’da tamamladı.

1996-2000 yılları arasında İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu’nu

tamamladı. 2000 yılında Çukurova Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulunda yüksek

lisans eğitimine başladı. 2002 şubat ayında Seyhan Başkent Hastanesinde Kalp Damar

Cerrahi Servisinde Çalışmaya başladı. 2004 Kasım ayından beri Kalp Damar Cerrahi

Yoğun Bakımda Çalışmakta.

128