SEMINARSKI RAD

SADRŽAJ

List br.

UVOD ............................................................................................................ 2

IZVORI POSLOVNOG PRAVA ........................................... 2

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJI DONOSI ZAKONODAVAC 3 1.1. Ustav, zakon i podzakonski propisi ....................................................... 4

1.2. Sudska (i arbitražna) praksa .................................................................. 5

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA ................................ 6

2.1. Poslovni običaji .................................................................................. 6

2.2. Uzanse .............................................................................................. 7

2.3. Akti privrednih društava ...................................................................... 7

2.4. Opšti uslovi poslovanja ....................................................................... 8

2.5. Trgovačke klauzule i termini ................................................................ 8

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG PRAVA .......................................... 9

3.1. Pravna pravila predratnog trgovačkog prava ........................................... 9

3.2. Građansko pravo ................................................................................ 9

3.3. Pravna nauka ..................................................................................... 10

4. HIJERARHIJA IZVORA POSLOVNOG PRAVA ...............................11

Zaključak i ključne reči .................................................................................... 12

Literatura .......................................................................................................... 13

1

SEMINARSKI RAD

U V O D

Izvori poslovnog prava klasifikuju se na marerijalne i formalne izvore. Izvori poslovnog

prava mogu da imaju različite načine nastajanja i različito poreklo. osnovni izvor statusnog dela

poslovnog prava kod nas je Zakon o privrednim društvima iz 2004. godine, zakon je podeljuen

na više delova. Osnovni izvor našeg prava u vezi sa ugovorima u privredi je Zakon o

obligacionim odnosima iz 1978. godine. Značajno je istaći za naše poslovno pravo da ima čitav

niz zakona kao svoje formalne izvore. Odgovarajuće promene u društveno - ekonomskim

odnosima izazivaju i promene u propisima.

2

SEMINARSKI RAD

I. IZVORI POSLOVNOG PRAVA

Izvori poslovnog prava kvalifikuju se na materijalne i formalne izvore.

Materijalni izvori poslovnog prava su isti kao i u svim drugi granama našeg pravnog

sistema. Reč je o interesima i volji vladajuće klase, koja se izražava u formalnim izvorima prava.

Zbog toga su predmet našeg daljeg interesovanja formani izvori poslovnog prava, tj. oblici i

forme u kojima se pojavljuju pojedina pravila iz poslovnog prava.

Formalni izvori poslovnog prava su mnogobrojni i preko njih se pojavljuju prave norme

različite normativne snage. Zato je potrebno utvrditi redosled primene formalnih izvora

poslovnog prava, tj. pravnu snagu pojedinih normi – pošto je u praksi moguće da se isti

društveno-ekonomski odnosi na različite načine pravno regulišu.

Izvori poslovnog prava mogu da imaju različite načine nastajanja i različito poreklo. Po

načinu nastajanja, može se govoriti o heteronomnim i autonomnim izvorima.

Heteronomni izvori poslovnog prava su državni propisi koje donosi država po tačno

definisanoj i ustaljenoj zakonskoj proceduri. To su ustav, zakon, podzakonski propisi i sudska

praksa.

Autonomne izvore prava stvaraju sami subjekti na koje se ovi izvori prava primenjuju. U

autonomne izvore poslovnog prava spadaju: poslovni običaji, uzanse, trgovački termini i

klauzule, opšti uslovi poslovanja, athezioni ugovori i tipski ugovori.

Prema svome poreklu, izvori poslovnog prava se dele na domaće i međunarodne.

3

SEMINARSKI RAD

Domaći izvori poslovnog prava nastaju u okviru pravnog porekla jedne države.

Međunarodni izvori poslovnog prava nastaju međunarodnim pravnim putem između dve ili više država.1

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJI DONOSI ZAKONODAVAC

1.1. Ustav, zakon i podzakonski propisi

Ustav u formalnom smislu je najviši pravni akt jedne zemlje. Ustav Republike Srbije

sadrži niz odredbi ekonomsko-pravnog karaktera koje nisu samo načelnog karaktera. One su i

neposredno primenjive u praksi. Kako ustavom ne mogu biti regulisana sva pitanja ekonomsko-

pravnog i poslovno-pravnog karaktera, Ustav reguliše potrebu i način donošenja zakona,

podzakonskih akata koje će bliže i potpunije regulisati određene oblasti privrednog života.

Zakon je posle Ustava pisani pravni akt najviše pravne snage, koji donosi posebni

zakonodavni organ, po posebnom postupku. Zakoni, kao opšti pravni akti koje donosi

zakonodavni organ države po propisanom postupku, moraju biti saglasni Ustavu. Ukoliko zakon

celovito odrđuje određenu pravnu oblast on se naziva zakonik ili kodeks, a proces njegovog

donošenja kodifikacija.

Podzakonski propisi su opšti ptavni akt niži od zakona koji donose nadležni državni

organi – izvršni organi uprave. Složenost i dinamika poslovanja čine da je nemoguće sva pitanja

regulisati zakonom. Zato postoje podzakonski propisi, kao: uredbe, pravilnici, odluje, naredbe

rešenja i uputstva. Podzakonski propisi se donose radi zarade i lakže primene zakona 2

1 Dr. Mile Račić: „Poslovno pravo“, Novi Sad, 2006. str. 31-33

2 Dr. Mile Račić: „Poslovno pravo“, Novi Sad, 2006. str. 32-35

4

SEMINARSKI RAD

1.2. Sudska i arbitražna praksa

Sudsku praksu čini čini niz sudskih presuda, kojima se pravne norme primenjuju na isti

način u praksi.

Ipak, stavovi viših sudova imaju određeni uticaj na sudsku praksu. Naročito veliki uticaj

na sudsku praksu kod nas imaju načelni stavovi usvojeni na sednici Ustavnog suda, Vrhovnog

suda i Višeg trgovinskog suda. Razlozi za ovakav vertikalan uticaj su mnogobrojni:

prvo, ovako formirana praksa ima veliki autoritet koji počiva na valjanosti razloga

sadržanih u presudi(a posebno na stanovištu ili stavu više sudske instance) višeg suda;

drugo, tu je i psihološki razlog – kada postoji rešenje višeg suda – to ljudi sa lakoćom

prihvataju kao objektivno i tačno i

treće, sudija veruje da će njegova odluka zadržati pravnu snagu (prebacujući

odgovornost na više sudove).

5

SEMINARSKI RAD

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

2.1. Poslovni običaji

Poslovni običaji su izvori autonomnog poslovnog prava koje poslovni subjekti stvaraju

samostalno, nazavisno od zakonodavca. Rač je o određenim pravilima koja nastaju dugotrajnim

ponavljanjem nekih ponašanja u istoj ili sličnoj situaciji. Od poslovnih običaja treba razlikovati

tzv. dobte običaje koji predstavljaju pravila morala, a to su norme poslovnog morala jednog

društva.

U pravnoj teoriji se razlikuju poslovni obučaji od normi običnog prava. Osnovna razlika

je u tome što se kod običajnog prava kao osnov primene pojavljuje pravna svest o pravnoj

obaveznosti primene toga pravila ponačanja, dok je osnov poslovnih običaja uređenje o

korisnosti odgovarajućeg ponašanja. Poslovni običaji se dužom primenom se postepeno

pretvaraju u norme običajnog prava.3

Prema vertikalnom kriterijumu poslovni običaji se dele:

Opšte poslovne običaje, koji veže za celokupno privredno poslovanje;

Posebne poslovne običaje, koji važe za određenu privrednu granu, odnosno struku.

Prema horizontalnom kriterijumu poslovni običaji se dele:

Opšte poslovne običaje, koji važe na teritoriji određene zemlje – široj teritoriji

Regionalne poslovne običaje, koji važe na području jednog regiona i

Lokalne poslovne običaje, koji važe samo u određenom mestu, ili nekoj užoj teritoriji.

3 Vasiljević M.: „Poslovno pravo“, Beograd, 2001. str. 17

6

SEMINARSKI RAD

2.2. Uzanse

Uzanse (latinski: usus – običaj; francuski - usage) su kodifikovani poslovni (trgovački)

običaji, čiju je kodifikaciju obavio za to ovlašćeno telo – privredna komora, berza, udruženje

trgovaca i sl. Kod nas postoje opšte i posebne uzanse. Opšte uzanse sadrže kodifikovane običaje

za promet robom koje je donela Glavna državna arbitaža 1954. godine. Suštinski gledano, Opšte

uzanse nisu uzanse u smislu kodifikacija trgovačkih običaja, već su pravila obligacionog prava.

Posebne uzanse se pojavljuju i primenjuju u pojedinim privrednim granama ili u prometu

određenih proizvoda. Kod nas postoje posebne uzanse: Lučke uzanse, Posebne uzanse o

ugostiteljstvu, Posebne uzanse o građenju i dr.

2.3. Akti privrednih društva

Zakon o privrednim pruštvima iz 2004. godine, u članu 7. utvrdio je da se privredna

društva osnivaju osnivačkim aktom koji ima formu ugovora o osnivanju ako ga osniva više

osnivača ili odluke o osnivanju ako ga osniva jedan osnivač. Lica koja osnivaju privredno

društvo su osnivači društva. Osnivački akt sadrži: puno ime i prebivalište svagok fizičkog lica

osnivača i sedište pravog lica, poslovno ime i sedište društva, delatnost, označenje vrste i

vrednosti uloga svakog osnivača.

U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta privrednog društva i ugovora članova

društva, primenjuje se osnivački akt.

7

SEMINARSKI RAD

2.4. Opšti uslovi poslovanja

Opšti uslovi poslovanja su značajan oblik autonomnog poslovnog prava, koji u

savremenim unutrašnjim i međunarodnim robnonovčanim odnosima dobijaju sve veći značaj.

Opšti uslovi poslovanja pojavljuju se u delatnostima velikih trgovinskih organizacija koje

obavljaju trgovinu na veliko i malo, kod industrijskih organizacija koje se pojavljuju kaop kupci

ili prodavci, u oblasti osiguranja, te kod transportnih, skladišnih, kontrolnih i komunalnih

organizacija.4

Opšti uslovi poslovanja pripadaju tzv. formularnom ugovornom poslovnom (trgovačkom)

pravu, koje zajedno sa običajnim ugovornim pravom sačinjava autonomno ugovorno poslovno

pravo. U formularnom ugovornom trgovačkom pravu najčešće se primenjuju tipski, standardni,

formularni ugovori i athezioni ugovori. Tipski, standardni ugovori i athezioni ugovori kao

formularni ugovori, kao i opšti uslovi poslovanja ako se usled masovne upotrebe pretvore u

poslovne običaje, postaju značajan izvor poslovnog prava.

2.5. Trgovačke klauzule i termini

Slično opštim uslovima poslovanja i i tipskim uslovima, poslovni subjekti se često sliže

trgovačkim klauzulama i terminima. Ove klauzule i termine sistematizuje i donosi nadližno

privredno telo i utvrđuje njihovo značenje, odnosno smisao. Ugovorne strane mogu

upotrebljenom trgovačkom terminu dati i drugačije značenje, pa se u tom slučaju upotrebljeni

trgovački termin interpretira po volji ugovornih stranaka, a ne prema značenju koje su mu dali

njegovi tvorci. Međuti u koliko ugovorne strane ne odrede značenje upotrebljenom trgovačkom

terminu, onda upotrebljeni trgovački termin ima značenje koje su odredili njegovi tvorci.

Trgovačke klauzule i termine donele su ovlašćene trgovačke asocijacije ka npr.

Međunarodna trgovačka komora u Parizu sa Međunarodnim pravilima za tumačenje trgovačkih

termina

4 Jankovec I.: „Ugovori u privredi“, Beograd, 1987. str. 34

8

SEMINARSKI RAD

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

3.1. Pravna pravila predratnog trgovačkog prava

Na osnovu Zakona o navažnosti pravnih propisa donetih pre 6. aprila 1941. godine i za

vreme neprijateljske okupacije, u slučaju pravne praznine mogu se pod određenim uslovima

primenjivati pravna pravila iz predratnog trgovačkog prava. Kao jedan od značajnih uslova za

hjihovu primenu jeste da takva pravila nisu u suprotnosti sa osnovana našeg društvenog sistema.

Kako dugo u posleratnom razvoju naše zemlje nisu bili doneseni odgovarajići zakonici iz

oblasti trgovačkog zakonodavstva, u u pojedinim delovima su se primenjivala pravna pravila iz

predratnih zakona. Od svih starih zakonika najznačajniji je Hrvatsko-ugarski trgovački zakonik

iz 1875. godine, čija se pravna pravila i danas najčešće primenjuju kod nas u slučaju

nepostojanja odgovarajućih pozitivnih propisa.

3.2. Građansko pravo

Istorijski posmatrano, Građansko pravo spada u nastarije grane prava uopšte. Pravna

pravila ove grane prava imaju svoju dugu tradiciju i potiču još iz starog Rimskog prava.

Nastanak novih grana prava, u okviru civilnog (građanskog) prava, nije pratila potrebna

kodifikacija u našem savremenom zakonodavstvu.

Sama primena pravnih normi građanskog prava na poslovno pravo (privredno i trgovinsko

pravo) ima dosta poteškoća: pre svega što građansko pravo kod nas nije kodifikovano kao

privredno i trgovinsko pravo i što se kod nas još uvek primenjuju pravna pravila rascepkanog,

neujednačenog i zastarelogpredratnog građanskog prava.

I pored kodifikacija koje se obavljaju u našem zakonodavstvu (posebno u oblasti stvarnog

prava, privrednog i trgovinskog prava), postoji potreba za primenom pravnih pravila građanskog

prava i u oblast poslovnog prava.5

5 Petrović S.: „Obligaciono pravo“, Beograd, 1995. str. 56

9

SEMINARSKI RAD

3.3. Pravna nauka

Stanovište pravne nauke u svetu, pa i kod nas predstavlja formalni izvor poslovnog prava.

Izuzetak jedino predtavlja Švajcarski građanski zakonik, koji upućuje sudiju da kod nedostatka

propisa sudi po pravilu koje bi doneo kao zakonodavac, gde se od njega traži da pri

popunjavanju pravne praznine, sledi i afirmiše pravnu nauku.

Međutim, iako pravna nauka nije formalni izvor prava, ona ipak može na različite načine

da utiče na zakonodavnu i sudsku praksu. Njen uticaj u tom smislu je zapažen: putem kritičnih

sudija postojećih normativnih rešenja, putem kritičnih prikaza sudske i arbitražne prakse,

učešćem u ekspertnim grupama za izradu zakona, učešćem kao članovi veća ili sudija najviših

sudova i slično.

U tom smislu pravana nauka predtavlja pomoćni, interpretivni, posredni izvor prava, jer

argumentovana shvatanja istaknutih pravnih teoretičara se najčešće prihvataju u sudskoj,

zakonodavnoj i poslovnoj praksi.6

4. HIJERARHIJA IZVORA POSLOVNOG PRAVA

6 Dr. Mile Račić: „Poslovno pravo“, Novi Sad, 2006. str. 46

10

SEMINARSKI RAD

Hijerarhija izvora poslovnog prava ima veliki praktični značaj zbog velikog broja pravnih

pravila u poslovnom pravu, što omogućuje pravilnu primenu pravnih pravila u skladu sa

društvenim interesima i ciljevima.

Hijerarhija izvora ima i praktične razloge:

a) poslovni subjekti time dobijaju sopstvenu pravnu sigurnost,

b) sudovi i arbitaže u postuoku razrešavanja sporova imaju precizna stanovišta u primeni

materijalnog prava,

c) hijerarhija propisa koristi zakonodavcu da blagovremeno interveniše u pravnoj

regulativi.

Kako hijerarhija izvora poslovnog prava počinje ustavom, a zatim imperativnim

zakonskim propisima, na dalji međusobni odnos i redosled primene ostalih izova poslovnog

prava utiču dva načela:

- prvo, prema načelu autonomije volje ugovornih strana prednost u primeni imaju akti koji

neposredno ili posredno izražavaju tu volju;

- drugo, prema načelu posebnosti kod izvora poslovnog prava prednost se daje izvorima

prava posebne prirode u odnosu prema izvorima prava opšte prirode (predost posebnog

nad opštim).

11

SEMINARSKI RAD

ZAKLJUČAK

Pre Drugog svetskog rata na teritoriji jugoslavije su se primenjivali: Srbijanski

trgovački zakonik iz 1860. godine,Hrvatsko-ugarski trgovački zakonik iz 1875. godine, Bsansko-

hercegovački trgovački zakonik iz 1883. godine, Crnogorski trgovački zakonik iz 1910. godine i

Austriski trgovački zakonik iz 1862. godine. Detaljnije teritorijalnoj primeni ovih trgovačkih

zakona, kao i nekih drugih koji su u tesnoj vezi sa trgovačkim poslovima bilo je reči kada se

govorilo o razvoju poslovnog prava u našoj zemlji. Kako je navedeno Srbijanski i Crnogorski

trgovački zakonici bili su, u stvari skraćeni prevodi Francuskog trgovačkog zakonika iz 1807.

godine, a da su svi ostali trgovački zakonici bili u potpunosti ili delimično preuzeti iz Opšteg

nemačkog trgovačkog zakonika iz 1910. godine.

12

SEMINARSKI RAD

LITERATURA

1. Dr. Mile Račić: „Poslovno pravo“, Novi Sad, 2006.

2. Vasiljević M.: „Poslovno pravo“, Beograd, 2001.

3. Jankovec I.: „Ugovori u privredi“, Beograd, 1987.

4. Petrović S.: „Obligaciono pravo“, Beograd, 1995.

13