Bundan 96 yıl önce, 30 Ağustos 1922’de, Mus-tafa Kemal Paşa önderliğindeki kahraman Türk or-dusu, tüm Türk Dünyası için hayati önemi olan bir zafer kazandı. Bu zaferle Türkler, dokuz asır boyun-ca “yurt” olarak benimsedikleri bu topraklardan son-suza kadar ayrılmayacaklarını yedi düvele rağmen haykırdı. Bu zafer tüm Türklere sahip oldukları gücü yeniden hatırlatırken, sonrasında kurulan yeni cum-huriyet Türklerin tek hür vatanı haline gelecekti.

Bu zaferden yaklaşık bir asır sonra Türk Dünya-sı’nın diğer ucu olan Doğu Türkistan’ın, benzer bir zafere ihtiyaç duyduğunu üzülerek görüyoruz. Fakat bu zafer, top ve tüfekle değil, akıl ve vicdanla kaza-nılması gereken manevi bir zaferdir.

Bu sayımızda Türk’ün en eski vatanı ve mede-niyetimizin beşiği olan Doğu Türkistan’ı geçmişten günümüze ele aldık. Prof. Dr. Ragıp Kutay Karaca, Dr. Ömer Kul, Hamit Göktürk ve M. Kemal Sal-lı’nın çalışmalarıyla hazırladığımız Doğu Türkistan dosyasını okurlarımızın ilgisine sunmanın mutlulu-ğu içindeyiz.

Ağustos ayının bizden ayırdıklarını da hatırlat-mak dergimizin görevi. Bunlardan ilki, Türkistan’da kahramanca can verinceye kadar Türklüğe büyük faydası olmuş ve uzak coğrafyalardaki soydaşlarıyla arasında yıkılmaz bir köprü kurmuş olan Enver Pa-şa’dır. Bu sayımızda tarih yapan Enver Paşa’yı, onun başarılarla dolu hayatını ve sarsılmaz ülküsünü genç araştırmacı Mehmet Kürşad Yavan’ın kaleminden okuyacaksınız.

Ağustos ayının bizden kopardığı diğer bir değe-rimiz de Servet Somuncuoğlu’dur. Enver Paşa gibi tarih yapmamış olsa da Türk tarihini taşlara yazmayı başarmış Servet Somuncuoğlu’nu, vefatının beşinci yılında kendisine yakışır biçimde dergimize taşı-maya çalıştık. Somuncuoğlu’nun değerli eşi Nevin Somuncuoğlu, asistanı Yasin Cemal Galata ve dostu Dr. Mustafa Aksoy çeşitli yönleriyle dergimiz için ele aldılar. Türk Dünyası’nın bu değerlerini okurla-rımıza yeniden hatırlatmaktan büyük bir mutluluk duyuyoruz.

Tanrı Türk’ü Korusun…Közhan Yazgan

TarihTürk Dünyası

Kültür Dergisi

Sevgili Okuyucular,

Çin’e verdiğimiz madalyanın, yaptığımız ziyaretlerin ve 500 milyon dolardan 30 mil-yon dolara inmiş ihracatımızın yeniden artırılması için verdiğimiz tavizlerin sosyal ve ikti-sadî sonuçlarını da vakit geçirmeden incelemek gerekir.

Atatürk Afganistan’a çok önem verdi. Nahçıvan’a çok önem verdi. Atatürk, Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan cumhurbaşkanı oldu. Buna rağmen günümüz Tür-kiye’sinde Gök bayrağın yasaklanması gibi bir durum ortaya çıkabilmiştir. Doğu Türkis-tan’ın gök bayrağı ile al bayrağın karşılıklı selamlaşmasının sağlanamamış olması, gelmiş geçmiş bütün hükümetlerimizin Doğu Türkistan politikalarında başarısız olduklarını, bu politikaların yenilenmesi gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.

Tanrı Türk’ü KorusunProf. Dr. Turan Yazgan

Levent, 11 Temmuz 2009

Nevin Somuncuoğlu Eşim Servet Somuncuoğlu

Hakan Kaya Ayda Bir Film Damgaların Göçü

Yasin Cemal Galata Servet Somuncuoğlu’nunTürk Tarihine Katkıları

Dr. Mustafa Aksoy Türkoloji’ye ve Taşlara İmza Atan Adam: Servet Somuncuoğlu

Prof. Dr. Minehanım T. Nuriyeva Unutulan Tarih /Değiştirilen Adlar-70Eski İzler İle Bulgar Türk Şehri Kuru Sakla (Kuru Köy) Tatar Pazarcığı Hacıoğlu / Pazarçık Pazarcık / Dobriç

Dr. İlhan Akbulut Prof. Dr. Semavi Eyice’nin Ardından

Hamit Göktürk Asimilasyon ve Soykırımın Eşiğinde Doğu Türkistan

Dr. Zekeriya Türkmen Türk İstiklal Savaşı’ndaBüyük Taarruz

04

12

28

16

24

8

06

14

M. Kemal Sallı Dünya Ticaret Savaşı ve Türkiye’ye Etkileri

Mehmet Kürşad Yavan Hayatı ve Siyasi Karakteriyle Enver Paşa

Dr. Ömer Kul Türkiye-Çin İlişkilerinde Doğu Türkistan

Burak Tut Ayda Bir Spor “Moskova’dan Himalayalara Rinat Dasayev En İyisi!”

Funda Kılınçarslan Ayda Bir MüzeCibali Tütün Fabrikası

Prof. Dr. Ragıp Kutay Karaca Çin’deki DeğişiminTürk-Çin İlşkilerine Etkisi

TDAVVakfımızdan Haberler

60

50

63

54

44

Cilt: 64 Sayı: 380

Kurucu BaşkanProf. Dr. Turan Yazgan

SahibiTürk Dünyası Araştırmaları Vakfı adınaKözhan Yazgan

Sorumlu Yazı İşleri MüdürüSaadet Pınar Yıldırım

Genel Yayın YönetmeniMehmet Töre Yıldırım

DüzeltmenEmre Akar Mehmet Kürşad Yavan

Kapak FotoğrafıDoğu Türkistan

Güncel Fotoğraflar M. Kemal Sallı Samet Çolban

Görsel Tasarım Hayri Güntek

Teknik Yönetim ve Tasarım Emel Gökay

Tasarım - Fotoğraf İşlemeGökhan Kaya

İdare Merkezi Türk Dünyası Araştırmaları VakfıKemalpaşa Mah. Bukalidede Sok. Nu: 4 Saraçhane PK: 34134 Fatih - İstanbul

(0212) 511 10 06 www.turan.org.tryayin@turan.org

Basıldığı YerŞenyıldız MatbaacılıkGümüşsuyu Cad. Işık San. Sit. C Blok No: 19/102 Topkapı İstanbul Telefon: (0212) 483 47 91Matbaa Sertifika No: 11964

Fiyatı: 10 TL

Abonelik Bedeli Yurtiçi: 100 TLÖğrenciler için : 85 TL Yurtdışı: 60 USD

Banka Hesap Numaraları Vakıfbank İstanbul Fatih Şb: TR76 0001 5001 5800 7287 8397 25

İş Bankası İstanbul Aksaray Şb: TR09 0006 4000 0011 0021 1928 92

Posta Çeki Hesap Numarası İstanbul Aksaray PTT Şubesi 141720 Nolu Hesap

Milli Eğitim BakanlığıTalim - Terbiye Kurulu’nca eğitim ve öğretim açısından öğretmenlere tavsiye edilmiştir.(8 Mart 1995 tarih ve B.08.0.TTK.0.0 1.04/611.7/0946 nolu karar)

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nınAylık Süreli Yayın Organıdır.

TarihTürk Dünyası

Kültür Dergisi

34 40

63

Vakfımızdan Haberler

“Avrasya’da Türkiyat ve Şarkiyat Çalışmaları” başlıklı sempozyum, 4 Temmuz Çarşamba günü saat 10:30’da İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Genel Kurul Sa-lonu’nda açılış oturumuyla başladı. Türk Dünyası Araş-tırmaları Vakfı, Kazakistan Uluslararası Al-Farabi Üni-versitesi, Kiev Ulusal Taras Şevşenko Üniversitesi, İs-tanbul Büyükşehir Beledi-yesi, TÜRKSOY ve Londra Aytmatov Akademisi ortak-lığıyla düzenlenen sempoz-

yumun açılış konuşmalarını FAMER Başkanı Prof. Dr. Abdullah Kızılcık, İ.Ü. Ede-biyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hayati Develi, TDAV Başkanı Közhan Yazgan adı-na Dr. Öğretim Üyesi Mu-zaffer Ürekli, Londra Ayt-matov Akademisi Başkanı Prof. Dr. Rahima Abduva-lieva, Al-Farabi Üniversitesi adına Doç. Dr. Oraz Sapas-hev ve Batı Kazak Jubanov Üniversitesi adına Prof. Dr. Gulcan Shokum yaptı.

İki gün boyunca düzen-lenen 7 paralel oturumda toplam 74 bildirinin sunul-duğu sempozyum 5 Tem-muz’da FAMER Konferans Salonu’nda gerçekleştirilen kapanış oturumuyla sona erdi.

Vakfımızı ziyaret eden, Tunceli Hozat Belediye Başkanı Celaleddin Polat ve Dr. Öğretim Üyesi Atilla Jorma Türk Dünyası’yla ilgili çalışmalarımız bağlamında bilgilendiler.

Vakfımızı ziyaret eden hocalarımız Prof. Dr. Gü-nay Karaağaç, Prof. Dr. Ce-val Kaya ve Doç. Dr. Adnan Eskikurt’la Türk Dünyası üzerine sohbet ettik.

Yarıyıl tatiline giren Afganistan Mezarışe-rif ’deki Türk Dünyası Reşad Anadolu Lisemizin Türk Dili hocası Hacı Tu-ran Kars’la fikir alışveri-şinde bulunduk.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti İstanbul Başkonso-losluğu tarafından 20 Temmuz 2018 Cuma günü İstanbul Taksim Atatürk Anıtı önünde düzenlenen Mutlu Barış Harekatı’nın 44. yıldönümü törenine katıldık.

Program KKTC Başkonsolosluğu, Kıbrıs Muharip Gaziler Derneği, KKTC Üniversiteleri ve sivil toplum kuruluşlarının Atatürk Anıtına çelenk koymasıyla başladı. Vakfımız adına Eğitim ve Kültür Müdürümüz Metin Köse tarafından anıta çelenk konuldu. Türk milletinin şehitleri-ne saygı duruşunun ardından askerî bando eşliğinde bü-yük bir coşkuyla İstiklal Marşımız okundu.

Türkçe’nin öğretildiği her kurumla işbirliği içinde olan vakfımız, İ. Ü. Dil Merkezi’nin mezuniyet törenine katıldı. Başta Dil Merkezi Başkanı Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Yalçın Yılmaz olmak üzere tüm öğre-tim üyesi arkadaşların ve öğren-cilerin başarılarını kutluyoruz.

Ziyaretçi Defteri

Temmuz Ayı BoyuncaKatıldığımız Etkinlikler ve Ziyaretçilerimiz

64

TürkDünyasıBakü AtatürkLisesi

9-A sınıfından Metin Bayramlı ve Lale Nesibo-va; 9-B sınıfından Tomris Feyzulla, Fidan Allahyaro-va ve Fuzuli İsmayılbeyli “Kırmızı Diploma” almaya hak kazandılar. Öğrencile-rimizi, öğretmenlerimizi ve ailelerimizi tebrik ederiz.

Bakü Atatürk Anadolu Lisesi’nde beş yıllık görevi sona eren hocamız Tuncay Alkiraz, veda ziyaretinde bulundu. Tuncay Hoca hiçbir karşılık bekleme-den, Bakü Atatürk Lisesi’n-de izcilik faaliyetleri başlat-mıştı. Hocamıza teşekkür ediyor, bundan sonraki hayatında sağlık, mutluluk ve başarı diliyoruz.

Her yıl tüm üniversite personelinin katılımıyla geleneksel olarak düzen-lenen yaz pikniği, bu yıl da Celalabad’ın Arslan-bab bölgesinde yapıldı. Şelaleleriyle ünlü bölgede tüm gün boyunca konak-layan personelimiz, dü-zenlenen çeşitli etkinlik-lerle stres attı.

Türk Dünyası Fakül-teleri ve Meslek Yükseko-kulumuza öğrenci seçme sınavları 1 Temmuz 2018 itibariyle başladı. Her yıl olduğu gibi bu yıl da yoğun talep gören bölümlerimizin tanıtımı ve öğrenci kabul iş-lemleri enstitü müdürümüz Çağrı Ergezer ve öğrenci iş-leri daire başkanımız Halil Şengül tarafından yapılmak-ta. Enstitü ve meslek yükse-kokulumuza başvuran öğ-rencilerin alım sınavları 14 Temmuz tarihinde yapıldı. Öğrenim görmeye hak ka-zanan öğrencilerimizi kut-luyor, başarılarının devamlı olmasını diliyoruz.

İki yıldır görevini başa-rıyla yürüten müdür yar-dımcımız Günel Rehma-nova, Aydın Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Semih Yön’le dünya evine girdi. Çifte mutluluklar dileriz.

23 Haziran günü “Ara Sınıflara Giriş Sınavı” yaptık. Bu sınava büyük bir talep oldu. Başarılı olan öğrencilerimizin kayıt-larını yaptık. 27 Haziran günü ise “Burs-luluk Sınavı” yaptık. Sınavda başarılı olan öğrencilerimiz, katkı payı ödemeden veya indirimli okuyacaklar. Son sınıf öğrencile-rimizin kabul edildikleri üniversiteler belli olmaya başladı. Öğrencilerimizi kutlar, on-lara başarılar dileriz.

• Orhan Mammedov; Woroclawski Üni-versitesi, Polonya

• Sevinç Memmedova; Latvijas Üniver-sitesi, Letonya

• Ali Abbasov; Kaunas Teknoloji Üniver-sitesi, Litvanya

• Ramal Seyidli; İstanbul T. Üniversitesi, Elektronik Haberleşme Mühendisliği

• İsmail Gurbanlı; Yıldız Teknik Üniver-sitesi, Gıda Mühendisliği

• Altay Mirzaliyev; Yıldız Teknik Üni-versitesi, Elektronik ve Haberleşme Mü-hendisliği

• Eşref Memmedov; Akdeniz Üniversi-tesi, Elektrik- Elektronik Mühendisliği

• Ali Eyvazzade; Akdeniz Üniversitesi, Bankacılık ve Finans Bölümü

• Muharrem Sadıklı; Akdeniz Üniversi-tesi, İç Mimarlık Bölümü

• Emin Mehemmedli; Mersin Üniversi-tesi, Tıp Fakültesi

• Mülkem Uysal; Mersin Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü

• Nizami Rehimov; Karabük Üniversite-si, Mekatronik Mühendisliği

1990 Yılından Beri VerdiğiEğitimle Bakü’nün En ÇokTercih Edilen LisesindenHaberler

Uluslararası Celalabad ÜniversitesiTürk Dünyası Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Ensitüsü