Sëmundjet e bletëve Sëmundjet e bletëve mjaltëdhënësemjaltëdhënëse

Edhe bletët sikurse qenjet tjera të gjalla kane Edhe bletët sikurse qenjet tjera të gjalla kane sëmundjet e tyre. sëmundjet e tyre.

Sëmundjet e bletëve tek ne janë shumë të Sëmundjet e bletëve tek ne janë shumë të përhapura.përhapura.

Pa njohjen mirë të këtyre sëmundjeve nuk mund Pa njohjen mirë të këtyre sëmundjeve nuk mund të mendohet për bletari të suksesshme.të mendohet për bletari të suksesshme.

Këto sëmundje shkaktohen nga agjendët Këto sëmundje shkaktohen nga agjendët patogjen, parazitët, substancat toksike, kushtet e patogjen, parazitët, substancat toksike, kushtet e vështira të jetesës së bletëvë etj.vështira të jetesës së bletëvë etj.

Bletët janë shumë të ndieshme nga sëmundjet Bletët janë shumë të ndieshme nga sëmundjet të cilat mund të jenë: të cilat mund të jenë:

- Ngjitëse (infektive) dhe jo ngjitëse (jo - Ngjitëse (infektive) dhe jo ngjitëse (jo infektive).infektive).

- Sëmundjet ngjitëse shkaktohen sic - Sëmundjet ngjitëse shkaktohen sic cekëm më lartë nga mikroorganizmat cekëm më lartë nga mikroorganizmat patogjen (viruset, bakteriet, kerpudhat etj).patogjen (viruset, bakteriet, kerpudhat etj).

- Sëmundjet jo ngjitësë:shkaktohen nga - Sëmundjet jo ngjitësë:shkaktohen nga kushtet e këqija të mjedisit (të ftohurit ose kushtet e këqija të mjedisit (të ftohurit ose të nxemjes së gjeneratave, helmimet e të nxemjes së gjeneratave, helmimet e ndryshme). ndryshme).

Sëmundjet invaziveSëmundjet invazive

Këto sëmundje shkaktojnë parazitët:Këto sëmundje shkaktojnë parazitët:

Nozema, ameba, rriqna, morri etj.Nozema, ameba, rriqna, morri etj. Këtu do të ndalemi gjërësisht rreth Këtu do të ndalemi gjërësisht rreth

sëmundjes së varroatozës të cilën e sëmundjes së varroatozës të cilën e shkakton rriqra varoa-destruktorshkakton rriqra varoa-destruktor

Historiku i shkurtër i varaosëHistoriku i shkurtër i varaosë Varaoa është një parazit shumë i Varaoa është një parazit shumë i

lashtë që ka prekur së pari bletët lashtë që ka prekur së pari bletët indiane (apis cerana). Shkencëtarisht indiane (apis cerana). Shkencëtarisht së pari ky parazit është studiuar në së pari ky parazit është studiuar në vitin 2004, nga Audemans në ishullin vitin 2004, nga Audemans në ishullin Java të Indonezisë.Java të Indonezisë.

Viteve të 50-ta, kjo rriqër u gjend edhe Viteve të 50-ta, kjo rriqër u gjend edhe në Rusinë Lindore – Siberi, ku në Rusinë Lindore – Siberi, ku bashkëjetoi dy raca të bletëve, apis bashkëjetoi dy raca të bletëve, apis melifera dhe apis cerana. melifera dhe apis cerana.

Viteve 60-ta arriti edhe në evropë Viteve 60-ta arriti edhe në evropë kurse në Kosovë viteve 80-ta. kurse në Kosovë viteve 80-ta.

Po ashtu kjo rriqër arriti edhe në Po ashtu kjo rriqër arriti edhe në Amerikë po të njejtat vite sikurse në Amerikë po të njejtat vite sikurse në Kosovë, cka do të thotë më këtë Kosovë, cka do të thotë më këtë parazitë është përfshirë e gjithë parazitë është përfshirë e gjithë bletaria botërore.bletaria botërore.

Viteve 2000-ta, nëpërmjet egzaminimit Viteve 2000-ta, nëpërmjet egzaminimit të AND-së të AND-së

Përmes AND-së u gjetën Përmes AND-së u gjetën ndryshimet gjenetike në mes ndryshimet gjenetike në mes varaosë Jakobson dhe asaj varaosë Jakobson dhe asaj evropiane, duke emërtuar të fundit evropiane, duke emërtuar të fundit me emrin varaoa destruktor.me emrin varaoa destruktor.

Në vazhdim u gjetën dy tipe të Në vazhdim u gjetën dy tipe të varaosë destruktor. varaosë destruktor.

Tipi R (ruso-korean) I cili eshte e Tipi R (ruso-korean) I cili eshte e shtrire ne tere evropen dhe eshte shtrire ne tere evropen dhe eshte me agresic se tip J(japonezo-me agresic se tip J(japonezo-tajlandez) qe gjendet ne ameriken tajlandez) qe gjendet ne ameriken e veriut dhe jugut.e veriut dhe jugut.

Duhet njohur shkaktarin e Duhet njohur shkaktarin e semundjes, morfologjine e mbi te semundjes, morfologjine e mbi te gjitha bioligjine e varaose sepse gjitha bioligjine e varaose sepse kjo do te na ndihmoje ta kuptojme kjo do te na ndihmoje ta kuptojme dhe zbatojme drejte masat e dhe zbatojme drejte masat e luftimit.luftimit.

Morfologjia (përshkrimi i trupit të varaosë)Morfologjia (përshkrimi i trupit të varaosë)

Varaoa shifet me sy dhe ka një formë Varaoa shifet me sy dhe ka një formë elipse, është me ngjyrë kafe në të elipse, është me ngjyrë kafe në të kuqe, në gjatësi 1,1-1,2 dhe gjërësi kuqe, në gjatësi 1,1-1,2 dhe gjërësi prej 1,5-1,6. mashkullin e varaose nuk prej 1,5-1,6. mashkullin e varaose nuk e shofim sepse pas fekondimit ai e shofim sepse pas fekondimit ai ngordh ne qeli. ngordh ne qeli.

Varaoa destruktor ka permasa me te Varaoa destruktor ka permasa me te medha se ajo jakobson.medha se ajo jakobson.

Forma e trupit të rriqres, e bënë të Forma e trupit të rriqres, e bënë të lehtë fiksimin e sajë në trupin e bletës, lehtë fiksimin e sajë në trupin e bletës, sepse gjymtyrët e saja janë të sepse gjymtyrët e saja janë të transformuara në venduza (thithakë transformuara në venduza (thithakë për fiksim). për fiksim).

Aparati i gojës së varaosë është i tipit Aparati i gojës së varaosë është i tipit shpues dhe thithës.shpues dhe thithës.

Sistemi i frymëmarrjes është i tipit Sistemi i frymëmarrjes është i tipit trakeal qe gjendet ne pjesen e trakeal qe gjendet ne pjesen e poshtme te barkut nga dy vrima ne poshtme te barkut nga dy vrima ne mes te qiftit të 3-të dhe të 4-të të mes te qiftit të 3-të dhe të 4-të të këndeve.këndeve.

Biologjia e varaosë – rriqrësBiologjia e varaosë – rriqrës

Procesi biologjik i zhvillimit të rriqrës është e lidhur Procesi biologjik i zhvillimit të rriqrës është e lidhur ngushtë me biologjinë e bletës dhe cdo proces që bënë ngushtë me biologjinë e bletës dhe cdo proces që bënë bletari për forcimin e familjes bletë, ndikon në shtimin e bletari për forcimin e familjes bletë, ndikon në shtimin e rriqrave në këtë familje.rriqrave në këtë familje.

Rriqra femër deperton në qelizë para vulosjes. Rriqra femër deperton në qelizë para vulosjes. Në qelizat femrore ajo hynë 1 ditë para se të vuloset. Në qelizat femrore ajo hynë 1 ditë para se të vuloset. Kurse te mashkulli 2-3 ditë para vulosjes. Kurse te mashkulli 2-3 ditë para vulosjes. Cikli i zhvillimit të varaosë në qeli zgjatë 8-10 ditë. Cikli i zhvillimit të varaosë në qeli zgjatë 8-10 ditë. Rriqrat kanë përpunuar mekanizmat e adaptimit në lidhje Rriqrat kanë përpunuar mekanizmat e adaptimit në lidhje

më shumimin e familjeve të bletëve.më shumimin e familjeve të bletëve.

Cikli I zhvillimit te varaoseCikli I zhvillimit te varaoseShkurtShkurt 11 5050 100100 500500

MarsMars 22 100100 200200 10001000

PrillPrill 44 200200 400400 20002000

MajMaj 88 400400 800800 40004000

QershorQershor 1616 800800 16001600 80008000

KorrikKorrik 3232 16001600 32003200 ++

GushtGusht 6464 32003200 64006400

ShtatorShtator 128128 64006400 ++

TetorTetor 256256 ++

SimptometSimptomet Larvat e infektuara kane procesin e zhvillimit te Larvat e infektuara kane procesin e zhvillimit te

crregulluar.crregulluar. Ne larven e bardhe shifen lehte pikat e kuqrremta ne te Ne larven e bardhe shifen lehte pikat e kuqrremta ne te

erreta e ato jane varaoa.erreta e ato jane varaoa. Larvat dhe nimfat e infektuara per shkak te thithjes se Larvat dhe nimfat e infektuara per shkak te thithjes se

hemolimfes nuk jane te qeta dhe shpesh lindin me te hemolimfes nuk jane te qeta dhe shpesh lindin me te meta trupore.meta trupore.

Ju demtohen disa pjese te sistemeve qendrore dhe Ju demtohen disa pjese te sistemeve qendrore dhe lindin me disa pjese te demtuara te trupit.lindin me disa pjese te demtuara te trupit.

Pjella nuk eshte kompakte dhe me plote qeliza te Pjella nuk eshte kompakte dhe me plote qeliza te zbrazeta.zbrazeta.

Lindin blete me deformime te pjeseve te trupit e me se Lindin blete me deformime te pjeseve te trupit e me se tepermi kane te deformuar krahet e tyre.tepermi kane te deformuar krahet e tyre.

Bletet rriten me gjoks dhe abdomen te dobet, dhe kane Bletet rriten me gjoks dhe abdomen te dobet, dhe kane pamje jo proporcionale.pamje jo proporcionale.

Per shkak te ketyre defekteve, bletet dalin me heret dhe Per shkak te ketyre defekteve, bletet dalin me heret dhe vdesin ne fushe dhe shoqeria numerikisht zvogelohet.vdesin ne fushe dhe shoqeria numerikisht zvogelohet.

Mashkujt e infektuar humbin aftesine seksuale dhe Mashkujt e infektuar humbin aftesine seksuale dhe behen te papjellshem.behen te papjellshem.

Varaoa paraqet njerin prej faktoreve kryesor per Varaoa paraqet njerin prej faktoreve kryesor per perhapjen e viruseve.perhapjen e viruseve.

virusi I deformimit te kraheve te bletevevirusi I deformimit te kraheve te bleteve virusi I qerdhes ne forme qalikuvirusi I qerdhes ne forme qaliku virusi I paralizes akutevirusi I paralizes akute virusi I paralizes kronikevirusi I paralizes kronike virusi I kubezave te zeza etj.virusi I kubezave te zeza etj.

Bleta punëtore e deformuar nga varroa

Bletët punëtore të dëmtuara nga varroa

Njohja e ndikimit të sëmundjeve në Njohja e ndikimit të sëmundjeve në familjen bletë.familjen bletë.

Është shumë e domosdoshme të njohim lidhjen rriqër – Është shumë e domosdoshme të njohim lidhjen rriqër – bletë, në mënyrë që të vendosin drejtë ato metoda bio-bletë, në mënyrë që të vendosin drejtë ato metoda bio-teknike që krahas atyre kimike sigurojnë një luftim të teknike që krahas atyre kimike sigurojnë një luftim të suksesshëm. suksesshëm.

11. Ndikimi kryesor i rriqrave në fazën kur ajo gjindet në . Ndikimi kryesor i rriqrave në fazën kur ajo gjindet në pjellë.pjellë.

22. Ndikimi i rriqrës në fazën kur ajo ndodhet jashtë në . Ndikimi i rriqrës në fazën kur ajo ndodhet jashtë në trupin e bletës.trupin e bletës.

33. Kërkimet për varoatozën – diagnoza. Kërkimet për varoatozën – diagnoza Është shumë me rëndësi ta njofim sa më saktë shkallën Është shumë me rëndësi ta njofim sa më saktë shkallën

e invazionit të rriqrës në familjet bletë për të përcaktuar e invazionit të rriqrës në familjet bletë për të përcaktuar drejtë dhe me kohë kompleksin e masave të luftimit, për drejtë dhe me kohë kompleksin e masave të luftimit, për të siguruar mbijetesën e familjes dhe prodhimin e tyre. të siguruar mbijetesën e familjes dhe prodhimin e tyre.

Teknika e diagnostifikimitTeknika e diagnostifikimit

Egzistojnë metoda të ndryshme që përdoren për Egzistojnë metoda të ndryshme që përdoren për diagnostifikimin e shkallës së invazionit të diagnostifikimin e shkallës së invazionit të rriqrës, edhe ato:rriqrës, edhe ato:

1. diagnoza klinike, 1. diagnoza klinike, 2. egzaminimi natyror i rriqrës, 2. egzaminimi natyror i rriqrës, 3. caktimi I nivelit të invazionit të rriqrave në 3. caktimi I nivelit të invazionit të rriqrave në

bletë dhe pjellë, bletë dhe pjellë, 4.Diagnoza me kornizën mashkullore.4.Diagnoza me kornizën mashkullore. Strategjia e luftimit të varoatozësStrategjia e luftimit të varoatozës parimet e përgjithshmeparimet e përgjithshme luftimet me anë të medikamenteveluftimet me anë të medikamenteve

Ç`është varoarezistenca?Ç`është varoarezistenca? Luftimi i varaosë – metodat Luftimi i varaosë – metodat

metodat apiteknike metodat apiteknike metodat bioteknike metodat bioteknike metodat kimikemetodat kimike

metodat apiteknikemetodat apiteknike rruajtja e shoqërive të fortarruajtja e shoqërive të forta kosheret të jenë në largësi më të mëdha nga njëra tjetrakosheret të jenë në largësi më të mëdha nga njëra tjetra ama te reja, selektuese dhe produktiveama te reja, selektuese dhe produktive zëvendësimi I rregullt I hojeve të vjetra me të rejatzëvendësimi I rregullt I hojeve të vjetra me të rejat përdorimi I dyshemeve antivarao përdorimi I dyshemeve antivarao te kemi ventilim te mire dhe te rruhen nga lageshtia. Mos te te kemi ventilim te mire dhe te rruhen nga lageshtia. Mos te

perdoren ushqime te lengeta ne pranveren e hershme dhe vjeshten perdoren ushqime te lengeta ne pranveren e hershme dhe vjeshten e vonshme.e vonshme.

metodat bioteknikemetodat bioteknike largimi I pjellës mashkullore.largimi I pjellës mashkullore. perdorimi I kornizave mashkullore perdorimi I kornizave mashkullore krijimi I shtesave të shoqërivekrijimi I shtesave të shoqërive ndërprerja e pjellës ndërprerja e pjellës metodat kimikemetodat kimike përdorimi i akaracideve është metoda më efikase, mirëpo me disa përdorimi i akaracideve është metoda më efikase, mirëpo me disa

efekte të padëshirueshmeefekte të padëshirueshme gjatë të gjitha metodave kimike (preparatet) mbysin varaotë që gjatë të gjitha metodave kimike (preparatet) mbysin varaotë që

ndodhet ne bletë mirëpo nuk mbysin varaonë që ndodhet në qeli.ndodhet ne bletë mirëpo nuk mbysin varaonë që ndodhet në qeli. Përdorimi I tepruar I preparateve kimike shkakton rezistencë tëk Përdorimi I tepruar I preparateve kimike shkakton rezistencë tëk

varaotë dhe gjithashtu ka ndikim negativ në shëndetin e njeriut, varaotë dhe gjithashtu ka ndikim negativ në shëndetin e njeriut, konsumuesve te mjaltit et.konsumuesve te mjaltit et.

100 % preparate kimike efikase dhe të sigurta nuk egzistojnë. 100 % preparate kimike efikase dhe të sigurta nuk egzistojnë. Përdorimi I vetëm I preparateve kimike të regjistruara.Përdorimi I vetëm I preparateve kimike të regjistruara.

Metodat kimikeMetodat kimike

gjithashtu duhet përdorur doza të sakta të gjithashtu duhet përdorur doza të sakta të përgatitura dhe sipas udhëzimeve të preparatit.përgatitura dhe sipas udhëzimeve të preparatit.

Përdoren kur në shoqëri nuk ka pjellë apo ka Përdoren kur në shoqëri nuk ka pjellë apo ka fare pakfare pak

Përdoren kur nuk ka depo mjalti, dhe kur nxjerrja Përdoren kur nuk ka depo mjalti, dhe kur nxjerrja e mjaltit është bere 15 dite me parae mjaltit është bere 15 dite me para

Temperaturat të jenë 10 gradë deri 26 gradëTemperaturat të jenë 10 gradë deri 26 gradë

Perdorimi I shkopinjve apo shiritavePerdorimi I shkopinjve apo shiritave

Keto jane me substance aktive fluvalinat. Keto jane me substance aktive fluvalinat. Perdorimi eshte I lehtePerdorimi eshte I lehte Varesisht nga forca e shoqerise perdoren 1-2 shkopinj.Varesisht nga forca e shoqerise perdoren 1-2 shkopinj. Largohen nga zgjoi pas 30 diteve.Largohen nga zgjoi pas 30 diteve. Acidet organikeAcidet organike Acidi formik (I thneglave)Acidi formik (I thneglave) Perqindja 60 apo 85 %Perqindja 60 apo 85 % Trajtimi behet 3-4 here ne intervale kohore 5-7 diteTrajtimi behet 3-4 here ne intervale kohore 5-7 dite Perdoret nepermjet avulluesve te dedikuara per kete Perdoret nepermjet avulluesve te dedikuara per kete

acidacid Acidi eshte ne gjendje te lengetAcidi eshte ne gjendje te lenget

Acidi I qumeshtitAcidi I qumeshtit 15 % me 5-8 mililitra sperkatet cdo faqe e hojeve15 % me 5-8 mililitra sperkatet cdo faqe e hojeve 2 trajtime ne intervalin prej 7 ditesh.2 trajtime ne intervalin prej 7 ditesh. Acidi oksalikAcidi oksalik Acidi oksalik eshte ne gjendje te ngurte ne forme kristaleshAcidi oksalik eshte ne gjendje te ngurte ne forme kristalesh Tretja 35 gram ne 1 liter te ujit te destiluar.Tretja 35 gram ne 1 liter te ujit te destiluar. Nga 5 mililitra per rruge mizeNga 5 mililitra per rruge mize Vetem nje trajtim ne vjeshten e vonshme apo dimrine hershme kur ne zgjua Vetem nje trajtim ne vjeshten e vonshme apo dimrine hershme kur ne zgjua

nuk kemi pjellenuk kemi pjelle Egzistojne 3 metoda ne perdorimin e acidit oksalikEgzistojne 3 metoda ne perdorimin e acidit oksalik metoda e pikimitmetoda e pikimit sperkatjessperkatjes dhe sublimimitdhe sublimimit ne praktike me se tepermi perdoret metoda e pikimit, sepse eshte forme me ne praktike me se tepermi perdoret metoda e pikimit, sepse eshte forme me

praktike dhe nuk paraqet rrezik as per bletarin as per bletet.praktike dhe nuk paraqet rrezik as per bletarin as per bletet.

Akaracidet Akaracidet Akaracidet kane origjinen natyrale dhe jane vajrat Akaracidet kane origjinen natyrale dhe jane vajrat

esencialeesenciale Rreziku toksilogjik I tyre eshte shume I vogelRreziku toksilogjik I tyre eshte shume I vogel Kane efekte shume te larta per largimin e varaose nga Kane efekte shume te larta per largimin e varaose nga

trupi I bletestrupi I bletes me se tepermi jane ne perdorim keto preparate:me se tepermi jane ne perdorim keto preparate: api live var – prodhim italianapi live var – prodhim italian apiguard – prodhim anglezapiguard – prodhim anglez tymovar – prodhim zvicerantymovar – prodhim zviceran cumovar – me licence nga argjentinacumovar – me licence nga argjentina

POROSI BLETARËVE PËR POROSI BLETARËVE PËR LUFTIMIN KUNDËR VARAOZËSLUFTIMIN KUNDËR VARAOZËS

- Te mos hiqet per asnje qast vemendja nga varaoza, duke marr - Te mos hiqet per asnje qast vemendja nga varaoza, duke marr parasysh se eshte shkaktare e shume semundjeve tjera.parasysh se eshte shkaktare e shume semundjeve tjera.

- Perdorimi I vetem I preparateve te autorizuara dhe me efekte te - Perdorimi I vetem I preparateve te autorizuara dhe me efekte te lartalarta

- Kombinimi me medikamentet me metodat bioteknike dhe - Kombinimi me medikamentet me metodat bioteknike dhe apiteknike apiteknike

- tretmane dhe temperatura te pershtatshme - tretmane dhe temperatura te pershtatshme - te kemi kujdes per riinfeksionin nga varaoa- te kemi kujdes per riinfeksionin nga varaoa - trajtimi I parqeve I gjithe zones ne nje kohe dhe me te njejatat - trajtimi I parqeve I gjithe zones ne nje kohe dhe me te njejatat

medikamentemedikamente - ne luften kunder varaose, bashkimi bene forcen - ne luften kunder varaose, bashkimi bene forcen - bashkimi ne shoqatat e bletareve do te ndihmoje si ne marrjen e - bashkimi ne shoqatat e bletareve do te ndihmoje si ne marrjen e

informacioneve te reja ashtu edhe ne kombinimin ne te mire te informacioneve te reja ashtu edhe ne kombinimin ne te mire te bletareve ndaj njeri tjetritbletareve ndaj njeri tjetrit

Drejtoria për bujqësi dhe pylltari Drejtoria për bujqësi dhe pylltari GjilanGjilan

ALBAN SPAHIUALBAN SPAHIU Doctor of Veterinary MedicineDoctor of Veterinary MedicineTel: +377 44 445 986Tel: +377 44 445 986mail:mail:dr.albanspahiu@gmail.comdr.albanspahiu@gmail.com al_spahiu@hotmail.comal_spahiu@hotmail.comGjilan / KosovoGjilan / Kosovo