sesotho puo ya lapeng (hl)/p1 - western cape · web viewke ile ka mathela sepetleleng seo a...

MATSHWAO: 70

NAKO: dihora tse 2

Pampiri ena e na le maqephe a 10

MOHLALA WA PAMPIRI YA TLHAHLOBO

KEREITE YA 10

SESOTHO PUO YA LAPENG (HL)

PAMPIRI YA 1 (P1)

PHUPJANE 2011

Sesotho Puo ya Lapeng (HL) P1 WCED Phupjane 2011

DITAELO HO MOHLAHLOBUWA

1. Pampiri ena e arotswe DIKAROLO tse THARO, e leng:

KAROLO YA A: Tekokutlwisiso (30) KAROLO YA B: Kgutsufatso (10)KAROLO YA C: Thutapuo le tshebediso ya puo (30)

2. Bala ditaelo TSOHLE ka hloko.

3. Araba dipotso TSOHLE.

4. Qala karolo e NNGWE le e NNGWE leqepheng le LETJHA.

5. Seha mola qetellong ya karolo e nngwe le e nngwe.

6. Nomora dikarabo tsa hao jwalo feela ka ha dipotso di nomorilwe pampiring ya dipotso.

7. Tlola mola dipakeng tsa dikarabo tsa hao.

8. Ngola ka mongolo o makgethe mme o balehang.

9. Tsepamisa maikutlo haholo mopeletong le popong ya dipolelo tse nepahetseng.

10. Dipotso tsohle di arajwe ka Sesotho.

Difuperweng tsa pampiri ena di se sebediswe ntle ho tumello Phetla

2


KAROLO YA A: TEKOKUTLWISISO

POTSO YA 1

Potsong ena o nehilwe mefuta e mmedi ya ditema. Bala tema e nngwe le e nngwe ka hloko o nto araba dipotso tsohle tse thehilweng tlasa yona.

Bala tema ena e latelang mme ha o qetile o arabe dipotso tse e latelang .

TEMA YA 1

Ha ke naledi e bile ha ke haufinyana le hoba naledihadi e hodimo. Ha ke emele bophelo bo jwalo ka tsela tse tsohle. O ka se mphumane ke tsamaya mekete ya maemo ntle le ha ke ya ka baka la mosebetsi. Ke iphelela ke le mong, ke etsa ntho tsa ka ka tsela tsa ka. Ke leka ka hohle ho boloka bophelo ba ka le mosebetsi wa ka di fapane. Ke tsebahala hobane ke sebetsa ka thata, e leng seo batho ba se thabelang, “ho rialo Brenda Ngxoli ha a itwanela ha re etsa phoso ya ho mmitsa naledi ha re ne re ntse re mo nka ditshwantsho. Ha a rate ho tsebahala, empa sena seo Brenda a se buwang se a makatsa – hobaneng a le leqepheng le kantle la Bona? Re ne re ka mo etsa naledi ya rona jwang haeba yena e ne e se yona? Re tla mo tshwarela ka boikokobetso ba hae, empa ho rona ke naledi.

Jwalo ka ha a le dilemo di 30, dilemo tsa Brenda tse 10 a le ho tv e bile tse lehlohonolo – o hopola haholo ka 2007 ha a thonngwa kgaunng ya matjhaba ya Emmy. Karolong ya hae eo a neng a e bapala e le Vuyo ho Home Affairs ya SABC1. O qadile ho tseba ka ho bapala dipale ha a ne a etetse kalaneng ya Kapa bakeng sa mosebetsi wa hae wa sekolo wa sehlopha sa borobedi, Brenda o ne a bone Patrick Mofokeng (wa Zone 14) kalaneng, mme a rata mosebetsi wa hae a ba a qeta hore le yena o batla ho ba sebapadi sa dipale . Ho leka ho fihlela ditoro tsa hae ho bile bonolo ho fihlela selemo sa hae sa boraro Yunivesithing ya kapa ha tsohle di qala ho se tsamaye hantle.

Selemong sa ka sa boraro ke ne ke se na morolo. Ho ya sekolong e ne e be morwalo. Mosebetsi wa sekolo o ne o le mongata – mme ho nna sekolo e ne e le sebaka sa mosebetsi e seng sebaka sa ntlafatso,” ho rialo Brenda. Maikutlo ana le ho hloka tjhelete, e ne e le morwalo ho Brenda ya neng a le dilemo di 20, mme a tswa sekolo. Ho bonahetse e le ntho e ntle hobane ka mora moo, o ile a fumana kopo ya ho hasa Movie Magic ho M-Net le M-Net Africa. Ke ne ke fallele Joburg ho hasa lenaneo leo, empa ka tebelwa dikgweding tse tsheletseng tse latelang hobane ho ya ka bahlahisi ba lenaneo, ke ne ke sa lokela maemo a lenaneo leo, “o rialo. O ne a ikutlwe e se letho ka mora ho tebelwa ke kgaso eo, mme a boela Kapa. Leha e le mona a ikutlwa a hlolehile ka nako eo, hona jwale Brenda o bona seo se etsahetse ka nako e loketseng. Diteko tsa pale e rutang ya Tsha Tsha di ne di tla, mme a bona e le nako ya ho leka ho boela ho ho TV. O ile a ya ditekong tseo mme a atleha. Hoba naledi ya Tsha Tsha ho entse Brenda e be sebapadi se ratwang Mzansi. O na le talente ka tsela e kgethehileng empa Brenda o ne a sa itshepe ka nako tsohle. “Ha ke le dilemo di 20, ke ne ke sithabetse maikutlo. Ke ne ke ipona ke tsofala – leha o ka se nkgolwe – bophelo bo potlaka ho feta, ” o rialo.


3


Jwalo ka batho ba bangata ba dilemong tsa bo-20, o ne a na le nako tsa ho ikutlwa a se na molemo, empa jwalo ka ha a qeta dilemo tse 30 selemong sena, Brenda o sheba bophelo botjha le ka bohlale. Ke ketekile letsatsi la ka la tswalo le metswalle ya ka e seng dinaledi, metswalle ya ka ya nete,” o a tiisa. “ Ke ne ke ba etetse Mpumalanga mme ba nkisa Kruger Park.

Ke ne ke qete letsatsi la ka la tswalo le tlholeho,” o buile jwalo ka boswaswi. Ke bala buka e bitswang Purpose Driven Life ya Rick Warren mme e nthutile ho ba le kgotso le ho ithata. Ke rata le ho tseba ho tlohela dintho di fete ha di di sa ntshebeletse. Nkile ka lahla le metswalle e se nang thuso bophelong ba ka,” o rialo ka boikokobetso.

Ho ba dilemo di 30 indastering e tletseng batjha ba maemo ha ho kgathatse Brenda hakalo. Ha a bone ho hlokahala ho hlodisana le bona, ebile ha a tshohe ha a hloka mosebetsi ho TV, empa ho tse mmalwa tseo ke di entseng, ke entse mosebetsi o tswileng matsoho.” Ho hola ho etseditse naledi ena mehlolo, mme e ne e le hoseng ho futhumetseng ha Jo,burg ha re ne re utlwa hore na Brenda o fumane semelo sa hae ho kae. O fihla Auckland Park Café a apere diaparo tsa boikwetliso, a sa kgabisa sefahleho, a fufuletswe a hemela hodimo hobane a tlohile ha hae ka maoto.

“Ke hlahetse Kapa Botjhabela motsaneng o bitswang Tsomo,” o re bolella ka motlotlo. “Ke hodisitswe ke mme feela, mme ke nna letsibolo barading ba babedi. Re holetse metseng ya makgowa toropong ya Kapa. Mme o ne a sebetsa e le mosebeletsi wa lapeng mme o ntse a sebetsa jwalo le kajeno. Ke ile dikolong tsa maemo tse kang Muizenberg High School le UCT, mme ke ne ke ratwa.”

DIPOTSO

1.1 Temaneng ya pele Brenda Ngxoli o re ‘ha ke Naledi’, lentswe lee naledi le bolela eng? Hlalosa ka mola o le mong feela. (2)

1.2 Brenda o qadile neng ho tseba ka ho bapala dipale? (2)

1.3 Brenda o re o ne a ikutlwe a le jwang ka mora ho tebelwa ho movie magic moo a neng a hasa lenaneo teng? (2)

1.4 Ngwananyana eo o re o hlahetse kae? (1) 1.5 Ka mosebetsi o tswileng matshoho seratswaneng sa botshelela mongoli o bolela eng? (2)

1.6 Brenda ha habo lapeng ba bakae ka palo? (1)

1.7 Hlalosa mantswe ana a hlahellang ho tswa temeng.

1.7.1 Letsibolo (2)

1.7.2 Kalaneng (2)


4


1.8 Fana ka dikolo tsa maemo tse pedi tseo kgalala ena e reng e kene ho tsona. (2)

1.9 Buka eo a neng a e bala o re e mo rutile eng bophelong? (2)

1.10 Ka dipolelo tse pedi o ka re Brenda ke motho ya jwang? (2) [20] TEMA 2

FUMANA MOHALA WA THEKENG WA MAEMO A HODIMO KA TJHELETE E FIHLELLEHANG.

REKA MOHALA ONA MME O FUMANE O MONG MAHALA.

Phakisa ke hona o iphumanele sesolo sena, hobane e bitsa feela DIKETE TSE HLANO mokitlane.

Mosotho o re Pela e ne e hloke mohatla ke ho romeletsa, inwese ka nkgo motho wa heso!

1.11 Mohala ona ke wa mofuta ofe? (2)

1.12 Mantswe a ngotsweng ka boholo a tlisa kapa a reretswe ho tlisa eng ho bareki? (2) 1.13 Hlalosa maele ana ho tswa phatlalatsong ena:

i. Pela e ne e hloke mohatla ke ho romeletsa (2) ii. Ho inwesa ka nkgo (2)

1.14 Qotsa polelo eo o nahanang hore e reretswe ho fetola maikutlo a moreki. (2)

MATSHWAO A KAROLO YA A: 30


5

http://www.cellucity.co.za/phones/apple.htm


KAROLO YA B: KGUTSUFATSO

POTSO YA 2

Bala ditaba tsa tema e latelang, ebe o di kgutsufatsa ka mantswe a hao a ka bang 80 ho isa ho a 90, ka tsela e hlahisang dintlha tse supileng. Bontsha palo ya mantswe ao o a sebedisitseng qetellong ya kgutsufatso ya hao.

Ngwanana wa Mosotho o ne a nepile ha a re, ha ho se sebe se se nang molemo! Nna le monnaka re ne re sheba ntlo e nngwe seterateng se ka morao ho sena mme ya ba re a lahleha, ra ipona re se re feta ntlong ena. E ne e re ha ke e bona, ka kopa hore re eme re e shebe. Ka mora selemo, ntlo ena e se e le lehae la rona le bana ba rona ba bararo. Ke e ke utlwe ke sehwa ke letswalo ka nako e nngwe ha ke ntse ke sheba ntlo ena. Ke rialo hobane e feta hole ditabatabelo tseo ke neng ke ena le tsona ke sa le ngwana.

Ke ne ke lakatsa ho ba le ntlo e kgolo, empa ena e feta seo hole. Boholo ba yona bo fapane hole le ba moo ke holetseng teng, ke bolela Pimville, Soweto. Ntlo ya teng e ne e le nyane; ke kgonne ho ba le phaposi eo e leng ya ka ke se ke hodile nakong eo ditho tse ding tsa lelapa di tswang motse. Ha re ne re qala ho dula mona, ho ne ho sa teratelwa, le jarete e le siyo. E ne e hloka dintho tse ngata mme ka tlameha ho e ntlafatsa.

Ntlo ena e kgolo haholo ha o e sheba o le ka ntle, ka lebaka leo, ke entse bonnete ba hore ke e kgabisa ka tsela e tshwanelang. Re na le bana ba bararo, ba babedi ba dilemo di ka tlase ho tse tsheletseng le moradi wa monnaka ya tlwaetseng ho re etela ha dikolo di kwetswe, ka lebaka leo, ha ke kgabisa leha ke kgetha fenetjhara, seo ha ke se lebale. Ke kgetha dintho tsa maemo, tse setaeleng, tse tla etsa hore bana ba ikutlwe ba phutholohile. Ke motho ya sebedisang mebala mme jwale phaposi e nngwe le e nngwe e na le mmala wa yona.

Re boetse hape re na le phaposi moo bana ba bapallang teng. Re ne re sa batle phaposi ya ho robala kapa ya ho phomola, empa re ne re batla moo ba tla bapalla teng jwalo ka bana. Ke e nngwe ya diphaposi tseo ke di ratang – e nkgopotsa bongwaneng ba ka. Ke ikutlwa ke na le mona ka sena hobane nna ha nka ba ka fumana monyetla ona ha ke sa hola.

Ho hodisa bana ba babedi le ho ba le kantoro ya SA Image Institute lapeng- khampane ya ka eo ke leng moeletsi wa setaele ho yona – le ho ba sebohodi sa TV, ke na le sebaka seo ke reng ke sa ka, ho etsa ke be motlotlo. Ha ke le foranteng, kantle ho phaposi e kgolo ya ho robala ha ho mang ya mphatsamisang. Ke itulela moo, ke itjelle masapo a hlooho, ke shebelle noka e fetang haufi le ntlo ena.

[E qotsitswe le ho lokiswa ho tswa makasineng wa Bona wa Pudungwana 2010]

MATSHWAO A KAROLO YA B: 10


6


KAROLO YA C: THUTAPUO LE TSHEBEDISO YA PUO

POTSO YA 3

Bala tema ena o be o arabe dipotso tse e latelang.

Thabiso e ne le ngwana ya lokileng ho fihlela a qala ho tsuba nyaope (sethethefatsi se kopantseng matekwane le heroin tse fumanehang haholo makeisheneng a Tshwane) ha a le dilemo di 14. Ke ne ke nahana hore o etsa seo ho reka kwae. Jwalo ka Mokreste ke ne ke rutile ngwanaka mekgwa e metle – ke rapella hore a fetohe ka tsatsi le leng.

Ha a le dilemo di 15, Thabiso o ile a tshwarwa hape a tshwarelwa ho utswa botlolo ya whisky. O ile a re ke molato wa nyaope mme a romelwa tlhabollong. Dintho ha di a ka tsa fetoha ka ha ke ne ke nne ke fumane matekwane ka marikgweng a hae ha ke hlatswa.

Ka la 5 Phupjane selemong sena, banna ba babedi ba ile ba fihla ha ka ba re Thabiso o tjhwatlile koloi ya bona a utswa CD player. Ba boetse hape ba re lefu la Thabiso le tla tla ke sa lebella le hore ke qale ho lokisetsa lepato la hae, ditlokotsebe di na le moputso wa tsona.

Ka tsatsi le leng moahisane o ne a mpolelle hore Thabiso o buile le yena – ho na le batho ba tshosetsang ka ho mmolaya mme a re ba boleletse Thabiso hore ba tla mo hulanya hampe ka koloi ho fihlela a shwa.

Hoseng ha letsatsi le leng ke ile ka tsohella mosebetsing. Pele ke fihla mosebetsing, ke ile ka fumana mohala o reng Thabiso o thutswe ke koloi. Ke ile ka mathela sepetleleng seo a isitsweng ho sona ka fumana a bokanetswe ke dingaka. Ke ile ka utlwa bohloko haholo ha ke mmona. Ke ile ka tseba hore ha a ya tjhaiswa ke koloi, empa o hulantswe ka yona – jwalo ka ha ke ile ka bolellwa ke moahisane wa ka hore sena se tla etsahala.

[E qotsitswe ho tswa makasineng wa Bona wa kgwedi ya Pudungwana 2010]

DIPOTSO:

3.1 Lentswe le ntshofaditsweng polelong ena, ‘Ke ne ke rutile ngwanaka mekgwa e metle, ke rapella hore a fetohe.’ ke lekgethi

Ngola makgethi a kentsweng ka masakaneng sebopehong se nepahetseng dipolelong tse latelang ho phethahatsa moelelo wa tsona. Ngola karabo feela.

3.1.1 Ka fumana a bokanetswe ke dingaka tse apereng dijase tse (-sweu). (1)

3.1.2 Thabiso o re ba tla mo hulanya ho fihlela a e shwa ka letsatsi le (-ng). (1)

3.2 Bala dipolelo tse latelang mme e be o ngola mantswe a ka masakaneng sebopehong

se nepahetseng. O ka ngola nomoro le karabo feela.


7


3.2.1 Mmae o ile a fihlelwa ke (–tshaba) ya hore mora o tla bolawa. (1)

3.2.2 Hoo e ne e se e le (–holofalo) ya Thabiso hobane a ka se phele. (1)

3.3 Lentswe Jo! ke lelahlelwa polelong ena, ‘Jo! ngwanaka a shwa!’ Kgetha malahlelwa a lokelang dipolelo tsena tse latelang.

aha! ; kgele! ; be! ; itjhu!.

3.3.1 …. leino la ka le a mpolaya ke bohloko (1)

3.3.2 …. e mobe eo ngwana ya sa tshabeng batho. (1)

3.4 Sebopeho sa leetsi polelong ena, ‘ha ke mmotsa o ne a ‘itatola’, le supa boiketsi. Lokisa sebopeho sa leetsi dipolelong tse latelang ka ho le ngola ka tsela eo polelo ka nngwe e phethahatsang moelelo. Ngola karabo feela.

3.4.1 Thabiso o hlile a (–bakela) mathata ka ho senyetsa batho. (1)

3.4.2 Ha e le Thabiso yena o (-entse) ka ho se balehe ha banna bao ba mo otla. (1)

3.5 Ngola dipolelo tse latelang ho temekiso ya tatolo/kganyetso

3.5.1 Ke ne ke nahana hore o etsa seo ho reka kwae. (2)

3.5.2 Setjhaba se ne se tseba hore o rekisa nyaope. (2)

3.6 Bolela lekgathe le fumanehang polelong ka nngwe ho tse latelang:

3.6.1 Thabiso o ntse a sebedisa dithethefatsi. (1)

3.6.2 Thabiso o thetsitse mmae ka hore ha a sa tsuba. (1)

3.7 Fumana mohlala wa dikao tse latelang ho tswa seratswaneng:

3.7.1 Sekaopeho (Seratswana 3) (2)

3.7.2 Sekaotlwaelo (Seratswana 2) (2)


8


(18)

TEMA 2

Boha papatso e latelang o ntano araba dipotso tse e latelang:


9


3.8 Papatso ee e reretswe bomang? (1)

3.9 Hobaneng mongodi a sebedisitse mongolo o moholo qalong ya papatso? (2)

3.10 Molaetsa wa papatso ee o phethahatswa jwang ke setshwantsho? (2)

3.11 ‘SKRRRRRRRR’ ke lentswe le ngotsweng ka mongolo o mofubedu. Hoo ho bolelang? (2)

3.12 Bolela mofuta wa koloi e setshwantshong. Hlalosa hore hobaneng ha mongodi a kgethile ho sebedisa mofuta wa koloi eo a e kgethileng? (3)

3.13 Ke tshekamelo efe ya maikutlo e tliswang ke ha mongodi a sebedisa batho ba bahlankana? (2)

(12)

MATSHWAO OHLE A KAROLO YA C: 30

MATSHWAO A PAMPIRI YOHLE: 70


10

sesotho puo ya lapeng (hl)/p1 - western cape · web viewke ile ka mathela sepetleleng seo a...

Documents