seyhan baraji hİdrografİk harİta alimi ...hydrostar elac 4300 0.2 -1000 m derinlik ölçme...

Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu 2. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005, İTÜ – İstanbul 225

SEYHAN BARAJI HİDROGRAFİK HARİTA ALIMI DEĞERLENDİRİLMESİ VE SONUÇLARI

M.FAKIOĞLU

DSİ Genel Müdürlüğü Etüd ve Plan Dairesi, Harita ve Kadastro Mühendisi, [email protected] Özet Doğal ve yapay göller ile akarsuların işletilmesinde en etkin ve sorumlu bir kuruluş olan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, yapılan çalışmaların sonuçlarını gözlemlemek ve bu sonuçlara göre gerekli önlemleri alarak, biriken sediment miktarını ve dağılımını belirlemek amacı ile hidrografik harita üretmektedir. Adana İli Seyhan Nehri üzerinde Seyhan Barajı inşaatı 1953 yılında başlandı ve 1956 yılında işletmeye açıldı. Kuruluş amacı sulama, enerji ve taşkın korumadır. Normal su kotundaki göl hacmi 1238 hm3 tür. Alanı ise 67,8 km2 dir. Sulama alanı 174000 ha ve yıllık enerji üretimi 350 GWh dir. Seyhan Barajı 1966, 1971, 1976, 1980, 1986 ve 1991 yıllarında klasik yöntemlerle, 2005 yılında ise otomatik veri toplama sistemi kullanılarak hidrografik haritası yapıldı. Aynı zamanda 2005 yılında eş zamanlı olarak kara alımı yapıldı. Değişik zamanlarda üretilen hidrografik haritalar karşılaştırılarak yıllara göre sediment miktarı hesap edildi. Sedimente sebep olan nedenler ve alınacak tedbirler tespit edildi. Anahtar Sözcükler: Hidrografi, sediment. General Directorate of State Hydraulic Works (DSİ), which is the most effective and responsible organization for operation of natural and artificial lakes and rivers, produces hydrographical maps to determine sediment yield and its dispersion rate by observing the results of works done and taking necessary measures according to these results. Construction of Seyhan Dam, in Adana on Seyhan River, had been started in 1953 and was started to operate in 1956. The purpose of this dam is irrigation, energy production and flood control., The volume of the dam lake is 1238 hm3 at normal water level, surface area is 67,8 km2, total area of irrigation is 174.000 ha and annual energy production is 350 GWh. Hydrographical maps of Seyhan Dam are made by using classical methods in 1966, 1971, 1976, 1980, 1986, 1991 and by automatic data collection system in 2005. At the same time in 2005, land measurements were made along with hydrographical measurements. Yearly sediment yield has been evaluated by comparing the hydrographical maps produced in different periods. Causes of sedimentation and counter measures were considered accordingly. Keywords: Hydrography, Sediment

Seyhan Barajı Hidrografik Harita Alımı Değerlendirilmesi ve Sonuçları


SEYHAN BARAJI HİDROGRAFİK HARİTA ALIMI DEĞERLENDİRİLMESİ VE

SONUÇLARI

Şekil: 1. DSİ 6. Bölge Müdürlüğü Sınırlarında Kurulan Barajlar

Seyhan Barajı DSİ VI. Bölge Müdürlüğü Sınırları içerisindedir. Cumhuriyetin kuruluşundan 1950 yılına kadar Türkiye’de yalnız üç baraj yapılmış Ankara’da Çubuk Barajı, Eskişehir’de Tamamlanmamış Porsuk Barajı ve Niğde’de Gebere Barajı. Seyhan Barajı 1953 yılında Türkiye’nin dördüncü barajı olarak temeli atılmış ve 1956 yılında hizmete girmiştir. O günkü koşullarda (25 milyon dolar + 25 milyon TL.ye) mal olmuştur. Kuruluş amacı Sulama Enerji ve Taşkın Kurumadır. DSİ Vı. Bölge müdürlüğünün bu güne kadar yaptırdığı baraj sayısı onüçtür. Bunlar; 1-Seyhan barajı, 2-Kesiksuyu (Mehmetli) Barajı, 3-Kozan Barajı, 4-Tahtaköprü Barajı, 5-Berdan Barajı, 6-Kalecik Barajı, 7-Aslantaş Barajı, 8-Yarseli Barajı, 9-Gezende Barajı, 10-Nergizlik Barajı, 11-Çatalan Barajı, 12-Yayladağı Barajı ve 13-Berke Barajı.



Grafik 1. Bölgenin 1956-2005 yılları arasında yapmış olduğu barajlar Seyhan barajının 1966, 1971, 1980, 1986, 1991 ve 2005 yılında hidrografik haritaları yapılmıştır. 2005 yılı öncesi yapılan hidrografik haritaların; Yatay konumları; - Sekstant geriden kestirme yöntemi - Takeometre ve Teodolitlerle ilerden kestirme yöntemi ve - Elektronik aletler kullanılarak ışınsal yöntemle ölçülmüştür. Düşey (derinlikler) ise; - Fruno Echosounder kullanılarak grafik olarak ölçülmüştür. 2005 yılında yapılan hidrografik haritası ise; - Otomatik veri Toplama Sistemi Kullanılarak ölçüldü.

Otomatik veri Toplama Sistemi

ALET TEKNİK ÖZELLİKLERİ Ashtech Z-Surveyor GPS Alıcısı (3 adet)

Çift frekanslı Real Time Ölçme Donanımı ve Yazılımı Post Processing için Ashtech Office Yazılım Baz ölçme doğrulukları Statik 5 mm + 1 ppm Rapid Statik 5 mm + 1 ppm Kinematik 1 cm + 1 ppm Real Time Kinematik Hareketli iken : Yatayda 3 cm, düşeyde 5 cm duyarlık Sabit iken : Yatayda 1 cm, düşeyde 1.7 cm duyarlık (en az 2 epok) RTK on-the-fly ilk hesaplama : 8 veya daha fazla uydu ile % 99.9 güvenilirlikle 30 sn. içinde Real Time Diferansiyel : 1 metre altı duyarlık ( PDOP < 4 )

ProMARK X-CM GPS(Magellan)

Baz ölçme doğrulukları 15 mm + 3 ppm (Statik santimetre - yatayda ) < 0.75 m RMS ( Statik ) < 1m RMS ( Hızlı Statik ) < 1m RMS (Mobile) POS (Anlık Mutlak Konum ) 15 m RMS 2D veya 3D POS (Ortalama alarak ) 10 m RMS 2D veya 3D (HDOP <2 , C\No > 47 db -Hz ,2D) RTCM 1-3 m RMS

DSİ VI. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNÜN 1956-2005 YILLARI ARASINDA YAPMIŞ OLDUĞU BARAJLAR

2001-20051

1991-20003

1981-19905

1956-19601

1961-19700

1971-19803



HYDROSTAR ELAC 4300

0.2 -1000 M derinlik ölçme aralığı Çift frekanslı (33 kHz ve 210 kHz) Sayısal derinlik okumaları ve grafik kağıda çizim 33 kHz de 1 cm çözünürlük 1-20 pulse/saniye (pulse tekrarlama frekansı)

PENMAP yazılımı

Tüm Veri Toplama Teknikleri (Sensörler, Digital Kameralar V.B.) Gps İle Entegreli Olarak Kullanilir. Veriler Gerçek Zamanda Koordinatlandırılıp Base Haritaya Yerleştirilir. PC yada Notebook’da çalışabilen hidrografik bir yazılımdır.

Tekne Uzunluğu 7 metre fiberglas ile özel yapımlı 1 metre derinliklerde kullanılabilir ve ±20 cm.lik dalga boylarını elimine edebilme özelliğine sahip.

Şekil: 2. 1966 yılında yapılan Seyhan barajı hidrografik haritası








Seyhan barajının çevresi 257 km dir. 2005 yılında yapılan hidrografik harita ile o günkü su kotu ve kret kotu arasında kalan kara alımı için 204 Nirengi ve 472 poligon kullanıldı. Şekil: 9 Kara alımı SET2C elektronik aleti ile ölçüldü. Nirengi ve poligonlara Geometrik nivelmanla kot verildi. Yeni tesis edilen Nirengi ve poligonlara GPS, kestirme yöntemi ile açı ve kenar ölçülerek koordinatları hesaplandı. Kara alımı için aşağıdaki ekipler oluşturuldu; Nirengi ve poligon tesisi ekibi Nirengi ve poligon ölçüleri için ekip. Detay ölçüsü ekibi. Nivelman ekibi. Kıyı çizgisini ölçmek ve karadan ulaşımı zor olan detay noktaları için bir tekne, kaptan ve miracı (reflektörcü)’den oluşan ekip. 2005 yılında yapılan hidrografik haritası için, 33 bin suda ve 20 bin karada detay noktası ölçüsü yapılarak bilgisayar ortamında çizimi gerçekleştirildi. Şekil:9 Kara kısmı ölçüleri arazinin zor ve engebeli olması nedeniyle altı ayda, Su kısmı ise bir ayda ölçüldü.Günlük su kotu sayısal göstergeli eşelden hidrografik ölçüye başlamadan önce ve günlük ölçü bittikten sonra iki defa ölçüldü.Şekil:8

Şekil: 8.sayısal göstergeli eşel



Şekil: 9. 2005 yılında yapılan Seyhan barajı Nirengi ve Poligon Kanavası




1238 hm3

1029 hm3

924 hm3883 hm3 878 hm3 865 hm3 831 hm3

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1966 1971 1976 1980 1986 1991 2005

YILLAR İTİBARİYLE BARAJDA MAKSİMUM SU KOTUNA GÖRE BİRİKEN VE KULLANILABİLİR SU MİKTARI

Grafik 2 . Barajda yıllara göre kullanılabilir su miktarı

0

209hm3

314hm3

355hm3

360hm3

373hm3

407hm3

0

100

200

300

400

500

1966 1971 1976 1980 1986 1991 2005

YILLAR İT İBARİ İLE BARAJDA BİRİKEN SEDİMENT MİKTARI 1966 YILI BAŞLANGIÇ ALINMIŞTIR

Grafik 3 . Barajda yıllara göre biriken sediment miktarı



1956 VE 2005 YILLARI ARASI KULLANILABİLİR VE ÖLÜ HACIM YÜZDE GRAFİĞİ (49 YILDA)

%25 ÖLÜ HACİM

%75 KULLANILABİLİR

HACİM

Grafik 4 . Barajda 1956- 2005 yılları arasında yüzde olarak biriken sediment miktarı

RAKAMSAL OLARAK KULLANILABİLİR VE ÖLÜ HACIM GRAFİĞİ 1956 VE 2005 YILLARI ARASI (49 YILDA)

407 hm3

ÖLÜ HACİM

831 hm3

KULLANILABİLİR HACİM

Grafik 5 . Barajda 1956- 2005 yılları arasında rakamsal olarak biriken sediment miktarı



Şekil: 11. Seyhan Barajını besleyen nehir ve dereler

Seyhan Barajını şekil 11 de olduğu gibi Seyhan Nehri, Çakıt Çayı ve Körkün Deresi beslemektedir. Seyhan barajına Seyhan nehri üzerinden gelecek rusubatı önlemek için Çatalan barajı yapıldı ve 1996 yılında işletmeye açıldı. Körkün deresinden ise barajı etkileyecek rusubat gelmemektedir. Ancak Seyhan barajını besleyen çakıt deresi çok rusubat getirmektedir. Çakıt Çayı, Seyhan Baraj Gölüne boşalan Seyhan Nehrinin önemli kollarından birisidir. Çakıt Çayı havzasında, bozulan toprak-su-bitki ve doğal dengesi nedeniyle, artan erozyondan taşınan toprakların, Çakıt Çayı ile Seyhan Barajı rezervuarına taşınmakta ve erken sedimentle dolarak ömrünün kısalmasına neden olmaktadır. 1980 yılında meydana gelen taşkın nedeniyle Çakıt çayından baraj rezervuarına büyük miktarda rusubat gelmiştir. Bu taşkın nedeniyle çay üzerinde bulunan tabii baraj ve göl zarar görerek tahrip olmuştur, Daha sonraları ise dere yatağında taban oyulmaları nedeniyle yamaç göçmeleri başlamıştır şekil 12 de. Yamaç göçmeleri heyelana sebep olmuştur. Buradan taşınan rusubat Seyhan barajına taşınmaktadır.

KÖRKÜN DERESİ

SEYHAN NEHRİ

ÇAKIT DERESİ



Şekil: 12. Yamaç ve taban oyulmaları Erozyon için alınacak önlemler; Orman Genel Müdürlüğü çakıt çayı havzasında ağaçlandırma ve mera ıslahı yapmaktadır. DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yamaç göçmeleri ve heyelan kontrolü gibi yatak ıslahı önlemleri yapmaktadır. Çakıt çayı yatağı taş dolgu şeklinde yapılmış ve daha sonraları heyelanın topuk kısmından başlayarak membaya doğru üç adet breton tipi ıslah sekisi inşası düşünülmüştür. Seyhan Baraj gölüne sediment ulaşımını önlemek için Çakıt çayı mansabında sediment için bir depolama yeri araştırılıp yapılması düşünülmüştür.



DEĞİŞİK TARİHLERDE ÇAKIT DERESİNDE YAPILAN ISLAH ÇALIŞMALARI

1982 2003 2004

2004

DSİ NİN EROZYUN VE RÜSUBAT KONTROL KONUSUNDA YAPTIĞI ÇALIŞMALAR

DSİ daha çok mecra (dere yataklarında) ıslahı konusunda çalışmalar yapmakta, az miktarda da olsa gerektiği takdirde sınırlı alanlardaki yamaç arazilerde de çalışmaktadır. Ayrıca erozyonun önlenmesi için Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile işbirliği yapmaktadır. DSİ 1958 yılından itibaren erozyon ve rüsubatın kontrol edilmesi için etüt ve uygulama çalışmalarına başlamıştır. Bu çalışmalarda;

-Yerleşim yerlerinin, -DSİ ve diğer Kamu tesislerinin -Depolamaların (baraj ve gölet) -Tarım arazilerinin korunmasına öncelik verilmektedir.

2002 yılında enerji barajları için 5 yıllık bir ağaçlandırma ve erozyon kontrolü projesi başlatılmıştır. Bu kapsamda yapılacak çalışmalar Yenice, Kapulukaya , Seyhan, Keban, Atatürk, Söğüt, 4 Eylül Adıgüzel, Kürtün, Karadere ve Çaygören Barajları yağış alanlarında gerçekleştirilecektir.



EROZYON VE KONTROL ÖNLEMLERİ 1- Yamaç Arazi Islahı Önlemleri

Yamaç arazi ve yatak ıslahı

Aynı yatağın 14 yıl sonraki durumu

2- Oyuntu ve Mecra Islahı Önlemleri

Rüsubat depolama amaçlı inşa edilen tersip bendi

Mecra ıslahında kullanılan ıslah sekileri Canlı iksa ile kıyı erozyonu önlenmesi Kaynaklar DSİ VI. Bölge Müdürlüğünün 2004 yılında hazırlamış olduğu Adana İli Pozantı İlçesi Çakıt Çayı Belemedik Heyelan Islahı Teknik Raporu (Ali KEŞ Or.Yük. Müh., Bünyamin TİBİK İnş. Yük. Müh. Cabbar YÖRDEM Jeoloji Yük. Müh. Kaplan KÜÇÜK Etüd ve Plan Şube Müdürü Adil AKYATAN Bölge Müdür Yr.)

seyhan baraji hİdrografİk harİta alimi ...hydrostar elac 4300 0.2 -1000 m derinlik ölçme...

Documents