ÑÅÉÈÄ ßÇÈÌ ØÈÐÂÀÍÈ

ÑÅ×ÈËÌÈØßÑßÐËßÐÈ

Ö× ÚÈËÄÄß

I ÚÈËÄ

“ÀÂÐÀÑÈÉÀ ÏÐÅÑÑ”ÁÀÊÛ-2005

Áó êèòàá “Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè. ßñÿðëÿðè. Ö÷ úèëääÿ. I úèëä” (Áàêû, Åëì, 1967)íÿøðè ÿñàñûíäà òÿðòèá îëóíìóø âÿ òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð.

Òÿðòèá åäÿíè: Ñöëåéìàí Ðöñòÿìîâ

Ðåäàêòîðëàð: Ãàðà ÍàìàçîâÑÿíàí Èáðàùèìîâ

Þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Õåéðóëëà Ìÿììÿäîâ

894.3611 - dc 21ÀÇÅØèðâàíè Ñåéèä ßçèì. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Ö÷ úèëääÿ. Û úèëä. Áàêû,

“ÀÂÐÀÑÈÉÀ ÏÐÅÑÑ”, 2005, 400 ñÿù.

Êëàññèê Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí áþéöê íöìàéÿíäÿñè Ñåéèä ßçèì Øèð-âàíèíèí ö÷úèëäëèéèíèí áèðèíúè úèëäèíäÿ øàèðèí ãÿçÿëëÿðè, ðöáàèëÿðè, ãîøàáåéòëÿðè,òÿêáåéòëÿðè, ãèòÿëÿðè, òÿðêèááÿíäëÿðè, ìöõÿììÿñëÿðè, ìöñÿääÿñëÿðè âÿ ìöñ-òÿçàäëàðû âåðèëìèøäèð. Âåðèëìèø ÿñÿðëÿð Ñåéèä ßçèìèí áöòöí øåèðëÿðèíè ÿùàòÿåòìèð. Îíëàð àðàñûíäàí áó ýöíöìöç ö÷öí äèë áàõûìûíäàí ñàäÿ îëàíëàð, ìÿíàáàõûìûíäàí àêòóàë âÿ áþéöê òÿðáèéÿâè ÿùÿìèééÿò êÿñá åäÿí øåèðëÿð ñå÷èëèáêèòàáà äàõèë åäèëìèøäèð. Øàèðèí øåèðëÿðè êëàññèê öñëóáäà éàçûëäûüûíà ýþðÿ áèð ñûðàñþçëÿðÿ âÿ áåéòëÿðÿ àéäûíëûã ýÿòèðìÿê ÷îõ âàúèá èäè. Áóíà ýþðÿ äÿ êèòàáûíàõûðûíäà èçàùëàð âåðèëìèøäèð. Úèëääÿ Ñåéèä ßçèìèí êëàññèê èðñèìèçÿ âåðäèéè ÿíñànáàëëû øåèð íöìóíÿëÿðè äèâàí ÿäÿáèééàòûíûí òÿëÿáëÿðè ÿñàñûíäà ñûðàëàíìûøäûð.

ISBN 9952-421-00-X© “ÀÂÐÀÑÈÉÀ ÏÐÅÑÑ”, 2005

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

ÊÞÙÍß ÄÖÍÉÀÍÛÍ ÑÎÍÓÍÚÓ, ÉÅÍÈ ÄÖÍÉÀÍÛÍ ÁÈÐÈÍÚÈ ØÀÈÐÈ

Ýÿòèðìÿê òàçÿ öñëóáÿ ýÿðÿêäèð êþùíÿ äöíéàíû...Ñ.ß.Øèðâàíè

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí ìÿøùóð õàäèìëÿðèíäÿíäèð.Î, êëàññèê Øÿðã øåðèíèí ìöòÿðÿããè ÿíÿíÿëÿðèíèí éåíè äþâðäÿ ãöäðÿòëè âàðèñè,áþéöê Ìèðçÿ Ôÿòÿëè Àõóíäîâóí ìààðèô÷èëèê âÿ èñëàùàò÷ûëûã èäåéàëàðûíûí àëîâëóäàâàì÷ûñû âÿ ìöäàôèÿ÷èñè, Ùÿñÿí áÿé Çÿðäàáèíèí èäåéà ñèëàùäàøû, ìÿñëÿê âÿìöáàðèçÿ éîëäàøû, “úÿíýè âÿ ãÿùùàð” (Í.Íÿðèìàíîâ) ïîåçèéàñûíûí éàðàäûúûñû,áþéöê õàëã øàèðè Ì.ß.Ñàáèðèí óñòàäû, ìÿøùóð ìààðèô õàäèìè, ðåàëèñò éàçû÷û, ôè-ëîëîã àëèì Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿíèí ìöÿëëèìè îëìóøäóð. Øàèð ÿäÿáè éàðàäûúûëûüà áàø-ëàäûüû ýöíäÿí ùÿìèøÿ õàëã úÿáùÿñèíäÿ, úÿìèééÿòèí ìöòÿðÿããè ìåéëëÿðèíèòÿìñèë åäÿí èøûãëû øÿõñèééÿòëÿðèí úèíàùûíäà äàéàíìûøäûð. ÕÛÕ éöçèëëèéèí 70-úèèëëÿðèíäÿ þëêÿäÿ èäåéà ìöáàðèçÿëÿðè áàøëàíàðêÿí îíóí “ßêèí÷è” ÿòðàôûíäà òîï-ëàøàí ãàáàãúûë çèéàëûëàðëà åéíè ìþâãåäÿí, ÷èéèí-÷èéèíÿ úÿùàëÿò âÿ íàäàíëûãñÿëòÿíÿòèíÿ ãàðøû àïàðäûüû ìöáàðèçÿ õàëãûìûçûí ñîñèàë-ìÿäÿíè äèð÷ÿëèø óüðóí-äà ýåäÿí äþéöøëÿðèíèí òàðèõèíäÿ äÿéÿðëè áèð ñÿùèôÿ òÿøêèë åäèð. Ìÿùç áóìÿôêóðÿ ÷àðïûøìàëàðûíäà, î, ìöòÿðÿããè àäàìëàðà ðÿùáÿðëèê åäÿí ìààðèô âÿÿäÿáèééàò ìöðøèäè Ùÿñÿí áÿé Çÿðäàáèíèí òÿñèðè àëòûíäà ðåàëèñò ÿäÿáèééàò ìåé-äàíûíà ýÿëìèø, èñòåäàäûíûí ìöõòÿëèô òÿðÿôëÿðèíè öçÿ ÷ûõàðàðàã õàëãûí õèäìÿòè-íÿ âåðìèø, ëèðèê, ñàòèðèê âÿ äèäàêòèê øåèðëÿðèí, ìÿíçóì âÿ ìÿíñóð ùåêàéÿëÿðèí,ïóáëèñèñò ìÿãàëÿëÿðèí, ïîåòèê òÿðúöìÿëÿðèí, òàðèõÿ, ÿäÿáèééàòøöíàñëûüà äàèðåëìè ÿñÿðëÿðèí ìöÿëëèôè êèìè ìÿøùóðëàøìûøäûð. ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè éàðûñûíäàíñîíðà Àçÿðáàéúàíäà ãöââÿòëÿíÿí ìààðèô÷èëèê ùÿðÿêàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿí-äÿëÿðèíäÿí áèðè êèìè òàíûíàí Ñåéèä ßçèì Ì.Ô.Àõóíäîâóí áàøëàäûüû ÿäÿáèèíãèëàáû ïîåçèéà ñàùÿñèíäÿ äàâàì âÿ èíêèøàô åòäèðìèø, ìààðèô÷è ðåàëèñò øåèðèíäÿéÿðëè íöìóíÿëÿðèíè éàðàòìàãëà äîüìà ÿäÿáèééàòûìûçà ìèñèëñèç õèäìÿò ýþñ-òÿðìèøäèð. Îíóí ýþçÿëëèéè âÿ òÿìèç ìÿùÿááÿòè òÿðÿííöì åäÿí ïàðëàã ëèðèêàñû,ùàêèì âÿ èñòèñìàð÷û òÿáÿãÿëÿðÿ, ìÿäÿíè ýåðèëèéèí ìöõòÿëèô òÿçàùöðëÿðèíÿ ãàð-øû ÷åâðèëìèø êÿñêèí ñàòèðàëàðû, âÿòÿíïÿðâÿðëèê, õàëãëàð àðàñûíäà äîñòëóã, èíñàíàìÿùÿááÿò, õåéèðõàùëûã, âÿôà, ñÿäàãÿò êèìè áÿøÿðè ùèññëÿðè òÿáëèü åäÿí þéöä âÿíÿñèùÿòëÿðè, ùèêìÿòàìèç ùåêàéÿëÿðè âÿ òÿìñèëëÿðè Àçÿðáàéúàí áÿäèè òÿôÿêêö-ðöíöí èíêèøàôû òàðèõèíäÿ îðèæèíàë áèð ìÿðùÿëÿ òÿøêèë åäèð.

* * *Ñåéèä ßçèì Ñåéèä Ìÿùÿììÿä îüëó Ìèð Úÿôÿðçàäÿ 1835-úè èë èéóë àéûíûí

10-äà Àçÿðáàéúàíûí ãÿäèì øåèð-ñÿíÿò îúàüû Øàìàõû øÿùÿðèíäÿ, äèíäàð ìöùèò-äÿ, áèð äèí õàäèìèíèí àèëÿñèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Øàèðèí óøàãëûã èëëÿðè áèð î

4

ãÿäÿð äÿ ôÿðÿùëè êå÷ìÿìèøäèð. Î, éåääè éàøûíäà èêÿí àòàñû âÿôàò åòìèø, àíàñûÝöëñöì õàíûìëà äÿáäÿáÿ âÿ òÿíòÿíÿñè ïîçóëìóø àòà-áàáà îúàüûíäà ñûõûíòûëûáèð ùÿéàò êå÷èðìÿëè îëìóøäóð. Áó âÿçèééÿòäÿí íàðàùàò îëàí øàèðèí Äàüûñòàíäàéàøàéàí àíà áàáàñû Ìîëëà Ùöñåéí îíëàðû ùàêèìè îëäóüó Éàãñàé êÿíäèíÿàïàðûá ùèìàéÿ åòìèøäèð. Îüóë þâëàäû îëìàéàí Ìîëëà Ùöñåéí áöòöí ìÿùÿááÿ-òèíè áàëàúà íÿâÿñèíÿ ñàëìûø âÿ îíóí òÿëèì-òÿðáèéÿñè èëÿ úèääè ñóðÿòäÿ ìÿøüóëîëìóøäóð. Éàãñàé êÿíäè øàèðäÿ õîø õàòèðÿëÿð ñàõëàìûøäûð. ÕÛÕ ÿñðèí ñÿêñÿ-íèíúè èëëÿðèíäÿ áàáàñûíûí éóðäóíó çèéàðÿò åäÿí Ñ.ß.Øèðâàíè îíó íþâðàüûïîçóëìóø, ïÿðèøàí ùàëäà, áàøãà ñþçëÿ, éàäëàðûí ÿëèíäÿ ýþðöá äÿðèíäÿí êÿäÿð-ëÿíìèøäè. Øåèðëÿðèíèí áèðèíäÿ ñÿôÿð òÿÿññöðàòûíû èôàäÿ åäÿðÿê éàçûðäû:

...Ñÿðâÿðà, ö÷ àéäû ýåòìèøäèì Äàüûñòàí ñåéðèíÿ,Áó ñÿôÿðäÿí îëìóøàì õåéëè ïÿðèøàí, ýÿëìèøÿì.Ýþðìöøÿì áèýàíÿ äÿñòèíäÿ áàáàìûí ìöëêöíö,Ãåéðÿòèìäÿí ãþí÷ÿ òÿê áàüðûì îëóá ãàí, ýÿëìèøÿì1...

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè Äàüûñòàíäà éàøàäûüû îí áèð èë ÿðçèíäÿ ÿðÿá-ôàðñ äèëëÿ-ðèíè âÿ éåðëè ëÿùúÿëÿðèí áèð íå÷ÿñèíè þéðÿíìèøäèð. Áó èñÿ øàèðÿ éàøàäûüû ìöùèò-äÿ äÿáäÿ îëàí áèð ñûðà åëìëÿðè äÿðèíäÿí þéðÿíìÿéÿ âÿ åðêÿí éàøëàðûíäàí êàìèëâÿ çÿêàëû áèð ýÿíú êèìè éåòèøèá øþùðÿò ãàçàíìàüà èìêàí âåðìèøäèð. Î, “Ðÿáèöë-ÿòôàë” ìÿúìóÿñèíÿ “Íàçèìèí èôàäÿñè” áàøëûüû àëòûíäà éàçäûüû ìÿíçóì ìöãÿä-äèìÿäÿ óøàã éàøëàðûíäàí åëìè áèëèêëÿðè ùÿâÿñëÿ þéðÿíìÿñèíäÿí ñþùáÿò à÷àðàãäåéèðäè:

...Îëäóì îë ýöí êè, ÷àðäÿù ñàëÿ,Äöøìÿäèì ôèêðè-äþâëÿòö ìàëÿ.Åéëÿäèì àðèôàíÿ êÿñáè-öëóì,Ýàù Áÿüäàä ìÿñêÿíèì, ýàù Ðóì.Åéëÿäèì Ìèñðö Øàìäÿ ìÿâà,Ýàù éåðèì Éÿñðèá îëäó, ýàù Áÿòùà.Îõóäóì íÿùâö ñÿðôö ôèãùö öñóë,Ùèêìÿòö ùåéÿò åéëÿäèì ìÿùñóë... (ÛÛ, 371)

Ñåéèä ßçèì 1853-úö èëäÿ Äàüûñòàíäàí äîüìà âÿòÿíè Øàìàõûéà ãàéûäûð.Àðòûã î, 18 éàøëû éåòêèí âÿ êàìèë áèð ýÿíú èäè. Îíóí þçöíÿìÿõñóñ øÿõñè âÿ èú-òèìàè ãàéüûëàðû éàðàíìûøäû. Áóíëàðûí áàøëûúàñû àèëÿ ùÿéàòû ãóðìàãäàí âÿ ÷ûðà-üû ñþíÿí àòà-áàáà éóðäóíóí êå÷ìèø äÿáäÿáÿñèíè ýåðè ãàéòàðìàãäàí èáàðÿò èäè.Ñåéèä ßçèì 19 éàøûíäà Úåéðàí õàíûì àäëû øàìàõûëû áèð ãûçëà àèëÿ ùÿéàòû ãóðóð.Áóíóíëà ÿñàñ ãàéüûëàðäàí áèðè ðÿô îëóð. Î, òÿùñèë àëìàãäàí þòðö éîëëàð àõòàðûð.

5

_________1 Ñ.ß.Øèðâàíè. ßñÿðëÿðè. Ö÷ úèëääÿ, ÛÛ úèëä, Áàêû, Àçÿðáàéúàí ÅÀ Íÿøðèééàòû, 1969,

ñÿù. 297. Ìöãÿääèìÿäÿêè ìèñàëëàð áó íÿøðäÿí ýþòöðöëìöøäöð. Áóíäàí ñîíðà úèëä âÿñÿùèôÿ ýþñòÿðèëÿúÿêäèð (Õ.Ì.).

Íÿùàéÿò, ÷ûõûø éîëóíó ÿðÿá Øÿðãèíèí äèíè âÿ èíçèáàòè ìÿðêÿçëÿðèíÿ ýåòìÿêäÿýþðöð. Øàèð 1855-úè èëäÿ Èðàãà éîëà äöøöð. Áèð íå÷ÿ èë Íÿúÿô – ßøðÿôäÿ “òÿê-ìèëè-åëì” åäèð. Áèð ìöääÿò Áàüäàääà, áèð ãÿäÿð äÿ Øàìäà íöìóíÿâè ìÿäðÿ-ñÿëÿðäÿ ìöõòÿëèô äèíè åëìëÿðè, Øÿðã ôÿëñÿôÿñèíè, ÿðÿá ÿäÿáèééàòûíû, Èñëàìòàðèõèíè, ÿðÿá äèëèíèí ñÿðô-íÿùâèíè þéðÿíèð. Øàèðèí òÿùñèë èëëÿðè àüûð åùòèéàú è÷èí-äÿ êå÷èð. Øàìäà îõóéàðêÿí âÿçèééÿòè äàùà äþçöëìÿç øÿêèë àëûð. Øåèðëÿðèíèíáèðèíäÿ ñûõûíòûëàðûíäàí, âÿçèééÿòèíäÿí øèêàéÿòëÿíÿðÿê éàçûðäû:

Äèéàðè-Øàìÿ îë ýöí êèì, ìÿíè ùþêìè-ãÿçà ÷ÿêäè, Íÿ ìþùíÿòëÿð ýþð îë âèðàíÿäÿí áó áèíÿâà ÷ÿêäè...

* * * Î, òÿùñèëèíè áàøà âóðóá, äèíè âÿ äöíéÿâè ìÿñÿëÿëÿðÿ éèéÿëÿíÿí çèéàëû êè-

ìè âÿòÿíÿ ãàéûäûð. Áóíóíëà áåëÿ øàèð äàèì ùÿéàòû äÿðèíäÿí þéðÿíìÿê, áèëèêäàèðÿñèíè äàùà äà ýåíèøëÿíäèðìÿê, ìöøàùèäÿëÿðèíè äÿðèíëÿøäèðìÿê àðçóñó èëÿ÷ûðïûíûð. Ñÿéàùÿò åòìÿê àðçóñó èëÿ éàøàéàí øàèð Øàìàõû âàðëûëàðûíäàí ßëàááàñàäëû áèðèñèíèí õàùèøèíè ãÿáóë åäèá, îíó Ìÿêêÿ çèéàðÿòèíÿ àïàðûð.

Çèéàðÿò áàøà ÷àòäûãäàí ñîíðà Ãàùèðÿ âÿ ßðÿáèñòàíûí øÿùÿðëÿðèíè ýÿçèá äî-ëàøûð, Òöðêèéÿ âÿ Èðàíäà îëóð. Ñÿôÿð çàìàíû ÷îõëó àëèì, àðèô âÿ ýþçöà÷ûã àäàì-ëàðëà ýþðöøöá ùÿìñþùáÿò îëóð. Âÿòÿíÿ Ùàúû êèìè äþíÿðÿê åë àðàñûíäà ÙàúûÑåéèä ßçèì êèìè ìÿøùóðëàøûð.

Áöòöí áóíëàð ìÿøùóð Ñöâåéø êàíàëûíûí èíøà åäèëäèéè, Øÿðãäÿ Àâðîïà ìöñ-òÿìëÿêÿ÷èëÿðèíÿ ãàðøû ìöáàðèçÿíèí øèääÿòëÿíäèéè, ïàíèñëàìèçì âÿ äèýÿð éåíèèäåîëîæè úÿðÿéàíëàðûí éàðàíäûüû, ñîñèàë ùÿéàòäà, ùàáåëÿ ìÿèøÿòäÿ úèääè èñëàùàò-ëàðûí ùÿéàòà êå÷èðèëäèéè ìöðÿêêÿá áèð äþâðÿ òÿñàäöô åäèð. ßðÿá Øÿðãèíäÿ âÿåëÿúÿ äÿ áöòöí ìöñÿëìàí àëÿìèíäÿ áàø âåðÿí áó äÿéèøèêëèêëÿð Ñåéèä ßçèìÿãöââÿòëè òÿñèð ýþñòÿðèð.

Òÿùñèëèíè âÿ ñÿéàùÿòèíè áàøà ÷àòäûðûá, âÿòÿíäÿ ùÿìèøÿëèê ìÿñêóíëàøàíÑåéèä ßçèì áóðàäà äà ÿââÿë ýþðäöêëÿðèíÿ îõøàìàéàí áèð âÿçèééÿòëÿ ãàðøû-ëàøûð. Àðòûã õàëãäà èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðÿ ìàðàã ãöââÿòëÿíìèøäè. Àâðîïà òèïëèìÿêòÿáëÿðäÿ îõóéàíëàðûí ñàéû àðòûðäû. Ì.Ô.Àõóíäîâóí “Òÿìñèëàò”û éàéûëûá,âÿòÿíäàøëàðûí øöóðóíà âÿ çþâãöíÿ ýöúëö òÿñèð ýþñòÿðìèøäè. Ðåàë ùÿéàòäàí,ôàéäàëû ìÿçìóíäàí, ðÿüáÿòëè ôîðìàäàí ìÿùðóì øåèðëÿðÿ ìàðàã àçàëìûøäûð.Ùÿð òÿðÿôäÿí èúòèìàè ìöáàðèçÿëÿðèí ÿêñ-ñÿäàñûíû ïîåçèéàéà ýÿòèðìÿê èñòÿ-éÿíëÿðèí ýóð ñÿñè åøèäèëèðäè.

Áöòöí áóíëàðûí òÿñèðè àëòûíäà Ñ.ß.Øèðâàíè ùÿéàò éîëóíó äÿéèøäè, þçöíöíäåäèéè êèìè, “ìÿñúèä éîëóí òÿðê” åäèá, ìÿêòÿáÿ öç òóòäó. Ýåíèø ìÿíàäà áó îäåìÿê èäè êè, øàèð áàøûíà ÿììàìÿ ãîéóá, ÿáà-ãÿáàéà áöðöíöá ãàðàýöðóù âÿðèéàêàð ðóùàíè äÿñòÿñèíÿ ãîøóëìàäû, þéðÿíäèéè åëìëÿðè õàëãû ñîéóá òàëàìàãö÷öí “ãóëäóð÷óëóã òöôÿíýè”íÿ ÷åâèðìÿäè. ßêñèíÿ, øÿõñè ìÿíàôåéèíè âÿ ðèôàùû-íû õàëãà õèäìÿòäÿí öñòöí òóòàí ðóùàíèëÿðè èòè ãÿëÿìèíèí íèøàíÿñèíÿ ãîéäó.Îíëàðûí ÿáà âÿ ÿììàìÿ àëòûíäà ýèçëÿíìèø ùèéëÿ âÿ õÿéàíÿòëÿðèíè éöêñÿê âÿ-òÿíäàøëûã úÿñàðÿòèëÿ àëÿìÿ ôàø åòìÿéÿ áàøëàäû. Áåëÿëèêëÿ, Ñåéèä ßçèìëÿ îíóí

6

öçâö îëìàüà ùàçûðëàøäûüû äèíäàðëàð ìöùèòè àðàñûíäà ìÿôêóðÿ äþéöøëÿðè øèääÿò-ëÿíäè. Ìÿøùóð æóðíàëèñò âÿ éàçû÷û Úÿëàë Öíñèçàäÿíèí1 äåäèéè êèìè “ùÿúâèééÿëÿ-ðèíäÿ áèð ÷îõ áÿé, âàèç âÿ ôèëàíëàðûí ãÿëáêàð âÿ òèôëáÿêêàðëûãëàðûíû ëèñàí-ÿâàìèëÿ ÿâàìöííàñ ãóëàüûíà äîëäóðäó”. Áóíóíëà äà ùÿð éåðäÿí òÿúðèä îëóíäó.

* * *Èíñàíëàð àðàñûíäà òÿê éàøàìàã øàèðè äÿðèí ìàääè âÿ ìÿíÿâè áþùðàíà äö÷àð

åòäè. “Äàèðåéè ðóùàíèéóíäàí ôÿðàð âÿ ìèéàíè-úèñìàíèééóíäà ãÿðàð òóòìàüà”ìÿúáóð îëàí øàèð “ÿééàøëàðèëÿ ùÿììÿúëèñ îëäó. “Åùòèéàú... øèðäèë îëàí Ñåéèäèðóáÿùìÿçàú” åòäè.

Ëàêèí õîøáÿõòëèêäÿí áó âÿçèééÿò óçóí ìöääÿò äàâàì åòìÿäè. Øèðâàíìöëêöíäÿ øàèðèí íàäèð èñòåäàäûíû, Øÿðã åëìëÿðèíÿ äàèð çÿíýèí áèëèéèíè ãèéìÿò-ëÿíäèðÿí àðèôëÿð òàïûëäû.

1874-úö èëäÿ Øàìàõûäà ãàáàãúûë çèéàëû âÿ ìöòÿðÿããè äèí õàäèìè ÙàúûÑÿèä Öíñèçàäÿíèí2 òÿøÿááöñö âÿ ñÿéè èëÿ “Ìÿúëèñ” àäëû ìöàñèð òèïëè ìÿêòÿáéàðàäûëàðêÿí Úÿëàë Öíñèçàäÿ èëÿ áÿðàáÿð Ñ.ß.Øèðâàíè äÿ îðàäà ìöÿëëèì èøëÿ-ìÿéÿ äÿâÿò îëóíäó. Áèð ñûðà êþùíÿ âÿ éåíè òÿäãèãàòëàðäà Ñ.ß.Øèðâàíèíèí1867-úè èëäÿ Øàìàõûäà ìÿêòÿá à÷äûüû èääèà îëóíóð. Áó ìöëàùèçÿ éàíëûøäûð.Øàèð 1879-úó èëäÿ Çàãàôãàçèéà (Ãîðè) Ìöÿëëèìëÿð Ñåìèíàðèéàñûíûí Àçÿðáàéúàíøþáÿñèíäÿ Àçÿðáàéúàí äèëè âÿ øÿðèÿò ôÿíëÿðè öçðÿ ìöÿëëèì éåðèíè òóòìàã ö÷öíéàçäûüû ÿðèçÿäÿ 1874-úè èëäÿí ïåäàãîæè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàäûüûíû ãåéä åòìèøäèð.Èëéàðûì èøëÿäèêäÿí ñîíðà Ùàúû Ñÿèä âÿ Úÿëàë Öíñèçàäÿ ãàðäàøëàðû Òèôëèñÿêþ÷öð, ìÿêòÿá âÿ îíóí 70 íÿôÿð øàýèðäè Ñ.ß.Øèðâàíèíèí þùäÿñèíÿ ãàëûð. Àüûðáèð øÿðàèòäÿ, “òàìàìèëÿ éîõñóë îëìàñûíà áàõìàéàðàã”, ùå÷ áèð ðÿñìè èäàðÿäÿíâÿ úÿìèééÿòäÿí ìàääè éàðäûì âÿ ìààø àëìàéàí øàèð ìÿêòÿáè, äåìÿê îëàð,ïóëñóç-ïàðàñûç, éàëíûç øàýèðäëÿðäÿí òîïëàíàí úöçè òÿùñèë ùàããû èëÿ èäàðÿ åäèð.

7

____________1 Úÿëàë Öíñèçàäÿ (1854-1932) ÕÛÕ ÿñðèí 70-90-úû èëëÿðèíäÿ õàëã ìààðèôè âÿ äþâðè

ìÿòáóàò ñàùÿñèíäÿ ÷àëûøàí ãàáàãúûë çèéàëûëàðäàíäûð. Î, “Çèéà” (“Çèéàéè-Ãàôãàçèééÿ”,1879-1884) ãÿçåòèíèí ðåäàêòîðó, “Êÿøêöë” æóðíàëû âÿ ãÿçåòèíèí èñÿ íàøèðè âÿ ðåäàêòîðóîëìóøäóð. Ú.Öíñèçàäÿ Øèëëåðèí “Ìÿêð âÿ ìÿùÿááÿò”, Ïóøêèíèí “Áîðèñ Ãîäóíîâ”ïéåñëÿðèíè, Òóðýåíåâèí ìÿíñóð øåèðëÿðèíäÿí áèð íå÷ÿñèíè, ýöðúö øàèðè ×àâ÷àâàäçåíèíøåèðëÿðèíè, ôðàíñûç éàçû÷ûñû Ìîíòåïèàíèíèí “Ãàíëû ýåúÿ” ðîìàíûíû, ÿðÿáúÿäÿí “ßìñàëè-Ëîüìàí” àäëû òÿìñèëëÿð ìÿúìóÿñèíè, þçáÿêúÿäÿí “Øåéáàíèíàìÿ”íè Àçÿðáàéúàí äèëè-íÿ òÿðúöìÿ åòìèøäèð.

2 Ùàúû Ñÿèä Öíñèçàäÿ (1839-1905) Øàìàõûäà ìÿäðÿñÿ áèòèðìèø, Áàêû ãóáåðíèéàñûØàìàõû Ñöííè Ðóùàíè èäàðÿñèíèí öçâö îëìóøäóð. Î, Ðóùàíè Èäàðÿñèíèí òÿëèìàòûíà èñòè-íàä åäÿðÿê 1874-úö èëäÿ “Ìÿúëèñ” àäëû ìÿêòÿá òÿñèñ åòìèø, áóíóíëà äà Àçÿðáàéúàíäàìöàñèð òÿùñèë ùÿðÿêàòûíûí ÿñàñûíû ãîéìóøäóð. Ìààðèô÷è ðóùàíè 1877-úè èëäÿ ÒèôëèñÿÃàôãàç Ñöííè Ðóùàíè èäàðÿñèíÿ åçàì åäèëìèø âÿ áóðàäà õöñóñè ìÿòáÿÿ éàðàäàðàã“Çèéà” (“Çèéàéè-Ãàôãàçèééÿ”) àäëû ãÿçåò íÿøð åòìèøäèð. Óøàã ÿäÿáèééàòû éàðàòìàãëàäà áó èëëÿðäÿ ìÿøüóë îëìóøäóð.

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí áó ôÿäàêàðëûüû î çàìàí ìààðèô îðãàíëàðûíûí äèããÿòèí-äÿí éàéûíìûð. Ðÿñìè éàçûøìàëàðûí áèðèíäÿ îíóí ùàããûíäà äåéèëèðäè: “Áó ìÿê-òÿá 1875-úè èëäÿ (ìöÿëëèô éàíûëûð, ìÿêòÿá 1874-úö èëäÿ òÿøêèë åäèëìèøäèð– Õ.Ì.) à÷ûëìûøäûð. Î, àíúàã Ñåéèä ßçèì Ìÿùÿììÿä îüëóíóí ñÿéè èëÿ éàøà-éûð... Îòóç íÿôÿð äèë êàüûçû âåðèá ìÿêòÿáè ñàõëàìàã ö÷öí àéäà áèð ìàíàò âåðÿ-úÿêëÿðèíè þùäÿëÿðèíÿ ýþòöðäöëÿð, ëàêèí þç âÿäëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿäèëÿð”1.Áàøãà áèð äÿôòÿðõàíà éàçûøìàñûíäà ìààðèô ìöôÿòòèøè Ñåéèä ßçèìèí ïåäàãîæèôÿàëèééÿòèíèí ñÿìÿðÿñèíäÿí ñþùáÿò à÷àðàã éàçûðäû: “Î, (“Ìÿúëèñ” ìÿêòÿáè– Õ.Ì.) àíúàã... Ùàúû Ñåéèä ßçèì Ñåéèä Ìÿùÿììÿä îüëóíóí ñÿéè èëÿ éàøà-éûð. Øÿðã – ÿðÿá-ôàðñ âÿ òöðê äèëëÿðèíè áèëìÿñè, ìöñÿëìàí ôàíàòèçìèíäÿí óçàãîëìàñû ñàéÿñèíäÿ î, òÿãëèä îëóíìàüà ëàéèã, õåéèðõàù áèð èøäÿí éàïûøäû. Ìÿêòÿáéàðàòìàã, ìöñÿëìàí ùÿìøÿùÿðëèëÿðèíÿ Ãóðàí âÿ àíà äèëè èëÿ éàíàøû ðóñ äèëè âÿùåñàá ôÿíëÿðèíèí þéðÿäèëìÿñè áóðàäà ìöñÿëìàí ìÿêòÿáëÿðèíäÿ íàäèð ùàäèñÿ-äèð”2. Ìààðèô îðãàíëàðûíûí äåìîêðàòèê ýþðöøëö íöìàéÿíäÿëÿðè Ñåéèä ßçèìèíïåäàãîæè òÿúðöáÿñèíè õàëã àðàñûíäà éàéìàüû âÿ Áàêû, Ãóáà, Ëÿíêÿðàí, Ñàëéàíâÿ á. øÿùÿðëÿðäÿ “Ìÿúëèñ” òèïëè ìÿêòÿáëÿð à÷ìàüû òÿêëèô åäèðäèëÿð.

“Ìÿúëèñ”äÿ èøëÿìÿêëÿ éàíàøû, Ñ.ß.Øèðâàíè 1877-úè èëèí ñåíòéàáðûíäàÙ.Çÿðäàáèíèí êþìÿêëèéè èëÿ Øàìàõû øÿùÿð ìÿêòÿáèíÿ ìöÿëëèì òÿéèí îëóíóð.Ðÿñìè äþâëÿò ãóëëóüóíà äöçÿëìÿê øàèðèí ìàääè âÿ ìÿíÿâè âÿçèééÿòèíèí äèð-÷ÿëèøèíÿ éàõøû òÿñèð ýþñòÿðäè. Ìöàñèð åëìè áèëèêëÿðèí òÿäðèñ åäèëäèéè ìÿêòÿáäÿ,àëè òÿùñèëëè ìöÿëëèìëÿðèí ÿùàòÿñèíäÿ øàèð ïåäàãîæè óñòàëûüûíû äàùà äà òÿêìèëëÿø-äèðèð. Î, ðóñ ÿäÿáèééàòû âÿ ïåäàãîæè ôèêðèíèí ýþðêÿìëè ñèìàëàðûíûí ÿñÿðëÿðèíäÿíñÿéëÿ áÿùðÿëÿíèð, ùÿòòà Ïóøêèíèí øåèðëÿðèíè ôàðñ äèëèíÿ ÷åâèðìÿéÿ òÿøÿááöñ ýþñ-òÿðèð. Ìÿèøÿò ãàéüûëàðûíäàí àç äà îëñà àçàä îëàí øàèð àñóäÿ âàõòëàðûíû òàìàìè-ëÿ áÿäèè âÿ åëìè éàðàäûúûëûüà ñÿðô åäèð.

Øàèð-ïåäàãîã Øàìàõûäàêû “Áåéòöñ-Ñÿôà” øàèðëÿð ìÿúëèñèíäÿ ôÿàëèééÿò ýþñ-òÿðìÿêëÿ éàíàøû, Áàêû, Ëÿíêÿðàí, ßðäÿáèë, Øóøà, Äÿðáÿíä, Îðäóáàä âÿ ñ. ãÿçàìÿðêÿçëÿðèíäÿêè ÿäÿáè ìÿúëèñëÿðèí öçâëÿðè èëÿ äÿ ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ éàçûøûð.

Áåëÿëèêëÿ, î, þëêÿäÿ ïîåòèê ùÿéàòûí úàíëàíìàñûíäà ìöùöì ðîë îéíàéûð.Ïåäàãîæè èøäÿ ÷àëûøìàã øàèðè õàëã ùÿéàòûíà äàùà äà éàõûíëàøäûðûð âÿ îíóí

êîíêðåò åùòèéàúëàðû èëÿ ãàðøûëàøäûðûð. Î, Àçÿðáàéúàí ìÿêòÿáëÿðèíäÿ øÿðèÿò âÿ àíàäèëèíèí òÿäðèñèíäÿí þòðö äÿðñëèê éàðàòìàüà òÿøÿááöñ ýþñòÿðèð. “ßùâàëè-ÿíáèéà”,“Ðÿáèöë-ÿòôàë” âÿ “Òàúöë-êöòóá” äÿðñëèêëÿðè öçÿðèíäÿ èøëÿéèð.

1875-úè èëäÿ Áàêûäà Ùÿñÿí áÿé Çÿðäàáèíèí ðåäàêòîðëóüó àëòûíäà “ßêèí÷è”ãÿçåòèíèí íÿøðÿ áàøëàìàñû Ñåéèä ßçèìèí áèð âÿòÿíäàø øàèð êèìè ùÿðòÿðÿôëèïàðëàìàñûíà, éàðàäûúûëûüûíûí äÿðèí èúòèìàè ìÿçìóí, ñàòèðèê êÿñêèíëèê êÿñáåòìÿñèíÿ, ÿäÿáè ìþâãåéèíè ãÿòè ñóðÿòäÿ ìöÿééÿíëÿøäèðìÿñèíÿ, áàõûøëàðûíûíàéäûíëàøûá áöëëóðëàøìàñûíà èìêàí éàðàäûð. “ßêèí÷è”íèí èëê íþìðÿëÿðè éàéûëàíêèìè, î, äÿðùàë ñÿñèíè Ù.Çÿðäàáèíèí ñÿñèíÿ ãàòäû, éàðàäûúûëûüûíû ãÿçåòèí èäåéà

8

____________1 Ýöðúöñòàí Ðåñïóáëèêàñû Äþâëÿò Òàðèõ Àðõèâè, ôîíä 422, ñÿù. 1, èø 916, âÿðÿã 302 Éåíÿ îðàäà

èñòèãàìÿòèíÿ óéüóíëàøäûðäû âÿ ìààðèô÷èëèê èäåéàëàðûíû øàèðàíÿ áèð úîøãóíëóãëàòÿáëèü âÿ òÿðÿííöì åòìÿêëÿ, “ßêèí÷è” àíñàìáëûíà îðèæèíàë áèð àùÿíý ýÿòèðäè.Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè Ù.Çÿðäàáèéÿ ýþíäÿðäèéè áèð ìÿêòóáäà öçÿðèíäÿ èøëÿäèéè“Ðÿáèöë-ÿòôàë” êèòàáûíäàêû øåèðëÿðëÿ “ßêèí÷è”äÿêè ìÿãàëÿëÿð àðàñûíäà ìþâçóâÿ èäåéà éàõûíëûüûíäàí ñþùáÿò à÷àðàã éàçûðäû: “...Þç òöðêè ëèñàíûìûçäà ÷îõàñàí èáàðÿòëÿðëÿ áèð òöðêè êèòàá íÿçì åòìèøÿì. Ùàìàí êèòàáäàí áèð íå÷ÿ ÿøàðêè, áóíäàí ñîíðà éàçûëàúàã, éàçûá õèäìÿòöâöçÿ èðñàë åëÿäèì êè, ÷àï åäÿñèç êè,Ñèçèí ãÿçåòèí ìÿçìóíóíäà îëàí ìÿòëÿáëÿðÿ ìöíàñèáäèð” (ÛÛ, 127).

ßëáÿòòÿ, øàèð âÿçèôÿñèíè òÿêúÿ áóíóíëà ìÿùäóäëàøäûðìàäû. Î, “ßêèí÷è”íèííÿøðè èëÿ ìöòÿðÿããè âÿ ìöðòÿúå ãöââÿëÿð àðàñûíäà øèääÿòëÿíÿí èäåéà äþéöøëÿ-ðèíÿ ãîøóëäó. Ãàáàãúûë ôèêèðëÿðèíÿ ýþðÿ Ù.Çÿðäàáèíè íàëàéèã ñþçëÿðëÿ òÿùãèðåäÿí Ùÿñÿí Ãàðà Ùàäè âÿ êàïèòàí Ñóëòàíîâ êèìè ýåðèäÿ ãàëìûø àäàìëàðÑ.ß.Øèðâàíè ñàòèðàñûíäàí þëöìúöë çÿðáÿ àëäûëàð. Ôèêèð èõòèëàôëàðû âÿ ÿäÿáè ìö-áàðèçÿëÿð Ñåéèä ßçèì òÿðÿôèíäÿí “ßêèí÷è” èäåéà äþéöøëÿðèíèí ïîåòèê ñàëíà-ìÿñèíèí éàðàäûëìàñû èëÿ íÿòèúÿëÿíäè. Áóíóíëà äà ÕÛÕ ÿñðèí 70-úè èëëÿðèíäÿÑåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí éàðàäûúûëûüû èëÿ Àçÿðáàéúàíäà òàìàìèëÿ éåíè ìöíäÿ-ðèúÿëè ïîåçèéà, ìààðèô÷è-ðåàëèñò øåèð ìÿêòÿáè ôîðìàëàøäû.

Ñ.ß.Øèðâàíèíèí õàëã ìààðèôè âÿ äåìîêðàòèê ìÿòáóàò ìåéäàíûíà ýÿëèøè, èñ-òåäàäûíû ãàáàãúûë èäåéàëàðûí õèäìÿòèíÿ âåðìÿñè îíóíëà ìöùèòè àðàñûíäà çèääèé-éÿòëÿðè äàùà äà êÿñêèíëÿøäèðäè. Øàèð éàøàäûüû úÿìèééÿòèí ìöõòÿëèô òÿáÿãÿëÿðè-íèí ùöúóìëàðûíà ìÿðóç ãàëäû. Ðóùàíèëÿð îíó úöðáÿúöð âàñèòÿëÿðëÿ éàðàäûúûëûãéîëóíäàí ÷ÿêèíäèðìÿéÿ ÷àëûøûðäûëàð. Áÿéëÿð âÿ àüàëàð ðÿèééÿòè îíëàðûí ïèñÿìÿëëÿðèíäÿí õÿáÿðäàð åòäèéèíÿ ýþðÿ øàèðè õîøëàìûð, ìàääè éàðäûì ýþñòÿðìÿ-ìÿêëÿ îíäàí èíòèãàì àëûðäûëàð. Àâàìëàð Ñåéèä ßçèìè îíëàðûí äöíéàýþðöøö âÿáÿäèè çþâãö èëÿ ùåñàáëàøìàéûá, ðÿüáÿò áÿñëÿìÿäèêëÿðè ìÿñÿëÿëÿðÿ äàèð ÿñÿðëÿðéàçäûüûíà ýþðÿ ìÿçÿììÿòëÿéèð, øàèðÿ þç åñòåòèê âÿ åòèê íîðìàëàðûíû äèêòÿ åäèá,ìÿúàçëàðûíà óéüóí ýÿëÿí “ÿôñàíÿâè ìþâçóëàðäà, íàüûë âÿ ðÿâàéÿòëÿð àëÿìèíäÿÿñÿðëÿð éàçìàüû òÿêëèô åäèðäèëÿð” (Ô.Êþ÷ÿðëè). Ùþêóìÿò ìÿìóðëàðû èñÿ îíó ÷à-ðèçìèí ìÿíôóð ìöñòÿìëÿêÿ÷èëèê ñèéàñÿòèíè ìöäàôèÿ åòìÿäèéèíÿ ýþðÿ àäûíû ïî-ëèñ äÿôòÿðõàíàñûíäà ñàõëàíàí ãàéòàíëàíìûø ãàðà êèòàáà ñàëûð âÿ òÿãèá åäèðäèëÿð.Î, øåèðëÿðèíèí áèðèíäÿ ìöùèòèí îíà ìöíàñèáÿòèíäÿí øèêàéÿòëÿíÿðÿê éàçûðäû:

...Òà êè ìöñòÿúìèè-öëóì îëäóì,Íÿçÿðè-ÿùëè-ÿñðÿ øóì îëäóì......Åéëÿäèì òàêè ùÿð áöñàòÿ ýöçÿð,Ìÿíè ýþðäöêäÿ õÿëã ñþéëÿäèëÿð: Áóäó, ýÿëäè ñÿôàùÿòèí êàíè,Ùàúû Ñåééèä ßçèì Øèðâàíè... (ÛÛ, 371)

Øàèðèí ñóñìàäûüûíû ýþðÿí äöøìÿíëÿðè ìöáàðèçÿíèí î çàìàí äÿáäÿ îëàíêöòëÿâè ôîðìàëàðûíà ÿë àòûðäûëàð. Ìÿìóðëàð äàíîñ âåðìÿê, øàèðëÿð ùÿúâ éàçìàã,ðóùàíèëÿð ëÿíÿò éàüäûðìàã, àâàìëàð òÿùãèð åòìÿêëÿ îíó ñóñäóðìàüà ÷àëûøûðäû-ëàð. 1879-úó èëèí éàçûíäà Ñåéèä ßçèìÿ åäèëÿí ùöúóìëàð þçöíöí ýÿðýèí íþãòÿ-

9

ñèíÿ ÷àòäû. “Øÿðèÿò” ôÿííèíèí òÿäðèñèíäÿí þòðö éàçäûüû äÿðñëèê Ïåòåðáóðãäàíìÿíôè ðÿéëÿ ãàéûòäûãäàí ñîíðà Òèôëèñäÿ âÿ Øàìàõûäà ìÿìóðëàðûí ÿëèíÿ ôöðñÿòêå÷äè. Óøàãëàðà éàçäûðäûüû ìÿòíëÿð òîïëàíûá òÿùëèë åäèëäè. Îíóí äÿðñëèêëÿðèíäÿùþêóìÿòèí ñèéàñÿòè èëÿ ñÿñëÿøìÿéÿí ìîòèâëÿð “òàïûëûá” öçÿ ÷ûõàðûëäû. Íÿùàéÿò,øàèð “ñèéàñè åòèáàðñûç”ëûãäà èòòèùàì åäèëèá, ìöÿëëèìëèêäÿí ÷ûõàðûëìàñû ùàããûíäàýèçëè ñÿðÿíúàì âåðèëäè. Ëàêèí î, äöøìÿíÿ òÿñëèì îëìàäû.

Ñåéèä ßçèì ðÿñìè ìààðèô èäàðÿëÿðèíèí âåðäèéè “áåø-ö÷ êàüûç” ìàíàò ìö-ãàáèëèíäÿ îíóí ìÿñëÿê âÿ ìÿíÿâèééàòûíû ñàòûí àëìàã ôèêðèíÿ äöøÿíëÿðèí ãîí-äàðìà èòòèùàìëàðûíû èðè ðöòáÿëè ìààðèô ìÿìóðëàðûíûí ãàðøûñûíäà òÿêçèáåäèëìÿçäÿëèëëÿðëÿ ðÿää åòäè. Òèôëèñÿ øèêàéÿòÿ ýåäÿí øàèðèí ãöââÿòëè ìÿíòèãè ãàðøûñûíäàòÿñëèì îëàí Ãàôãàç Òÿùñèë Äàèðÿñèíèí ïîïå÷èòåëè Ê.Ï.Éàíîâñêè îíäàí öçð èñòÿ-éèá, èø éåðèíÿ áÿðïà îëóíìàñû ùàããûíäà ýþñòÿðèø âåðäè. Áåëÿëèêëÿ, Ñ.ß.Øèðâàíèþìðöíöí ñîíóíà ãÿäÿð ùÿð èêè ìÿêòÿáäÿ ìöÿëëèìëèê ôÿàëèééÿòèíè äàâàì åòäè.Ìöáàðèçÿíè ãÿëÿáÿ èëÿ áàøà ÷àòäûðàí øàèð éàðàäûúûëûã ïëàíëàðûíû ùÿéàòà êå÷èð-ìÿéÿ ýèðèøäè. Î, “Ðÿáèöë-ÿòôàë” ìÿúìóÿñèíè òÿêìèëëÿøäèðèá éåíè âàðèàíòûíûéàðàòäû. 1883-úö èëäÿ “Òàúöë-êöòóá” äÿðñëèéèíè âÿ Àçÿðáàéúàí, Èðàí âÿ Òöðêè-éÿäÿ éàøàìûø 270 òöðêäèëëè øàèðèí áèîãðàôèéàñû ùàããûíäà ìÿëóìàòû âÿ ÿñÿðëÿ-ðèíäÿí íöìóíÿëÿðè ÿùàòÿ åäÿí “Òÿçêèðÿ”ñèíè áèòèðäè. “Òàðèõè-Øèðâàííàìÿ”ÿñÿðè öçÿðèíäÿ èøèíè äàâàì åòäè. “Ðÿáèöë-ÿòôàë” âÿ “Òàúöë-êöòóá” äÿðñëèêëÿðè-íè “Ìöíòÿõàáàò” öìóìè áàøëûüû àëòûíäà õàëã ìààðèôè îðãàíëàðûíà âåðèá, îíóííÿøðè óüðóíäà ìöáàðèçÿéÿ áàøëàäû. Áöòöí áóíëàð Ñåéèä ßçèìè ôÿäàêàð âÿ äþ-éöøêÿí õàëã ìöÿëëèìè êèìè ìÿøùóðëàøäûðäû.

1886-úû èëèí îðòàëàðûíäà Ãàôãàç Úàíèøèíèíèí Ìöëêè èøëÿð öçðÿ äÿôòÿðõàíàñûïåäàãîãóí õàëã ìààðèôè ñàùÿñèíäÿ õèäìÿòëÿðèíè íÿçÿðÿ àëûá, îíóí ñèíÿäÿ äà-øûìàã ö÷öí Ñòàíèñëàâ ëåíòè öçÿðèíäÿ “Ñÿéèíÿ ýþðÿ” ñþçëÿðè éàçûëìûø ýöìöøìåäàëëà òÿëòèô îëóíìàñû áàðÿäÿ ìÿñÿëÿ ãàëäûðäû. Áóíóíëà ÿëàãÿäàð ðÿñìè èäà-ðÿëÿð àðàñûíäà èêè èë éàçûøìà, ìÿøâÿðÿò âÿ ìÿñëÿùÿòëÿøìÿ äàâàì åòäè. Ñåéèäßçèì ýöìöø ìåäàëû éàëíûç 1888-úè èë ìàé àéûíûí 10-äà àëà áèëäè. Ãÿðèáÿ áó-ðàñûäûð êè, øàèð áó ôÿðÿùëè ùàäèñÿäÿí îí ýöí ñîíðà, 1888-úè èëèí 20 ìàéûíäà,þìðöíöí ÷è÷ÿêëÿíÿí ÷àüûíäà ãÿôëÿòÿí âÿôàò åòäè âÿ Øàìàõûíûí Øàùõÿíäàíãÿáèðèñòàíëûüûíäà äÿôí îëóíäó.

* * *Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè ÿäÿáè éàðàäûúûëûüà ÕÛÕ ÿñðèí 50-úè èëëÿðèíäÿ 18-20

éàøëàðûíäà ëèðèê øàèð êèìè áàøëàìûøäûð. Î, êëàññèê øåðèí ãÿçÿë, ãÿñèäÿ, ðöáàè,ãèòÿ, òÿðêèááÿíä, ìöõÿììÿñ, ìöñÿääÿñ, ìöñòÿçàä êèìè øÿêèëëÿðèíäÿ äÿéÿðëèïîåòèê íöìóíÿëÿð éàðàòìûø, ìöàñèðëÿðè àðàñûíäà ìÿëèêöøøöÿðà – øàèðëÿð áàø÷û-ñû êèìè øÿðÿôëè áèð ëÿãÿáÿ ëàéèã ýþðöëìöøäö.

Ñåéèä ßçèì éåíè ïîåòèê ôîðìà èúàä åòìÿìèøäèð. Ëàêèí î, ÿíÿíÿâè êëàññèêØÿðã øåèð æàíðëàðû ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ “ïîëàä êèìè áèòêèí âÿ ìþùêÿì, ãÿëáèí äÿðèí-ëèêëÿðèíäÿí àøûá ýÿëÿí øåèðëÿð”1 éàçìûø, ÿñêè ôîðìàëàðäà ìöàñèð ùÿéàò ìÿñÿ-ëÿëÿðèíè, èíñàí ìöíàñèáÿòëÿðèíè ðåàë øÿêèëäÿ óñòàëûãëà ÿêñ åëÿìèøäèð. Áàøãà

10

ñþçëÿ, ìèí èëëÿð áîéó èíêèøàô åäèá ýÿëÿí âÿ ïîçóëìàç ãàíóíëàðû, ìèçàíëàðû,õöñóñè ìþâçóëàðû, òÿñâèð ïðåäìåòè, îáéåêòëÿðè âÿ ñóáéåêòëÿðè îëàí âÿ ÿêñÿðùàëëàðäà ðîìàíòèê òöëÿ áöðöíÿí øåèð ôîðìàëàðû Ñåéèä ßçèì ãÿëÿìèíèí ãöäðÿòèñàéÿñèíäÿ ðåàë ùÿéàò ùÿãèãÿòëÿðèíèí, úÿìèééÿòèí ìöõòÿëèô òÿáÿãÿëÿðè àðàñûíäàêÿñêèí çèääèééÿòëÿðèí, äöíéÿâè ùèññëÿðèí, éöêñÿê ìÿíÿâè êåéôèééÿòëÿðèí, öëâèìÿùÿááÿòèí èôàäÿ âàñèòÿñèíÿ ÷åâðèëìèøäèð. Õöñóñèëÿ, ÕÛÕ ÿñðèí èêèíúè éàðûñûí-äà òÿðÿããè ùÿðÿêàòûíûí ãàðøûñûíäà êå÷èëìÿç ìàíåÿéÿ ÷åâðèëÿí, úÿìèééÿòäÿìöðòÿúå ðîë îéíàéàí, “þç øÿõñè ìÿíàôåëÿðè ö÷öí Ãóðàíû âÿ ïåéüÿìáÿð òÿðÿ-ôèíäÿí ãîéóëìóø øÿðèÿò òÿëèìèíèí ìÿíàñûíû èñòÿäèêëÿðè êèìè òÿùðèô åäÿí âàèç-ëÿðèí âÿ àõóíäëàðûí òÿëèìèíè àëò-öñò åòìèø”, ôèçèêè âÿ ìÿíÿâè çöëìöí òÿçéèãèàëòûíäà ÿçèëèá ïàéìàë îëàí ìÿçëóì êöòëÿéÿ ùÿãèãÿòè àíëàòìûøäûð.

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí áÿäèè çþâãö êëàññèê Øÿðã, î úöìëÿäÿí Àçÿðáàéúàíøåðèíèí ÷îõÿñðëèê ÿíÿíÿëÿðè çÿìèíèíäÿ úèëàëàíûá ôîðìàëàøìûøäûð. Î, ßáóÍöââàñ, Èìðÿëãåéñ, Ôèðäîâñè, Íèçàìè, Õàãàíè, Õÿééàì, Ñÿäè, Ùàôèç, Ðóìè,Úàìè, Ôöçóëè êèìè ãöäðÿòëè ñÿíÿòêàðëàðûí ÿäÿáè èðñèíè äÿðèíäÿí þéðÿíèá ìÿíèì-ñÿìèø âÿ îíëàðäàí àðäûúûë ñóðÿòäÿ éàðàäûúû øÿêèëäÿ áÿùðÿëÿíìèøäèð. Øàèðèí áöòöíéàðàäûúûëûüû áîéó êëàññèê øåèð ôîðìàëàðûíà (áÿçÿí ñûõ, áÿçÿí ñåéðÿê ìöðàúèÿòåòìÿñèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã) õöñóñè ìàðàã ýþñòÿðìÿñèíèí áèð ñÿáÿáè äÿ ñþçöíìöñáÿò ìÿíàñûíäà Øÿðã ÿäÿáèééàòû êëàññèêëÿðèíÿ àëóäÿ÷èëèê ýþñòÿðìÿñè îëìóø-äóð. Ëàêèí áóíà áàõìàéàðàã Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè ëèðèêàñû þç ìÿçìóí âÿ ìöí-äÿðèúÿñè åòèáàðû èëÿ îðèæèíàë àùÿíýäÿ ñÿñëÿíèð âÿ ñÿëÿôëÿðèíèí éàðàäûúûëûüûíäàí áèðñûðà ÿëàìÿòëÿðè èëÿ ñå÷èëèðäè. Øÿðã øåðè áöòöí ìÿçèééÿòëÿðèíÿ, õöñóñèëÿ èíñàí êóë-òóíó òÿáëèü, éöêñÿê ùóìàíèñò äóéüóëàðû òÿðÿííöì åòìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, î,éàðàíäûüû ôåîäàëèçì äþâðöíöí èäåîëîæè âÿ áÿäèè ìÿùñóëó èäè. Áó ïîåçèéà îðòàÿñðëÿðèí äèíè-ìèñòèê èäåéàëàðûíäàí, ìöõòÿëèô àäëàð àëòûíäà éàðàíìûø òÿðèãÿòëÿðÿìÿõñóñ ðÿìç âÿ ðöìóçëàðäàí àçàä äåéèëäè. Ñåéèä ßçèì èñÿ éåíè ÿñðèí, òÿçÿäöíéàíûí, êàïèòàëèñò èíêèøàôû äþâðöíöí ñÿíÿòêàðû èäè. Åëÿ áèð çàìàíûí êè, íåôòñÿíàéåñèíèí éöêñÿëèøè èëÿ òÿáèè òåõíèêè áèëèêëÿðèí èíêèøàôûíà ýåíèø ìåéäàí à÷ûë-ìûøäû. Èúòèìàè ùÿéàòûí ìÿíçÿðÿñè ìöðÿêêÿáëÿøèá úÿìèééÿòäÿ òÿáÿãÿëÿøìÿ,áèð-áèðèíÿ çèää ñèíèôëÿðÿ ïàð÷àëàíìà ïðîñåñè áàøëàíìûøäû. Áöòöí áóíëàð þç íþâ-áÿñèíäÿ äöíéà, èíñàíû ÿùàòÿ åäÿí úîüðàôè ìÿêàí âÿ ñîñèàë ìöùèò ùàããûíäà ìö-ñÿëìàí çÿùìÿòêåøëÿðèíäÿ àéäûí âÿ îáéåêòèâ ãÿíàÿòèí ôîðìàëàøìàñûíà ñÿáÿáîëìóøäó. Éàõûí âÿ Îðòà Øÿðãè ýÿçèá äîëàøàí, àüûëà âÿ öðÿéÿ ôàéäà âåðÿí ÷îõøåé ýþðöá, ÷îõ øåé þéðÿíÿí, âÿòÿíäÿ èñÿ ñÿíàéå âÿ òèúàðÿò áóðæóàçèéàñûíûí èëêìöâÿôôÿãèééÿòëè àääûìëàðûíû ìöøàùèäÿ åäÿí øàèðäÿ åìïðèê äÿ îëñà, ùÿéàò âÿúÿìèééÿòèí èíêèøàô ãàíóíëàðû ùàããûíäà äöçýöí ãÿíàÿòëÿð éàðàíìûøäû. Áàøãàñþçëÿ, øöóðó äèíè-ìþâùöìö òÿñÿââöðëÿðèí áóõîâóíäàí õèëàñ îëóá, ðåàë ìöíäÿ-ðèúÿ ãàçàíìûøäû. Î, àðòûã òÿáèÿòèí ôþâãöíäÿ ôþâãÿëáÿøÿð ãöââÿëÿðèí ìþâúóäîëìàñû ùàããûíäà ÿôñàíÿëÿðè ãÿáóë åòìèðäè. Îíóí ö÷öí ùÿãèãÿò àíà òÿáèÿòèíãîéíóíäà ìþâúóä îëàí ýåð÷ÿêëèêäÿí èáàðÿò èäè.

11

__________1 Ô.Êþ÷ÿðëè. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Áàêû, 1963, ñÿù. 69

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè äöíéàýþðöøöíöí áó õöñóñèééÿòè îíóí éàðàäûúûëûüûíûíðåàëèñò èñòèãàìÿò àëìàñûíäà ùÿëëåäèúè ðîë îéíàäû. Øàèð ÿñêè ïîåòèê ôîðìàëàðäàòÿçÿ ÿñðèí ãàáàãúûë èúòèìàè ìåéëëÿðèíè òÿáëèü åòìÿêëÿ ìèëëè øåèðäÿ ìààðèô÷è-ðåàëèñò ìåòîäó ÿñàñëàíäûðìàüà íàèë îëäó. Áóðàäàí èðÿëè ýÿëÿðÿê ðåàë ùÿéàòìÿñÿëÿëÿðè âÿ èíñàí ìöíàñèáÿòëÿðè ëèðèêàñûíûí ìÿüçèíè òÿøêèë åòäè. Îíóí ÿñÿð-ëÿðèíäÿ àðòûã îðòà ÿñð øàèðëÿðèíèí ðîìàíòèê èíñàí ñÿúèééÿëÿðèíäÿí, àüûëûí ãàèëîëìàäûüû ìÿñÿëÿëÿðèí òÿñâèðèíäÿí ÿëàìÿò ãàëìàäû. Î, ìöõòÿëèô ôóíêñèéà èúðàåäÿí ÿñêè ïîåòèê ôîðìàëàðû úÿñàðÿòëÿ ìöàñèð ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðèíèí õèäìÿòèíÿâåðäè. Ðåàë ùàäèñÿ âÿ èíñàí ìöíàñèáÿòëÿðèíèí òÿñâèðè Ñåéèä ßçèìèí éàðàäûúûëûãóüóðëàðûíû òÿìèí åòäè.

Ñåéèä ßçèì áÿäèè éàðàäûúûëûã àëÿìèíÿ, ÿñàñÿí, ãÿçÿë éàçìàãëà ýÿëìèøäèð.Øÿðã øåðèíèí áó ïîïóëéàð øÿêëèíäÿ ÿñÿð éàçìàüû øàèð éàðàäûúûëûüûíûí áöòöíìÿðùÿëÿëÿðèíäÿ äàâàì åòìèøäèð. ßäÿáè ÿíÿíÿéÿ, æàíðûí øÿðàá âÿ ãàäûíìÿùÿááÿòèíèí òÿðÿííöìö èëÿ ìÿùäóäëàøàí èëêèí ôóíêñèéàñûíà ñàäèã ãàëàðàãìÿùÿááÿòäÿí äîüàí èçòèðàáëàðûí, àéðûëûã äÿðäè, âöñàë ùÿñðÿòèíèí, ñåâÿí, åøãàòÿøèíÿ éàíàí àøèãèí òÿìèç ùèññëÿðèíèí òÿñâèðè Ñåéèä ßçèì ãÿçÿëëÿðèíèí ìöùöìáèð ãèñìè ö÷öí ñÿúèééÿâè èäè. Àøèã-ìÿøóã ìöíàñèáÿòëÿðè îíëàðûí ÿñàñ ìÿçìó-íóíó òÿøêèë åäèðäè. “ßñèë òèéíÿòèì ìÿùÿááÿò òîðïàüûíäàí ìÿõìóð... îëìóø-äóð” äåéÿí øàèð ìÿùÿááÿòè âàðëûüûí òÿìÿëèíäÿ äóðàí âÿ éàðàíìûøëàðûôÿàëèééÿòÿ ñþâã åäÿí ãöââÿ, åøã àëÿìèíè âÿòÿíäàøëàðûí áÿðàáÿðëèéèíè âÿ ëÿéà-ãÿòèíè òÿìèí åäÿí ìÿêàí ùåñàá åäèðäè:

...Åøãäèð îë ãöââåéè-úàçèá êè, õàêè-ÌÿêêÿäÿíÅòäè úèñìè-öíñöðèééè, ßùìÿäè ÿðøàøèíà.

Åøãäèð êèì êè, åäÿð âàäèééè-åéìÿíäÿí õöðóø,Åøãäèð êèì êè, äèðÿõòè-Òóðäÿí åéëÿð íèäà,

Îë Ýÿäàéè-åøã, ñóëòàíëûã ìóðàäûíäûð ÿýÿð –Êèì, äèéàðè-åøãäÿ àôàãÿ ñóëòàíäûð ýÿäà... (Û, 40)

Áó ìÿãàìäà øàèð çàùèðÿí ñÿëÿôëÿðèíäÿí ñå÷èëìèð, Ôöçóëè èëÿ åéíè ìþâãå-äÿí ÷ûõûø åäÿðÿê îíóíëà áèðëÿøèðäè. Ëàêèí áó èëê áàõûøäà áåëÿ ýþðöíöð. Êëàññèêøåðèí èíñàí ýþçÿëëèéèíè òÿðÿííöì åäÿí âÿ îíó áöòöí éàðàíìûøëàðûí öëâèñè ñàé-ìàã ÿíÿíÿñèíè èíêèøàô åòäèðÿí Ñåéèä ßçèì ãÿçÿëèí òÿñâèð îáéåêòèíè õåéëèêîíêðåòëÿøäèðèð âÿ îðàäà ìöàñèðëÿðèíèí îáðàçûíû éàðàäûð, ñÿúèééÿâè õöñóñèééÿò-ëÿðèíè, ùÿéàò-ìÿèøÿò ãàéüûëàðûíû, äàõèëè àëÿìëÿðèíè ÿêñ åäèðäè. Ñ.ß. Øèðâàíè ëèðèêãÿçÿëëÿðèíèí ãÿùðÿìàíû ùÿð øåéäÿí ÿââÿë îíóí ìöàñèðèäèð, îíóíëà áèð äèéàð-äà, áèð øÿùÿðäÿ éàøàéûð. Î ìÿøóãÿñèíèí àäûíû, ùÿòòà öíâàíûíû äà íèøàí âåðèð.

...Ñàðàäûð àäûí, èêêè ñà÷ûí ÿíáÿðè-ñàðà,Ñà÷ûí êèìè àëÿìäÿ ñÿíèí ìöøêè-òÿð îëìàç... (Û, 150)

12

Éàõóä:Èñòÿðÿì áèð ýöëö íÿ áàýö, íÿ áîñòàí ýöëöäöð,Áöëáöëÿì áèð ýöëÿ êèì, ðþâçåéè-ðèçâàí ýöëöäöð...

...Úöìëåéè-ðþâçåéè-ðèçâàíäà òàíûëìàç áåëÿ ýöë,Ýöëè-õîøðàéèùÿäèð, ÷öíêè áó Ãàçéàí ýöëöäöð.

Áó ýöëè-õèëãÿòè-õàëèãäÿ ëÿòàôÿò ÷îõäóð,Ñàíìà êèì, áó ýöëè-õîøðàéèùÿ Ñàëéàí ýöëöäöð... (Û, 166)

Ãöðáÿòäÿ îëàí øàèð Øèðâàíäàêû ñåâýèëèñèíèí ùÿñðÿòèíè ÷ÿêèð, âÿòÿíÿ ãàéûäûáîíóí öçöíö ñåéð åòìÿê àðçóñó èëÿ ÷ûðïûíûð.

Íÿ òóòìóøñàí, êþíöë, ãöðáÿò äèéàðûí, ÿçìè-Øèðâàí åò,Òàìàøàéè-ðóõè-éàð èëÿ ñåéðè-êóéè-úàíàí åò. (ÛÛ)

Øàèðè ãÿì-ãöññÿéÿ ñàëàí, “Éÿãóáà äþíäÿðèá” ñàêèíè “áåéòöë-ùÿçÿí”åäÿí, èêè ýþçöíö Áÿùðåéíÿ äþíäÿðÿí äÿ øèðâàíëû ýþçÿëèí äÿðäèäèð.

...Îë Éóñèôè-ýöë÷þùðÿ ãÿìèíäÿí ñÿíÿ Ñåééèä,Øèðâàí íèéÿ ùÿð ëÿùçÿäÿ áåéòöë-ùÿçÿí îëäó.

Øàèðèí ìÿøóãÿñè çàùèðÿí ýþçÿë, äàõèëÿí êàìèëäèð. Î, éåð öçÿðèíäÿ éàðàäû-ëàí âÿ ÿôñàíÿëÿðäÿ ýþçÿë ñàíûëûá âÿñô îëóíàí ùÿð øåéäÿí öñòöíäöð. Ôèçèêè âÿìÿíÿâè úÿùÿòäÿí ùÿìàùÿíýëèê îíó òÿáèÿòèí íàäèð èúàäûíà ÷åâèðìèøäèð:

Éàðûì êèìè áèð ñÿðâö ãÿäýöëáÿäÿí îëìàç,Ðöõñàðûíà áÿíçÿð î ýöëöí íÿñòÿðÿí îëìàç.

Ìÿúðóù îëóð, åé ýöë, áÿäÿíèí ñàéåéè-ýöëäÿíÃóðáàíûí îëóì ìÿí, áåëÿ íàçèê áÿäÿí îëìàç... (Û, 135)

Äÿðéàäà îíóí äèøèíÿ îõøàéàí ìèðâàðè, ìÿäÿíäÿ äîäàüûíà áÿíçÿéÿíÉÿìÿí äàøû éîõäóð.

...Äÿðéàäà äèøèí òÿê äöðè-øÿùâàð òàïûëìàç,Ëÿëèí êèìè êàí è÷ðÿ ÿãèãè-Éÿìÿí îëìàç. (Û, 135)

Øàèð ýþçÿëëèê ãàðøûñûíäà âÿúäÿ ýÿëèð. Îíó ãèéìÿòëÿíäèðèá ñåâìÿéè áàúàð-ìàéàíû èíñàí àäûíû äàøûìàüà ëàéèã áèëìèð. Î, áåëÿëÿðèíè áàøû íîõòàëû ùåéâàíàáÿðàáÿð òóòóð:

...Ùåéâàíäû êè, éîõ áàøûíûí ÿôñàðû, ùÿãèãÿò,Ùÿð êèìñÿíÿ êèì, àøèãè-âÿúùè-ùÿñÿí îëìàç... (Û, 135)

13

Ýþçÿëèí úþâðöíÿ, úÿôàñûíà äþçìÿêäÿí ëÿççÿò àëàí øàèð îíóí éîëóíäàøÿùèä îëìàãäà áèð ôÿäàêàðëûã ÿëàìÿòè ýþðöð.

...Äÿôí åéëÿéèí öðéàí ìÿíè êöéöíäÿ î ìàùûí,Øÿðèëÿ ìöøÿõõÿñäè, øÿùèäÿ êÿôÿí îëìàç... (Û, 135)

Øàèð ãàäûí ýþçÿëëèéèíè äèíèí ìöñÿëìàíëàð ö÷öí ìöãÿääÿñ åëàí åòäèéè ùÿðøåéäÿí öñòöí òóòóð. Îíóí íÿçÿðèíäÿ ÿí éàõøû èáàäÿò ýþçÿëÿ âÿ ýþçÿëëèéÿñÿúäÿ åòìÿêäÿí èáðÿòäèð. Î, ýþçÿëÿ ìÿõñóñ íèøàíÿëÿðè äèíè àòðèáóòëàðà ãàðøûãîéóð:

...Ñóðåéè-Âÿëëåéë çöëôöíäöð, éöçöí Âÿøøÿìñäèð,Ãÿì äåýèë àëÿìäÿ áóíäàí ãåéðè Ãóðàí îëìàñà. (Û, 48)

Ñåéèä ßçèì ýþçÿëèí öçöíö Êÿáÿéÿ, õàëûíû ãàðà äàø – Ùÿúÿðÿ, ñà÷ëàðûíûîíóí þðòöéöíÿ, çÿíÿõäàíûíû Çÿìçÿìÿ îõøàäûð. Øàèð úàíëû èíñàí, ãàäûí âÿîíóí ýþçÿëëèéèíÿ áèýàíÿ îëóá, äèíè ìÿðêÿçëÿðäÿ äàøà, òîðïàüà ñÿúäÿ åòìÿêö÷öí çèéàðÿòÿ ýåäÿíëÿðè çþâãñöçëöêäÿ, ùÿãèãÿòè àíëàìàìàãäà èòòèùàì åäèð.

Ùÿð èë êè, Êÿáÿéÿ ùöúúàú òàçÿ-òàçÿ ýåäÿðëÿð,Áèëèá îë åâäÿ ìÿýÿð õàëèãè, íèéàçÿ ýåäÿðëÿð.

Ùÿúÿð îë õàë, öçöí Êÿáÿ, ãàðÿ þðòöýö çöëôöí,Ãîéóá ñÿíè, íèéÿ ùöúúàúëàð Ùèúàçÿ ýåäÿðëÿð.

Ùÿãèãè Êÿáÿñè ñÿíñÿí Ùÿãèí, íÿ ñÿíýö ýèë, åé ýöë,Ãîéóá ùÿãèãÿòè-àëÿì, ðàùè-ìÿúàçÿ ýåäÿðëÿð1...

Éàõóä:...Õàëûí îõøàð Ùÿúÿðÿ, Çÿìçÿìÿ ÷àùè-çÿíÿõèí,Éåðè âàðäûð äåñÿëÿð ãèáëåéè-èñëàì ñÿíÿ... (Û, 556)

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè çàùèä îáðàçûíäà öìóìèëÿøäèðäèéè ðóùàíè ñèëêèíè îíàýþðÿ òÿíãèä åäèðäè êè, îíëàð òÿðêè-äöíéàäûðëàð. Âàèçëÿð, çàùèäëÿð ýþçÿëèí ìÿ-ùÿááÿòèíäÿí äîüàí èçòèðàáëàðà òàá ýÿòèðìÿê ãöäðÿòèíäÿí ìÿùðóì îëäóãëàðûíàýþðÿ íèñéÿ õÿéàëëàð àðäûíúà ýåäèð, èáàäÿò åòìÿêëÿ ùóðè âöñàëûíà íàèë îëìàã èñ-òÿéèðëÿð. Øàèð îíëàðû ìàääè àëÿìèí – àíà éóðäóí ýþçÿëëèêëÿðèíäÿí áÿùðÿëÿíÿáèëìÿäèêëÿðèíÿ ýþðÿ òÿíãèä âÿ èñòåùçà ùÿäÿôèíÿ ÷åâèðèðäè:

Åé çàùèäè-õóäáèí, áèëèðÿì êè, ùöíÿðèí éîõ,Ìåéäàíè ìÿùÿááÿò òÿðÿôÿ áèð ýöçÿðèí éîõ,

14

___________

1 Ñ.ß.Øèðâàíè. ßñÿðëÿðè. Èêè úèëääÿ, Û úèëä, Áàêû, 1950, ñÿù. 168

Ìåùðàáäÿ ÿýëÿø êè, úèýÿðäàð äåýèëñÿí,Áó íàðè-ãÿìÿ éàíìàüà ÿñëà úèýÿðèí éîõ.

Ñÿí åéëÿ ïÿðè, ùóð õÿéàëèëÿ èáàäÿò,Áÿçìèíäÿ ÿëÿííÿãä áöòè ñèìáÿðèí éîõ. (Û, 116)

Øàèð Øàìûí áàøûíà äîëàíûá þçöíö îäà éàíäûðàí Ïÿðâàíÿíèí ùÿðÿêÿòèíèÙÿúúÿ ýåäèá Ùÿúÿðèí áàøûíà äîëàíàíëàðûí çèéàðÿòèíäÿí “øÿðàôÿòëè” ùåñàá åäèð.Îíà ýþðÿ êè, Ïÿðâàíÿ Øàìû ñåâèð. Îíó éàíìàüà òÿáèè ùèññëÿðèí ùþêìö ñþâãåäèð. Ùÿúú çèéàðÿòèíè èúðà åäÿíëÿð èñÿ íèñéÿ úÿííÿò, àáè-êþâñÿð òÿìÿííàñû,ùóðè-ãûëìàí åøãè èëÿ äèíè àéèíëÿðè èúðà åäèðëÿð.

...Ìèí Ùÿúúäÿí øÿðàôÿòè ÿôçóí îëóð, ÿýÿðØÿìÿ äîëàíûáàí éàíà ïÿðâàíÿíèí áèðè... (Û, 582)

Ñåéèä ßçèìèí òÿðêè-äöíéàëàðà, ãóðó èáàäÿò÷èëÿðÿ ãàðøû ÷åâðèëìèø òÿíãèäèäàèðÿñè ýåíèøëÿíèá ðóùàíè àëÿìèíèí ìöõòÿëèô ìÿñÿëÿëÿðèíè ÿùàòÿ åäèð. Øàèðîíëàðû áàøëûúà îëàðàã ðèéàêàðëûãäà èòòèùàì åäèð. Äèíäàðëàð þçëÿðèíè õàëãàìöãÿääÿñ àäàì, äèíèí âÿ øÿðèÿòèí ùèìàéÿ÷èñè êèìè íèøàí âåðèðëÿð. ßñëèíäÿ èñÿùÿðÿêÿòëÿðè èëÿ ÿãèäÿëÿðè àðàñûíäà äÿðèí áèð ó÷óðóì ìþâúóääóð. Âàèç âÿàõóíäëàðûí ÿáà-ãÿáàëàðû èíñàíëàðà äîüðó éîëà èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿê ö÷öí éîõ,åéèáëÿðèíè, úèíàéÿòëÿðèíè þðò-áàñäûð åòìÿêäÿí þòðöäöð. Ñåéèä ßçèì ãÿçÿëëÿðè-íèí áèðèíäÿ áóíà áèð-áàøà èøàðÿ åäÿðÿê äåéèðäè:

Çàùèäèí èøè çàùèðäÿ ÿáàäûð âÿ äóàäûð, Ìÿëóí êèøèäèð, ùèéëÿâö òÿçâèð íèùàäû. (Û, 622)

Øàèðÿ ýþðÿ äèíè àéèíëÿð, Ãóðàíûí òÿëèìè, øÿðèÿò ãàéäàëàðû ðóùàíèëÿðèíÿëèíäÿ øÿõñè ùÿéàòëàðûíû òÿìèí åòìÿêäÿí þòðö ãàçàíú ìÿíáÿéèäèð. Îíëàðõàëãûí õåéèð-øÿðèíäÿí àíúàã ìÿíôÿÿò ýþçëÿéèðëÿð.

...Àéåéè-õÿìð îõóéóð, íÿôèíè èíêàð ãûëûð,Òóòäóüó ôåëèíè ýþð, âåðäèýè ìÿíàñûíà áàõ.

Úÿííÿòÿ ýåòäè âÿ éà äóçÿõÿ ìöðäÿ, íÿ ãÿìèí,Èðñèíÿ äèê ýþçöâö, êöë÷ÿâö ùàëâàñûíà áàõ.

Èñòÿéèð úÿííÿòè çàùèä áó ãÿäÿð ùèéëÿ èëÿ,ßáëÿùèí ôèêðèíè ýþð, äèëäÿ òÿìàííàñûíà áàõ... (Û, 115)

Øàèðèí ôèêðèíúÿ, íÿèíêè ÿìÿëëÿðè, ùÿòòà ýåéèìëÿðè, òÿñáèùëÿðè õàëãû ñîéìàãö÷öí ãóðóëìóø òÿëÿäèð. Î, âÿòÿí âÿ äèí ãàðäàøëàðûíû îíëàðà àëäàíìàìàüà, ùèé-ëÿëÿðèíèí ãóðáàíûíà ÷åâðèëìÿìÿéÿ ÷àüûðàðàã éàçûðäû:

Êþíöë, òà âàð ÿëèíäÿ úàìè-ìåé ñÿáùÿøöìàð îëìà,Ðèéàéè-õÿëãäèð, áèëëàù, íàìàç ÿùëèíÿ éàð îëìà.

15

...Ãóðóá òÿùòöë-ùÿíÿêäÿí äàì çàùèä, ñÿáùÿäÿí äàíÿ,Ùÿçÿð, åé ìóðüè-äèë, îë äàíÿâö äàìÿ øèêàð îëìà.

Èìàìÿ èõòèéàðûí âåðìÿ, ùÿðýèç óéìà òÿêáèðÿ,Îíóí òÿê ôàèëè-ìóõòàðñÿí, áèèõòèéàð îëìà... (Û, 42)

Ñåéèä ßçèì ëèðèê íþâöí äèýÿð ìöõÿììÿñ, ìöñÿääÿñ, ìöñòÿçàä, òÿðêèá-áÿíä, ãÿñèäÿ, ðöáàè âÿ ñ. æàíðëàðûíäà äà ÿñÿðëÿð éàçìûøäûð. Øàèðèí ëèðèê èðñèíèíôîðìà ÿëâàíëûüûíà áàõìàéàðàã îíëàðû âàùèä áèð èäåéà-ùÿéàò åøãè, òÿáèÿò âÿèíñàí ýþçÿëëèéèíèí òÿðÿííöìö, ðåàë ùèññëÿðèí òÿñâèðè, äöíéàéà íèêáèí áàõûø, ýÿ-ëÿúÿéÿ öìèä âÿ ñ. òÿáëèüè áèðëÿøäèðèðäè. Áó ìÿíàäà ðåàë ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðè Ñåéèäßçèì Øèðâàíè ëèðèêàñûíûí ÿñàñ ìÿçìóíó âÿ ìöíäÿðèúÿñèíè òÿøêèë åäèð. Îíóíáöòöí ðóùó èíñàíûí òÿáèè âÿ èúòèìàè ùöãóãëàðûíû ìÿùäóäëàøäûðàí ðÿñìè ãàíóí-ëàðà, òÿðêè-äöíéàëûã éàéàí äèíè-ìèñòèê òÿëèìëÿðÿ ãàðøû ÷åâðèëìèøäèð.

* * *Êëàññèê øåèð ÿíÿíÿëÿðèíè äàâàì åòìÿê ñàùÿñèíäÿ áþéöê éàðàäûúûëûã óüóð-

ëàðû ãàçàíìàñûíà áàõìàéàðàã, Ñåéèä ßçèì èñòåäàäûíû êè÷èê ëèðèê ôîðìàëàðëàìÿùäóäëàøäûðìàäû. Ñîñèàë âÿ ìÿäÿíè ùàäèñÿëÿðèí òÿñèðè àëòûíäà ðåàë ùÿéàò ìÿ-ñÿëÿëÿðèíÿ éàõûíëàøäûãúà ãöââÿòëè ìöàñèðëèê äóéüóñóíà ìàëèê îëàí øàèðäÿÿäÿáè ôÿàëèééÿòèíèí áèðèíúè ìÿðùÿëÿñèíäÿ õöñóñè àëóäÿ÷èëèê ýþñòÿðäèéè êëàññèêøåèð ôîðìàëàðûíà ðÿüáÿò àçàëûðäû. ÕÛÕ ÿñðèí 70-úè èëëÿðèíèí îðòàëàðûíäà îíäààðòûã ìöàñèð ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðèíè ÿêñ åòäèðìÿê ö÷öí éåíè ÿäÿáè ôîðìàëàðà ìö-ðàúèÿò åòìÿê ùàããûíäà ãÿòè ãÿíàÿò éàðàíäû. Î, “ßùèááàíûí ðèúàñû” øåèðèíäÿ ãÿ-çÿëèí èúòèìàè ìÿñÿëÿëÿðè ýåíèø ìèãéàñäà òÿñâèð âÿ òÿùëèë åòìÿê áàõûìûíäàíìÿùäóä èìêàíà ìàëèê îëäóüóíó, àðòûã îõóúóëàðûí çþâãöíö îõøàìàäûüûíû áèë-äèðèð âÿ èñòåäàäûíû áó éîëäà ÿñÿð éàçìàüà ñÿðô åäÿíëÿðÿ îíäàí óçàãëàøìàüûòþâñèéÿ åäÿðÿê éàçûðäû:

Íÿ îëóð, åé ÿäèáè-ÿùëè-úàùàí,Åäÿñÿí ïÿíäèìè ãÿáóë ÿëàí,×ÿêÿñÿí øèâåéè-ãÿçÿëäÿí ÿë,Ãÿçÿëÿ ãîéìàéûð ãÿçàë ìÿùÿë... (ÛÛ, 101)

Áóíó íÿçÿðÿ àëàí øàèð ãÿëÿì éîëäàøëàðûíà “òÿðèãè-äèýÿð òóòìàüû” ìÿñëÿ-ùÿò ýþðöðäö. Áó èñÿ êîíêðåò îëàðàã ùÿéàòû ýåíèø ïëàíäà ÿêñ åäÿí, ôèêðèí ñÿð-áÿñò èôàäÿñèíÿ êþìÿê ýþñòÿðÿí, ñîñèàë-åòèê ìÿñÿëÿëÿðè ìöçàêèðÿéÿ ãîéìàüàèìêàí âåðÿí ëèðèê-åïèê æàíðëàðà ìöðàúèÿò åòìÿêäÿí èáàðÿò èäè. Ñåéèä ßçèìÿäÿáè ìþâãåéèíè à÷ûã øÿêèëäÿ èôàäÿ åäÿðÿê éàçûðäû:

...Ùóøÿ ýÿë, ìÿðäëèê çÿìàíû äåéèë,Äÿõè áèäÿðäëèê çÿìàíû äåéèë.Îëìà áèêàð, îë ìöáàøèðè-êàð,Ýÿð÷è áèìöøòÿðè ãàëûá áàçàð.

16

Éîõ ìÿòàè-ùöíÿð õÿðèäàðû,Ñàëäû ýÿðäóí êÿñàäÿ áàçàðû.Äåìÿ ÿøàð, ðÿñìè-øåðè óíóò,Èíäè ñÿí áèð òÿðèãè-äèýÿð òóò... (ÛÛ, 101)

Áåëÿ àéäûí ÿäÿáè ìþâãåäÿí èðÿëè ýÿëÿðÿê ÕÛÕ ÿñðèí 70-úè èëëÿðèíäÿí åòè-áàðÿí Ñåéèä ßçèìèí éàðàäûúûëûüûíäà úèääè éåíèëÿøìÿ âÿ ìöàñèðëÿøìÿ ïðîñåñèáàøëàíûð. Î, ÿââÿëêè éàðàäûúûëûã ÿíÿíÿëÿðèíè äàâàì åòìÿêëÿ éàíàøû, þéöäëÿð,íÿñèùÿòëÿð, ìÿíçóì âÿ ìÿíñóð ùåêàéÿëÿð, òÿìñèëëÿð, ñàòèðèê øåèðëÿð éàçûð,áÿäèè òÿðúöìÿ èëÿ ìÿøüóë îëóð. “ßêèí÷è”, “Çèéà” (“Çèéàéè-Ãàôãàçèééÿ”),“Êÿøêöë” êèìè äþâðè ìÿòáóàò ñÿùèôÿëÿðèíäÿ çÿìàíÿñèíèí ìöõòÿëèô ìÿñÿëÿëÿ-ðèíÿ àèä ïóáëèñèñò éàçûëàð äÿðú åòäèðèð. Éàðàäûúûëûüûíäà ñàòèðèê âÿ äèäàêòèê ïàôîñöñòöíëöê òÿøêèë åäèð.

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè Àçÿðáàéúàí ìààðèô÷èëèê ìÿôêóðÿñèíèí äåìîêðàòèêúÿáùÿñèíÿ ìÿíñóá èäè. Ì.Ô.Àõóíäîâ, Ù.Çÿðäàáè, ßùñÿíöë-Ãÿâàèä, ÌÿùáóñÄÿðáÿíäè, Íÿúÿô áÿé Âÿçèðîâ, ßñýÿð àüà Ýîðàíè, Ìÿùÿììÿäòàüû ßëèçàäÿ âÿá. êèìè, î äà ìöñòÿìëÿêÿ øÿðàèòèíäÿ, äèíè ôàíàòèçìèí òÿçéèãè àëòûíäà éàøàéàíÀçÿðáàéúàí õàëãûíûí ôèçèêè âÿ ìÿíÿâè ÿñàðÿòäÿí ãóðòóëóø éîëóíó ìààðèôëÿí-ìÿêäÿ, îðòà ÿñðëÿðäÿí ãàëìà çÿðÿðëè øöóð âÿ äöøöíúÿ òÿðçèíäÿí óçàãëàøìàã-äà, åëìè-òåõíèêè áèëèêëÿðÿ éèéÿëÿíìÿêäÿ, úÿìèééÿòè ÷öðöäÿí òöôåéëèòÿáÿãÿëÿðèí êþêöíö êÿñìÿêäÿ ýþðöðäö. Î, Ãàôãàç ÿùëèíÿ õèòàá êèìè éàçûáÙ.Çÿðäàáèéÿ ýþíäÿðäèéè éàðàäûúûëûã ïðîãðàìû ñàéûëà áèëÿí áèð ìÿêòóáäà äöí-éàýþðöøöíöí áó úÿùÿòèíè èôàäÿ åäÿðÿê éàçûðäû:

...Ýöíö ýöíäÿí çÿëèëö õàð îëäóã.Ìþùíÿòö ãöññÿéÿ äö÷àð îëäóã.Áó ãÿäÿð äÿðä êèì, îëóð ùàäèñ,Îíà áèåëìëèê îëóð áàèñ.Áèð áÿëàäûð áó äÿðäè-íàäàíè –Êè, îíóí åëì îëóáäó äÿðìàíè... (ÛÛ, 117)

Ñåéèä ßçèì õàëãûíûí õîøáÿõò ýÿëÿúÿéè ùàããûíäà ýþçÿë àðçóëàð áÿñëÿéèð âÿîíó äöíéàíûí ìààðèôëÿíìèø âÿ òÿðÿããè åòìèø ìèëëÿòëÿðèíäÿí áèðè êèìè ýþðìÿêèñòÿéèðäè. Îíà ýþðÿ øàèð ùÿìâÿòÿíëÿðèíè ýåðè ãîéàí ñÿáÿáëÿðè àðàøäûðûá öçÿ ÷û-õàðìàã âÿ îíëàðû èñëàù åòìÿê éîëëàðû ùàããûíäà ÿìÿëè òÿêëèôëÿð èðÿëè ñöðöðäö:

...Áó òÿÿúúöáäöð, åé ýöðóùè-áÿøÿð,Áèð êèøè éàòñà, íàõîø îëñà ÿýÿð,Àõòàðûð áèð òÿáèáè-äàíàäèë,Òà êè, ñÿùùÿò îëà îíà ùàñèë....Èíäè íàõîøäó ìèëëÿòè-èñëàì,

17

Îíà ëàçûìäûð åéëÿìÿê ÿíúàì.Äÿðäèìèçäèð áó äÿðäè-íàäàíëûã –Êè, òóòóáäóð áèçè ïÿðèøàíëûã.Ãåéðèëÿð åòäèëÿð òÿðÿããèéè-òàì, Ãàëäû çèëëÿòäÿ ôèðãåéè-èñëàì... (ÛÛ, 118)

Ìöäðèê øàèð õàëãûí äö÷àð îëäóüó áÿëà âÿ áÿäáÿõòëèêëÿðèí áèð ñÿáÿáèíè äÿðóùàíèëÿðèí ôÿàëèééÿòèíäÿ, îíëàðûí òÿáëèü åòäèêëÿðè äèíè òÿëèìèí ýÿðÿêñèçëèéèíäÿ,áàøëûúàñû èñÿ ìöàñèð ùÿéàòûí òÿëÿáëÿðèíäÿí óçàã äöøìÿñèíäÿ ýþðöðäö. Îíóíôèêðèíúÿ, ìöàñèð úÿìèééÿòèí ñòðóêòóðóíäà ÿñàñ éåðè òÿøêèë åäÿí ðóùàíèëÿð áöòöíãöââÿëÿðèíè ÿëèãàáàðëû êöòëÿíè ñîéìàãäàí þòðö ñÿôÿðáÿð åòìèøëÿð. Áó èñÿ õàëãûíèãòèñàäè âÿ ìÿíÿâè éîõñóëëóüóíà ñÿáÿá îëìóøäóð.

...Ùÿð âèëàéÿòäÿ âàð áåø-îí êÿñÿáÿ,ßëëè ìèí ñåééèäö àõóíä, òÿëÿáÿ,ßëëè äÿðâèø, ÿëëè ìÿðñèéÿõàí,Ùàìûíûí ñþçëÿðè òàìàì éàëàí.ßëëè ìèí ñóõòÿ, ÿëëè ìèí ñàèë,ßëëè ìèí ùîããàáàçè-íàãàáèë,Ùàìûíûí ôèêðè õÿëãè ñîéìàãäûð,Ãóðó éåðäÿ áó õÿëãè ãîéìàãäûð... (ÛÛ, 118)

Ñåéèä ßçèì ùÿìâÿòÿíëÿðèíèí ôèçèêè âÿ ìÿíÿâè çöëìöí ìöõòÿëèô ôîðìàëà-ðûíà ìÿðóç ãàëûá áèð îâóú èìòèéàçëû òÿáÿãÿ òÿðÿôèíäÿí èíñàôñûçúàñûíà èñòèñìàðåäèëìÿëÿðèíèí ñÿáÿáèíè áèðèíúè íþâáÿäÿ îíëàðûí ìöàñèð åëìè òÿðÿããèäÿí êÿíàð-äà, âàõòû þòìöø ìÿèøÿò ãàéäàëàðûíûí áóõîâóíäà ÿñèð îëìàñûíäà ýþðöðäö. Øàèðäîüìà õàëãûíûí ìöàñèð äöíéàíûí èíêèøàô àùÿíýèíÿ ãîøóëìàñûíû îíóí òÿðÿããè-ñè ö÷öí ÿñàñ àìèë ùåñàá åäÿðÿê éàçûðäû:

...Èíäè èøëÿð ÷ûõûáäûð àñàíÿ,Ðÿñìè-äöíéà äöøöáäö ñàìàíÿ,Òàïûá þâçàè-ìàñèâà òÿüéèð,Ýîéÿ ÷ûõìàüà õàëã åäèá òÿäáèð.Ïàðàõîä îëäó ýÿøòèéè-éåëêàí,Þçýÿ ñàìàíÿ äöøäö õÿëãè-úàùàí.Ëåéê áèç áèëìÿíöê ýþç à÷ìàüè,Êþùíÿ èøëÿðäÿ ãàëìûøûã áàãè.Áàáàìûçäàí íÿ ýþðìöøöê ÿââÿë,Äÿõè îíäàí ñÿâàéÿ îëìàç ÿìÿë. (ÛÛ, 118-119)

18

* * *Øàèðèí 1877-úè èëèí éàíâàðûíäà Ì.Ô.Àõóíäîâóí Ù.Çÿðäàáèéÿ öíâàíëàíàí

“Áèçèì ÿçèçèìèç âÿ ýþçöìöçöí èøûüû” ìöðàúèÿòèëÿ “ßêèí÷è”äÿ ìöñÿëìàíõàëãëàðûíûí òÿðÿããè éîëëàðû ùàããûíäà áàøëàíàí ìöçàêèðÿéÿ ãîøóëìàñû, ôåîäà-ëèçìäÿí ãàëìà, ìöàñèð ÿùÿìèééÿòèíè èòèðÿí èúòèìàè âÿ ìÿäÿíè òÿñèñàòëàðû-ìààðèôè, ìÿêòÿáè-ÿäÿáèééàòû, òÿëèì-òÿðáèéÿ ìåòîäëàðûíû êÿñêèí òÿíãèäÿ ìÿðóçãîéìàñû ÿñêè úÿìèééÿòè èñëàù åäèá êþêöíäÿí äÿéèøìÿê âÿ îíó äåìîêðàòèêÿñàñëàð öçÿðèíäÿ éåíèäÿí ãóðìàã àìàëû èëÿ áèðáàøà áàüëû èäè.

...Ùÿð âèëàéÿòäÿ âàð áåø-îí ìÿêòÿá,Åäèðèê êÿñá îíäà åëìö-ÿäÿá.Ìÿêòÿáèí ôÿðøè àëòû êþùíÿ ùÿñèð,Íå÷ÿ ÿòôàëè-ìöçòÿð îíäà ÿñèð.Äÿðñèìöçäö êèòàáè-“Ýöðáÿâö ìóø”,“Íÿãë-ùÿìäóíÿ”, “Ãèññåéè-Õÿðýóø”.Îõóðóã, ÷îõ òÿðÿããè åòñÿê ÿýÿð,Úöìëÿ “Òàðèõè-Íàäè”ðè ÿçáÿð... (ÛÛ, 122-123)

Áèð ìààðèô÷è îëàðàã êþùíÿíè òÿíãèä àòÿøèíÿ òóòàí Ñåéèä ßçèì åéíè çàìàíäàîíóí èñëàùû âÿ éåíèäÿí ãóðóëìàñû éîëëàðûíû äà íèøàí âåðèðäè. Ì.Ô.Àõóíäîâëàåéíè ìþâãåäÿí ÷ûõûø åäÿí ìààðèô÷è øàèð ìöñÿëìàíëàðûí èãòèñàäè òÿíÿççöëöíö âÿìàääè éîõñóëëóüóíó îíëàðûí ìÿäÿíè ýåðèëèéèíèí áàøëûúà ñÿáÿáè ùåñàá åäèð, ãóð-òóëóø éîëóíó ìöàñèð òÿðÿããè âàñèòÿëÿðèíè ùàçûðëàìàãäà ýþðöðäö.

...Äåéÿúÿêñÿí êè, åé ãÿðèíè-ÿäÿá,Áÿñ ýÿëèí òàçÿäÿí à÷àã ìÿêòÿá.Áèç áó ÿìðÿ ýþðÿê êè, åé õîøíàì,Ùàíñû ãöäðÿòëÿ åéëÿéÿê èãäàì?Ïóëóìóç âàðìû îë ñÿðÿíúàìÿ,Òà éåòèøñèí ôÿãèðëÿð êàìÿ?ßùëè-èñëàì åéëÿéèáäè âÿôàò,Äÿõè ìöøêèë òàïà áó ãþâì ùÿéàò.Ìÿýÿð îë ßñýÿðè-Ýîðàíè ýÿëÿ,Íå÷ÿ ìÿêòÿá ýÿëÿ äÿõè ÿìÿëÿ.Âÿçèðîâ áÿëêÿ åéëÿéÿ èìäàä,Ãûëà áó ãþâìè åëì ö÷öí èðøàä.À÷à îíëàð äà ìÿí êèìè ìÿêòÿá,×ÿêÿëÿð ðóçö øÿá ÿçàáö òÿÿá... (ÛÛ, 123)

19

* * *Ìöõòÿëèô òèïëè ñèéàñè-èúòèìàè, èãòèñàäè âÿ ìÿäÿíè ùàäèñÿëÿðèí òÿñèðè àëòûíäà

áàõûøëàðûíäà úèääè òÿêàìöë éàðàíàí Ñåéèä ßçèì “Ýÿòèðìÿê òàçÿ öñëóáÿ ýÿðÿê-äèð êþùíÿ äöíéàíè” (ÛÛ, 193) ãÿíàÿòèíÿ ýÿëäè. Óçóí èëëÿð ýþçÿëëèéè òÿðÿííöìåäÿí øàèðäÿ ñîñèàë ýåð÷ÿêëèéèí åéáÿúÿð âÿ êÿëÿ-êþòöð òÿðèôëÿðèíèí òÿñâèðèíÿ ìåéëãåéðè-àäè äÿðÿúÿäÿ ãöââÿòëÿíäè. Îíóí ãÿçÿë, ìöõÿììÿñ, òÿðêèááÿíä, ðöáàè âÿñ. æàíðëàðäà ãÿëÿìÿ àëäûüû ÿñÿðëÿðäÿ äöøêöí ÿõëàã íîðìàëàðûíà, ðóùàíè ðèéàêàð-ëûüûíà, ìþâùóìè òÿñÿââöðëÿðÿ, äèíè åòèãàäëàðà ãàðøû ÷åâðèëìèø òÿíãèäè òÿäðèúëÿêÿñêèíëÿøèá ìèãéàñûíû ýåíèøëÿíäèðäè âÿ ìöñòÿãèë ñàòèðèê èñòèãàìÿòÿ ÷åâðèëäè. Áèðçàìàí ëàöáàëè âÿ ðèíäàíÿ øåèðëÿð éàçàí øàèðèí éàðàäûúûëûüûíäà èúòèìàè éàðàëàð òÿø-ðèù îëóíìàüà áàøëàäû. Î, úÿìèééÿòèí ìöõòÿëèô òÿáÿãÿëÿðèíèí ìàääè âÿ ìÿíÿâèùÿéàòûíäà òÿçàùöð åäÿí íþãñàí âÿ ãöñóðëàðû, ÷èðêèí ÿìÿëëÿðè úÿñàðÿòëÿ ñàòèðàñû-íà ùÿäÿô åòäè. Èñìàéûë áÿé Ãàñïèðèíñêèíèí äåäèéè êèìè “øåèð âÿ ãÿçÿëëÿðè íÿìÿðòÿáÿäÿ íàçèê âÿ ëÿòàôÿòëè èñÿ ùÿúâ âÿ ýöëýöëÿðè äÿõè øó íèñáÿòäÿ àüó âÿ þò-êöíäöð, éà êè, òàòëû áèð çÿùÿðäèð. Ðèéàêàðëûüû, ðöøâÿò÷èëèéè, ñÿðàíëûüû, ìÿíàôãàíëû-üû ãûëûíú äîüðàð, êÿñÿð êèìè ÿáéàò âÿ òÿìñèëàòû èëÿ éàõûá éàíäûðìûøäûð”.

Ñåéèä ßçèì ñàòèðàëàðûíûí ìþâçó äàèðÿñè ýåíèø, òÿíãèä ùÿäÿôëÿðè ÿëâàíäû. ×à-ðèçìèí óúãàð Àçÿðáàéúàíäà éåðèòäèéè ìÿíôóð ìöñòÿìëÿêÿ÷èëèê ñèéàñÿòè, äèíè âÿìèëëè ôÿðãëÿðè ãàáàðäûá ãûçûøäûðìàã úÿùäëÿðè, éàðàìàç èäàðÿ öñóëó, ðÿñìè ùþêó-ìÿò ãàíóíëàðûíû, ôÿðìàí âÿ òÿäáèðëÿðèíè þëêÿäÿ ðöøâÿòõîðëóã ìÿíáÿéèíÿ ÷åâè-ðÿí äþâëÿò ìÿìóðëàðû âÿ îíëàðëà ÿëáèð îëóá õàëãû ñîéàí íöôóçëó áÿéëÿð, ïóë âåðèáìþâúóä úÿìèééÿòèí ñòðóêòóðóíäà ëàéèã îëìàäûüû éåðè òóòàí âÿ ðÿñìè èìòèéàçëàð-äàí áÿùðÿëÿíÿí ôûðûëäàã÷û òàúèðëÿð, êÿíä ùàìïàëàðû (“Øèðâàíûí òÿçÿ áÿéëÿðèùàããûíäà”, “Øàìàõûíûí òÿçÿ áÿéëÿðèíèí ùÿúâè”), Èñëàìûí ÿñàñëàðûíû ñàðñûòìàãìÿãñÿäèëÿ ñàõòà äèíè òÿëèì âÿ òÿðèãÿò éàðàäàíëàð âÿ îíëàðà áèéÿò ýÿòèðÿíëÿð,(“Øàìàõû áàáèëÿðè ùàããûíäà”), äèíè ÿëëÿðèíäÿ ôûðûëäàã âàñèòÿñèíÿ ÷åâèðèá ñîéüóí-÷óëóã âÿ ÿõëàãñûçëûãëà ìÿøüóë îëàí ðóùàíèëÿð (“Àáèä ÿôÿíäèíèí ùÿúâèíäÿ”,“Ùöìàéèíè ùÿúâ”, “Ãàçè Ùàúû Ìîëëà Ìÿùÿììÿä Ìÿëèêêÿíäëèéÿ”), ñàõòà àéèí-ëÿð èúàä åäèá àâàì êöòëÿíèí ãàíûíû òþêìÿéÿ ñÿáÿá îëàí ôàíàòèê ìöñÿëìàí ðóùà-íèëÿðè âÿ êîðàôÿùì çèéàëûëàð (“Ãóáà òÿçèéÿäàðëàðû âÿ õåéìÿíè ãàðÿò åäÿíëÿðÿ”,“Ñóëòàíîâ Ùàäèéÿ”, “Ùÿñÿí Ãàðà Ùàäèéÿ”), èñòåäàäûíû ùå÷ áèð èúòèìàè ÿùÿèìé-éÿòè îëìàéàí ìÿòëÿáëÿðèí òÿñâèðèíÿ, íàìóñëó àäàìëàðûí òÿùãèð îëóíìàñûíà ùÿñðåäÿí øàèðëÿðèí (“Àáäóëëà áÿé Àñèéÿ”, “Ìÿùÿììÿäòàüû Ãöìðèéÿ úàâàá”,“Ìÿùÿììÿä àüà Úöðìèéÿ”), ùàêèì ñèíèôëÿðèí âÿ ðóùàíèëÿðèí çöëì âÿ èñòèñìà-ðûíûí òÿçéèãè àëòûíäà ñèéàñè äöøöíúÿñè êöòëÿøèá íàäàíà, úàùèëÿ ÷åâðèëÿí êÿíäëèêöòëÿñè (“Õàí âÿ äåùãàí”, “Àëëàùà ðöøâÿò”), äèíè òÿùñèëèí âÿ øÿðèÿò åëìëÿðèíèíìöàñèð äþâð ö÷öí ôàéäàñûçëûüû “Ìöúòÿùèäèí òÿùñèëäÿí ãàéûòìàñû”, “Úàùèë àòà èëÿàëèì îüóë ùåêàéÿñè” âÿ ñ. òÿíãèäè ÿñàñ àïàðûúû éåð òóòóðäó.

Ñåéèä ßçèì ñàòèðàëàðû ìààðèô÷è ìöíäÿðèúÿéÿ ìàëèê èäè. Øàèð ìöõòÿëèô òÿ-áÿãÿëÿðèí âÿçèééÿòèíè òÿñâèð åäÿðêÿí îíëàðûí äö÷àð îëäóãëàðû ìÿíÿâè áþùðàíû,ÿõëàãè èëëÿòëÿðè þí ïëàíà ÷ÿêèð, áóíëàðû ôÿàëèééÿòèíÿ “ôöãÿðà”íûí – êÿíäëè êöò-

20

ëÿñèíèí, øÿùÿð çÿùìÿòêåøëÿðèíèí ìÿíàôåéè ìþâãåéèíäÿí ÷ûõûø åäÿðÿê ãèéìÿòåäèðäè.

...ßùëè-äèâàíûí èøèí øÿðù ãûëûì áèð íå÷ÿ áàá,Øÿðùè èòìàìÿ éåòèøìÿç éàçûëà ÿëëè êèòàá.Ôöãÿðàëÿð éàíûáàí çöëì îäóíà îëäó êÿáàá,Áèð òÿðÿôäÿí åëÿäè çÿëçÿëÿ Øèðâàíû õÿðàá,Áèð òÿðÿôäÿí äÿ, áóëàð àëÿìè âèðàí åëÿäè... (ÛÛ, 18)

Ñåéèä ßçèì ñàòèðàëàðûíäà ìþâçóíó ýåð÷ÿêëèéèí ùàíñû ñÿùíÿñèíäÿí ýþòöð-ìÿñèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã áÿëà âÿ ãöñóðëàðûí èúòèìàè êþêö àðàøäûðûëìûð. Áöòöíåéáÿúÿðëèêëÿðèí ñÿáÿáè èúòèìàè ãóðóëóøäà éîõ, íàãèñ àüûëäà, ÿõëàãäà, ìÿíÿ-âèééàòäà àõòàðûëûðäû. Øàèð “ùÿð êÿñèí ëàéèãè-ÿùâàëûíû” òÿéèí åòìÿê ö÷öí èì-ïåðàòîð ôÿðìàíû èëÿ òÿðòèá åäèëìèø áÿé êîìèññèéàñûíû ùÿãèãÿòè öçÿ ÷ûõàðìàãùàããûíäà è÷äèêëÿðè àíäû ïîçìàãäà, õÿéàíÿò éîëó òóòìàãäà, åòèìàäñûçëûã ýþñ-òÿðìÿêäÿ èòòèùàì åäèðäè.

...È÷äèëÿð àíä ÷ëåíëÿð ùàìñû Ãóðàíÿ,Òà êè ìåéë åòìÿéÿëÿð ÿéðèëèéÿ, áþùòàíÿ,Ùÿð êÿñèí ëàéèãèíè øÿðù åäÿëÿð ìÿðäàíÿ,Áÿéëÿðèí áÿéëèéè òà ñàáèò îëà äèâàíÿ,Õàí, êèìè áÿé åëÿéèá, éà êèìè äÿðáàí åëÿäè... (ÛÛ, 14)

Íÿôñèíèí ÿñèðèíÿ ÷åâðèëèá, ðöøâÿò àëìàãëà ùÿð “áèñÿðöïà”éà éöêñÿê èìòè-éàç âåðÿí âÿ âèëàéÿòèí ñèëêè íèçàìûíäà ùÿðú-ìÿðúëèê éàðàäàí áÿé êîìèññèéà-ñûíûí èøèíè âÿòÿíÿ, õàëãà õÿéàíÿò êèìè äÿéÿðëÿíäèðÿí øàèð éàçûðäû:

...Ãàðàãàø îüëó êè, ùå÷ áÿé äþéöäö, áÿý äåäèëÿð,Ïóë êè, ýÿëäè àðàéà, áàðäàüà ñÿùÿíý äåäèëÿð,Êèì êè, ïóë âåðìÿäè, – îë éàçûüà Áÿðìÿê äåäèëÿð,Ìöõòÿñÿð, åøøÿéÿ àò, àòà äà åøøÿê äåäèëÿð.Áó åøøÿêëÿð éåéèáÿí àðïàíû òöüéàí åëÿäè... (ÛÛ, 14)

Ãàíóíñóçëóãäàí, ùÿðú-ìÿðúëèêäÿí âÿ ìÿíÿâè ìèðàñäàí ãåéçÿ ýÿëÿí øàèðáÿé êîìèññèéàñûíûí ôÿàëèééÿòèíè “àò þëöá, èòëÿðèí îëäó íå÷ÿ ýöí áàéðàìû”,“éåêÿ áÿéëÿðèí”, “àë÷àã áÿéëÿð”äÿí ðöøâÿò àëìàëàðûíû “êöùÿí àòëàð íåúÿ êè,àðïà ãàïàð åøøÿêäÿí” êèìè ñÿúèééÿëÿíäèðèðäè.

Ñåéèä ßçèì åéíè ìþâãåäÿí ÷àðèçìè éåðëÿðäÿ òÿìñèë åäÿí ìÿìóðëàðû äàìöñòÿìëÿêÿ ðåæèìèíäÿ éàøàéàí ìÿçëóì õàëãû çöëìÿ ìÿðóç ãîéäóãëàðûíà,ñîéóá òàëàäûãëàðûíà ýþðÿ, òÿíãèä åäèðäè. Øàèðÿ ýþðÿ “ñàðû ñàããàëëû íà÷àëíèê” ãà-áèëèééÿòñèçëèê öçöíäÿí ãîðõàãëûã íöìàéèø åòäèðèð, ãàíóíëàð ãöââÿäÿí äöøöð,îíà ýþðÿ äÿ ùÿð íàäàí îíó òÿñèð àëòûíäà ñàõëàéà áèëèð.

21

...×öíêè ÷óëëàðûäû, ïàëàíëàðäû îíó ùÿð åøøÿê... (ÛÛ, 18)

“Ìèðîâîé ñóäéà” “øÿëÿ ñàããàëûíû” ÷èôåéè-äöíéàäàí þòðö òÿëÿéÿ ÷åâèðèá,“áÿäçàò ÿìÿë”ëÿðëÿ ìÿøüóë îëóð. Èñà áÿé “ôÿñëè-êèòàá” ýþðìÿäèéè ùàëäà èíúè-íàðëûã åäèð âÿ õàëãà “ÿçàá” âåðèð. Ãàíóíëàðûí ðöøâÿò, àëãû-ñàòãû âàñèòÿñèíÿ ÷åâ-ðèëäèéè áåëÿ áèð ìöùèòäÿ àäâîêàòëàð ùàêèì äàèðÿëÿðèí íÿçÿðèíäÿ ýöíàùñûçìöãÿññèðÿ ÷åâðèëÿí êöòëÿíèí àâàìëûüûíäàí èñòèôàäÿ åäèá, òàëàí÷ûëûüà äàùà äàðÿâàú âåðèðëÿð.

...Àäâîêàòëàð äåìÿ, áó õÿëã èëÿ ìàíÿíäè-éàüû,Áàøû Ôîíäèëêè, Ùàïóò îðòà, Àüàúàí àéàüû,Ñîéäóëÿð ÿðçÿ÷èíèí ãàëìàäû úèñìèíäÿ éàüû,Éàçûã Àáäóëëà áÿéèí ùÿì óäóçóëäó áîéàüû,Ùÿì þçöí ñîéäö ëîòó, ýþð íåúÿ öðéàí åëÿäè... (ÛÛ, 17)

Ñàòèðàëàðûíäà ÷àðèçìèí, áóðæóà-ìöëêÿäàð úÿìèééÿòèíèí ãàíóíëàðûíû, ÿõëàãíîðìàëàðûíû, àäÿòëÿðèíè øèääÿòëè òÿíãèä àòÿøèíÿ òóòìàñûíà áàõìàéàðàã, Ñåéèäßçèì ìþâúóä ñèéàñè ãóðóëóøó äÿéèøìÿê ôèêðèíÿ ýÿëìèðäè. Î, èñëàùàòëàð àïàðûáãàíóíëàðû äåìîêðàòèêëÿøäèðìÿê, õàëã ìÿíàôåéèíèí õèäìÿòèíÿ âåðìÿê âÿ ÿùà-ëèíèí ùöãóãëàðûíû ìöäàôèÿ åòìÿê èäåéàñûíû èðÿëè ñöðöðäö.

Þëêÿíè èíñàô âÿ ÿäàëÿò ïðèíñèïëÿðè ÿñàñûíäà òÿðòèá îëóíìóø ãàíóíëàðëà øöàðåäÿí ùàêèì àðçóëàéàí Ñ.ß.Øèðâàíè êå÷ìèøè éàä åäèð, Ìóñòàôà õàíûí ùàêèìèé-éÿòè èëëÿðèíè, éàðàíàë “Éåðìîëîâóí” ñÿëòÿíÿò ìöëêöíö “òÿìèð” åòìÿê òÿä-áèðèíè, ÿí áàøëûúàñû “ùÿð êÿñèí ëàéèãè-ÿùâàëûíû òèáéàí” åòìÿñèíè òÿãäèð åäèð.Ïðèñòàâ, êþìÿê÷è, êâàðòàë âÿ êàçàêûí âèëàéÿòäÿ éàðàòäûüû ùÿðú-ìÿðúëèêäÿí ãÿ-çÿáëÿíÿí øàèð õàíëûãëàð äþâðöíäÿ Øèðâàíäà íöìóíÿâè èäàðÿ öñóëó éàðàäàíÌóñòàôà õàíû ùÿñðÿòëÿ éàäà ñàëàðàã éàçûðäû:

...Êöë ñÿíèí áàøûíà Øèðâàí, ÿúÿá îëäóí íàäàí –Êè, ñÿíÿ ñàùèá îëóð, èíäè ýÿëèá ùÿð... àòàí,Ùàíû ÿééàìè-ãÿäèìèí, ùàíû îë Ìóñòàôà õàí –Êè, ÷ûõûá òàõòûíà èççÿòëÿ åäÿðäè äèâàí!×ÿðõè-çÿí ãÿùáÿ ÿúÿá áèçëÿðè ñóçàí åëÿäè... (ÛÛ, 17)

Âÿùøè ùÿðÿêÿòëÿðè øÿðèÿò ãàíóíó êèìè äÿá ñàëûá áèäÿòÿ ÷åâèðÿí òÿçèéÿäàð-ëàðû âÿ îíëàðû ìöäàôèÿ åäÿí êàïèòàí Ñóëòàíîâ âÿ Ùÿñÿí Ãàðà Ùàäè êèìèëÿðèíèìÿùç íàäàíëûã íöìàéèø åòäèêëÿðèíÿ, ìöñÿëìàíëàðû éàä ìèëëÿòëÿðèí íÿçÿðèíäÿýöëöø ùÿäÿôèíÿ ÷åâèðäèêëÿðèíÿ ýþðÿ òÿíãèä åäèðäè:

...Áàø éàðìàüà, îõ òàõìàüóâà ùè÷ ñþçöì éîõ,Áèð ñèç òÿêè éîõ ñàùèáè-úöðÿò, êþïÿê îüëó!

Àììà êè, áó èø ìÿðèôÿò èëÿ îëà õîøäóð,Áèýàíÿ áèçÿ åòìÿéÿ òþùìÿò, êþïÿê îüëó!

22

Ýþçëÿð à÷ûëûá, èø äÿéèøèá, ùàëäûð þçýÿ, Àíúàã áèçè òóòìóø áó úèùàëÿò, êþïÿê îüëó!

Áàðè åëÿ îëìàã êè, áèçÿ ýöëìÿéÿ äöøìÿí,Ùÿð øÿùðäÿ âàð õàðèúè ìèëëÿò, êþïÿê îüëó!

Ùÿð íþâ èëÿ êè, áöäÿòÿ ñèç ìöðòÿêèá îëäóç,Éàçäûã îíó íà÷àð øÿðèÿò, êþïÿê îüëó... (ÛÛ, 32)

Ìààðèôëÿíìÿéè, ìöàñèðëÿøìÿéè úÿìèééÿòèí éåíèäÿí ãóðóëìàñû èøèíäÿáàøëûúà øÿðò êèìè ãÿáóë åäÿí øàèð Ñåéèä ßçèì ñàòèðàñûíûí òÿíãèä àòÿøè áöòþâ-ëöêäÿ ôåîäàëèçìÿ, îíóí ìöàñèðëÿøìÿê, äåìîêðàòèêëÿøìÿê, òÿðÿããè åòìÿê éî-ëóíäà áóõîâà ÷åâðèëÿí ñîñèàë-ìÿäÿíè òÿñèñàòëàðûíà, êèôñèìèø øöóð âÿ äöøöíúÿòÿðçèíÿ, þìðöíö éàøàìûø àäÿò-ÿíÿíÿëÿðèíÿ ãàðøû ÷åâðèëìèøäè. Ëàêèí øàèð éàðà-äûúûëûã èìêàíëàðûíû òÿêúÿ áóíóíëà ìÿùäóäëàøäûðìàìûøäû. Îíóí éàðàäûúûëûãâÿçèôÿëÿðèíÿ ñàòèðà âàñèòÿñèëÿ ÿñàñëàðûíû ñàðñûòäûüû ôåîäàëèçìèí õàðàáàëûãëàðûöçÿðèíäÿ éåíè áèð úÿìèééÿò ãóðìàã óüðóíäà ìöáàðèçÿ äÿ äàõèë èäè. Î áó àìàëûùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí äèäàêòèê ïàôîñà ìàëèê ÿñÿðëÿðÿ, þéöä, íÿñèùÿò âÿ ñ. ìö-ðàúèÿò åòìèøäè.

Ñåéèä ßçèì áåëÿ ùåñàá åäèðäè êè, õàëãû ìöàñèð åëìè áèëèêëÿðëÿ ñèëàùëàíäûð-ìàã éîëó èëÿ ìààðèô÷èëÿðèí “áÿøÿðèééÿòèí úÿííÿòè” êèìè èäåàëèçÿ åòäèêëÿðèýÿëÿúÿê õîøáÿõò úÿìèééÿòè éàðàòìàã îëàð. Åëÿ áèð úÿìèééÿò êè, îðàäà áöòöíâÿòÿíäàøëàðûí àùÿíýäàð èíêèøàôû òÿìèí îëóíàð. Îðàäà çàëûìëàð, ìöñòÿáèäëÿðÿìÿëëÿðèíèí ãÿáàùÿòèíè áàøà äöøöá, ìÿçëóìëàðà âÿ áèíÿñèáëÿðÿ çöëì åòìÿê-äÿí ÿë ÷ÿêÿðëÿð. Áó úÿìèééÿòèí öçâëÿðè áÿøÿð òÿôÿêêöðöíöí ÿí àøàüû ïèëëÿñè-íèí ìÿùñóëó ñàéûëàí äèíè òÿÿññöáêåøëèê âÿ èðã÷èëèê ùèññëÿðèíèí áóõîâóíäàíãóðòàðûá, ìèëëè ìÿíñóáèééÿòèíäÿí, äèíè åòèãàäûíäàí, äÿðèñèíèí ðÿíýèíäÿí àñûëûîëìàéàðàã áöòöí èíñàíëàðû áèð-áèðèíÿ äîñò âÿ ãàðäàø ñàéàðëàð. Áóðàäà àéðû-àéðûôÿðäëÿðèí äÿéÿðèíè âÿ èúòèìàè ìþâãåéèíè îíëàðûí ÿñèë-íÿñÿáëÿðè, ùàíñû ñîéäàíîëìàëàðû, ñÿðâÿòëÿðèíèí ÷îõëóüó äåéèë, âÿòÿí âÿ õàëã ãàðøûñûíäà õèäìÿòëÿðè,ÿãëè íàèëèééÿòëÿðè âÿ øÿõñè ëÿéàãÿòëÿðè èëÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèá ãèéìÿòëÿíäèðÿðëÿð.Òÿáèè ãàíóíëàðûí êîäåêñëÿðèíÿ ÿñàñëàíàí áó úÿìèééÿò Ñåéèä ßçèì àðçóëàðûíàòàìàìèëÿ óéüóí èäè. Øàèðèí äöíéàýþðöøöíöí áó õöñóñèééÿòëÿðè âÿ öìóìèééÿò-ëÿ, éàðàäûúûëûã òÿêàìöëö þç áÿäèè èôàäÿñèíè “Ðÿáèöë-ÿòôàë”, “Òàúöë-êöòóá”ìÿúìóÿëÿðèíäÿ òîïëàíìûø ÿñÿðëÿðèíäÿ òàïìûøäûð.

“Ðÿáèöë-ÿòôàë” À.Áàêûõàíîâóí “Íÿñèùÿòíàìÿ”ñèíäÿí, Ì.Ø.Âàçåù âÿÈ.Ãðèãîðéåâèí “Êèòàáè-òöðêè”ñèíäÿí, Ìèðçÿ Íÿñðóëëàù Äèäÿíèí “Êèòàáöë-íÿñà-éåù”èíäÿí ñîíðà Àçÿðáàéúàí ìÿêòÿáëèëÿðèíèí ìöòàëèÿñè âÿ öìóìèééÿòëÿ, ìèëëèóøàã ÿäÿáèééàòû éàðàòìàã ñàùÿñèíäÿ óüóðëó òÿøÿááöñöäöð. Áèð ñûðà ñïåñèôèêùàëëàð íÿçÿðÿ àëûíìàñà, ùÿòòà, äåìÿê îëàð, óøàã ÿäÿáèééàòûìûçûí ùÿãèãè òàðèõè“Ðÿáèöë-ÿòôàë”äàí áàøëàíûð. Ìÿúìóÿ áèëàâàñèòÿ óøàã ìöòàëèÿñèíÿ åùòèéàúû þäÿ-ìÿê ìÿãñÿäèëÿ éàðàíìûøäûð. Ïåäàãîæè ôÿàëèééÿòèíèí èëê ýöíëÿðèíäÿí øàèð óøàãìöòàëèÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð úèääè ÷ÿòèíëèêëÿð ãàðøûñûíäà ãàëûð. Î, øàýèðäëÿðèíèí îõó

23

ìàòåðèàëûíà åùòèéàúûíû òÿìèí åòìÿê ö÷öí ñÿëÿôëÿðèíèí éàðàäûúûëûüûíà ìöðàúèÿòåäèð. Ëàêèí øàèðèí àõòàðûøëàðû íÿòèúÿñèç ãàëûð. Î, “Ðÿáèöë-ÿòôàë”à éàçäûüû ìöãÿä-äèìÿäÿ áó áàðÿäÿ ìÿëóìàò âåðÿðÿê áèëäèðèðäè êè, éàçû÷ûëàð ôèêèðëÿðèíè åëÿ ãÿëèçèôàäÿëÿðëÿ áÿéàí åäèáëÿð êè, ìÿêòÿáëè óøàãëàð îíëàðûí äÿðêèíäÿ ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðëÿð.Áóíó íÿçÿðÿ àëàí Ñåéèä ßçèì “Ðÿáèöë-ÿòôàë” ÿñÿðèíè éàðàäûð. Î áó ìÿúìóÿíèòÿðòèá åäÿðêÿí Íèçàìèíèí “Ñèðëÿð õÿçèíÿñè” âÿ Ñÿäèíèí “Áóñòàí” ÿñÿðëÿðèíèíäöçöëöø ïðèíñèïèíÿ ÿñàñëàíûð.

Ñÿëÿôëÿðè êèìè, î äà ìÿúìóÿñèíè ìöñòÿãèë ùèññÿëÿðÿ àéûðìûøäûð. Êëàññèêÿäÿáè ÿíÿíÿëÿðäÿí éàðàäûúû ñóðÿòäÿ áÿùðÿëÿíÿí øàèð ùÿð áþëìÿíè îüëóíà ìö-ðàúèÿòëÿ åòèê ìÿñÿëÿëÿðÿ äàèð áàõûøëàðûíû èôàäÿ åäÿí þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðëÿ áàø-ëàéûð. Áóðàäà îíóí ÿõëàãè ýþðöøëÿðèíèí ÿñàñ òåçèñëÿðè èôàäÿ îëóíóð. Ùÿð áèðþéöä âÿ íÿñèùÿòèí ìÿçìóíóíó âÿ èäåéàñûíû ùÿéàòäàí, Øÿðã, î úöìëÿäÿíÀçÿðáàéúàí øèôàùè âÿ éàçûëû ÿäÿáèééàòûíäàí óñòàëûãëà ñå÷èëìèø ñöæåòëÿð âàñèòÿ-ñèëÿ ÿéàíèëÿøäèðèð. Þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèí ìöíàñèá ùåêàéÿ âÿ òÿìñèëëÿðëÿ ìöøà-éèÿò îëóíìàñû, áèðèíèí äèýÿðèíè òàìàìëàìàñû ôÿñèëëÿðèí ìÿçìóíóíà áèð òàìëûãâÿ áöòþâëöê àøûëàéûð.

“Ðÿáèöë-ÿòôàë” ìÿúìóÿñèíèí òÿðòèáè ïðèíñèïè îíóí æàíð âÿ ïàôîñ ÿëâàíëûüû-íû òÿìèí åòìèøäèð. Þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðäÿ èðÿëè ñöðöëìöø ôèêèðëÿðèí óøàãëàð òÿðÿ-ôèíäÿí ìÿíèìñÿíèëìÿñèíè àñàíëàøäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ ÿéàíèëÿøäèðèëìÿñè øàèðèìÿíçóì ùåêàéÿ, òÿìñèë, ùÿäèñ âÿ ñ. ÿäÿáè ôîðìàëàðà, ëèðèê, ñàòèðèê âÿ äèäàêòèêïàôîñà ìöðàúèÿò åòìÿéÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðìûøäûð. Áó âÿ éà áàøãà èäåéàíûí ìöõòÿ-ëèô ÿäÿáè ôîðìàëàðäà èôàäÿñè, äèäàêòèê ïàôîñóí òåç-òåç ëèðèê âÿ ñàòèðèê ïàôîñëàÿâÿç îëóíìàñû ìÿúìóÿíè éåêíÿñÿãëèêäÿí ãóðòàðûð, óøàãëàðäà ìöòàëèÿéÿ ìà-ðàüû ãöââÿòëÿíäèðèð.

Ìÿúìóÿäÿ øàèðèí öçëÿøäèéè áàøëûúà ìÿãñÿä àðçóëàäûüû úÿìèééÿò ö÷öíìöàñèð ðóùëó, ÿãëè âÿ ÿõëàãè úÿùÿòäÿí êàìèë âÿòÿíäàø éåòèðèá òÿðáèéÿ åòìÿê-äÿí èáàðÿò èäè.

Ñåéèä ßçèì “Ðÿáèöë-ÿòôàë”à éàçäûüû ìöãÿääèìÿäÿ ýþñòÿðèð êè, áèð ñûðàôàéäàëû ìÿòëÿáëÿð âàð, îíëàðûí ìÿíèìñÿíèëìÿñè áöòöí àäàìëàð ö÷öí âàúèáäèð.Áóíëàð, ÿñàñÿí, áÿøÿðèééÿòèí ÿñðëÿð áîéó ñûíàãäàí ÷ûõìûø âÿ ñàáèòëÿøìèøÿëàãÿ âÿ ìöíàñèáÿò ôîðìàëàðûíäàí, ÿõëàã íîðìàëàðûíäàí èáàðÿòäèð. Ìèëëè ôÿðã-ëÿðäÿí àñûëû îëìàéàðàã, áóíëàðûí ÿêñÿðèééÿòè áöòöí õàëãëàð ö÷öí ìöøòÿðÿêäèð.Ñåéèä ßçèì ìààðèô÷è ýþðöøëÿðè èëÿ éàõûíäàí ñÿñëÿøÿí áó èäåéàëàðûí òÿáëèüèíäÿíþòðö Íèçàìèäÿí öçö áÿðè Øÿðã ÿäÿáèééàòû êëàññèêëÿðèíèí ñûõ-ñûõ ìöðàúèÿò åò-äèêëÿðè þéöä âÿ íÿñèùÿòè ÿëâåðèøëè ñàéìûøäû.

Øàèðèí þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðè ìþâçóëàðûíûí ðÿíýàðÿíýëèéè, ïðîáëåìëÿðèíèí÷îõëóüó áàõûìûíäàí äèããÿòÿëàéèãäèð. Þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðäÿ ìöõòÿëèô òèïëè ÿõ-ëàãè ìÿñÿëÿëÿð ãîéóëóð, óøàãëàðûí äèããÿòè áÿøÿðè âÿ àêòóàë ñÿúèééÿ äàøûéàíðÿíýàðÿíý ïðîáëåìëÿðÿ úÿëá åäèëèð. Áèð ãàéäà îëàðàã, øàèð þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿ-ðèíè îüëóíà õèòàáëà áàøëàéûð. Ëàêèí ùÿìèøÿ øàèð îüëóíó øÿðòè ìÿíàäà ãÿëÿìÿàëûð, îíóí ñèìàñûíäà áöòöí ýÿíúëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèð. Áó þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèíìÿðêÿçèíäÿ çÿíýèí ùÿéàò òÿúðöáÿñè ãàçàíìûø, äöíéàíûí áÿðê-áîøóíäàí

24

÷ûõìûø ìöäðèê øàèð – àòàíûí ñóðÿòè äàéàíûð. Áóíëàð ìîèçÿ äåéèë, äöíéàýþðìöøøàèðèí óøàãëàðëà ñþùáÿò âÿ ìöáàùèñÿëÿðèäèð. Î, ñàíêè øèðèí âÿ àúû ùÿéàò òÿúðö-áÿëÿðèíäÿí ÷ûõàðäûüû íÿòèúÿëÿðè óøàãëàðëà áþëöð, îíëàðà íÿéèí ôàéäàëû, íÿéèíçÿðÿðëè îëäóüóíó áàøà ñàëûð, éåíèéåòìÿëÿðÿ äöçýöí ùÿéàò éîëó âÿ âÿòÿíäàøëûãìþâãåéè ñå÷ìÿêäÿ êþìÿê åäèð.

Ñ.ß.Øèðâàíèíèí êè÷èê ùÿìâÿòÿíëÿðèíÿ àøûëàìàã èñòÿäèéè ùèññÿëÿðèí ÿí áàø-ëûúàñû âÿòÿí ñåâýèñèäèð. Âÿòÿíè ñåâìÿê, éóðäñåâÿðëèê, åëïÿðâÿðëèê ìÿôùóìëàðûÑåéèä ßçèìèí þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèíäÿ åùòèðàñëà òÿáëèü åòäèéè èäåéàëàðäàíäûð.Øàèð áåëÿ ùåñàá åäèð êè, âÿòÿí ìöãÿääÿñ ìÿêàíäûð. Îíó ñåâìÿê ùÿð áèð âÿ-òÿíäàøûí áîðúóäóð. Þçöíöí âÿ îüëóíóí Øàìàõûäà äîüóëäóüóíó èôòèõàðëà ãåéäåäÿí Ñåéèä ßçèì îíó ýþçÿëëèêäÿ ýàù Êÿøìèð, ýàù Èñôàùàíëà ìöãàéèñÿ åäèð,êå÷ìèøèíäÿí âÿ ìÿäÿíèééÿò òàðèõèíÿ âåðäèéè àëèì âÿ øàèðëÿðäÿí ñþùáÿò à÷ûð âÿáó éîëëà óøàãëàðäà âÿòÿíïÿðâÿðëèê ãöðóðó ùèññèíè ãöââÿòëÿíäèðìÿéÿ ÷àëûøûð.

...Ùàíñû Øèðâàí, Î ýöëñèòàíè-ãÿäèì –Êîíäà* Øèðâàíøÿùèëÿð îëäó ìöãèì.Íÿ Øÿìàõè êè, îíäà ÈççÿääèíÍÿçìäÿí çàùèð åòäè ñåùðè-ìöáèí.Ìÿñãÿòöð-ðÿñè-ïàêè-Õàãàíè,Ùöíÿðèí Çöëôöãàðè-áöððàíè.Íÿ Øÿìàõè êè, îíäà ñöáùö ìÿñàÂåðäè ðöõñàðè-øåðè-Áÿäð çèéà... (ÛÛ, 370)

Áèð ìààðèô÷è êèìè Ñåéèä ßçèì òÿáèè ùöãóã íÿçÿðèééÿñèíèí ìþâãåéèíäÿäóðóðäó. Îíà ýþðÿ äÿ øàèð ùÿð úöð äèíè âÿ èðãè òÿÿññöáêåøëèê ùèññëÿðèíäÿí óçàãèäè. Î, áåëÿ ùåñàá åäèðäè êè, èíñàíëàð àíàäàí áÿðàáÿð äîüóëóðëàð. Éåòèøäèêëÿðèéåðèí, èãëèìèí âÿ ìöùèòèí òÿñèðè àëòûíäà îíëàðûí ðÿíýèíäÿ, òÿðáèéÿñèíäÿ ôÿðãîëñà äà, áó, àäàìëàðûí éöêñÿê âÿ àë÷àã èðãäÿí îëäóãëàðûíû ñþéëÿìÿéÿ ÿñàñâåðìèð. Áåëÿ àéäûí áèð ìÿíòèãÿ ñþéêÿíÿí øàèð óøàãëàðà ìèëëÿò÷èëèê òÿÿññöáöí-äÿí óçàãëàøìàüû, áöòöí ìèëëÿòëÿðÿ ãàðäàøëûã ýþçö èëÿ áàõìàüû òþâñèéÿ åäèðäè:

...Äåìèðÿì ìÿí ýåäÿí òÿðèã èëÿ ýåò,ßãëè òóò, îë ýþçÿë ðÿôèã èëÿ ýåò.Ñÿíÿ áöðùàí äåéèë òÿðèãè-ïÿäÿð,Ýþð íÿ éîë ýåòäè çàäåéè-Àçÿð.Äåìèðÿì ðóñ, éà ìöñÿëìàí îë,Ùÿð íÿ îëñàí ýåò, ÿùëè-öðôàí îë... (ÛÛ, 375)

Øàèð ôèêèðëÿðèíè áóíóíëà ÿñàñëàíäûðûðäû êè, ìöõòÿëèô äèëëÿðÿ ìÿõñóñ “áîã”,“òàíðû”, “õóäà” èôàäÿëÿðè éàëíûç “Àëëàù” ìÿôùóìóíó èôàäÿ åäèð. Ñàíêè øàèðñóàë âåðèá ñîðóøóð: Áèð ùàëäà êè, áåëÿäèð, èíñàíëàðûí ìöõòÿëèô äèíëÿðÿ, ìèëëÿòëÿ-ðÿ, åòèãàäëàðà áþëöíìÿëÿðèíÿ åùòèéàú âàðìû? Ñåéèä ßçèì áóíà áåëÿ úàâàáâåðèðäè:

25

__________* Êè îíäà

...×àòìàéûá øÿðäÿí áèçÿ áó õÿáÿð –Êè, ÿðÿáäÿí ñèâà äèë îëäó ùÿäÿð.Íÿ ÿðÿáäèð õóäà, íÿ ðóì, íÿ çÿíý,Íÿ ùÿáÿøäèð, íÿ çÿíýáàðö ôèðÿíý.Õàù áîã, õàù òàíðû, õàù õóäàÁèðäè ìÿíàäà, åé äöðè-éåêòà.Ëÿôç åäèðñÿ èôàäÿ ìÿíàíû,Ñÿðô åäÿð ÿùëè-ìÿðèôÿò àíû... (ÛÛ, 377)

Ñåéèä ßçèì ýÿíúëèéèí õåéèðõàù ìöÿëëèìè èäè. Øàèð îíëàðûí ñèìàñûíäà ýÿ-ëÿúÿêäÿ âÿòÿíèí òÿðÿããèñèíè âÿ àáàäëûüûíû, õàëãûí ðèôàùûíû âÿ ìÿäÿíè éöêñÿëè-øèíè òÿìèí åäÿí ÿçÿìÿòëè áèð ãöââÿ ýþðöðäö. Áóíóíëà éàíàøû ìöäðèê ñÿíÿòêàðéåíèéåòìÿëÿðÿ ùÿéàò ìÿñÿëÿëÿðèíè, õàëã èøè óüðóíäà äþéöø âÿ ìöáàðèçÿ éîëëà-ðûíû þéðÿíìÿéè äÿ çÿðóðè ùåñàá åäèðäè. Î, þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèíèí áèð ùèññÿñèí-äÿ ìÿèøÿò ö÷öí ôàéäàëû îëàí ìÿñÿëÿëÿðäÿí ñþùáÿò à÷ûð, îíëàðà åëìè áèëèêëÿðÿéèéÿëÿíìÿéè, ìöõòÿëèô äèëëÿðè þéðÿíìÿéè òÿêèäëÿ òþâñèéÿ åäèðäè. Áó áàõûìäàíÑåéèä ßçèìèí ðóñ äèëè âÿ ðóñ ìÿäÿíèééÿòèíÿ éèéÿëÿíìÿê ùàããûíäà ÷àüûðûøëàðûäàùà ìöàñèð âÿ àêòóàë ñÿñëÿíèðäè. Î, áàøà äöøöðäö êè, ùàçûðêû øÿðàèòäÿ ðóñäèëèíè, áþéöê Ðóñèéàíûí ìÿäÿíè ñÿðâÿòèíè áèëìÿìÿê íÿèíêè àçÿðáàéúàíëûëàðûíñèéàñè ìþâãåéèíÿ, ìÿíÿâè èíêèøàôûíà, ùÿòòà èãòèñàäè ùÿéàò øÿðàèòèíèí éöêñÿëèøè-íÿ ìÿíôè òÿñèð ýþñòÿðèð. Îíà ýþðÿ øàèð ýÿíúëÿðè ðóñ äèëèíè þéðÿíìÿéÿ ÷àüûðàðàãéàçûðäû:

...Úÿùä ãûë íåìÿòè-òÿìàìÿ éåòèø,Åëì òÿùñèë ãûë, ìÿãàìÿ éåòèø.Åé îüóë, ùÿð ëèñàíÿ îë ðàüèá,Õàññÿ îë ðóñ åëìèíÿ òàëèá.Îíëàðà åùòèéàúûìûç ÷îõäóð,Áèëìÿñÿê äèë, ÿëàúûìûç éîõäóð... (ÛÛ. 377)

Ñåéèä ßçèìèí þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèíäÿ åëìè áèëèêëÿðÿ éèéÿëÿíìÿéèí ôàéäà-ñû, àëèìÿ âÿ ìöÿëëèìÿ ùþðìÿò, ìÿçëóìëàðà ãàéüû, ãàäûíà åùòèðàì, ìÿíÿâè òÿ-ìèçëèê êèìè êåéôèééÿòëÿð òÿáëèü, ñàäÿëþâùëöê, úàùèëëèê, òöôåéëèëèê, ùèéëÿýÿðëèêòÿíãèä îëóíóð.

Ñåéèä ßçèìèí þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðè áÿäèè úÿùÿòäÿí äÿ äèããÿòè õöñóñè úÿëáåäèð. Áóðàäà úàíñûõûúû ìîèçÿäÿí, ãóðó äèäàêòèçìäÿí ÿëàìÿò éîõäóð. Áåëèíñ-êèíèí ñþçëÿðè èëÿ äåñÿê, áó þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿð “ùÿéàò âÿ ùÿðÿêÿòëÿ äîëó, úàíëûùèññè ùÿðÿêÿòÿ ìàëèêäèðëÿð”. Áóðàäà øàèð ãÿëáèíèí áöòöí ùÿðàðÿòè èôàäÿ îëóí-ìóøäóð. Ïîåòèê ôàíòàçèéàíûí éöêñÿêëèéè, øåðèééÿòèí ýöúëöëöéö, âÿçí îéíàãëûüûâÿ øóõëóüó, ôèêèðëÿðèí ãöââÿòëè ïîåòèê âàñèòÿëÿðëÿ èôàäÿñè áóíëàðû ãóðó ìöùàêè-ìÿäÿí, “ñîéóã ÿõëàãè òÿëèìäÿí” õèëàñ åòìèøäèð.

“Ðÿáèöë-ÿòôàë”äà ìÿíçóì ùåêàéÿëÿð, òÿìñèëëÿð õöñóñè éåð òóòóð âÿ ìÿú-ìóÿíèí ÿñàñ ìöíäÿðèúÿñèíè òÿøêèë åäèð. Áóíëàð éóõàðûäà ãåéä åòäèéèì êèìè,

26

þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðäÿ èðÿëè ñöðöëìöø ôèêèðëÿðèí ÿéàíèëÿøìÿñèíÿ âÿ èäåéàúà òà-ìàìëàíìàñû èøèíÿ õèäìÿò ýþñòÿðñÿ äÿ, ÿñëèíäÿ îíëàðûí ùÿð áèðèñè ìöñòÿãèëìþâçóñó âÿ êîíêðåò ìÿçìóíó, îðèæèíàë ñöæåò-êîìïîçèñèéà õöñóñèééÿòëÿðèíÿìàëèê áèòêèí ÿñÿðëÿðäèð.

Ñ.ß.Øèðâàíè ìÿíçóì ùåêàéÿëÿðèíäÿ, öìóìèééÿòëÿ, áó äþâðöí ÿäÿáèééà-òûíà ìÿõñóñ áèð úÿùÿò ãàáàðûã ìöøàùèäÿ îëóíóð, ÿñÿðëÿðèí ÿêñÿðè ñàòèðèê âÿ äè-äàêòèê ñÿúèééÿ äàøûéûð. Äàùà äîüðóñó, åéíè ÿñÿðäÿ ñàòèðà äèäàêòèêà èëÿ ïàðàëåëñóðÿòäÿ ôÿàëèééÿò ýþñòÿðèð. Ìààðèô÷èëèê ôÿëñÿôÿñèíèí õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí èðÿëèýÿëÿí áó úÿùÿò ìöÿëëèôèí ìöñáÿò èäåàëû èëÿ áàüëû èäè. Øàèð úÿìèééÿòèí õÿñòÿ úÿ-ùÿòëÿðèíè òÿíãèä åòìÿêëÿ éàíàøû, îíó éåíèäÿí ãóðìàã éîëëàðûíû äà ýþñòÿðèðäè.

Ñåéèä ßçèìèí ìÿíçóì ùåêàéÿëÿðè ìþâçó áàõûìûíäàí ðÿíýàðÿíý èäè. Ðó-ùàíèëÿðèí ùèéëÿýÿðëèéè, êÿíäëèëÿðèí ùöãóãñóçëóüó, ãàäûí ÿñàðÿòè, ïóëóí áóðæóà-êàïèòàëèñò úÿìèééÿòèíäÿ ïîçóúó ðîëó êèìè ìÿñÿëÿëÿð áóðàäà àïàðûúû ìîòèâäèð.Ëàêèí áöòöí áó ðÿíýàðÿíý ïðîáëåìëÿðè öìóìè áèð úÿùÿò – úÿùàëÿò, íàäàíëûã âÿìÿäÿíè ýåðèëèéèí òÿíãèäè áèðëÿøäèðèðäè. Øàèð “ßêèí÷è âÿ õàí”, “Àëëàùà ðöøâÿò”ìÿíçóì ùåêàéÿëÿðèíäÿ ÿñðèí ñîí ðöáöíäÿ Àçÿðáàéúàí ùÿéàòû ö÷öí ñÿúèééÿ-âè áèð ìþâçóéà – êÿíäëè ìÿñÿëÿñèíÿ ìöðàúèÿò åòìèøäèð. Áèðèíúè ùåêàéÿäÿ õàí-ðÿèééÿò ìöíàñèáÿòëÿðè ÿñàñ òÿíãèä ùÿäÿôè èäè. Èëëÿðëÿ õàíëàðûí, áÿéëÿðèí çöëìöàëòûíäà ÿçèëèá èíñàí éåðèíÿ ãîéóëìàéàí êÿíäëè îíëàðûí ñþéöø âÿ òÿùãèðëÿðèíè“èëòèôàò” ùåñàá åäèð. Áó î êÿíäëè èäè êè, ÿñðèí áþéöê ñèéàñè õàäèìëÿðèíäÿí áèðèîíóí ùàããûíäà éàçìûøäû: “Äöíéàíûí ùå÷ áèð þëêÿñèíäÿ êÿíäëèëÿð “àçàä åäèë-äèêäÿí” ñîíðà äà Ðóñèéàäàêû ãÿäÿð ìöôëèñëÿøìÿìèø, éîõñóëëóüà äö÷àð îëìà-ìûø, àë÷àëäûëìàìûø, òÿùãèð îëóíìàìûøäûëàð”. Áó áàõûìäàí Ñåéèä ßçèìèíéàðàòäûüû êÿíäëè ñóðÿòè õåéëè òèïèê èäè. “Àëëàùà ðöøâÿò”äÿ èñÿ ùàêèìëÿðÿ ùÿð èðèâÿ õûðäà èøäÿí þòðö ðöøâÿò âåðÿí êÿíäëèëÿð éàüûø éàüäûðìàã ö÷öí Àëëàùà äàðöøâÿò âåðìÿéè ãÿðàðà àëûðëàð. Êÿíäëè ùÿéàòûíäàí àëûíûá ìÿùàðÿòëÿ öìóìèëÿø-äèðèëìèø áó åïèçîäëàð øàèðÿ ýåðèëèê âÿ ìààðèôñèçëèê öçöíäÿí âÿòÿíäàøëàðûí àâàìâÿ íàäàí ãàëäûãëàðûíû ýþñòÿðìÿêäÿí þòðö ëàçûì îëìóøäó.

Ñåéèä ßçèìèí ìÿíçóì ùåêàéÿëÿðèíäÿ ðóùàíè ùÿéàòûíûí ìöõòÿëèô èñòèãà-ìÿòäÿí òÿñâèðè âÿ òÿíãèäè õöñóñè éåð òóòóðäó. Áó, áèðèíúè íþâáÿäÿ øàèðèí ìÿ-äÿíè ùÿéàò óüðóíäà ìöáàðèçÿñè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿ èäè. Ñ.ß.Øèðâàíèíèí “Ùàúû âÿìîëëà ÿùâàëàòû” (“Êþïÿéÿ åùñàí”), “Ãàðûíãóëó àáèä”, “Äÿëè øåéòàí”, “Ãàçèñàããàëûíû éàíäûðûð”, “Áÿëõ ãàçèñè âÿ õàððàò” êèìè ìÿíçóì ùåêàéÿëÿðèíäÿ ÿñàñòÿíãèä ùÿäÿôè äèí õàäèìëÿðèíèí àúýþçëöéö, òàìàùêàðëûüû, äèí âÿ øÿðèÿòè àëâåðâàñèòÿñèíÿ ÷åâèðìÿëÿðèäèð. Øàèð òèïèê ùÿéàò ùàäèñÿëÿðè âÿ ñóðÿòëÿðè âàñèòÿñèëÿ ðó-ùàíèëèéèí è÷ öçöíö à÷ûð, õàëãà äöøìÿí îëäóãëàðûíû ýþñòÿðèðäè. Áóíëàðäàí ôÿðãëèîëàðàã, “Ðóùàíèëèê òÿùñèëè”, “Ìöúòÿùèäèí òÿùñèëäÿí ãàéûòìàñû”, “Åëìñèç àëèì”êèìè ùåêàéÿëÿðäÿ î, ãàáàãúûë èäåéàëàðûí âÿ èúòèìàè ôèêèðëÿðèí ìþâãåéèíäÿí÷ûõûø åäèð, ðóùàíèëÿðè õàëãûí òÿðÿããèñè âÿ èðÿëèëÿéèøèíÿ éàðäûì åäÿ áèëìÿìÿêäÿòÿãñèðëÿíäèðèð. Òÿêúÿ îíà ýþðÿ éîõ êè, äèí õàäèìëÿðè, öìóìèééÿòëÿ, õàëãûí òÿ-ðÿããèñèíÿ äöøìÿí èäèëÿð, áèð äÿ îíà ýþðÿ êè, îíëàðûí þéðÿíäèêëÿðè åëìëÿð êþùíÿèäè, çÿìàíÿíèí òÿëÿáëÿðè èëÿ ñÿñëÿøÿ áèëìèðäè. Çÿùìÿòêåø êöòëÿíèí ãàíûíäàí

27

÷ÿêèëÿí ïóëóí ùåñàáûíà Øÿðãèí äèíè ìÿðêÿçëÿðèíäÿ òÿùñèë àëìûø ðóùàíèëÿð ùÿì-âÿòÿíëÿðèíÿ ôàéäàëû áèð øåé âåðÿ áèëìèðäèëÿð. ×öíêè áó òÿùñèë ñèñòåìè êþùíÿ âÿéàðàìàç èäè.

...Òóòàëûì åëìÿ îëìóñàí âàñèë,Áèçÿ áó åëìäÿí íÿäèð ùàñèë?.....Ùàíû èñëàì ö÷öí ñÿðÿíúàìûí?Éåðÿ ýèðñèí î ìöúòÿùèä íàìûí!.. (ÛÛ, 400-401)

äåéÿí øàèð øÿðèÿò àäàìëàðûíû ìöàñèð òÿðÿããè éîëëàðûíà âÿ âàñèòÿëÿðèíÿ äöøìÿíìþâãåäÿ äóðìàãäà èòòèùàì åäèðäè.

Ñåéèä ßçèìèí äèäàêòèê ÿñÿðëÿðè àðàñûíäà þçöíäÿ ÿëëè ìÿíñóð ìèíèàòöð ùå-êàéÿíè áèðëÿøäèðÿí “Òàúöë-êöòóá” àäëû äèýÿð áèð ìÿúìóÿ äÿ âàðäûð

Ìÿúìóÿíèí ãàðøûñûíäà äóðàí êîíêðåò âÿçèôÿ óøàãëàðûí øöóðóíà âÿ àüëûíàòÿñèð ýþñòÿðìÿê éîëó èëÿ îíëàðà ìÿíèìñÿíèëìÿñè çÿðóðè îëàí áèð ñûðà åòèê-ÿõëà-ãè êåéôèééÿòëÿðè àøûëàìàã âÿ öìóìáÿøÿðè ðóùäà òÿðáèéÿ îëóíìàëàðûíû òÿìèíåòìÿêäÿí èáàðÿòäèð. Áó ìÿãñÿä áóðàäàêû ùåêàéÿëÿðèí ñïåñèôèêàñûíû ìöÿééÿí-ëÿøäèðìèøäèð. Áåëÿ êè, áó ùåêàéÿëÿðäÿ ìöÿëëèôèí áöòöí äèããÿòè áó âÿ éà áàøãàÿõëàãè-äèäàêòèê ôèêðèí îõóúóéà ÷àòäûðûëìàñû ìÿñÿëÿñè öçÿðèíäÿ òîïëàíûð. Ñöæåò– ùàäèñÿëÿðèí èíêèøàôû, ãÿùðÿìàíëàðûí ãàðøûëûãëû ìöíàñèáÿòè åëÿ ãóðóëóð êè,îíëàð áèðáàøà ÿõëàãè ôèêðèí ÿéàíèëÿøìÿñèíÿ, õåéèðõàùëûüûí áÿäõàùëûã öçÿðèíäÿãÿëÿáÿñèíèí òÿìèí îëóíìàñûíà õèäìÿò åäèð. Áåëÿëèêëÿ, ùÿð áèð ùåêàéÿíèí ìÿç-ìóíóíäàí ãöââÿòëè òÿñèð ýöúöíÿ ìàëèê áèð ÿõëàãè èäåéà äîüóð.

Áó ùåêàéÿëÿðäÿ, áèð ãàéäà îëàðàã, Ñåéèä ßçèì ìþâçóäàí þòðö òàðèõè-ÿôñàíÿâè øÿõñèééÿòëÿðèí, éîõñóë âÿ áèíÿñèá àäàìëàðûí ùÿéàòûíà ìöðàúèÿò åäèð.Î, åëÿ ùÿéàòè âÿ èáðÿòàìèç åïèçîäëàð ñå÷èð êè, áóíëàðûí âàñèòÿñèëÿ îõóúóëàðûí ùèñ-ñèíÿ òÿñèð ýþñòÿðìÿéÿ, ìÿðùÿìÿò, õåéèðõàùëûã äóéüóëàðûíû îéàòìàüà íàèë îëóð.Áó âÿçèôÿíè ùÿéàòà êå÷èðìÿê ö÷öí Ñåéèä ßçèì òàðèõè-ÿôñàíÿâè øÿõñèééÿòëÿðèíùÿéàòûíà ìöðàúèÿò åòìÿéè äàùà öñòöí òóòóð. Íóøèðÿâàí âÿ îíóí âÿçèðè Áöçöðý-ìåùð, Ñóëòàí Ìàùìóä Ãÿçíÿâè, Èñêÿíäÿð Çöëãÿðíåéí, Ùàðóíÿð-Ðÿøèä, ÙàòÿìÒàè, ßðÿñòóí, ßôëàòóí, Ìÿìóí âÿ á. îíóí ùåêàéÿëÿðèíèí ìöùöì áèð ãèñìèíèíãÿùðÿìàíëàðûäûð. Øöáùÿñèç, øàèð òàðèõè øÿõñèééÿòëÿðèí âÿ ÿôñàíÿâè ãÿùðÿìàíëà-ðûí ùÿéàòûíà ìöðàúèÿò åòìÿêëÿ ùå÷ äÿ îíëàðû èäåàëèçÿ åòìÿê ìÿãñÿäè èçëÿìèð-äè. Î, àäëàðû ÷ÿêèëÿí øÿõñèééÿòëÿðèí ùÿéàòûíäàí åëÿ åïèçîäëàð ñå÷èá òÿñâèð åäèðäèêè, îíëàðäàí áó ýöí ö÷öí ÿõëàã âÿ èáðÿò äÿðñè ùàñèë îëñóí. Ñåéèä ßçèì îíëàðûíäèëè èëÿ þëêÿíèí àáàäëûüûíà ãàéüû (“Íóøèðÿâàí âÿ øèêàð”, “Íóøèðÿâàí âÿ èêè áàé-ãóø”), ìÿçëóìëàðà ìÿðùÿìÿò (“Èñêÿíäÿð âÿ âÿçèð”, “×èí ïàäøàùûíûí Èñêÿíäÿð-äÿí ñóàëû”, “Íóøèðÿâàí ÿñðèíäÿ...”), àëèúÿíàáëûã (“Ùàðóíÿð-Ðÿøèä âÿ áàüáàí”,“Áèð ïàäøàùè-äÿðâèøäóñò...”) òÿáëèü åäèð. “Òàúöëêöòóá”äÿêè ùåêàéÿëÿðäÿ úÿñàðÿò,äèðèáàøëûã, äîñòëóãäà ñÿäàãÿò, åòèáàð ÿí éàõøû èíñàíè êåéôèééÿò êèìè òÿãäèð âÿ òÿ-ðÿííöì îëóíóð. Áó áàõûìäàí “Ñàèë âÿ ùÿêèì”, “Êîðóí ùåêàéÿñè”, “Ïàäøàù âÿøàèð” âÿ á. ìàðàãëûäûð.

28

Ñåéèä ßçèì ùåêàéÿëÿðèíäÿ õàëã ùèêìÿòè âÿ éóìîðóíóí ÿí éàõøû õöñóñèé-éÿòëÿðè ÿêñ îëóíìóøäóð. Áóíëàð óøàãëàðûí ÿãëè úÿùÿòäÿí éåòêèí, ìÿíÿâèééàòúàñàüëàì, øÿí âÿ íèêáèí éåòèøìÿñè èøèíÿ ìöñáÿò òÿñèð ýþñòÿðèð.

Ñåéèä ßçèì óøàãëàðà ìÿõñóñ ÿñÿðëÿðèíè éàðàäàðêÿí éàõøû áÿëÿä îëäóüó Øÿðãÿäÿáèééàòûíäàí áîë-áîë áÿùðÿëÿíìèøäèð. Î, òÿáäèë, èãòèáàñ âÿ òÿðúöìÿ åòìÿê éîëóèëÿ ÿðÿá, ôàðñ âÿ òöðê ÿäÿáèééàòûíäàí àçÿðáàéúàíëû óøàãëàðûí ìöòàëèÿñèíÿ õåéëè ÿñÿðäàõèë åòìèøäè. Áó íöìóíÿëÿð “Ðÿáèöë-ÿòôàë” âÿ “Òàúöë-êöòóá”äà ÿêñÿð ùàëëàðäààéðû-àéðû þéöä âÿ íÿñèùÿòëÿðèí ìÿçìóíóíà óéüóíëàøäûðûëàðàã, ìöÿëëèôè ýþñòÿðèë-ìÿäÿí âåðèëìèøäèð. Áóíëàðäàí áàøãà øàèðèí áèëàâàñèòÿ óøàãëàð ö÷öí íÿçÿðäÿòóòóëìóø ìöñòÿãèë òÿðúöìÿëÿðè äÿ âàðäûð. Áó áàõûìäàí Èðàí õàëã ÿäÿáèééàòû íö-ìóíÿñè – “Áÿõòèéàðíàìÿ” äàñòàíû âÿ ÕÛÛÛ ÿñðäÿ éàøàìûø ìÿøùóð ôàðñ-òàúèê øàèðèÖáåéä Çÿêàíèíèí “Ñè÷àí âÿ ïèøèê äàñòàíû” äèããÿòÿëàéèãäèð. “Ñè÷àí âÿ ïèøèê äàñòà-íû”íäà àëëåãîðèê øÿêèëäÿ îðòà ÿñð ñàðàé ÷ÿêèøìÿëÿðè âÿ ôåîäàë ìöùàðèáÿëÿðè òÿíãèäîëóíóð. Äàñòàíûí ÿéëÿíúÿëè ìÿçìóíó, ìöíàãèøÿíèí ýÿðýèíëèéè, õöñóñèëÿ ñè÷àí âÿïèøèéèí øÿõñëÿíäèðèëìÿñè óøàã ìöòàëèÿñèíÿ âåðèëÿí òÿëÿáëÿð áàõûìûíäàí ìàðàãëû èäè.

* * *Ñåéèä ßçèì áþéöê èúòèìàè õàäèì, ìèëëÿò òÿÿññöáö âÿ ãåéðÿòè ÷ÿêÿí èøûãëû

øÿõñèééÿòëÿðèí, ìààðèô âÿ åëì àäàìëàðûíûí ìÿñëÿêäàøû âÿ ÿãèäÿ äîñòó, ãàòèë-ëÿðèí, íàäàíëàðûí, ðèéàêàðëàðûí äöøìÿíè, øàèðëÿðèí “ñÿðâÿðè” èäè. Î, Øàìàõû êèìèèíçèáàòè âÿ èãòèñàäè úÿùÿòäÿí òÿíÿççöëÿ óüðàìûø ÿéàëÿò øÿùÿðèíäÿ éàøàìàñûíàáàõìàéàðàã þëêÿäÿ ýåäÿí èúòèìàè-ìÿäÿíè ïðîñåñëÿðè èçëÿéèðäè. Ôèðóäèí áÿéÊþ÷ÿðëèíèí äåäèéè êèìè, “þç çÿìàíÿñèíèí ùÿð áèð ùÿéàòè ùàäèñÿëÿðèíÿ âÿ ìÿ-ñÿëÿñèíÿ ÷îõ òåç úàâàá âåðèðäè”1. Áó èñÿ þç íþâáÿñèíäÿ øàèðèí éàðàäûúûëûüûíäàåïèñòîëéàð æàíðûí èíêèøàôû ö÷öí çÿìèí ùàçûðëàìûøäûð.

Ìÿêòóá, öìóìèééÿòëÿ, ìààðèô÷è, ñÿíÿòêàðëàðûí ñå÷äèéè âÿ ñûõ-ñûõ ìöðàúè-ÿò åòäèêëÿðè ÿäÿáè ôîðìà èäè. ÕÛÕ ÿñðèí áèðèíúè éàðûñûíäà øàèðëÿð, õöñóñèëÿ,Ã.Çàêèð âÿ Ì.Ô.Àõóíäîâ ýåíèø ìèãéàñäà èñòèôàäÿ åòìèøäèðëÿð. ßñðèí 70-80-úûèëëÿðèíäÿ ñîñèàë ùÿéàòûí ìÿíçÿðÿñè ýÿðýèíëÿøèá ôèêèð ìöáàäèëÿñèíÿ úèääè òÿëÿ-áàò éàðàíàíäà Ñåéèä ßçèì åïèñòîëéàð æàíðûí èìêàíëàðûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿéÿáàøëàìûøäû. Ìÿêòóáëàð Ùÿñÿí áÿé Çÿðäàáè áàøäà îëìàãëà Àçÿðáàéúàíûí ìöõ-òÿëèô ìÿíòÿãÿëÿðèíäÿ éàøàéàí òàíûíìûø àäàìëàðà, øàèðëÿðÿ, íàøèðëÿðÿ, ìÿìóð-ëàðà, ìöëêÿäàðëàðà öíâàíëàíìûøäû. Øàèðèí ìÿí àëÿìèíè áèðáàøà ÿêñ åäÿí áóìÿêòóáëàðäà ÿñðèí íÿáçè äþéöíöð, èãòèñàäè, ìÿäÿíè âÿ ÿäÿáè ïðîñåñëÿð ùàããûí-äà çÿíýèí ìÿëóìàò âåðèð. Ìÿêòóáëàðûí ìþâçóñó ÿëâàí, ïðîáëåìëÿðè ðÿíýàðÿíýèäè. Ëàêèí òÿñâèð åäèëÿí áöòöí ìÿñÿëÿëÿðèí ìÿðêÿçèíäÿ ìöÿëëèôèí ùÿéàòû âÿøÿõñèééÿòè äóðóðäó. Áó ìÿíàäà îíëàð áöòþâ ùàëäà àâòîáèîãðàôèê ñÿúèééÿ äàøû-éûð. Ìÿêòóáëàðäà ìàääè åùòèéàú ìÿíýÿíÿñèíäÿ ñûõûëûá ÿçàá ÷ÿêÿí, ÿùëè-ÿéàëàðàñûíäà øÿðèÿíäÿ, äîñò-àøíà ãàðøûñûíäà õÿúèë îëàí øàèðèí èçòèðàáëàðû ãàáàðûã øÿ-êèëäÿ èôàäÿ îëóíìóøäóð. Áó áàõûìäàí “Ùÿñÿí áÿé Ùÿáèááÿéîâà” öíâàíëàí-ìûø ìÿêòóá äèããÿòè õöñóñè úÿëá åäèð.

29

__________1 Ô.Êþ÷ÿðëè. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. Áàêû, 1963, ñÿù. 74.

...Åâèìèç áèð, èêè, ö÷ ùÿôòÿ ÷þðÿêñèç ãàëäû,Ýàù áèøèðäèê íîõóäó, ýàù éåäèê ëîáéàíè.Ãàíûíû øèøÿéÿ òóòäó ôÿëÿê îë òèôëëÿðèíÀú ãàëûá ãà÷äû óøàãëàð äîäàüûíûí ãàíè.Ýåúÿëÿð íÿãë äåäèì êþðïÿ óøàãëàðûì ö÷öí,Íèñéÿ ñþçäÿí íÿ áèòÿð, ÷åéíÿäèëÿð éîðüàíè......Áèð ìåøîê óí òÿëÿá åòäèì êè, ÿòà åéëÿéÿñèç,Ãóðòàðàì òà ãÿì ÿëèíäÿí áó äèëè-âèðàíè.Ýàù ìÿíÿ éàðìà ùÿâàëÿ åëÿäèí, ýàù êÿïÿê –Êè, éåìÿçäè îíó àú ãàëñà éöç èë, ìîëòàíè... (ÛÛ, 223-225)

Ëàêèí ìöàñèðëÿðèíèí øàèðèí àúëûãëà èìòàùàíà ÷ÿêìÿêëÿðèíÿ áàõìàéàðàã î,ãöðóðóíó íÿèíêè ñûíäûðìûð, ÿêñèíÿ, èìòèéàç âÿ âàð-äþâëÿò ñàùèáëÿðèíÿ ìåéäàíîõóéóð, ùÿð âÿúùëÿ îíëàðäàí öñòöí îëäóüóíó íöìàéèø åäèð.

...Öñòöìö óííó ýþðöá, ñàíìà äÿéèðìàí÷û ìÿíè,À÷ áÿñèðÿò ýþçöâö, ëÿëè õÿçÿôäÿí òàíè!Ýÿð÷è çàùèðäÿ ôÿãèðÿìñÿ, ãÿíèäèð òÿáèì,Áó ýÿäàëûãäà ïÿñÿíä åéëÿìÿíÿì ñóëòàíè!“Ôÿãð ôÿõðèìäö” î ýöíäÿí êè, äåéèá ïåéüÿìáÿð,Áèëìÿíèì çÿððÿúÿ äöíéàíû âÿ ìàôèùàíè.Ìÿí êè, ÿíãà êèìè áèð ãàôè-ãÿíàÿòäè éåðèì,Íåéëèðÿì úèôåéè-ðÿìç èëÿ áåëÿ äöíéàíè?Êèøè íàìÿðä ÿòÿéèí òóòìàéûá, þëìÿê õîøäóð,×öíêè íàìÿðääÿ éîõ áÿçëö ÿòà èìêàíè.Ìÿí ñÿíè ìÿðä áèëèá õèäìÿòöâÿ ýÿëìèø èäèì.Ôÿðç áèëäèì êè, Ùÿñÿí áÿéäÿ îëóð áÿé ãàíè... (ÛÛ, 225)

Ñåéèä ßçèì îíà áèð ñûðà ñèôÿòëÿð èñòèíàä âåðèá ùÿúâ åäÿí Ìÿùÿììÿä àüàÚöðìèéÿ ìÿêòóáóíäà ìöôòÿõîð áÿéëÿðäÿí, ðóùàíèëÿðäÿí, ìÿìóðëàðäàí ôÿðã-ëè îëàðàã çÿùìÿò ÷ÿêèá ùàëàë ÷þðÿê ãàçàíìàñûíäàí èôòèõàðëà ñþùáÿò à÷àðàã éà-çûðäû:

...Çàùèðÿí ñåééèäÿì, ÿììà íÿ î ñåééèääÿí êèì,Õöìñ àëàì, ìàëè-èíàì, éîõ áóíà èìêàí, Úöðìè.Äåéèëÿì ìöôòÿõîðè-ýàðêÿñè-ìóðäàðòÿëÿá,Ìÿíÿ þç ðÿíúèì îëóá âàñèòåéè-íàí, Úöðìè.Ñÿíÿòèì áèð íå÷ÿ ÿòôàëà îëóáäóð òÿëèì,À÷ìûøàì ñàùÿòè-Øèðâàíäà äÿáèñòàí, Úöðìè......Ñåééèäÿì ýÿð÷è, áó ñåééèäëèéÿ éîõäóð ôÿõðèì,Øÿðò èñìÿòäèð îëà òàÿòè-éÿçäàí, Úöðìè... (ÛÛ, 144-145)

30

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí ãÿáèð äàøû öçÿðèíäÿ áåëÿ áèð åïèòàôèéà âàð:

...Ìþâòè-úèñìàíè èëÿ ñàíìà ìÿíèì þëìÿýèìè,Ñåéèäà, þëìÿíÿì, àëÿìäÿ ñÿñèì âàð ìÿíèì. (Û, 399)

Áó, øàèðèí ìÿùÿááÿò ìþâçóñóíäà éàçäûüû éöçëÿðëÿ ãÿçÿëäÿí áèðèíèí ñîíáåéòèäèð. Ëàêèí áó òÿñàäöôè, ýÿëèøèýþçÿë ñå÷èëìÿìèøäèð. Áóðàäà îíóí þç ñÿíÿ-òèíèí èúòèìàè äÿéÿðèíÿ, áÿäèè ñàíáàëûíà, áèð-áèðèíè ÿâÿç åäÿí íÿñèëëÿðèí ìöáà-ðèçÿñèíÿ, ùÿìâÿòÿíëÿðèíèí òÿðáèéÿñè èøèíÿ éàõûíäàí éàðäûì åäÿ áèëÿúÿéèíÿäÿðèí èíàìû èôàäÿ îëóíìóøäóð. Áó íèêáèí ÿùâàë-ðóùèééÿ èñÿ îíóí éàðàäûúûëû-üûíûí áÿøÿðè ìàùèééÿòèíäÿí, áöòöí äþâðëÿð ö÷öí ìöàñèð ñÿñëÿíÿí ìöíäÿðèúÿ-ñèíäÿí äîüìóøäóð. Ñåéèä ßçèì èíàíûðäû êè, îíóí ñèéàñè ÿãèäÿñèíäÿí, äèíèåòèãàäûíäàí, èðãèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí èíñàíëàðû ãàðäàøëûüà ñÿñëÿìÿñè,ìÿíÿâè òÿìèçëèê, ñîñèàë ÿäàëÿò, õåéèðõàùëûã êèìè íÿúèá ôèêèðëÿðè, ñöëù âÿ ÿìèí-àìàíëûüû òÿáëèü åòìÿñè, õàëãûí ãàíûíû ñîðàí “ñîñèàë ùÿøÿðàòëàðû”, “ÿììàìÿëèæàíäàðìëàðû” òÿíãèä àòÿøèíÿ òóòóá, îíëàðà ãàðøû ìöáàðèçÿíèí çÿðóðèëèéè èäåéàñû-íû ìÿçëóìëàðûí çåùíèíÿ ÷àòäûðìàñû, èúòèìàè òÿðÿããè éîëóíäà ìàíåÿéÿ ÷åâèðÿíâÿòÿí âÿ ìèëëÿò õàèíëÿðèíè îäëó ãÿëÿìèí ùÿäÿôèíÿ ÷åâèðìÿñè ýÿëÿúÿê íÿñèëëÿðòÿðÿôèíäÿí òÿãäèð îëóíóá àëãûøëàíàúàãäûð. ×öíêè î þç ôÿàëèééÿòè, “êþùíÿ äöí-éàíû” äÿéèøìÿê óüðóíäà ìöáàðèçÿñè èëÿ çÿùìÿòêåø êöòëÿíèí éàõøû ùÿéàò ùàã-ãûíäà àðçóëàðûíûí õÿéàëäàí ùÿãèãÿòÿ ÷åâðèëìÿñè èøèíÿ õèäìÿò ýþñòÿðìèøäèð.

Ñåéèä ßçèì Øèðâàíè âÿòÿíè äîüìà Àçÿðáàéúàíäà ýåú-òåç õîøáÿõò áèðúÿìèééÿòèí ãóðóëàúàüûíà äÿðèí èíàì áÿñëÿéèðäè. Îíà ýþðÿ äÿ î öçöíö ýÿëÿ-úÿêäÿ éàðàäûëàúàã éåíè úÿìèééÿòèí öçâëÿðèíÿ òóòóá áó éîëäà äþéöøÿí, ëàêèíàðçóñó öðÿéèíäÿ ãàëûá ùÿñðÿòëÿ þëÿí ôÿäàèëÿðäÿí áèðè êèìè ìÿñóä àíëàðäà îíóäà éàä åòìÿëÿðèíè õàùèø åäèð, ùÿð ìèñðàñûíäà âÿ ùÿð ñÿòðèíäÿ öðÿéèíèí äþéöí-òöëÿðè åøèäèëÿí ÿñÿðëÿðèíè îõóéóá áÿùðÿëÿíìÿëÿðèíè ìÿñëÿùÿò ýþðöðäö:

...Îë çàìàí êèì, áó äþâðåéè-ÿôëàê,×öðöäöá åéëÿéÿð âöúóäóìó õàê.Îõóéàíëàð ùÿãèðè éàä åäÿëÿð,Ðóùóìó ãÿáð åâèíäÿ øàä åäÿëÿð.Ýÿëÿúÿê àëÿìÿ ÷îõ ÿùëè-ìÿçàã,Îëàúàãëàð âöúóäóìà ìöøòàã.Äåéÿúÿêëÿð êè, ùåéèô Ñåééèäè-çàð,Îëäó Øèðâàí àðà ãÿðèáÿìÿçàð.Êàø îëàéäû çÿìàíÿìèçäÿ áèçèì,Áÿçìè-úÿíýö ÷ÿüàíÿìèçäÿ áèçèì!Åé ýÿëÿí ðóçèýàðÿ íþâðÿñëÿð,Ãàøëàðû ãþâñ òÿê ìöãÿââÿñëÿð,Ñèçëÿðÿ ñÿðáÿñÿð ñÿëàìûì âàð,Îëìàñàì äà þçöì, êÿëàìûì âàð.Îõóéóí øåðèìè ãûëûí éàäûì,Øàä îëñóí áó ðóùè-íàøàäûì... (ÛÛ, 10)

31

ßçèç îõóúóëàð! Åùòèðàì ÿëàìÿòè îëàðàã áþéöê øàèðèí âÿñèééÿòèíÿ ÿìÿëåäèá, ÿñÿðëÿðèíè îõóéóí. Áó ñèçèí êàìèëëÿøìÿéèíèçÿ, ÿãëè âÿ ìÿíÿâè úÿùÿòäÿíçÿíýèíëÿøìÿéèíèçÿ éàõûíäàí êþìÿê åäÿð. Îíó äà õàòûðëàäûì êè, ñèç ÿñÿðëÿðèîõóéàðêÿí áó ýöí ö÷öí ñÿúèééÿâè îëìàéàí, âàõòû þòìöø, àðòûã êþùíÿëìèøìÿòëÿáëÿðÿ äÿ ðàñò ýÿëÿðñèíèç. Áóíëàðûí òÿñèðèíÿ äöøìÿéèí. Àììà éàääà ñàõ-ëàéûí êè, áó ÿñÿðëÿð Àçÿðáàéúàíäà ôåîäàëèçìèí äàüûëìàüà, áóðæóà-êàïèòàëèñòìöíàñèáÿòëÿðèíèí ôîðìàëàøìàüà áàøëàäûüû çèääèééÿòëè áèð äþâðöí ìÿùñóëóäóð.Õàëãûìûçûí òàðèõèíäÿ êå÷èëìèø áèð ìÿðùÿëÿ êèìè ñèçèí áóíëàðà áÿëÿä îëìàüûíûçäà âàúèáäèð.

“Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿð” Ñåéèä ßçèì Øèðâàíèíèí Àçÿðáàéúàí ÅÀ Íèçàìè àäûíàßäÿáèééàò Èíñòèòóòó òÿðÿôèíäÿí ùàçûðëàíìûø ö÷ úèëäëèê “ßñÿðëÿð”èíèí (òÿðòèá÷è:ôèëîëîýèéà åëìëÿðè íàìèçÿäè Ñöëåéìàí Ðöñòÿìîâ, ðåäàêòîð: Àçÿðáàéúàí ÌÅÀìöõáèð öçâö ßçèç Ìèðÿùìÿäîâ) ìÿòíè ÿñàñûíäà òÿðòèá åäèëìèøäèð. Áó íÿøðäÿìöøàùèäÿ åäèëÿí éàíëûøëûãëàð øàèðèí “Äèâàíû”íûí 1895-úè èë Òÿáðèç ÷àïû ÿñàñûí-äà äÿãèãëÿøäèðèëìèøäèð.

Õåéðóëëà Ìÿììÿäîâôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð

32

* * *

Ýåúÿ ýþðäöì ñÿíè, åé àôÿòè-äþâðàí, éóõóäà –Êè, åäÿðäèí ìÿíÿ éöç ëöòôè-ôèðàâàí éóõóäà.

Ýþðìöøÿì ëÿëöâè, ëàçûìäû òþêöëñöí ãàíûì,Åòèáàð îëìàç ÿýÿð÷è ýþðÿëÿð ãàí éóõóäà.

Çàùèðÿí àáè-áÿãàéÿ éåòÿúÿê õÿñòÿ êþíöëÊèì, áèëèáäèð äÿùÿíèí ñèððèíè ïèíùàí éóõóäà.

Íîëà ëÿëèí ýþðöáÿí çþâã èëÿ õÿíäàí îëñàì,Ðÿñìäèð øàä îëó ùÿð êèì îëà ýèðéàí éóõóäà.

Âàð öìèäèì îëà úÿìèééÿòè-âÿñëèí ìÿãäóðÊè, ãàðà çöëôöâè ýþç ýþðäö ïÿðèøàí éóõóäà.

Ýåúÿ ýþðäöêäÿ ñÿôàéè-ðöõöí, åé êÿáåéè-ùöñí.Êàø îëàéäûì, äîëàíûá áàøóâà, ãóðáàí éóõóäà.

Ñåééèäè-çàð ýþðöá âÿñëöâè áèäàð îëìóø,Áèð ýÿäàäûð êè, ýþðöá þçöíö ñóëòàí éóõóäà.

33

* * *

Îëìàñàéäû ãÿìè-åøãèí äèëè-âèðàíûìäà,Ñàõëàìàçäûì îíó áó èççÿò èëÿ éàíûìäà.

Î ãàðà õàëû ìÿíÿ âåðñÿëÿð ãàíûí è÷ÿðÿì,Íÿ ö÷öí ìÿíçèë åäèá àðèçè-úàíàíûìäà.

Òóòàíû ìöñùÿôè-ðöõñàðöâè îë êàôÿð õÿò,Ýþðöíöð ýþð íÿ õÿëÿëëÿð ìÿíèì èéìàíûìäà.

Åéëÿìÿç àøèãè áèð ëöòô èëÿ õöððÿì, éà ðÿá,Áó íÿ ðÿôòàðäûð îë ñÿðâè-õóðàìàíûìäà?

Äöøÿíè õóáëÿðèí êþíëöìÿ ôèêðè, Ñåééèä,ßëëè Éóñèô òàïûëûð êöëáåéè-ÿùçàíûìäà.

34

* * *

Õîøà îë àøèãÿ êèì ìÿúëèñèíäÿ éàðû îëà,Âèñàëè-éàðäÿ ôÿðõÿíäÿ ðóçèýàðû îëà.

Íå÷ÿ ðÿôèãè-ìöâàôèãëÿ ÿýëÿøèá è÷ÿ ìåé,Íÿ êÿñðè ìÿúëèñè-ìåéäÿí, íÿ èíòèçàðû îëà.

Øÿðàáÿ îëìàñà äà ýÿð÷è íÿãä ñèìö çÿðè,Øÿðàáõàíÿäÿ áàðè áèð åòèáàðû îëà.

Áó ýóíÿ ãîéìàç èäèì, çöëôöâÿ ÿñèð îëñóí,ßýÿð ÿëèìäÿ äèëè-çàðûí èõòèéàðû îëà.

Èëàùè, áöëáöëÿ îëñóí ùÿìèøÿ ýöë ùÿìäÿì!Ìöäàì î õÿñòÿäèëèí ýöëøÿíè, áàùàðû îëà.

Ìÿíèì òÿê îëìàéà ìÿùðóì ýöëöçàðûíäàí,Íÿ ãöññÿäÿí öðÿýè ãàí, íÿ õàð õàðû îëà.

Áåùèøòÿ ìåéë åëÿìÿç, Ñåééèäèí ÿýÿð, åé ýöë,Éàíûíäà ñÿí êèìè áèð éàðè-ýöëöçàðû îëà.

35

* * *

Úàí íÿ ëàçûìäûð, ÿýÿð ìÿíçóðè-úàíàí îëìàñà,Áÿñäè úàíàíûí õÿéàëû, ãÿì äåýèë, úàí îëìàñà.

Íÿôñè-ÿììàðÿ åäÿð òÿðüèá õÿëãè çèëëÿòÿ,Ìåéëè-öñéàí åòìÿç èäè êèìñÿ øåéòàí îëìàñà.

Åé êþíöë, äàèì åëÿ øåéòàíè-èíñèäÿí ùÿçÿð,Êöôðäÿ Ôèðîíè ýþð, ãàëìàçäû Ùàìàí îëìàñà.

Ìÿúìÿè-ÿùëè-äèë îëìàçäû ïÿðèøàí äÿùðäÿ,Ýÿð ñÿáàäÿí òöððåéè-òàðûí ïÿðèøàí îëìàñà.

Ñóðåéè-Âÿëëåéë çöëôöíäöð, éöçöí Âÿøøÿìñäèð,Ãÿì äåýèë àëÿìäÿ áóíäàí ãåéðè ãóðàí îëìàñà.

Ñåééèäà, èéìàí ýÿòèð ðöõñàðè-éàðÿ, áèë éÿãèí,Ùÿð ÿìÿë åòñÿí ãÿáóë îëìàç ýÿð èéìàí îëìàñà.

36

* * *

Ýöçÿðèí äöøñÿ äÿðè-äèëáÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà,Éåòèð ÿðçèì î ýöëè-ÿùìÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

Ýöëè-úÿôÿð êèìè ðÿíýèì ñàðàëûá ôèðãÿòäÿí,Äå áó ùàëû î ýöëè-úÿôÿðÿ, åé áàäè ñÿáà!

Òÿëõêàì îëäóüóìó çÿùðè-ãÿìè-ùèúðèíäÿí,ßðçè-ùàë åò î ëÿáè-øÿêêÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

Òàáäÿí ñàëäû êÿòàí òÿê áó äèëè-áèòàáû,Íåéëÿìèøäèì î ìÿùè-ÿíâÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà?!

Ïåéêÿðèì ïåéêÿðè-Úþâçà êèìè, ýþð, îëäó äö íèì,Âåð õÿáÿð îë áöòè-ìÿùïåéêÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

Áó ãàðà ýöí êè, ìÿíèì áàøûìà ùèúðèíäÿ ýÿëèá,Ùÿã íÿñèá åéëÿìÿñèí êàôÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

Ëàëÿ òÿê äàüè-äèëè-ñèíåéè-ñóçàíûìû ýþð,Âåð õÿáÿð ñöíáöëö ñóñÿíáÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

Áó Ìÿùÿììÿä åëÿäè Ñåééèäè-áèéàðû ùÿëàê,ßðç ãûë ðþâçåéè-ïåéüÿìáÿðÿ, åé áàäè-ñÿáà!

37

* * *

Èêðàì åäÿð î ýöë ìÿíÿ ÿüéàð éàíûíäà,Òà åòñèí þçöí ñåâýèëè ùÿð õàð éàíûíäà.

Ìÿãñóä áó êèì, ìÿí îëàì àçöðäÿ, ðÿãèáèßýëÿøäèðÿ îë éàðè-äèëàçàð, éàíûíäà.

Ñîðäóì êè, ðÿãèá èëÿ îòóðìàã íÿäèð, åé øóõ,Ýöëäö, äåäè: ýöë äàèì îëóð õàð éàíûíäà.

Øàäÿì êè, ýþçöí ôèêðèäè ïåéâÿñòÿ êþíöëäÿ,Õîøäóð êè, òÿáèáè îëà áèìàð éàíûíäà.

Ùÿð õàð íÿ âåðñèí ÿðÿãè-ðóéöâÿ ãèéìÿòÊèì, ãÿäðè ýöëàáûí îëóð ÿòòàð éàíûíäà.

Ùàøà êè, ýöëè-òÿð îëà ðöõñàðöâÿ íèñáÿò,Ýöë õàðÿ äþíÿð îë ðöõè-ýöëíàð éàíûíäà.

Ýÿð îë ñÿíÿìèí çöëôè ãÿìèíäÿí þëÿ Ñåééèä,Äÿôí åéëÿäèí îë ñàùèáè-çöííàð éàíûíäà.

38

* * *

Ýöë ãþí÷ÿëèêäÿ ýÿð÷è îëóð õàðÿ àøèíà,À÷ñà íèãàáûíû îëóð ÿüéàðÿ àøèíà.

Áèýàíÿëÿðëÿ ÷öíêè îëóð àøèíà, êþíöë,Êàø îëìàéàéäûì îë ýöëè-áèõàðÿ àøèíà.

Ýóéà áàøûíäà áèð ýöëè-àëûí ùÿâàñû âàð,Áöëáöë ñÿáÿáñèç îëìàäû ýöëçàðÿ àøèíà.

Òþêäö, äàüûòäû àðèçÿ çöëôè-ñèéàùûíû,Åòäè çÿìàíÿäÿ ýöíöìö ãàðÿ àøèíà.

Ýþðäöì ðÿãèáÿ ìàèë îëàí èëòèôàòûíû,Ñàíäûì ðÿãèá êèì, îëàúàã éàðÿ àøèíà.

Úÿííÿò ùÿðàìûì îëñóí ÿýÿð øÿêâÿ åéëÿñÿì,Þç õàùèøèìëÿ éàõñà ìÿíè íàðÿ àøèíà.

Ëàêèí ðÿãèá ïÿíäèí àëûá, Ñåééèäà, ìÿíèìÅòäè äèëè-ùÿçèíèìè ñÿäïàðÿ àøèíà.

39

* * *

Íÿ ãÿäÿð ýÿð îëà áó ÷ÿðõè-úÿôàúóäÿ áÿëà,Îëìàç îë ãÿäð êè, âàð îë áöòè-áÿäõóäÿ áÿëà.

Íÿ áÿëàëÿð ýÿòèðèð áàøûìà ÷åøìèí, éà ðÿá,Íÿ ãÿäÿð âàð èìèø îë íÿðýèñè-úàäóäÿ áÿëà.

Õÿòö õàëö ñÿðè-çöëôöíäÿí îëóá ãàí êþíëöì,Êèì ýþðöáäöð áó ãÿäÿð ëÿøêÿðè-ùèíäóäÿ áÿëà.

Ìÿðäöìè-äèäÿëÿðèì ðÿíúÿäè ÿøê è÷ðÿ ìöäàì,Ðÿñìäèð, êèì êè ãÿðèã îëñà ÷ÿêÿð ñóäÿ áÿëà.

Åé êþíöë, çöëô èëÿ ÿáðóñóíà ìåéë åòìÿ êè, âàð×èíè-çöëôöíäÿ õÿòà, îë õÿìè-ÿáðóäÿ áÿëà.

Òàïàúàãäûð ìÿíè ùÿð éåðäÿ êèì, îëñàì ýóéà,Îëìàñàì ìÿí, ãàëàúàãäûð ãÿìö ãàéãóäÿ áÿëà.

Ýþðìÿìÿê éàðû áÿëà, ýþðìÿýè ãåéð èëÿ áÿëà,Ñåééèäà, äöø, éûõûë þë, î äà áÿëà, áó äà áÿëà!

40

* * *

Âåðìÿíÿì êþíëöìö áèð äèëáÿðÿ áóíäàí ñîíðà,Îëìàíàì àøèã î ñèìèíáÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

Àëäû èéìàíûìû ÿëäÿí, ìÿíè áèäèí åëÿäè,Àøèíà îëìàíàì îë êàôÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

Îõøàéûð ìàùè-ôÿëÿê ÷öíêè öçàðè-éàðÿ,Áàõìàíàì ìÿí áó ìÿùè-ÿíâÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

Áàäÿíèí ëÿëè-ëÿáè-äèëáÿðÿ ÷öí íèñáÿòè âàð,Òþêìÿíÿì áàäÿíè ìÿí ñàüÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

ßíáÿðèí çöëôöâöí îë ãÿäð çèéàíûí äåéÿðÿì,Êèìñÿ ðÿüáÿò åëÿìÿç ÿíáÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

Äÿõè îë ñÿðâãÿäèí êóéèíÿ úÿííÿò äåéèáÿíÝÿçìÿíÿì êö÷ÿëÿðè ùåéâÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

Åòìÿíÿì çöëôöâöí îâñàôûíû, øàèð äåìÿñèíÎ ïÿðè Ñåééèäè-ãÿìïÿðâÿðÿ áóíäàí ñîíðà.

41

* * *

Ýþðÿñÿí êèì íÿ èìèø ùþðìÿòè-ñÿùáàéÿ ñÿáÿáÊè, ùÿðàì åòäè áó úàí úþâùÿðèíè Øàùè-ßðÿá.

Ìÿñòëèêäèð ñÿáÿáè-ùöðìÿòè ýÿð ñÿùáàíûí,Ãåéðè-ñÿùáà äÿõè áó ìÿñòëèýÿ ÷îõäó ñÿáÿá.

Âàð öìèäèì êè, íÿñèáè îëà àáè-êþâñÿð,Ðÿçíèøàíëûãäà êè, äåùãàí áó ãÿäÿð ÷ÿêäè òÿÿá.

Ìåéâÿñè îõøàìàñàéäû ëÿáèíÿ äèëäàðûí,Áàüáàí ÿêìÿç èäè áàüäÿ áèð íÿõëè-ðöòÿá.

Öðÿýèì ãàí, ñèðèøêèì ìåéè-ýöëýóíÿ äþíÿð,Ëÿáè-èííàáèíÿ ùÿðäÿì êè, äÿýÿ ìàè-ÿíÿá.

Óäö ñÿíäÿë íÿ ýÿðÿê, íÿêùÿòè-çöëôöí õîøäóð,Ýöëðöõöì ìÿí äåýèëÿì äÿùðäÿ ùÿììàëè-ùÿòÿá.

Ñåééèäà, ãîéìàç èäè øàõè-ýöë öñòÿ ãÿäÿìèí,Áöëáöëè-ìÿñòäÿ îëñàéäû ÿýÿð ðÿñìè-ÿäÿá.

42

* * *

Ãÿìçÿ ïåéêàíûí ÷ÿêèá ùÿðäÿì áèçÿ, åé íóøëÿá,Áèñÿáÿá ãàí òþêìÿê èñòÿðñÿí, íÿäèð àõûð ñÿáÿá?

Âàèçà, ìåéêÿøëÿðÿ äàèì ãÿçÿáäèð àäÿòèí,Ãîðõ î ýöíäÿí êèì, ñÿíÿ ïèðè-ìöüàí åéëÿð ãÿçÿá.

Åøãäÿ áèäÿðäëÿð åéëÿð òÿÿúúöá ùàëûìà,Éîõñà áó êèøâÿðäÿ áèð äÿðä ÿùëè éîõäóð, áöëÿúÿá.

Ýþçëÿðèí, åé ñÿíýäèë, ñûíäûðäû êþíëöì øèøÿñèí,Ìÿñòëÿð áÿçìèíäÿ îëìàçìûø ìöðààòè-ÿäÿá.

Äÿùð àðà áèð ýöë éåòèðäèì, äÿðäè ýöë÷èí àãèáÿò,Êàìÿ éåòäè áèòÿÿá-ÿüéàð, ìÿí ÷ÿêäèì òÿÿá.

Ýàùö ýÿð äèë èñòÿéèð áóñÿ öçöíäÿí, âÿúùè âàð,Þç ôÿãèðèíäèð êè, ãóòè-ëàéÿìóò åéëÿð òÿëÿá.

Ìöòðèáà, ëÿùíè-ùèúàç èëÿ ñöðóäóí ñàç ãûë,Òà Ìÿùÿììÿä åøãèíÿ Ñåééèä áó øÿá åòñèí òÿðÿá.

43

* * *

×ûõûð úàí úèñìäÿí, áèð äÿì éåòèð úàíàíûìû, éà ðÿá!Ýþðöá ðöõñàðûíû òÿñëèì åäèì áó úàíûìû, éà ðÿá!

Ýþðöá ðöõñàðûíû íÿçð åòìèøÿì êèì, úàí åäèì ãóðáàí,Éåòèð éàðû, ãÿáóë åéëÿ ìÿíèì ãóðáàíûìû, éà ðÿá!

Òÿíè-çàðûìäàí àë éà, åé õóäà, áó úàíè-íàøàäû,Ìöáÿääÿë ãûë âèñàëè-éàðÿ éà ùèúðàíûìû, éà ðÿá!

Òÿíóðè-ïèðÿçÿíäÿí áÿäòÿð îëäó ÷ÿøìè-õóíïàøûì,Úàùàí ãÿðã îëäó, ñàêèò åéëÿ áó òóôàíûìû, éà ðÿá!

Òþêÿéäè ãàíûìû, àçàä îëàéäûì äÿðäè-ùèúðàíäàí,Ýÿòèð áèð ðÿùìÿ îë áèäàäýÿð ñóëòàíûìû, éà ðÿá!

Öìèäèì âàð êèì, ýþðñÿ ôÿüàíûì ðÿùì åäÿ äèëáÿð,Éåòèð îë ìàùè-áèìåùðÿ ìÿíèì ÿôüàíûìû, éà ðÿá!

Òóòóá õÿò ðóéèí, îëäó ôèòíåéè-äþâðè-ãÿìÿð ïåéäà,Õÿòàäÿí ùèôç ãûë áó Ñåééèäè-íàëàíûìû, éà ðÿá!

44

* * *

Îëäó ñöíáöëëÿð õÿúèë çöëôè-ïÿðèøàíûí ýþðöá,Ãþí÷ÿëÿð ãàí îëäóëàð ëÿëè-äöðÿôøàíûí ýþðöá.

Éóñèôÿ çèíäàí òÿìÿííà îëäó ìåùðèíäÿí ñÿíèí,Àëÿìè-çÿððàòäÿ ÷àùè-çÿíÿõäàíûí ýþðöá.

Áàüáàí ùÿð ýöíäÿ áèð ñÿðâèí ãîïàðäûð áàüäÿí,Òà êèì, åé ðóùè-ðÿâàí, ñÿðâè-õóðàìàíûí ýþðöá.

Ýóéëÿð òÿê ÿøêè-ýöëýóíóì îëóð ùÿð éàí ðÿâàí,ßëäÿ ÷þâêàí, ÿðñÿäÿ Ðÿõø öçðÿ úþâëàíûí ýþðöá.

Ãîé þëöì, àõûð íÿôÿñäèð, ýÿëìÿ íÿøèì öñòÿ, òàÃåéðëÿð ìÿðý åòìÿñèí õàùèø, áó åùñàíûí ýþðöá.

Çÿõìèíÿ ìÿðùÿì òÿñÿââöð åòäè òèðè-Ðöñòÿìè,ßøêÿáóñ, åé ãàøû éàé, ñèíÿìäÿ ïåéêàíûí ýþðöá.

Ãþí÷ÿ òÿê éöç ïèðÿùÿí ÷àê åòäè, åé ýöë, ðÿøêäÿíÑåééèäè-õóíèíúèýÿð ÷àêè-ýèðèáàíûí ýþðöá.

45

* * *

Îë àùó ýþçëö, äåéèðëÿð, áó ýöí øèêàðÿ ýåäèá,Àëûáäû ñÿáðö ãÿðàðèìè àøèêàðÿ, ýåäèá.

Ýåäèá øèêàðÿ áó ýöí îë ãÿçàëè-ìèøêèíìó,Àïàðìàéûá èòèíè áèëìèðÿì íÿ êàðÿ ýåäèá.

Ýÿëèð ìÿíÿ áó ãÿìèí ùÿð äÿãèãÿñè áèð àé,Áó ýöí î ìàù êè, áó øÿùðäÿí êÿíàðÿ ýåäèá.

Î øÿù ôÿðàüû ìÿíÿ ðöõ âåðèáäè ìàò îëäóì,Âÿçèðè-ÿãë äöøöá äÿðäÿ, îë ñÿâàðÿ ýåäèá.

Áó ýöí ìÿíèì ýþçöìÿ àôèòàá òàð ýÿëèð,Î çöëôè ãàðÿ ýöíöìö åäèáäè ãàðÿ, ýåäèá.

Ýåäèá î ãàøû êàìàí ãåéðèëÿ øèêàðÿ áó ýöí,Õÿäÿíýè-ùèúðè âóðóá õàòèðèìÿ éàðÿ, ýåäèá.

Îëóáäó ãàèá î ìàùûí áåùèøò ðöõñàðû,Ñàëûáäû Ñåééèäèíè àøèêàðÿ íàðÿ, ýåäèá.

46

* * *

Áó íàìÿíè êè, éàðè-äèëàðàì ýþíäÿðèá,Úàíÿ ñöðóð, êþíëöìÿ àðàì ýþíäÿðèá.

Êàôóðÿ ñåùð èëÿ åëÿéèá ìöøêäÿí ðÿãÿì,Ñöáù öçðÿ éà êè, íÿãø ãûëûá øàì ýþíäÿðèá.

Áó íàìÿ èëÿ úàíÿ âåðèá ñÿðôÿðàçëûã,Íàêàìö çàð êþíëöìÿ áèð êàì ýþíäÿðèá.

Þç àøèãè-øèêÿñòÿäèëö áèãÿðàðûíà,Îë íàìÿ èëÿ áèð íå÷ÿ ïåéüàì ýþíäÿðèá.

Áèëìèø ýöíöì ôÿðàãû èëÿ ãàðÿ îëäóüóí,Äÿðäö ãÿìö ôÿðàãÿ ñÿðÿíúàì ýþíäÿðèá.

Åòìèø âèñàëÿ Ñåééèäè-çàðûí öìèäâàð,Þç ìöáòÿëàñû êþíëöíÿ àðàì ýþíäÿðèá.

47

* * *

Áó ýÿëÿí êèìäè êè, éöç âÿëâÿëÿ Øèðâàíÿ ñàëûá,Ãöëüöëÿ, ùöñíö îíóí, àëÿìè-èìêàíÿ ñàëûá.

Ãûçàðûá àðèçè-àëè ýöëè-òÿð òÿê ìåéäÿí,À÷ûáàí ðóéèíè åøã ÿùëèíè éöç ãàíÿ ñàëûá.

Êèìäè áó àðèçè õóðøèäè-äèðÿõøàí êè, áó ýöíÕóíëÿð ëÿëè-ëÿáè êóùè-Áÿäÿõøàíÿ ñàëûá.

Áó ÿçèçÿ íå÷ÿ Éóñèôëÿð îëóá çàðö ÿñèð,Ùàíñûíûí êþíëöíö îë ÷àùè-çÿíÿõäàíÿ ñàëûá?

Äþâðè-ðóéèíè òóòóá ëÿøêÿðè-õÿòòè-ñèéÿùè,Ìöðëÿð ðÿõíÿ, ìÿýÿð, ìöëêè-Ñöëåéìàíÿ ñàëûá!

Áóíà Ìàùìóä äåéèì, áèëìÿéèðÿì éà êè, ßéàçÚÿçáåéè-åøãèíè áó õàòèðè-ñóëòàíÿ ñàëûá.

Ýþðìÿìèø Ñåééèäè-ñÿðýÿøòÿ î øÿìè-ùöñíö,Áó ÿúÿáäèð êè, þçöí àòÿøè-ñóçàíÿ ñàëûá.

48

* * *

Ìàøàëëàù, áó ýþçÿë êèìäè êè, Øèðâàíÿ ýÿëèá,Ëÿáèíè ìöðäåéè-ñÿäñàëÿ ýþðöá úàíÿ ýÿëèá.

Ùÿìäëÿð õàëèãè-áèìèñëÿ êè, Øèðâàíû ýåíÿ,Ñàëìàüà òàçÿäÿí îë ìöüáÿ÷ÿ ñàìàíÿ ýÿëèá.

Ìåéäÿ éîõ ëÿëè-ëÿáèíäÿ îëàí àñàðè-ñÿôà,Ñàíìà êè, ýÿðäèøÿ ùÿðýèç áåëÿ ïåéìàíÿ ýÿëèá.

Âÿðÿãè-àðèçè-àëûí ýþðöá îë ëàëÿ ðöõöí,Áàü àðà áöëáöëè-øåéäà ýåíÿ ÿôüàíÿ ýÿëèá.

Äåìÿðÿì àäûíû ìÿí, áàõ ñÿðè-ùÿð áåéòÿ áó ýöí,Áèëèñÿí Ñåééèä þçöí êèìäè êè, Øèðâàíÿ ýÿëèá.

49

* * *

Åé êþíöë, ìÿñúèä éîëóí òÿðê åò, ðÿùè-ìåéõàíÿ òóò.Òóòìà ÿëäÿ çàùèäèí òÿñáèùèíè, ïåéìàíÿ òóò.

Çàùèäö ìÿñúèä òÿìÿííàñûí ÷îõ åòìÿ, åé êþíöë,Çàùèäè áèð úöüä áèë, ùÿì ìÿñúèäè âèðàíÿ òóò.

Õóáëÿð çöëôèíäÿ ýþðñÿí áó ïÿðèøàí êþíëöìö,Áîéíó áàüëàíìûø îíó, çÿíúèðÿ áèð äèâàíÿ òóò.

Îë ìÿùè-íàìåùðèáàí èñòÿð êè, çöëôöí äàðàñûí,Ñÿí ýþòöð àéèíÿ åé ýöí, åé ãÿìÿð, ñÿí øàíÿ òóò.

Úàí âåðèá úàíàíÿ, éàí øÿìè-ðöõöíäÿí äèëáÿðèí,Ýÿð êÿìàë èñòÿðñÿí åé äèë, øèâåéè-ïÿðâàíÿ òóò.

Õóáëÿð åøãèíäÿ ýþð èìäè ìÿíèì ðöñâàëûüûì,Ãèññåéè-Ôÿðùàä èëÿ Ìÿúíóíó áèð ÿôñàíÿ òóò.

Ýèðìÿ ñÿí ìÿñúèäëÿðÿ íàìÿðä çàùèäëÿð êèìè,Ñåééèäà, ìåéõàíÿäÿ ïåéìàíÿíè ìÿðäàíÿ òóò.

50

* * *

Êþíöë îëóáäó ôÿðàüûíäà áèãÿðàð, åé äóñò,Íå÷èí ìÿíè åëÿäèí çàðö äèëôèêàð, åé äóñò!

Öìèä ÿëèì öçöëöá äàìÿíè-âèñàëûíäàí,Ñÿíÿ áó íþâ äåýèëäèì öìèäâàð, åé äóñò!

Áèíàéè-òàãÿòèìè ñåéëè-üÿì õÿðàá åòäè,Áó ãÿäð ýþçëÿðèìè åòìÿ ÿøêáàð, åé äóñò!

Âèñàëäÿ íå÷ÿ ýöí õîø êå÷èðäè ÿééàìûì,Ùÿñÿä àïàðäû áèçÿ ÷ÿðõè-êÿúìÿäàð, åé äóñò!

Íÿ ñÿí ôÿðàãÿ ñÿáÿá îëìóñàí, íÿ ìÿí áàèñ,Áó äÿðäÿ ñàëäû áèçè äþâðè-ðóçèýàð, åé äóñò!

Ñÿíè âÿôàëû áèëèá åøãèíÿ êþíöë âåðäèì,Ïÿðèëèãàëÿðÿ îëìàçìûø åòèáàð, åé äóñò!

Îëàð íÿ ëöòô èäè, åé ýöëöçàð, áó íÿ úÿôà,Òÿðÿùùöì åò, ìÿíè þëäöðäö õàð-õàð, åé äóñò!

Ñÿíè ãÿñÿì âåðèðÿì îë êÿðèìè-çèøÿíÿ,Áÿéàí ãûë ìÿíÿ êþíëöíäÿ ùÿð íÿ âàð, åé äóñò!

Ôÿäà îëóì ñÿíÿ, Ñåééèä ñÿíèí ãóëàìûíäûð,Áó ãÿäð çèëëÿòÿ åòìÿ îíó äö÷àð, åé äóñò!

51

* * *

Åé õÿñòÿ êþíöë, ÿçìè-ñÿðè-êóéè-íèýàð åò,Îë êóéäÿ úàí íÿãäèíè úàíàíÿ íèñàð åò.

Ìàùè-ðöõè-úàíàí õÿò èëÿ îëäó ñèéÿùýóí,Ýöí êå÷äè, êþíöë, ýÿë äÿõè ôèêðè-øÿáè-òàð åò.

Ïåéìàíÿíè ñûíäûðìàéà òà ñÿíýè-ùÿâàäèñ,Ìåé øèøÿëÿðèí äþâðÿíÿ, åé äóñò, ùÿñàð åò.

Úÿùä åò îëàñàí âÿñâÿñåéè-ÿãëäÿí àçàä,Ìÿúíóí êèìè ñåéð åòìÿýÿ ñÿùðàéÿ ýöçàð åò.

Ìÿñúèääÿ ùÿñèðè åëÿìÿ àëÿòè-òÿçâèð,Ìÿðäàíÿ ãÿäÿù òóò, áó ðèéàäÿí äÿõè àð åò.

Ìÿíçóðóí ÿýÿð àëÿì àðà êÿñáè-çèéàäûð,Áèð ìàùðöõöí òóò ÿòÿýèí, áóñè-êÿíàð åò.

Åé Ñåééèä, ÿýÿð ùÿøò-áåùèøò èñÿ ìóðàäûíÀëÿìäÿ, éåðè, ïåéðÿâèéè-ùÿøòö ÷ÿùàð åò.

52

* * *

Íîëà äèë áèëìÿñÿ ðÿìçè-ðöõè-úàíàíû äöðöñò,Êèìäèð îë êÿñ êè, áèëÿ ìÿíèéè-Ãóðàíû äöðöñò.

Ñöíáöëè-çöëôöí î ýöë åòñÿ øèêÿñòÿ öçöíÿ,Ãàëìàç ÿùëè-âÿðÿèí äèí èëÿ èéìàíû äöðöñò.

Áöëáöë þâñàôè-ðöõöí ãûëäû ìÿýÿð ýöëøÿíäÿ,Ãàëìàäû áàüäÿ áèð ãþí÷ÿ ýèðèáàíû äöðöñò.

Ãþí÷ÿíèí êþíëö áöòöí, ëåéê éîõ ÿùäèíäÿ âÿôà,Áöëáöëöí ãÿëáè ñûíûã, åòäèýè ÿëùàíû äöðöñò.

Äóðà áèëìÿç öçöâÿ ìàù ìöãàáèë áèð ýöí,Àéäà éöç äÿôÿ ÿýÿð êèì, îëà íþãñàíû äöðöñò.

Áèð ýåúÿ ùöñíöâÿ îõøàòäû þçöí Àé, îäó êèì,Åëÿ áèð éàíû øèêÿñòÿ îëó, áèð éàíû äöðöñò.

Äåìÿ, Ñåééèä, êè øèêÿñò åéëÿäè ïåéìàíûíû éàð,Ùè÷ áèð éàð îëóðìó îëà ïåéìàíû äöðöñò?!

53

* * *

Éàð åéëÿñÿ öøøàãè-äèëÿôêàðÿ ÿäàâÿò,Ìöìêöí äåýèë àøèã åëÿñèí éàðÿ ÿäàâÿò.

Ýÿð ãàíûìû è÷ñÿ ìÿíèì îë äèëáÿðè-õóíõàð,Ìÿí êàôèð îëóì, åòñÿì î õóíõàðÿ ÿäàâÿò.

Õàð åòìÿ ìÿíè ùèúðèí èëÿ, åé ýöëè-áèõàð,Ýöëøÿíäÿ ùàúàí ýöë åëÿéèá õàðÿ ÿäàâÿò?!

Ñÿëìàíûíàì, åé ßùìÿäè-Ìóõòàðè-çÿìàíÿ,Ñÿëìàí åëÿìÿç ßùìÿäè-Ìóõòàðÿ ÿäàâÿò.

Áèð êÿððÿ ÿäàâÿò åëÿñÿì ìÿí ñÿíÿ, åé ýöë,Éöç êÿððÿ åäèì Ùåéäÿðè-Êÿððàðÿ ÿäàâÿò.

Áöëáöë ýöëÿ åéëÿð ýèëÿ, åé íîâýöëè-ðÿíà,Ùÿðýèç åëÿìÿç ýöëøÿíö ýöëçàðÿ ÿäàâÿò.

Éàíäûðäû ýåúÿ øÿìè-øÿáèñòàí ïÿðö áàëûí,Ïÿðâàíÿ ùà÷àí åòìèø èäè íàðÿ ÿäàâÿò?

Êþíëöìÿ äîëóá ìåùðèí, ÿäàâÿò éåðè éîõäóð,Òÿê ñÿí åëÿìÿ Ñåééèäè-áèéàðÿ ÿäàâÿò.

54

* * *

ßüéàðû êè, ýþðäöì åëÿéèð éàðÿ ìÿùÿááÿò,Ìèíáÿä ýÿðÿê ìÿí åäèì ÿüéàðÿ ìÿùÿááÿò.

Ýÿð éàð ö÷öí ÿüéàðû òóòóì äóñò, íÿ åéáè,Ýöë õàòèðèíÿ åéëÿìèøÿì õàðÿ ìÿùÿááÿò.

Çöëôè-ñèéÿùè-éàðÿ øÿáèù îëäóüó éöçäÿíÄàèì ãûëûðàì ðèøòåéè-çöííàðÿ ìÿùÿááÿò.

Ýÿð ìåéëèì îëà øÿìè-ðöõè-éàðÿ, íÿ íÿãñè,Àäÿòäè êè, ïÿðâàíÿ åäÿð íàðÿ ìÿùÿááÿò.

Ãóðáàíäû äèëö úàí ñÿýè-êóéèíÿ î ìàùûí,Ìþìèíëÿð åäÿð, ðÿñìäè, çÿââàðÿ ìÿùÿááÿò.

Õÿò ýÿëäè ðóõè-éàðÿ, ôöçóí îëäó ìÿëàëûì,Àõûð ýöíöìö åéëÿäè ýþð ãàðÿ, ìÿùÿááÿò.

Ñåééèä, î ñèéÿù çöëô ìÿíèì îëäó òÿíàáûì,Ìÿíñóð êèìè ÷ÿêäè ìÿíè äàðÿ ìÿùÿááÿò.

55

* * *

Ìöæäÿ, åé äèë, ýÿëÿúÿê áó ýåúÿ úàíàí õÿëâÿò,Âåðÿúÿê ãàëèáè-áèðóùóìóçà úàí õÿëâÿò.

Ìÿðäöìè-äèäÿ õÿéàë èëÿ ùÿìàüóø îëìóø,Ñàíêè Áöëãåéñÿ åäèá ñÿðù Ñöëåéìàí õÿëâÿò.

Ñèíÿìèí äàüëÿðèí ìÿí íåúÿ ïèíùàí ãûëûì,Îëóìó, ïàäøÿùèì, ùè÷ ÷ûðàüàí õÿëâÿò.

Õÿò ýÿëèáìèø äåìÿ ðöõñàðûíà îë ñèì-òÿíèí,Ýÿòèðèáìèø, íÿ áèëèì, êàôÿðè èéìàí õÿëâÿò?

Âàäèéè-âÿùäÿòÿ ýÿë, åé äèëè-äèâàíÿ, äÿõèÎëà áèëìÿç áó ñèôÿò ùè÷ áèéàáàí õÿëâÿò.

×ûõäû ïèðàùÿíè-÷àêèëÿ ýöëöñòàíäàí ýöë,Ñàí, Çöëåéõà èëÿ åòìèø ìÿùè-Êÿíàí õÿëâÿò.

Ýàù ïåéüàìè-úÿôà, ýàù áÿëàéè-ùèúðàí,Ñåééèäÿ éàð ãûëûð ýöíäÿ áèð åùñàí õÿëâÿò.

56

* * *

Íÿ òóòìóøñàí, êþíöë, ãöðáÿò äèéàðûí, ÿçìè-Øèðâàí åò,Òàìàøàéè-ðöõè-éàð èëÿ ñåéðè-êóéè-úàíàí åò.

Íÿ îëìóøñàí ýèðèôòàðè-ãÿôÿñ, åé òàéèðè-ãöäñè,×ûõûá áó äàìäÿí ïÿðâàç ãûë, ñåéðè-ýöëöñòàí åò.

Òÿÿëëöã àëÿìèíäÿí ÿë ýþòöð, òÿúðèä ãûë ùàñèë,Ìÿñèùà òÿê ìÿãàìûí õàíåéè-õóðøèäè-ðÿõøàí åò.

Êþíöë âåð áèð íèýàðÿ, ôàðèã îë äöíéàâö öãáàäÿí,Ïÿðèøàíëûã áèíàñûí åéëÿ âèðàí, ôèêðè-ñàìàí åò.

ßýÿð÷è ÷îõäó Øèðâàí è÷ðÿ çèáà øóõëÿð, Ñåééèä,Âÿëè ñÿí úàíóâè øþâã èëÿ Èñìàèëÿ ãóðáàí åò.

57

* * *

Åéëÿäè âÿñô êþíöë àðèçè-úàíàíû ãÿëÿò,Îõóäó òèôë áó ìÿêòÿáäÿ “Ýöëöñòàí”û ãÿëÿò.

Ñàíäû ýöëäÿ òàïûëûð íÿôõåéè-çöëôè-ñèéÿùèí,Åòäè ùÿð ôÿñëäÿ äèë ñåéð áó áóñòàíû ãÿëÿò.

Ñÿôùåéè-àðèçèíÿ êàòèáè-ãöäðÿò î ýöëöí,Áèìÿãàì åòäè ðÿãÿì îë õÿòè-ðåéùàíû ãÿëÿò.

Ñàíäûëàð êèì äöðè-äÿíäàíûíà ùÿìòàé îëóð,Ñàëäûëàð ìÿüëÿòÿéÿ ýþâùÿðè-ãÿëòàíû ãÿëÿò.

Áàüäÿ à÷äû éöçöíäÿí î ýöëè-òàçÿ íèãàá,×àøäûðûá áöëáöë þçöí, åéëÿäè ÿëùàíû ãÿëÿò.

Ãàøëàðûí “íóíè-ãÿëÿì”, çöëôöíö “Âÿëëåéë” äåäèì,Äåäèëÿð êèì, îõóäóí àéåéè-ãóðàíû ãÿëÿò.

“Ãàá-ãîâñåéí” îõóäóì ÿáðóéè-éàðû, Ñåééèä,Âàé î ýöíäÿí êè, ìöôÿññèð âåðÿ ìÿíàíû ãÿëÿò.

58

* * *

Òà êè, ýÿëäè ÿáð òÿê ðöõñàðè-ìàùè-éàðÿ õÿò,Ðóçýàðûì åéëÿäè îë çöëôëÿð òÿê ãàðÿ õÿò.

Àòÿøèí ðöõñàðÿ õÿòòèí ýÿëäè êþíëöì àëìàüà,Ðÿñìäèð ÿùëè-ÿçàèì êèì, ñàëûðëàð íàðÿ õÿò.

Ýöëñèòàíè-êóéè-äèëáÿð âÿñôèíèí èíøàñûíà,Êàòèáè-ãöäðÿò éàçûá ðåéùàí èëÿ ýöëçàðÿ õÿò.

Ýÿëäè õÿò ðöõñàðûíà, öøøàãÿ äÿýäè éàðÿëÿð,Ýþðìÿìèøäèì êèì, áó ñèððè ãÿëáÿ âóðñóí éàðÿ õÿò.

ßøêè-ýöëýóíäóð ìèäàäûì, õàìåéè-ìöæýàí èëÿÉàçäûì, åé ýöë, øàìè-ùèúðèíäÿ äÿðö äèâàðÿ õÿò.

Õÿòòè ýÿëúÿê ãÿòëè-àìÿ à÷äû ÿë îë ýöë, ìÿýÿðÙöñí ñóëòàíû éàçûáäûð ãÿòë ö÷öí ñÿðäàðÿ õÿò.

Ãàðÿ îëñóí ðóçèýàðû õÿòòè-éàðûí ìÿí êèìè,Òèðÿ åòäè ðóçèýàðûì, Ñåééèäà, îë ãàðÿ õÿò.

59

* * *

Êèì êè, àüçûí ãþí÷åéè-õÿíäàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò,Ëÿëè-íàáûí ÷åøìåéè-ùåéâàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Ùàíñû ýöíäÿí âàãèôè-ÿñðàðè-ãåéá îëäó ùÿêèì,Ýÿð äÿùàíûí íþãòåéè-ïèíùàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Ùàíäà ýþðìöø, éà åøèòìèø áàüáàíè-ðóçèýàð,Êàêèëèí ýÿð ñöíáöëö ðåéùàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Éóñèôè áèð çÿððÿ ùöñíöí ãûëäû ìÿøùóðè-úàùàí,Åë ñÿíè ýÿð Éóñèôè-Êÿíàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Ùÿð ìÿðÿçäÿ âàð òÿáèáèí øþùðÿòè, àììà ÿýÿðÄÿðäè-åøãè ãàáèëè-äÿðìàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Òàëèáè-äöíéà îëàí äöíéàäÿ ãàëìàç ìöòòÿñèë,Àëÿìè ýÿð ìöëêè-úàâèäàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

Ùè÷ ñþç éîõ øåéõè-øÿùðèí ãöââåéè-òÿøõèñèíÿ,Ñåééèäè ýÿð ãàáèëè-öðôàí ýöìàí åéëÿð, ãÿëÿò.

60

* * *

Ìöíãÿëèá îëäó ùÿâàäèñëÿ ìÿíè-çàðÿ ìèçàú,Åé Ìÿñèùàíÿôÿñèì, ãûë ìÿíè-áèìàðÿ ÿëàú!

Ðþâøÿí åò õàíÿìèçè áèð ýåúÿ òÿøðèôèíëÿ,Åé úÿìàëû ôÿëÿêè-ùöñíÿ ñèðàúè-âÿùùàú.

Àáè-Êþâñÿð ëÿáè-øèðèíèíÿ íèñáÿò, ýóéàÁèðèäèð ÿçáè-Ôÿðàòö áèðèäèð ìèëùè-Öúàú.

Òóòìóñàí äÿùðäÿ ñÿí ùè÷ ìöñÿëìàíûí ÿëèí?Åòìÿñèí òàðû ñÿíÿ êàôÿðè, éà ðÿá, ìþùòàú!

Øÿì ïÿðâàíÿíè éàíäûðìàç èäè, àììà ñÿíÉàíäûðûá àøèãè, åòäèí áóíó àëÿìäÿ ðÿâàú.

Ëÿøêÿðè-Çÿíýö ùÿáÿø òóòäóëàð ÿòðàôè-ðöõöí,Äÿõè ìöøýöëäö áó ýöí Êÿáÿéÿ ýåòñèí ùöúúàú.

Äàíåéè-ýÿíäöìè-õàëèíÿ òÿìÿ åéëÿìÿ êèì,Ñåééèäà, úÿííÿòè-êóéèíäÿí åäÿðëÿð èõðàú.

61

* * *

Âÿôà ðÿñìèí òóòóá ýÿë, åé ïÿðè, úþâðö úÿôàäÿí êå÷,ßýÿð àäÿìñÿí, èíñàô åò, áó âÿçè-íàðÿâàäÿí êå÷.

Ýþçöì éàøûíäàí, åé ñÿðâè-ðÿâàí, ðÿíúèäÿ îëìóøñàí,Áó òÿñèðè-ñèòàðÿìäèð, ýÿëèá îë ìàúÿðàäÿí êå÷.

Ïÿðèøàíëûãäàí îë çöëôö äåäèì äöí íàôåéè-×èíäèð,×åâèð þç áàøûíà, åé ýöë, ìÿíè, ñÿí îë õÿòàäÿí êå÷.

Äÿùàíè-éàðäÿí áèð ñþç òÿìÿííàñèíäÿñÿí ÷îõäàí,Íÿ ÷ûõñûí éîõäàí, åé äèë, áèð óñàí, áó ìöääÿàäÿí êå÷.

Ùÿñèðè àëÿòè-òÿçâèð åäèá ÿýëÿøìÿ ìÿñúèääÿ,Ýÿë, àëëàùû ñåâÿðñÿí, çàùèäà, ñîí áó ðèéàäÿí êå÷.

Ñÿôàéè-õàòèð îëìàç àøèãÿ ìåéõàíÿñèç, åé äèë,ßýÿð áó Êÿáÿäÿí ÷ÿêäèíñÿ ÿë, áÿñ ýåò Ñÿôàäÿí êå÷.

Úàùàí ìöëêöíäÿ, Ñåééèä, éîõäó áèð åùñàíè-áèìèííÿò,Øèêÿñòÿ õàòèðÿ ñÿáð åéëÿéèá, îë ìóìèéàäÿí êå÷.

62

* * *

Ñÿíñèç ôÿçàéè-úÿííÿòè-ìÿâàäÿ éîõ ôÿðÿù,ßòðèíäÿí îëìàñà ýöëè-ðÿíàäÿ, éîõ ôÿðÿù.

Åéëÿ ìÿðèçè-åøãÿ ëÿáèí ÷àðÿ, åé ùÿêèì,Ìÿúóíè-ëÿëè-íàáè-ìöñÿôôàäÿ éîõ ôÿðÿù!

Äåðëÿðäè çÿôÿðàíû ìöôÿððåù, íÿäÿíäè áÿñ,Ðÿíýèì ñàðàëäû, éàðÿ áó ìÿíàäÿ éîõ ôÿðÿù!

Áóñÿ íÿ ãÿäð ÷îõ îëà õîø, ëàÿãÿë èêè,Ìÿøùóðäóð êè, áóñåéè-òÿíùàäÿ éîõ ôÿðÿù.

Ìåéäÿí ìóðàä áóñåéè-ñàüÿðäèð, åé êþíöë,Ìÿøðóòó îëìàéàí ìåéè-ñÿùáàäÿ éîõ ôÿðÿù.

Ìåðàúûí èëÿ îëäó ôÿðÿùíàê ÿðøèéàí,Ñÿíñèç, ùÿáèáèì, ÿðøè-ìöÿëëàäÿ éîõ ôÿðÿù.

Íàäàí òàïàð ùÿìèøÿ ôÿðÿù âÿñëè-éàðäÿí,Ñåééèä, úàùàíäà õàòèðè-äàíàäÿ éîõ ôÿðÿù.

63

* * *

Äåäèëÿð õÿëã êè, âàð áàäåéè-ùÿìðàäÿ ôÿðÿù,Éàðñûç ýþðìÿäèì îë úàìè-ãÿìÿôçàäÿ ôÿðÿù.

Éàðñûç íåéëÿéèðÿì ñåéðè-ýöëö ýöëçàðû,Îëìàñà éàð, îëóìó úÿííÿòè-ìÿâàäÿ ôÿðÿù?

Øÿáè-ìåðàúè-âèñàëûí ìÿíè çàð åòäè ðÿãèá,Ýþðìÿäèì, ñåéð åëÿäèì ÷ÿðõè-ìöÿëëàäÿ ôÿðÿù.

×åøìè áèìàðûíà ìÿðáóòäóð, åé ýöë, ôÿðÿùèì,Áàõìûøàì éöç êÿðÿ, éîõ íÿðýèñè-øÿùëàäÿ ôÿðÿù.

Äàüûì îëäóãúà ôöçóí øàä îëóð àøöôòÿ êþíöë,Òèôë ö÷öí åéääÿ âàð çèéíÿòè-êàëàäÿ ôÿðÿù.

Éàðûìûí àäûíû áèëäèêäÿ ôÿðÿù ùàñèë îëóð,Îíó òÿñùèô åëÿñÿí âàð áó ìöÿììàäÿ ôÿðÿù.

Ñåééèäà, åéëÿ ôÿðÿù, ÷ÿêìÿ áó äöíéà ãÿìèíè,×öíêè áåø ýöíëöê îëóð áöëáöëè-øåéäàäÿ ôÿðÿù.

64

* * *

Îë ëàëÿðöõöí èøâÿâö íàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ,Öøøàãÿ îíóí ñóçö ýöäàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Ìåùðàáè-äö ÿáðóäÿ êþíöë õåéëè çàìàíäûðÃàëìûø, áèëèðÿì, ðàçö íèéàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Áèð Êÿáÿ äåýèëìèø áó Ñÿôà ÿùëèíÿ ãèáëÿ,Ìÿùáóáè-ùÿãèí ìöëêè-Ùèúàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Ìöääÿòäè êè, ãûëëàì ãÿäÿìèí äàøûíà ñÿúäÿ,Åøãèí áó ìÿãàì è÷ðÿ íÿìàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Ìÿí àç áèëèðäèì ìÿíÿ ÿíàìûíû éàðûí,Áó úþâðö úÿôàíûí, äÿõè, àçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Áó ñÿëòÿíÿòè-åøãäÿ Ìÿùìóä òàïûëìàç,Ùÿð ýóøÿäÿ àôàãûí ßéàçû ÷îõ èìèø, ÷îõ.

Éîõ äÿùðäÿ áèð êÿñ êè, îëà àðèôè-ùÿãáèí,Ñåééèä, àðàäûì åøãè-ìÿúàçè ÷îõ èìèø, ÷îõ.

65

* * *

Çàùèäà, îë ñÿíÿìèí çöëôè-÷ÿëèïàñûíà áàõ,À÷ áÿñèðÿò ýþçöâö, íÿðýèñè-øÿùëàñûíà áàõ.

Àéåéè-õÿìð îõóéóð, íÿôèíè èíêàð ãûëûð,Òóòäóüó ôåëèíè ýþð, âåðäèýè ìÿíàñûíà áàõ.

Úÿííÿòÿ ýåòäè âÿ éà äóçÿõÿ ìöðäÿ, íÿ ãÿìèí,Èðñèíÿ äèê ýþçöâö, êöë÷ÿâö ùÿëâàñûíà áàõ.

Èñòÿéèð úÿííÿòè çàùèä áó ãÿäÿð ùèéëÿ èëÿ,ßáëÿùèí ôèêðèíè ýþð, äèëäÿ òÿìÿííàñûíà áàõ.

Äèëè-äèâàíÿ ñåâÿí úàí òÿê î çöëôè-ñèéÿùè,Áàøûíûí øóðèíè ýþð, åøãäÿ ñþâäàñûíà áàõ.

Ñàíìà áó Ñåééèäè ñÿí ÿùëè-úÿùÿííÿì, âàèç,Íåéëÿéèðñÿí ÿìÿëèí, äèëäÿ òÿìÿííàñûíà áàõ.

66

* * *

Åé çàùèäè-õóäáèí, áèëèðÿì êèì, ùöíÿðèí éîõ.Ìåéäàíè-ìÿùÿááÿò òÿðÿôÿ áèð ýöçÿðèí éîõ.

Ìåùðàáäÿ ÿýëÿø êè, úèýÿðäàð äåýèëñÿí,Áó íàðè-ãÿìÿ éàíìàüà ÿñëà úèýÿðèí éîõ.

Òà ìöõáèðè-åøã îëäó êþíóë, áèõÿáÿðÿì ìÿí,Çàùèä, õÿáÿðèì éîõ, áó õÿáÿðäÿí õÿáÿðèí éîõ.

Ñÿí åéëÿ ïÿðè, ùóð õÿéàëèëÿ èáàäÿò,Áÿçìèíäÿ ÿëÿííÿãä áöòè-ñèìáÿðèí éîõ.

Åé çàùèäè-õöøê, åéëÿìÿ öøøàãÿ òÿôàõöð,Àùè-ñÿùÿðèí, ñóçè-äèëèí, ÷åøìè-òÿðèí éîõ.

Íÿ âÿñëö íÿ àüóøö íÿ áèð áóñö êÿíàðûí,Åé íÿõëè-ìÿëàùÿò, áèçÿ ÿñëà ñÿìÿðèí éîõ.

Åé äèë, åëÿäèí úÿííÿòè-êóéèíè òÿìÿííà,Ó÷ìàüà ùàíû, ùåéô, ñÿíèí áàëö ïÿðèí éîõ.

Áÿñäèð ñÿíÿ ðöõñàðè-çÿðö ÿøê ÷ö ñèìèí,Ñåééèä, íÿ ãÿìèí, ýÿð÷è ñÿíèí ñèìö çÿðèí éîõ.

67

* * *

Ùÿð àøèãèí êè, ñÿí êèìè áèð ìÿùúÿìàëû éîõ,Íþãñàíû âàð êè, åøãèíèí ÿñëà êÿìàëû éîõ.

Éöç õÿòò èëÿ êöñóô åäÿ õóðøèäè-òÿëÿòèí,Ìåùðèí äèëèìäÿ çÿððÿ ãÿäÿð áèð çÿâàëû éîõ.

Åé áÿõòèìèí ñèòàðÿñè, õÿòò è÷ðÿ ðóéöâèÝÿð àé òóòóëäó äåðñÿ ýþðÿíëÿð, âÿáàëû éîõ.

Éöç âÿäåéè-âèñàë åëÿñèí îë ïÿðèúÿìàë,Ùÿðýèç ýÿëèá ýþðöíìÿñèíèí åùòèìàëû éîõ.

Ñåééèä, ãàéûò, áó ìÿðùÿëÿäÿí êÿñ àéàüûíû,Àõûð áó ðàùè-ìåéêÿäÿíèí áèð ìÿàëû éîõ.

68

* * *

Áàùàð îëäó, êþíöëëÿð øàä îëàí ìþâñöìäö, éàðûì éîõ,Áàøûìäà íÿøåéè-ìåé, ÿëäÿ úàìè-õîøýöâàðûì éîõ.

Ñÿí, åé áöëáöë, ôÿüàí åò ýöëäÿí þòðö ñÿùíè-ýöëøÿíäÿ,Ìÿíèì íèòãèì òóòóëìóøäóð êè, éàðè-ýöëöçàðûì éîõ.

Ñÿíèí äþíäö õÿçàíûí, âÿñëè-ýöëäÿí íîâáàùàð îëäó,Ìÿíèì ôÿñëè-õÿçàíûìäûð êèì, îë ðÿøêè-áàùàðûì éîõ.

À÷ûëäû ãþí÷ÿ, áöëáöë âÿñëè-ýöëäÿí éåòäè äèäàðÿ,Åäèá ÷àêè-ýèðèáàí þëìÿçÿì ìÿí, ùè÷ àðûì éîõ.

Íÿ íÿãäèì âàð ìåéè-íàáÿ, íÿ ðÿùíè-úàìÿ äÿñòàðûì,Áÿòÿð îíäàí áó êèì, ìåéõàíÿëÿðäÿ åòèáàðûì éîõ.

Íÿ òÿðüèá åéëÿéèðñÿí úÿííÿòÿ ùÿðäÿì ìÿíè, âàèç,Ìÿíèì áàüè-áåùèøòèì éàðäûð, úÿííÿòäÿ êàðûì éîõ.

Ùÿçÿð ãûë, éàõìà äèëäÿ àù îäèëÿ íàâÿêèí, Ñåééèä,Ìÿíèì îë ãàøû éàéäàí áóíäàí þçýÿ éàäèýàðûì éîõ.

69

* * *

Ìÿí òÿê áàùàðäÿ ùÿð î øÿõñèí êè, éàðû éîõ,Áèð áöëáöëè-ôÿëÿêçÿäÿäèð êèì, áàùàðû éîõ.

Îë êÿñ êè, éàðûíû ýþðÿ ÿüéàðÿ éàð îëóá,Þëäöðìÿñÿ ÿýÿð þçöíö, ùè÷ àðû éîõ.

×îõ êèìñÿíèí ÿýÿð÷è êÿñèáäèð ãÿðàðûíû,ßììà ìÿíèì òÿêè î ýöëöí áèãÿðàðû éîõ.

Áÿíçÿð î íÿõëÿ êèì, îëà áèñàéÿâö ñÿìÿð,Ùÿð äèëáÿðèí êè, àøèãÿ áóñö êÿíàðû éîõ.

Ñåééèä, ùàíû øÿðàáûí, þòöð ôÿñëè-íîâáàùàð,Áèð äÿ áàùàðÿ ÷ûõìàüûíûí åòèáàðû éîõ.

70

* * *

Äîëàíûì áàøóâà, åé íàçëûúà éàðûì, áÿðè áàõ,Èøâÿëè, ãÿìçÿëè, ÷ÿì-õÿìëè íèýàðûì, áÿðè áàõ.

Èøâÿ àüàç ãûëûá ñÿáðèìè òàðàú åëÿìÿ,Ýåòäè äèëäÿí äÿõè àðàìö ãÿðàðûì, áÿðè áàõ.

Õÿì éåìèø ãàìÿòèì ÿáðóëÿðèâöí ãóðáàíû,Çöëôè-ïöðòàáóâà ãóðáàí òÿíè-çàðûì, áÿðè áàõ.

Áó úÿôàäèäÿ äèë îë êàêèëè-ìèøêèíÿ ôÿäà,Ýþçëÿðèí ñÿäãÿñè áó úèñìè-ôèêàðûì, áÿðè áàõ.

Úàí íèñàð åòìÿýÿ àìàäÿäè Ñåééèä, ýþçÿëèì,Ýÿð äåñÿí ëöòô èëÿ: åé àøèãè-çàðûì áÿðè áàõ!

71

* * *

Åøãäèð åéëÿéÿí àëÿìäÿ áÿëàëÿð èéúàä,Åøãäÿíäèð áó ãÿäÿð àëÿìè-êîâí è÷ðÿ ôÿñàä.

Åøãäèð ìöðøèäè-êàìèë, îíà àôàã ìöðèä,Åøãÿ øàýèðä úàùàí ÿùëè, î êàìèë óñòàä.

Åøãäèð àëÿì àðà äàðÿ ÷ÿêÿí Ìÿíñóðè,Åøãäèð Ãåéñè ãûëàí Ëåéëè ãÿìèíäÿí íàøàä.

Äàüäÿ ñóðÿòè-Øèðèíèíè íÿãø åéëÿð èêÿí,Áàøûíà âóðäó êöëöíýöí íèéÿ àõûð, Ôÿðùàä?

Ñåééèäà, åøã ñþçöí ñþéëÿìÿ íàôÿùìëÿðÿ,×ÿêìÿ çÿùìÿò, íÿ áèëèð ðöòáåéè-èíñàíû úÿìàä.

72

* * *

Òà øàíÿ îëóá öëôÿòè-çöëôöíäÿí îëàì øàä,Øàäÿì êè, äþíÿì õàêÿ, ãóáàðûì îëà øèìøàä.

Øàäÿì êè, ìÿíè åøãäÿ ãÿìýèí ýþðöá îë øóõ,Ýöë òÿê à÷ûëûð õàòèðè, ùàëûìäàí îëóð øàä.

Ìÿðýèì ìÿíèì àñàíäû, âÿëè ìöøêèë îäóð êèì,Ìÿíäÿí ñîðà åéëÿð êèìÿ úþâð îë áöòè-íàøàä.

Àëÿìäÿ ìÿíÿì Ëåéëèéè-ÿñðàðè-ùÿãèãÿò,Ìÿúíóíó ìÿíÿì ìÿñò ãûëàí, åéëÿéÿí èðøàä.

Úÿçá åéëÿìÿñÿéäè îíó øóðè-ëÿáè-Øèðèí,Äàüëàðäà êöëóíý ÷àëìàç èäè áàøûíà Ôÿðùàä.

Ñàãè, åëÿ ìÿõìóðö õÿðàá åò ìÿíè ìåéäÿíÊèì, îëìàéà ìÿãäóð äÿõè åéëÿìÿê àáàä.

Ñåééèä, éåòèøèá àëÿìÿ ôÿðéàäö ôÿüàíûì,Ôÿðéàä êè, òÿñèð åëÿìÿç îë ýöëÿ ôÿðéàä!

73

* * *

Ýÿð÷è ìÿíäÿí åòäè ñÿðêÿøëèê î ñÿðâè-ñÿðáöëÿíä,Òàïìûøàì òÿñõèðèíÿ àùè-äèëèìäÿí áèð êÿìÿíä.

Îëìóøàì åéëÿ íÿùèô îë íóøëÿá åøãèíäÿ êèì,Çÿôäÿí ÷ûõìàç íÿôÿñ, íåé òÿê êÿñèëñÿì áÿíä-áÿíä,

Åé äèë, îë áèäÿðäÿ èçùàð åòìÿ äÿðäè-åøãè êèì,Éöç äåñèí, ôÿùì åéëÿìÿç, áèäÿðäÿ äÿðäèí äÿðäìÿíä.

Àòÿøèí ðöõñàðûí öçðÿ õàëè-ùèíäóëÿðìèäèð,Éà êè, äÿôè-çÿõìè-÷åøìÿ ìÿúìÿðÿ ñàëäûí ñèïÿíä?!

Ýèðéåéè-áèèõòèéàðûì òÿëõ åäèá îâãàòûìû,Áèð à÷ûëìàç, ùàëûìû ñîðìàç î ëÿëè-íóøõÿíä.

Úàì òóòäóì êèì, òóòóá ïèðè-ìöüàíûí ïÿíäèíè,Êèì äåéèð, äèâàíÿëÿð òóòìàç, êþíöë, àëÿìäÿ ïÿíä?

Áèëìèðÿì ìÿñúèääÿí, åé Ñåééèä, íÿ ýþðäöí àãèáÿòÊèì, ÷ÿêèá ìÿñúèääÿí ÿë, ìåéõàíÿíè åòäèí ïÿñÿíä.

74

* * *

Äèëè-ñÿä÷àêÿ çöëôöíäÿí ýÿëÿí ãÿì øàíÿäÿí ýÿëìÿç;Úÿôà êèì àøèíàëÿðäÿí ýÿëèð, áèýàíÿäÿí ýÿëìÿç.

Áó ãÿäðè ôÿðãè âàð êèì, ñóçèøè-íàðè-ìÿùÿááÿòäÿÎ ÿôüàíëàð êè, áöëáöëäÿí ýÿëèð ïÿðâàíÿäÿí ýÿëìÿç.

Ñÿôàéè-ìåéêÿäÿ öøøàãÿ îëìàç Êÿáÿäÿí ùàñèë,Øÿôà äÿðä ÿùëèíÿ àëÿìäÿ ùÿð áèð õàíÿäÿí ýÿëìÿç.

Ëÿáè-éàð èëÿäèð ïåéìàíÿíèí çþâãè-ðÿâàíáÿõøè,Âÿ èëëà çþâãè-õàòèð áàäÿâö ïåéìàíÿäÿí ýÿëìÿç.

Ïîçóá õÿò ðþâíÿãè-ðöõñàðè-éàðû ñàëäû äèëëÿðäÿí,Íÿ ìàíå âàð äÿõè, îë øóõè-áèïÿðâà íÿäÿí ýÿëìÿç?

Áó íÿ äèëáÿñòÿ îëìàãäûð ïÿðèëÿð çöëôö õàëèíÿ,Áó èøëÿð êèì, êþíöë, ñÿíäÿí ýÿëèð, äèâàíÿäÿí ýÿëìÿç.

Ãÿðèáÿ õàíÿâèðàí, ðèíäè-áèïÿðâàäû Ñåééèä êèì,ßëèíäÿí úàì äöøìÿç, áèð ÷ûõûá ìåéõàíÿäÿí ýÿëìÿç.

75

* * *

Éàðûì êèìè áèð ñÿðâãÿäö ýöëáÿäÿí îëìàç.Ðöõñàðûíà áÿíçÿð î ýöëöí íÿñòÿðÿí îëìàç.

Ìÿúðóù îëóð, åé ýöë, áÿäÿíèí ñàéåéè-ýöëäÿí,Ãóðáàíûí îëóì ìÿí, áåëÿ íàçèê áÿäÿí îëìàç.

Äÿðéàäÿ äèøèí òÿê äöðè-øÿùâàð òàïûëìàç,Ëÿëèí êèìè êàí è÷ðÿ ÿãèãè-Éÿìÿí îëìàç.

Åéëÿð ùöêÿìà íöêòåéè-ìþâùóìó ìöøÿõõÿñ,Ñèððè-äÿùÿíèí íþãòÿñèí àììà áèëÿí îëìàç.

Ùÿð àäû Ìÿùÿììÿä îëà áèëìÿç øÿùè-Áÿòùà,Ùÿð àøèãè-äèëõÿñòÿ Öâåéñè-Ãÿðÿí îëìàç.

Äÿôí åéëÿéèí öðéàí ìÿíè êóéèíäÿ î ìàùûí,Øÿð èëÿ ìöøÿõõÿñäè, øÿùèäÿ êÿôÿí îëìàç.

Ùåéâàíäû êè, éîõ áàøûíûí ÿôñàðû, ùÿãèãÿò,Ùÿð êèìñÿíÿ êèì àøèãè-âÿúùè-ùÿñÿí îëìàç.

Îë Éóñèôè-ýöë÷þùðÿ ãÿìèíäÿí ñÿíÿ, Ñåééèä,Øèðâàí íèéÿ ùÿð ëÿùçÿäÿ áåéòöë-ùÿçÿí îëìàç?

76

* * *

Ãóðòàðäû íèñôè-øàìäÿ, ñàãè, øÿðàáûìûç,Åòäè ãöðóá, ùåéô, áèçèì àôèòàáûìûç.

Áàõìà êèòàáè-ùèêìÿòÿ, ìåé òþê êèòàáèéÿ,×îõäàí èòèáäè, åé ëÿáè ìåéýóí, êèòàáûìûç.

Äåðëÿð áåùèøò ÿùëèíÿ úÿííÿòäÿ éîõ ÿçàá,Áÿñ êóéè-éàðäÿ íèéÿ-àðòäû ÿçàáûìûç?

Àüçûí à÷ûá õèòàáûìà âåðìÿç úàâàá î ýöë,Ïèíùàí íÿ ñþéëÿéèì êè, âåðèëäè úàâàáûìûç.

Çàùèä ñþçèëÿ åéëÿìÿäèê áèð ñÿâàáÿ ìåéë,Áÿñäèð úÿçà ýöíöíäÿ áèçÿ áó ñÿâàáûìûç.

Áöëáöë ïÿðèíäÿ áàøûíû ýèçëÿòäè øÿðìäÿí,ßñêèê äåýèë î ãþí÷åéè-òÿðäÿí ùèúàáûìûç.

Ñåééèä, ùÿìèøÿ òàëèáè-ìåéõàíÿéèê ìÿýÿðÁó õàêäÿí ñèðèøòÿ îëóáäóð òöðàáûìûç?!

77

* * *

Ñÿíäÿ, åé ëÿëè øÿêÿð, áóíúà âÿúàùÿò ãàëìàç,Äèëè-ñÿäïàðåéè-àøèãäÿ úÿðàùÿò ãàëìàç.

Çþâã âåðìÿç äÿõè åøã ÿùëèíÿ øèðèí äÿùÿíèí,Òÿëõ îëóð ñþçëÿðèí, àñàðè-ìÿëàùÿò ãàëìàç.

Ñöáùè-ðöõñàðóâö, åé ìàù, òóòàð çöëìÿòè-õÿò,Ñèáãÿòè-ëåéë îëà ñöáù öçðÿ ñÿáàùÿò ãàëìàç.

Õÿò áàñàð àðèçöâè ùöñíöâö åéëÿð áÿðùÿì,Äÿõè îë íÿãøè-äèëàðàäÿ òÿðàâÿò ãàëìàç.

Ëÿáëÿðèí ìþúèç èëÿ ìöðäÿëÿð åòìÿç åùéà,Íÿôÿñè-ïàêè-Ìÿñèùàäÿ ôÿñàùÿò ãàëìàç.

Ýþçëÿðèí éàäû èëÿ ñèíÿäÿ àñàéèø éîõ,Èêè áèìàð îëàí õàíÿäÿ ðàùÿò ãàëìàç.

Ëÿáè-éàð èëÿ ìöêÿððÿð îëà ýÿð ãàôèéÿëÿð,Ñåééèäà, ãÿíäè-ìöêÿððÿðäè, ãÿáàùÿò ãàëìàç.

78

* * *

Íîâáàùàð ÿééàìûäûð, ìÿí çàð ãàëäûì éàðñûç,Ùè÷ áöëáöë îëìàñûí áó ôÿñëäÿ ýöëçàðñûç.

Îë ýöëè-àëÿ äåäèì áèð éàíûìà ýÿë áèðÿãèá,Ýöëäö êè, åé àøèãè-øåéäà, ýöë îëìàç õàðñûç.

Ýåòñÿ øàìè-òèðÿ ðþâøÿí ñöáù îëóð, ëàêèí ìÿíèìÐóçýàðûì òàð îëóð îë òöððåéè-òÿððàðñûç.

×îõ åäÿí áèìàðÿ õèäìÿò, àãèáÿò áèìàð îëóð,Ëåéê êþíëöì õÿñòÿäèð îë íÿðýèñè-áèìàðñûç.

Ñåéðäÿ ÿüéàðÿ áàõ, îë ìàùÿ îëäó ìöøòÿðè,Ìÿí âÿáàëà äöøìöøÿì îë êþâêÿáè-ñÿééàðñûç.

Íöêòåéè-ïèíùàíû ñîð ëÿëè-ëÿáè-äèëäàðäÿí,Åé êþíöë, îëìàç äÿùàíè-éàð ùè÷ ÿñðàðñûç.

Çöëôöíö äàèì áàñàð áàüðûíà ÷åøìè, âÿúùè âàð,Ñåééèäà, êÿú ýåòìÿ êèì, ÿôñóíýÿð îëìàç ìàðñûç.

79

* * *

Áàüëÿð ñÿáç îëäó, îëìàç õàòèðèì õöððÿì ùÿíóç,Ýöë à÷ûëäû, áöëáöë îëäó øàä, ìÿíäÿ ãÿì ùÿíóç.

Àëÿì îëäó øàä, áöëáöë âÿñëè-ýöëäÿí êàìéàá,Ìÿíäÿäèð áèð ýöë ôÿðàüûíäàí ãÿìè-àëÿì ùÿíóç.

Êóùêÿí äàü öçðÿ îëäó òèøåéè-ãÿìäÿí ùÿëàê,Ãàðÿ ýåéäèì, äàüÿ áàòäûì, ñàõëàðàì ìàòÿì ùÿíóç.

Àôèòàáûì, ëÿëèíè áèð ýåúÿ ýþðìöø õàáäÿ,Øþâãäÿí äöðëÿð òþêÿð áó äèäåéè-ïöðíÿì ùÿíóç.

Ìåùðè îë ìàùûí ñèðèøòÿ îëäó îë ýöí êþíëöìÿÊèì, ìöõÿììÿð îëìàìûøäû òèéíÿòè-Àäÿì ùÿíóç.

Åé Ìÿñèùàäÿí ëÿáèí úàíáÿõø, ëÿëèí äèëðöáà,Ýþðìÿéèá ñÿí êèìè áèð ðóùè-ðÿâàí Ìÿðéÿì ùÿíóç.

Ýþðìöøÿì õàá è÷ðÿ áèð ìöääÿòäè ãàøûí òàüûíû,Ãÿääèì îë ìåùðàá øþâãèíäÿí ãàëûáäûð õÿì ùÿíóç.

Õàë ìÿùðÿì, ñöðìÿ ùÿìäÿìäèð î ìàùÿ, Ñåééèäà,Ìÿí ãÿðàáÿõòö ãÿðàýöí îëìàçàì ìÿùðÿì ùÿíóç.

80

* * *

Ìåùðè-ðöõñàðöâè äèë ìàùè-ñÿìàäÿí ñå÷ìÿç,Åòèáàðû éîõ îíóí, àüû ãÿðàäÿí ñå÷ìÿç.

Íÿ ùöíÿðäèð êè, òàíûð õóáëÿð è÷ðÿ ñÿíè äèëÙàíñû áèð êÿñäèð î êèì, øàùû ýÿäàäÿí ñå÷ìÿç

Åé ëÿáèí àøèãÿ êöëãÿíä, ýþçöí áèìàðûÌþâòÿ ìöøðèôäè, äÿõè äÿðäè äÿâàäÿí ñå÷ìÿç.

Áÿñêè äèë àøèãè-ýþôòàðè-øÿêÿðáàðûíäûð,Èñòÿéèð íèòãöâè, äöøíàìû äóàäÿí ñå÷ìÿç.

Äèëè äèâàíÿíè çÿíúèðÿ ÷ÿêÿðñÿí éåðè âàð,ßòðè-çöëôöí íÿ ö÷öí ìöøêè-Õÿòàäÿí ñå÷ìÿç.

Ñÿí íÿ áöòñÿí êè, ÿéà Êÿáåéè-ÿðáàáè-ñÿôà,Ìÿðâåéè-êóéöâè ùöúúàú Ñÿôàäÿí ñå÷ìÿç.

Äåìÿ Ñåééèä, êè âÿôà òÿðêèí åäèá ãûëäû úÿôà,Òèôëäèð éàð, ùÿëÿ çöëìó âÿôàäÿí ñå÷ìÿç.

81

* * *

×ÿêÿð úàíäàí ÿëèí êþíëöì ëÿáè-äèëäàðäÿí êå÷ìÿç,Êå÷ÿð ìåéõàðÿ àëÿìäÿí, ìåéè-ýöëíàðäÿí êå÷ìÿç.

Íîëà êå÷ìÿç éöçöíäÿí îë íèýàðè-àçÿðèíèí äèë.Áèðÿùìÿí áöòäÿí ÿë ÷ÿêìÿç, ñÿìÿíäÿð íàðäÿí êå÷ìÿç.

Øèòàá èëÿ êå÷ÿð ÷îõ õàòèðè-ÿüéàð ö÷öí ìÿíäÿí,Âÿëè áèð ìÿíäÿí þòðö õàòèðè-ÿüéàðäÿí êå÷ìÿç.

Êå÷ÿð ïèðè-ìöüàí ùÿð áèð ýöíàùû, êàíè-ðÿùìÿòäèð,Âÿëàêèí úàìè-ìåé òÿðêèí ãûëàí, ùóøéàðäÿí êå÷ìÿç.

Øÿðàáè-“ÿëáÿëàö ëèëâèëà” ÿí ìÿñò îëàí àøèãÊå÷ÿð Ìÿíñóð òÿê úàíäàí, áÿëàéè-äàðäÿí êå÷ìÿç.

Ýþçöí ýÿð è÷ñÿ ãàíûì íàçóâè ÷ÿêìÿê ìöíàñèáäèð,Ïÿðÿñòàðû îëàí êÿñ õàòèðè-áèìàðäÿí êå÷ìÿç.

Î òàðè-çöëôÿ, Ñåééèä, ãûëìàç èéìàí, ìÿùç êàôÿðäèð,×ÿêÿð òÿñáèùäÿí ÿë, ðèøòåéè-çöííàðäÿí êå÷ìÿç.

82

* * *

Òèü åòñÿ õÿòèí ïàê ñÿíÿ áèð çÿðÿð îëìàç,Àéèíÿäÿ ñåéãÿë îëà ùÿðýèç êÿäÿð îëìàç.

Ýÿë áÿçìè-Çöëåéõàéÿ ñÿí, åé Éóñèôè-ñàíè,Áó ùöñíö ëÿòàôÿòäÿ äåñèíëÿð áÿøÿð îëìàç.

Àüóøÿ ÷ÿêèá àðèçè-çèáàíû øÿáö ðóç,Àëÿìäÿ î çöëôöí êèìè áèð áÿõòÿâÿð îëìàç.

Ñîðìà áó ýåúÿ ñèëñèëåéè-çöëôè-ñèéàùûíÒóëàíè îëàí ãèññÿäè, áó ìöõòÿñÿð îëìàç.

Éîõäàí à÷ûá àüçûí âåðèð àõûðäà úàâàáûì,Ïèíùàíè îëàí íàëÿëÿðèì áèÿñÿð îëìàç.

Áàüè-äèëÿ îë íÿõëè-ìÿùÿááÿò êè, ìÿí ÿêäèì,Îíäàí áèëèðÿì ãåéðè-áÿëà, áèð ñÿìÿð îëìàç.

Àò ãÿìçÿí îõóí Ñåééèäÿ, åé ãàøû ùèëàëûì,Ðóèíòÿíÿ éöç îõ àòàñàí êàðýÿð îëìàç.

83

* * *

Àëÿìè-åøã è÷ðÿ úàíàíûí ñåâÿí úàí èñòÿìÿç,Áàê åäÿí úàíö äèëèíäÿí âÿñëè-úàíàí èñòÿìÿç.

Çöëìÿòè-çöëôöíäÿ äèë õóðøèäÿ åòìÿç èëòèôàò,Ìàèëè-ëÿëèí îëàí êÿñ àáè-ùåéâàí èñòÿìÿç.

Ìöëêè-äöíéà àãèáÿò áÿðáàä îëóð, åé ùóøéàð!Ìóðúÿ ÿãëè îëàí ìöëêè-Ñöëåéìàí èñòÿìÿç.

Ýóøåéè-âÿùäÿòäÿ ýöëçàðè-ùÿãÿ âàñèë îëàí,Õàðäÿí åéëÿð ùÿçÿð, ñåéðè-ýöëöñòàí èñòÿìÿç.

Ýþçëÿðèí ðþâøÿí åäÿí øÿìè-ðöõöíäÿí, åé ïÿðè,Ñöáùÿ ìåéë åòìÿç, çèéàéè-ìåùðè-ðÿõøàí èñòÿìÿç.

Èñòÿìÿç àøèã êè, õÿò òóòñóí öçàðè-äèëáÿðè,Åøãäÿ êàìèë îëàí, îë ìàùÿ íþãñàí èñòÿìÿç.

Ñèíÿäÿí ïåéêàíëàðûí ÷ÿêìÿ, äèëè åòìÿ õÿðàá,Ïàäøàùè-àäèë þç ìöëêöíö âèðàí èñòÿìÿç.

Åé òÿáèá, ÿë ÷ÿê ÿëàúûìäàí, ìÿíè èíúèòìÿ ÷îõ,Àøèãè-ñàäèã îëàí äÿðäèíÿ äÿðìàí èñòÿìÿç.

Áÿñ íÿäÿí ðöõñàðûíà çöëôöí ïÿðèøàí åòäè éàð,Ýÿð áó ãàðÿýöíëÿðè çàðö ïÿðèøàí èñòÿìÿç.

Ñåééèäà, ñÿí åéëÿ äàèì øàùè-ìÿðäàí âÿñôèíè,Øàùè-ìÿðäàí ÷åøìöâè ìÿùøÿðäÿ ýèðéàí èñòÿìÿç.

84

* * *

Ùàíñû áàð àøèãÿ êèì, ñÿí êèìè úàíàí îëìàç,Áó ìöøÿõõÿñäè êè, úèñìèíäÿ îíóí úàí îëìàç.

Ùàíñû áèð øÿùðäÿ êèì, ñÿí êèìè ãàðÿòýÿð îëà,Øàùèäÿì, øÿùðäÿ áèëëàù êè, èéìàí îëìàç.

Íÿ ãÿäÿð êöôðè-ñÿðè-çöëôöâÿ äèíèí âåðìÿç,Çàùèäè-òèðÿíèøèí ùè÷ ìöñÿëìàí îëìàç.

Ðóõè-ýöëýóíÿ ÿáÿñ ýÿëäè áó õÿòòè-ñèéÿùèí,Éîõ äàâàìû, ýöëÿ ñÿáò àéåéè-ãóðàí îëìàç.

Ñÿíè ýþðñÿì þçöì èëÿ, ùÿñÿäèìäÿí þëÿðÿì,Áó ñÿáÿáäÿí äÿõè âÿñëèí ìÿíÿ èìêàí îëìàç.

Ìÿíè áèð éåðäÿ î ìàù èëÿ äåéèá õÿëãÿ ðÿãèáÒàðû øàùèääè êè, áåéëÿ ãóðó áþùòàí îëìàç.

Ñÿôùåéè-õàòèðÿ íÿãø îëäó úÿìàëûí ÿêñè,Øöêðëèëëàù, ìÿíèì÷öí äÿõè ùèúðàí îëìàç.

Âåðäè Ñåééèä î áöòöí çöëôè-ïÿðèøàíûíà äèë,Úÿìäèð õàòèðè, ìèíáÿä ïÿðèøàí îëìàç.

85

* * *

Åé Õûçûð, çöëìÿòè-çöëôö ñÿíÿ àñàí îëìàç,Äÿùÿíè-éàð êèìè ÷åøìåéè-ùåéâàí îëìàç.

Ùöñíÿ ìþâãóô äåýèë, éàð ýÿðÿê ùàë ÿùëè,×îõ îëóð éàð, âÿëè éàðè-çÿáàíäàí îëìàç.

Ñåéä ãûëìàç äèëè-öøøàãû, êþíöë, êàêèëö çöëô,Ùöäùöäöí òàúû ÿýÿð îëñà, Ñöëåéìàí îëìàç.

Ãàí åäèáäèð, äèëè-öøøàãû õÿéàëè-äÿùÿíèí,Àôèòàáûì, ëÿáöâè ëÿë äåñÿì ãàí îëìàç.

Õÿëã åäÿ àøèã ö÷öí õàëèã ÿýÿð éöç ôèðäîâñ,Áó éÿãèíèìäè êè, ÿúðè-øÿáè-ùèúðàí îëìàç.

Çàùèäà, åòìÿ ìÿíèì êþíëöìÿ èéìàí òÿëãèí,Êàôÿðè-åøãäè áó, ùè÷ ìöñÿëìàí îëìàç.

Ñÿíÿ ùÿäñèç îëóð, åé øóõ, ìÿíèì òÿê àøèã,Ìÿíÿ áó àëÿì àðà ñÿí êèìè úàíàí îëìàç.

Çöëìÿòè-øÿáäÿí óñàíäûì, åé ÿëèí ãóðáàíû,Ñèíÿíè à÷ìàéàñàí, ñöáù íöìàéàí îëìàç.

Ùöñí ñóëòàíû ñÿíèí êèìè òàïûëìàç ùÿðýèç,Ñÿíÿ Ñåééèä êèìè áèð áÿíäåéè-ôÿðìàí îëìàç.

86

* * *

Àëÿìÿ ôèòíÿ ñàëàí ìÿäÿíè-øÿðäèð âàèç,Ùàøÿëèëëàù äåìÿíÿì ìÿí êè, áÿøÿðäèð âàèç.

Àíàñû äàìÿíè-ìåùðàáÿ àòûá ãóíäàüûí,Åéëÿìÿ úÿùë êè, ìÿúùóë-ïÿäÿðäèð âàèç.

Ýÿòèðèá òàçÿ ýåíÿ øÿùðÿ úÿùÿííÿì õÿáÿðèí,Ñèôÿòèíäÿí äåéÿñÿí ÿùëè ñÿãÿðäèð âàèç.

“Ðÿòáö Éàáèñäÿí” à÷ûá áàá, ñàëûá ìÿáùÿñÿëÿð,Ãóðó ñþçäÿí íÿ áèòÿð, ìÿäÿíè-øÿðäèð âàèç.

Þçö ëàéÿãèëö ñÿðìÿñòè-ìåéè-ãÿôëÿòäèð,Ñþéëÿéèð áàäÿíè êèì, ÿãëÿ çÿðÿðäèð, âàèç.

Éîõ éÿãèí îëìàéàí èøäÿí ñþçöíö íÿãë åéëÿð,Ñåééèäà, âàð õÿáÿðèì, ÿùëè-õÿáÿðäèð âàèç.

87

* * *

Áó ùöñíö ëÿòàôÿòäÿ éÿãèíäèð áÿøÿð îëìàç,Ðöõñàðóâà áÿíçÿð, ôÿëÿê öçðÿ, ãÿìÿð îëìàç.

Åé ëÿëè øÿêÿð, ÷îõ éåìèøÿì Ìèñð íÿáàòû,Ùÿðýèç ëÿáè-øèðèíöâÿ áÿíçÿð øÿêÿð îëìàç.

Ãÿääèíäè ñÿíèí ñÿðâè-õóðàìàí, çÿãÿíèí ñèá,Àììà íÿ äåéèì, ñÿðâäÿ ùÿðýèç ñÿìÿð îëìàç.

Ýþýäÿí éåðÿ ñÿí åíìèñÿí, åé àéåéè-ðÿùìÿò!Ðöõñàðè-ëÿòèôèí êèìè ýöëáÿðýè-òÿð îëìàç.

Ìöæýàí îõóí àòñàí ÿýÿð, åé ãàøû êàìàíûì,Îë êèìäè êè, áó òèðè-áÿëàéÿ ñèïÿð îëìàç.

Ñàðàäûð àäûí, èêêè ñà÷ûí ÿíáÿðè-ñàðà,Ñà÷ûí êèìè àëÿìäÿ ñÿíèí ìöøêè-òÿð îëìàç.

Ñà÷ûíäà ÿéàíäèð ìÿíÿ òóëàíè áÿëàëÿð,Éöç ýåúÿ äåñÿì äÿðäè-äèëèì, ìöõòÿñÿð îëìàç.

Ñåééèä, ýåíÿ îëäóí ùÿâÿñè-åøã èëÿ äöðïàø,ßøàðè-ëÿòèôèí êèìè äöððö ýöùÿð îëìàç.

88

* * *

Ùàíû áèð úþâùÿð îëà áàäåéè-ñÿùáàäÿí ÿâÿç?Ìöðäÿëÿð çèíäÿ ãûëàí êèìäè Ìÿñèùàäÿí ÿâÿç?

Ýÿð ìöðÿêêÿá åäÿñÿí àëÿìèí ÿúçàëàðûíû,Îëà áèëìÿç ìåéè-ýöëôàìè-ìöñÿôôàäÿí ÿâÿç.

Õóáëÿðäÿí íåúÿ ñÿíñèç åëÿéèì êþíëöìö øàä,Àëÿìè-ñóðÿòè êèì åéëÿäè ìÿíàäÿí ÿâÿç.

Ýþðÿñÿí çàòè-ùÿã èñáàòûíà, åé Èáðàùèì,Ìÿùö õóðøèä îëóìè ñàüÿðö ìèíàäÿí ÿâÿç?

Ñàíìà êèì, ãåéð ñÿíÿ ìÿí êèìè îëñóí, åé ýöë,Îëóìè çàüö çÿüÿí áöëáöëè-øåéäàäÿí ÿâÿç?!

Ùÿð ìÿêàíäà åëÿéèá ÷öíêè òÿúÿëëà ðöõè-éàð,Åéáè éîõ ìÿñúèä ÿýÿð îëñà êÿëèñàäÿí ÿâÿç.

Ñåééèäà, åòìÿ ðÿùà ïèðè-ìöüàí. äàìÿíèíè,Êèìäèð îë êÿñ êè, îëà ùÿçðÿòè-ìþâëàäÿí ÿâÿç.

89

* * *

Ùàëûìû áèë, åé ñÿáà, åòìÿýÿ úàíàíÿ ÿðç.Áöëáöëè-áèäèë ãÿìèí åéëÿ ýöëöñòàíÿ ÿðç.

Çöëôö-õÿéàëû ìÿíè ãûëäû ïÿðèøàí, ñÿáà,Åéëÿ áó ÿùâàëû îë çöëôè-ïÿðèøàíÿ ÿðç.

Øàíÿéÿ ÿðç åòìèøÿì ÷àêè-äÿðóíóì, âÿëèÅéëÿéÿ áèëìÿç ýåäèá êàêèëöâÿ øàíÿ ÿðç.

Úÿííÿòè-êóéèíäÿ áèð àäÿì èäèì ìÿí, âÿëè,Èíäè ýþðöá çèëëÿòèì, ãûë î ïÿðè øàíÿ ÿðç.

Áèæÿíè-êþíëöì ãàëûá ÷àùè-áÿëàäÿ ÿñèð,Åéëÿ áó ùàëû ñÿáà, Ðöñòÿìè-äÿñòàíÿ ÿðç.

Ãîé ìÿíè ÿðç åéëÿéèì îë ýöëöìÿ ùàëûìû,Åòñÿ ýÿäà, åéáè éîõ, ùàëûíû ñóëòàíÿ ÿðç.

Êèìñÿíÿäÿí îëìàäû äÿðäèíÿ, Ñåééèä, ÿëàú,Åéëÿìÿ ùÿð íàêÿñÿ ùàëóâè ÿôñàíÿ ÿðç.

90

* * *

Ýÿëäè áàùàð, ýÿëìÿäè îë ýöëöçàðûìûç,Éà ðÿá, ýþðöì õÿçàíÿ äþíÿ íîâáàùàðûìûç.

Ñàëäû àðàéÿ òÿôðèãÿ ýöë÷èíè-ðóçèýàð,Îë ýöë éàíûíäà ãàëìàäû áèð åòèáàðûìûç.

Ýöë-ýöë äÿéèá ñèðèøêè-òÿðèì, ÷åøìè-õóíôÿøàí,Åé ñÿðâ, ëàëÿçàðÿ äþíöáäöð êÿíàðûìûç.

Çÿííèì áóäóð êè, ùÿøðäÿ øàùèíè ñûíäûðà,Ñÿíúèäÿ îëñà ÿúðè-øÿáè-èíòèçàðûìûç.

Áèç áèð ãÿòàð íàãÿëÿðèê äÿøòè-åøãäÿ,Ëàêèí äöøöáäö íàêÿñ ÿëèíÿ ìÿùàðûìûç.

Äåðëÿð êè, âåðìÿ îë ìÿùè-áèìåùðÿ èõòèéàð,Åéëÿ áèëèëëÿð ÿëäÿ ãàëûá èõòèéàðûìûç.

Ýþðäö î òàðè-òöððåéè-ïöðïè÷ö ïöðõÿìè,Ñåééèä, êÿìÿíäÿ äöøäö äèëè-áèãÿðàðûìûç.

91

* * *

Áàüè-àëÿìäÿ ìÿíÿ áèð ýöëè-ðÿíàäû ãÿðÿç,Áèð ãÿäè ñÿðâ, öçö ëàëåéè-ùÿìðàäû ãÿðÿç.

ßùÿäö ßùìÿäö Ìÿùìóäö ßáöëãàñèìäÿí,Çàùèðÿí èñìäè, àììà êè, ìöñÿììàäû ãÿðÿç.

Åé êþíöë, úèëâÿýÿùè-äóñòäö ñÿúäÿýÿùèìèç,Êÿáÿâö äåéðö íÿ ìÿñúèä, íÿ êÿëèñàäû ãÿðÿç.

Ñóðÿòè-çàùèðÿ ùÿð÷ÿíä êè, âàð ðÿüáÿòèìèç,Ëåéê ÿëôàç îõóìàãäàí áèçÿ ìÿíàäû ãÿðÿç.

Áöëáöë èñòÿð ýöëö, ïÿðâàíÿ ñåâÿð øÿìè, âÿëèÁèçÿ íÿ øÿì, íÿ åé äèë, ýöëè-ðÿíàäû ãÿðÿç.

Õÿëãè-èíñàíäà íÿ ñóðÿò, íÿ ùÿéóëà, Ñåééèä,Íöêòåéè-ìöõòÿôèéè-ñèððè-ñöâåéäàäû ãÿðÿç.

92

* * *

Èñòÿðÿì áèð ýöëö íÿ áàüö íÿ áîñòàí ýöëöäöð,Áöëáöëÿì áèð ýöëÿ êèì, ðþâçåéè-ðèçâàí ýöëöäöð.

Åøãèìè åéëÿìÿ íèñáÿò þçöâÿ, åé áöëáöë,Î ñÿíèí èñòÿäèýèí ôÿñëè-ýöëöñòàí ýöëöäöð.

Úöìëåéè-ðþâçåéè-ðèçâàíäà òàïûëìàç áåëÿ ýöë,Ýöëè-õîøðàéèùÿäèð, ÷öíêè áó Ãàçéàí ýöëöäöð.

Áó ýöëè-õèëãÿòè-õàëèãäÿ ëÿòàôÿò ÷îõäóð,Ñàíìà êèì, áó ýöëè-õîøðàéèùÿ Ñÿëéàí ýöëöäöð.

Åé õóäà, êèì ÷ÿêÿð àõûðäà ýöëàáûí áó ýöëöí,Äÿðäè-ñÿð äÿôèíÿ àëÿìäÿ áó, äÿðìàí ýöëöäöð.

ßðÿãè-ðóéè-Ìÿùÿììÿääÿí îëóá ýöë çàùèð,Áó ýöëè-òàçÿ ìÿýÿð, îë øÿùè-äþâðàí ýöëöäöð.

Éà Ìÿùÿììÿä þçöäöð, ýöë ÿðÿãè-ïàêû îíóí,Ðöõè-çèáàéè-äèëàðàñû áóíóí úàí ýöëöäöð.

Ñÿëÿâàò åéëÿ ýþðöá ñóðÿòè-ïàêûí, Ñåééèä,Ðöõè-ùÿìðàñû áóíóí õàëèãè-ñöáùàí ýöëöäöð.

93

* * *

Áó ýöíêö áÿçìäÿ úàìè-øÿðàáûìûç éîõäóð,Ãàðà îëóá ýöíöìöç, àôèòàáûìûç éîõäóð.

Ùÿäèñè-ùöñíö ìÿùÿááÿòäè äÿðñèìèç êè, áèçèìÚÿìàëè-éàðäÿí þçýÿ êèòàáûìûç éîõäóð.

ßúÿáìè íàìåéè-ÿìàëûìûç ãàëûðñà ñÿôèäÊè, ñÿáò îëóíìàëû úöðìö ñÿâàáûìûç éîõäóð

Ùÿìèøÿ øåð äåéèá, ìåé è÷èá, úàâàí ñåâÿðèê,Çèéàäÿ ôåëÿ áèçèì èðòèêàáûìûç éîõäóð.

ßëè ìÿùÿááÿòèäèð ãÿëáèìèçäÿ íþãòåéè-åøã,Òÿüÿééöð åéëÿìÿíèê èíãèëàáûìûç éîõäóð.

Íÿ ãÿì ìöùàñèáåéè-ðóçè-ùÿøðäÿí, Ñåééèä,Ñóàëÿ ëàéèã îëàí áèð úàâàáûìûç éîõäóð.

94

* * *

Ìÿíè ýÿäàëûüà îë éàðè-ïöðñèòèç èñòÿð,Ùÿçàð øöêð êè, éàðûì ìÿíè ÿçèç èñòÿð.

Ýÿëèáäè úèëâÿéÿ îë ñÿðâ ãÿääö ãàìÿòëÿ,Ìöøÿõõÿñ îëäó êè, àëÿìäÿ ðÿñòÿõèç èñòÿð.

Òþêÿð ñèðèøê ýþçöì, ñó âåðèð î, ìöæýàíÿÊè, ãÿòëè-àì ö÷öí îë òèüè-òöíäö òèç èñòÿð.

Ñÿáà äÿýèá äàüûäûð òåëëÿðèí öçÿ ùÿðäÿì,Ìÿýÿð î, òàðè-ñÿðè-çöëôö ìöøêáèç èñòÿð?

Äåäèì: áó ãÿäð ìÿíè, åé ùÿáèáè, àüëàòìà,Äåäè êè, àøèãèíè éàð ÿøêðèç èñòÿð.

Öç èëÿ çöëôöâö äÿðê åòìÿäèì ëÿòàôÿòäÿí,Ñå÷ÿ ãÿðàäÿí àüû ãöââåéè-òÿìèç èñòÿð.

Íÿ ÿëäÿ íÿãäè-äèëö úàí, íÿ äèíö èéìàíûì,Áöòàíè-ñèìáÿäÿí Ñåééèä, ÿëäÿ ÷èç èñòÿð.

95

* * *

Ùÿð àøèãèí êè, ñÿí êèìè áèð ýöëéàíàüû âàð,Ëàëÿ êèìè, ÿéàíäû êè, êþêñöíäÿ äàüû âàð.

Êþíëöìö òàçÿ äàüëÿðèí ðþâøÿí åéëÿìèø,Øàìè-ãÿìèíäÿ, øöêð, îíóí øÿá÷èðàüû âàð.

Ñöíáöë þçöíö çöëôöâÿ îõøàòäû áèð ýåúÿ,Ýþðäö õÿòàäûð, èíäè ïÿðèøàí äÿìàüû âàð.

Òà ãîéìàéà äîäàüûíû äèëáÿð äîäàüûìà,Ìÿí áàâÿð åòìÿíÿì êè, î ìàùûí äîäàüû âàð.

Òà õàðè-ìþùíÿòèí äèëè-ïöðõóíÿ ñàíúûëûá,Åé ýöëöçàð, ëàëÿ ýöëöí ýöë ôÿðàüû âàð.

Ñåééèä éåòèðäè àõûð þçöí õöì àéàüûíà,Áàøûíäà øóðè-íÿøÿñè, ÿëäÿ ÿéàüû âàð.

96

* * *

Ñþâäàëÿðÿ äöøäöì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð,Ýÿð éàíäûì, àëûøäûì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

Áÿíä îëäó êþíöë òàðè-ñÿðè-çöëôè-íèýàðÿ,Áó äàìÿ èëèøäèì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

Éàíäûðäû ìÿíè øÿøÿåéè-íóðè-úÿìàëû,Áó íàðÿ àëûøäûì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

Ýÿù éàõäû ìÿíè ùèúðè-ðöõè, ýàù âèñàëû,Îäëàðÿ òóòóøäóì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

Õàì èäè êþíöë äöøäö ãÿìè-áóòåéè-åøãÿ,Îë áóòÿäÿ áèøäèì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

Ñåééèä, äîëàíûá ýöí òÿêè ìÿúìóè-úàùàíûÄÿðéàëàðû àøäûì, äåäèì: àëëàù êÿðèìäèð.

97

* * *

Öçöí ùÿäèñèíè äöí ñþéëÿäèì áèð àéÿ ãÿäÿð,Ýþðÿê êè, øÿðùèíè âàèç áèëèð áèð àéÿ ãÿäÿð?

Ñÿôàéè-Êÿáåéè-êóéèí òàïàðìû øåéõè-ùÿðÿì,ßýÿð éöç èë éöýöðÿ Ìÿðâäÿí Ñÿôàéÿ ãÿäÿð.

Äåäèì: âèñàëûí ö÷öí ÷îõ äóàëàð åéëÿìèøÿì,Äåäè: ÷àòûáäû ñÿíÿ åòäèýèí äóàéÿ ãÿäÿð.

Äöíÿíêè ýöí äÿ ýöí èäè, áó ýöí äÿ áèð ýöíäöð,Âÿëè òÿôàâöòö âàð ÿðçäÿí ñÿìàéÿ ãÿäÿð.

Áó ãÿäð Ñåééèäÿ úþâð åòìÿ, åé ìÿëàèêõó,Ôÿäà îëóì ñÿíÿ, þëìÿçìè áó úÿôàéÿ ãÿäÿð?

98

* * *

Åé ìÿëÿêñèìà, úÿìàëûí ðÿøêè-úÿííÿò áàüûäûð,Ãàìÿòèí Òóáà, ëÿáèí ýóéà êè, ýöë éàïðàüûäûð.

Úèñìè-çàðûì ÿøêè-÷åøìèìäÿí ïîçóëñà íåé ÿúÿá,Òåç òàïàð ðÿõíÿ, áÿëè, áèð éåð êè, ñó îéíàüûäûð.

Ëÿøêÿðè-ãÿì êþíëöìöí ìöëêèíè âèðàí åéëÿäè,Ïàäøàùûì, áèð òÿðÿùùöì ãûë, ìöðöââÿò ÷àüûäûð.

Âàèçà, òÿãðèð ãûëìà ÷îõ äà ðóçè-ùÿøðäÿí,Àøèã ö÷öí ðóçè-ìÿùøÿð éàðûí àéðûëìàüûäûð.

Ùÿð éåòÿí øóõè-úÿôàïèøÿ ìÿíÿ, åéëÿð ñèòÿì,Áó áÿëà ÷ÿêìèø âöúóäóì õóáëÿð òàïäàüûäûð.

Ëàëÿëÿð êèì, áàø âåðèá õàêè-ìÿçàðûìäàí ÷ûõàð,Ôèðãÿòèíäÿí ÷ÿêäèýèì ñèíÿìäÿ ùÿñðÿò äàüûäûð.

Ëöòô åäèá áèð ýöí íîëóð ñîðñàí ïÿðèøàí ùàëûìû,Ñåééèäè-ñÿðýÿøòÿ çöëôè-ïöðõÿìèí äóñòàüûäûð.

99

* * *

Î ãÿðàýþç êè, ìÿíèì åøãäÿ ñóëòàíûìäûð,Õàêè-ïàéû ýþçöìÿ êþùëè-Ñèôàùàíûìäûð.

Íÿ ïÿðè ñÿäìÿñèäèð ñÿðäÿ, íÿ ñþâäàéè-úöíóí,Ìÿíè Ìÿúíóí åäÿí îë çöëôè-ïÿðèøàíûìäûð.

Ñàíìà êèì, àðèçè-àëûí õÿò èëÿ îëäó ñèéàù,Ñÿíè, åé ìàùè-ïÿðè÷þùðÿ, òóòàí ãàíûìäûð.

Ãàëäû úàí, ÷ÿêäèëÿð îë øóõóí îõóí úèñìèìäÿí,Åéëÿ áèëäèì êè, îõó ãàëäû, ÷ûõàí úàíûìäûð.

Ýåòìÿ êÿú, åé äèëè-øåéäà, î ùèëàëÿáðóíóí,Ýÿð äåñÿì ìàù öçöí, åøãäÿ íþãñàíûìäûð.

Õûçð îë ñÿáçõÿòèí òÿíý äÿùàíûí ýþðúÿê,Áàñäû êèì áàüðûíà, áó ÷åøìåéè-ùåéâàíûìäûð.

Ñåééèä, îë øÿì ãÿìèíäÿí ýåúÿëÿð ñöáùÿ êèìèÉàíàí ÿùâàëûìà êèì, áó äèëè-ñóçàíûìäûð.

100

* * *

Åé ýöë, íÿ ðÿâàäûð ñÿíè ìåéõàðÿ äåñèíëÿð,Áÿäíàì äåñèíëÿð ñÿíè, àâàðÿ äåñèíëÿð.

Õÿëâÿò íÿ ðÿâà ãåéð èëÿ, åé Éóñèôè-ñàíè,Êèì, ïèðÿùÿíè-èñìÿòöâè ïàðÿ äåñèíëÿð.

Õóðøèäè-ìåé àðäûíúà ñÿíè ùÿð ýåúÿ òà ñöáù,Åé ìàù, íÿ ëàéèãäè êè, ñÿééàðÿ äåñèíëÿð.

Ùÿð ãÿëáè ãàðà íàêÿñ èëÿ åéëÿìÿ öëôÿò,Ùåéôà, ñÿíè àëÿìäÿ öçöãàðÿ äåñèíëÿð.

Ñåééèä òÿêè åòìÿ ùÿâÿñè-áàäåéè-ýöëýóí,Ãîðõóì áóäóð, åé ìÿù, ñÿíè ìåéõàðÿ äåñèíëÿð.

101

* * *

Äÿùðèí ìÿíÿ ñÿíñèç áó áàùàðû íÿ ýÿðÿêäèð?Ýöëçàðè-÷ÿìÿí ñþâòè-ùÿçàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

Àøöôòÿ êþíöë òàðè-ñÿðè-çöëôöâö èñòÿð,Ñöíáöë ìÿíÿ ñÿíñèç, ñÿíè òàðû, íÿ ýÿðÿêäèð?

ßòðè-ñÿðí-çöëôöí ìÿíÿ ìÿòëóáäóð, åé ýöë,ßòòàðëàðûí ìöøêè-òÿòàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

Ùÿð ýåúÿ êè, àüóøè-õÿéàëûìäàäûð îë ìàù,Çàùèðäÿ îëàí áóñö êÿíàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

Åé çàùèäè-õóäáèí, éåðè, þç åéáèíÿ êóð îë,Õÿëãèí ñÿíÿ áó åéáö ÿâàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

Áèáàäåéè-ýöëýóí áèçè ìÿñò åéëÿäè, ñàãè,Ìèíáÿä ìåéèí ðÿíúö õóìàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

Ãîíøó òîéóüó ãàç ýþðöíöð ãîíøóéà, Ñåééèä,Þç éàðöâè òóò, þçýÿ íèýàðû íÿ ýÿðÿêäèð?

102

* * *

Ôÿðùàä ìÿíÿì êèì, áåëÿ øèðèíñöõÿíèì âàð,Áèð àðèçè ýöëýóí, ëÿáè øÿêêÿð-øèêÿíèì âàð.

Éîõ ìÿìëÿêÿòè-Ðåéäÿ øÿùè-Íàñèðèäèíèí,Áó ýþâùÿðè-íàéàá êè, Øèðâàíäà ìÿíèì âàð.

Áÿùðåéíÿ äþíöá éàð ãÿìèíäÿí èêè ÷åøìèì,Ãàíëû ñÿäÿô è÷ðÿ íåúÿ äöððè-ßäÿíèì âàð.

Îë çöëôè-ñèéàù îëäó ìÿíèì Äàðñÿëàìûì,Øàì è÷ðÿ, øÿðèô þëêÿäÿ çèáà âÿòÿíèì âàð.

Áÿñäèð, ìÿíÿ õàêè-ãÿäÿìè, õèðãåéè-÷àêûì,Éîõ ãÿì êè, íÿ êàôóðö íÿ ñèäðö êÿôÿíèì âàð,

Áàòèí öçöìöí øàùèäèäèð ùöñíè-êÿëàìûì,ßëìèííÿòö-ëèëëÿù áåëÿ âÿúùè-ùÿñÿíèì âàð.

Ñåééèä, íÿ ýÿðÿêäèð ìÿíÿ îë ëÿëè-Áÿäÿõøàí,Éöç ëÿëÿ äÿýÿí òàçÿ ÿãèãè-Éÿìÿíèì âàð.

103

* * *

Êþíöë òÿïèäÿëÿíèð, éîõñà íàçëû éàð ýÿëèð,Ó÷óð ýþçöì, ìÿýÿð îë ñÿðâè-ýöëöçàð ýÿëèð?

Ñÿáà ýÿòèðäè ýåíÿ ìöæäåéè-ýöëöñòàíû,Øöêóôÿëÿð à÷ûëûð, ôÿñëè-íîâáàùàð ýÿëèð.

Çèáÿñ êè, ìöíòÿçèðÿì, ùÿð àéàã ñÿäàñûíäàíÒÿñÿââöð åéëÿéèðÿì áÿëêÿ íàçëû éàð ýÿëèð.

ßéàüû àë ÿëÿ, ñàãè, ìÿíÿ ïåéàïåé âåð,Àìàíäû, ãîéìà, ìÿíèì áàøûìà õóìàð ýÿëèð.

Øÿðàðè-òèü èëÿ éàíäûð ìÿíè, ÿýÿð ìÿíäÿí,Ùÿáèáèì, àéèíåéè-êþíëöâÿ ãöáàð ýÿëèð.

Ìÿýÿð êè, ðÿùêöçÿðè-éàðäÿ à÷ûá çöëôöí,Ìÿøàìÿ ëÿõëÿõåéè-íàôåéè-òàòàð ýÿëèð.

Çèáÿñ êè, àðèçöâöí ùÿñðÿòèí ÷ÿêÿð Ñåééèä,À÷ûëñà éóç ýöëè-òÿð ýþçëÿðèíÿ õàð ýÿëèð.

104

* * *

Äåäèì: åé ýöë, íèéÿ åòäèí ìÿíè çöëôöíäÿ ÿñèð?Äåäè: äèâàíÿ îëàí øÿõñÿ ýÿðÿêäèð çÿíúèð.

Äåäèì: îë òöððåéè-ïöð÷èíäÿ íÿäèð ðöõñàðûí?Äåäè: áó ñóðÿòè ×èí è÷ðÿ ãûëûáëàð òÿñâèð.

Äåäèì: îë àðèçè-çèáàäÿ íÿäèð õÿòòè-ñèéàù?Äåäè êèì, ìöñùÿôè-ðöõñàðûìà äöøìöø òÿôñèð.

Áó öìèä èëÿ êè, ãàíûìû òþêÿð ãÿìçÿí îõó,Åé ýþçöí ñÿäãÿñè, ÿìäÿí ãûëûðàì éöç òÿãñèð.

Õàìåéè-Ñåééèä ÿýÿð êèì, îëà éöç ìóéøèêàô,Ñèôÿòè-ìóé-ìèéàíûí åäÿ áèëìÿç òÿùðèð.

105

* * *

Äÿùÿíèí äèëáÿðèìèí ÷åøìåéè-ùåéâàí äåäèëÿð,Êèì èíàíûð áó ñþçÿ, ýþç ýþðÿ áþùòàí äåäèëÿð.

Çöëôöíÿ ñþéëÿäèëÿð ìöøêè-Õÿòà, íàôåéè-×èí,Ùÿããèíè áèëìÿäèëÿð, ùÿðôè-ïÿðèøàí äåäèëÿð.

Ýþðäöëÿð ãàí è÷èúè ýþçëÿðèíè ÿùëè-íÿçÿð,Áó ñèòÿìýÿðëÿðè àõûðäà òóòàð ãàí, äåäèëÿð.

Ýÿòäèëÿð äóçÿõ îäóí àøèã ó÷öí äöíéàéÿ,Î úèýÿðñóç îäóí àäûíû ùèúðàí äåäèëÿð.

Ùèúð äÿðäèíÿ äÿâà ñîðäóì ÿòèááàëÿðäÿí,Äÿùÿíèí âÿñëèíÿ, Ñåééèä, ýåíÿ äÿðìàí äåäèëÿð.

106

* * *

ßíáÿð ñà÷ûëûð, ãàôèëåéè-óä ýÿëèáäèð,Ýóéà êè, ýåíÿ ÷ÿíýö äÿôö óä ýÿëèáäèð.

Õóðøèä ýåíÿ òàëå îëóá áöðúè-ùÿìÿëäÿí,Áåéòöø-øÿðÿôÿ ÿõòÿðè-ìÿñóä ýÿëèáäèð.

ßééàìè-áàùàð îëäó, à÷ûëäû ýöëö ëàëÿ,Äöíéàéÿ ìÿýÿð úÿííÿòè-ìþâóä ýÿëèáäèð?

Áöòõàíåéè-Øèðâàíÿ ýåíÿ áèð áöòè-çèáà,Éà ñóðÿòè-èíñàíÿ î ìÿáóä ýÿëèáäèð.

Îë ãàøû ùèëàëûì éåòèøèá ùÿääè-êÿìàëÿ,Áèëäèðêè çèéàíûí åëÿéèá ñóä, ýÿëèáäèð.

Ñåééèä, ýÿëèá îë ýþâùÿðè-íàéàá ñÿôÿðäÿí,Ýþâùÿð ñà÷ûëûð, ëþëþè-ìÿíçóä ýÿëèáäèð.

107

* * *

Øöêð åéëÿ, êþíöë, ñþùáÿòè-úàíàíÿ éîëóí âàð,Åé òóòèéè-øåéäà, øÿêÿðèñòàíÿ éîëóí âàð.

Ìÿùðóì äåýèëñÿí ùÿëÿ êóéèíäÿí î øóõóí,Åé áöëáöëè-øóðèäÿ, ýöëöñòàíÿ éîëóí âàð.

Åé ñÿáçåéè-õÿò, ñÿí êè ëÿáè-éàðÿ éåòèøäèí,Áèð Õûçðñàí, îë ÷åøìåéè-ùåéâàíÿ éîëóí âàð.

Åé øàíÿ, áó êþíëöì êèìè ñÿä÷àê íå÷èíñÿí,Îë ñèëñèëåéè-çöëôè-ïÿðèøàíÿ éîëóí âàð?

Áó áèñÿðö ïàäÿí íèéÿ áèäàäöâè êÿñäèí,Åé øóõ, ñÿíèí êèì, áåëÿ åùñàíÿ éîëóí âàð?!

Áó öëôÿòè-çàùèðäÿí ÿýÿð ìÿí îëóðñàí,Ãóðáàíûí îëóì, öëôÿòè-ïèíùàíÿ éîëóí âàð

Ñåééèä, äÿõè áó òàëå ÿëèíäÿí íÿ øèêàéÿò,Åé ìóð, ñÿíèí áÿçìè-Ñöëåéìàíÿ éîëóí âàð.

108

* * *

Îë èêè çöëôäÿ ðöõñàðåéè-úàíàí ýþðöíöð,Ýåíÿ õóðøèä áó ýöí äàõèëè-Ìèçàí ýþðöíöð.

Äöøìÿéÿí åøãÿ íÿ áèëñèí êè, íÿäèð ìöøêöëöìöç,Àðè, ãÿì ÷ÿêìÿéÿíÿ ãÿì éöêö àñàí ýþðöíöð.

Ñÿíñèç, åé ýöë, ýþçöìÿ ìþâñèìè-ùèúðàíûíäàÝÿð ýöëöñòàíÿ áàõàì õàðè-ìöüèëàí ýþðöíöð.

Äÿùÿíèí áèð ñÿðè-ìóäóð, áóíà ñþç éîõ, àììàÁèð ìöÿììàäû êè, éöç íöêòåéè-ïèíùàí ýþðöíöð.

Ýþðöíöð çöëôöí àðàñûíäà ìÿùè-ðöõñàðûí,Øöêð-ëèëëÿù êè, ýåíÿ êöôðäÿ èéìàí ýþðöíöð.

Íåúÿ ìÿí áàäÿ è÷èì ëÿëè-ëÿáèíäÿí àéðû,Ñÿíñèç, åé ýöë, ìåéè-ýöëýóí ýþçöìÿ ãàí ýþðöíöð.

Äþâðè-ðöõñàðöâè òóòìóø ýåíÿ îë çöëôè-ñèéàù,ßúÿáà, áèð ìÿëÿêÿ éàð èêè øåéòàí ýþðöíöð.

Äÿùÿíèí ñèððèíè ñîðäóì – äåäè, éîõäàí íÿ äåéèì,Ñåééèäèí íþãòÿúÿ éîõ ÿãëè, íÿ íàäàí ýþðöíöð.

109

* * *

Íÿ çÿõìè-ãÿìçÿñè, íÿ òèðè-äèëñèòàíûìäûð,Ñàëàí áó ðÿíýÿ ìÿíè ÷åøìè-õóíôÿøàíûìäûð.

Íÿ ýöë-øöêöôòÿäè ÷åøìèìäÿ ÿøêè-àëÿ ñÿáÿá,Íÿâàéè-ìöðüè-÷ÿìÿí áàèñè-ôÿüàíûìäûð.

ßëèìäÿ áàäåéè-ýöëýóí, éàíûìäà éàðûì éîõ,Áàùàð ôÿñëèäèð, ÿììà ìÿíèì õÿçàíûìäûð.

Ýþðöá öçàðûíû çöëôè-êÿúèíäÿ îë øóõöí,Äåäèì: áó ýöí ãÿìÿð ßãðÿáäÿäèð, ãèðàíûìäûð.

Äåäèì: úàùàíäà íÿäèð áóíúà ãèëö-ãàëÿ ñÿáÿá,Äåäè: àðàéÿ äöøÿí ìÿáùÿñè-ìèéàíûìäûð.

Äèéàðè-éàðÿ áó ýöí åòìèøÿì ñÿôÿð ÿçìèí,Áó òàçÿ øåèðëÿð ÿùáàáÿ ÿðìÿüàíûìäûð.

Ìÿíÿì î òàèðè-ãöäñ-àøèéàíÿ êèì, Ñåééèä,Áåùèøòè-ßäí ìÿíèì êþùíÿ àøèéàíûìäûð.

110

* * *

Ùÿð äÿì êè, ìåéäÿí îë áöòè-òÿííàç ìÿñò îëóð,Äÿðäè-òÿüàôöë èëÿ êþíöëëÿð øèêÿñò îëóð.

Ýÿð ìåé áó èñÿ, ñàãèñè îë ãàðÿ ýþçëö éàð,Çàùèä ñàòûá ÿìàìÿñèíè, ìåéïÿðÿñò îëóð.

Àøèã äåýèë ÿýÿð öçöâÿ ýöí, íÿäÿíäè áÿñ,Ùÿð ýöí äöøöá àéàüóâóí àëòûíäà ïÿñò îëóð?

Áó ãàðÿ çöëôö êàêèëè-ìèøêèí êè, ñÿíäÿ âàð,Ýÿð Úÿáðÿèë ýþðñÿ îíó ïàéáÿñò îëóð.

Ñåééèä êèìè úàùàíäà àéûëìàç õóìàðäÿí,Ùÿð êèì êè, ìÿñòè-áàäåéè-úàìè-ÿëÿñò îëóð.

111

* * *

Äåìÿê ùàëè-äèëè-çàðû î ýöëðöõñàðÿ ìöøêöëäöð,Ìÿáàäÿ èíúèéÿ ãÿëáè, áó äÿðäÿ ÷àðÿ ìöøêöëäöð.

Äåñÿì éàð þëäöðöð, äÿðäèì äåìÿçñÿì äÿðäè-ïèíùàíè,ßëàúè-÷àðåéè-äÿðäè-äèëè-ñÿäïàðÿ ìöøêöëäöð.

ßýÿð áöðãÿ öçàðÿ ñàëìàñàí, åé ÷åøìåéè-õóðøèä,Øöàè-àðèçèíäÿí ùöñíöâÿ íÿççàðÿ ìöøêöëäöð.

Öìèäè-Êÿáåéè-äèäàðûí èëÿ îëìóø àâàðÿ,Éåòèøìÿçñÿ ÿýÿð äèë äþâëÿòè-äèäàðÿ, ìöøêöëäöð.

Ñèðèøêèì ìåéëè-êóéèí åéëÿìèø, âåðìÿç ðÿãèáèì éîë,Ìÿõóô îëñà ÿýÿð éîëëàð, ýöçÿð çÿââàðÿ ìöøêöëäöð.

Ðÿãèáà, øþëåéè-íàðè-ôÿðàüûíäàí ùÿðàñûì éîõ,Òÿñÿââöð åòìÿ êèì, ïÿðâàíÿ éàíìàã íàðÿ ìöøêöëäöð.

Ãÿìè-äèëäàðû ïèíùàí ñàõëà äèëäÿ úàíäàí, åé ÑåééèäÊè, ìÿùðÿì åéëÿìÿê áèýàíÿíè ÿñðàðÿ ìöøêöëäöð.

112

* * *

Ýþñòÿðèð ìÿñúèäè çàùèä êè, áó èéìàí éîëóäóð,Áóíó äà áèë êè, êþíöë, ìåéêÿäÿ öðôàí éîëóäóð.

Êÿáÿéÿ ÿùëè-ùÿãèí áàòèíè-äèëäÿíäè éîëó,Ãåéðè éîë ýåòñÿí ÿýÿð, ãóëè-áèéàáàí éîëóäóð.

Ãîðõóðàì ýåòìÿéÿñÿí Êÿáÿéÿ, åé ÿðàáè!Ýåòäèýèí ðàù ìöõàëèôäè, áó øåéòàí éîëóäóð.

Òóò êþíöë, àëè-ßëè äàìÿíèíè, åéëÿìÿ ãÿì,Ýåò áó éîëäàí êè, áó éîë Áóçÿðö Ñÿëìàí éîëóäóð.

Äåìÿ ìåéõàíÿ éîëóí ðàùè-çÿëàëÿò, âàèç!Îüëóí þëñöí, áèð àéûë, áó Øÿùè-ìÿðäàí éîëóäóð.

Êóéè-úàíàíÿ éåòèøìÿêñÿ ìóðàäûí, Ñåééèä,Òÿðêè-úàí åéëÿìÿê îë ìÿíçèëèí àñàí éîëóäóð.

113

* * *

Ýÿð÷è äèë ñåéäèíÿ, åé ýöë, õÿò èëÿ õàëûí âàð,Ëåéê îíäàí áó ýþçÿëäèð êè, ýþçÿë ùàëûí âàð.

Ýåíÿ êèìëÿð öðÿýèí ãàí åäÿúÿêñÿí, åé ìÿù,Áó ðöõè-àë èëÿ ÷ûõìàãäà áó ýöí àëûí âàð.

×îõ áàõûðñàí äÿùÿíè-éàðÿ, êþíöë, éîõñà ýåíÿÌÿáùÿñè-íöêòåéè-ìþâùóìäÿ ÿøêàëûí âàð.

Çàùèäà, ñÿí êè, áèëèðñÿí þçöâö ùàë ÿùëè,Áèð þç ÿùâàëöâè áèëìÿçñÿí, ÿúÿá ùàëûí âàð.

Òóò êè, åé ìöðüè-äèë, îëäóí áó ãÿôÿñäÿí àçàä,Ó÷ìàüà úÿííÿòè-êóéèíÿ ìÿýÿð áàëûí âàð?

À÷ûðàì ìöñùÿôè, éöç äÿôÿ, “ÿëèô-ëàì” ýÿëèð,Ãàìÿòö çöëôäÿ, åé äèë, íÿ ýþçÿë ôàëûí âàð.

Ñåééèä, îë ùóðâÿøèí âÿñëèí åäÿðñÿí õàùèø,Îëìàüà úÿííÿòÿ øàéèñòÿ íÿ ÿìàëûí âàð?

114

* * *

Ãÿòëèìÿ ìåéë ÿýÿð îë äèëáÿðè-íþâøàä åéëÿð,Ãÿì ÿëèíäÿí ãóòàðûð, êþíëöìö ùÿì øàä åéëÿð.

Íå÷ÿ èëëÿðäè ãûëûá ñèëñèëåéè-çöëôÿ ÿñèð,Íÿ ìÿíè þëäöðöð îë ñÿðâ, íÿ àçàä åéëÿð.

Ýÿð î Øèðèí ëÿáè-ëÿëèíè øÿêÿðáàð åòñÿ,Ýÿòèðèð øóðÿ, úàùàí ÿùëèíè Ôÿðùàä åéëÿð.

Ìÿëÿêöëìîâò ÿýÿð ãÿìçÿíÿ øàýèðä îëñà,Àç çàìàíäà îíó úàí àëìàüà óñòàä åéëÿð.

Àôÿðèí íàâÿêè-õóíðèçöâÿ êèì, ñèíÿìäÿí×ÿêìÿýÿ úàíè-ùÿçèíè, ìÿíÿ èìäàä åéëÿð.

Òà êè, çöëìöí åøèäèá åòìÿéÿëÿð ìåéë ñÿíÿ,Ñèòÿìèíäÿí, ýþðÿ ùÿð êèìñÿíè äèë, äàä åéëÿð.

Ìåéè-ýöëôàìÿ äþíÿí îë ëÿáè-ëÿëèí ùÿâÿñè,Ñÿíè ìåé øöðáöíÿ åé ìöüáå÷ÿ, ìþòàä åéëÿð.

Ñåééèäà, éàð åøèäèá íàëåéè-çàðèìè äåäè:Áó íÿ èòäèð êè, ýÿëèá êóéèìÿ ôÿðéàä åéëÿð.

115

* * *

Õÿò ýÿëäè ðóéè-äèëáÿðÿ, åé äèë, ùèúàáû âàð,Çöëôè-ñèéàùû òÿê î ýöëöí ïè÷ö òàáû âàð.

Ùÿð÷ÿíä ùöñíÿ éàçäû ãÿçÿë êèëêè-ñöíè-õÿò,Àììà ðöìóçè-íàçÿ ùÿëÿ éöç êèòàáû âàð.

Ýÿëäè õÿòè ÿýÿð÷è öçÿ õàðè-õöøê òÿê,Ýöëáÿðýè-òÿðäè ëÿëè, ùÿëÿ àáö òàáû âàð.

Áó øÿðìäÿí êè, äèë – öçöí àéèíÿäèð – äåìèø,Ñèìàá êèìè ëÿðçÿ åäÿð, èçòèðàáû âàð.

Éàäè-ëÿáè-íèýàðûì èëÿ âóðäóüóíà ëàôÎëäó ùÿðàì áàäÿ, äèëèí èúòèíàáû âàð.

Ðÿíúèäÿ åéëÿéèá ýöëö áöëáöë ôÿüàí èëÿ,Áàøûí ÷ÿêèá ãàíàäûíà, ýöëäÿí ùèúàáû âàð.

Áöëáöë, êå÷èðìÿ áàüäÿ ãÿôëÿòëÿ þìðöâö,Ýöë à÷ûëûáäû, ýåòìÿê ö÷öí ÷îõ øèòàáû âàð.

Ùÿðäÿì þëöð ýþðÿíäÿ ðÿãèá èëÿ éàðûíû,Þëäöðñÿ Ñåééèäè î øàùÿ ÷îõ ñÿâàáû âàð.

116

* * *

Ñàíìà êè, ÷åøìäÿí öçöìÿ ÿøêè-òÿð ýÿëèð,Áó ÷åøìÿ õöøê îëóá, äÿõè õóíè úèýÿð ýÿëèð.

Åé ìþâúè-ÿøê àõìà, äÿõè òóòìà éîëëàðûí,Áèð ðÿùýöçàð âåð, î áöòè-ñèìáÿð ýÿëèð.

Ýÿù éàä çöëôöí åéëÿéèðÿì, ýàù êàêèëèí,Áèð ôèêðè åòìÿìèø, äèëÿ ôèêðè-äèýÿð ýÿëèð.

Êÿñìÿ öìèä âÿñëäÿí ÿééàìè-ùèúðäÿ,Åé äèë, áó øàì êèì ýåäÿð, àõûð ñÿùÿð ýÿëèð.

Ýÿð ìöæäåéè-âèñàëû ýÿëÿ, éîõäó ôàèäÿ,Úàíûì ÷ûõàð ôÿðÿùäÿí, ÿýÿð áèð õÿáÿð ýÿëèð.

Äöíéàéÿ ýÿëìÿéèð íÿ ñÿáÿá áèð âÿôàëû éàð,Áàèñ íÿäèð êè, áèðè-áèðèíäÿí áÿòÿð ýÿëèð?

Ñåééèä ýåäÿð, äåäèì, ñÿðè-êóéöíäÿí, åé ïÿðè,Ýöëäö êè, êþíëö ìÿíäÿäèð àíûí, ýåäÿð, ýÿëèð.

117

* * *

ßùëè-åøãèí, çàùèäà, úèñìèíäÿêè úàí þçýÿäèð,Àëÿìè-ìÿíàäÿ, áèë, úàí þçýÿ, úàíàí þçýÿäèð.

Àøèãèí ùÿð÷ÿíä õîøäóð éàðû îëìàã áÿçìäÿ,Ëàêèí, åé øåéäà êþíöë, éàðè-çÿáàíäàí þçýÿäèð.

Êöôðö èéìàíû íÿ áèëñèí çöëôöâÿ áÿíä îëìàéàí,Ìöëêè-èéìàí þçýÿäèð, áó êàôÿðèñòàí þçýÿäèð.

Åé ëÿáè-äèëäàðäÿí ãàôèë îëàí Õûçðè-ôÿãèð,Ëÿëè-äèëäàð þçýÿäèð, îë àáè-ùåéâàí þçýÿäèð.

Åé êþíöë êþùëè-Ñèôàùàí ñàíìà õàêè-ïàéûíû,Òóòèéà áèð þçýÿ øåé, êþùëè-Ñèôàùàí þçýÿäèð.

Íåé-øÿêÿðäÿí, ùèíä àðà, òóòè òàïàð çþâãö ñÿôà,Áèëìÿéèð ëÿëè-ëÿáèíäÿ øÿêêÿðèñòàí þçýÿäèð.

Ñåééèäà, õóáàíè-Õöëëÿõäÿí íÿäèð þâñàôëÿð,Ìöëêè-Õöëëÿõ þçýÿ, õàêè-ïàêè-Øèðâàí þçýÿäèð.

118

* * *

ßýÿð÷è ùÿøðäÿ ïåéäà î ñÿðâãàìÿò îëóð,Ôÿçàéè-ìÿùøÿð àðà þçýÿ áèð ãèéàìÿò îëóð.

Êþíöëäÿ çÿõìèìè ãàíëû ñèðèøêèì åòäè ÿéàí,Äÿíèçäÿ ãàí áàëûüûí çÿõìèíÿ ÿëàìÿò îëóð.

ßýÿð î ìàùû Çöëåéõà ýþðÿ áó ñóðÿò èëÿ,Ùÿâàéè-Éóñèô îíà ìàéåéè-íÿäàìÿò îëóð.

Ìÿýÿð ãèéàìÿ ýÿëèáäèð ãèéàìÿòè-êöáðà,Âÿ éà êè, úèëâÿýÿð îë øóõè-ñÿðâãàìÿò îëóð.

Ãÿäèíëÿ ôèòíåéè-àõûðçàìàí îëóð ïåéäà,Áó ôèòíÿäÿí þçöíö ñàõëàéàí ñÿëàìÿò îëóð.

×ÿêèáäè òèüè-úÿôà éàð, ÿýÿð òþêÿ ãàíûì,Êÿìàëè-ëöòôäöð îë, ãàéÿòè-êÿðàìÿò îëóð.

Ãÿäèí õÿéàëûíû ùÿð âÿãò êèì ñàëûð éàäÿ,Ìèçàúè-Ñåééèäè-äèëõóíÿ èñòèãàìÿò îëóð.

119

* * *

×åøìèíäÿ ãÿçÿá éîõñà äèëè-çàðûì ö÷öíäöð?Ãÿùðè î òÿáèáèí äèëè-áèìàðûì ö÷öíäöð?

Øàäÿì êè, ñàëûð ãåéð ìÿíè éàäóâà ùÿðäÿì,Ùÿð÷ÿíä êè, éàä åòìÿýè àçàðûì ö÷öíäöð.

Ðöñâàëûüûì îëäó ñÿáÿáè-øþùðÿòè-äèëäàð,Òÿðêè-âÿòÿí åòäèìñÿ ÿýÿð, éàðûì ö÷öíäöð.

Ùÿð ýåúÿ ôÿüàíûì éåòèøèð ýþýäÿ ùèëàëÿ,Áó íàëÿëÿð îë ÿõòÿðè-ñÿééàðûì ö÷öíäöð.

Ñÿí äÿ ýåäèáÿí àüëà þç ÿùâàëóâà, Ñåééèä,Ôÿðéàäö ôÿüàíûì ìÿíèì þç éàðûì ö÷öíäöð.

120

* * *

Îë öçö õóðøèä êèì àøèãëÿðèí úàíàíûäûð,Ýöí òÿêè ðþâøÿíäè êèì, áó õÿñòÿ úèñìèí úàíûäûð.

Çöëìÿòè-çöëôèíäÿ, ïèíùàí, ëÿëèíÿ ìåéë åòäè äèë,Îë äÿùàíè-òÿíý Õûçðûí ÷åøìåéè-ùåéâàíûäûð.

Ñèððèìè àëÿì áèëèð, åé äèë, íÿ ïèíùàí åéëÿéèì,Àøêàðÿ äèë àëàí îë õÿíäåéè-ïèíùàíûäûð.

Åé òÿáèá, ÿë ÷ÿê ÿëàúûìäàí, ìÿíÿ åòìÿ ÿëàú,Õàêè-êóéè-äóñò êóð îëìóø ýþçöì äÿðìàíûäûð.

Íàìè-ìÿøóãè íÿ ùàúÿò çàùèð åòìÿê, åé êþíöë,Åë áèëèð, àëÿì áèëèð ýöëðöõëÿðèí ñóëòàíûäûð.

Ñèíÿäÿ ïåéêàíóâà ãûëäûì úèýÿð ãàíûí ãèäà,Úàíÿ ìèííÿòäèð êè, áó úàíàíûìûí ìåùìàíûäûð.

Íàìÿ ýÿëäè éàðäÿí, èñòÿð úÿñÿääÿí úàíûìû,Áþéëÿ ñàíäûì êè, ùÿãèí ýþýäÿí ýÿëÿí ôÿðìàíûäûð.

Îëìà éàðûí, Ñåééèäà, úþâðö úÿôàñûíäàí ìÿëóë,Àøèãÿ úþâðö úÿôàñû äèëáÿðèí åùñàíûäûð.

121

* * *

Áöëáöëöí ùàëè-äèëèí íîâýöëè-ýöëçàð áèëèð,Éàíñà ïÿðâàíÿ, ãÿìèí øÿìè-øÿáè-òàð áèëèð.

Àøèãè-êàìèë îëàí äÿðäèíè éàðÿ íÿ äåñèí,Î êè äÿðä ÿùëèí åäèá äÿðäÿ ýèðèôòàð, áèëèð.

Ðàçûéàì êè, éàíà ïÿðâàíÿ êèìè áàëö ïÿðèì,Ýÿð ìÿíè éàíìàüà îë øÿì ñÿçàâàð áèëèð.

Íÿ øèêàéÿò åëÿéèì äÿðäè-äèëèìäÿí éàðÿ,Áèëìèøÿì êè, äèëè-çàðûìäà íÿ êèì âàð áèëèð.

Øàêèðÿì éàíìàüà, éîõ úöðÿò åäÿì øèêâÿ, ÿýÿðÎë äèëàðàì ìÿíèì úÿííÿòèìè íàð áèëèð.

Ýþðöðÿì îë ýþçö áàäàì, î ëÿëè øÿêêÿð,Åéëÿñÿ õàùèø, ÿëàúè-äèëè-áèìàð áèëèð.

Õóíôÿñà ôþâúöíÿ ýþñòÿðìÿ êÿëàìûí, Ñåééèä,Ýåíÿ ýöë ãÿäðèíè áó äÿùðäÿ ÿòòàð áèëèð.

122

* * *

Ùàíû î ìàù èëÿ ìÿí èøðÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð,Òöëóè-ñöáùÿ êèìè ñþùáÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Ýåäÿíäÿ éàð, äóðóá íàç èëÿ êÿíàðûíäàíÀëûá ÿëÿ ÿòÿýèí, ìèííÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Äöøÿíäÿ õàòèðèìÿ ýþýëÿðÿ ÷ûõàð àùûì,Î ìàùïàðÿ èëÿ õÿëâÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Àéàã éàëûí, áàø à÷ûã, çÿìçÿìè-ñèðèøê òþêöá,Òÿâàôè-êóéè ö÷öí íèééÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Ýÿëèá íèùàíè äÿðè-éàðÿ, öç ãîéóá õàêÿ,Ãöáàðûí þïìÿýÿ îë úöðÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Äöøÿðìè áèð äÿ ÿëÿ, åé õóäàéè-ùÿééö ÿùÿä,Î ñÿðâãàìÿò èëÿ öëôÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Äåéÿíäÿ éàð ìÿíÿ äÿðä, ìÿí äåéÿðäèì úàí,Ìÿçàãÿ òÿëõ ñþçöí øÿðáÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

Ìöêÿððÿð åéëÿéèá îë àúû ñþçëÿðèí, Ñåééèä,Þçöì-þçöìÿ äþíöá ëÿççÿò åòäèýèì ýåúÿëÿð.

123

* * *

Ùÿð÷ÿíä õóáðóäÿ áó àäÿòäè, íàç îëóð,Ñÿí òÿê, âÿëåéê, íàç ãûëàí éàð àç îëóð.

Îë ñÿðâè ñÿðôÿðàç åëÿäèì ÿøêèì èëÿ ìÿí,ßüéàð, ñàéÿñèíäÿ âÿëè ñÿðôÿðàç îëóð.

Àäÿò áóäóð êè, äÿùðäÿ ýþðìÿç âèñàëè-éàð.Ùÿð àøèãè êè, ïàêèíÿçÿð, ïàêáàç îëóð,

Ýþðìÿç ùÿãèãè àøèã îëàí âÿñëè-éàðûíû,Áÿçìè-âèñàë ãèñìÿòè-ÿùëè-ìÿúàç îëóð.

Êþíëö ýÿðÿêäè ãþí÷ÿ êèìè ãàí îëà ìöäàì,Êèì êè, äÿùàíè-éàðû ñîðóá, ÿùëè-ðàç îëóð.

Ôÿãðö ôÿíàéÿ òàëèá îëàí äþâëÿò èñòÿìÿç,Áó êèìèéàíû ùàñèë åäÿí áèíèéàç îëóð.

Ãîéìàç êÿáóòÿðè-äèëè-öøøàãäÿ ãÿðàð,Ùÿð éåðäÿ êèì, ýþçöí êèìè áèð øàùáàç îëóð.

Õóðøèä åäÿð òöëó, éåòÿð øÿá íèùàéÿòÿ,Áàüëàð ñèòàðÿ ÷åøìè-ùÿñÿä, ñöáù áàç îëóð.

Ñåééèä, øèêàéÿò åéëÿìÿ ùèúðàíè-éàðäÿí,Áèð ýöí îëóð êè, ëöòôè-õóäà ÷àðÿñàç îëóð.

124

* * *

Áó ïèð êþíöë òàçÿ áèð ÿùëè-íÿçÿð èñòÿð,ßââÿëêè êå÷èáäèð, áóíó îíäàí áÿòÿð èñòÿð.

Ýþç éàøûìû äèë úóëÿðÿ äþíäÿðäè ãÿìèíäÿí,Ìÿëóì îëóð íÿõëè-ìóðàäÿ ñÿìÿð èñòÿð.

Ëÿëè-ëÿáèíè èñòÿñÿ äèë, ùÿããè âàð, åé ýöë,Áèìàð ýþçöì ãöââÿò ö÷öí ýöëøÿêÿð èñòÿð.

Ïåéêàíëàðûíû õàùèø åäÿð äèë èêè éàíäàí,Ó÷ìàüà ñÿðè-êóéöâÿ áèð áàëö ïÿð èñòÿð.

Áàøäàí êå÷èáÿí åøãäÿ úþâëàí ýÿðÿê îëñóíÌåéäàíè-ìÿùÿááÿòäè áó, åé äèë, úèýÿð èñòÿð.

Áèìàð ýþçöí èñòÿñÿ ãîé ãàíûìû è÷ñèí,Ãóðáàíäûð îíà, úàíûìû ìÿíäÿí ÿýÿð èñòÿð.

Áèð êèìñÿíÿ éîõäóð êè, ñÿíÿ îëìàéà ïàáÿíä,Åé õàëèãè-áèìèñë, ñÿíè ùÿð áÿøÿð èñòÿð.

125

* * *

Ùàíû î ìàùÿ ùÿìàüóø îëäóüóì ýåúÿëÿð,Øÿðàáè-âÿñë èëÿ ìÿäùóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

Ñèéàù çöëôö òþêöá öñòöìÿ éàòàí äÿìëÿð,Áÿñàíè-Êÿáÿ ñèéÿùïóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

Çàìàí-çàìàí îõóéóá éàð èëÿ äóàéè-ãÿäÿù,Î ëàëÿðöõëÿ ãÿäÿùíóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

Äöøÿíäÿ éàäÿ, äöøÿð øþëÿëÿð äèëö úàíÿ,Î íàðè-åøãëÿ ïöðúóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

Áÿñàíè-ñåéë éåòèá áÿùðè-âÿùäÿòè-éàðÿ,Àòûá ñÿäàëàðû, õàìóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

×ûõàíäà ñþâòö î øèðèí êÿëàìóâóí, Ñåééèä,Î ñþâòÿ áàøäàí àéàã ýóø îëäóüóì ýåúÿëÿð.

126

* * *

Àëàí ãÿðàðûìû îë êàêèëè-ìöòÿððàäûð,Áàøûìäà, áèëìÿéèðÿì ùè÷, áó íÿ ñþâäàäûð?

Äåäèì: íÿäèð ðöõè-ìöñùÿôâÿøèíäÿ õÿòòè-ñèéàù,Äåäè êè, ñóðåéè “Âÿøøÿìñ” ö÷öí áó ìÿíàäûð.

Úàùàðìèõè-òÿáèÿòäÿí ÿë ÷ÿêÿí àðèô,×ûõàð ñÿìàéÿ êè, ùÿìõàíåéè-Ìÿñèùàäûð.

Áóðàãè-ùèììÿò èëÿ ãûë öðóú ÿðøè-ùÿãÿ,Î ãóø êè, ÷ÿðõè-÷àùàðöì ìÿãàìè-Èñàäûð.

Ýþðÿí õóäàéè-ÿùÿä íóðèíè áó êÿñðÿò àðà.Äåìÿç êè, ùè÷ áó ìÿñúèääèð, îë êÿëèñàäûð.

Òÿúÿëëèéàò þçöíöí, ýþç îíóí, úÿìàë þçöíöí,Úàùàíäà ýÿù þçö Éóñèôäè, ýÿù Çöëåéõàäûð.

Ðöìóçè-øåèðäÿí àëÿìäÿ éîõ ìÿíèì õÿáÿðèì,Çÿáàíè-Ñåééèäè-øèðèíñöõÿíëÿ ýóéàäûð.

127

* * *

Éàäÿ ñàëäûãäà ñÿíè, äèäåéè-õóíáàð àüëàð,Éàð ùèúðèí ÷ÿêÿí, ÿëáÿòòÿ êè, íà÷àð àüëàð,

Áöëáöëè-áèäèë ÿëèíäÿí öçöëöá äàìÿíè-ýöë,Ýåúÿëÿð ñöáùÿ êèìè íàëÿ ÷ÿêèá, çàð àüëàð.

Øàä èêÿí âÿñëèí èëÿ êþíëöìÿ ãÿì ÷ÿêäè ùöúóì,Îëäó ìèí ýóíÿ ýåíÿ äÿðäÿ ýèðèôòàð, àüëàð.

Òàáè-òÿá, çöëìÿòè-øÿá, ìþùíÿòè-ãöðáÿò, ãÿìè-éàð;Åéëÿìÿç òàá áó ìþùíÿòëÿðÿ áèìàð àüëàð.

Áÿñ êè, øÿá òà áÿñÿùÿð àüëàìàã àäÿòäè ìÿíÿ,Ùÿìäÿì îëìóø ìÿíÿ éåêñÿð äÿðö äèâàð àüëàð.

Ìÿí êè, ùèúð àòÿøèíÿ éàíäû âöúóäóì, áèëëàù,Ìÿíèì ÿùâàëûìà äóçÿõäÿ éàíàð íàð, àüëàð.

Î ãÿäÿð àüëàäû Ñåééèä ãÿìè-ùèúðàí èëÿÊè, îíóí ùàëûíà áó ÷ÿðõè-ñèòÿìêàð àüëàð.

128

* * *

Åé ìÿù, ñÿíÿ áó àùè-äÿìàäÿì íÿ ö÷öíäöð,Àéèíåéè-äèëäÿ êÿäÿðö ãÿì íÿ ö÷öíäöð?

Áàòäûí ýåíÿ áÿõòèì êèìè áèëìÿì íÿ ãÿðàéÿ,Ãóðáàí ñÿíÿ, áó øèâåéè-ìàòÿì íÿ ö÷öíäöð?

Òÿúðèäè-ëÿòàôÿòëÿ ñÿí Èñàéè-çàìàíñàí,Èñàéÿ, íèýàðûì, ãÿìè-Ìÿðéÿì íÿ ö÷öíäöð?

Äöíéàéÿ ýÿëÿí ýåòìÿê ö÷öíäöð, áó íÿ ãÿìäèð,Áèð ôèêð åëÿ áó õèëãÿòè-àëÿì íÿ ö÷öíäöð?

Ñåééèä, ÿýÿð îë øÿìÿ ñÿíèí éàíìàäû êþíëöí,Áÿñ ïÿðäåéè-÷åøìèíäÿ îëàí íÿì íÿ ö÷öíäöð?

129

* * *

Ýÿùè ÷åøìèí, ýÿù ÿáðó, ýàù ãÿìçÿí ãÿñäè-úàí åéëÿð,Ñàëûð áèð ôèòíÿ, úàíûì, ãîðõóðàì àõûðäà ãàí åéëÿð.

Ýÿùè ÷åøìèí àëûð úàí, òèðè-ãÿìçÿíäÿí òóòàð ïèíùàí,Ýÿùè ãÿìçÿí òþêÿð ãàí, ÷åøìè-ìÿñòèíäÿí íèùàí åéëÿð.

Åäÿðëÿð õóáðóëÿð ãÿñäè-úàí êþíëöì ôÿüàíûíäàí,Úÿðÿñäÿí íåúÿ ðÿùçÿíëÿð êè, ãÿñäè-êàðâàí åéëÿð.

Êþíöë øþâãè-ðöõöíäÿí ùÿëãåéè-çöëôöíäÿ ñàêèíäèðÎ áöëáöë òÿê êè, ùÿðäÿì øàõè-ýöëäÿ àøèéàí åéëÿð.

Ýÿð, åé ñÿðâè-ðÿâàíûì, áàü àðà íàýÿù õöðàì åòñÿí,Ãîïàðûá áàüáàí ñÿðâèí, ñàëûá ñóéÿ ðÿâàí åéëÿð.

ßýÿð ìÿí îë ýöëè-ðöõñàðÿ ùÿñðÿò úàí âåðÿì, Ñåééèä,Ìÿçàðûìäàí ÷ûõûá ýöë, îíäà áöëáöëëÿð ôÿüàí åéëÿð.

130

* * *

Êèì êè, Ñåééèä, þçöíÿ áèð ýþçÿëè éàð áèëèð,Íÿ ãÿäÿð úþâð åëÿñÿ úàíÿ ñÿçàâàð áèëèð.

Íÿ ãÿäÿð úþâðö ñèòÿìäÿí åäÿ ìÿøóãó ýöíàù,Ýåíÿ àøèã þçöí åøãèíäÿ ýöíÿùêàð áèëèð.

Áåëÿäèð ãàèäÿ ýöëçàðè-úàùàí è÷ðÿ êè, ýöëÁöëáöëö òÿðê ãûëûá, ùÿìäÿìèíè õàð áèëèð.

Êèìèíè Òóðè-òÿúÿëëàäÿ éàõàð áÿðãè-úÿìàë,Êèìèíè èççÿò èëÿ ãàáèëè-äèäàð áèëèð.

Þçöâö äèëáÿðÿ ëàãåéä ýÿðÿê ýþñòÿðÿñÿí,Çöëì áöíéàä åäèá îë âÿãò êè, íà÷àð áèëèð.

131

* * *

Ñàíìà ãÿì äÿôèíè äèëäÿí ìåéè-ýöëýóí åéëÿð,Îëñà ùÿð êèìñÿäÿ ãÿì ìåé äÿõè ÿôçóí åéëÿð.

Åòìèøÿì òÿúðöáÿ êèì, åøã èëÿ áèìàð îëàíûíÍÿ ÿëàúûí õöìö ñàüÿð, íÿ Ôÿëàòóí åéëÿð.

Èúòèíàá åéëÿìÿ ìåéäÿí, áó î úþâùÿðäèð êèì,ßøÿñè Ùàòÿì åäÿð, ìöôëèñè Ãàðóí åéëÿð.

Îë êè, áèð øèøÿ øÿðàáû àëà äöíéàíû âåðèá,Åòèãàäûì áóäóð îë êÿñ ýåíÿ ìÿüáóí åéëÿð.

Ñåééèäà, ñþùáÿòè-çþùùàäÿ ùÿâÿñ åéëÿìÿ êèì,Òÿáè ÿôñöðäÿ ãûëàð, õàòèðè ìÿùçóí åéëÿð.

132

* * *

Ùÿð ÿùëè-ùöñí êèì, ìÿíè-áÿäáÿõòÿ éàð îëóð,Áèëìÿì íÿ ðÿìçäèð êè, äþíöá øèâÿêàð îëóð.

Ùÿð ìàùè-ñèì-ñàãÿ êè, ìÿí ìöøòÿðè îëàì,Ñÿíýè-ìÿùÿêäÿ ãÿëá ÷ûõûá, êÿì-ÿéàð îëóð.

Éöç äÿôÿ ëöòô èëÿ åëÿñÿ âÿäåéè-âèñàë,Ãèñìÿò ìÿíÿ ùàìàí ÿëÿìè-èíòèçàð îëóð.

Áóíúà úÿôàëàðûí ýþðöá îë áèíÿâà êþíöë,Îë áèâÿôàéÿ, ýþð, ýåíÿ öììèäâàð îëóð.

Ñåééèä, òÿùÿììöë åò øÿáè-ùèúðàíÿ, ÷ÿêìÿ àù,Áèð ýöí îëóð êè, êàìèíúÿ ðóçèýàð îëóð.

133

* * *

Êèìèí êè, ñÿí êèìè áèð éàðè-ñÿðâãàìÿòè âàð,Ãÿäèí ôÿäàñû îëóì, ýöíäÿ éöç ãèéàìÿòè âàð.

Î âÿãòäÿí êè, ñàëûá áàøûìû áÿëàéÿ êþíöë,Ãûëûð êè, øöêð, îíóí ùàëÿòè-ñÿëàìÿòè âàð.

Òÿâÿùùöì åòìÿ êè, òèüèíäÿí åòèðàç åäèðÿì,Òþêÿðñÿ ãàíûìû, åé øóõ, úàíÿ ìèííÿòè âàð.

Çàìàíè-ùèúðäÿ ýàù àüëàéûá, ýÿùè ýöëöðÿì,Áó åøã àëÿìèíèí þçýÿ íþâ ùàëÿòè âàð.

Äÿâàì ãûëìàäû áèð òèøÿéÿ ñÿðè-Ôÿðùàä,Îíóí òÿðèãè-áÿëàäÿ ìÿíÿ íÿ íèñáÿòè âàð?

Çÿáàíè-ùàë ãûëûð ùàëûìû þçö òÿãðèð,Äèëèì êÿñèëñÿ, áÿéàíÿ áóíóí íÿ ùàúÿòè âàð?

Ùÿìèøÿ êÿñðÿòè-ãÿì êÿñðÿò è÷ðÿäèð, Ñåééèä,Õîø îë êè, àëÿì àðà êÿñðÿò è÷ðÿ âÿùäÿòè âàð.

134

* * *

Ýÿëäè ôèêðèí êþíëöìÿ, éà ðÿá, îëà úàí áèõÿáÿð,Úàí ÷ûõàéäû úèñìäÿí ÿùâàëÿ úàíàí áèõÿáÿð.

Éàíäûðûð áàëö ïÿðèí ïÿðâàíÿ øÿìÿ ùÿð ýåúÿ,Ñóçèøè-ïèíùàíäàí îë øÿìè-øÿáèñòàí áèõÿáÿð.

Âàãèô îëñàéäûì ãîéàðìûéäûì ÷ûõà õÿò ðóéöâÿ,Òóòäó áó ýöëçàðû îë õàðè-ìöüèëàí áèõÿáÿð.

Ãàôèë îëäóí, åé ìöíÿúúèì, à÷ìàäûí òÿãâèìäÿ,Ýÿðäè-õÿò ãîíäó, òóòóëäó ìàùè-òàáàí áèõÿáÿð.

Îëìà ãàôèë ùàëÿòè-öøøàãäÿí, åé ìóðõÿò,Ùè÷ ùàëè-ìóðäÿí îëìàç Ñöëåéìàí áèõÿáÿð.

Ýþç þíöí áàðìàãëàðûìëà òóòìóøàì øàìö ñÿùÿð,Ãîðõóðàì íàýÿù îëà àëÿìäÿ òóôàí áèõÿáÿð.

Êàìðàí èäèì âèñàëè-éàðäÿ Ñåééèä êèìè,Ñàëäû øþâêÿòäÿí ìÿíè àõûðäà ùèúðàí áèõÿáÿð.

135

* * *

Ñèíÿäÿí ýóøóìà ôÿðéàäè-äèëè-çàð ýÿëèð,Äÿðäè àðòûáäû, ýåíÿ íàëåéè-áèìàð ýÿëèð.

Áèëäè, ýþðñÿì ðöõè-àëûí ôÿðÿùèìäÿí þëÿðÿì,Øàä-ìÿðý åòìÿýÿ þç àøèãèíè éàð ýÿëèð.

Ãÿìè-ùèúðàíÿ äåäèí, ñÿáð åëÿ ñÿí, åé íàñåù,Ñÿíÿ àñàí èñÿ áó èø, ìÿíÿ äöøâàð ýÿëèð.

Ùàíñû áèð öçâöâè òÿðèôÿ åäÿðñÿì èãäàì,ßââÿëÿí àüçûìà îë ëÿëè-øÿêÿðáàð ýÿëèð.

ßñÿðè-áàäÿíè ýþð êèì, éûõûëûá ìÿñò îëóðàì,Íÿ çàìàí ôèêðèìÿ îë ýþçëÿðè õóììàð ýÿëèð.

Äèë ýÿëèð áóñÿ ö÷öí äþâðè-õÿòèíäÿ äÿðèíÿ,Øÿðì åäÿí ñàèëÿ áÿíçÿð êè, øÿáè-òàð ýÿëèð.

Þëìÿýèì õîøäó ðÿãèá èëÿ ñÿíè ýþðìÿêäÿí,Ýÿçìÿ ãåéð èëÿ, ìÿíèì ãåéðÿòèìÿ àð ýÿëèð.

Ñåééèäà, òàðè-ñÿðè-çöëôö ýþçöìäÿí ýåòäè,Ìàñèâà, òàðû áèëèð êèì, ýþçöìÿ òàð ýÿëèð.

136

* * *

Ãÿñäè-úàí åéëÿð, î ôÿòòàí ýþçëÿðèí áèäàääûð,Áèð êÿáóòÿð ãÿñäèíÿ, ýóéà èêè ñÿééàääûð.

Þëäöðöð, ýàùè äèðèëäèð àøèãè ãÿìçÿí îõó,Òöðôÿ ñàùèðäèð êè, ùÿì úàíáÿõø, ùÿì úÿëëàääûð.

Ëÿùçÿ-ëÿùçÿ ñåéëè-ÿøêèì àëÿìÿ òóôàí ñàëûð,Òà ãÿìèíäÿí ùÿð ýþçöì áèð Äÿúëåéè-Áàüäàääûð.

Áàøûí ö÷öí, êÿñìÿ ìÿíäÿí åé áöòè-áèäàäýÿðÚþâðö çöëìöí êèì, ôÿðÿùáÿõøè-äèëè-íàøàääûð.

Åé ìÿùè-íàìåùðèáàí, åòìÿì òÿìÿííà âÿñëöâè,Áÿñ êè, êþíëöì ìþùíÿòè-ùèúðàíóâà ìþòàääûð.

Ãûëäû ùèúðàí ãÿñäè-úàí, úàíàíÿ áèëìÿç ùàëûìû,Ëöòô ãûë, åé íàëÿ, áó äÿì êèì, äÿìè-èìäàääûð.

Éàðäÿí òà Ñåééèäè-ìöçòÿð êèìè äöøäöì úöäà,Ùÿìäÿìèì ÿôüàí, ÿíèñèì íàëÿâö ôÿðéàääûð.

137

* * *

Àôèòàáè-çÿðôÿøàí, éà áàäåéè-éàãóòäóð,Ðóùè-ðóùóëëàùè-ÿçÿì, ðóù ö÷öí éà ãóòäóð.

Ëÿáìèäèð, åé Õûçðè-õÿò, éà ÷åøìåéè-àáè-ùÿéàò,Õàëäûð äþâðè-ðöõöíäÿ, éà õÿòè-éàãóòäóð.

Èêè çöëôöí ñÿðíèýóí ÷àùè-çÿíÿõäàíÿ äöøöá,×àùè-Áàáèëäÿ ìÿýÿð Ùàðóò èëÿ Ìàðóòäóð.

Îëìàéûáäûð, åé ãÿìÿð, ýöíäÿ êöñóôè-àôèòàá,Ùöñíöâö ýþðìöø ãà÷ûá ðÿíýè, áó ýöí ìÿáùóòäóð.

Áàäåéè-ýöëôàì èëÿ àëóäÿ îëìóø úàìÿñè,Éà äàìûá ïèðàùÿíè-äèëäàðÿ ãàðÿ òóòäóð.

Ýþçëÿðèí òÿëèìè-ñåùð åéëÿð ñÿíèí ìÿðäöìëÿðÿ,Åé ýþçöì íóðó, áóëàð Ùàðóò èëÿ Ìàðóòäóð?!

Áöëáöëè-ýöëçàðè-ãöäñ èäèí ÿçÿëäÿí, Ñåééèäà,Ùåéô êèì, èíäè ìÿãàìûí àëÿìè-íàñóòäóð.

138

* * *

Åøã ÿùëè êè, õàëè-ëÿáè-úàíàíû þïÿðëÿð,Îë Êÿáÿ àðà âåðìÿê ö÷öí úàíû, þïÿðëÿð.

Þïñÿì öçöâö, åé öçö ìöñùÿô, íÿ ýöíàùûì,Áó ñöííÿòè-ìÿøùóðäó, Ãóðàíû þïÿðëÿð.

ßòøàí úèýÿðèì éàðÿëÿðè, áÿðãöâè ýþðúÿêÁàüðûíà áàñûá íàâÿêè-ïåéêàíû þïÿðëÿð.

Ñàüÿðëÿðè ñûíäûðìàüûìûí âÿúùè áóäóð êèì,Ëÿáðèçè-ìåé îëñà, ëÿáè-úàíàíû þïÿðëÿð.

Ìÿí àüëàéûðàì, éàòìàéà òà ìÿðäöìè-àëÿì,Øàéÿä éóõóäà îë ëÿáè-õÿíäàíû þïÿðëÿð.

ßòôàëè-äÿáèñòàí ýöëè-ðóéèí ùÿâÿñèíäÿí,Ùÿðäÿì à÷ûá þâðàãè-”Ýöëöñòàí”û þïÿðëÿð.

Ãÿìçÿí îõó êóéöí äàøûíà ãàíûìû òþêñÿ,ßôâàúè-ìÿëàèê ýÿëèá îë ãàíû þïÿðëÿð.

Ñåééèä, ìÿíè óéãóéÿ âåðèá ôèêðö õÿéàëûì,Ëÿëè-ëÿáöâè ùÿð ýåúÿ ïèíùàíû þïÿðëÿð.

139

* * *

×öí ýÿëèð ðöõñàðÿ õÿò, ùöñíöí ëÿòàôÿòäÿí äöøÿð,Ëÿêêÿäàð îëñà ÿýÿð ÿëìàñ ãèéìÿòäÿí äöøÿð.

Ëàëåéè-ðóéèí åäÿð ÷öí äàüè-ïèíùàí àøèêàð,Ñöíáöëè-ýåéñóëÿðèí òàáö òÿðàâÿòäÿí äöøÿð.

Ëàë îëóð àøèã, ýåäÿð ÷öí ùöñíö ÿëäÿí äèëáÿðèí,Ðÿñìäèð, ôÿñëè-õÿçàí áöëáöë ôÿñàùÿòäÿí äöøÿð.

Õÿò ýÿëÿíäÿ, õÿëã àðà ìÿøóã îëóð áèåòèáàð,Ôèëùÿãèãÿò, ùàêèìè-ìÿçóë ùþðìÿòäÿí äöøÿð.

Îë ãÿäÿð úþâð åòìÿ öøøàãÿ êè, ÷ÿêñèí ñÿíäÿí ÿë,Øÿù ðÿèééÿòñèç îëà, ÿëáÿòòÿ, øþâêÿòäÿí äöøÿð.

Áó ãÿäö ðöõñàð èëÿ ñåéðè-ýöëöñòàí åéëÿñÿí,Ýöë ýèðèáàí÷àê îëóð, ñÿðâ èñòèãàìÿòäÿí äöøÿð.

Ñåééèäà, ýÿëäèêúÿ îë ðöõñàðè-àòÿøýóíÿ õÿò,Ýöíáÿýöíäÿí ñèíåéè-àøèã ùÿðàðÿòäÿí äöøÿð.

140

* * *

Åé ýöë, ñÿíÿ ùàëè-äèëè-øåéäàíû äåìÿçëÿð,Ùàëè-äèëè-çàðè-ìÿíè-ðöñâàíû äåìÿçëÿð.

Ýþðäöì î ñèéÿù òöððÿíè ðöõñàðóâà äöøìöø,Éàíäûì îäà, áó àòÿøè-ñóçàíû äåìÿçëÿð.

Õÿòòèí áèëèðèê ìöñùÿôè-ùöñíöíäÿ, íÿ ìÿíà,Ëÿôçè îõóäóðëàð áèçÿ, ìÿíàíû äåìÿçëÿð.

Ñèððè-äÿùÿíè-éàðû, êþíöë, àõòàð, þçöí òàï,Ñþç éîõ êè, à÷ûá øÿõñÿ ìöÿììàíû äåìÿçëÿð.

Ëÿëèí ãÿìè þëäöðäö ìÿíè, êèìñÿ èíàíìàç,Úàí ãàòèëè àëÿìäÿ Ìÿñèùàíû äåìÿçëÿð.

Áèìàð ìÿíè åòäè ýþçöí, èêêè äîäàüûíÄÿðäèìè áèëèðëÿð, ìÿíÿ äÿðìàíû äåìÿçëÿð.

Ãàôèëäè ýÿð îë øÿì ãÿìèíäÿí, íÿ ìÿçÿììÿò,Ñåééèä, îíà ñóçè-äèëè-øåéäàíû äåìÿçëÿð.

141

* * *

Àøèã ÿýÿð÷è éàðû ýþðöá êþíëö øàä îëóð,Àììà êè, ÷ÿðõ úþâðö èëÿ íàìóðàä îëóð.

Ìàíå îëóëëàð àøèãÿ êèì, ìåùðè àç îëà,Ãàôèë êè, ìÿí îëñà ìÿùÿááÿò çèéàä îëóð.

Øèääÿò åäèíúÿ ìÿí îëóð ñóçè-äèë ôöçóí,Äÿðéàäÿ ìþâúÿ áàèñ îëàí òöíä áàä îëóð.

Çàèë îëóðìó ïÿíä èëÿ àøèãäÿí åøãè-éàð,Äàìÿí ÷àëàíäà øþëåéè-íàð èçäèéàä îëóð.

Áàçàðè-ùöñíÿ àøèãè-ìèñêèíäè ìöøòÿðè,Àøèã êè éîõäó, ùöñí ìÿòàû êÿñàä îëóð.

Ìÿøùóð ãûëäû åøãè-Çöëåéõà î Éóñèôè,Àøèãäÿ ùöñí øþùðÿòèíÿ èúòèùàä îëóð.

Ñåééèä, ðöìóçè-åøãäÿ ñÿí äÿ ÷ûõàðòäûí àä,Òà êèì, çÿìàíÿ âàð, ñÿíÿ åøã èëÿ àä îëóð.

142

* * *

Éöç ñÿðâè-õóðàìàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð,Éöç áàüè-ýöëöñòàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

Éöç çþùðÿúÿáèí, ìàùëèãà, ìåùðè-äèëàðà,Éöç ìèí ìÿùè-òàáàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

Áó çöëìÿòè-çöëôöíäÿ ëÿáèí àáè-áÿãàìûç,Éöç ÷åøìåéè-ùåéâàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

Åé õóáëÿðèí øàùû, êþíöëäöð ñÿíÿ òàëèá,Àëÿì ùàìû õóáàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

Åé äóñò, áèçÿ ùóðèéè-ãûëìàí íÿ ýÿðÿêäèð,Éöç ùóðèéè-ãûëìàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

Ñåééèä äåýèëÿì áÿíä îëàì ùÿð áèð ýöëè-àëÿ,Éöç ãþí÷åéè-õÿíäàí îëà, êþíëöì ñÿíè èñòÿð.

143

* * *

Ëÿáèíè à÷ñà î ýöë ìÿùôèëÿ øÿêêÿð òþêöëöð,Ëÿôçè òÿêðàð åëÿñÿ ãÿíäè-ìöêÿððÿð òþêöëöð.

Íÿêùÿòè-ÿíáÿðè-ñàðà áöðöéÿð àôàãû,Ùÿð çàìàí êèì, öçöâÿ çöëôè-ìöÿíáÿð òþêöëöð.

Ñóðÿòèí ÿêñè ÿýÿð äöøñÿ, ñÿíèí, àéèíÿéÿ,Ùÿøðÿäÿê àéèíÿäÿí ëàëåéè-ÿùìÿð òþêöëöð.

Åéëÿñÿì àðèçè-çèáàñûíà áèð îüðó íèýàù,Ãÿìçÿñèíäÿí î áöòöí öñòöìÿ õÿíúÿð òþêöëöð.

Áó ýåúÿ è÷ìèñÿí, åé ëàëÿðöõ, îë ãÿäð øÿðàá,Ìÿñòö ìÿõìóð ýþçöíäÿí ìåéè-Õöëëÿð òþêöëöð.

Âåðìèñÿí äèë ýåúÿ ñÿí ùàíñû ëÿáè-ìÿðúàíÿ,Ñåééèäà, øåðè-òÿðèíäÿí äöðö ýþâùÿð òþêöëöð.

144

* * *

Ãþí÷ÿíèí áàüðûíû ÿççÿëäÿ ôÿëÿê ãàí åéëÿð,Ñîíðà êþíëöíö à÷ûá äÿùðäÿ õÿíäàí åéëÿð.

Ñÿëòÿíÿò òÿõòèíÿ áèð ïàéÿäè çèíäàí, åé äèë,Éóñèôè èççÿò ö÷öí ñàêèíè-çèíäàí åéëÿð.

×ÿêìÿñÿ ðÿíú êèøè ýÿíúÿ îëóðìó âàñèë,Ðÿñìäèð, ðÿíú ÷ÿêÿí êàðûíû àñàí åéëÿð.

Ñÿáðè-ßééóá ýÿðÿê àøèãè-äèëñóõòÿäÿ,Àãèáÿò ëöòôè-õóäà äÿðäèíÿ äÿðìàí åéëÿð.

Îëìàñà êàð ïÿðèøàí, îíà ñàìàí îëìàç,Ùÿð ïÿðèøàíëûüà òàíðû þçö ñàìàí åéëÿð.

Áèð äöøÿéäè ÿëèìÿ âÿñë, äåéÿéäèì áèð-áèðÁó úÿôàëÿð êè, ìÿíÿ ìþùíÿòè-ùèúðàí åéëÿð.

Ñåééèäà, ãîðõìà êè, àëÿìäÿ õóäàâÿíäè-ÿùÿäÑÿíè èççÿòëÿ äÿðè-äþâëÿòÿ äÿðáàí åéëÿð.

145

* * *

Äåðñÿí ìÿíÿ êèì, ùóðèéè-ãûëìàí îëàúàãäûð,Ãèñìÿò ñÿíÿ îë Êþâñÿðè-ðèçâàí îëàúàãäûð.

Áÿñäèð ìÿíÿ áó ñàãè èëÿ áàäåéè-ýöëýóí,Ìÿíçèëýÿùèìèç ñÿùíè-ýöëöñòàí îëàúàãäûð.

Äöíéàäà ýÿðÿê éàðè-ïÿðèâÿø, ìåéè-áèüÿø,Öãáàéÿ áàõàí êèìñÿ ïÿøèìàí îëàúàãäûð.

Áó íÿãäè ãîéóá íèñéÿ äàëûíúà íÿ ýåäèì ìÿí,Íÿãäèíè âåðÿí íèñéÿéÿ íàäàí îëàúàãäûð.

Ñàãè ìÿíÿ ãûëìàíäû, øÿðàáûì ìåéè-Êþâñÿð,Âàèç úèýÿðè ùÿñðÿò èëÿ ãàí îëàúàãäûð.

Ôþâò åéëÿìÿ áó ôöðñÿòè, åé àãèëö ùóøéàð,Þìðöí ýåäÿúÿê, äÿùð þçö âèðàí îëàúàãäûð,

Ñåééèä äåýèëÿì íèñéÿ ñþçÿ áàâÿð åäÿì ìÿí,Íÿãäè-ùóíÿðèì úàìÿ ýèðîâýàí îëàúàãäûð.

146

* * *

Äöíéàäÿ åøã ãÿäðèíè ùóøéàð îëàí áèëèð,Àçàäÿëèê ñÿôàñûíû áèäàð îëàí áèëèð.

Õóðøèä ãÿäðèíè íÿ áèëèð ùóøè êóðëÿð.Áó ôåéçè-íóðè ñàùèáè-ÿáñàð îëàí áèëèð.

Ãÿäðè-êÿìàëè-ùöñíö áèëèð àøèãè-ùÿçèí,ßëáÿòòÿ, ãÿäðè-çÿððè õÿðèäàð îëàí áèëèð.

Ãàë ÿùëè áèëìÿñÿ äÿùÿíèí ñèððèí, åéáè éîõ,Ñÿðáÿñòÿ ñèððè ìÿùðÿìè-ÿñðàð îëàí áèëèð.

Àøèã ÷ÿêÿí ãàðà ýöíö ÿééàìè-ùèúðäÿ,Ñåâäàéè-çöëôöí èëÿ ýöíö òàð îëàí áèëèð.

×åøìèíäÿí þçýÿ ùàëè-äèëèì êèìñÿ áèëìÿéèð,Áèìàðëÿð áÿëàñûíû áèìàð îëàí áèëèð.

Ìÿí ÷ÿêäèýèì áÿëàëÿðè, åé Ñåééèäè-ùÿçèí,Äÿðäè-ôÿðàãè-éàðÿ ýèðèôòàð îëàí áèëèð.

147

* * *

×öí õàêÿ òÿúÿëëà åëÿäè õàëèãè-úÿááàð,Þç ñóðÿòèíè õàêè-ñèéÿùäÿí åäèá èçùàð.

×öí îëäó áÿøÿð ÿùñÿíè-òÿãâèìäÿ òÿõìèð,Áó õàê òÿúÿëëàéè-ùÿãÿ îëäó ñÿçàâàð.

Èñòÿðäè ìÿëÿê, àäÿìè êèì, òàïìûéà õèëãÿò,Ùöñíè-áÿøÿðè ýþð êè, ìÿëÿê îëäó ýèðèôòàð.

Ùàðóò èëÿ Ìàðóòà åäèì ìÿí íÿ ìÿçÿììÿò,Úèáðèëè-ÿìèí äöøñÿ áó ñåâäàéÿ, îëóð õàð.

Íÿ ÷àðÿ åäèì åøãèìÿ áÿñ ìÿí åâè âèðàí,Éöç Çþùðÿéÿ ìÿí ìöøòÿðèéÿì, âàëåùè-äèäàð.

Éöç ýþç ýþðöðÿì êè, ùàìûñû ñåùðäè, úàäó,Áèìàð ãûëûáäûð ìÿíè áèð ýþçëÿðè áèìàð.

Éîõ ìÿíäÿ ùÿëÿ íÿôñè-ìÿëÿê ãöââåéè-ãöäñè,Àõûð áÿøÿðÿì, ðÿùì ãûë, åé õàëèãè-ãÿôôàð.

Ýÿð åòìÿç èäèí àðèçè-äèëáÿðäÿ òÿúÿëëà,Ñåééèä áó ãÿäÿð îëìàç èäè éàðÿ òÿëÿáêàð.

148

* * *

Äÿëëàê ïÿñÿð êàéèíåéè-ÿùëè-íÿçÿðäèð.Áèð ñóðÿòè-áèìèñëäè, áèð øÿêëè-äèýÿðäèð.

ßáðóëÿðè áèð òèüäè, ìöæýàíëàðû íÿøòÿð,Ðÿýäÿí à÷ûëàí íÿøòÿðèíÿ õóíè-úèýÿðäèð.

Úàì èëÿ ùèúàá îëäó îíóí òèüèíÿ áàøûì,Áàøûìà áÿëà îëäó ìÿíèì äÿ, áó íÿ ñÿðäèð.

Áèð ÿëäÿ òóòóá òèüèíè, áèð ÿëäÿ òóòóá ñÿíý,Äÿâàéÿ ýÿëèðñÿ îíà úàíûì íÿ ñèïÿðäèð.

ßë âóðñà ÿýÿð ÷ÿðõÿ, ÷ûõàð ýþýëÿðÿ àùûì,Åé ÷ÿðõè-úÿôàêàð, ñÿíÿ úàéè-ùÿçÿðäèð.

Ìèãðàçè-úÿôà èëÿ ÿýÿð ðèøòåéè-þìðöìÃÿò åéëÿñÿ áèëëÿù äåìÿçÿì êèì, íÿ õÿòÿðäèð.

Øàíÿ êèìè ñÿä÷àê èäè êþíëöì áó ùÿñÿääÿíÊèì, øàíÿêÿøè-òöððåéè-ùÿð øþáÿäÿýÿðäèð.

Åé ýöë, íÿ ðÿâàäûð äóðà ùÿð õàðÿ ìöãàáèëÐóéèí êè, ýöëöñòàíè-ñÿôàäÿ ýöëè-òÿðäèð.

Åé êàø, îëàéäûì ãàéûø îë ìóéìèéàíÿ,Âÿù-âÿù, íÿ ýþçÿë ìóéìèéàíö íÿ êÿìÿðäèð.

Òàñ þïäö ÿëèí, áàüðûíû ñó åéëÿäè Ñåééèä,Ýþçäÿí òþêöëÿí ÿøê äåýèë, õóíè-úèýÿðäèð.

149

* * *

Ãàäàí àëûì, àé ãàðà ýþç, ñÿíÿ áó ÿäà íå÷èíäèð,Íÿ öçöãàðàëûã åòäèì, ìÿíÿ áó èçà íå÷èíäèð?

Ñÿíÿ àë äîí éàðàøûð, íèéÿ ýåéìèñÿí ãÿðà ñÿí,Ìÿýÿð àøèãèí þëöáäöð, ñÿíÿ áó ÿçà íå÷èíäèð?

Éàíàüûíäû ëàëÿ íèñáÿò, äîäàüûí ÿãèã ìàíÿíä,Áÿäÿíèí ñÿôèäè-ñàôè, áÿñ àäûí ãàðà íå÷èíäèð?

Ìÿíÿ àä Ãàðà ýÿðÿêäèð êè, ìÿíèì ýöíöìäö ãàðÿ,Áó àä àé âÿôàëû äèëáÿð, äå ýþðöì ñàíà íå÷èíäèð?

Ñÿíÿ àøèã îëñà ùÿð êÿñ, îëó ãàðÿáÿõò áèëëàù,Éîõ èñÿ áó àä ñÿíèí÷öí ñÿíÿìà, øÿùà, íå÷èíäèð?

Äèëè çÿõìäàð Ñåééèä éåòÿ ýÿð î ãàðÿ çöëôÿ,Äÿõè ãàðÿ ëàçûì îëìàç, îíà áÿñ äÿâà íå÷èíäèð?

150

* * *

Ãÿáð åâèíÿ î êè, áèð øèøÿ ìåéè-íàá àïàðûð,Àòÿøè-äöçÿõè ñþíäöðìÿýÿ ñåéëàá àïàðûð.

Àáèäèí ñÿùâèíè åéá åòìÿ, ãàøûí øþâãö èëÿÎ ãÿäÿð ôèêð ãûëûð, ÿãëèíè ìåùðàá àïàðûð.

Ýöçÿðèì êóéöâÿ äöøúÿê àéàüûì òîïðàüûíûÒóòèéà åòìÿê ö÷öí ÷åøìèíÿ, ÿñùàá àïàðûð.

Øÿáè-ùèúðàí ìöæÿëÿð òóòìàñà ÷åøìèì þíöíö,Ýèðéÿäÿí ñöáùÿ êèìè àëÿìè ñåéëàá àïàðûð.

Øÿðùè-çöëôöí ýåúÿëÿð Ñåééèäè ãîéìóø áèäàð,Ýÿð÷è ÿôñàíÿ óçàíäûãúà ýþçö õàá àïàðûð.

151

* * *

Ùöñíäÿ Éóñèôÿ äöøìÿç åäÿ úàíàí èëÿ áÿùñ,Åé ÿçèçèì, íÿ ðÿâà ãóë åäÿ ñóëòàí èëÿ áÿùñ.

Ñÿúäÿ ãûë éàðÿ, êþíöë, áàõìà î çàùèä ñþçöíÿ,Àäÿì îë, ìÿòëÿáè ãàí, åéëÿìÿ øåéòàí èëÿ áÿùñ.

Äÿùÿíèí íþãòÿ áèëèá ÿùëè-äÿãàéèã î ìÿùèí,Áóíäà ñþç ÷îõ, íÿ åäèì áèð íå÷ÿ íàäàí èëÿ áÿùñ.

Ïàéè-úàíàíÿ ôÿäà ãûëìàã ö÷öí âÿñë ýöíö,Ñèáãÿò åòìÿêäÿ åäÿð õÿñòÿ êþíöë úàí èëÿ áÿùñ.

Ñöíáöëöí ùàëû ïÿðèøàí ýþðöíöð, éîõñà åäèáÎë öçö ãàðÿ áó ýåéñóéè-ïÿðèøàí èëÿ áÿùñ.

Ùöúúÿòè-ãàòåè éîõ, ãþí÷ÿ, âÿëè, àüçûí à÷ûá,Áèëìÿì åéëÿð äÿùÿíè-éàðÿ íÿ áöðùàí èëÿ áÿùñ.

Øåðè-ìþúöç ÿñÿðè-Ñåééèä èëÿ áÿùñ ãûëàí,Åëÿäèð êèì, åëÿéÿ àéåéè-ãóðàí èëÿ áÿùñ.

152

* * *

Ýþðÿê ìåéäÿí íÿ ôèòíÿ îëäó ùàäèñÊè, çàùèä ñþéëÿäè öììöëõÿáàèñ?!

Êÿìàëè-úÿùëè ýþð êèì, ñþéëÿìèøëÿð:Îëóð ìåé ôèòíåéè-öðôàíÿ áàèñ.

Øÿôàÿòäÿí îëóì öãáàäÿ ìÿùðóì,ßýÿð áóíëàðñà åëìè-øÿðÿ âàðèñ.

ßðÿãëÿ áàäÿäèð îë èêè úþâùÿðÊè, éîõäóð îíëàðà äöíéàäÿ ñàëèñ.

Áè÷ÿðñÿí ìÿçðÿè-öõðàäÿ, çàùèä,Íÿ òþõìÿ îëìóñàí ÿââÿëäÿ ùàðèñ.

Ôÿñàä ÿùëè ãîéóá àäûí ìöôÿññèð,Èíàä ÿùëè þçöí ñþéëÿð ìöùÿääèñ.

Äÿùÿí øþâãèëÿ, ýÿð, éîõ åòäè âàðûí,Îëóð ùÿð íöêòÿéÿ Ñåééèä ìöáàùèñ.

153

* * *

Êþíëöìöí çþâãèíÿ áèð ãþí÷ÿäÿùÿíäèð áàèñ,Ëÿççÿòè-ðóùóìà îë òÿëõñöõÿíäèð áàèñ.

Øþâãè-êóéèíëÿ èøèì àùö ôÿüàíäûð, åé ýöë,Áöëáöëöí íàëÿñèíÿ éàäè-÷ÿìÿíäèð áàèñ.

Ñèìýóí ñåéëè-ñèðèøêèì êè, ýþçöìäÿí ñà÷ûëûð,Áèð áöòè-ëÿëè-ëÿáö ñèìáÿäÿíäèð áàèñ.

Äèë êè, çöëôöíäÿ ãàðà ýöí ÷ÿêèáÿí ñÿáð åéëÿð,Îíäà ìó ãÿäðè îëàí ùöááè-âÿòÿíäèð áàèñ.

Íåé òÿêè äèë êè, íÿâàëÿð éåòèðèð öøøàãÿ,Áèð Ùöñåéíè-íÿñÿáö âÿúùè-ùÿñÿíäèð áàèñ.

Äèë êè, íàäèäÿ îëóá àøèãè-äèäàð ñÿíÿ,Åé ëÿáè ëÿëè-Éÿìÿí, Âåéñè-Ãÿðÿíäèð áàèñ.

Ëÿáè-øèðèíèíè âÿñô åò î ýöëöí êèì, Ñåééèä,Øóðè-ÿøàðöâÿ àëÿìäÿ áó ôÿíäèð áàèñ.

154

* * *

Åéëÿð øÿðàá ëÿëè-ëÿáèíëÿ ìöäàì áÿùñ,Ýöí òÿê áó ðþâøÿí îëäó êè, åéëÿð ùÿðàì áÿùñ.

Íàïöõòÿäèð äåéÿí òÿíöâÿ ñèìè-õàìäûð,Ñÿððàôëÿð éàíûíäà íÿ ëàçûì áó õàì áÿùñ.

ßùëè-êÿëàìÿ ñèððè-êÿëàìûí à÷ûëìàäû,Áèð íöêòÿ öñòÿ åòäèëÿ ìàëàêÿëàì áÿùñ.

Ùÿðäÿì ãûëûá âöúóäè-ÿäÿìäÿí ùåêàéÿëÿð,Ðÿìçè-äÿùàíûí èëÿ åäÿð õàñö àì áÿùñ.

Çöëôö ðöõöí ùåêàéÿòè éåòìÿç íÿùàéÿòÿ,Ýÿð åòñÿëÿð ñÿôèäö ñèéÿù ñöáùö øàì áÿùñ.

Ìÿí êóéè-éàðè, çàùèä, ÿýÿð Êÿáÿäèð äåäèì,Ôÿðç îëìàäû êè, ñÿí åäÿñÿí áèìÿãàì áÿùñ.

Ñåééèä, î ìÿùäÿí þòðö ÷îõ åòìÿ ìöáàùèñÿ,Íàãèñ ãàëûð çÿìàíÿäÿ, îëìàç òÿìàì áÿùñ.

155

* * *

Äèë åòñÿ íîëàð ñèíåéè-ñÿä÷àêÿ òÿøÿááöñ,Ñóéÿ áàòàí åéëÿð õÿñö õàøàêÿ òÿøÿááöñ.

Òÿíýÿ ýÿëèá àùè-úèýÿðèì àòÿøè-äèëäÿí,Äóä èëÿ ÷ûõûá åéëÿéèð ÿôëàêÿ òÿøÿááöñ.

Äèë ÿêñè-ðöõöí àòÿø èëÿ õàêäÿ ýþðìöø,Ýàùè åëÿéèð àòÿøÿ, ýÿù õàêÿ òÿøÿááöñ.

Øàéÿä êè, åäÿ äÿðê ñÿíè ãöââåéè-èäðàê,Ñóëòàíè-õÿéàëûì åäèá èäðàêÿ òÿøÿááöñ.

×ÿíý óð î êÿñÿ, ðèúñäÿí åòìèø îíó ùÿã ïàê,Ïàêèçÿ îëàí ýþâùÿð åäÿð ïàêÿ òÿøÿááöñ.

Ôèòðàêè-íèýàðûìäà ìÿíèì ñåéä îëàí àùó –Áó áèñìèëè-äèë åéëÿð î ôèòðàêÿ òÿøÿááöñ.

Ñåééèä ýþçöâöí áÿñ êè, ýþðöá úþâðö úÿôàñûí,Áóíäàí åëÿéèá ãÿìçåéè-áèáàêÿ òÿøÿááöñ.

156

* * *

Åé êþíöë, ëÿëè-ëÿáè-úàíàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ,Ìÿõôè ãàëñûí ñþç, íèùàíè úàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

Ýÿù ñþçöí ìåéõàíÿäèð, ýàùè õÿéàëûí ñàãèäèð,Úÿííÿò èñòÿðñÿí, éÿãèí ãûëìàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

Éîõ èøèí ñèððè-äÿùàíè-éàðè ñîðìàãäàí ñèâà,Ñÿí ìÿýÿð ùÿð íöêòåéè-ïèíùàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

Åé äèëè-ìÿúðóù, éîõ ìöøê èëÿ çÿõìèí ñàçèøè,Áÿñ íå÷èí îë çöëôè-ìöøêÿôøàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

Ýÿù òÿìÿííà òèüèí åéëÿðñÿí, ýÿùè ïåéêàíûíû,Éàðäÿí ùÿð ëÿùçÿ áèð åùñàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

Åé õÿéàëè-éàð, ÷ûõìàçñàí êþíöëäÿí, áèëìÿçÿìÑÿí íå÷öí áó ìÿíçèëè-âèðàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ?

Ñåééèäà, ñàë áîéíóâà çöííàðè-çöëôè-éàðû ñÿí,Åøãäÿ ýÿð ðöòáåéè-Ñÿíàíÿ åéëÿðñÿí ùÿâÿñ.

157

* * *

Îëäó ñÿíñèç ÷ÿìÿí, åé ýöë, ìÿíè-øåéäàéÿ ãÿôÿñ,Íÿ ÷ÿìÿí, úöìëÿ úàùàíäûð ìÿíè-ðöñâàéÿ ãÿôÿñ.

Àøèã àçàäÿ ýÿðÿêäèð êè, äþíÿð çèíäàíÿÁÿðýè-ýöëäÿí îëà ýÿð áöëáöëè-øåéäàéÿ ãÿôÿñ.

Àüëàäû áöëáöë ÿýÿð ìÿí êèìè ùèúðàí ýåúÿñè,Íÿ ö÷öí äþíìÿäè áèð ìþâúëö äÿðéàéÿ ãÿôÿñ?

ßíäÿëèá-÷ÿìÿíö ýöëäÿ îëàí çàòè-øÿðèô,Íÿ ÿúÿáäèð äÿýÿ ýÿð úöìëåéè-äöíéàéÿ ãÿôÿñ.

Ñåééèäà, àëÿìè-ñóðÿò ÿýÿð îëñàéäû ôÿíà,Ëÿôçëÿð îëìàç èäè äÿùðäÿ ìÿíàéÿ ãÿôÿñ.

158

* * *

Ñÿíè ÿùëè-âÿôà áèëìèøäèì, åé ýöë, áèâÿôàñÿíìèø.Áàüûøëà, áèëìÿäèì áèýàíÿëÿðëÿ àøèíàñÿíìèø.

Ñÿíè àéèíåéè-ìÿãñóä ñàíäûì ðóáÿðó äóðäóì,Ýþðöíäö ÿêñè-ñóðÿò, àííàäûì êèì, êÿúíöìàñÿíìèø.

Ñÿíè Éóñèô áèëèá, âåðäèì êþíöë ìöëêöíäÿ ñóëòàíëûã,ßçèçèì, íóðè-åéíèì, ñÿí ýÿäà îüëó ýÿäàñÿíìèø.

Ñÿíè öøøàã ö÷öí ñþéëÿðäèì ÿââÿë ðÿùìÿòè-ùÿãñÿí,Âÿëè, åé ìàùðó, ñÿí ýþýäÿí åíìèø áèð áÿëàñÿíìèø.

Êèìèí çöëôöíÿ áÿíä îëäóíñà, Ñåééèä,áèâÿôà ÷ûõäû,Øèêàéÿò åòìÿ áèð êÿñäÿí, þçöí áÿõòè ãÿðàñÿíìèø.

159

* * *

Ôÿãðö ôÿíàíû áèëìÿç èäèì êèìèéà èìèø,Ñÿíýè-ñèòÿì øèêÿñòÿ äèëÿ ìóìèéà èìèø.

Ìöëêè-ôÿíàâö ôÿãðäÿ ñóëòàí èìèø ôÿãèð,Þâúè-ñÿðèðè-èççäÿ ñóëòàí ýÿäà èìèø.

Ìÿí çÿùð áèëäèýèì ìÿíè-ìèñêèíÿ íóø èìèø,Áèýàíÿ ñàíäûüûì ìÿíÿ õöä àøèíà èìèø.

Òà ñàéÿ ñàëäû áàøûìà, éåòäèì ñÿàäÿòÿ,Ìÿí úöüäÿ íèñáÿò åéëÿäèýèì ãóø, ùöìà èìèø.

×èí ñþç áóäóð êè, íàôåéè-×èíäÿí çèéàäÿäèð,Ìöøêè-Õÿòà î çöëôÿ äåìÿê áèð õÿòà èìèø.

Êþíëöì îëóðäó ðÿøêëÿ ñÿä÷àê øàíÿäÿí,Êÿú ýåòìèøÿì êè, çöëôöâÿ ìÿùðÿì ñÿáà èìèø.

Ñåééèä äöøÿíäÿ ìþùíÿòÿ “Íàäè-ßëè” îõóð,Ìöøêöëýöøà úàùàíäà øÿùè-Ëàôÿòà èìèø.

160

* * *

Íå÷ÿ ìÿùðó ýþçÿë Øèðâàíäà êþíëöìäÿí ãÿðàð àëìûø,Òÿíèìäÿí òàá, ýþçäÿí õàá, ÿëäÿí èõòèéàð àëìûø.

Åäèáäèð ùÿð áèðèíèí ãÿìçåéè-õóíõàðû ñåéäè-äèë,Ñàíûðñàí øàùáàçè-àùÿíèíìèõëÿá øèêàð àëìûø.

Áèðèñè àëìàüà úàíûì ýþòöðìöø õÿíúÿðè-áöððàí,Áèðèñè òþêìÿýÿ ãàíèìè òèüè-àáäàð àëìûø.

Áèðè çàùèð íèýàù èëÿ àëûáäûð úàíûìû ïèíùàí,Áèðèíèí ãÿìçåéè-ïèíùàíû êþíëöì àøèêàð àëìûø.

Íÿ äèí ãîéìóø, íÿ èéìàí ìÿíäÿ, íà àéèíö íÿ ìÿçùÿá,Áó êàôÿðáå÷÷ÿ äèëáÿðëÿð ÿëèìäÿí ùÿð íÿ âàð àëìûø.

Õöñóñÿí îë íèýàðè-ñÿðâãàìÿò, éàðè-ìÿùñèìàÊè, òàáè-òöððÿñèíäÿí ðÿíýö áó ìöøêè-òàòàð àëìûø.

Ýþðÿíëÿð ñÿôùåéè-ðóéèíäÿ, Ñåééèä, õÿòòèí îë øóõöíÑàíûð êèì, êèøâÿðè-Ðóìó ñèïàùè-Çÿíýáàð àëìûø.

161

* * *

Çöëôöâÿ çöëìÿòè-äþâðàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø,Ëÿáöâÿ ÷åøìåéè-ùåéâàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Î äÿùÿí ôèêðè èëÿ úöìëÿ éîõ îëäó âàðûì,Äÿùÿíèí íþãòåéè-ïèíùàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Ùÿð ýÿëÿí àäÿì åäÿð úàíö êþíöëäÿí òÿñäèã,Êóéöâè ðþâçåéè-ðèçâàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Àëûøûá, øþëÿ ÷ÿêèá ñóç èëÿ éàíäûì, ýþðäöì,Ùèúðöâè àòÿøè-íèéðàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Ãàøëàðûí íóíè-ãÿëÿì, ãÿääèí ÿëèô, çöëôöí ëàì,Öçöâè ñóðåéè-ãóðàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Éåðö ýþé, ÿðøö ìÿëÿê íóðöâÿ åéëÿð ñÿúäÿ,Ñÿíè êèì, àëÿìÿ ñóëòàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Ñÿíÿìà, ñÿíäÿ òÿúÿëëà åëÿéèá ùÿçðÿòè-ùÿã,Ñóðÿòèí ñóðÿòè-ðÿùìàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Ùöñíöâÿ àøèã îëàí îëäó ìÿëÿêäÿí ÿëà,Ìöíêèðè-ôÿçëöâÿ øåéòàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

Ñåééèäèí-çàùèð îëóá øåðè-øÿêÿðáàðûíäàíËÿáè-ëÿëèí øÿêÿðèñòàí äåäèëÿð, ýåð÷ÿê èìèø.

162

* * *

Àëûøäûì îäëàðà, àëäûì äèëè-äèâàíÿäÿí àòÿø,Äöøöáäöð àëÿìè-èìêàíÿ áó êàøàíÿäÿí àòÿø.

Äåäèì: õÿòòèí äèøÿðäè, êþíëöìö âåð, åé ìÿùè-òàáàí,Äåäè: àõøàì âåðìÿê õîø äåýèëäèð õàíÿäÿí àòÿø.

ßýÿð äèë éàíìàñàéäû éàõìàç èäè ãÿëáè-úàíàíû,ßúÿá ùàëÿòäè êèì, øÿìÿ äöøöá ïÿðâàíÿäÿí àòÿø.

Î õàëè-ôèëôèëèí, åé ýöëáÿäÿí, éàíäûðäû öøøàãû,Äöøöáäöð õèðìÿíè-ÿùëè-äèëÿ áèð äàíÿäÿí àòÿø.

Øèòàäûð, ñàãèéà, ìÿúëèñ àðà ãÿëáè-øèòà õîøäóð,Áöñàòû ýÿðì ãûë, ýþñòÿð áèçÿ ïåéìàíÿäÿí àòÿø.

Ýÿùè ùèúðèí, ýÿùè âÿñëèí âóðàð îä ãÿëáè-ñóçàíÿ –Êè, ùå÷ ÿñêèê äåýèë áó ýóøåéè-âèðàíÿäÿí àòÿø.

Ìöðàäûí õàòèðè-úàíàíû éàíäûðìàãñà ôÿðéàä åò –Êè, Ñåééèä, õàëè îëìàç ñöôðåéè-ìÿñòàíÿäÿí àòÿø.

163

* * *

Åòäèýèì íàëÿëÿð îëìàçäû áó ñåâäàäÿ òÿëÿô,Ñèíÿì îëñàéäû ýÿð îë íàâÿêè-ìöæýàíÿ ùÿäÿô.

Áó öìèä èëÿ êè, ãÿìçÿíäÿí àëà êàìè-äèëèí,Äöçöëöá ýþçëÿðèâöí äþâðöíÿ ìöæýàí ñÿô-ñÿô.

Éàçäû “Âÿëëåéëè èçà” ñÿôùåéè-ðöõñàðöâÿ õÿò,Î áÿéàçÿ áó ñÿâàä èëÿ ôöçóí îëäó øÿðÿô.

Àëìàìûø àáè-äö ÷åøì èëÿ âöçó àøèãè-çàð,Áàõà áèëìÿç öçöâÿ, åé öçö ðÿøêè-ìöñùÿô!

Äöððè-ÿøêèìÿ íîëà éàð õÿðèäàð îëñàÊè, áó äöðäàíÿéÿ áÿùðåéíè-äö ÷åøìèìäè ñÿäÿô.

Ðÿäÿ ëàçûìäû Ðöáàá, åòìÿ ìöüÿííè, äÿôÿ çóðÊè, êþíöëäÿí ãÿìèìè äÿô åëÿìÿç íÿüìåéè-äÿô.

×ÿêäèëÿð Éóñèôè-ìÿíàíû ýåíÿ áàçàðÿ,Ñåééèäà, ñàõëàìà úàíû, íÿ ýÿðÿêäèð áó õÿçÿô.

164

* * *

Èñì þçö áèð èñìäèð, àììà ìöñÿììà ìöõòÿëèô,Ýþâùÿðè-øÿùâàð áèðäèð, ëåéê äÿðéà ìöõòÿëèô.

Èõòèëàôè-ðÿé èëÿ ùÿð êèìñÿ áèð ìÿíà âåðèá,Ëÿôç þçö áèð ëÿôçäèð, àììà êè, ìÿíà ìöõòÿëèô.

Àëÿìè-ïèðö úàâàí îëäó ìöãÿééÿä ðÿíý èëÿ,Îë ñÿáÿáäÿíäèð îëóá, åé äóñò, ÿñìà ìöõòÿëèô.

Áÿùðè-âÿùäÿò ìþâú åäèá, òèøðÿ äàüûëäû ãÿòðÿëÿð,Îëäóëàð îë ãÿòðÿëÿðäÿí äöððè-ëàëà ìöõòÿëèô.

Âÿùäÿòÿ åéëÿ íÿçÿð êèì, ÷èçè-âàùèääèð ùàìàí,Ýÿð÷è ñóðÿòäÿ îëóá Ôèðîíö Ìóñà ìöõòÿëèô.

Íóð – åéíè-íàðäûð, ùÿì íàð – åéíè-íóðäóð,Äóçÿõö úÿííÿò îëóá ñóðÿòäÿ, úàíà, ìöõòÿëèô.

Ùöñíö åøãö àøèãö ìÿøóã áèðäèð, åé êþíöë,Ñåééèäà, ùÿðýèç äåýèë àëÿìäÿ ÿøéà ìöõòÿëèô.

165

* * *

Áèð ìàùû ñåâèá, ÷ÿðõÿ òÿìÿííàäÿí óñàíäûã,Áó äöøìÿíè-êÿúáèíÿ ìöäàðàäÿí óñàíäûã.

Îë ëàëÿðöõ îëìàç áèçÿ íÿ äóñò, íÿ äöøìÿí,ßüéàð èëÿ áèùóäÿ áó ãîâüàäÿí óñàíäûã.

Áöëáöë, ñÿíèí îëñóí äÿõè ýöëçàðè-ìÿùÿááÿò,Áó áàüäÿ áèç îë ýöëè-ðÿíàäÿí óñàíäûã.

Äèâàíÿ îëóá äàìÿíè-ñÿùðàëÿðÿ äöøäöê,Áèç ñèëñèëåéè-çöëôè-÷ÿëèïàäÿí óñàíäûã.

Áàøäàí éåðÿ ãîéäóã ùÿâÿñè-áàäåéè-íàáû,Àòäûã àéàü ÿëäÿí, ìåéè-ñÿùáàäÿí óñàíäûã.

Áèç ãèññåéè-Øèðèí èëÿ Ôÿðùàäû óíóòäóã,ßôñàíåéè-Ìÿúíóí èëÿ Ëåéëàäÿí óñàíäûã.

ßë ÷ÿê, äåäèê, îë ìàùäÿí, ÿë ÷ÿêìÿäè Ñåééèä,Áèç ÿë ÷ÿêèá, îë àøèãè-ðöñâàäÿí óñàíäûã.

166

* * *

Òà äÿùàíûí ñèððèíÿ ïèíùàí òÿëÿáêàð îëìóøóã,Éîõ îëóáäóð âàðûìûç, äÿðäÿ ýèðèôòàð îëìóøóã.

Íÿáçèìèçäÿí ÷ÿêìÿç ÿë, åé ìàù, áèð ñàÿò òÿáèá,Ùÿñðÿòè-÷åøìèíëÿ îë ýöíäÿí êè, áèìàð îëìóøóã.

Âàð èäèê îë ëÿùçÿ êèì, éîõ èäè ÿðçö àñèìàí,Åé äÿùàíûí ñÿäãÿñè, éîõäàí ìÿýÿð âàð îëìóøóã?

×ÿêäèëÿð áàçàðÿ îë ýöí êèì, ÿìàíÿò ýþâùÿðèí,Úàíö äèëäÿí ÿë ÷ÿêèá áèçëÿð õÿðèäàð îëìóøóã.

Áèçäÿ èñòåùãàã éîõ, áó íÿ êÿðÿìäèð áèëìèðÿì,Õèëãÿòè-èúàäÿ áèç ùàðäàí ñÿçàâàð îëìóøóã?

Éîõäóð, åé àðàìè-úàí, ñÿíñèç âöúóäÿ áèð ÿñÿð,Ôåë þçöí, ôàèë þçöí, áèç íÿ ýöíÿùêàð îëìóøóã?

È÷ìèøèê õöìõàíåéè-ÿùáÿáòö úàìûíäàí øÿðàá,Ñåééèäà, ñÿðìÿñò èêÿí àëÿìäÿ ùóøéàð îëìóøóã.

167

* * *

Íÿ õîøäóð áèð çàìàí áèð äèëáÿðèí åøãèíäÿ çàð îëìàã,Öìèäè-âÿñë èëÿ ùèúðèíäÿ ìöääÿò áèãÿðàð îëìàã.

Äèéàðè-ùèúðäÿ ñåéëàáè-äÿðäö ãÿì ùöúóìóíäàí,Çÿëèëö çàðö áèìèãäàðö õàðö õàêñàð îëìàã.

Åøèòìÿê ýöíäÿ éöç ìèí ñÿðçÿíèøëÿð äóñòö äöøìÿíäÿí,Íÿçÿðëÿðäÿí äöøöá ýþç éàøû òÿê áèåòèáàð îëìàã.

Èðàãäàí éàðûíû ýþðúÿê ÿñèá êþíëö, ãà÷ûá ðÿíýè,Ãàëûá ñóðÿò êèìè, äèëäÿí äöøöá áèèõòèéàð îëìàã.

Éåòèá íàýÿù âèñàëÿ, êàìÿ éåòìÿê ÷ÿðõè-êÿúðþâäÿí,Äîëàíûá áàøûíà øàéÿñòåéè-áóñö êÿíàð îëìàã.

Ùöúóìè-øþâãäÿí çöëôö êèìè þïìÿê éàíàüûíäàí,Ýÿùè äèøëèá ëÿáèíäÿí, ýÿù ëÿáè òÿê çÿõìäàð îëìàã.

Âöôóðè-øþâãäÿí ÿçáÿñ ãûëûá áó íþâ ÷îõ èøëÿð,ßäÿá íàýàù îëóá ãàëèá î èøäÿí øÿðìñàð îëìàã.

Äþíöá þç öçãÿðàëûã öçðöí åòìÿê îë ñèéÿùìóäÿí,Ýöíàùûí êå÷ìÿê ö÷öí èëòèúàñû ñÿä ùÿçàð îëìàã.

Éåòèá Ñåééèä êèìè âÿñëÿ, ýåíÿ ÿüéàð çöëìöíäÿíÄöøöá äÿðäö-ôÿðàãÿ âÿñëèíÿ öììèäâàð îëìàã.

168

* * *

Åé ñàðèáàí, ãÿòàðûìûçû êóéè-éàðÿ ÷ÿê,Ðÿùì åò, áó äàüèäàðëÿðè ëàëÿçàðÿ ÷ÿê.

Åé áàäè-øöðòÿ, ëöòôö ìöðöââÿò çàìàíûäûð,Áó áÿùðäÿí ñÿôèíÿìèçè áèð êÿíàðÿ ÷ÿê.

Åé íàõóäà, õóäàéÿ ãÿñÿì, áó ñÿôèíÿíè,Éàðûì îëàí äèéàðû ñîðóø, êóéè-éàðÿ ÷ÿê.

Îë Õûçðè-õÿò ýåäèá Õÿçÿðèëÿð äèéàðûíà,Õûçðè-ðÿù îë, áèçè äÿõè ñÿí îë äèéàðÿ ÷ÿê.

Åé ÷ÿðõ, åäèá î ìàù èëÿ ðþâøÿí ìÿãàìûìûç,Áåéòöøøÿðÿô ùÿâàëÿñèíÿ áèð ñèòàðÿ ÷ÿê.

ßüéàð èëÿ øÿðàá è÷èá îë ñÿðâè-ëàëÿðöõ,Àç äàü òàçÿäÿí áó äèëè-äàüäàðÿ ÷ÿê.

Ñåééèä, ãöáàðè-ìÿãäÿìè îë ñÿðâãàìÿòèí,Áèð òóòèéàäû, äèäåéè-öììèäâàðÿ ÷ÿê.

169

* * *

Ýÿðÿêäè êèì, ñàëà ùàë ÿùëèíè áÿëàéÿ ôÿëÿê,Âåðèð ùÿçàð áÿëà ìÿðäè-ìöáòÿëàéÿ ôÿëÿê.

ßýÿð êè, áèð-áèðèíÿ ìåùðèáàí îëà èêè êÿñ,Ñàëàð áÿëàâö ãÿìö ôèðãÿòè àðàéÿ ôÿëÿê.

Ùÿìèøÿ ýÿðäèøè êàì ÿùëèíè åäÿð íàêàì,Íÿ øàùÿ êàì âåðèá, íÿ êÿìèí ýÿäàéÿ ôÿëÿê.

Ýÿðÿêäè Éóñèôè Éÿãóáäÿí úöäà ãûëñûí,Äèéàðè-Ìèñðäÿ ñàòñûí êÿìè-áÿùàéÿ ôÿëÿê.

Ùÿñÿäëÿ àøèãè ìÿøóãäÿí úöäà åéëÿð,Êå÷èðäè áàøûíû åøã ÿùëèíèí úèäàéÿ ôÿëÿê.

Ýöëö ÿëèíäÿí àëûá áèãÿðàð øöüë âÿ ëåéêÝÿòèðäè áöëáöëè-øåéäà êèìè íÿâàéÿ ôÿëÿê.

Ôÿëÿê úÿôàñû áó ýöíäÿ äåýèë ñÿíÿ, Ñåééèä,ßçÿëäÿ àäÿò åäèá úþâð èëÿ úÿôàéÿ ôÿëÿê.

170

* * *

Äöðäè-ìåé òà âàðäûð, áèç äÿðäè-àëÿì ÷ÿêìÿðèê,Äþâëÿòè-ïèðè-ìöüàíäàí ìþùíÿòö ãÿì ÷ÿêìÿðèê.

Èáòèëàéè-ôÿãðäÿí éöç çþâãö ëÿççÿò ýþðìöøöê,Áèç áó àëÿìäÿ ñÿôàíû øàùäÿí êÿì ÷ÿêìÿðèê.

Ýóøåéè-ìåéõàíÿäÿ áÿñäèð áèçÿ ñûíìûø ñèôàë,Ìèííÿòè-Úÿìøèäö ôèêðè-ñàüÿðè-Úÿì ÷ÿêìÿðèê.

Ýÿð íèùàëè-àðèçóìóç ðèøÿñèíäÿí õöøê îëà,Ìèííÿòè-áàðàíö ôåéçè-÷åøìè-ïöðíÿì ÷ÿêìÿðèê.

Éàíñà äèë, õàê îëñà òÿí, åé øÿì ñóçè-åøãäÿí,Äóäóìóç ÷ûõìàç áèçèì, àùè-äÿìàäÿì ÷ÿêìÿðèê.

Ýÿíäöìè-õàëûí ýþðöá úÿííÿòäÿí ÿë ÷ÿêìÿç î êèì,Áèç îíóí àäûíû áó àëÿìäÿ àäÿì ÷ÿêìÿðèê.

Öç ÿýÿð âåðìÿç áèçÿ, áèð âÿúùè âàðäûð, îë ïÿðè,Ñåééèäà, áèç ñÿí êèìè ðöõñàðè-äÿðùÿì ÷ÿêìÿðèê.

171

* * *

Éöç ôåéçèí îëñà õÿëãÿ ÿýÿð àôèòàá òÿê,Äþâðàí ñàëàð àéàüà ñÿíè ìàùòàá òÿê.

Áèëìÿç ðöìóçè-ñþùáÿòè-ùÿìðàç äÿðäèíè,Íàäàíÿ ÿùëè-äèë à÷ûëà ýÿð êèòàá òÿê.

Îëìà ìÿëàëè-õàõèðè-ÿðáàáè-ìÿðèôÿò,Ùÿð âàðäûüûí áöñàòÿ ñÿôà âåð øÿðàá òÿê,

Éîõ åéáè êèìñÿäÿí ñÿíèí åùñàí ãÿáóëóâóí,Åùñàí åäÿðñÿí àëäûüóâó ýÿð ñÿùàá òÿê.

Ìÿìëöââ èêÿí ùÿâàéè-ìÿùÿááÿòëÿ ñèíÿìèç,Ñåéëè-ùÿâàäèñ èëÿ éûõûëäûã ùöáàá òÿê.

Îë àôèòàáðöõëÿ êå÷ÿí ýöíëÿðèì ìÿíèì,Èíäè ýÿëèð õÿéàëûìà ùèúðèíäÿ õàá òÿê.

Áàøûí éåòÿð ñÿìàéÿ øÿðàôÿòëÿ, Ñåééèäà,Åøãèëÿ ïàéèìàë îëà áèëñÿí òöðàá òÿê.

172

* * *

Áèð çàìàí áèç äÿõè îë ìàù èëÿ ùÿìõàíÿ èäèê,Øÿìè-ðöõñàðÿñèíÿ éàíìàüà ïÿðâàíÿ èäèê.

Øóðè-ìåé áàøäà, ÿéàü ÿëäÿ, ñÿáó çàíóäÿ,Ìÿúëèñè-åéøäÿ ùÿìêàñåéè-úàíàíÿ èäèê.

Ðÿøêè-ñÿä àãèëö ôÿðçàíÿ èäèê ýÿð÷è êè, áèç,Ùÿëãåéè-ñèëñèëåéè-çöëôäÿ äèâàíÿ èäèê.

Ùöñíöíÿ ìÿçùÿð èäèê îë áöòè-ñèìèíáÿäÿíèí,Öçöíÿ àéèíÿ, ýåéñóëÿðèíÿ øàíÿ èäèê.

Óçàäûá áàøûìûçû õöìäÿí è÷ÿðäèê ìåéè-íàá,Ìÿñò ìåéõàíÿäÿ, áèìèííÿòè-ïåéìàíÿ èäèê.

Èíäè áèð ãåéðè ñàéàã èëÿ þòöðñÿí áèçäÿí,Áèç ìÿýÿð êèì, ñÿíÿ, åé ýöë, áåëÿ áèýàíÿ èäèê?

Îë áöòè-ëåéëèâÿøèí àøèãè-ìÿúíóíó îëóá,Øþùðÿòè-åøã èëÿ Ñåééèä êèìè ÿôñàíÿ èäèê.

173

* * *

Úàí òàçÿëÿíèð ëÿëè-äöðÿôøàíûíû ýþðúÿê,Äèë õöððÿì îëóð ñÿðâè-õóðàìàíûíû ýþðúÿê.

Äàüëàðÿ ÷ûõûá ñàëäû áàøûí ñöíáöë àøàüÿ,Îë ëàëÿðöõöí çöëôè-ïÿðèøàíûíû ýþðúÿê.

Ïöñòÿ äÿùÿíè à÷ûëà ãàëäû ùÿñÿäèíäÿí,Îë ñÿðâãÿäèí ãþí÷åéè-õÿíäàíûíû ýþðúÿê.

Éÿãóá íå÷èí þëìÿäè, áèëìÿì, ôÿðÿùèíäÿí,Úàí íÿãäè îëàí Éóñèôè-Êÿíàíûíû ýþðúÿê?

Úàíàíû ýþðÿí ëÿùçÿäÿ úàí äöøäö àéàüÿ,Éàëâàðäû ýÿäà ÿúç èëÿ ñóëòàíûíû ýþðúÿê.

Áó õàêè-ñèéÿùäÿí áàøûìûç ÷ÿðõÿ óúàëäû,Îë ìàùðöõöí ýöíäÿ áèð åùñàíûíû ýþðúÿê.

Ñåééèä, åëÿ áèëäèì êè, áÿãà ñóéóíó è÷äèì,Îë ñÿáç-õÿòèí ãÿòëèìÿ ôÿðìàíûíû ýþðúÿê.

174

* * *

Éàðûìû éàð åéëÿäèí ÿüéàðÿ, åé ôÿëÿê,Åòäèí ýöëö íÿñèá ýåíÿ õàðÿ, åé ôÿëÿê.

Ñàëäûí øöàè-ìåùðöâè ðöõñàðè-éàðûìà,Åòäèí çÿìàíÿäÿ ýöíöìö ãàðÿ, åé ôÿëÿê.

Ùÿð íèñôè-øÿáäÿ ñÿíäÿ äåýèëäèð ñèòàðÿëÿð?À÷äûí î ìàùÿ äèäåéè-íÿççàðÿ, åé ôÿëÿê.

Ñàëäûí ñÿôÿð ùàâàñûíà éàðè-ÿçèçèìè,Åòäèí î ìàùè-ñàáèòè ñÿééàðÿ, åé ôÿëÿê.

Éàõäûí ôÿðàãè-éàð èëÿ êþíëöìö, ùÿããè âàðÀùûì øÿðàðû éàõñà ñÿíè íàðÿ, åé ôÿëÿê.

Áèäÿðäëÿðäÿ äÿðä ýþðöá ÷àðÿ åéëÿäèí,Éîõäóð áó äÿðäè-ùèúðÿ ìÿýÿð ÷àðÿ, åé ôÿëÿê?

Ñåééèä øèêàéÿò åéëÿñÿ ñÿíäÿí ÿúÿá äåýèë,Éàðûìû éàð åéëÿäèí ÿüéàðÿ, åé ôÿëÿê.

175

* * *

Øàäÿì êè, êþíëöì îëäó îë çöëôö õàëÿ ìàèë –Êèì, ãàðÿáÿõòëèê÷öí úàíäàí îëóáäó ãàáèë.

Åé õîø î ýöí êè, òèüèí ÷àê åéëÿéÿ âöúóäóì –Êèì, ÷þùðåéè-âèñàëÿ, îëäóð àðàäÿ ùàèë.

ßçáÿñ êè, òóòìóøàì õó ùèúðèíëÿ, åé úÿôàúó,Îëìàç äèëè-ùÿçèíèì ùÿðýèç âèñàëÿ ìàèë.

Ðÿìçè-äÿùàíûí, åé ýöë, ÿùëè-äÿãàéèã è÷ðÿ,Íÿ ñèððäèð êè, ñàëìûø éöç áÿùñö éöç ìÿñàèë.

Îëäó ãöáàðè-ðàùûì ìÿðäöì ýþçöíÿ ñöðìÿ,Òà êóéèí èòëÿðèíäÿí êÿñá åéëÿäèì ôÿçàèë.

Àüçûí ìÿáàùèñèíäÿ íÿôéè-âöúóä åäÿíëÿð,Ýþôòàðÿ ýÿë êè, ýþðñöí èñáàòûíà äÿëàèë.

Ãûëäû ÿñèðè-ãöðáÿò áó Ñåééèäè-ùÿçèíè,Áèð ñÿðâè-ìàùïåéêÿð, áèð øóõè-õîøøÿìàèë.

176

* * *

×ö ìÿíäÿí îëäó î ìÿùáóáè-äèëðöáà ãàôèë,Éÿãèíèì îëäó îëóð áÿíäÿäÿí õóäà ãàôèë.

Îëóðìó ãàáèëè-òÿìèð áèð âèëàéÿò êèì,Îëà ðÿèééÿòè ùàëûíäà ïàäèøà ãàôèë.

Àäûí ôÿäàñû îëóì, ùè÷ ýþð ðÿâàäûðìûÊè, öììÿòèíäÿí îëà õÿòìè-ßíáèéà ãàôèë.

Ñÿíèí òÿêè áöòè-áèðÿùìÿ îëìàç èäèì ÿñèð,Êÿìÿíäè-çöëôöâÿ ñàëäû ìÿíè ãÿçà ãàôèë.

Òÿüàôöë àäÿòè-õóáàíäûð, èíúèìÿ, Ñåééèä,Ãÿìèíäÿí îëñà ÿýÿð éàðè-áèâÿôà ãàôèë.

177

* * *

Ñÿðâ ùÿð÷ÿíä ðöóíÿòäÿ ãÿäèí òàéû äåýèë,Áó ãÿäÿð âàð, ñÿíèí êèìè î ùÿðúàéè äåýèë.

Åéëÿéÿí ñèíåéè-÷àêè ùÿäÿôè-òèðè-áÿëà,Êèïðèýèí îõëàðû, éàèíêè ãàøûí éàéû äåýèë?

Ýþðöá ÿáðóñóíó øÿìøèðÿ áàõûðñàí ÿýðè,Çàùèäà, áàøûí ö÷öí áó ðàìàçàí àéû äåýèë.

Êèìäè áÿñ ñèíåéè-ñóçàíäÿ ôÿðéàäÿ ýÿëÿí,Äèë ýåäèá çöëôè èëÿ, áó äèëè-øåéäàéè äåýèë.

Âàéûìû éàð åøèäèá, âàé êþíöë, ñþéëÿäè êèì,Ñåééèäèì ÷îõäàí þëöáäöð, áó îíóí âàéû äåýèë.

Áàäåéè-ñàüÿðèìè àëìà ÿëèìäÿí, åé øåéõ,Ãèñìÿòèìäèð áó ìÿíèì, áó àòîâóí ïàéû äåýèë.

Ñèíÿäÿ éàðÿëÿðèì ñàéäû, äåäè: “ìèí” – úÿððàù,Ñÿùâ åäèá áó, ùÿëÿ ìèíäÿí áèðèíèí ñàéû äåýèë.

Äåìÿ, çàùèä íÿçÿð åòìÿç ýþðÿ ýÿð îë àéû,Ñåééèä, ýåòìÿ êÿú, àõûð áó ãÿäÿð àéû äåýèë.

178

* * *

Òà êè, ñÿí îëäóí ÿñèðè çöëôè-éàðûí, åé êþíöë,Ãàðÿ îëäó éàð ÿëèíäÿí ðóçèýàðûí, åé êþíöë.

Éöç úÿôà ýþðäöí, âÿëè, áèð ýÿç øèêàéÿò åòìÿäèí,Ùàíñû ëöòôöíäÿí õÿúèëñÿí íàçëû éàðûí, åé êþíöë.

Íÿ öìèä èëÿ, ýåíÿ äèëáÿð ñÿíÿ âåðìèø ôèðèáÊèì, ôÿðÿùíàê îëìóñàí, éîõäóð ãÿðàðûí, åé êþíöë.

Éîõñà ÿüéàð èëÿ ýþðìöøñÿí ýåíÿ ìÿùïàðÿíè?Áÿíçÿìÿç ùÿðýöíêöíÿ áó àùö çàðûí, åé êþíöë.

Ýÿð î àùóýþç äöøÿ àëÿìäÿ áèð ýöí äàìöâÿ,Ñàí ãÿçàëè-÷ÿðõ îëóð éåðäÿ øèêàðûí, åé êþíöë.

Àëäû ÿãëö ùóøöâè øþâãè-äÿùàíû äèëáÿðèí,Ýåòäè ÿëäÿí éîõ éåðÿ ìÿúìó âàðûí, åé êþíöë.

Õóáëÿð çöëôèíÿ ãîéìàçäûì ñÿíè áÿíä îëìàüà,Ìÿíäÿ îëñàéäû ÿýÿð êèì, èõòèéàðûí, åé êþíöë.

Îë ïÿðèäÿí ÷ÿê äåäèì ÿë, ïÿíäèìè ýóø åòìÿäèí,Íàëÿäèð Ñåééèä êèìè èíäè ìÿäàðûí, åé êþíöë.

179

* * *

Âàèçè-øÿùð þçö èãðàðûíà åòñÿéäè ÿìÿë,Äöøìÿç èäè áó ãÿäÿð äèí èëÿ äöíéàéÿ õÿëÿë.

Ãîâëè-çàùèäëÿ ÿìÿë åòìÿìèøÿì, ùÿøð ýöíöÂàð öìèäèì êè, ìÿíÿ äàäðÿñ îëñóí áó ÿìÿë.

Áèð ÿéàü èëÿ äÿìàüûí åäÿ òÿð çàùèäè-õóøê,Êàôÿðÿì ÷ÿêñÿ ÿýÿð áàäåéè-ýöëôàìäÿí ÿë.

Îüëóí þëñöí, áó ãÿäÿð ìÿñúèäÿ ýåòäèí áÿñäèð,Èìòàùàí åòìÿê ö÷öí áèðúÿ äÿ ìåéõàíÿéÿ ýÿë.

Õóì àéàüûíà ãîéóá áàøóâè, àë äÿñòöâÿ úàì,Òà îëà êÿøô ñÿíÿ íöêòåéè-ÿñðàðè-ÿçÿë.

Øþâãäÿí êþùëè-Ñèôàùàí êèìè äöðòÿð ýþçöíÿ,Ñåééèäà, éåòñÿ ÿýÿð Çóèéè-çàðÿ áó ãÿçÿë.

180

* * *

Âÿñëè-éàð èëÿ éåòèøäè ùàìû áàéðàìÿ, êþíöë,Éåòìÿäèí äþâëÿòè-äèäàð èëÿ ñÿí êàìÿ, êþíöë.

Äàíåéè-ÿøê òþêöá åòìÿ òÿìÿííàéè-âèñàë,Ýÿëìÿç îë ìöðüè-ùöìàïèøÿ áèçèì äàìÿ, êþíöë.

Õÿëãÿ åéä îëäó, âÿëè, ìàùè-ìÿùÿððÿìäè ìÿíÿÊè, ôÿðàã èëÿ ýöíöì äþíäö áó ýöí øàìÿ, êþíöë.

Ýþç ãÿðàñûí ùÿëë åäèá õàìåéè-ìöæýàí èëÿ,Éåðè âàðäûð éàçàñàí äèëáÿðÿ áèð íàìÿ, êþíöë.

Ðóçè-åéä îëäó, ìÿíèì éàðè-ýöëÿíäàìûì éîõ,Íÿ ùÿâÿñ åéëÿéèì îë áàäåéè-ýöëôàìÿ, êþíöë.

Éåòìÿê îëìàç áó ýöí îë äèëáÿðè-ñèìèíáÿäÿíÿ,Äöøìÿ áèúà éåðÿ ñÿí áó òÿìÿè-õàìÿ, êþíöë.

Ñåééèäà, îë ìÿùè-áèìåùð ôÿðàüûíäà áó ýöíÍÿ åäÿð áàäÿéÿ ðÿüáÿò, íÿ áàõàð úàìÿ êþíöë.

181

* * *

Ìÿíÿ ùèúðèíäÿ î íþâ èëÿ äåýèë ñóðÿòè-ùàëÊè, ñóàë åòñÿí îëà ãöââåéè-òÿãðèðÿ ìÿúàë.

Ýÿð þëÿí âÿãò ñÿíèí àäûíû çèêð åéëÿìÿñÿì,Ýÿëìÿñèí êÿëìåéè-òîâùèäà äèëèì, åé ýöëè-àë!

Íÿôÿñèì ãÿòäèð, àéèíåéè-ðöõñàðöâè òóò,Òà ìöøÿõõÿñ îëà, åé ýöë, ñÿíÿ êåéôèééÿòè-ùàë.

Åé äåéÿí, áàë äåìÿêëÿ àüûç îëìàç øèðèí;Íèéÿ áÿñ çèêðè-ëÿáèéëÿ ìÿíÿ âàð ëÿççÿòè-áàë.

Ñÿíÿìà, õàëè-òÿðèíäèðìè çÿíÿõäàíûíäà,Éà, äóðóáäóð òÿðÿôè-÷åøìåéè-Çÿìçÿìäÿ Áèëàë?

Áèëìÿç îë òèôë ùÿëÿ øèâåéè-ìÿøóãÿëèýè,Øèðè-ìàäÿð òÿêè ãàíûíû áèëèð, ëåéê, ùÿëàë.

Êàòèáè-ñöí ÷ÿêÿð òÿðùè-ãàøûí ïåéâÿñòÿ,Éà ùÿð àé áàøû äöøÿð ÷ÿðõÿ ãàøûíäàí áó ìèñàë?

Ñåééèäà, ÷ÿêìÿ ÿáÿñ áàðè-ÿìàíÿò ãÿìèíè,×ÿê ÿéàü, è÷ ìåéè-ýöëôàìû, äåýèëñÿí ùÿììàë.

182

* * *

Ýöëøÿíëÿð è÷ðÿ ýÿð à÷ûëà ñÿä ùÿçàð ýöë,Ñÿíñèç, ýöëöì, ýÿëèð ýþçöìÿ íèøè-õàð ýöë.

Ñÿíñèç, òÿñÿââöð åòìÿ, ýåäèì ñåéðè-áàüÿ ìÿí,Ñÿùíè-÷ÿìÿíäÿ ýÿð à÷ûëà ùÿð áàùàð ýöë.

Äþíäÿðäè áöëáöëöí öðÿýèí ãàíÿ, àãèáÿòÞç òóòäóüó èøèíäÿí îëóá øÿðìñàð ýöë.

Ýÿð êÿñìÿñÿéäè áöëáöëè-çàðûí ãÿðàðûíû,Îëìàçäû àãèáÿò þçö ùÿì áèãÿðàð ýöë.

Àøèã ÷ÿêÿðäè ýöëøÿíÿ ìöæýàí èëÿ ùÿñàð,Ýÿð ýþñòÿðÿéäè áöëáöëÿ áèð åòèáàð ýöë.

Ýþð çöëì ïàéÿñèí êè, øÿùè-ìöñòÿãèë èêÿí,Òÿõòèíäÿí îëäó áåø ýöí è÷èíäÿ êÿíàð ýöë.

Áèð ýöëöçàð òîïðàüûäûð êèì, íöìöââ åäÿðÙÿð õàêäÿí êè, ÷þùðÿ ãûëûð àøêàð ýöë.

Çöëôö ðöõöí õÿéàëû èëÿ çþâãëÿð åäÿð,Ùÿìäÿì îëóáäó Ñåééèäÿ ëåéëö íàùàð ýöë.

183

* * *

Íÿ áó ýöí áàüäÿ éàðûì, íÿ ìåéèì âàð ìÿíèì,Ñåéðè-ýöëçàðäÿ áèùóäÿ íÿéèì âàð ìÿíèì?

Ñèçè òàðè éåòèðèí ïèðè-õÿðàáÿòÿ ìÿíèÊè, áó ýöí ñàãè ÿëèíäÿí ýèëåéèì âàð ìÿíèì.

Ìÿíÿ ìÿúóíè-ìåéè-ëÿëè äÿâàäûð, ñàãè,Êè ãÿìè-ùèúð èëÿ úèñìèìäÿ êåéèì âàð ìÿíèì.

Úàí ñÿíèí, úèñì ñÿíèí, ÿìð ñÿíèí, ôåë ñÿíèí,Úöìëÿ ñÿíñÿí, áó àðàäà íÿ øåéèì âàð ìÿíèì?

Ìÿíè Ñåééèä òÿêè ÷ÿê ýóøåéè-ìåéõàíÿëÿðÿ;Àðòûðûð ãÿì äÿõè ìÿñúèääÿ íÿéèì âàð ìÿíèì?

184

* * *

Õîø îë çàìàí êè, îë øÿù èëÿ ùÿìçÿáàí îëàì,Ùÿð ñþçäÿ áèð äèëèì òóòóëóá, íàòÿâàí îëàì.

Òà ñÿíñèç þçýÿëÿð öçöíö ýþðìÿñèí ýþçöì,Ýþçëÿðäÿí èñòÿðÿì äÿùÿíèí òÿê íèùàí îëàì.

Ýóéà ãÿôÿñäÿ áöëáöë îëóð çàüÿ ùÿìíÿôÿñ –Ñÿíñèç ÿýÿð êè, ùÿìäÿìè-ùóðè-úèíàí îëàì.

Áèð çÿõì óðóá þòöøìÿ ñÿíè òàðè, åé ñÿíÿì,Ãîðõóì áóäóð áó çÿðáÿò èëÿ íèìúàí îëàì.

Éà ðÿá, íÿñèá ãûë ìÿíÿ Ñåééèä òÿê îë ýöíö –Êèì, íþâêè-òèðè-ãÿìçåéè-éàðÿ íèøàí îëàì.

185

* * *

Éîõäóð ÿëàú, ÷îõäó áó êþíëöìäÿ ùÿñðÿòèì,Íÿ âÿñëÿ äÿñòðÿñ, íÿ ôÿðàüûíäà òàãÿòèì.

×îõ ùÿñðÿòÿì äöáàðÿ ýþðöì áèð úÿìàëöâè,Âàùÿñðÿòà, êþíöëäÿ ãàëà ýÿð áó ùÿñðÿòèì.

Éåòìÿç ÿëèì íÿ ÷àðÿ äöøÿì õàêè-ïàéöâÿ,Áèð-áèð äåéèì ñÿíÿ ÿëÿìö äÿðäö ìåùíÿòèì.

Åøãèí ìÿðèçèéÿì, ìÿíè åéëÿð áó ãÿì ùÿëàê,Äàðöøøÿôàéè-âÿñëöâÿ âàð èíäè ùàúÿòèì.

ßçáÿñ êè, âÿñë òÿøíÿñèéÿì, ÷åøìåéè-áÿãàØÿùäè-çöëàëûí îëìàñà åòìÿç êèôàéÿòèì.

Áèëìÿì íÿäèð ôÿãèù äåéÿí ìÿùøÿðè-ÿçèì,Ùÿð ýöí êè, ýþðìÿñÿì öçöí, îëäóð ãèéàìÿòèì.

Äóçÿõ ñÿíèíëÿ õöëäè-áÿðèíäÿí çèéàäÿäèð,Ñÿíñèç áåùèøò è÷èíäÿ îëóð ÷îõ öãóáÿòèì.

Ãóðáàíûí åéëÿ, ãîé äîëàíûì áàøóâà ìÿíè,Áóíäàí çèéàäÿ ùèúðöâÿ éîõ èñòèãàìÿòèì.

Áèð ãÿìçÿ èëÿ Ñåééèäè ãûë øþùðÿòè-úàùàí,Éåòñèí ñÿìàéÿ òà ÿñÿðè-úàùö ðöôÿòèì.

186

* * *

×ûõûáàí øÿùðäÿí, åé ìàù, úèýÿðãàí ýÿëäèì.Áó ñÿôÿðäÿí òàïûáàí àé êèìè íþãñàí, ýÿëäèì.

Ùÿñðÿòè-ñèëñèëåéè-çöëôè-ïÿðèøàíûí èëÿÏè÷ö õÿìëÿð ÷ÿêèá, åé øóõ, ïÿðèøàí ýÿëäèì.

Ñàíìà êèì, ÿáðè-ñèéÿùäÿí òþêöëöðäö áàðàí,Ìÿí èäèì, åé ýöëè-ðÿíà, ýþçö ýèðéàí ýÿëäèì.

Íÿ ö÷öí âåðìÿìèøÿì âÿñë ýöíö úàíû ñÿíÿ,Ýÿð÷è ýÿëäèì, áó õÿéàë èëÿ ïÿøèìàí ýÿëäèì.

Éîõäó áèð êèìñÿ êè, ãÿìäÿ åäÿ ùàëûìû ñóàë,Ìÿíè-áèäèë êè, áåëÿ áèñÿðö ñàìàí ýÿëäèì.

Ìóðè-àâàðÿ èäèì, äàìÿíè-ñÿùðàíû ýÿçèá,Áèëäèì Àãàáÿýè àëÿìäÿ Ñöëåéìàí, ýÿëäèì.

Øöêð, Ñåééèä, ýåäèðÿì êàìè-äèë èëÿ áó ñÿôÿð,Ýÿð÷è áó äÿðýÿùÿ ùÿð ñàë ôèðàâàí ýÿëäèì.

187

* * *

Ìÿíè ùÿð êèì åäèá îë ìàùëèãàäÿí ìÿùðóì,Ýþðöì îëñóí îíó ÿëòàôè-õóäàäÿí ìÿùðóì.

Ãþí÷åéè-äèë íÿ âÿñàèòëÿ ýöøàéèø òàïñûí,Ýöëøÿíè-åéøèì îëóá áàäè-ñÿáàäÿí ìÿùðóì.

Ãîéäó ñóçàí, åäèá îë ñàèãåéè-ùöñíö úÿìàëÍÿõëè-öììèäèìèçè íÿøâö íÿìàäÿí ìÿùðóì.

Òóòìàéàí àëÿì àðà ïèðè-ìöüàí äàìÿíèíè,Âàäèéè-ãÿìäÿ ãàëûð ðàùíöìàäÿí ìÿùðóì.

Ñûíäû ñÿíäÿí, äÿõè äèë íàëÿâö ôÿðéàä åòìÿç,×èíè îëìàçìû øèêÿñò, îëñà ñÿäàäÿí ìÿùðóì?

Ýÿëìèøÿì êóéöâÿ éöç ñÿé èëÿ úàí âåðìÿê ö÷öí,Ìÿíè ãàéòàðìà, Õÿëèëèì, áó Ìèíàäÿí ìÿùðóì.

Ãÿäðèíè áèëìÿñÿí îë Êÿáåéè-ùöñíöí, Ñåééèä,Åéëÿñèí ùÿã ñÿíè àëÿìäÿ ñÿôàäÿí ìÿùðóì.

188

* * *

Ýèðèá ùÿììàì àðà äèëäàðû ýþðäöì,Òÿúÿëëàäÿí ÿéàí äèäàðû ýþðäöì.

Áÿäÿí ñó è÷ðÿ, áàø ñóäÿí êÿíàðÿ,Ñó è÷ðÿ øþëÿ ÷ÿêìèø íàðû ýþðäöì.

Äàüûòäû êàêèëèíè øàíÿ ùÿð éàí,Ïÿðèøàí íàôåè-òàòàðû ýþðäöì.

Íÿùàí îëäó ïÿðè òÿê õÿëâÿòèíäÿ,Î õÿëâÿòäÿ îëàí ÿñðàðû ýþðäöì.

Ýþçöì äöøäö î áàäàìè-äöìÿüçÿ,Äîëó áàäàìäÿí àíáàðû ýþðäöì.

Ñóëàíäû øÿðáÿòè-øÿêêÿðäÿí àüçûì,Áöðÿùíÿ ÷öí ñöðåéíè-éàðû ýþðäöì.

Î çöëôö, Ñåééèäà, ãûëäû ùÿìàéèë,Ñÿíèí áîéíóíäà ìÿí çöííàðû ýþðäöì.

189

* * *

Éàð èëÿ ôöðñÿò òàïûá áèð äÿì êè, ýþôòàð åéëÿðÿì,Çþâãäÿí ýöëëÿì, îíó éöç äÿôÿ òÿêðàð åéëÿðÿì.

Ãîé ðÿãèá åòñèí ìÿíÿ ÿôçóí úÿôà êèì, ùÿð çàìàíÁèð øèêàéÿò÷öí ýåäèá éàð èëÿ ýþôòàð åéëÿðÿì.

Ïàäøàùûì, ñÿí ìÿíè òÿê ãûë ãÿáóëè-õèäìÿòèí,Ìÿí ýÿäàéè-êóéèí îëìàãäàí ìÿýÿð àð åéëÿðÿì?

Ãåéð èëÿ ýþðìÿê äöøÿð éàäèìÿ, þëëÿì ðÿøêäÿí,Ùÿð çàìàí êèì, êóéè-éàðÿ ÿçìè-äèäàð åéëÿðÿì.

Ñîðäóì ÿñðàðè-äÿùàíûí äöí î øÿêêÿðëÿá äåäè:Ñåééèäà, àëÿìäÿ ìÿí éîõäàí ñþçö âàð åéëÿðÿì.

190

* * *

Àøèãÿì, àøèãÿì íèýàðÿ ãÿñÿì,Î ñèéÿù÷åøìè-ïöðõóìàðÿ ãÿñÿì.

Ðóçýàðûì ãàðàëäû çöëôöí òÿê,Î ñÿðè-çöëôè-ìöøêáàðÿ ãÿñÿì.

Åøãöâÿ, åé íèýàð, ìÿúáóðÿì,Î ýåäÿí ÿëäÿí èõòèéàðÿ ãÿñÿì.

×ÿêìÿðÿì ùè÷ äàìÿíèíäÿí ÿëÂåðìÿñÿí êàì, êèðäýàðÿ ãÿñÿì.

Àüëàðàì îë ãÿäÿð êè, ãÿðã îëóñàí,Ëöúúåéè-÷åøìè-ÿøêáàðÿ ãÿñÿì.

Ìÿíÿ òÿëõ åòäè þìðö ùèúðàíûí,Ëÿççÿòè-çþâãè-âÿñëè-éàðÿ ãÿñÿì.

Ãàøûí, åé çöëôö ãàðÿ, ãÿòëèì åäÿð,Î èêèáàøëû Çöëôöãàðÿ ãÿñÿì.

Àíä è÷èá Ñåééèä àøèãèí îëäó,Ìöñùÿôè-ùöñíöâÿ äöáàðÿ, ãÿñÿì.

191

* * *

Òà î ìàùûí õÿòö õàëèíÿ íèýàù åéëÿìèøÿì,Ýöíöìö åøãëÿ àëÿìäÿ ñèéàù åéëÿìèøÿì.

Ëÿðçÿ åéëÿð áÿäÿíèì êóðåéè-ñèìàá êèìèÊè, áàõûá àéèíåéè-ùöñíöíÿ àù åéëÿìèøÿì.

Ýþç éàøèëÿ ëÿáè-äèëäàðäÿí àëäûì áóñÿ,Ñó ãàòûá áàäåéè-ýöëôàìÿ ýöíàù åéëÿìèøÿì.

×îõ äà íàäàí äåýèëÿì, àíëàìàéûì õåéðö øÿðèì,Ìåéÿ ñÿðô åòìÿéÿí îâãàòû òÿáàù åéëÿìèøÿì.

Íåéëÿðÿì àéö ýöíö, òÿê ìåéèì îëñóí, ÿðÿãèìÊè, áóíó ìåùðè-äèðÿõøàí, îíó ìàù åéëÿìèøÿì.

Þïìöøÿì ýöí êèìè ìÿí õàêè-äÿðè-äèëäàðû,Ùÿð çàìàí êèì, òÿëÿáè-ðöôÿòö úàù åéëÿìèøÿì.

Àëÿìèí äÿðäö ãÿìèíäÿí õÿáÿðèì éîõ, Ñåééèä,Ìÿí êè, ìåéõàíÿíè èëëÿðäè ïÿíàù åéëÿìèøÿì.

192

* * *

Äåäèì êè, éàðÿ ãÿìè-ùèúð äàñèòàíû éàçûì,Ìÿëàëö äÿðäè-äèëè-çàðö íàòÿâàíû éàçûì.

Î øàùáàçè-áöëÿíäàøèéàíÿ áèð äèë èëÿ,Áó ùàëè-áèñìèëè-âèðàíÿàøèéàíû éàçûì.

Ýþçöì ãàðàñûíû ùÿëë åëÿéèá ìèäàä è÷ðÿÁó èíòèçàðè-äèëö ÷åøìè-õóíôÿøàíû éàçûì.

Éàçûì î ñÿíýäèëÿ øÿðùè-ôèðãÿòèí, éîõñàÇÿìàíÿ äÿðäèìè, éà ãöññåéè-úàùàíû éàçûì.

Íÿ ôèðãÿòèí, íÿ çÿìàíÿ ãÿìèí, íÿ ãöññÿñèíè,Íÿëÿð êè, áàøûìà ùèúðèíäÿ ýÿëäè àíû éàçûì?

Ôÿðàãè-ëÿëè-ëÿáèíäÿ î ñÿðâè-ëàëÿðöõöí,Ãÿìèíäÿ ýþçäÿí àõàí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàíû éàçûì.

Çèáÿñ òÿïèäÿëÿíèð ìöáòÿëà êþíöë, ãîéìàçÊè, îë ïÿðèâÿøÿ ìÿí ùàëè-úèñìö úàíû éàçûì.

Ìÿáàäÿ úàí ÷ûõà, Ñåééèä, ýåäÿ áó íàìÿ èëÿ,Ýÿðÿê áó íàìÿíè úàíäàí îíà íèùàíè éàçûì.

193

* * *

Ñÿíäÿí åé Êÿáåéè-öøøàã, ñÿôà ýþðìöø èäèì,ßùëè-åøãè ñÿðè-êóéèíäÿ ôÿäà ýþðìöø èäèì.

Êÿáåéè-êóéèí èäè ñÿúäÿýÿùè-ÿùëè-ñÿôà,Òàãè-ÿáðóëÿðöâè ãèáëÿíöìà ýþðìöø èäèì.

Êèìÿ ñÿí ãÿùð èëÿ äöøíàì âåðÿéäèí, åé øóõ,ßâÿçèíäÿ ñÿíÿ ìÿí õåéð-äóà ýþðìöø èäèì.

Ìàíèì îë ùöñíè-úàùàíñóç êè, ìÿøóãóìäóð,Ñÿíäÿí, åé äèëáÿðè-õóðøèäëèãà, ýþðìöø èäèì.

×èíè-çöëôöíäÿ êè, áÿíä èäè äèëè-ïöðõóíóì,Íÿêùÿò èëÿ îíó ìÿí ìöøêè-Õÿòà ýþðìöø èäèì.

Ìÿçùÿð îëìàäû éöçöí ïÿðòþâè-øÿìñè-ÿçÿëÿ,Ìÿí ñÿíè ìÿçùÿðè-ÿíâàðè-õóäà ýþðìöø èäèì.

Ùöñíè-éàðè-ÿçÿë îëìóøäó ÷ö ñÿíäÿí çàùèð,Ñåééèäèí åøãèíè îë ùöñíÿ ðÿâà ýþðìóø èäèì.

194

* * *

Ùÿð çàìàí êèì, ùÿëãåéè-çöëôè-êÿúèí éàä åéëÿðÿì,Ãûâðûëûá ÿôè êèìè éöç àùö ôÿðéàä åéëÿðÿì.

Ãàéÿòè-ðÿøêèì òÿìàøà ãûë êè, ãàíûìäàí êå÷èá,Ãåéðè ãàíûí òþêìÿýÿ îë øóõè ìþòàä åéëÿðÿì.

Ñÿí, êþíöë, ôöðñÿò òàïûá îë éàðÿ ãóðáàí êèì, ñÿíÿÝÿð ÿëèìäÿí ýÿëñÿ, áèëëàù ìÿí äÿ èìäàä åéëÿðÿì.

Ìÿòëÿáèì áèð ýåúÿ ÿôüàíûì éåòèðìÿêäèð ñÿíÿ,Áóíúà êèì, åé ìàù, úþâðöíäÿí ñÿíèí äàä åéëÿðÿì.

Úþâðëÿð êèì, åéëÿìèøäèí áèðáÿáèð éàä åéëÿéèá,Øàìè-ùèúðàí êþíëöìö áó íþâ èëÿ øàä åéëÿðÿì.

Ñåééèäè-áÿõòè-ãÿðàíû ýÿð “Áèëàëûìäûð” äåñÿí,Åé àäûí ãóðáàíû, ìÿí àëÿìäÿ áèð àä åéëÿðÿì.

195

* * *

Øÿáè-ùèúðàí î ãÿäÿð íàëÿâö ÿôüàí åòäèì,Òà êè, ÷åøìè-ôÿëÿêè ùàëûìà ýèðéàí åòäèì.

Ýþðúÿê îë ñóðÿòè-çèáàíû þçöìäÿí ýåäèáÿí,Ñóðÿòè-ùàëûìà ñóðÿò êèìè ùåéðàí åòäèì.

Áó òÿìÿííàäÿ èäèì êèì, îëà úàí ãóðáàíûí,Øöêð ëèëëàù êè, àõûð ñÿíÿ ãóðáàí åòäèì.

Åéëÿäèì äÿðäö ãÿìè-ùèúðÿ þëöìäÿí ÷àðÿ,Ýþð íÿ àñàí áó ãÿäÿð ìöøýöëÿ äÿðìàí åòäèì.

Òà äåäèì àøèãèíÿì ãÿùð èëÿ òþêäöí ãàíûì,Àøèã îëäóì ñÿíÿ, åé ìàù, ìÿýÿð ãàí åòäèì?!

Îëäó ãÿòëèìäÿ ïÿøèìàí, ïÿøèìàíÿì êèì,Íàëÿ èëÿ þçöì îë ìàùû ïÿøèìàí åòäèì.

Î ãÿäÿð àüëàäûì îë ìàù ãÿìèíäÿí, Ñåééèä,Àãèáÿò Íóù êèìè àëÿìÿ òóôàí åòäèì.

196

* * *

Òà ñÿùÿð øàìè-ôÿðàüûí êþâêÿáÿôøàíäûð ýþçöì,ßøêè-ýöëýóí è÷ðÿ, åé áèìåùð, ïèíùàíäûð ýþçöì.

Ýÿù ýþçöí éàäèëÿ êþíëöì äÿðä èëÿ áèìàðäûð,Ýÿù ëÿáè-ëÿëèí õÿéàëèíäÿí äîëó ãàíäûð ýþçöì.

Ýÿù ýþçöì ÿùâàëûíà êþíëöì ãûëûð ôÿðéàäëÿð,Ýàù êþíëöì äÿðäèíÿ ñóç èëÿ ýèðéàíäûð ýþçöì.

Äþâðè-÷åøìè-ÿøêáàðûìäà ñÿôè-ìöæêàí äåýèë,Îë ïÿðèíèí îõëàðûíäàí äîëó ïåéêàíäûð ýþçöì.

Éàðäÿí àéðûëäû, áèëìÿç øàìè-ùèúðàí ùàëûíû,Ñåééèäè-áè÷àðÿ ÿùâàëèíÿ ùåéðàíäûð ýþçöì.

197

* * *

Ñèéàù çöëôöí îëóá ðóéöâÿ íèãàá äåäèì,Áó ýöí ýåíÿ òóòóëóá, åé ìÿù, àôèòàá äåäèì.

Äÿùàíè-éàð êè, áèð íþãòÿäèð, íÿäèð ñèððè,Âöúóäà ýÿëäè, áó éîõ âÿñôè áèð êèòàá äåäèì.

Î õÿòòè-ðóéèíÿ çöëôè ÿëàãÿñè ýÿòèðèá,Ùÿáÿø ñèïàùûíà ðÿùáÿð îëóá ãöðàá äåäèì.

Äåäèì øÿðàá ëÿáè-ëÿëöâè, çÿùè-õèúëÿò,Íÿ ìÿñòëèêäè áó êèì, ìÿí øÿðàáÿ àá äåäèì.

Ðÿâàäè ãàí îëà äèë, åé úÿìàëû õóðøèäèì,Ëÿáè-ëÿòèôöâè íèñáÿòäÿ ëÿëè-íàá äåäèì.

Î ðóùè-ÿçÿìè êÿìòÿð úÿìàäà áÿíçÿòäèì,Ìÿñèùÿ òþùìÿòè ìÿí õàíèìàíõÿðàá äåäèì.

Ùÿâÿñëÿ øÿðù åëÿäèì àðèçèí ýöëöñòàíûí,Áåùèøòè-ùÿøò-äÿðè õÿëãÿ áàá-áàá äåäèì.

Õÿéàëè-âÿñëèí èëÿ ïöð ýþðöá äèëè-çàðû,Äîëóá ùÿâàéè-ìÿùÿááÿòëÿ áèð ùöáàá äåäèì.

Ðÿãèáè éàð èëÿ ýþðìÿêäÿí þëìÿýèì õîøäóð,Àìàíäû ãàíûìû òþê, åéëÿ áèð ñÿâàá, äåäèì.

Ëÿá öñòÿ õàëûíû ýþðäöì î íþâñÿðèí, Ñåééèä,Ãîíóáäó øÿêêÿðÿ áèð áÿõòÿâÿð çóáàá, äåäèì.

198

* * *

Íå÷ÿ ðÿäèôè-ãÿçÿë åòäèì èíòèõàá, äåäèì,Íÿçèðåéè-øöÿðàéè-ôÿëÿêúÿíàá äåäèì.

Îëàð êè, ùÿð áèðè áèð àôèòàá-ðÿõøàíäûð,Áó çÿððÿ òà îëà õóðøèäÿ èíòèñàá, äåäèì.

Íÿçèðåéè-ãÿçÿëè-Úöðìèéÿ åäèá èãäàì,Ùÿçàð úöðìö ãöñóð èëÿ áèð úÿâàá äåäèì.

Ùèúàá åéëÿìÿäèì ýþôòåéè-Ñöðÿééàäÿí,Úÿâàá îë ÿõòÿðè-òàáàíÿ áèùèúàá äåäèì.

Ìöíèðè íÿééèðè-ÿçÿìäè ÷ÿðõè-íÿçì öçðÿ,Íÿ åéáè, ýÿð îíó íèñáÿòäÿ àôèòàá äåäèì.

Úèýÿðäÿ äàüè-íèùàí áèð úàâàá Äèëõóíÿ,Õÿúàëÿò àòÿøèíÿ äèë îëóá êÿáàá, äåäèì.

Êþíöëäÿ âàð íèùàí èøòèéàã Ìöøòàãÿ,Îëóð êè, áèð ýöí îëà âÿñëÿ ôÿòùè-áàá, äåäèì.

Öìèä âàð êè, åäÿ ÿôâ úöðìöìö Úöðìè,Õÿòàëÿðèìè áèëèá, Ñåééèäà, úÿâàá äåäèì.

199

* * *

ßë ÷àòñà ôÿäà úàíûìû úàíàíÿ åäÿðäèì,Øÿìè-ðöõöíÿ êþíëöìö ïÿðâàíÿ åäÿðäèì.

Åé çàùèäè-áèçþâã áó ìÿñúèä êè, ñÿíèí âàð,Îëñàéäû ìÿíèì, ìÿí îíó ìåéõàíÿ åäÿðäèì.

Ìèíáÿð ÿâÿçè îíäà ãîéàðäûì õöìè-áàäÿ,Âÿãô îë õöì ö÷öí áèð íå÷ÿ ïåéìàíÿ åäÿðäèì.

Áèð òàðÿ äöçÿðäèì íå÷ÿ éöç äàíåéè-ÿíýóð,Àíû ÿâÿçè-ñÿáùåéè-ñÿääàíÿ åäÿðäèì.

Ìåéäÿí þòöðö ÿêìÿê ö÷öí òàê éåðèíäÿ,Ùÿð éåðäÿ êè, âàð ìÿäðÿñÿ âèðàíÿ åäÿðäèì.

Äöøñÿéäè íÿùàíè ÿëèìÿ áÿ÷÷åéè-çàùèä,Ùå÷ îíäà áèëèðñÿíìè êè, àéà, íÿ åäÿðäèì.

Ñåééèä òÿê åäèá âÿñô ïÿðèëÿð õÿòö õàëûí,Áó âÿçëÿ àëÿìëÿðè äèâàíÿ åäÿðäèì.

200

* * *

Íåéëèðÿì ýöëçàðû êèì, ñÿí ýöëöçàðûìñàí ìÿíèì,Ñöíáöëöì, ñÿðâèì, ýöëöì, áàüûì, áàùàðûìñàí ìÿíèì.

Äîëñà àëÿì õóáëÿðäÿí èñòÿìÿì, çèðà êè, ñÿíÕóáëÿðäÿí, ñåâäèýèì, çèáà íèýàðûìñàí ìÿíèì.

Ýàù àëûðñàí úàíûìû, ýàùè âåðèðñÿí úàí ìÿíÿ,Ñÿí ìÿýÿð êèì, åé áöòè-òÿííàç, òàðûìñàí ìÿíèì.

Ýÿëìÿ íÿøèì öñòÿ âåðñÿì ùÿñðÿòèíäÿí úàí ÿýÿð,Ãåéðèëÿð òà îëìàñûí àýÿù êè, éàðûìñàí ìÿíèì.

Áàøûìûí òàúû ãöáàðè-ìÿãäÿìèíäèð, åé ñÿíÿì,Ñÿí ñÿðèðè-èççÿò öçðÿ òàúäàðûìñàí ìÿíèì.

Ñåééèäè-ñÿðýÿøòÿ òÿê ìèñêèí ýÿäàéÿì, ëåéê ñÿí,Ñÿðâÿðèì, øàùûì, ïÿíàùûì, ùÿð íÿ âàðûìñàí ìÿíèì.

201

* * *

Çàìàíè-åùòèðàçûìäûð áó ýöí, ìåéëè-øÿðàá åòäèì,Áèùÿìäèëëÿù êè, àõûð þìðäÿ ìÿí áèð ñÿâàá åòäèì.

Ïÿøèìàíÿì êè, áèð ìöääÿò ãûëûá âàèç ñþçöí áàâÿð,Áàùàðè-þìðäÿ ìåé öëôÿòèíäÿí èúòèíàá åòäèì.

Ìåéè-íàá èëÿ àáàä åéëÿäèì, ñÿä øöêð, úàí ìöëêöí,ßýÿð÷è õàíåéè-òÿãâàìû àëÿìäÿ õÿðàá åòäèì.

Ëÿáèí øþâãèëÿ, åé ìÿù, àñèòàíûí äàøëàðûí ùÿð ýöíÒþêöá õóíàáÿ ýþçäÿí ùÿð áèðèí áèð ëÿëè-íàá åòäèì.

Øÿùèä îëäóí êþíöë, àõûðäà îë õóíõàð òèüèíäÿí,Áèùÿìäèëëÿù êè, Ñåééèä òÿê ñÿíè ùÿì êàìéàá åòäèì.

202

* * *

ßýÿð÷è ñÿíñèç îëóð ÿùëè-åøãÿ áàäÿ ùÿðàì,Ëÿáèí õÿéàëû èëÿ âàúèá îëäó øöðáè-ìöäàì.

Ùÿìèøÿ äèëäÿ ëÿáèí øþâãèäèð, ýþçöí ôèêðèÊè, ðèíäè-ìåéêÿøÿ ëàçûìäû øÿêêÿðö áàäàì.

Ñÿôàéè-êóéöâÿ åùðàì áàüëàéàí àøèã,Éåðè âàð åòìÿñÿ, åé øóõ, Êÿáÿ è÷ðÿ ìÿãàì.

Ùÿäèñè-ðþâçÿ áÿéàí åéëÿéèðñÿí, åé âàèç,Úÿìàëè-éàðûìà áèð áàõ, ñþçöí ìèéàíè-êÿëàì.

Þçöíö áèð ýåúÿ îõøàòäû àðèçè-éàðÿ,Áó âÿúùäÿíäè êè, íþãñàíÿ äöøäö ìàùè-òÿìàì.

Ýþðöá öçàðûíû çöëôè-ñèéÿù úèâàðûíäà,Äåäèì ñÿâàäè-Èðÿìäèð, áó îë ùÿâàëèéè-Øàì.

Éåòèøäè úÿííÿòè-êóéèíÿ àõûð îë ùóðöí,Ãóòàðäû Ñåééèä þçöí, âÿññÿëàì, âÿë-èêðàì!

203

* * *

Åé ýöë, ñÿíÿ ÿââÿëäÿ õÿðèäàð ìÿí îëäóì,Àõûð íÿçÿðèíäÿ ùàìûäàí õàð ìÿí îëäóì.

Àëäûì ñÿíè úàí íÿãäèíÿ, åé Éóñèôè-ñàíè,Åøãèíäÿ Çöëåéõàéè-äèëÿôêàð ìÿí îëäóì.

Åøãèì ìÿíè ÿíýöøòíöìà ãûëäû úàùàíÿ,Åé ãàøû ùèëàëûì, ñÿíÿ òà éàð ìÿí îëäóì.

Âåðäèì, ñÿíÿìà, àéèíåéè-ùöñíöâÿ ñåéãÿë,Àëÿìäÿ ñÿíÿ ðþâíÿãè-áàçàð ìÿí îëäóì.

Áèð Êÿáÿ èäèí, ùè÷ çèéàðÿò åäÿíèí éîõ,Ýÿëäèì, äîëàíûá áàøóâà çÿââàð ìÿí îëäóì.

Ñèíàéè-ñÿðè-êóéöâÿ ýÿëäèì “ÿðèíè” ýó,Åé íóðè-õóäà, òàëèáè-äèäàð ìÿí îëäóì.

Ùÿð áöëùÿâÿñÿ èíäè íÿñèá îëäó âèñàëûí,Ñåééèä êèìè ùèúðàíÿ ýèðèôòàð ìÿí îëäóì.

204

* * *

Ñàãè, ìåé âåð, ýåíÿ áèð òàçÿ ýöíàù èñòÿéèðÿì.Ãàðà ýþç, íàìåéè-ÿìàëû ñèéàù èñòÿéèðÿì.

Íÿäè õÿòäÿí áó ùèúàáûí, ýþòöð îë áöðãÿíè êèì,Åòìÿýÿ íàìåéè-ÿìàëû òÿáàù, èñòÿéèðÿì.

Áèêÿñö äÿðáÿäÿðÿì ïöøòö ïÿíàùûì éîõäóð,Þçöìÿ ëöòôè-õóäàâÿíäè ïÿíàù èñòÿéèðÿì.

Àñèòàíÿí èòèíÿ èñòÿéèðÿì ùÿìäÿì îëàì,Ìàøàëëàù, íÿ ýþçÿë ðöòáÿâö úàù èñòÿéèðÿì!

Ãÿðÿçèì õàêè-äÿðè-éàðÿ ýÿäàëûãäû ìÿíèì,Ìÿí ýÿäàçàäÿéÿ áàõ, ðöòáåéè-øàù èñòÿéèðÿì.

Ìåùðèì àðòàð ñÿíÿ ðöõñàðöâÿ ýÿëäèêúÿ õÿòèí,Äàèì îë áàüäÿ ìÿí ìåùðö ýèéàù èñòÿéèðÿì.

×àüûðûí Ãåéñ èëÿ Ôÿðùàäû éûüûëñûí áàøûìà,Ñåééèäÿì, ÿðñåéè-åøã è÷ðÿ ñèïàù èñòÿéèðÿì.

205

* * *

Áàü è÷ðÿ ýÿëèá éàðûìû ÿüéàð èëÿ ýþðäöì,Ãàí îëäó êþíöë êèì, î ýöëö õàð èëÿ ýþðäöì.

Åøã è÷ðÿ ìÿíÿ ðþâíÿãè-áàçàð ïîçóëäó,Îë Éóñèôè áèð ãåéð õÿðèäàð èëÿ ýþðäöì.

Âèðàíÿ êþíöë áèð äÿõè àáàä îëà áèëìÿç,Êèì, ýÿíúè-íèùàíûìû áó ýöí ìàð èëÿ ýþðäöì.

Ïåéêàíëàðûíà åéëÿäè êþíëöìö íèøàíÿ,ßëòàôûíû, ÿëùÿã, áó äèëè-çàð èëÿ ýþðäöì.

Îë ìàùÿ ãÿðèí îëìóø èäè ýóøÿíèøèíëÿð,Ñàáèòëÿðè îë êþâêÿáè-ñÿééàð èëÿ ýþðäöì.

Åé êàø îëàéäû áó òÿìàøàäÿ ýþçöì êóð,Áèýàíÿëÿðè ýöëøÿí àðà éàð èëÿ ýþðäöì.

Ãþí÷ÿ êèìè êþíëöì äþíÿúÿê ãàíÿ êè, Ñåééèä,Îë íîâýöëö áèð þçýÿ õÿðèäàð èëÿ ýþðäöì.

206

* * *

Ãàøóâà åéëÿðÿì íÿçÿð, ôèêðè-ùèëàëÿ äöøìöøÿì,Åéäè-âöñàëûí èñòÿðÿì, ìåéëè-úÿìàëÿ äöøìöøÿì.

Êþâêÿáè-áÿõòèìèí êÿñèá ðàùûíû íÿùñ éóëäóçó,Åé ìÿùè-áÿäð, ãûë íÿçÿð, ýþð íÿ âÿáàëÿ äöøìöøÿì.

Ýÿëìÿäè àôòàáûìûç, êå÷äè íàùàð íèñôäÿí,Ýþð êè ìÿí, åé ôÿëÿê, áó ýöí áèð íÿ çÿâàëÿ äöøìöøÿì.

Äöí äåìèøÿì äÿùàíöâè íþãòÿ, âÿëåéê, éîõ éåðÿÍöêòÿøöíàñëÿð àðà ãèëö ìÿãàëÿ äöøìöøÿì.

Äöí îëóá þçýÿ íÿùâ èëÿ þìð çÿìàíè-ìàçèäÿ,Ùàëûìà èíäè ùàëè îë, áèë êè, íÿ ùàëÿ äöøìöøÿì.

Àøèã îëóá äÿùàíöâÿ ùÿëãåéè-”ìèì”ÿ äþíìöøÿì,Çöëôöâÿ èøòèéàã èëÿ ñóðÿòè-”äàë”ÿ äöøìöøÿì.

Ñèððè-äÿùàíè-éàðû ìÿí èñòÿéèðÿì, øöóð éîõ,Ñàíäûì ÿäÿì âöúóä îëóð, ôèêðè-ìÿùàëÿ äöøìöøÿì.

Úàí âåðèá àëìàã èñòÿðÿì áóñÿ äÿùàíè-éàðäÿí,Áó éîõö âàðäÿí êå÷èá, ýþð íÿ õÿéàëÿ äöøìöøÿì.

Ìöëêè-úàùàíäà, Ñåééèäà, õàòÿìè-àøèãàí ìÿíÿì,Íþãòåéè-ÿââÿëÿì, âÿëè, íþâáÿäÿ äàëÿ äöøìöøÿì.

207

* * *

Áèð Ëåéëè ñåâèá åøãäÿ ñþâäàëÿðÿ äöøäöì.Ìÿúíóíÿ äþíöá äàìÿíè-ñÿùðàëÿðÿ äöøäöì.

Ñþâäàéè-ñÿðè-çöëôäÿ ñÿðìàéÿìè âåðäèì,Ñóä åéëÿìÿäèì, ýþð íåúÿ ñþâäàëÿðÿ äöøäöì.

Áèð òèôëè-ñÿüèð àëäû ìÿíèì ÿãëèìè ÿëäÿí,Åé ïèð êþíöë, ýþð ãÿìè-êöáðàëÿðÿ äöøäöì.

Ùÿð úàíèáÿ áàõ, áèð áöòè-ùÿðúàéè ýþðÿðñÿí,Ùÿð éåðäÿ ÿúÿá òþùìÿòè-áèúàëÿðÿ äöøäöì.

Ñÿíàíè îëóá, áèð áöòè-òÿðñà òÿëÿáèíäÿÙÿðäÿì ùÿâÿñè-äåéðö êÿëèñàëÿðÿ äöøäöì.

Øàéÿä ýÿòèðÿì äàìÿíÿ îë äöððè-éÿòèìè,Ãÿââàñÿ äþíöá åøãëÿ äÿðéàëÿðÿ äöøäöì.

Òà êè, áèð ÿëèí þïìÿê ö÷öí ïèðè-ìöüàíûíÑàãèíèí ÿéàüûíäàí þïöá ïàëÿðÿ äöøäöì.

ßêñè-ðöõöâö ñàüÿðè-ñÿáùàäÿ ýþðÿí äÿì,Áèòàá îëóáàí þçýÿ òÿìÿííàëÿðÿ äöøäöì.

Áèëäè ìÿíè íàäàí, åëÿäè ïÿíä õÿëàéèã,Ñÿä øöêð êè, Ñåééèä, äèëè-äàíàëÿðÿ äöøäöì.

208

* * *

Âÿñëèíäÿ èäèì ìþùíÿòè-ùèúðàíû áèëèðäèì,Úÿííÿòäÿ èêÿí àòÿøè-íèéðàíû áèëèðäèì.

Ãàôèë î ñÿðè-çöëôöâÿ äèë âåðìÿäèì, åé ýöë,ßëáÿòòÿ êè, áó ùàëè-ïÿðèøàíû áèëèðäèì.

Ùÿð÷ÿíä êè, áèìàð ýþçöí õÿñòÿñè îëäóì,Ìÿí îëìàéàúàã äÿðäèìÿ äÿðìàíû áèëèðäèì.

Âÿñëèíäÿ ÿýÿð÷è íå÷ÿ ýöí øàä èäèì, åé ìÿù,Ìÿí êèíåéè-áó ýÿðäèøè-äþâðàíû áèëèðäèì.

Îë ýöí êè, ãÿäÿì øþâã èëÿ áó ýöëøÿíÿ ãîéäóì,Ìÿí ñÿðçÿíèøè-õàðè-ìöüèëàíû áèëèðäèì.

Ìöøýöëäö äÿõè àãèáÿòè-êàð îëà ìÿùìóä,Àüàçäÿ áó ìþùíÿòè-ïàéàíû áèëèðäèì.

Îë ýöí êè, äèëÿ äöøäö ñÿíèí øþâãè-äÿùàíûí,Ìÿí îíäà îëàí íöêòåéè-ïèíùàíû áèëèðäèì.

Çöëôöí àíûáàí ñóðåéè-”Âÿëëåéë” îõóéóðäóì,Ìÿí ùÿð ýåúÿ áó ìÿíèéè-ãóðàíû áèëèðäèì.

Éàäÿ ñàëûáàí ðóéöâè “Âÿøøÿìñ” îõóðäóì,Êåéôèééÿòè-õóðøèäè-äèðÿõøàíû áèëèðäèì.

Ìÿí áèëìÿç èäèì ñóðåéè-èõëàñäàí þçýÿ,Òþâùèäè-õóäàâÿíääÿ ìÿíàíû áèëèðäèì.

Ñåééèä, áó ãÿçÿë ìÿòëÿèí åòäèêäÿ ñÿí èíøà,Çèìíèíäÿ îëàí ðÿìçè, ìöÿììàíû áèëèðäèì.

209

* * *

Òà êóéè-éàðäÿ þçöìÿ ìÿíçèë åòìèøÿì,Àñàí èêÿí þçöì èøèìè ìöøêöë åòìèøÿì.

Áèð ãÿòðÿ ãàí îüóðëàìûøàì òèüè-éàðäÿí,Ñèíÿìäÿ âåðìèøÿì éåð, àäûí ìÿí äèë åòìèøÿì.

Âåðäèì ãÿìèíäÿ õèðìÿíè-þìðöìö áàäÿ ìÿí,Ïÿðâàíÿ òÿê î õàëûíû ìÿí ùàñèë åòìèøÿì.

Äöí ýåúÿ øöðáè-áàäÿíè ìÿí òþâáÿ åéëÿäèì,Ñàãè, áàüûøëà, ñÿíäÿí èøè ãàôèë åòìèøÿì.

Çöëôè-ñèéàùè-éàð õÿéàëèëÿ, çàùèäà,Òÿñáèù ãÿñäèíÿ þçöìö ìàèë åòìèøÿì.

Ñÿðìÿñòëèêäÿ ñþéëÿìèøÿì ìåé ùÿðàìäûð,Ùþêìè-õÿòàäû áó, ÿìÿëè-áàòèë åòìèøÿì.

Ñåééèä, úàùàíäà êÿñðÿã èëÿ éîõ ðöúóìóçÊèì, áÿùðè-âÿùäÿòÿ þçöìö âàñèë åòìèøÿì.

210

* * *

Åé êþíöë, ñÿðâè-ñÿìÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?Éàð èëÿ ñåéðè-÷ÿìÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Úèëâåéè-íàçäÿ îë øàùñöâàðû ýþðúÿê,Éûõûëàí ïàéè-ñÿìÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Çöëôè-òàðèíè ãûëàí áîéíóâà çÿíúèðè-úöíóí,Îëìàéàí òàðûéà áÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Ýÿù ñÿíÿ éöìíè-éÿìèí âàð èäè, ýÿù éöñðè-éÿñàð.Ëÿëè çþâãèëÿ Éÿìÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Ùöñíè-ðöõñàðûíà êàì èëÿ ãûëàí íÿççàðÿ,Äþâëÿòè-âÿúùè-ùÿñÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Çöëìÿòè-õÿòëÿ ýþðÿí òèðÿ öçàðè-ìàùûí,Éöç ãÿðà ýöíëÿ âÿòÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

Ñåééèäà, øåðè-ýöùÿðáàð åäÿðäèí õàùèø,Òàëèáè-äöðð ßäÿíäÿ ñÿí èäèí, éà ìÿí èäèì?

211

* * *

Ñÿíäÿí þòðö íå÷ÿ ìöääÿòäè ìÿëàìÿò ÷ÿêèðÿì,Òèôëñÿí, ñÿí íÿ áèëèðñÿí êè, íÿ ìþùíÿò ÷ÿêèðÿì.

×ÿðõè-äÿââàð èëÿ éåðäÿí ýþýÿ âàðäûð ôÿðãèì,Î ÷ÿêÿ áèëìÿäè, ìÿí áàðè-ÿìàíÿò ÷ÿêèðÿì.

Èñòÿìÿçñÿí, äåäèì, åé ìàù, ãöáàðè-ãÿäÿìèí?Äåäè: ðþâøÿíäè áó, éåðäÿí ýþýÿ ìèííÿò ÷ÿêèðÿì.

Ïÿðäåéè ÷åøìèìÿ ìöìêöíäö ÷ÿêÿì ñóðÿòöâè,Ìÿðäöìè-äèäÿ ðöõöí ýþðìÿýÿ ãåéðÿò ÷ÿêèðÿì.

Åòäè àéèíåéè-ðöõñàðöâè àõûð òèðÿ,×ÿêäèýèì àùëÿðÿ èíäè õÿúàëÿò ÷ÿêèðÿì.

Éàð îëóá þçýÿëÿðÿ éàð, ÷ÿêèð çþâãö ñÿôà,Äöøìöøÿì ìÿí ãóðó áþùòàíëàðà òþùìÿò ÷ÿêèðÿì.

Äåäèëÿð þëäöðÿúÿê éàð ñÿíè, åé Ñåééèä,Òàíðû øàùèääè êè, áó õåéð èøÿ ùÿñðÿò ÷ÿêèðÿì.

212

* * *

ßñèðè-äÿðäö ãÿìè-ùèúðè-úàíøèêàð îëäóì,Íÿäÿí êè, ãîðõóð èäèì ìÿí îíà äö÷àð îëäóì.

Î ýöëöçàðäÿí àõûð ìÿíè àéûðäû ôÿëÿê,Áàùàðûì îëäó õÿçàí, ìöáòÿëàéè-õàð îëäóì.

Îëóáäó òÿùòè-ôÿëÿê òÿíý áåéòöë-ÿùçàíûì,Ôÿðàãè-Éóñèô èëÿ õàêö õàêñàð îëäóì.

Äþíöá êÿíàðÿëÿðèì ðóäè-Íèëÿ ÿøêèìäÿí,Î âÿãòäÿí êè, ìÿí îë ìàùäÿí êÿíàð îëäóì.

Àéûðäû Éóñèôè ìÿíäÿí áÿðàäÿðàíè-ãÿéóð,Áÿëàéè-ùèúðäÿ ìÿí çàðö áèãÿðàð îëäóì.

Íÿ úöðì åòìèø èäèì, åé õóäàéè-ïàêö ÿùÿä,Éàíûá ôÿðàã îäóíà ìÿí ÿñèðè-íàð îëäóì.

Éåðèéäè éàõñà ìÿíè ÷ÿðõ íàðÿ, åé Ñåééèä,Êè, áèâÿôàëÿðÿ ìÿí ÷öí öìèäâàð îëäóì.

213

* * *

Àëàíäà äÿñòèíÿ îë øóõè-ýöëöçàð ãÿëÿì,ßëèíäÿí îëìàüûíû èñòÿìÿç êÿíàð ãÿëÿì.

Ãÿëÿì þçö-Õöòÿí àùóñóäóð âÿ éàèíêèì,Ùÿâàéè-çöëôö èëÿ îëäó ìöøêáàð ãÿëÿì.

Þïÿðäèì ÿëëÿðèíè îë ãÿëÿìãàøûí ìÿí äÿ,Ìÿíè åäÿéäè ÿýÿð õÿëã êèðäýàð ãÿëÿì.

Äÿùàíû èëÿ ãÿëÿì áàøûí åòäí ïàê î ýöë,Éåòèøäè ÷åøìåéè-ùåéâàíÿ Õûçðâàð ãÿëÿì.

Èêè äèë à÷äû êè, âÿñô åéëÿñèí î ýöëáÿäÿíèÔÿçèëÿòö ùöíÿðèí åòäè àøêàð ãÿëÿì.

Êÿñÿéäè áàøûìû òèüè-úÿôà èëÿ ùÿð äÿì,Õÿéàë åäÿéäè ìÿíè êàø îë íèýàð, ãÿëÿì.

Ãàøûíû ÷ÿêìÿýÿ ÿñáàá îëìàñà, Ñåééèä,ßçÿëäÿ åòìÿç èäè õÿëã êèðäýàð ãÿëÿì.

214

* * *

Ëÿáè-ëÿëèí ùÿâÿñèí, ìóíèñè-úàí åéëÿìÿíÿì,Ñàëìàíàì ýþâùÿðè õàê è÷ðÿ, íèùàí åéëÿìÿíÿì.

Áèëìÿíÿì ñóä þçöìÿ ÷àðñóéè-àëÿìäÿ,Ùàíñû áèð ñóäè êè, åøãèíäÿ çèéà åéëÿìÿíÿì.

Ëÿáè-ëÿëèíëÿ êè, áèð ñèððè-íèùàíûì âàð èäè,Ýåäÿðÿì õàêÿ ìÿí îë ñèððè áÿéàí åéëÿìÿíÿì.

Ãàíûìû òþêäö ëÿáèí, äèøëÿäèì àõäû ãàíû,Åëÿ áèëäèí, ñÿíÿìà, ãàíûìà ãàí åéëÿìÿíÿì.

Ãîðõóðàì éàòìàéàëàð èòëÿðè ôÿðéàäûìäàí,Ýåúÿëÿð ìÿí äÿõè îë êóäÿ ôÿüàí åéëÿìÿíÿì.

Ñèððè âàð, àííàìûøàì, éîõäó äÿùàíûíäàí ÿñÿð,Ìÿí éÿãèí ÿùëèéÿì, ÿëáÿòòÿ, ýöìàí åéëÿìÿíÿì.

Ùàíñû áèð ôÿñëäè êèì, åé ýöëè-ðÿíà, ñÿí ö÷öíÝþçöìö ÿáð êèìè ÿøêôÿøàí åéëÿìÿíÿì.

Ùàíñû áèð ñÿðâäè êèì, ãàìÿòöâöí éàäû èëÿÃîïàðûá ÿøêèì èëÿ, ñóéà ðÿâàí åéëÿìÿíÿì.

Ñåééèäà, áÿñäè äèëÿ åøãè-õóäàâÿíäè-ÿùÿä,Ìåéëè-õóáàíè-äèëàçàðè-úàùàí åéëÿìÿíÿì.

215

* * *

Þçöìëÿ îëñà èäè, ìÿí úàùàíÿ ýÿëìÿç èäèì,Ýÿòèðäèëÿð ìÿíè, àììà ìÿí àíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Áó äàìè-åøãÿ ìÿíè ñàëäû äàíåéè-õàëûí,Ôèðèá âåðìÿñÿ èäè î äàíÿ, ýÿëìÿç èäèì.

Ýþðöíìÿñÿéäè ÿýÿð ùÿð ìÿêàíäà íóðè-ðöõöí,Ôÿçàéè-ãöäñö ãîéóá, áó ìÿêàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Äÿùàíè-éàðäÿí îëñàéäû áèð ÿñÿð çàùèð,Éÿãèíè òÿðê ãûëûá, ìÿí ýöìàíà ýÿëìÿç èäèì.

Ãÿäèìè åéëÿð èäèì äÿðä èëÿ ãÿìèíäÿ êÿìàí,Õÿäÿíýè-÷åøìöâÿ, áèëñÿì, íèøàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Áÿùàíÿ èëÿ éåòÿðìèø âöñàëÿ àøèãëÿð,Âÿ ýÿð áèëÿéäèì îíó, áèáÿùàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Îëàéäû çàòûì ÿçÿëäÿí ÿýÿð çÿðè-õàëèñ,Éàíûá áó áóòÿ àðà èìòàùàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Áó çþâãäÿí åëÿìÿ, áàüáàí, ìÿíè ìÿéóñ,Ýöëöì îëàéäû ÿýÿð, ýöëñèòàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

Êþíöëäÿ çÿõìè-íèùàí îëìàñàéäû, åé Ñåééèä,Öìèäè-ìÿðùÿì èëÿ ìÿí ôÿüàíÿ ýÿëìÿç èäèì.

216

* * *

ßçÿëäÿí ÷öíêè ìÿí ìåéõàðåéè-áÿçìè-ÿëÿñò îëäóì,È÷èá âÿùäÿò øÿðàáûíäàí áåëÿ ìÿõìóðö ìÿñò îëäóì.

Çèáÿñ êè, éàüäû äàøëàð áàøûìà áó ÷ÿðõè-ìèíàäÿí,Äöðöñò èêÿí ïîçóëäóì, ñàüÿðè-ìåé òÿê øèêÿñò îëäóì.

Òÿúÿëëàéè-úÿìàëûí ìÿñúèäö ìåéõàíÿäÿ ýþðäöì,Ýÿùè ìÿñúèääÿ àáèä, äåéðäÿ ýÿù áöòïÿðÿñò îëäóì.

ßéàü àëäûì ÿëÿ, áàøûìà ÷ÿêäèì íàç èëÿ ñàüÿð,Àéàüûí ñÿäãÿñè, ñàãè, êè ìÿí áèïàâö äÿñò îëäóì.

Íèøèìÿí åòìèø èêÿí ãàôè-öçëÿò öçðÿ ÿíãà òÿê,Ùÿâàéè-äàíåéè-õàëûíëà äàìÿ ïàéáÿñò îëäóì.

ßäÿì ìÿìóðÿñèíäÿ ðàùÿò èêÿí åéíè-âÿùäÿòëÿ,Äöøöá åéíè-çÿâàëÿ àëÿìè-êÿñðÿòäÿ ùÿñò îëäóì.

Çèéàè-øÿìñ òÿê äöøäöì î êóéè-äèëáÿðÿ, Ñåééèä,Éåòèøäèì ðöòáåéè-öëéàéÿ, ôèêð åòìÿ êè, ïÿñò îëäóì.

217

* * *

Áó ýåúÿ áèð ìÿù èëÿ îâúè-Ñöðÿééàäÿ èäèì,Âÿñëè-ìåðàúû èëÿ ÿðøè-ìöÿëëàäÿ èäèì.

Éóõó ÿùâàëû ýÿëèð èíäè ìÿíÿ øàìè-âèñàë,Ùàëÿòè-ëÿôçÿäÿ, éà áó ýåúÿ ðþéàäÿ èäèì.

Ëÿáè-úàìÿ éåòèøèðäè, ëÿáè-ëÿëè î ýöëöí,Ìÿí ëÿáè-úàìû þïöá þçýÿ òÿìÿííàäÿ èäèì.

Ñàüÿðèì úàìè-ãÿâàðèð, øÿðàáûì êþâñÿð,Ùÿìäÿìèì ùóð, þçöì úÿííÿòè-ìÿâàäÿ èäèì.

Éàð à÷ìûøäû ëÿòàôÿòëÿ áó øÿá ñèíÿñèíè,Ãÿðãè-íóð îëìóø èäèì, ñèíåéè-Ñèíàäÿ èäèì.

Íÿãøäÿí ïåé àïàðûðäûì áó ýåúÿ íÿããàøÿ,Ñåéðè-ãöäðÿò åëÿéèá þçýÿ òàìàøàäÿ èäèì.

Ùÿëãåéè-çöëôäÿ ðöõñàðè-ìöíèðèí ýþðöáÿí,Íàçèðè-ìàùè-ìöíÿââÿð øÿáè-éåëäàäÿ èäèì.

Äÿùÿíèí à÷ìàüà îë éàð ãûëûðäûì òÿäáèð,Ñöáù îëóíúà ùÿâÿñè-êÿøôè-ìöÿììàäÿ èäèì.

×îõ áàõûðäûì äÿùÿíè éàðÿ, íèùàíè, ùÿðäÿì,×àðåéè-ôèêðè-äèëè-Ñåééèäè-äèëäàäÿ èäèì.

218

* * *

Ýþðäöì êè, ýÿëèð òÿíýÿ íèýàðûì, ñÿôÿð åòäèì,Ñåâäàëÿðÿ ñàëäûì áàøûìû, òÿðêè-ñÿð åòäèì.

Àñóäÿ îëà áèð íå÷ÿ ýöí íàçëû íèýàðûì,ßëìàñ áàñûá áàüðûìà âÿçè-íÿçÿð åòäèì.

Àâàðÿ äöøöá úÿííÿòè-êóéèíäÿí î ùóðöí,Þç ìÿíçèëèìè ýþç ýþðÿ íàðè-ñÿãÿð åòäèì.

×îõ ìöøêöë èäè êå÷ìÿýèì îë úÿííÿòè-êóäÿí,Úàíûìû òóòóá ýþð äèøÿ, åé äèë, úèýÿð åòäèì.

Òà îëìàéà ãåéðèí ýþçöíÿ ñöðìåéè-ðþâøÿí,Õàêè-ñÿðè-êóéèíÿ òþêöá ÿøê, òÿð åòäèì.

×îõ ýåúÿëÿðè çÿìçÿìåéè-éàð èëÿ, åé äèë,Ýóøè-ôÿëÿêè-øþáÿäÿïÿðäàçû êÿð åòäèì.

Èíúèòäè ôÿüàíûì ýåúÿëÿð ÿùëè-äèéàðû,Òà áèð íå÷ÿ ýöí ÿçìè-äèéàðè-äèýÿð åòäèì.

Âåðäèì äèëö úàí íÿãäèíè, àëäûì ãÿìè-åøãè,Ôèêð åòìÿ áó ñåâäàäÿ êè, Ñåééèä, çÿðÿð åòäèì.

219

* * *

Åé íóðè-ñÿìàâàòö çÿìèí, ýÿð÷è íèùàíñàí,Àììà íÿçÿðè – àðèôö äàíàäÿ ÿéàíñàí.

Áàòèí ýþçöíöí éîõ ñÿíè ýþðìÿêäÿ ãöñóðè,Çàùèð ýþçö ýþðìÿç ñÿíè, ÿëáÿòòÿ, íèùàíñàí.

Çàòûí åëÿéèá úöìëåéè-ÿøéàäÿ òÿúÿëëà,Ìóñà êþçöíÿ òóðè-ùÿãèãÿòäÿ ÿéàíñàí.

Áèð Àäÿìö Èñàäÿ äåýèë íÿôõåéè-ðóùóí,Àëÿì ùàìû ãàëèáäè, ñÿí îë ãàëèáÿ úàíñàí.

Êÿññÿí íÿçÿðè-ôåéçöâè áèð ëÿùçÿ úàùàíäàí,Íàáóä îëóð àëÿì, ñÿí îíà ðóùè-ðÿâàíñàí.

Ýÿù áàäè-ñÿáà òÿê âåðèñÿí*ýöëøÿíÿ ðþâíÿã,Ýÿù ñîëäóðóñàí** ýöëëÿðè, ñÿí áàäè-õÿçàíñàí.

Ñÿí ãàèìè-áèççàòñÿí, àëÿì ùàìû áèëüåéð,Õÿëëàãè-ñÿìàâàòö çÿìèí, êþâíö ìÿêàíñàí.

Ìèíáèð àäûíûí ùÿð áèðè áèð àøèãÿ ìóíèñ,Òàïìàç ñÿíè áèð êÿñ, ýåíÿ áèíàìö íèøàíñàí.

Åé Ñåééèäè-ïèð, åéëÿ ìåéè-âÿùäÿòÿ ðÿüáÿò,Èñòÿðñÿí ÿýÿð îëìàüà ùÿìâàðÿ úàâàí, ñÿí?

220

__________* Âåðèðñÿí** Ñîëäóðóðñàí

* * *

ßéàí ýþçëÿ áàõàí øÿõñÿ íèùàíñàí,Íèùàí ýþçëÿ áàõàí çàòÿ ÿéàíñàí.

Äåñÿì ïèíùàíñÿí, ùÿð éàí ÿéàíñàí,Äåñÿì êè, ìÿí ÿéàíñÿí, éîõ íèùàíñàí.

Ìöíÿââÿð åòìèñÿí úöìëÿ úàùàíû,Ìÿýÿð ñÿí àôèòàáè-àñèìàíñàí?

Þçöí ùÿì ðàùñÿí, ùÿì ðàùçÿíñÿí,Þçöí ùÿì äöçäñÿí, ùÿì ïàñèáàíñàí.

Àäûíäûð çÿððö íàôå, åé íèýàðûì,Ýÿùè öøøàãÿ ñóäö ýÿù çèéàíñàí.

Ñÿíèíëÿíäèð õÿçàíûì, ùÿì áàùàðûì,Âÿëè ñÿí íÿ áàùàðö íÿ õÿçàíñàí.

Éåëÿ âåðäèí øÿìèìè-òàðè-çöëôöí,Íÿñèìè åéëÿäèí ÿíáÿðôÿøàí ñÿí.

Ñÿí îëäóí Ñåééèäèí ëöòôöíäÿ çàùèð,ßéàí îëäóí êè, ñÿí ýÿíúè-íèùàíñàí.

221

* * *

Ùàíû áèð êÿñ êè, éåòèðñèí ìÿíÿ úàíàí õÿáÿðèí,Ñþéëÿñèí áöëáöë ö÷öí áàüö ýöëöñòàí õÿáÿðèí.

Åé ñÿáà, åé ñÿíÿ áó ðóùè-ðÿâàíûì ãóðáàí,Ãöìðèéè-çàðÿ ýÿòèð ñÿðâè-õóðàìàí õÿáÿðèí.

Çöëìÿòè-ãÿìäÿ Ñêÿíäÿð êèìè ãàëäûì ùåéðàí,Éåòèð åé Õûçð, ìÿíÿ ÷åøìåéè-ùåéâàí õÿáÿðèí.

Åé êÿáóòÿð, àïàðûá íàìåéè-äÿðäè-äèëèìè,Ùÿì ìÿíè-çàðÿ ýÿòèð îë ìÿùè-òàáàí õÿáÿðèí.

Ùàíû áèð ãàñèäè-Ôÿððöõñèéÿðö Èñàäÿì –Êè, éåòèðñèí òÿíè-áèðóùóìóçà úàí õÿáÿðèí.

Úàíè-øèðèí ìÿíÿ òÿëõ îëäó ãÿìè-ùèúðàíäàí,Âåðìÿäè êèìñÿíÿ îë õîñðîâè-õóáàí õÿáÿðèí.

Ñåééèäà, úàíûìû íÿçð åòìèøÿì îë ãàñèäÿ êèì,Âåðÿ ìÿí àøèãè-äèëõÿñòÿéÿ úàíàí õÿáÿðèí*.

222

__________* Ãÿçÿë Ñîëòàí ×ÿíýèíèí áèð ãÿçÿëèíÿ úàâàáäûð.

* * *

Äþçìÿéèá ùèúðÿ, êþíöë, ùÿð ýåúÿ ôÿðéàä åòäèí,Àõûð îë ìàùû ìÿíèì ãÿòëèìÿ úÿëëàä åòäèí.

Çöëôè-ìöøêèíèíÿ äèë âåðäèí, î, ãàíûí òþêäö,Áó õÿòà äöøäö þçöíäÿí, ìÿíÿ èñíàä åòäèí.

Èëòèôàò åéëÿäèí ÿââÿë ìÿíÿ øèðèí-øèðèí,Àõûð åøãèíäÿ ìÿíè àëÿìÿ Ôÿðùàä åòäèí.

Éîõ èäè àøèãè-øåéäà öðÿýèí ãàí åòìÿê,Áóíó äà õóáëàð àðàñûíäà ñÿí èéúàä åòäèí.

Ñåééèäè-ñöõòÿíè àòÿøè-íàç èëÿ éàõûá,Øÿìè ïÿðâàíÿíè éàíäûðìàüà ìþòàä åòäèí.

223

* * *

Íåéëÿéèì, ìÿúëèñ àðà îëñà äà ÿüéàð, îëñóí,Òÿê î ýöëäÿí ìÿíÿ áèð ôöðñÿòè-äèäàð îëñóí.

Ãàéÿòè-øþâãèìè ýþð éàðÿ êè, ùÿíýàìè-âèäàÐÿøêäÿí ìÿí äåéÿ áèëìÿì êè, õóäà éàð îëñóí.

Ùàíû, åé ðóùè-ðÿâàí, ãåéðÿòè-ìÿøóãÿëèýèí,Ãîéìà êèì, ãåéð ìÿíè-çàðÿ õÿðèäàð îëñóí.

Áèð ÿéàü èëÿ ìÿíèì êþíëöìö àëäûí ÿëÿ ñÿí,Ýþðöì, åé ñàãèéè-ýöë÷þùðÿ, ÿëèí âàð îëñóí!

Òàêè, ñÿðìÿñòäèð åøã ÿùëèíÿ ëöòô åéëÿð éàð,Ñàãèéà, ãîéìà î áèìåùðè êè, ùóøéàð îëñóí.

Öðÿýèì ãàíÿ äþíöá, ãöââÿòè-òÿãðèðèì éîõ,Éîõäóð ÿùâàëûìà áèð êÿñ êè, õÿáÿðäàð îëñóí.

Áóíúà êèì ñèëñèëåéè-çóëôöâö èñòÿð, Ñåééèä,Ýþðöì îë äàìäÿ áóíäàí äà ýèðèôòàð îëñóí.

224

* * *

Âàèç áó ãÿäÿð çÿììèíè åòìÿçäè øÿðàáûí,Áèð áèëñÿ èäè ëÿççÿòèíè áàäåéè-íàáûí.

Ìåéõàðÿëÿðèí ùàëûíà äÿõë åéëÿìÿñÿéäèíÇàùèä, ñÿíè úÿííÿòëèê åäÿðäè áó ñÿâàáûí.

Øÿðáÿò è÷èáÿí áÿçìäÿ øèðèíëèê îëóð êàì,Âÿñë àëÿìèäèð àãèáÿòè áó øÿêÿðàáûí.

Åé úàì, ýÿëèð íÿêùÿòè-úÿííÿò íÿôÿñèíäÿí,Àäÿì ýÿòèðèá éåð öçöíÿ, éîõñà, òöðàáûí.

Îë-ìàù áèçÿ âÿäåéè-òÿøðèô åäèá àõûð,Åé äèäÿ, ýÿëèð ÿââÿëè-øÿáäÿí íèéÿ õàáûí?

Ùöñíöí îëóá îë ñÿáçåéè-õÿòäÿí äÿõè çèáà,Åé ìàùè-ïÿðè÷þùðÿ, íÿäÿíäèð áó ùèúàáûí?

Ýÿð ïèðè-ìöüàí òóòñà ÿëèìäÿí, íîëà, çàùèä,Áèð ÷àêÿðè-äèðèíèäè Ñåééèä î úÿíàáûí.

225

* * *

Áÿñ êè, åé äèë, ùÿâÿñè-çöëôè-ýèðåùýèð åòäèí,Àõûð îë çöëôö ìÿíèì áîéíóìà çÿíúèð åòäèí.

Åé êþíöë, ìÿí êè ýþðöá éàðû àéàãäàí äöøäöì,Äå ýþðöì þç ãÿìèíè ñÿí íåúÿ òÿãðèð åòäèí?

Àðèçè-éàðûìû, åé ñàíåè-àôàã, ìÿýÿðÃÿðö ÿíáèãè-ìÿùö ìåùð èëÿ òÿãòèð åòäèí?

Åéëÿäèí âÿäÿ êè, âÿñëèí ýöíö ãàíûì òþêÿñÿí,Åé îëóì âÿäÿíÿ ãóðáàí, íèéÿ òÿõèð åòäèí?

Áàèñè-íàð äåäèí ìåùðè-ðöõèí, åé âàèç,Ýþð áåùèøò àéÿñèíè ñÿí íÿéÿ òÿôñèð åòäèí?

Âåðäè äèë îë ñÿíÿìèí êöôð ñÿðè-çöëôöíäÿí,Çàùèäà, ñÿí íèéÿ àíúàã ìÿíè òÿêôèð åòäèí?

Ñÿíè îë ýþçëÿðè õóíõàð ñàëûáäûð ýþçäÿí,Ýåíÿ, åé Ñåééèäè-áè÷àðÿ, íÿ òÿãñèð åòäèí?

226

* * *

×ÿêìèøäè ãÿòëèì åòìÿéÿ éöç òèð, ýþçëÿðèí,Çàëûì, íÿ îëäó åéëÿäè òÿõèð, ýþçëÿðèí?

Ìÿñò èäè, àëäû õàìåéè-ìöæýàíû äÿñòèíÿ,Ôèòâàéè-ãÿòëèì åéëÿäè òÿùðèð, ýþçëÿðèí.

Ñåéäè-ùÿðÿì ùÿðàìäûð, åé ãèáëåéè-Ñÿôà,Àùó øèêàðûí åòäè ýåíÿ øèð ýþçëÿðèí.

Ãàøûíëà ãÿòëèì åòìÿýÿ ïåéâÿñò îëäóëàðßýðèëÿð èëÿ åéëÿäè òÿäáèð, ýþçëÿðèí.

Çàëûì, äèéàðè-åøãÿ Ùöëàêóéè-òàçàñÿí,Îëìàç áó ãàíëàð è÷ìÿê èëÿ ñèð ýþçëÿðèí.

Ýåéñóëÿð è÷ðÿ åòäè êÿìèí òöðêè-ìÿñò òÿê,Øÿáõóíëàð åòäè êþíëöìÿ øÿáýèð ýþçëÿðèí.

Åòäèí êÿìÿíäè-çöëôöâö ïöðòàá, åé ïÿðè,Ñåééèä òÿê åéëÿäè ìÿíè íÿõúèð ýþçëÿðèí.

227

* * *

Éà ðÿá, êèì îëóð ÿðçèìè úàíàíÿ éåòèðñèí,Äÿðäè-äèëèì îë õîñðîâè-õóáàíÿ éåòèðñèí.

Õóðøèäÿ äåñèí, çÿððåéè-ñÿðýÿøòÿ ìÿëàëûí,Ïÿðâàíÿ ñþçöí øÿìè øÿáèñòàíÿ éåòèðñèí.

Úÿìèééÿòè-äèë êÿñðÿòè-ãÿìäÿíäè ïÿðèøàí,Áó ùàëû î ýåéñóéè-ïÿðèøàíÿ éåòèðñèí,

Áó ìöðüè-ýèðèôòàðè-ãÿôÿñ ñóðÿòè-ùàëûí,Îë ãþí÷åéè-íîâõèçè-ýöëöñòàíÿ éåòèðñèí.

Ìÿíäÿí éåòèðèá îë øÿùÿ ÿúç èëÿ äóàëÿð;Õàêè-ãÿäÿìèí äèäåéè-ýèðéàíÿ éåòèðñèí.

Ùÿð øàìö ñÿùÿð, âèðäè áóäóð Ñåééèäè-çàðûí,Àëëàù ñÿíè áèð äÿ áó Øèðâàíÿ éåòèðñèí.

228

* * *

Ýþçöì ñÿíäÿí ñèâà ðöõñàðÿéÿ ýÿð áàõñà êóð îëñóí,Äåéèì áóíäàí áÿòÿð, âÿñëèíäÿí åé ìÿùïàðÿ, äóð îëñóí.

Èëàùè, ãàíÿ äþíñöí ãåéð éàäûí åéëÿñÿ êþíëöì,Ýþçöì ÷ûõñûí, áàõà ñÿíñèç, ÿýÿð ãèëìàíö ùóð îëñóí.

Ýþçöí éàäèëÿ êþíëöìäÿ, ÿúÿá éîõ, îëìàñà èøðÿò,Íÿ ìöìêöíäöð, ýþçöì, áèìàð îëàí åâäÿ ñöðóð îëñóí?

Ãöðóðè-ùöñí åäèá, åé ìèøêõÿò, ìÿíäÿí êÿíàð îëìà,Íÿäèð íþãñàí Ñöëåéìàíÿ ÿýÿð ùÿìáÿçì ìóð îëñóí.

Îëóá áèíóð ùèúðè-àðèçèíäÿ äèäåéè-Ñåééèä,Öçöíäÿí äóð îëàí ýþçäÿ íÿ ìöìêöíäöð êè, íóð îëñóí!

229

* * *

Úèñìäÿí úàí àëìàüà ýÿð îëñà ôÿðìàíûí ñÿíèí,Úàíÿ ìèííÿòäèð îëàì, åé äóñò, ãóðáàíûí ñÿíèí.

Ýÿð òþêÿðñÿí, åé Õÿëèëèì, ãàíûìû, ãÿì åòìÿðÿì,Ãÿì îäóð êèì, ýÿð áàòà îë ãàíÿ äàìàíûí ñÿíèí.

Ýÿëìèøÿì úàí âåðìÿýÿ, åé øÿù, Ìèíàéè-êóéöâÿ,Ãàíûìû òþê úàìÿ êèì, îëñóí áó åùñàíûí ñÿíèí.

Áèð ýöëöñòàíäûð ñÿðè-êóéèí à÷ûëìûø ýöëëÿðè,Ãàí èëÿ ýöëðÿíý îëóá ýöëáÿðýè-õÿíäàíûí ñÿíèí.

Êÿñðÿò è÷ðÿ òàïìûøàì ìÿí äöððè-êÿíçè-âÿùäÿòè,Îëìóøàì ùÿð÷ÿíä çöëôöí òÿê ïÿðèøàíûí ñÿíèí.

Íÿôéäÿí èñáàòÿ ýÿë, åé äèë, êè õàêÿ íÿññ åäÿÃÿòðÿ-ãÿòðÿ ùÿðôè-”èëëÿëëàù” àë ãàíûí ñÿíèí.

Ñåééèäà, ýÿð úàíóâè úàíàíÿ åòìÿçñÿí ôÿäà,Ðàçû îëìàç åøãäÿ ñÿíäÿí î úàíàíûí ñÿíèí.

230

* * *

Î ýöí îëñóí êè, ýåíÿ ìÿúëèñÿ äèëáÿð ýÿëñèí×ûõûáàí áöðúäÿí îë ìàùè-ìöíÿââÿð ýÿëñèí.

Ýåíÿ ñàãèëÿð ÿëÿ áàäåéè-ýöëýóí àëñûí,Áÿçìÿ ìèíà äöçöëöá, ýÿðäèøÿ ñàüÿð ýÿëñèí.

Áÿçìè-èøðÿòäÿ ÿýÿð éàð îëà, áèð ùàëÿòè âàð,Ìÿñò îëóá ðÿãñ åëÿñèí, ùàëÿòè-äèýÿð ýÿëñèí.

Íóøáàäà!–ëÿá à÷ûá áàäÿíè øèðèí åòñèí,Òÿëõ ìåé çàèãåéè-úàíûìà øÿêêÿð ýÿëñèí.

Ñÿùëäèð êèì, åäÿñÿí ãàíûìû ñó êèìè ðÿâàí,Òÿê ñÿíèí ãàøëàðóâóí òèüèíÿ úþâùÿð ýÿëñèí.

Åé ìÿíè îë ìÿùè-õóðøèäëèãàäÿí àéûðàí,Ýþðöì àëÿìäÿ ýöíöí øàìÿ áÿðàáÿð ýÿëñèí.

Ýÿð÷è ùèúðàíäà, êþíöë, áÿä êå÷èíèð ÿùâàëûí,Øöêð ãûë, îëìàéà áóíäàí äÿõè áÿäòÿð, ýÿëñèí.

Òþâáÿ åòäèí ìåéè-ýöëôàìäÿí, åé Ñåééèäè-çàð,Ùÿëÿ ñÿáð åéëÿ êè, ôÿñëè-ýöëè-ÿùìÿð ýÿëñèí.

231

* * *

Êèì êè, èñòÿð þçöíö ñÿðâÿðè-ÿééàì åëÿñèí,Äÿðè-ìåéõàíÿíè þïñöí, òÿëÿáè-úàì åëÿñèí.

Àáè-Êþâñÿðäÿ ìÿíèì ùÿð íÿ íÿñèáèì âàðñà,Äþíäÿðèá ðÿááèì îíó áàäåéè-ýöëôàì åëÿñèí.

Éàð ýÿëäè, ùàìû þç äÿðäèíÿ ìÿøüóë îëäó,Ãàëìàäû êèìñÿ êè, ÿùâàëûìà ÿíúàì åëÿñèí.

Ñÿí íÿ êóòàùñÿí, åé øàìè-âèñàëè-äèëáÿð,Ùÿã ìÿíèì þìðöìö êÿññèí, ñÿíÿ ÿíàì åëÿñèí.

Çöëôö õÿòòèí ýÿòèðèð àðèçèíÿ úàíàíûí,Êàôÿð èñòÿð ÿúÿáà, êàôÿðè èñëàì åëÿñèí?

Îëñà íàêàìëûüûì ýÿð î ïÿðèíèí êàìû,Äèëè-äèâàíÿìè ùÿã äÿùðäÿ íàêàì åëÿñèí.

Ñåééèä îë çöëôö ðöõöíäÿí êè, ùåêàéÿò ñþéëÿð,Èñòÿéèð êèì, ýöíöí îë âÿúù èëÿ àõøàì åëÿñèí.

232

* * *

Øèâÿñè ýàù ãÿçÿá, ýÿù ðÿâèøè íàç îëñóí,Òÿêè áÿçìèìäÿ ìÿíèì áèð áöòè-òÿííàç îëñóí.

Õÿëã ùÿð÷ÿíä äåéèð áèð ýöë èëÿ éàç îëìàç,×àüûðûí îë ýöëö êèì, ìÿúëèñèìèç éàç îëñóí.

Òàéèðè-êþíëöìö ñåéä åòäè ãÿçàëè-÷åøìèí,Áàâÿðèì éîõ áó úàùàíäà áåëÿ øàùáàç îëñóí.

Þëäöð, åé ãàøû êÿìàí, àøèãè ìèí çèëëÿò èëÿ,Òà ýöðóùè-øöùÿäà è÷ðÿ ñÿðÿôðàç îëñóí.

Ìöñòÿúàá îëäó äóàìûç êè, íèýàðûì ýÿëäè,Äÿðè-ìåéõàíÿ ýÿðÿêäèð áó çàìàí áàç îëñóí.

Äåìÿíÿì áàäÿ èëÿ åò ìÿíè ñèðàá, õóäà,Áàðè, ÷îõ îëìàñà äà ãèñìÿòèìèç àç îëñóí.

Ñåééèäà, ÷ÿêìÿíÿì îë äþâðè-ìöõàëèô ãÿìèíè,Òÿêè îë äèëáÿðè-õîøëÿùúÿ ìÿíÿ ñàç îëñóí.

233

* * *

Úÿì èêÿí ðöõñàðöâÿ çöëôöí ïÿðèøàí åéëÿäèí,Ìÿíäÿí åé ýöë, îë úÿìàëöëëàùû ïèíùàí åéëÿäèí.

Áàüÿ ýèðäèí îë öçàðè-àëäÿí à÷äûí íèãàá,Ãþí÷ÿíèí áàüðûí ùÿñÿääÿí äÿìáÿäÿì ãàí åéëÿäèí.

ßðçè-ðöõñàð åéëÿäèí ýöëøÿíäÿ, åé ýöë áöëáöëÿ,Áöëáöëö ýöëçàðè-åøãèíäÿ ïÿøèìàí åéëÿäèí.

Áîéíóìà ñàëäûí î ìöøêèí çöëôöâöí çöííàðûíû,Åé áöòè-òÿðñà, ìÿíè åøãèíäÿ Ñÿíàí åéëÿäèí.

Îëäó ùÿð áèð çÿððÿäÿí åøãèí òÿúÿëëàñû ÿéàí,Àëÿìè Ìóñà òÿê, åé õóðøèä, ùåéðàí åéëÿäèí.

Êÿíçè-ìÿõôèäÿí ÿéàí îëäó äöðè-øÿùâàðëÿð,Ãÿòðÿíè, åé áÿùðè-åùñàí, äöððè-ãÿëòàí åéëÿäèí.

Ýàù èøâÿ, ýàù ãÿìçÿ, ýàù õèøìö, ýàù íàç,Ñåééèäÿ ùÿð ýöíäÿ áèð íþâ èëÿ åùñàí åéëÿäèí.

234

* * *

Èñòÿðñÿí ÿýÿð, åé äèëè-øåéäà, ôÿðÿù îëñóí,È÷ äèëáÿð èëÿ ñàüÿðè-ñÿùáà, ôÿðÿù îëñóí.

Þï ëÿëè-ëÿáè-äèëáÿðè, è÷ áàäåéè-ýöëýóí,Ìÿúóíè-ìöôÿððåùäè, ñÿíÿ òà ôÿðÿù îëñóí.

Ñÿðáÿñòÿ ìöÿììàäû ñîð îë ãþí÷ÿ äÿùàíû,Øàéÿä êè, à÷ûëñûí áó ìöÿììà, ôÿðÿù îëñóí.

È÷ áàäÿ êè, îëñóí èêè ÿìðèí áèðè ùàñèë,Éà ãöññÿ ýÿòèðñèí ñÿíÿ ìåé, éà ôÿðÿù îëñóí.

Ìþâãóô èñÿ ãÿëáèí ôÿðÿùè ãÿòëèìÿ, áèëëàù,Þëäöð ìÿíè, åé äèëáÿðè-çèáà, ôÿðÿù îëñóí.

Ýèðéàí ñÿíè ýþðäöêäÿ îëóð ýöë êèìè õÿíäàí,Òÿê îë ýöëÿ, åé Ñåééèäè-ðöñâà, ôÿðÿù îëñóí.

235

* * *

Åé ùÿìíèøèí êè, ñÿí ìÿíÿ ãÿìõàð îëìóñàí,Çÿííèì áóäóð ðÿãèáè-ìÿíè-çàð îëìóñàí.

Ùÿð ýöíêö ïÿíäöâÿ áó íÿñèùÿòëÿð îõøàìàç,Ãàôèë, áó äàìÿ ñÿí äÿ ýèðèôòàð îëìóñàí?

Ìöääÿòäè áÿçìè-ãåéð îëóá îë ìàù ìÿíçèëè,Åé àñèìàí, íÿäÿí áåëÿ áèêàð îëìóñàí.

Ñÿíäÿí ñèâàéÿ úþâð åëÿìÿç éàð, åé êþíöë,Íåòäèí êè, ñÿí áó ëöòôÿ ñÿçàâàð îëìóñàí.

Áöëáöë êèìè ôÿüàíÿ ýÿëèá àüëà Ñåééèäà,Îë ýöë éàíûíäà áþéëÿ êè, ñÿí õàð îëìóñàí.

236

* * *

Åé äèë, ùÿçàð øöêð õÿáÿð ýÿëäè éàðäÿí,Îëäóã õèëàñ äÿðäö ãÿìè-èíòèçàðäÿí.

Ôÿñëè-õÿçàí ãÿìèí ÷ÿêÿí àâàðÿ áöëáöëÿ,Âåðäè ñÿáà õÿáÿð î ýöëè-íîâáàùàðäÿí.

Åé ìÿãäÿìèí ôÿäàñû, áÿëàëÿð ÷ÿêèð áàøûì,Ýÿë, ýÿë êè, êå÷äè ñÿáðö ãÿðàðûì ãÿðàðäÿí.

Åò øàäëûã ýþçöì éàøû, îë ýöëðöõöì ýÿëèð,Õàðö õÿñè ýþòöð, êÿðÿì åò, ðÿùýöçàðäÿí.

Àëÿìäÿ áèð ýöí îëìàäû êè, âÿñëè-éàð èëÿÁèð êàìè-äèë àëàì ôÿëÿêè-êÿúìÿäàðäÿí.

Áèëìÿì íÿ åéëÿéèá îíà åøã ÿùëè êèì, ìöäàì,Áó ÷ÿðõè-êèíÿâÿð àéûðûð éàðû éàðäÿí.

Ãîé, äþíìÿñÿ ìöðàäûìúà ÷ÿðõ äþíìÿñèí,Ìèííÿò ÷ÿêÿí êèøè äåýèëÿì ðóçýàðäÿí.

Øöêðè-õóäà êè, âàäåéè-âÿñëèíäÿ îë ìÿùèí,Øÿðìÿíäÿ îëìàäûì äèëè-öììèäâàðäÿí.

Ýåòäè î ýöí êè, Ñåééèä, îõóðäóí áó ìèñðÿè:“Âàùÿñðÿòà, öçöëäö ÿëèì îë íèýàðäÿí”.

237

* * *

Äèëáÿñòÿ îëìàñàéäûì ÿýÿð çöëôè-éàðÿ ìÿí,×îõ äà áó ýóíÿ îëìàç èäèì áÿõòèãàðÿ ìÿí.

Àüàçè-öëôÿòèìäÿ ýþðÿí ëöòôö éàðäÿí,Èíäè ðÿãèá èëÿ ýþðöðÿì àøêàðÿ ìÿí.

Èñòÿð úöäà ùÿìèøÿ î ìÿùïàðÿäÿí ìÿíè,Áèëìÿì íÿ åòìèøÿì ôÿëÿêè-êÿúìÿäàðÿ ìÿí.

ßüéàðÿ èëòèúà åäèðÿì èíäè ùèúðäÿ,Ãàëäûì ãÿìèíäÿ ýþð íÿ éàìàí ðóçýàðÿ ìÿí.

Åé äÿðäö ãÿì, ãîéóí ìÿíè áèð þç ãÿðàðèìÿ,Áèð ÷àðÿ åéëÿéèì áó äèëè-áèãÿðàðÿ ìÿí.

Îë ëÿëÿðöõ ôÿðàãû èëÿ ÿøêè-àëäÿíÄþíäÿðìèøÿì úàùàíû áó ýöí ëàëÿçàðÿ ìÿí.

Ýþðäöì êè, öëôÿòèìäÿí åäÿð àð äèëáÿðèì,×ÿêäèì þçöìö, Ñåééèä, î ýöëäÿí êÿíàðÿ ìÿí.

238

* * *

Ìÿíÿì êè, éöç ãÿìö éöç äÿðäÿ ìöáòÿëàéÿì ìÿí,Ìÿùÿááÿòèíäÿ ñÿíèí òàëèáè-áÿëàéÿì ìÿí.

Î âÿãòäÿí êè, ùàìû ìàñèâàíû òÿðê åòäèì,Éÿãèíèì îëäó êè, ñóëòàíè-ìàñèâàéÿì ìÿí.

Ìÿíèìëÿ çèíäÿ îëóá òàïäû Õûçð þìðè-ÿáÿä,Áó äàðè-çöëìÿò àðà ÷åøìåéè-áÿãàéÿì ìÿí.

Î ãöââÿéÿì êè, éÿäè-ùÿãëÿ ýÿëìèøÿì ôåëÿ,Òÿñÿââöð åéëÿìÿ êèì, áèð äÿõè ôÿíàéÿì ìÿí.

Íÿ øþëÿéÿì êè, ÷ÿêÿì àñèìàíÿ ýÿðäÿíè-êèáð,Áÿñàíè-ñàéÿéÿì, öôòàäÿ õàêè-ïàéÿì ìÿí.

Ìÿíè ÷ÿêÿð ýþçöíÿ ùàðäà ýþðñÿ ÿùëè-íÿçÿð,Ñèéàùáÿõòÿì ÿýÿð, ìèëè-òóòèéàéÿì ìÿí*.

239

__________* Ìÿãòÿ éîõäóð

* * *

Êå÷ÿí øÿá áèð ìÿêàíäà áèð íèýàðè-ñàäÿ ýþðäöì ìÿí,Õÿäÿíýè-ãÿìçÿñèí úàí àëìàüà àìàäÿ ýþðäöì ìÿí.

Éûüûëìûøäû î áÿçìè-úàíôÿçàéÿ ùóðö ãûëìàíëàð,Áåùèøòè-ßäí êèì äåðëÿð, îíó äöíéàäÿ ýþðäöì ìÿí.

Õÿäÿíýè-ãÿìçÿñèíäÿí, îíëàðûí òèðè-íèýàðûíäàíÞçöì òÿê ÿùëè-áÿçìè ñÿðáÿñÿð öôòàäÿ ýþðäöì ìÿí.

Éûõûëäûì, ùóøäÿí ýåòäèì, òóòóëäó íèòã, Ìóñà òÿêÒÿúÿëëà íóðóíó ÷öí âàäèéè-Ñèíàäÿ ýþðäöì ìÿí.

Ìöñÿëìàíçàäÿ èäèì, äþíäöì àõûð áöòïÿðÿñò îëäóì,Ìÿùÿììÿä íóðóíó ÷öí îë áöòè-çèáàäÿ ýþðäöì ìÿí.

Î áÿçìè áèð äÿ, Ñåééèä, ýþðìÿê îëìàç, àüëàðàì ùÿð ýöí,Êè ýóéà îë áöñàòû äöí ýåúÿ ðþéàäÿ ýþðäöì ìÿí.

240

* * *

Àíúàã î ìÿùèí çöëôö íÿ èéìàí àëûð ÿëäÿí,Àùó áàõûøû, ãàðÿ ýþçö úàí àëûð ÿëäÿí.

Ðöõñàðûí öçÿ òàçÿ ýÿëÿí ñÿáçåéè-õÿòòèí,Áèð ìóðäè êèì, ìöëêè-Ñöëåéìàí àëûð ÿëäÿí.

Çöëôöí ýþòöðöá ÿë, öçöí èéìàíÿ åäÿð ãÿñä,Êàôÿð àëàíû èíäè ìöñÿëìàí àëûð ÿëäÿí.

Ñÿðýÿøòÿ åäÿð êþíëöìö îë êàêèëè-äÿðùÿì,Úÿìèééÿòèì îë çöëôö-ïÿðèøàí àëûð ÿëäÿí.

Éöç ñàõëàéàñàí íÿãäè-äèëö úàíöâè, Ñåééèä,Áèð âÿúùëÿ îë íîâýöëè-õÿíäàí àëûð ÿëäÿí.

241

* * *

Äöí åøèòäèì áèð ñèéÿùçöëôÿ ýèðèôòàð îëìóñàí,Åé ìÿëÿêñóðÿò, ìÿíèì òÿê àøèãè-çàð îëìóñàí.

Âåðìèñÿí áèð ñÿíýäèë äèëäàðÿ íàçèê êþíëöâö,Ñÿí ìÿýÿð êþíëöíäÿí, åé ìÿùïàðÿ, áèçàð îëìóñàí?

×ÿêìèñÿí úàíàí úÿôàñûí, ýþðìöñÿí ùèúðàí ãÿìèí,Øöêð-ëèëëàù, ùàëûìà, åé ýöë, õÿáÿðäàð îëìóñàí.

Ýþðìöñÿí àéèíåéè-âÿúùèíäÿ ÿêñè-ñóðÿòèí,Òàãÿòö ùóøöí ýåäèá, áèð íÿãøè-äèâàð îëìóñàí.

Øþâãè-ëÿëèíäÿí îíóí, åé õîñðîâè-øèðèíçÿáàí,Ñåééèäè-øèðèí-ñöõÿí òÿê ñàùèáÿøàð îëìóñàí.

242

* * *

Øöêð, åé äèë, ýÿëèð îë ìàù áèçèì ñàðû áó ýöí,Ýþð äîéóíúà ðöõè-úàíïÿðâÿðèíè, áàðû áó ýöí.

Ãîéìà ýåòñèí ÷ûõûá, åé äèë, î ìÿùè-áèìåùðè,Ñàáèò åò éàëâàðûá îë ÿõòÿðè-ñÿééàðû áó ýöí.

Áó ýåúÿ ìÿíçèë åëÿ õàíÿìè, åé ìàùëèãà,Ñàëìà íþãñàíà áèçè, ýåòìÿ, ñÿíè òàðû, áó ýöí.

Àéö ýöí, ñàáèòö ñÿééàðÿ òÿìàøàéÿ ÷ûõûá,Ìöøòÿðèäÿí î ìÿùèí ýÿðìäè áàçàðû áó ýöí.

Ýåíÿ äöíéàëÿðÿ ñûüìàç, íÿ îëóáäóð, Ñåééèä,Õîø áàõûáäûð öçöíÿ éîõñà ýåíÿ éàðû áó ýöí.

243

* * *

Èñòÿäèì ÷àðÿ õÿòèí áó äèëè-ñÿäïàðÿ ö÷öí,Äåäè ìÿðùÿì êèì åäèá ìöøêè, ýþðÿê, éàðÿ ö÷öí?

Ãàñèä, îë ìàùè-òÿìàìûì øÿáè-ùèúðàí ãÿìèíÿÍÿ ñÿðÿíúàì åëÿéèðäè áó ýöíöãàðÿ ö÷öí?

Ùÿçðÿòè-Íóùè-Íÿúè íÿõëåéè-Òóáàíû êÿñèá,Ñÿíÿ, åé òèôë, ýÿðÿêäèð éîíà êÿùâàðÿ ö÷öí.

Òþâáÿ âåðäè ìÿíÿ ìåéäÿí ãÿñÿì èëÿ âàèç,Ïàéëàäûì áàäÿ àëûá ìÿí äÿõè êÿôôàðÿ ö÷öí.

Ñÿíè ýþðäöêäÿ ñÿðè-ðàùäÿ, ùÿãäÿí ÑåééèäÉöç ýþç èñòÿð, ýþçÿëèì, ùöñíöâÿ íÿççàðÿ ö÷öí.

244

* * *

Ìÿí åéëÿ áèëèðäèì êè, ìÿíÿ éàð îëàúàãñàí,Àëÿìäÿ ìÿíÿ éàðè-âÿôàäàð îëàúàãñàí.

Ìàí åéëÿ õÿéàë åòìèø èäèì åé ýöëè-ðÿíà,Ñÿðáÿñòÿ îëàí ãÿìëÿðÿ ãÿìõàð îëàúàãñàí.

ßââÿë åëÿéèá ìåùðö ìÿùÿááÿò ìÿíÿ, àõûðÌÿíäÿí, íÿ áèëèì êè, áåëÿ áèçàð îëàúàãñàí.

Ðþâøÿí åëÿäèì øÿìè-úÿìàëûí, íÿ áèëèì êè,ßüéàðÿ-ýåäèá øÿìè-øÿáè-òàð îëàúàãñàí.

Äèë âåðìÿç èäèì ìÿí ñÿíÿ, åé éàðè-äèëàçàð,Áèëñÿéäèì ÿýÿð áåéëÿ äèëàçàð îëàúàãñàí.

Ñÿðìÿñò ìåéè-ùöñíö ñÿôàñÿí ùÿëÿ, åé ýöë,Îë âÿãò êè, ùöñíöí ýåäÿ ùóøéàð îëàúàãñàí.

Ìÿüðóðñÿí, åé ýöë, õÿáÿðèí éîõäóð þçöíäÿí,ßééàìè-õÿçàí ýÿëñÿ õÿáÿðäàð îëàúàãñàí.

Áèð âÿãò îëàúàãäûð êè, ñÿí, åé Éóñèôè-ñàíè,Öøøàãè-ñèéÿùáÿõòÿ õÿðèäàð îëàúàãñàí

Õàð åéëÿäè îë ýöë ñÿíè ÿüéàð éàíûíäà,Ñåééèä, ùÿëÿ áóíäàí äÿõè ñÿí õàð îëàúàãñàí.

245

* * *

Áèð äÿ ýþðñÿì, ýþç à÷ûá, ýÿð îë ýöëè-ðÿíà éöçöí,Ýþðìÿê èñòÿðñÿì, ýþçöì ÷ûõñûí ÿýÿð äöíéà éöçöí.

Åøãäÿ Ñÿíàí îëóá, çöííàðÿ åòìÿçìè ùÿâÿñÝþðñÿ çàùèä ýÿð ñÿíèí òÿê áèð áöòè-òÿðñà éöçöí.

Õàëö õàòòèí ÿêñè ÷åøìèìäÿ úÿìàëûí øþâãäÿíÕåéëè-ùèíäóäóð êè, Ðóì ö÷öí òóòóá äÿðéà éöçöí.

Äàüÿ ÷àëäû úàíè-øèðèíèí ãóðòàðäû Êóùêÿí,Øóðè-ÿøêèì ñåéëè òà ýþðäö òóòóá ñÿùðà éöçöí.

Íóðó áàòñûí ÷åøìèìèí ýþðìÿê òÿìÿííà åéëÿñÿìÌàùè-ðöõñàðûí ãîéóá ìåùðè-úàùàíàðà éöçöí.

Öç ñöðöðëÿð áóíúà êèì, öøøàã õàêè-ïàéöâÿ,Öç ÷ÿêèá, åé ìàùè-ðöõ, ýþñòÿðìÿ èñòèüíà éöçöí.

Íóðó àðòûá ÷åøìèìèí áàøûì ôÿëÿêëÿðäÿí êå÷ÿð,Áèð äÿ ýþðñÿì, Ñåééèä, îë ìàùè-ìÿëÿêñèìà éöçöí.

246

* * *

Ñÿí ìÿíèì, åé ëÿáè úàíáÿõø êè, úàíàíûìñàí,Ñÿíÿ ãóðáàí íÿ äåéèì úàíû êè, ñÿí úàíûìñàí.

Íåéëèðÿì ñÿðâè, óçóí ñþç íÿ ýÿðÿêäèð, åé ýöë,Ðàñò îëäóð êè, þçöí ñÿðâè-õóðàìàíûìñàí.

Íåéëèðÿì ñÿðâè, ýöëö ýöëøÿíè, åé ëàëÿöçàð,Ñÿí ìÿíèì ñÿðâö ýöëö ñöíáöëö ðåéùàíûìñàí.

Ìÿí ñÿíèí ìóðèíÿì, åé ñÿáç-õÿòö ìöøêèíìó,Ñÿí ìÿíèì òÿõòè-ùþêóìÿòäÿ Ñöëåéìàíûìñàí.

Éîõö-âàðûìäû ôÿäà, åé äÿùÿíè-éàð, ñÿíÿÊè, ìÿíèì äÿùðäÿ ñÿí ìóíèñè-ïèíùàíûìñàí.

Êàêèëèí àéÿòè-”Âÿëëåéë”äè, “Âÿøøÿìñ” éöçöí,Ñÿí ìÿíèì ìÿêòÿáè-öøøàãäÿ Ãóðàíûìñàí.

Äöí äåäèí êèì, ìÿíÿ, åé øàù, ýÿäàäûð Ñåééèä,Åëÿ áèëäèì êè, äåäèí àëÿìÿ ñóëòàíûìñàí.

247

* * *

Áèð äÿì ìÿíÿ áàõ, åé ýþçö áèìàð, þëöðÿì ìÿí,×åøìèíäÿí èðàã, åé ýöëè-òÿð, õàð þëöðÿì ìÿí.

Çÿíúèðäÿ áèð êèìñÿíÿ úàí âåðìÿäè ìÿí òÿê,Îë ñèëñèëåéè-çöëôÿ ýèðèôòàð þëöðÿì ìÿí,

Ìÿñò îëìàäûüûì äÿì éîõ èäè äÿùðäÿ áèð ýöí,Ñÿä ùåéô, þëÿí âÿãòäÿ ùóøéàð þëöðÿì ìÿí.

Ãîðõóì áóäó ýþðñÿì ñÿíè ëÿççÿò òàïà ÷åøìèì,Øàäÿì êè, áåëÿ ùÿñðÿòè-äèäàð þëöðÿì ìÿí.

Äåâðèìè òóòóá ãöññÿâö ãÿì, ìþùíÿòè-àëÿì,Ñàíìà êè, áåëÿ áèêÿñö áèéàð þëöðÿì ìÿí.

Éîõ òàãÿòèì ÿüéàð èëÿ ýþðìÿê ñÿíè, åé øóõ,Þëìÿêäÿ áó ýöí áèð ãÿðÿçèì âàð, þëöðÿì ìÿí.

Çÿõìè-ñèòÿìèí îëìàäû áó Ñåééèäÿ êàðè,Ñÿä ùåéô, ñÿä ÿôñóñ, ýöíÿùêàð þëöðÿì ìÿí.

248

* * *

Øÿì êèì, ðîâøÿí îëóá éàíìàüà ïÿðâàíÿ ö÷öí,Éàíìàüûíäàí äÿõè ïÿðâàíÿéÿ ïÿðâà íÿ ö÷öí?

Âåðìÿéèì õàëöâÿ åé ýöë, íèéÿ ìÿí äöíéàíû,×ÿêäè úÿííÿòäÿí ÿë Àäÿì åëÿ áèð äàíÿ ö÷öí.

Áèëìèðÿì çöëôö ö÷öí øàíÿíè õÿëã åòäè õóäà,Éà êè, çöëôè-ñèéÿùèí õÿëã åëÿéèá øàíÿ ö÷öí?

Áóíúà êèì, ùöñíöíö Ãóðàíäÿ âÿñô åòäè õóäà,Áèëìèøÿì êèì, åëÿéèá ìÿøã îíó ìåéõàíÿ ö÷öí.

Ïèðè-ìåéõàíÿ ßëèäèð, îäóð ÿíâàðè-úÿëè,Àøèíàíû òàíû, ñåéð åéëÿìÿ áèýàíÿ ö÷öí.

Îëìàñàéäû ýèëè-Àäÿìäÿ úÿìàëûíäàí ÿñÿð,Ãàáèë îëìàçäû îíóí òèíÿòè ïåéìàíÿ ö÷öí.

Ñåééèäà, åéëÿìÿ þâñàôè-ßëèäÿí ãåéðè,Þìðöâè ñÿðô åëÿìÿ ùÿð éåòÿí ÿôñàíÿ ö÷öí.

249

* * *

Õÿò ýÿëèá ìöñùÿôè-ðöõñàðûíà ìÿíàñû ö÷öí,Àéåéè-Íóðÿ äöøöá øÿðù òÿúÿëëàñû ö÷öí.

Ðÿøê åäèð áèð-áèðèíÿ ìÿðäöìÿêè äèäÿëÿðèìÍþãòåéè-õàëûíûí, åé øóõ, òÿìàøàñû ö÷öí.

Åøãèíÿ äöøäö Ìÿñèùà ÷ö áó çèáà ñÿíÿìèí,×àðìèõÿ ÷ÿêèëèá çöëôè-÷ÿëèïàñû ö÷öí.

Õàùèø åòäè äÿùÿíèí ñèððèíè ÷îõëàð, ÿììàÎëäó ìÿäóì áó áèð íþãòÿ ìöÿììàñû ö÷öí.

Çàùèäà, äèíöâè ñÿí âåðäèí ÿáÿñ øåéòàíÿ,Øåéõ Ñÿíàí âåðèá þç äèëáÿðè-òÿðñàñû ö÷öí.

Âåðäè úàí êþíëöìö çöëôè-ñèéÿùèíÿ î ìÿùèí,×àðÿ áèëäè îíó ðÿôè-ãÿìè-ñþâäàñû ö÷öí.

Ìàðè-Çþùùàê èäè ýåéñóñè, Ôèðèäóí õÿòòè,Áó Ôèðèäóí ýÿëèð äÿôèíÿ äÿâàñû ö÷öí.

Ñåééèäèí âàð èäè áèð úöçè îëàí èéìàíû,Åéëÿäè íÿçð îíó äà øÿùð êÿëèñàñû ö÷öí.

250

* * *

Ðöõñàðûí à÷ûá áöëáöëö øåéäà åëÿäèí ñÿí,Áöëáöë íÿçÿðèíäÿ ýöëö ðöñâà åëÿäèí ñÿí.

Àüóøóí ö÷öí áÿñ êè, ãîëóì à÷ûëà ãàëäû,Êàôÿð, ìÿíè áèð øÿêëè-÷ÿëèïà åëÿäèí ñÿí.

Áöðãÿ ýþòöðöá îë ÿðÿãàëóäÿ éöçöíäÿí,Ýöí öçðÿ ÿéàí èãäè-Ñöðÿééà åëÿäèí ñÿí.

Íèòãÿ ýÿëèá åòäèí áó äèëè-ìöðäÿíè åùéà,Çàùèð ýåíÿ åúàçè-Ìÿñèùà åëÿäèí ñÿí.

Òþêäöí éöçÿ îë çöëôè-õÿìÿíäÿðõÿìè, åé ìÿù,Õóðøèäÿ ùèúàáûí øÿáè-éÿëäà åëÿäèí ñÿí.

Éåðäÿí ýþýÿ âàð Éóñèô èëÿ ôÿðã ñÿíèí÷öí,×îõ Éóñèôè åøãèíäÿ Çöëåéõà åëÿäèí ñÿí.

Ùèúðè-ðöõè-àëûíäà èêè ÷åøìèìè, åé ýöë,Õóíàá èëà ìåéäÿí äîëó ìèíà åëÿäèí ñÿí.

Ãÿääèíè “ÿëèô”, çöëôè-ñèéàùèíè äåäèí “ëàì”,Ñåééèä, áó ÿëèô-ëàìû íÿ ìÿíà åëÿäèí ñÿí?

251

* * *

Ýþðöá çèéàéè-ðöõöí êóéè-éàðÿ ýÿëäèì ìÿí,Öìèäè-âÿñëè èëÿ áó äèéàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Âèñàëû äþíäö ìÿíÿ îëäó àõûðû ùèúðàí,Éÿãèí êè, ÷åøìè-áÿäè-ðóçèýàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Íÿêàðÿéÿì, íÿ÷èéÿì, áàäÿ èëÿ ñàäÿì éîõ,Þçöì äÿ áèëìÿéèðÿì êèì, íÿ êàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Íÿ àùö çàð èäè áó, áèð ýöëöí ôÿðàüûíäà,ßëèíäÿí, åé äèëè-õóíýÿøòÿ, çàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Ñèçè òàðû ìÿíÿ áó äÿìëÿðè âåðèí ôöðñÿò,Øèêàéÿòÿ áó äÿðè-øÿùðéàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Ìöíÿúúèì åòäè íÿçÿð áÿõòèìèí ñèòàðÿñèíÿ,Îíóí òÿñÿââöðöíÿ áÿõòèãàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

Éåòèøäè ãÿòðÿëÿð îë áÿùðè-âÿùäÿòÿ, Ñåééèä,Î áÿùðäÿ äöð èäèì, ýþð, êÿíàðÿ ýÿëäèì ìÿí.

252

* * *

Åé ëÿëè-ëÿáèí øèðåéè-øÿêêÿð òÿêè øèðèí,Ôþùøè-äÿùÿíèí, ãÿíäè-ìöêÿððÿð òÿêè øèðèí.

Éöç øÿêêÿðö øèðèíè îëà Õîñðîâóí, îëìàçÙÿðýèç ëÿáè-Øèðèí èëÿ Øÿêêÿð òÿêè øèðèí.

Âÿñô åéëÿìÿéèí, ÷îõ éåìèøÿì Ìèñð íÿáàòûí,ßñëà îëà áèëìÿç ëÿáè-äèëáÿð òÿêè øèðèí.

Íÿõëè-ÿñÿëèí ðÿøê èëÿ òÿëõ îëäó ìÿçàãèÊèì, øèðÿñè îëìàç î ëÿáè-òÿð òÿêè øèðèí.

Áàäàì ìèçàúûí ùöêÿìà òÿëõ äåéèáëÿð,Ìÿí ýþðìÿìèøÿì ùè÷ î ýþçëÿð òÿêè øèðèí.

Ñåééèä, ñàíÿ äöøíàì äåñÿ éàð, íÿ åéáè,Àúû ñþçöäöð êþíëöìÿ øÿêêÿð òÿêè øèðèí.

253

* * *

Ìÿí þëäöì, öñòöìÿ äèëäàð ýÿëñèí,À÷ûá áàøûí î ñöíáöëòàð ýÿëñèí.

À÷ûá íèòã, åéëÿñèí éîõäàí òÿêÿëëöì,Òÿíèìäÿ áèð íÿôÿñ òà âàð ýÿëñèí.

ßýÿð÷è èõòèéàðû áèðëÿ ýÿëìÿç,Åäèí îë ñÿðêÿøè íà÷àð, ýÿëñèí.

Ãûëûí ÿùâàëûìû úàíàíÿ ðþâøÿí,Áó çöëìàòÿ î ìÿùðöõñàð ýÿëñèí.

Êè øàéÿä ðÿô åäÿ äÿðäè-ñÿðèìè,ßéàü ÿëäÿ, ìåéè-ñÿðøàð ýÿëñèí.

Äÿùàíèìÿ íÿôÿñ òÿøõèñè ö÷öíÒóòóá àéèíåéè-äèäàð, ýÿëñèí.

Úÿíàçÿì öñòöíÿ ýÿëñèí èìàìûì,Íàìàçÿ Úÿôÿðè-Òÿééàð ýÿëñèí.

Áó òÿìèðè-äèë îëäó õàêÿ éåêñàí,Äåéèí òÿìèðÿ îë ìåìàð ýÿëñèí.

ßýÿð÷è, áèëìèøÿì ýÿëìÿç î ýöëðöõ,Éàíûð íàðÿ, äåéèí, áó õàð ýÿëñèí.

Íîëóð, áàðè-õóäà, áó õàíÿýàùÿ×ûõûá îë øàùèäè-áàçàð ýÿëñèí.

Ýþðÿð ÿüéàð èëÿ éàðûíû þëìÿç,Èëàùè, Ñåééèäÿ áèð àð ýÿëñèí.

254

* * *

Èñòÿðÿì ýþðìÿê ñÿíè áèð øÿõñÿ èìêàí îëìàñûí,Ìÿíäÿí þçýÿ ùöñíöâÿ áèð êÿñ íèýÿùáàí îëìàñûí.

Äöøìÿéÿ òà êè, éåð öçðÿ ñàéåéè-íÿõëè-ãÿäèí,Ýåúÿëÿð øÿìö ýöíöçëÿð ìåùð ðÿõøàí îëìàñûí.

Èñòÿðÿì áèð õàñè-õÿëâÿò éàð èëÿ àëÿìäÿ êèì,Âàãèôè îë õÿëâÿòèí òà êè äèëö úàí îëìàñûí.

Úàíö äèë áèýàíÿäèð áÿçìè-âèñàëè-éàðäÿ,Àøèíàíûí áÿçìèíÿ áèýàíÿ ìåùìàí îëìàñûí.

Õàðëÿð ùÿðäÿì ýþðöð, åé ýöëáÿäÿí, ðöõñàðöâè,Ðÿøêäÿí ãþí÷ÿ êèìè êþíëöì íåúÿ ãàí îëìàñûí?

Èñòÿðÿì úàíûì àëûá, áîéíóìà ñàëñûí çöëôöíö,Éà ðÿá, îë ýöëðöõ áó ñþâäàäÿí ïÿøèìàí îëìàñûí.

Îë áöòè-òÿðñàäÿ ùÿð êèì ýþðñÿ íóðè-âÿùäÿòè,Ùè÷ ìöìêöíäöðìö î åøã èëÿ Ñÿíàí îëìàñûí?

Çöëôö ðöõñàðû õÿéàëû ðóçö øÿá áÿñäèð îíà,Àøèãèí êþíëöíäÿ ôèêðè-êöôðö èéìàí îëìàñûí.

Þçýÿ àëÿìäèð ùÿãèãÿòäÿ áó âÿùäÿò àëÿìè,Êÿñðÿò èëÿ àøèãèí ùàëû ïÿðèøàí îëìàñûí.

Åé õóäàâÿíäè-ÿùÿä, þç áèðëèýèí ùÿããè, ìÿíèìÕàòèðèì, Ñåééèä êèìè ãÿìäÿí ùÿðàñàí îëìàñûí.

255

* * *

Áÿñ êè, âåðèð úÿôàëÿðè ùÿðäÿì ñÿôà ìÿíÿ,Øàäÿì êè, äàèì åéëÿð î ýöëðöõ úÿôà ìÿíÿ.

Áÿñ êè, úÿôàëÿð èëÿ êþíöë àäÿò åéëÿéèá,Èíäè ýÿëèð úÿôà, ÿýÿð åòñÿ âÿôà ìÿíÿ.

Îë àøèíà êè, ãÿò åëÿäè ìÿíäÿí öëôÿòèí,Áèýàíÿ òÿíÿ åéëÿäè, ùÿì àøèíà ìÿíÿ.

Äåðëÿð êè, âÿñëè-éàðäÿ áèð þçýÿ ùàë âàð,Áèðúÿ íÿñèá åäÿéäè î ùàëè õóäà ìÿíÿ.

ßòøàíè-úàìè-âÿñëèíÿì, åé Õûçðõÿò, ÿýÿðÈ÷ñÿì, èëàùè, çÿùð îëà àáè-áÿãà ìÿí.

Ñóëòàíè-âàäèéè-ÿëÿìÿì, äÿðäö ãÿì ñèïàù,Åøã è÷ðÿ ýþð úÿëàëûìû, ãûë ìÿðùÿáà ìÿíÿ.

Ýÿù úþâðö, ýÿù õÿòàâö, ýÿù àçàðö, ýàù õèøì,Ñåééèä, î øóõ ùÿðäÿì åäÿð áèð ÿòà ìÿíÿ.

256

* * *

Ìåéõàíÿ òÿðÿô ñàãè, àìàíäûð, ýöçÿð åéëÿ,Òåç ýÿë, áèð àéàü èëÿ äÿìàüèìè òÿð åéëÿ.

Ùÿð÷ÿíä êè, ìÿí òàíûìûðàì áàøëà àéàüûì,Ñÿí äîëäóð ÿéàüû, ìÿíè áóíäàí áÿòÿð åéëÿ.

Ñÿðìÿñò þëöðÿì, ýåò ìÿíè äÿôí åòìÿýÿ, ñàãè,Ðèíäàíè-õÿðàáàòÿ áó èøäÿí õÿáÿð åéëÿ.

Éàíäûí íåúÿ ñÿí èíäè, êþíöë, íàðè-ôÿðàãÿ,Éöç äÿôÿ äåäèì åøãäÿí, àõûð, ùÿçÿð åéëÿ.

Åé äèë, ÿýÿð îë ãÿìçåéè-õóíõàðû ñåâèðñÿí,Úàí úþâøÿíèíè òèðè-áÿëàéÿ ñèïÿð åéëÿ.

Ñÿäïàðÿ êþíöë, õþâô åëÿìÿ òèðè-áÿëàäÿí,Ìÿðäàíÿ áó ìåéäàíÿ ãÿäÿì ãîé, úèýÿð åéëÿ.

Åé íàëÿëÿðèì, ýÿëäè îäóð ãÿòëèì ö÷öí éàð,Êèì äåäè ñÿíÿ ýåò äèëè-éàðÿ ÿñÿð åéëÿ.

Îë çöëôè-ñèéÿùäÿí áó øÿáè-âÿñëäÿ, Ñåééèä,Òóëàíè øèêàéÿòëÿðöâè ìöõòÿñÿð åéëÿ.

257

* * *

Åé ýþçöí åéíè-õóäà, “íóíè-ãÿëÿì” ãàø ñÿíÿ,Âåðäè þç ñóðÿòèíè íÿãøäÿ íÿããàø ñÿíÿ.

Ñÿíñÿí îë ïàäøÿùè-ìÿñíÿäè-èççÿò êèì, îëóáÐöñöëè-ñàáèãÿ, éîë à÷ìàüà ôÿððàø ñÿíÿ.

Ñÿúäåéè-Àäÿìÿ çàùèðäÿ îëóíäó òÿêëèô,Åíäèðèá àëÿìè-áàòèíäÿ ìÿëÿê áàø ñÿíÿ.

Õèëãÿòè-õöøêö òÿðÿ îëäó âöúóäóí áàèñ,Áÿíäÿ-ôÿðìàíäû áó ýöí ùÿð ãóðó, ùÿð éàø ñÿíÿ.

Ñÿíýðèçÿ äèë à÷ûá îëäó ýöâàùè-ùàëûí,Íÿðì îëóíñà íÿ ÿúÿá ùÿð úèýÿðè äàø ñÿíÿ.

Øÿáè-ìåðàúäÿ ýåòäèí, ñÿíÿìà, áèð éîë êèì,Úÿáðÿèë îëìàäû ýåòìÿêëèýÿ éîëäàø ñÿíÿ.

ßðçè-ùàëûìäû ñÿíÿ ñóçè-äèëè-çàðûìäàíÝþçëÿðèìäÿí òþêöëöá ãàíëû àõàí éàø ñÿíÿ.

Ñåééèä îë ýöë êè, îëóá çàèðè-õàêè-ùÿðÿìèí,Úàíûíû áÿçë ãûëàéäû î ýöí, åé êàø, ñÿíÿ.

258

* * *

Âàèç, äåìÿ êèì, çàèë åäÿð ÿãëè ïèéàëÿ,Áèëëàù êè, ïèéàëÿ ýÿòèðèð ìÿðäè êÿìàëÿ.

Ñÿí þçýÿ ýöíàù åéëÿìÿ, è÷ áàäåéè-ýöëýóí,Îíäàí íÿ ýöíàù îëñà, ìÿíÿ åéëÿ ùÿâàëÿ.

Ìÿí ìöúòÿùèäè-ÿñð, úàùàí ÿùëè ìöãÿëëèä,Òÿúâèç-ìåéè-íàáÿ éàçûëäû áó ðèñàëÿ.

Õÿòäèðìè òóòàí äþâðè-ðöõè-äèëáÿðè, éà êèì,Ìöøê èëÿ ÷ÿêèëäè ýåíÿ àé äþâðöíÿ ùàëÿ.

Íàçèêäè ýöë, ÿììà ùàíû ýöëäÿ áó ëÿòàôÿò,Åé “ñÿëëè ÿëà àëè-Ìÿùÿììÿä”* áó úÿìàëÿ.

ßùä åéëÿìèøÿì, êþíëöìö çöëôöíäÿí àëàí ýöí,Ãóðáàí åëÿéèì ýóøåéè-÷åøìèíäÿêè õàëÿ.

Ñåééèä, äÿùÿíè-éàðäÿí åòìÿ áó ãÿäÿð áÿùñ,Éîõäàí íÿ äàíûøìàã, íÿ äöøöðñÿí áåëÿ ãàëÿ.

259

___________* Ìÿùÿììÿä âÿ àèëÿñèíÿ ñàëàì îëñóí.

* * *

Ìÿíÿ ìåùìàí èäè îë ñÿðâè-õóðàìàí áó ýåúÿ,Ìÿùôèëèì îëìóø èäè ðÿøêè-ýöëöñòàí áó ýåúÿ.

Ùÿìäÿìèì ùóð èäè, úàìûìäà øÿðàáûì Êþâñÿð,Ìÿíçèë îëìóøäó ìÿíÿ ðþâçåéè-ðèçâàí áó ýåúÿ.

Çöëìÿòè-çöëôäÿ ýþðäöì äÿùÿíè-éàðû ýåíÿ,Õûçðà ÿë âåðìèø èäè ÷åøìåéè-ùåéâàí áó ýåúÿ.

Íèñôè-øÿáäÿ ìÿíÿ ùÿìáÿçì èäè îë ãàøû ùèëàë,Áÿçìäÿ äóðìóø èäè ñàí ìÿùè-òàáàí áó ýåúÿ.

Äÿùÿíè-éàð õÿéàëèëÿ éîõ èäè âàðûì,Âàð èäè áÿçìäÿ ÷îõ íöêòåéè-ïèíùàí áó ýåúÿ.

Ëÿùíè-Äàâóäè èëÿ êþíëöìö àëäû îë øóõ,Èëòèôàò åòìèø èäè ìóðÿ Ñöëåéìàí áó ýåúÿ.

Î ìåéèí ãÿòðÿñè éöç ëÿëè-Áÿäÿõøàíÿ äÿýÿðÊè, äÿýÿðäè îíà ùÿðäÿì ëÿáè-úàíàí áó ýåúÿ.

Ñåééèä, îë Êÿáåéè-ùöñí èëÿ êè, îëäóì ùÿìäÿì,Êàø îëàéäûì, äîëàíûá áàøûíà, ãóðáàí áó ýåúÿ.

260

* * *

Äåäèì, åé ñÿðâè-ðÿâàí, ýöë êèìè õÿíäàí ýÿçìÿ,Åéëÿéèá ëàëÿñèôÿò áàüðûìû ýÿë ãàí, ýÿçìÿ.

Äåýèëÿì, èêè ýþçöì îëñà äà, ìÿí õàòèðúÿì,Åé ýþçöì íóðè, ýþçöìäÿí áåëÿ ïèíùàí ýÿçìÿ.

Õàòÿìè-ëÿëöâÿ òà éåòìÿéÿ ßùðèìÿí ÿëè,Åé ïÿðè, éàðûí ÿýÿð îëñà Ñöëåéìàí, ýÿçìÿ.

×ûõìà éàðûì, ýåúÿëÿð òûøðà ñÿí ÿüéàð èëÿ,Ãîðõóðàì ùöñíöâÿ, åé ìÿù, éåòÿ íþãñàí, ýÿçìÿ.

Äàíûøûðëàð ùàìû, åë àüçûíû òóòìàã îëìàç,Åé ýöëè-ãþí÷ÿäÿùÿí, õàð èëÿ ùÿð éàí ýÿçìÿ.

Ôàø îëàí íöêòÿäè ãåéð èëÿ äÿùàíûí ñèððè,Ñàíìà îë íöêòÿ ñÿðè-ìó ãàëà ïèíùàí, ýÿçìÿ.

Ýåòìÿ úÿìèééÿòè-ÿüéàðÿ ñÿí, åé çöëôè ñèéàù,Ñåééèäè-çàðû åäèá ùàëû ïÿðèøàí, ýÿçìÿ.

261

* * *

Ìÿí äåäèì äèëáÿðÿ ãûë úþâðö úÿôàäÿí òþâáÿ,Ýþð êè, òÿñèðè-íÿôÿñ ãûëäû âÿôàäÿí òþâáÿ.

Çöëôè-ìöøêèíöâÿ êèì, íàôåéè-×èí ñþéëÿìèøÿìÒþâáÿ, åé ýþçëÿðè àùó, áó õÿòàäÿí òþâáÿ.

Áóðèéà öçðÿ îòóðìà, áó ðèéàäÿí áèð óñàí,Îüëóí þëñöí, åëÿ çàùèä, áó ðèéàäÿí òþâáÿ.

Òÿíýäèë åòìèø èìèø Õûçðû ãÿìè-òÿíùàéè,Äöí ýåúÿ ýþðäöì åäèá àáè-áÿãàäÿí òþâáÿ.

Éîõ èìèø õÿëâÿòè-éàðÿ éîëó, ýåòäèì ýþðäöì,Åéëÿäèì ùÿìäÿìèéè-áàäè-ñÿáàäÿí òþâáÿ.

Øöðáè-ìåé, òþâáÿ, ìöãÿôôà ýþðöíöá áèð-áèðèíÿ,Ãîðõìà, ìåé è÷, åëÿ ìÿí êèìè ãÿôàäÿí òþâáÿ.

Ùÿð èøèíäÿí åëÿéÿ òþâáÿ, éÿãèíäèð, Ñåééèä×ÿêìÿç ÿë áàäÿäÿí, åòìÿç áó ÿäàäÿí òþâáÿ.

262

* * *

Åé áàäè-ñÿáà, êóéè-ùÿáèáÿ ýöçÿð åéëÿ,Ùàëè-äèëè-çàðèìè î øàùÿ õÿáÿð åéëÿ.

Ãöðáÿòäÿ ïÿðèøàíëûüûìû çöëôö ãÿìèíäÿí,Òóë åéëÿìÿ, îë ñÿðâãÿäÿ ìöõòÿñÿð åéëÿ.

Àõûð ìÿíè-çàðû äÿðè-äèëáÿðäÿí àéûðäûí,Åé ÷ÿðõè-úÿôàúó, ìÿíè àç äÿðáÿäÿð åéëÿ.

Àùè-ñÿùÿðèì ãöááåéè-ÿôëàêÿ óúàëäû,Áó íàâÿêè-õóíðèçäÿí, åé ýöë, ùÿçÿð åéëÿ.

ßýëÿøìÿéÿ òà õàêè-ðÿùè äèäåéè-ãåéðÿ,Åé ýþç, òþêöáÿí ÿøê ãöáàðûíû òÿð åéëÿ.

Áÿñäèð ìÿíÿ áó òÿëõèéè-ùèúðàí, ëÿáèíäÿíÝåò þçýÿëÿðèí êàìûíû ñÿí ïöðøÿêÿð åéëÿ.

Ñÿáð åéëÿ äåäèí, âÿñëÿ ÿëàú îëìàäû, Ñåééèä,Ðÿô åòìÿéÿ áó ôèðãÿòè ôèêðè-äèýÿð åéëÿ.

263

* * *

Èñòÿéèð øÿùðäÿí îë äèëáÿðè-ìÿùïàðÿ ýåäÿ,Ýöíöìö ùèúðäÿ çöëôö òÿê åäèá ãàðÿ ýåäÿ.

Áó õÿáÿðäÿí êè, ýåäèá éàð, öðÿýèì ýåòäè ìÿíèì,Àù î ýöíäÿí êè, ìöãàáèëäÿí î ìÿùïàðÿ ýåäÿ.

Î êàìàí ãàø íîëà êèì, òèðè-íèýàùèëÿ ìÿíèÁèð ñÿâàá åéëÿéèáÿí þëäöðÿ, ãóðòàðÿ, ýåäÿ.

Àõûá åé ãàíëû éàøûì, éîëëàðû ìÿñäóä åéëÿ,Ãîéìà êèì, áèð òÿðÿô îë äèëáÿðè-õóíõàðÿ ýåäÿ.

Ãîðõ î ýöíäÿí êè, î ìÿùïàðÿ ôÿðàüûíäà, ôÿëÿê,Áàäÿ àùûìëà ìÿíèì ñàáèòö ñÿééàðÿ ýåäÿ.

×ÿêÿ çÿíúèðè-ñÿðè-çöëôÿ äèëè-øåéäàíû,Ãûëà áó Ñåééèäè-äèâàíÿéÿ áèð ÷àðÿ, ýåäÿ.

264

* * *

Íîëàéäû áÿçìèìÿ îë ýöëöçàð áèð äÿ ýÿëÿ,Øöêóôÿëÿð à÷ûëûá, íîâáàùàð áèð äÿ ýÿëÿ.

Èéàäÿò åòäè, ìÿíè-íèìúàí øÿôà òàïäû,Íîëà èéàäÿòèìÿ îë íèýàð áèð äÿ ýÿëÿ.

Õÿäÿíýö òèüö ñèíàíö êÿìÿíä èëÿ îë øóõ,ßëèíäÿ ãÿòëèì ö÷öí ùÿð ÷ÿùàð áèð äÿ ýÿëÿ.

È÷ÿ øÿðàáû î ðóùè-ðÿâàí, îëà ìÿõìóð,Î ìÿñò ýþçëÿðÿ òàçÿ õóìàð áèð äÿ ýÿëÿ.

Íîëà áàùàð ýÿëèá à÷ûëàéäû áàüäÿ ýöë,Áó áàüÿ áöëáöëè-áèèõòèéàð áèð äÿ ýÿëÿ.

Íèùàíè ãÿìçÿëÿðè úàíûì àøèêàð àëäû,Íîëóð î ýÿíúè-íèùàí àøèêàð áèð äÿ ýÿëÿ.

Ñèðèøêè-÷åøì òþêöá àüëà éàð ö÷öí, Ñåééèä,Áó àðõà ñó ýÿëèá, öììèä âàð áèð äÿ ýÿëÿ.

265

* * *

Úÿôàäû êàðû äåéèá îë íèýàðû ãîéìà ýåäÿ,ßëèíäÿí îë ñÿíÿìè-ýöëöçàðû ãîéìà ýåäÿ.

Íÿ åòèáàð êè, ñÿééàäÿ áèð äÿ ðàì îëñóí,×ÿêèá êÿìÿíäöâÿ ñàë îë øèêàðû, ãîéìà ýåäÿ.

ßýÿð÷è éàð äåéèð ãîé ýåäèì, ýåíÿ ýÿëëÿì,Éàëàíäû, éîõ ñþçöíöí åòèáàðû, ãîéìà ýåäÿ.

Äåäè ôÿãèù ìÿíÿ, ýåòìÿ éàð êóéèíÿ,Äåäèì áàúàðñàí ÿýÿð èõòèéàðè ãîéìà ýåäÿ.

Éàïûø î òöððÿéÿ êèì, òàðû ðèøòåéè-úàíäûð,Êþíöë, áó ýöí ñÿíè òàðû, î òàðû ãîéìà ýåäÿ.

Ýåäÿð áàùàð ùàìû; éàðö ñàüÿðèí, åé äèë,Àéûë, áó ãÿôëÿò èëÿ íîâáàùàðû ãîéìà ýåäÿ.

Äÿùàíû ñèððèíè ìÿõôè äåäèì ñÿíÿ, Ñåééèä,Äÿõè áóäóð ñþçöìöí àøèêàðû, ãîéìà ýåäÿ.

266

* * *

Äöí äîëàíäûì áàøûíà, ñþéëÿäè ïÿðâàíÿäè áó,Çöëôöí àëäûì ÿëèìÿ, ýöëäö êè, äèâàíÿäè áó.

Ùÿëãåéè-çöëôäÿ ýþð õàëè-ñèéàùûí, åé äèë,Áèðèñè äàìè-áÿëàäûð, áèðèñè äàíÿäè áó.

Àðèçè-éàðûìà áàõ, éîõäó ýÿð ÿãëèíäÿ ãöñóð,Âàèçà, âÿñôè-áåùèøò åéëÿìÿ, ÿôñàíÿäè áó.

Ñàíìà ìÿñúèä êèìè, áèñèäãö èðàäÿò ýÿëìÿ,Åé ýþçöì, ýþçëÿ ÿäÿá, ýóøåéè-ìåéõàíÿäè áó.

Áó äåýèë ïÿðäåéè-Öøøàãö Íÿùàâÿíäö Ùèúàç,Ãöëüöëÿ ÿðøÿ ñàëàí íÿðåéè-ìÿñòàíÿäè áó.

Óéìà çÿíòÿáëÿðÿ, òóò øÿùè-Ìÿðäàí éîëóíóßëÿ àë ñàüÿðè-ìåé, ìÿøðÿáè-ìÿðäàíÿäè áó.

Ñåééèäà, ÷ÿê ýþçÿ åéâàíè-òèëà ñöðìÿñèíè.Úàí éåòèá êàìûíà êèì, ìÿíçèëè-úàíàíÿäè áó.

267

* * *

Êèì êè, ìåéõàíÿíè áó äÿùðäÿ áöíéàä åòäè,Ùÿãã îíó øàä åäÿ êèì, àëÿìè äèëøàä åòäè.

Ñåéëè-ãÿì åòìèø èêÿí àëÿìè-èìêàíû õÿðàá,Ðÿùìÿò îë øÿõñÿ êè, ìåéõàíÿíè àáàä åòäè.

Áÿíäåéè-ïèðè-ìöüàíÿì êè, èíàéÿòëÿð åäèá,Þçëöýöìäÿí ìÿíè áèð úàì èëÿ àçàä åòäè.

Çàùèäà, äöõòÿðè-ðÿç öììè-ôÿñàä èñÿ ÿýÿð,Íÿõëè-ÿíýóðè íå÷èí ùÿãã þçö èúàä åòäè?

Ùàìû ìÿñúèä òÿðÿôÿ ýåòñÿ ÿýÿð, åé Ñåééèä,Áÿñ íå÷èí ïèðè-ìöüàí ìåéêÿäÿ áöíéàä åòäè.

268

* * *

Éöçäÿí ÷ÿêÿíäÿ íàç èëÿ, ìàùûì, íèãàáûíû,Òîðïàãëàðà ôÿëÿê ñàëûð þç àôèòàáûíû.

Áèëìÿì êè, íÿøÿñèí íÿ áèëèð, ùÿã äåéÿí, ìåéèí,Çàùèä êè, äàäìàéûáäû ìÿùÿááÿò øÿðàáûíû.

Ýþç êèì, áó ãÿäð ýèðéÿëÿð åéëÿð, âöçó ãûëûáÈñòÿð êÿôè-íèýàðÿ úÿìàëûí êèòàáûíû.

Îë ãÿäð øÿðì âàð î áöòè-íîâðÿñèìäÿ êèì,Éöç ìÿñò îëà, øÿðàá ýþòöðìÿç ùèúàáûíû.

Ñàéìàã ñèòàðÿ éàäè-ãÿäèíëÿ øÿáè-ôÿðàã,Êþíëöìäÿí åòäè ìÿùâ ãèéàìÿò ùåñàáûíû.

Ìÿëóìäöð êè, ùèúðèí îëóð àõûðû âöñàë,Àììà êþíöë ýÿðÿê ýÿòèðÿ ùèúð òàáûíû.

Àùóéè-×èí öçöíäÿ ýþðöá òàðè-çöëôöâö,Åòäè ôÿðàð, àòäû ÷þëÿ ìöøêè-íàáûíû.

Âàèç, øÿáè ôÿðàãäà ýþð ùàëûìû, ñîðàÒÿãðèð åéëÿ õÿëãÿ úÿùÿííÿì ÿçàáûíû.

Úàíûì ôÿäà î ãàòèëÿ, Ñåééèä, êè ÿúðäÿÉàçìûø ìÿëÿê, ùÿçàð øÿùèäèí ñÿâàáûíû.

269

* * *

Òà äöøäö äèëëÿðÿ ãÿìè-åøãèí ùåêàéÿòè,Äèâàíÿëèêäÿ òóòäó ñþçöì ùÿð âèëàéÿòè.

Äöøäöì î íþâ äèëëÿðÿ äèâàíÿëèêäÿ êèì,Ìÿíñóõ îëóíäó äÿùðäÿ Ìÿúíóí ðÿâàéÿòè.

Åøã ÿââÿëèíäÿ ñÿðêÿø îëóð òà çÿáóí åäÿ,Ñÿáð åò êè, âÿñëè-éàðäûð àíûí íèùàéÿòè.

×îõäàí ìÿíè åäÿðäè çÿáóí ãöññÿ, ñàãèéà,Ýÿð îëìàñàéäû ïèðè-ìöüàíûí èíàéÿòè.

Ìÿíäÿí çèéàäÿ øÿêâÿ åäÿð îë äÿõè ìÿíÿ,Ñÿíäÿí êèìÿ åäÿðñÿì, à çàëûì, øèêàéÿòè.

Áèúà öçöí ãàðàëìàäû õÿòòè-ñèéàùäÿí,Öøøàã àùûíûí áóäóð, åé ñÿðâ, àéÿòè.

Çöëôöíäÿ ýèçëÿíèá öçöâÿ éåòäè, àãèáÿòÊöôð è÷ðÿ òàïäû Ñåééèä î íóðè-ùèäàéÿòè.

270

* * *

Õîø îë çàìàí êè, ãàïûíäà ýÿäàëûüûì âàð èäè,Áó åòèáàð èëÿ áèð ïàäøàëûüûì âàð èäè.

Ìöêÿääÿð åòäè ãöáàðè-ùÿâàäèñ èëÿ ôÿëÿê,Øÿðàáè-íàá êèìè äèëýöøàëûüûì âàð èäè.

Øèêÿñòè-ñÿðñÿðè-éÿñ îëäó, åé õîø îë ýöí êèì,Ñÿôèíåéè-ÿìÿëÿ íàõóäàëûüûì âàð èäè.

Íÿ ÷åâðÿìÿ äîëàíûðñàí áó ýöí ìÿíèì, åé áÿõò,Ùà÷àí ñÿíèíëÿ ìÿíèì àøèíàëûüûì âàð èäè.

Ðèéàíû òÿðê åëÿäèì, úàì òóòäóì, åé çàùèä,Ìÿíèì äÿ åë ýþçöíÿ ïàðñàëûüûì âàð èäè.

Èìàìÿ ìöãòÿäèéÿì, åé õîø îë çàìàíëàð êèì,Øÿðàáõàðëÿðÿ ïèøâàëûüûì âàð èäè.

Î çöëôè-ãàðÿ ãûëûá áÿõòèìè, ìÿýÿð Ñåééèä,Ìÿíèì ÿçÿëäÿ áó áÿõòè-ãÿðàëûüûì âàð èäè?

271

* * *

Ñÿíñèç, åé ðóùè-ðÿâàí, òÿíäÿ òÿâàíûì éîõ èäè,Òÿíè-çàðûìäà òÿâàí, úèñìäÿ úàíûì éîõ èäè.

Þëìÿéèá ùèúðäÿ êèì âÿñëèíÿ éåòäèì, åé ìÿù,Ñÿõòúàí îëäóüóìà áþéëÿ ýöìàíûì éîõ èäè.

Îëìàñà êèìñÿ ãÿìèìäÿí ìÿíèì àýÿù äåéèáÿí,Ýÿð÷è äÿðäèì ÷îõ èäè, àùö ôÿüàíûì éîõ èäè.

Òà ñÿùÿð çöëôè-ñèéàùö äÿùÿíèí éàäû èëÿ,Éîõ èäè øÿá êè, ìÿíèì ñóçè-íèùàíûì éîõ èäè.

Êàêèëèí øþâãè èëÿ Ñåééèäè-ñÿðýÿøòÿ êèìè,Äîëàíûðäûì, î ñÿðè-êóäÿ ìÿêàíûì éîõ èäè.

272

* * *

Îëìàéàéäû ìÿíäÿ, éà ðÿá, áó ìÿùÿááÿò êàø êè,Éà êè ùÿðýèç îëìàéàéäû äÿðäè-ôèðãÿò êàø êè.

Îëìàéàéäûì îë ïÿðè åøãèíäÿ ðöñâàéè-úàùàí,×ÿêìÿéÿéäèì äóñòö äöøìÿíäÿí øÿìàòÿò êàø êè.

Ýþñòÿðèá ÿââÿë âÿôà, àõûð îëóðëàð áèâÿôà,Îëìàéàéäû õóáðóëÿðäÿ áó àäÿò êàø êè.

Éà âåðÿéäè ùÿã ñÿíÿ áèð ðÿùì, åé áèäàäýÿð,Éà îëàéäû ìÿíäÿ áó ùèúðàíÿ òàãÿò êàø êè.

Èíúèéèá àùö ôÿüàíûìäàí, êÿì åòäèí úþâðöíö,Åòìÿéÿéäèì úþâðö çöëìöíäÿí øèêàéÿò êàø êè.

Ñåééèäà, éàðû ýþðöíúÿ âÿñëäÿ ÿüéàð èëÿ,Õóä ãàëàéäûì ùèúðäÿ äèäàðÿ ùÿñðÿò êàø êè.

273

* * *

Ýåíÿ áèð íàìÿ èëÿ éàäÿ ñàëûá éàð ìÿíè,Áÿõò ùàíäàí áó èøÿ ýþðäö ñÿçàâàð ìÿíè.

Ìÿíè îë ìàùëèãà éàäûíà ñàëìàç, áèëèðÿì,Ýöíäÿ áèð ìöæäÿ èëÿ àëëàäûð ÿüéàð ìÿíè.

Øÿáè-ùèúðàí ìÿíè, åé ìàù, òÿìàì åòìèø èäè,Ñàõëàéûá çèíäÿ áåëÿ âÿäåéè-äèäàð ìÿíè.

Ôÿðÿùèìäÿí þëÿðÿì ýÿð ñÿíè áèðäÿí ýþðñÿì,Ýÿëìÿýèíäÿí èðÿëè åéëÿ õÿáÿðäàð ìÿíè.

Äöððè-ýþôòàðè-äÿùàíûíëà åäèáäèð õîøùàë,Åé ëÿáèí ñÿäãÿñè, éîõäàí åëÿéÿí âàð ìÿíè.

Áöëáöëè-ýöëøÿíè-ãöäñ èäèì, ÿçèçè-äö úàùàí,Áèð ýöë åøãèíäÿ ôÿëÿê åéëÿäè ýþð õàð ìÿíè.

Ñåééèä, ÿììàìÿìè àë áàøäàí ÿéàüè-ìåéÿ âåð,Ñÿðýèðàíÿì òóò ÿëèì, åéëÿ ñÿáöêáàð ìàíè.

274

* * *

Ðÿùì åòìÿäè ÿùâàëûìà éàðûì, áåëÿ êå÷äè,Áèð áàõìàäû îë íàçëû íèýàðûì, áåëÿ êå÷äè.

Ùÿíýàìè-áàùàð îëäó, èøèì áåéëÿ õÿçàíäûð,Éà ðÿá, íåúîëóð*, ÷öíêè áàùàðûì áåëÿ êå÷äè.

Ýöíäöçëÿð èøèì íàëÿ, ýåúÿ ýþç éàøû ùÿìäÿì,Îë çöëôö ðöõ åøãèíäÿ ìÿäàðûì áåëÿ êå÷äè.

Ñàëäûì þçöìö ïàéè-ñÿìÿíäèíÿ î øàùûí,Ëöòô åòìÿäè îë øàùñöâàðûì, áåëÿ êå÷äè.

Éàð þçýÿëÿðèí ìÿúëèñèíèí îëäó ÷ûðàüû,Ìÿí ùèúðäÿ ãàëäûì, øÿáè-òàðûì áåëÿ êå÷äè.

Ñåééèä, î ãàðà ýþçëö ìÿíèì êÿñäè ãÿðàðûì,Ñÿùðàéè-ìÿùÿááÿòäÿ ãÿðàðûì áåëÿ êå÷äè.

275

_________* Íåúÿ îëóð

* * *

Åé õîø îë ýöíëÿð êè, áÿçìèìäÿ íèýàðûì âàð èäè,Çþâãè-äèäàð èëÿ êþíëöìäÿ ãÿðàðûì âàð èäè.

Ýåòäè îë ýöíëÿð êè, çöëôö àðèçèíäÿí îë ìÿùèí,Ñöíáöëöì, ìöøêöì, ýöëöì, áàüûì, áàùàðûì âàð èäè.

Ðÿøê åäèá äþâðè-ôÿëÿê ìÿíäÿí àéûðäû àãèáÿò,Äÿðäö ãÿì äÿôèíÿ êèì, áèð ãÿìêöñàðûì âàð èäè.

Áàðèëàùà, áèð äÿ ìÿí ýþððÿì îëà îë ýöíëÿðèÊèì, âèñàëè-éàðäÿ õîø ðóçèýàðûì âàð èäè.

Ñåééèäà, áèð äÿ ýþðöá þëñÿì ÿýÿð, îëìàç ãÿìèì,Îë çàìàíè êèì, âöñàëè-ýöëöçàðûì âàð èäè.

276

* * *

Åéëÿäè àõûð ôÿëÿê îë ýöëöçàðûìäàí ìÿíè,Ñàëäû äÿøòè-ãöðáÿò è÷ðÿ êóéè-éàðûìäàí ìÿíè.

Íàãåéè-ñÿðýÿøòÿ òÿê ñÿùðà äîëàíñàì, íåé ÿúÿáÊèì, ôÿëÿê áèäàä èëÿ öçìöø ãàòàðûìäàí ìÿíè.

Ùèúðäÿí ðÿíýèì ñàðàëäû, øöêð êèì, ñÿððàôè-åøã,Èíäè òàíûð áó çÿðè-êàìèë-ÿéàðûìäàí ìÿíè.

Ãàëäû, ìÿí ýåòäèìñÿ, åé íàìåùðèáàí, êóéèíäÿ äèë,Áàðè ýÿù-ýÿù ñîð äèëè-áèèõòèéàðûìäàí ìÿíè.

Øÿùðè-Òèôëèñèí ÷ÿëèïà áàüëàéàí òÿðñàëÿðè,Ãîðõóðàì êèì, àéûðà àõûðäà òàðûìäàí ìÿíè.

Ñåééèäà, ìÿí îë ìÿùÿááÿò ÿùëèéÿì àôàãäÿ –Êèì, òàíûð ÿùëè-íÿçÿð õàêè-ìÿçàðûìäàí ìÿíè.

277

* * *

Çàùèäèí ýÿð ýöçÿðè áèð äöøÿ ìåéõàíÿ ñàðû,Êàôÿðÿì ýÿð äþíÿ îë ìÿñúèäè-âèðàíÿ ñàðû.

Äóñòëÿð, åéëÿìèøÿì áàäåéè-íàá èëÿ âöçó,Äþíäÿðèí áÿñ äÿõè ñÿúúàäÿìè áöòõàíÿ ñàðû.

Çàùèäà, ñÿí ìÿíè ìåéõàðÿ áèëèðñÿí, éîõñàÎ íÿ áàõìàãäû ùÿãàðÿòëÿ áó äèâàíÿ ñàðû?

Åéëÿìÿçäèì áó ãÿäÿð áàäåéè-ýöëýóíÿ ùÿâÿñ,Ñàãèíèí ÿêñè-ðöõö äöøìÿñÿ ïåéìàíÿ ñàðû.

Áÿ÷÷åéè-áàäÿôöðóøóí êè, ýþðÿ ðöõñàðûí,Áèð äÿ äèâàíÿäè Ñåééèä áàõà Ãóðàíÿ ñàðû?!

278

* * *

Äöíÿí ýåúÿ ìÿíÿ ùÿìáÿçì áèð ñÿìÿíáÿð èäè,Ìÿùè-úÿìàëû èëÿ ýþçëÿðèì ìöíÿââÿð èäè.

Áàøûìäà íÿøåéè-ìåé, õàòèðèìäÿ çþâãö ñÿôà,Áèð ÿëäÿ òöððåéè-äèëáÿð, áèð ÿëäÿ ñàüÿð èäè.

Ýåúÿì î ùóð úÿìàëèëÿ ðóç òÿê ðîâøÿí,Éåðèì áåùèøòè-áÿðèí, áàäÿì àáè-Êþâñÿð èäè.

Íÿ õàùèø åéëÿñÿì îë áÿçì àðà îëóá ùàñèë,Íÿ àðèçó åëÿñÿì éàðäÿí ìöéÿññÿð èäè.

Î ýóíÿ ÷îõ ýåúÿëÿð ýþðìöøÿì áåùèøòàñà, –Âÿ ëåéê, îë ýåúÿ ùÿì, áèð áåùèøòè-äèýÿð èäè.

Õóäà êå÷ÿí ýåúÿíè þìðöìÿ ùåñàá åëÿñèí –Êè, ùÿð äÿãèãÿñè éöç ìèí ýöíÿ áÿðàáÿð èäè.

Î ãÿäð àõòàðàñàí, åé øÿùè-äèéàðè-âÿôàÊè, ùåéô þëäö áó Ñåééèä, ãÿðèáÿ ÷àêÿð èäè.

279

* * *

×ÿêìÿ, åé äóñò, áó ýöí äàìÿíè-ñÿùðàéÿ ìÿíè,Éîõäóð îë ìàù, àïàðìà áó òàìàøàéÿ ìÿíè.

Îëäóì àøöôòÿ ïÿðèëÿð ñÿðè-ýåéñóñóíäàí,Íÿ äåéèì Àäÿìÿ êèì, ýÿòäè* áó äöíéàéÿ ìÿíè.

ßêñè-ðöõñàðöâè äèë úàìäÿ ýþðúÿê, åé ýöë,Ñàëäû éöç ðÿíý èëÿ áèð þçýÿ òÿìÿííàéÿ ìÿíè.

Îëìàñàéäû î õÿòèí, Ãàçèéè-Áåéçàâè ýÿëèá,Ñàêèò åòìÿçäè ÿýÿð øÿðù åäÿ ìÿíàéÿ, ìÿíè.

Ñàéåéè-ñÿðâè-ãÿäèí òà êè, ýåäèáäèð ñÿðäÿí,Èíúèäèð ýöëøÿí àðà ýöëäÿí îëàí ñàéÿ ìÿíè.

Êàêèëèí øþâãö èëÿ ãàðÿéÿ áàòäûì åëÿ êèì,Îõøàäûð ÿùëè-íÿçÿð Êÿáåéè-öëéàéÿ ìÿíè.

Öëôÿòèìäÿí áó ãÿäÿð åòìÿç èäè àð îë ýöë,Îõøàäûáäûð, áèëèðÿì, Ñåééèäè-ðöñâàéÿ ìÿíè.

280

__________* Ýÿòèðäè

* * *

Ïÿðòþâè-ùöñíöí ïîçóáäóð íóðè-ìåùðè-ÿíâÿðè,Ðþâíÿãè-ùöñíöíäöð åé ìàùûì, úàùàíûí çèâÿðè.

Àéåéè-âÿñññéô ãàøûíäûð áó éöçäÿí äÿùð àðà,Ñàáèò åéëÿð õÿëãÿ ùÿããÿí Çöëôöãàðè-Ùåéäÿðè.

Áó ïÿðèðóëÿðäèð àëÿìäÿ ìöñÿõõÿð íÿëèíÿ,Ìóð õÿòòèì, ëÿáëÿðèíäèð îë Úÿìèí ÿíýöøòÿðè.

Øóðÿ ñàëäû ïöñòåéè-õÿíäàíûí ÿùëè-àëÿìè,Åé øÿêÿðëÿá, ãàìÿòèí ýþñòÿðäè øóðè-ìÿùøÿðè.

Ýóøåéè-ìåéõàíÿäÿ áÿñäèð áèçÿ ñûíìûø ñèôàë,×ÿðõè-ìèíàíûí ÿýÿð õóðøèääÿí âàð ñàüÿðè.

Àðèçèí úþâùÿðäèð, îë úþâùÿð éàíûíäà ýöí ÿðÿç,Ùàíû ßôëàòóí êè, ôÿðã åòñèí ÿðÿçäÿí úþâùÿðè.

Éóñèôèì, ýÿë åéëÿìÿ ìóíúà úÿôàëÿð Ñåééèäÿ,Åòìÿ ðÿíúèäÿ þçöíäÿí õàòèðè-ïåéüÿìáÿðè.

281

* * *

Áàäè-ñÿáà øöêöôòÿ åäÿð ýÿð÷è ýöëëÿðè,Ùÿììàì úàìÿäÿí ÷ûõàðûð áó ýþçÿëëÿðè.

Åé ôóòÿ, âåðìÿðÿì ñÿíè çàùèä ÿáàñûíà,Øàìö ñÿùÿð ãóúóðñàí åëÿ èíúÿ áåëëÿðè.

Àøèã éàíûíäà çÿððäÿí àðòûãäû ãèéìÿòèí,Åé òàñ, òà êè, äÿýäè ñÿíÿ éàðûí ÿëëÿðè.

Åé õÿëâÿòè ôÿäà ñÿíÿ, êÿùëè*-òÿúÿððöäöíÂàð ñÿíäÿ ðóùÿ ôåéç âåðÿí ÷îõ ÿìÿëëÿðè.

Áèð ýóøÿíè áåùèøòÿ ñÿíèí âåðìÿðÿì êè, âàðÑÿíäÿ áó øóõè-ùóðèëèãàëÿð ìÿùÿëëÿðè.

Ùÿììàì äàøû îëñà èäèí Ñåééèäà, ÿýÿð,Ñÿí äÿ ãóúàãëàð èäèí î çèáà. ……

282

____________* Êè ÿùëè

* * *

Àõèðè-äÿùð íÿ ìöìêöíäö ôÿíàäÿí ãåéðè,Êèìñÿ áàãè äåýèë àëÿìäÿ õóäàäÿí ãåéðè.

Àëÿìè-ôàíèéÿ ÿë âóðìà êè, éîõäóð ñÿìÿðè,Åéëÿìÿ ùè÷ òÿëÿá ìöëêè-áÿãàäÿí ãåéðè.

Áèâÿôà ìàùëÿðÿ âåðìÿ êþíöë, õàð îëóñàí,Ýþðìÿñÿí äÿðäö ãÿìö úþâðö úÿôàäÿí ãåéðè.

Ëÿáè-øÿêêÿðøèêÿíèíäÿí ñÿíÿ äöøíàì âåðèð,Ýÿð÷è ñÿí åéëÿìÿñÿí õåéð-äóàäÿí ãåéðè.

Òàïìàñàí êèìñÿíÿ êè, äÿðäè-äèë èçùàð åäÿñÿí,Ùÿìäÿì îëìàç ãÿìöâÿ áàäè-ñÿáàäÿí ãåéðè.

Ùÿð íÿ çöëì åéëÿñÿ äèëäàð ýÿðÿê ñÿáð åäÿñÿí,Éîõäó áó áàáäÿ áèð ÷àðà ðèçàäÿí ãåéðè.

Àøèã îë ïÿðòþâè-ðöõñàðåéè-øÿìñè-ÿçÿëÿ,Òà êè ñÿí ýþðìÿéÿñÿí íóðö çèéàäÿí ãåéðè.

Îë õóäàâÿíäè-ÿùÿä åøãèíÿ úàíäàí ðàüèá,Éîõäó áó Êÿáÿäÿ ÷öí çþâãö ñÿôàäÿí ãåéðè.

Ìöìêöíöí âàð êè, éîëó ìöìêöíÿ àøèã îëñóí,Ïÿñ òÿëÿá åéëÿìÿñÿí ìåùðö âÿôàäÿí ãåéðè.

Ñóðÿòè-âàúèáè ìöìêöíäÿ òÿìÿííà åëÿñÿí,Î äà ìöìêöí êè, äåýèë Øèðè-õóäàäÿí ãåéðè.

×ÿíý âóð öðâÿòè-âöñãàéè-âÿëèééöëëàùÿ,Ýþðìÿñÿì ðóçè-úÿçà ëöòôö ÿòàäÿí ãåéðè.

Ìöìêöíöí âàúèáÿ éîõäóð éîëó, åé Ñåééèäè-çàð,Ýþðìÿäèì ñÿíäÿ áèð àñàð õÿòàäÿí ãåéðè.

283

* * *

Åé ðóéèí àñèìàíûí õöðøèäè-íóðè-òàáè,Áÿðýè-ëÿáè ëÿòèôèí ýöëãÿíä àôèòàáè,

Õÿò ýÿëäè, éàðû ãûëäû øÿðìÿíäÿ ÿùëè-äèëäÿí,Îë ìöøêìó ãÿçàëûí îëäó ôöçóí ùèúàáè.

Øþâãè-úÿìàëûí, åé ýöë, éàøûìû òþêäö ýþçäÿí,Îë ýöëäÿí åéëÿäèì ìÿí òÿãòèð áó ýöëàáè.

Òÿñùèô èëÿ ëÿáèíäÿí áèð áóñÿ èñòÿð àøèã,Ìèñêèíÿ ñÿäãÿ âåðìÿê ÿôçóí åäÿð ñÿâàáè.

À÷ìûø çÿáàíè-ùàëûí èñáàòû-çàòè-ùÿããÿ,Ùÿð áÿðýè-ñóñÿí îëìóø áèð ìÿðèôÿò êèòàáè.

Äåðëÿð ÿçàá îëìàç úÿííÿòäÿ, áó ÿáÿñäèð,Êóéèíäÿ äèë î ùóðöí äàèì ÷ÿêÿð ÿçàáè.

284

* * *

Äåðëÿð êè, õÿëã ö÷ éöç èëè Àäÿì àüëàäû,Èíñàô åòìÿéèá áàáàìûç, ÷îõ êÿì àüëàäû.

Îëñà ùÿéàòûì àüëàð èäèì ðóçè-ùÿøðÿ òÿê,Ö÷ éöç èëèí íÿ áåùúÿòè êèì, Àäÿì àüëàäû?

Ìÿí àüëàéàíäà Êþâñÿðÿ éöç âåðäè éöç ìÿëàë,Êÿáÿ ýåéèá ëèáàñè-ãÿðà, Çÿìçÿì àüëàäû.

Ýÿù þâúö ýÿù ùÿçèçäÿ ýþðäö ôÿüàíûìû,Ìöòðöá íÿ âÿãò åéëÿäè çèëö áÿì, àüëàäû.

Äöøäöì úöäà ÷ö úÿííÿòè-êóéèíäÿí îë ìÿùèí,Ùàëèìÿ îëäó úèííö ïÿðè ùÿìäÿì, àüëàäû.

Ýþç éàøû èëÿ õöððÿì î ñÿðâè åäèá êþíöë,Áèð ëÿùçÿ ýþðìÿäè þçöíö õöððÿì, àüëàäû.

Ýþðäö ýþçöì êè, éàðû ýÿëèð àüëàéàíäà ìÿí,Ñåééèä êèìè ñèðèøê òþêöá ïåéùÿì àüëàäû.

285

* * *

Ñÿíÿ îëñàéäû, åé ýöë, Éóñèôèí ôèëúöìëÿ îõøàðû,Îëóðäó íÿãäè-úàí èëÿ úàùàí ÿùëè õÿðèäàðû.

Î ìàùè-çÿðôöðóøóí ãàëìûøàì äèäàðûíà ùÿñðÿò,Ùöúóìè-ìöøòÿðèäÿí ýÿðìäèð ÿçáÿñ êè, áàçàðû.

Ýÿëèð îë Éóñèôèí áàçàðûíà çàëè-ôÿëÿê ùÿð ýöí,Ýåúÿ òà ñöáù êþâêÿáëÿðäÿí åéëÿð úÿì äèíàðû.

ßéàðè-íÿãäè-åøãè, åé êþíöë, ñÿððàô îëàíäàí ñîð,Áöðóç åéëÿð ìÿùÿêäÿ ñèìè-íàáûí ãÿäðö ìèãäàðû.

Íÿ áèëñèí áèáÿñÿðëÿð ãèéìÿòèí ÿøàðè-úàíáÿõøèí,Àïàð ñÿððàôÿ ýþñòÿð, Ñåééèäà, áó äöððè-øÿùâàðû.

286

* * *

Äöí ãèñìÿò îëäó ÷åøìèìÿ õàëûí íÿçàðÿñè,Ñàíäûì éàíûáäû ÷ÿðõäÿ áÿõòèì ñèòàðÿñè.

Éöç ýöí ñàëûð àðàéÿ ôÿëÿê ñÿíýè-òÿôðèãÿ,Ñàç îëñà áèð ýöí àøèãö ìÿøóãóí àðÿñè.

Ìÿíäÿí àéûðäû ÷ÿðõ î ãàøû ùèëàëûìû,Éàíäûðñà ÷ÿðõè, âàð éåðè, àùûì øÿðàðÿñè.

Äöí ýåúÿ õÿòòö õàëöâÿ áàõäûì î ãÿäð êèì,Åé çöëôè-ãàðÿ, ýþçëÿðèìèí ýåòäè ãàðÿñè.

Ýåòìÿê ãàøûí õÿéàëû êþíöëäÿí ìÿùàëäûð,Ìÿùøÿð îëà ñàüàëìàç î øÿìøèð éàðÿñè.

Áèìàðè-åøãÿ âåðìÿ äàâàëÿð ÿáÿñ, òÿáèá,Þëìÿêäÿí þçýÿ éîõäó îíóí ùè÷ ÷àðÿñè.

Îë ãàøû éàéûí îõëàðûíû ÷ÿêìÿ ñèíÿäÿí,×ÿêñÿí ñàëûð úàùàíÿ õÿëÿë ãàí ôÿâàðÿñè.

Àüçûí õÿéàëè åòäè âöúóäóì ÿäÿì, ìÿíèìÉîõ þçýÿ áèð ãÿìèì, áó ñþçöí àøêàðÿñè!

Áèð çÿõìè-úàíñèòàíëà ìÿíè åéëÿäè ùÿëàê,Úàí âåðäè, Ñåééèäà, ýåíÿ çÿõìè-äöáàðÿñè.

287

* * *

Éàíûìäà åéëÿìÿéèí åéá î ìàùè-òàáàíû,Êþíöë ñåâÿí ýþçÿëèí îëìàç åéáö íþãñàíû.

Î çöëôÿ äèë âåðÿíè õàòèðèì îëóáäóð úÿì,Ìÿëàìÿò åéëÿìÿéèí ÷îõ äà ìÿí ïÿðèøàíû.

Öçàðè-éàðûì àðà ôþâúè-õÿòäè, éà áèëìÿì,Ñèïàùè-Ðóñ òóòóá ìöëêè-àëè-Îñìàíû?!

Ñèïàùè-ùÿðáè-Ãàðàäàü åäèáäè Ðóìà ùöúóì,Âÿ éà êè, ëÿøêÿðè-õÿò òóòäó ðóéè-úàíàíû.

Ùöáàáëÿðìèäè ìþâúè-ñèðèøêèì è÷ðÿ âÿ éàÃàðà äÿíèçäÿ âàïîðëàð à÷ûáäû éåëêàíû.

Õÿäÿíýè-éàðÿ ýþçöì õóíè-äèëäÿí åòäè ãèçàÊè, øàùñåâÿí òóòàð, àðè, ÿçèç ìåùìàíû,

Áó ìöëêöí èøðÿòèíè, Ñåééèäà, ãÿíèìÿò áèëÊè, òàïìàñàí äÿõè úÿííÿòäÿ çþâüè-Øèðâàíû.

288

* * *

Òþêöëöð ýþçëÿðèìèí, õÿòòèíè ýþðúÿê, éàøè,×îõ òÿÿúúöáäö áóëóä ñÿáçÿäÿí îëìóø íàøè.

Éåíè àé ÷ÿêäèìè ÷ÿðõ öçðÿ ôÿëÿê íÿããàøè,Éà ñàëûá ÿêñ î ìÿùè-÷àðäÿñàëûí ãàøè?

Ñàéåéè-íÿõëè-ãÿäèí ñÿðâÿ äöøÿíäÿí, åé ýöë,Óúàëûáäûð ôÿëÿêÿ ôÿõð èëÿ ñÿðâèí áàøè.

Ãîéäó òÿíùà ìÿíè áó áàäèéåéè-ìþùíÿòäÿ,Éîõäó Ìÿúíóíäà âÿôà, ýþçëÿìÿäè éîëäàøè.

Ýåúÿ-ýöíäöç êè, þçö ìÿñòè-ðèéàäûð çàùèä,Áàäÿäÿí áÿñ íÿ ö÷öí ìÿí ãûëûð îâáàøè?

Êÿáÿäÿ îëñà äà çàùèä êè, òÿâàô åòìÿçäè,Ñÿíýè-ìåéõàíÿäÿí îëñàéäû ÿýÿð áèð äàøè.

Íÿ÷èäèð øåðäÿ Áèõóä ñÿíÿ ùÿìòà îëñóí,Ñåééèäà, ïöõòÿ èëÿí òÿí ýÿëÿ áèëìÿç íàøè.

289

* * *

Òà êþíöë ñåéäèíÿ ñÿééàä î ýþçö ãàø îëäó,Àëÿìÿ ðàçè-íèùàíûì äàüûëûá ôàø îëäó.

Çöëôè-òÿððàðûí îëóá ýþçëÿðèíÿ éàð, àõûðÁó ãàðà îüðó ùÿðàìèëÿðÿ éîëäàø îëäó.

Íÿ áÿëàëÿð ýÿòèðèð áàøûìà áó äèäåéè-òÿð,Áó íÿ òóôàí, áó íÿ ýèðäàá, áó íÿ éàø îëäó?

Åé õîøà íÿãøèíÿ îë àøèãè-ùÿãáèíèí êèì,Íÿãøäÿí ïåé àïàðûá àøèãè-íÿããàø îëäó.

Åøèêèí äàøûíà òà äÿýäè ðÿãèáèí ãÿäÿìè,Åâèì îë ëÿùçÿ éûõûëäû, áàøûìà äàø îëäó.

Ñÿäÿôè-ñèíÿì àðà áÿñëÿäèýèì ýþâùÿðè-íàá,Ùåéô òàðàúà ýåäèá ãèñìÿòè-îâáàø îëäó.

Äöí øöìàð åéëÿäèê àëÿìäÿêè äèâàíÿëÿðè,Àõèðöë-ÿìð áó Ñåééèä ùàìûäàí áàø îëäó.

290

* * *

Òà íèãàá àðèçèíÿ çöëôè-äöòàäÿí ñàëäû,Ìÿíè îë ìàùëèãà øóðö ùÿâàäÿí ñàëäû.

Ñàëäû êþíëöìäÿí î ýöë þçýÿ ñÿíÿìëÿð øþâãèí,Áöòëÿðè íàéèáè-ùÿã áåéòè-õóäàäÿí ñàëäû.

Õÿòè-ìöøêèíè ýÿëèá òóòäó ðöõè-úàíàíû,Øàìèëÿð ìÿìëÿêÿòè-Ðóìè ñÿôàäÿí ñàëäû.

Ñöáù ñÿðìÿñò ÷ûõûá òà åëÿäè ðÿôè-íèãàá,Àðèçè-áåéçåéè-áåéçàíû çèéàäÿí ñàëäû.

Íåéíÿâàäÿ ìÿíè áèð øóõ ÿðÿá ãûëäû ÿñèð,Áó ñûíûã êþíëöìö íåé êèìè íÿâàäÿí ñàëäû.

Åøã èëÿ ñàëìûø èäè àëÿìÿ Ìÿúíóí ñÿäà,Îíó äèâàíÿëèýèì èíäè ñÿäàäÿí ñàëäû.

Ñåééèä, îë ýöëáÿäÿíè áÿñ êè âÿôàñûç ýþðäöì,Ìÿíè íîâìèä åäèá, öììèäè-ðÿúàäÿí ñàëäû.

291

* * *

Íîëóðäó áÿçìäÿ, éà ðÿá, ìÿíèì äÿ éàðûì îëàéäû,Àëûá ïèéàëÿ ÿëÿ éàð ìåéýöñàðûì îëàéäû.

È÷ÿéäè áàäåéè-ýöëýóí î ýöë ïèéàëÿ-ïèéàëÿ,À÷àéäû àðèçè ýöëëÿð, úàùàí áàùàðûì îëàéäû.

Ôÿçàéè-áàüö ýöëöñòàíÿ ìåéë åòìÿç èäèì, ìÿí,ßýÿð÷è, øÿùðäÿ áèð éàðè-ýöëöçàðûì îëàéäû.

Íèøèìÿí åòìÿç èäèì ìÿí äèéàðè-ãöðáÿòè, åé äèë,Ðÿãèáè éàð èëÿ ýþðìÿêäÿ ýÿð ãÿðàðûì îëàéäû.

Î øóõöí åøãèíÿ ìÿùúóð õÿëã åäèá ìÿíè õàëèã,Ðèçà îëóðäóì ÿýÿð ÿëäÿ èõòèéàðûì îëàéäû.

Ðÿãèá âóðìàç èäè õàðè-ãöññÿäÿí ìÿíÿ éàðÿ,Î ýöëöçàð éàíûíäà ýÿð åòèáàðûì îëàéäû.

Áó ýóíÿ îëìàç èäè áèâÿôà î ýöë ìÿíÿ, Ñåééèä,ßýÿð ìÿíèì äÿ âÿôàñûçëûüà øöàðûì îëàéäû.

292

* * *

Ñàíìà ýöëäöð ýÿòèðÿí ñÿùíè-ýöëöñòàíÿ ìÿíè,Ýöëÿ ñÿíñèç íÿçÿð åòñÿì ýÿòèðÿð úàíÿ ìÿíè.

Åéëÿ áèëëÿì êè, ìÿíÿ ìÿíçèë îëóð íàðè-ñÿãÿð,×ÿêÿëÿð ñÿíñèç ÿýÿð ðþâçåéè-ðèçâàíÿ ìÿíè.

Çöëôö õÿòòèí ùÿâÿñè, åé ýöëè-ðÿíà, ãîéìàçÁàüäà ìàèë îëóì ñöíáöëö ðåéùàíÿ ìÿíè.

Äèëè-çàðûìäà îëàí àòÿøè-åøãèí àõûðÅéëÿäè øÿìè-ðöõè-àëöâÿ ïÿðâàíÿ ìÿíè.

Ãÿëÿò åòäèì êè, äåäèì ìöñùÿô î âÿúùè-ùÿñÿíÿ,Òþâáÿëÿð âåð, ãîé þïöì, òàïøûð î ãóðàíÿ ìÿíè.

Ìóðè-ñÿðýÿøòÿéÿì îë Õûçð-õÿòèìäÿí àéðû,Ñèçè òàðè, éåòèðèí ìöëêè-Ñöëåéìàíÿ ìÿíè.

Ñåééèäà, ñèëñèëåéè-çöëôöíÿ îëäóì ìàèë,Íÿ áèëèì êèì, åäÿúÿêìèø áåëÿ äèâàíÿ ìÿíè.

293

* * *

Áèëìÿì êè, áó íÿ ôèòíåéè-äþâðö ãÿìÿð îëäó,Ñàãè, ùàíû õóðøèäè-ìåé, àõûð ñÿùÿð îëäó.

ßüéàð èëÿ îë ãþí÷ÿäÿùÿí è÷äè ìåéè-íàá,ßðáàáè-âÿôà ùÿñðÿò èëÿ õóíúèýÿð îëäó.

Ìÿí äÿðäè-äèëèì ÿðç ãûëûðäûì, äåäè îë øóõ:Ùàé-ùàé! Áó äà ýÿëäè áèçÿ áèð äÿðäè-ñÿð îëäó.

Âåðäèì êþíöë öììèä èëÿ áèð þçýÿ íèýàðÿ,Áÿäáÿõòëèýèì ýþð êè, áó îíäàí áÿòÿð îëäó.

Ùÿð íÿõëè-òÿìÿííàéÿ êè, éàøûìëà ñó âåðäèì,ßüéàðÿ ñàëûá ñàéÿ, ìÿíÿ áèñÿìÿð îëäó.

Äèëäÿí êå÷èá, ÿùâàëû áèëÿí éàðè-çÿáàíäàí,Ìÿí ÿðçè-äèë åòäèì îíà, ãÿñäè-äèýÿð îëäó.

Ñàíúûëäû òÿíè-çàðûìà ýÿð îõëàðû, Ñåééèä,Ó÷ìàüà ñÿðè-êóéèíÿ áèð áàëö ïÿð îëäó.

294

* * *

Åé êþíöë, îë ýöë ö÷öí íàëÿâö çàð åòìÿ äÿõè,Þçöâö äèäåéè-ÿüéàðäÿ õàð åòìÿ äÿõè.

Ùÿñðÿòèíäÿí áó ãÿäÿð ãàíÿ êè, äþíäöí áÿñäèð,Ùÿâÿñè-áóñåéè-ëÿëè-ëÿáè-éàð åòìÿ äÿõè.

Áÿñäèð îëäóí áó ãÿäÿð áÿñòåéè-çÿíúèðè-úöíóí,Ùÿâÿñè-ñèëñèëåéè-çöëôè-íèýàð åòìÿ äÿõè.

Þìð ïàéàíÿ éåòèá, ìóéè-ñèéÿù îëäó ñÿôèä,Àðèçóéè-ùÿâÿñè-áóñö êÿíàð åòìÿ äÿõè.

Çèðè-áàðè-ãÿìè-ùÿð ñèìáÿð îëäóã áÿñäèð,Áèâÿôàëÿð ãÿìèíè áèçëÿðÿ áàð åòìÿ äÿõè.

Þëäöðöðëÿð, êþíöë, îë êóäÿí åäÿð êèì êè, ýöçÿð,Ýÿð ýöçàðûí äöøÿ, îë êóéÿ ýöçàð åòìÿ äÿõè.

Ñåééèäà, ÿëáèñåéè-ÿãëäÿí îëäóí àðè,Òÿíè-ùÿð àãèëö ôÿðçàíÿäÿí àð åòìÿ äÿõè.

295

* * *

Ùÿð àøèãè-äèëñóõòÿ áèð ìåéëäÿ ãàëäû,Ìÿúíóíè-ñèéÿùáÿõò ãÿìè-Ëåéëèäÿ ãàëäû.

Ìÿúíóí èëÿ áèð ìÿêòÿáè-åøã è÷ðÿ îõóðäóì,Ìÿí õÿòìè-êÿëàì åòäèì, î “Âÿëëåéë”äÿ ãàëäû.

Ñàíäûì êè, òóòàí äàìÿíèíè âÿñëÿ éåòÿð, ìÿíÒóòäóì ÿòÿýèí åéëÿ, ÿëèì çåéëäÿ ãàëäû.

Ùÿð êÿñ êè, ÷àòûá âÿñëöâÿ ðèçâàíÿ éåòèøäè,Ùèúðèíäÿ ãàëàí ÷àùÿ äöøöá Âåéëäÿ ãàëäû.

Òóôàíÿ âåðèá ìÿðäöìè-÷åøìèì áó úàùàíû,Âèðàíÿ êþíöë êÿøìÿêåøè-ñåéëäÿ ãàëäû,

Ñÿðõåéëè-úöíóí Ãåéñ èëÿ Ôÿðùàä èäè ñàéäûì,Ñåééèä, äÿõè áèçäÿí ÷ûõûá, îë õåéëäÿ ãàëäû.

296

* * *

Äóñòëÿð, ìÿí ýþðÿí îë äèëáÿðè-çèáà êèì èäè?Äàüûäàí ýöë öçöíÿ çöëôè-ìöòÿððà êèì èäè?

Ìÿí êè, áèùóø äöøöá, ýþðúÿê þçöìäÿí ýåòäèì,Ñèç êè, ùóøéàðäûç, îë àôÿòè-äöíéà êèì èäè?

Íÿ êþíöë ãîéäó, íÿ úàí ìÿíäÿ, íÿ ñÿáðö, íÿ ãÿðàð,Åòäè ãàðÿò ìÿíè, îë øàùèäè-éÿüìà êèì èäè?

Îë öçö úÿííÿòè ìÿí áèëìÿñÿì àäÿì äåýèëÿì,Ëÿáè Êþâñÿð, öçö ýöë, ãàìÿòè Òóáà êèì èäè?

Äóñòëÿð, äöí ýåúÿ êèì, ìÿñòè-ìåéè-âÿùäÿò èäèê,Î áèçÿ ñàãè îëàí éàðè-äèëàðà êèì èäè?

Äîëäó ÿíâàðè-ìÿùÿááÿòëÿ ýåíÿ ñèíÿ áó ýöí,Ýþñòÿðÿí âàäèéè-Ñèíàäÿ òÿúÿëëà êèì èäè?

Áó íÿ áÿùúÿò, íÿ ñÿôàäûð, íÿ ñöðóðö, íÿ áÿùà,Ñèçè òàðè, î íèýàðè-ôÿðÿùÿôçà êèì èäè?

Êèìäè áó ìÿúëèñè-öðôàíû áó øóðÿ ýÿòèðÿí,Äþâðè-ñàüÿðëÿ âåðÿí áàäåéè-ñÿùáà êèì èäè?

Ýÿëäè ýþôòàðÿ ëÿáè, àëÿìè åùéà åëÿäè,Áó íåúÿ ðóù èäè, àéà áó Ìÿñèùà êèì èäè?

×åøìè-Ãèáòè íÿ áèëèð õèëãÿòè-Ùàðóí ñèððèí,Íÿ áèëèð äÿùðäÿ Ôèðîí êè, Ìóñà êèì èäè?

Îëìàñàí áàäèéåéè-åøãäÿ Ìÿúíóí ÿýÿð,Áèëìÿñÿí ùè÷ êè, ñÿí, ùÿçðÿòè-Ëåéëà êèì èäè?

Íÿôñè-âàùèääÿí ÿýÿð ìÿòëÿáÿ îëñàí âàãèô,Áèëèñÿí îíäà êè ñÿí, Àäÿìö Ùÿââà êèì èäè.

297

Ùÿã çöùóðóíäà ùÿëÿ éîëäà ãàëûá èêè ýþçöì,Áÿñ î ùÿã ìÿçùÿðè àéèíåéè-öëéà êèì èäè?

Ãöððÿòöë-åéíöâÿ þìðöíäÿ äåýèëñÿí âàãèô,Ýþðÿ áèëìÿç êè, úÿìàëè-ùÿãÿ áèíà êèì èäè.

Áó ñÿðè-÷åøìÿ ÿçÿëäÿí áóëàíûá, åé ãàôèë,Ýþð êèìÿ òàáå îëóðñàí, ñèçÿ ìþâëà êèì èäè?

Íå÷ÿ ýöí àëÿìè-íàñóòÿ ýÿëèá îëäó ìöãèì,Ùåéô êè, áèëìÿäèëÿð Ñåééèäè-ðöñâà êèì èäè?

298

* * *

Þëöíúÿ ÷ÿêìÿíÿì ìåéõàíÿäÿí ùÿðýèç ãÿäÿì, ñàãè.ßëÿ àë ñÿí ÿéàüè-áàäÿíè åéëÿ êÿðÿì, ñàãè.

Íÿ îëäó áþéëÿ êèì, èíäè çÿëèëè-ðóçèýàð îëäóì,Ìÿíè ïèðè-ìöüàí ñàõëàðäû äàèì ìþùòÿðÿì, ñàãè.

Áèëóðèí ñàüÿðè ëÿáðèç ãûë õóðøèäè-ñÿùáàäÿí –Êè, áèçäÿí ðàçû îëñóí õàòèðè-Úÿìøèä-Úÿì, ñàãè.

Õÿéàëè-òàãè-ÿáðóéè-êÿúè-ìåùðàá-ìèñëèíëÿ,ßëèô òÿê ãàìÿòèì êåéñóëÿðèí òÿê îëäó õÿì, ñàãè.

Äÿùàíè-éàð ôèêðèëÿ éîõ îëäó úöìëåéè-âàðûì,Âöúóäóì îëäó, ýþð áèð íþãòÿ åøãèíäÿ ÿäÿì, ñàãè.

Áåùèøòè âåðäè Àäÿì äàíÿéÿ, ìÿí äàíåéè-õàëÿ,Îëóì ãîé õàëóâà ãóðáàí þçöì ìÿí, ùÿì äÿäÿì, ñàãè.

Òóòóëìóø ãþí÷ÿ òÿê ùèúðèíäÿ ãÿìäÿí õàòèðè-Ñåééèä,Ñÿðè-ìèíàíû à÷, õàòèðäÿí åéëÿ äÿôè-ãÿì, ñàãè.

299

* * *

Àëûá ãÿðàðûìû, ýÿë áèãÿðàð ãîéìà ìÿíè,Øèêÿñòÿ õàòèðö áèãÿìêöñàð ãîéìà ìÿíè.

Àëûáäû éàüè ýþçöí èõòèéàðûìû ÿëäÿí,Ôÿäà îëóì, áåëÿ áèèõòèéàð ãîéìà ìÿíè.

ßýÿðêè þëäöðÿñÿí èíòèçàðäÿí õîøäóð,Àìàíäû, ãàíûìû òþê, èíòèçàð ãîéìà ìÿíè.

Ôÿðàãÿòè-äèëö úàí ìÿñòëèêäÿäèð, ñàãè,Ýþçöí ôÿäàñû îëóì, ùóøèéàð ãîéìà ìÿíè.

Äóðóáäó ãÿòëèìÿ úÿëëàäè-÷ÿðõ áèïÿðâà,Àìàíäû, ñàãè, ýþçöíäÿí êÿíàð ãîéìà ìÿíè.

Ýÿäàéè-êóéèíÿì, åé øÿùñöâàðè-ÿðñåéè-ùöñí,Áó çèëëÿò èëÿ ñÿí, åé òàúäàð, ãîéìà ìÿíè.

ßýÿð÷è Ñåééèäÿì, àììà ñÿíÿ ãóëàìÿì ìÿí,Áó äÿðäö ãöññÿäÿ, åé øÿùñöâàð, ãîéìà ìÿíè.

300

* * *

Òà ìÿíäÿí èðàã îë áöòè-ýöëïèðÿùÿí îëäó,Ùÿð úàìÿ êè ýåéäèì, ìÿíÿ ãÿìäÿí êÿôÿí îëäó.

Ñÿí áåéëÿ äåýèëäèí ìÿíÿ, åé ðóùè-ðÿâàíûì,Ìÿëóì îëóð êèì, ñÿíè áèð þýðÿäÿí îëäó.

Ðÿùáÿð äåäèýèì îëäó ìÿíÿ ðàùçÿí àõûð,Éóñèô ýþðöíÿí éàð ìÿíÿ ßùðèìÿí îëäó.

Áÿùðåéíÿ äþíöá ìþâúè-áÿëàäÿí èêè ÷åøìèì,Ùÿð ãÿòðÿ êè, äöøäö éåðÿ äöððè-ßäÿí îëäó.

Äèë åéëÿäè àõûð ñÿðè-çöëôöíäÿ íèøèìÿí,Èéìàíÿ ýÿëèá ìàèëè-ùöááè-âÿòÿí îëäó.

Íèñôè-ðöõöíö õÿòòè-ñèéÿù òóòäó î ìàùûí,Ýÿëäè Ùÿìÿëÿ ìåùð, øÿáö ðóç òÿí îëäó.

Îë Éóñèôè-ýöìýÿøòÿ ôÿðàüûíäà áó Ñåééèä,Éÿãóáÿ äþíöá ñàêèíè-áåéòöë-ùÿçÿí îëäó.

301

* * *

Õàëö õÿòèí îëóá äèëè-âèðàíÿ îüðóñó,Îëäó èêè ãàðà÷û áó áèð õàíÿ îüðóñó.

Øÿìè-úÿìàëÿ éàíäû êþíöë, þïäö ëÿëöâè,Ìÿãñóäóíà éåòèøäè áó ïÿðâàíÿ îüðóñó.

Ìÿøøàòÿ ïàê åäÿð ÿðÿãè-ðóéè-éàðûìû,Ëàçûìäû ãÿòè-éÿä îëà äöðäàíÿ îüðóñó.

Îë ýåúÿäÿí êè, øàíÿ äÿýèá òàðè-çöëôöíÿ,Ñÿä÷àê êþíëöìöçäöð îëàí øàíÿ îüðóñó.

Ëÿëè-ëÿáèí õÿéàëûíà äöøìöø äèëè-ùÿçèí,Áó äöçä îëóá õÿçàíåéè-øàùàíÿ îüðóñó.

Äèë áàñäû áàüðûíà áó ýåúÿ çöëôè-ïöðõÿìè,Çÿíúèðè-ÿãëèí îëäó áó äèâàíÿ îüðóñó.

Õàëè-õÿéàëè õàëè åäèá áÿñ êè, ÿãëäÿí,Õèðìÿí ýÿçèá áó Ñåééèä, îëóá äàíÿ îüðóñó.

302

* * *

Ëÿáëÿðèí þïäöì, êþíöë îëäó ìåéè-íàá îüðóñó,Îëäó, áó ñÿððàôû ýþð, áèð ëÿëè-ñèðàá îüðóñó.

Áàüáàíäûð áàüè-ðöõñàðûíäà çöëôöí, åé ïÿðè,Äèë äèëÿð ëÿëè-ëÿáèí, áó òèôë èííàá îüðóñó.

Òà ñÿùÿð ÷åøìèí õÿéàëèëÿ êþíöë áèäàðäûð,Îëäó îë ñàùèð áèçèì áèìàðäÿí õàá îüðóñó.

Àëäû ïèíùàíè äÿùàíûí ùÿð íÿ êèì, âàð èäè éîõ,À÷ìàã îëìàç ñèððèíè, ìöøêöëäö ÿùáàá îüðóñó.

Õÿò ýÿëèá ðöõñàðöâÿ, àëäû ÿëèìäÿí êþíëöìö,Áó ñèéÿù ÿééàðû ýþð êèì, îëäó ìÿùòàá îüðóñó.

Ôàë à÷ûá ðöõñàðöâÿ çöëôöí ãàðà÷èëÿð êèìè,Ãàðÿò åòäè êþíëöìö äÿùðèí áó ãöëëàá îüðóñó.

Ãàøëàðû òàãèíäÿ õàëû àëäû êþíëöì, Ñåééèäà,Îëäó ùÿð áèð îüðóäàí áÿäòÿð áó ìåùðàá îüðóñó.

303

* * *

Äèë àøèã îëóá çöëôöâÿ ñåâäàëÿðÿ äöøäö,Ìÿúíóí êèìè çÿíúèð èëÿ ñÿùðàëÿðÿ äöøäö.

Òà úàìÿ öçöí ÿêñè äöøöá, åé ëÿáè ìåéýóí,×îõ õàì-òÿìÿ ãåéð òÿìÿííàëÿðÿ äöøäö.

Ñèððè-äÿùÿíèí ñþéëÿäèëÿð ðÿìç èëÿ ìÿðäöì,Áó ìöáùÿì îëàí íþãòÿ ìöÿììàëÿðÿ äöøäö.

Çöëôöí åëÿäè õàòèðè-öøøàãû íèøèìÿí,Îë øÿêëè-÷ÿëèïà áó êÿëèñàëÿðÿ äöøäö.

Òà ãÿòðåéè-íåéñàí îëà äÿíäàíöâÿ íèñáÿò,ßë ÿáðäÿí öçäö, äèëè-äÿðéàëÿðÿ äöøäö.

Ýÿù ñÿðçÿíèøè-õÿëã, ýÿùè êèíåéè-ýÿðäóí,Åøãèíäÿ áàøûì, ýþð êè, íÿ ãîâüàëÿðÿ äöøäö.

Éàíäûðäû ìÿíè øÿøÿåéè-íóðè-úÿìàëûí,Ìóñà êèìè Ñåééèä áó òÿúÿëëàëÿðÿ äöøäö.

304

* * *

Áàüäÿí ôÿñëè-áàùàð îë ýöëè-ðÿíà ýåòäè,Áàüëÿð äöøäö ñÿôàäÿí êè, òÿìàøà ýåòäè.

Íÿ ÿúÿá ýÿð àõà Çÿìçÿì êèìè ÿøêè-÷åøìèì,Íÿçÿðèìäÿí ìÿíèì îë Êÿáåéè-öëéà ýåòäè.

Ýåòäè òà ñèëñèëåéè-çöëôè ÿëèìäÿí î ìÿùèí,Ãóðòàðûá þìð, áàøûìäàí äÿõè ñþâäà ýåòäè.

Äÿõè ñÿí, åé äèëè-áèìàð, äÿâàñûç ãàëäûí,Èíäè îë ìÿðýöâÿ àìàäÿ, Ìÿñèùà ýåòäè.

Åòìÿäè àãèáÿòè-êàðöâè Ìÿùìóäè-õóäà,Îë ßéàçè-äèëö úàí, øèâÿäÿ Ëåéëà ýåòäè.

Äåäè ìèíáÿä ñÿíÿ àòÿøè-äóçÿõäè ìÿãàì,Î öçö áàüè-úèíàí, ãàìÿòè Òóáà ýåòäè.

Ñåééèäà, ýåòäè î êèì, ýÿëìèø èäè Øèðâàíÿ,Ãàëäû ñóðÿò êèìè áó øÿùð, î ìÿíà ýåòäè.

305

* * *

Åé ðþâçåéè-áåùèøò úÿìàëûí íèøàíÿñè,Êþâñÿð î ëÿëè-øÿùä-ìèñàëûí íèøàíÿñè.

Äóçÿõ íöìóíåéè-ÿëÿìè-äÿðäè-ôèðãÿòèí,Úÿííÿò íÿèìè-áàüè-âèñàëûí íèøàíÿñè.

Áöëáöë íÿâàéÿ ýÿëìÿç èäè øóðè-åøã èëÿ,Ýöë îëìàñàéäû àðèçè-àëûí íèøàíÿñè.

Åòìÿçäè ùè÷ êÿñ Ùÿúÿðöë-ÿñâÿäè òÿâàô,Ýÿð îëìàñàéäû öçäÿêè õàëûí íèøàíÿñè.

Ìåùðàáÿ Ñåééèä åòìÿç èäè, áàø ÿýèá, íàìàç,Òàüûíäà îëìàñàéäû ùèëàëûí íèøàíÿñè.

306

* * *

Õÿò ýÿëäè ðöõè-éàðÿ ôöçóí îëäó ñÿâàäû,Øÿôôàôäû áó àéåéè-”Âÿëëåéë” ìèäàäû.

Îë ýöë ìÿíè, ýþð, åéëÿäè ìÿøùóðè-ãÿáàéèë,Åéëÿ êè, ßäè øþùðÿ åäèá ãîâìè-ßéàäû.

Åé áàðè-õóäà, ùàñèë åëÿ éàð ìóðàäûí,Ýÿð ãÿòëèì èñÿ äÿùðäÿ ìÿòëóáö ìóðàäû.

Âàèç åëÿéèð ìÿíôÿÿòè-áàäÿíè èíêàð,Ìåéõàðÿëÿðÿ ýþð êè, íÿ ÿôçóíäó èíàäû.

Çàùèä èøè çàùèðäÿ ÿáàäûð âÿ äóàäûð,Ìÿëóí êèøèäèð, ùèéëÿâö òÿçâèð íèùàäû.

Áó ÿñðäÿ éîõ ýþâùÿðè-öðôàíÿ õÿðèäàð,Åé áàðè-õóäà, ëöòôëÿ ðÿô åò áó êÿñàäû.

Åé êàø, ãîéàéäûí èòèíèí àäûíû Ñåééèä,Ýÿù-ýàù äÿýÿéäè ëÿáè-øèðèíöâÿ àäû.

307

* * *

Äåðäèì êè, êþíöë çèðö çÿáÿð îëìàñûí, îëäó,Ùÿìâàðÿ ýþçöì ÿøêëÿ òÿð îëìàñûí, îëäó.

Äåðäèì êè, õÿòèí òóòìàéà äþâðè-ìÿùè-ðóéèí,Áó ôèòíÿ ÿéàí äþâðè-ãÿìÿð îëìàñûí, îëäó.

Þìðöì òöêÿíèá, îëäó íèùàéÿò øÿáè-âÿñëèí,Åòäèì êè äóàëàð, áó ñÿùÿð îëìàñûí, îëäó.

Áàüè-äèëè-øåéäàäÿ îëàí íÿõëè-ìÿùÿááÿò,Äåðäèì áåëÿ áèáÿðýö ñÿìÿð îëìàñûí, îëäó.

×ÿêäèì î ãÿäÿð àù êè, îë ñÿðâ úÿìàëûÑÿðêÿøëÿð ö÷öí ìÿääè-íÿçÿð îëìàñûí, îëäó.

Ðÿøê þëäöðÿúÿêäè ìÿíè, îë ìóé-ìèéàíûíÎðòàéÿ ýÿëèá çèáè-êÿìÿð îëìàñûí, îëäó.

Ñåééèä, äèëöâè ëàë åëÿñèí ãàäèðè-ñöáùàí,Äåðäèì êè, äèëè-éàðÿ êÿäÿð îëìàñûí, îëäó.

308

* * *

Çöëàëè-ëÿáëÿðèí “åéíÿí òöñÿììà ñÿëñÿáèë”* îëäó,Äåäèì áèð úöðÿ îíäàí, àëÿìÿ ãàíûì ñÿáèë îëäó.

Äÿùàíûíäàí ñÿðè-ìó ãÿäðè ñþç èçùàð ãûëìûøäûì,Äöøöá ñþç àëÿìÿ âàðö éîõ öñòÿ ãàëö-ãèë îëäó.

Äåñÿì ïåéüÿìáÿðè-ÿñðÿì, äåýèëäèð êöôð, çèðà êèì,Ïÿéàìûì âÿùéè-ìöíçÿë, ãàñèäèì áèð Úÿáðÿèë îëäó.

ßýÿð÷è, éàíäû êþíëöì ùèúð îäóíäàí, êóéöâÿ, åé ìÿù,Ãàðàíãó ýåúÿëÿðäÿ øþëåéè-àùûì äÿëèë îëäó.

Àéûðäû îë ÿçèçè íàýÿù èõâàíûí úÿôàñûíäàí,Î Éóñèô ôèðãÿòèíäÿí ùÿð ýþçöì áèð ðóäè-Íèë îëäó.

×ö ýþðäö ãÿìçåéè-ôÿòòàíûíû, õîâôèíäÿí ßçðàèë,Êÿìÿíäè-çöëôöâÿ ñàëäû þçöí, ìèñêèí äÿõèë îëäó.

Çÿðóðÿòëÿ ÷ö ýÿëäè àëÿìè-íàñóòÿ îë ýöëðóõ,ßçèçè-àëÿì èêÿí Ñåééèäèí õàðö çÿëèë îëäó.

309

___________* Áåùèøòäÿ àõàí ÷åøìÿ

* * *

Áèð äÿ áÿçìèìäÿ ìÿíèì îë áöòè-íîâøàä îëóìó?Ýþðÿñÿí ãÿìëè êþíöë áèð äÿ äþíöá øàä îëóìó?

Îë ãÿäè ñÿðâè-ðÿâàí áàøÿ ñàëàðìû ñàéÿ,Äèëè-ãÿìïÿðâÿðèìèç ãöññÿäÿí àçàä îëóìó?

Þçöí èíñàô ãûë, åé ïàäèøÿùè-êèøâÿðè-ùöñí,Ñÿíè ÿüéàð èëÿ ýþðäöêäÿ êþíöë øàä îëóìó?

Çöëôè-ìöøêèíèíè åéëÿðìè ýåíÿ úàíÿ êÿìÿíä?Ýåíÿ äèë ñåéäèíÿ àùó ýþçö ñÿééàä îëóìó?

Úþâðè-éàð îëäó ôöçóí, ñàãè, ýþçöí ãóðáàíû,Ðàùÿò ö÷öí ìÿíÿ ìåé òà õÿòè-áÿüäàä îëóìó?

Þçöí èíñàô åëÿ, åé ëÿáëÿðè øÿùäö øÿêêÿð,Ëÿáè-øèðèíöâÿ áèð ìÿí òÿêè Ôÿðùàä îëóìó?

Àëìàäû òÿðáèéÿòèí ïèðè-ìóüàíûí Ñåééèä,Úþâùÿðè íàãèñ îëàí ãàáèëè-èðøàä îëóìó?

310

* * *

Äöí, åé Ñÿôà êè, åòìèø èäèí, õîøñÿôà ìÿíè,Òîïðàãäÿí ýþòöðìöñÿí, åé äèëðöáà, ìÿíè.

Ãóðáàí áó ìåùðèáàíëûüà, åé Êÿáåéè-öìèä,Áóíäàí ñîðà ÷åâèð áàøóâà, ãûë ôÿäà ìÿíè.

Ùÿð éåðäÿ êèì, îëàì ñÿíèí, åé øÿù, ãóëàìûíàì,Éàçìûø ñÿíÿ ãóëàì ÿçÿëäÿí ãÿçà ìÿíè.

Ùÿð ýöí ñÿíèí ùöçóðóâà ìÿí ýÿëìÿê èñòÿðÿì,Áó ÿìðäÿí ìöìàíÿÿò åéëÿð ùÿéà ìÿíè.

Úàìè-ìåé èëÿ ùÿìäö ñÿíà ñþùáÿòèí éàçûá,Ýóéà òÿñÿââöð åòìèñÿí ÿùëè-ðèéà ìÿíè.

Õàêè-äÿðèíäÿí îëäóüóìà íå÷ÿ ýöí úöäà,Åé äóñò, ýÿð÷è éàçìûø èäèí áÿä ÿäà ìÿíè.

Ðàùè-ìÿùÿááÿòèíäÿ ñÿíèí îëìàìûø øàùèä,Ñÿíäÿí, èëàùè, åéëÿìÿñè ùÿã úöäà ìÿíè.

Äöøíàì îëñà äà, ìÿíÿ øèðèíäè ñþçëÿðèí,Ñåééèä êèìè ùåñàá åëÿìÿ áèâÿôà ìÿíè.

311

* * *

Ýþðìÿéèá ñÿí êèìè, åé ìÿù, ÷ÿðõè-ìèíàíûí ýþçö,Êóðäèð ùöñíöí øöàñûíäàí Ñöðÿééàíûí ýþçö.

Çàùèäè-êÿúáèí íÿ áèëñèí àðèçèí ÿñðàðûíû,Ôåéç àïàðìàç ýöë òàìàøàñûíäàí ÿìàíûí ýþçö.

Äèë åäÿð íàãóñ òÿê ôÿðéàä äÿðäè-ùèúðäÿí,Ñÿí êè, ÷ûõäûí äûøðàéà, ÷ûõäû êÿëèñàíûí ýþçö.

Úàíóâà úàíëàð ôÿäà êèì, ñÿíñÿí åé òÿðñà-áå÷ÿÌÿðéÿìèí úàíû, Ìÿñèùèí ðóùó, Èñàíûí ýþçö.

Áÿñ êè åòìèø ðóçö øÿá, åé òèôë, ôèêðè-ãàìÿòèí,Ýþðìÿéèð áèð ùÿðô ÿëèôäÿí ãåéðè ìîëëàíûí ýþçö.

ßíáÿðè-ñàðàéÿ ìåéë åòìÿçäè, åé àùóíèýàù,Çöëôè-ìöøêèíèí ÿýÿð ýþðñÿéäè Ñàðàíûí ýþçö.

Ñåééèäà, ìöøêöë ãàëûð îë ìàùè-íóðÿôøàí òÿê –Êèì, ãàëûáäûð îë ùèëàëÿáðóäÿ äöíéàíûí ýþçö.

312

* * *

Áèð êþíöë êè, îëà îë ìàùëèãàäÿí õàëè,Áó éÿãèíèìäèð îëóð íóðè-õóäàäÿí õàëè.

Äöøÿíè êþíëöìÿ ðöõñàðè-ìöíèðèí ìåùðè,Áó ñèéÿù õàíÿ äåýèë ùè÷ çèéàäÿí õàëè.

Íàôåéè-×èí äåìèøÿì çöëôè-ÿáèðÿôøàíûí,Áèëìèøÿì êèì, äåýèëÿì ñÿùâö õÿòàäÿí õàëè.

Äèëè-ïöðõóíÿ äÿýÿíäÿí áÿðè òèðè-ñèòÿìèí,Äèë äåýèë ùè÷ áó åùñàíÿ äóàäÿí õàëè.

Íåúÿ èçùàð åëÿéèì äÿðäè-íèùàíûì î ýöëÿ,Êè äåýèë, éàíû îíóí áàäè-ñÿáàäÿí õàëè.

Õàëû áèð íþãòÿäèð, àììà êè, åäèá éöç äèëè ñåéä,Ùè÷ áèð íþãòÿ äåýèë ÿìðè-ãÿçàäÿí õàëè.

Ñåééèäà, ñÿí êèìè àøèã äåýèë îë çöëôÿ ÿýÿð,Íèéÿ àéðûëìàéûð îë çöëôè-äöòàäÿí õàëè.

313

* * *

ßëìèííÿòö-ëèëëàù, ãÿìÿ ãÿìõàð òàïûëäû,Ãÿì ÷ÿêìÿéÿ áèð éàðè-ùÿâàäàð òàïûëäû.

Ñÿä øöêð ÿëÿ ýÿëäè øÿðèêè-ãÿìö ìþùíÿò,Àëÿìäÿ ìÿíÿ éàðè-ìÿäÿäêàð òàïûëäû.

Ìàèëäè ìÿýÿð ÷ÿðõè-úÿôàêàð âÿôàéÿ –Êèì, áèð áó ñèôÿò éàðè-âÿôàäàð òàïûëäû?

Äöøìöøäö ìÿòàè-ùöíÿðö ôÿçë êÿñàäÿ,Øàä îë êè, êþíöë, ðþâíÿãè-áàçàð òàïûëäû.

Ãàëìûøäû òÿðàçóéè-ýþçöìäÿ äöðè-ÿøêèì,Éöç øöêð êè, áó äöððÿ õÿðèäàð òàïûëäû.

Àñàíäûð î ãÿì êè, îëà ãÿìõàðû úàùàíäà,Øàäÿì êè, ÿëàúè-ãÿìè-äöøâàð òàïûëäû.

Ñåééèä, î ñÿðè-êóé èòè îëäó ñÿíÿ ùÿìäÿì,Àâàçöâÿ àâàç âåðÿí éàð òàïûëäû.

314

* * *

Áóäóð î ôèòíÿ êè, ñèç åéëÿäèç ôÿñàíÿ ìÿíè,Ìÿùÿááÿòèíäÿ øÿùèð åéëÿäèç úàùàíÿ ìÿíè.

Áóäóð î êèïðèýè îõ, äèëáÿðè-êÿìàíÿáðó –Êè, òèðè-òÿíÿéÿ ñèç åéëÿäèç íèøàíÿ ìÿíè.

Áó îë áàùàðè-äèëàðàäû êèì, ùÿâàñû èëÿÁàùàðè-þìðöì àðà äþíäÿðèá õÿçàíÿ ìÿíè.

Õÿçàíÿëÿð âåðèá àëäûì áó äöððè-ñåéðàíû,Éåòèðäè ýÿíúè-õóäàâÿíäÿ îë õÿçàíÿ ìÿíè.

Íÿ õÿíäÿ, ýèðéåéè-áèôåéçäèð èøèì øÿáö ðóç,ßýÿð÷è äþíäÿðèá åøãèíäÿ çÿôÿðàíÿ ìÿíè.

Ôÿðàò àøäû áàøûìäàí âÿ ëåéê ìÿí òÿøíÿ,Éàõûáäûð îäëàðà, åé âàé, àøèãàíÿ ìÿíè.

ßçèçè-àëÿì èêÿí äèëôèêàð Ñåééèä òÿêÅäèáäè õàð áåëÿ ýÿðäèøè-çÿìàíÿ ìÿíè.

315

* * *

Ãóðáàí îëóì î ýþçëÿðÿ êèì, ýþðäö éàðûìû,Éàðûì ýþðÿí ýþç, ÿëáÿò àëûð èõòèéàðûìû.

Ãîé áèð þïöì î ýþçëÿðè êèì, éàðûìû ýþðöá,Ãóðáàí åäèì î ýþçëÿðÿ ìÿí ùÿð íÿ âàðûìû.

Íÿðýèç ýþçö ãàëûð à÷ûëà ýþðñÿ áàüäÿ,×åøìè-õóìàðö ñÿðâ-ãÿäö ýöëöçàðûìû.

Ìÿðäöìëöê îëìàäû ìÿíÿ ÷öí ÷åøìè-éàðäÿí,Êÿñäèì ýþçöìäÿí àõûðû þç åòèáàðûìû.

Áèìàðû îëìóøàì ìÿí î áàäàìè ýþçëÿðèí,Èííàá ýþçëÿðèì åëÿñèí ôèêðè-êàðûìû.

Øàäÿì êè, õàê åäÿ ìÿíè áó ÷ÿðõè-êÿúìÿäàð,Äàìàíè-éàðèìÿ éåòèðÿ òà ãöáàðûìû.

Ñåééèä, î ýöí îëóðìó ýåíÿ ñÿùíè-áàüäÿÕöððÿì ýþðöì øöêöôòÿ ýöëè-íîâáàùàðûìû?

316

* * *

Ðöõñàðû ýÿð÷è ÷àùäÿ ïöð àáö òàá èäè,Ýóéà êè, áöðúè-Äÿëâäÿ áèð àôèòàá èäè.

Îëìàç áàùàð ìþâñèìè ýöí Äÿëâäÿí ÿéàí,Àììà î øÿìñ Äÿëâäÿ øåéöí-öúàá èäè.

Ýþðìöøäö Õûçð àáè-áÿãàíû î ÷àùäÿÏÿñ ýþçëÿðèíäÿ ÷åøìåéè-ùåéâàí ñÿðàá èäè?

Îë Äÿëâè-àñèìàí èäè, Éóñèô áèð àôèòàá,Ñàíìà êè, ùÿáëè-ìöøêè-ñèéÿùäÿí òÿíàá èäè.

Àòÿø áöðóçÿ ýÿëäè î ÷àù è÷ðÿ àáäÿí,Ìÿíçóðè-êàðâàí î çàìàí ýÿð÷è àá èäè.

Ãÿââàñ îëóá Áÿøèð î äÿðéàéè-÷àùäÿ,Ùàñèë î áÿùðäÿí îíà áèð äöððè-íàá èäè.

ßééàìè-âÿñë ýåòäè ÿëèíäÿí áó Ñåééèäèí,Ýóéà êè, áÿçìè-âÿñë õÿéàë èäè, õàá èäè.

317

* * *

Àøöôòÿëèýèì çöëôè-ñèéÿùòàðû áèëèðìè?Éà ðÿá, ýþðÿñÿí äÿðäè-äèëèì òàðè áèëèðìè?

Áèëìÿç, áèëèðÿì éàð ìÿíèì ñóçè-íèùàíûì,Òóôàíÿ äþíÿí ýþç éàøûìû, áàðè, áèëèðìè?

Ýèðÿì áó ýåúÿ ãàëäû ýþçöì éîëäà, íÿ íÿôè,Îë ìàù þçö åòäèýè èãðàðû áèëèðìè?

Ýèðÿì êè, äþýÿð áàøûíû ñÿúúàäÿéÿ çàùèä,Òÿðñàäÿ îëàí ìÿíèéè-çöííàðû áèëèðìè?

Âàèç êè, äåéèð ìåé è÷ÿíÿ ÿùëè-úÿùÿííÿì,Áèð ìÿüôèðÿòè-ãàäèðè-ãÿôôàðû áèëèðìè?

Àáèä êè, åäèð úÿííÿò èëÿ Êþâñÿðÿ ðÿüáÿò,Ìåéõàíÿ èëÿ áàäåéè-ýöëíàðû áèëèðìè?

Ñåééèä êè, áèëèð þç-þçöíö ìÿðèôÿò ÿùëè,Áèðúÿ ñîðóøóí, ôåéçè-äÿùö ÷àðû áèëèðìè?

318

* * *

Åé ÿíäÿëèá, ðþâíÿãè-ýöëçàð ãàëìàäû,Ýöë ãàðÿò îëäó, õàðÿ äÿõè éàð ãàëìàäû.

ßüéàðäÿí ùÿìèøÿ åäÿðäèí øèêàéÿòè,Ñÿä øöêð êèì, çÿìàíÿäÿ ÿüéàð ãàëìàäû.

“Íÿòâèñ-Ñöùà” áöðóçÿ ýÿëèáäèð ÿéàí áó ýöí,Äþâðö ãóòàðäû, ýöíáÿäè-äÿââàð ãàëìàäû.

Ýöí ÷ûõäû, ìÿùâ îëäó úàùàíäàí ñèòàðÿëÿð,Úöç íóðè-øÿìñ, øþëåéè-ÿíâàð, ãàëìàäû.

Öçëÿð òÿâÿúúþù åéëÿäè øÿìñè-ùÿãèãÿòÿ,Èãáàëÿ äþíäö, êèìñÿäÿ èäáàð ãàëìàäû.

ßíùàðè-êÿñðÿò îëäó ðÿâàí áÿùðè-âÿùäÿòÿ,Ãåéð ÿç õóäàéè-âàùèäö ãÿùùàð ãàëìàäû.

Áöòëÿðäÿí îëäó áåéòè-õóäà ïàê, åé êþíöë,Éàðûìäàí þçýÿ õàíÿäÿ äÿééàð ãàëìàäû.

Ñåééèä, ìÿòàè-øåðèíè áàçàðÿ ÷ÿêìÿ ñÿí,Ñÿððàô ýåòäè, çÿððÿ õÿðèäàð ãàëìàäû.

319

* * *

Þçöì ýåòäèìñÿ îë êóäÿ äèëè-ãÿìïÿðâÿðèì ãàëäû,Ñÿðè-êóéèíäÿ éàðûí áèð ôÿãèðè-ìöçòÿðèì ãàëäû.

×àüûðäû áÿçìè-èøðÿòäÿí ðÿãèá, îë ìåùðèáàí ýåòäè,Ñÿáó çàíóäÿ, ìåé ìèíàäÿ, ÿëäÿ ñàüÿðèì ãàëäû.

Ýåäèá Ôÿðùàäö Ìÿúíóí, äÿùðäÿí, ìÿí ãàëìûøàì òÿíùà,Íÿ áèð ùÿìäÿì, íÿ áèð ìóíèñ, íÿ éàðö éàâÿðèì ãàëäû.

Âöúóäèìè ôÿëÿê, àðè, ãûëûá íÿãøè-ÿâàðèçäÿí,Áó àëÿìäÿ ìÿíèì çàòè îëàí þç úþâùÿðèì ãàëäû.

Äèðèüà, äÿðä êèì, ýÿëäè ÿúÿë, ìÿí ýåòäèì àëÿìäÿí,Ðÿãèáè-áöëùÿâÿñëÿðëÿ î ìàùè-ÿíâÿðèì ãàëäû.

Úèýÿð ïÿðêàëÿñèíäÿí âåðìÿäèí òàáóòóìà çèíÿò,Òÿìàìÿ éåòìÿäè ýåòäèì, úàùàíäà çèâÿðèì ãàëäû.

Áèùÿìäèëëÿù êè, ãàëäû éàäèýàð ÿøàðè-úàíáÿõøèì.ßýÿð÷è, Ñåééèäà, íÿ ìöëêö ìàëö íÿ çÿðèì ãàëäû.

320

* * *

Ãåéð èëÿ éàðûì ýÿçèð, ýÿðäÿí ÷ÿêèá áèð ãó êèìè,Ãàëìûøàì âèðàíÿëÿð êöíúöíäÿ ìÿí áàéãó êèìè.

Çèêð åäÿðñÿì ýåúÿëÿð àüçûì ñóëàíû çþâãäÿí,Áèð ñöðåéíè âàð î øóõóí áàëèøè-ïÿðãó êèìè.

Äöððè-äÿíäàíû ãÿìèíäÿí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ýþç éàøûìÒèðè-ìöæýàíû òóòóëìóø ðèøòåéè-ëþëó êèìè.

Ìÿí äåìÿì êè, è÷ìÿäèì ìåé ñÿíñèç, åé íàìåùðèáàí,È÷äèì, àììà ëÿáëÿðèíäÿí àéðû, áèð àüó êèìè.

Ñÿðâÿ äåðëÿð ìåéâÿ âåðìÿç, áÿñ íÿäèð, åé ñÿðâãÿä,Ïèðÿùÿíäÿí áàø âåðèá ïöñòàíëàðûí ëèìó êèìè?

Ýþçëÿðèí àùóéà áÿíçÿòäèì, õÿòà åòäèì, î øóõÀãèáÿò ìÿíäÿí ðÿìèäÿ îëäó áèð àùó êèìè.

Éàðÿëÿíìèø ìèõëÿáè-øÿùáàçè-÷åøìèíäÿí ìÿýÿð,Íàëÿ åéëÿð ðóçö øÿá ìèñêèí êþíöë éàùó êèìè.

Ðóéè-àòÿøíàêûí öñòÿ çöëôöí îéíàð äÿìáÿäÿì,Ëþáÿò èçùàð åéëÿð àòÿøáàç îëàí ùèíäó êèìè.

Ñöíáöëè-çöëôöíëÿ òà êè, ìÿðùÿì åòäèì çÿõìèìÿ,Áó âåðèð ùÿð ýåúÿ çÿõìèì áèð ýöëè-øÿááó êèìè.

Ñåééèäà, êèëêè-Ìöñÿââèðäèð ÿñàéè-Ìóñÿâè,Ñÿí îíà ùÿðýèç íÿçèðÿ ñþéëÿìÿ úàäó êèìè.

321

* * *

Ýÿð âÿñëè-éàð îëìàç, ìÿí íåéëèðÿì áàùàðû,Éöç ìèí áàùàð îëñà îëìàç êþíöë ãÿðàðû.

Ýöëçàðÿ ýöë ýÿëèíúÿ òÿê áÿçìÿ éàð ýÿëñèí,Ùÿð÷ÿíä éîõäó éàðûí áèð ýöëúÿ åòèáàðû.

Ñöíáöë õÿúàëÿòèíäÿí áàøûí àøàüÿ ñàëìûø,Éàðûìäà ýþðäö éîõñà, îë çöëôè-ìöøêáàðû.

Óäè-Ãóìàðÿ áÿíçÿð, éàðûí øÿìèìè-çöëôö,Áèð òàðû áÿñò åäèáäèð éöç íàôåéè-òàòàðû.

Åé äèë, ÿëèì öçöëäö îë çöëôè-òàðäÿí êèì,Òàðè íÿñèá ãûëñûí áèð äÿ ýþðöì î òàðû.

Áèð ñÿðâ ùÿñðÿòèíäÿí ùÿð ñó ðÿâàíäûð ÿøêèì,Áèð úóéÿ åòìÿ íèñáÿò áó ÷åøìè-ÿøêáàðû.

Ýöë-ýöë îëóá ñèðèøêèì, ýöëçàð îëóá êÿíàðûì,Ìÿí íåéëÿéèì áàùàðû, éà áàüö ëàëÿçàðû?

Äÿôí åéëÿéèí áó íÿøèì éîëëàð êÿíàðû öçðÿ,Øàéÿä êè, ãÿáðèì öñòÿ éàðûí äöøÿ ýöçàðû.

Ñàãè, ÿëèí ôÿäàñû, äóð áèð ÿéàü äîëäóð –Êèì, Ñåééèäèí áó øÿáäÿí áàøûíäà âàð õóìàðû.

322

* * *

Èíòèçàðûì ùÿääÿí þòäö, ýöëöçàðûì ýÿëìÿäè,Ñöíáöëöì, ñÿðâèì, ýöëöì, áàüûì, áàùàðûì ýÿëìÿäè.

Èíòèçàð èëÿ ýþçöì éîëëàðäà ãàëäû, åé õóäà,Îë ýþçöì íóðè, öçö õóðøèäâàðûì ýÿëìÿäè.

Ðèøòåéè-þìðöì éàíàð ñóç èëÿ íàðè-ôèðãÿòÿ,Åé êþíöë, îä òóò êè, øÿìè-øàìè-òàðûì ýÿëìÿäè.

Åéëÿäèí àõûð ìÿíè, åé ÷ÿðõ, Éóñèôäÿí úöäà,Ìèñðè-êþíëöì òÿõòèíÿ îë òàúèäàðûì ýÿëìÿäè.

Ýóé òÿê ãàëäû áó ìåéäàí è÷ðÿ ñÿðýÿðäàí áàøûì,ßëäÿ ÷îâêÿí, ÿðñÿéÿ îë øÿùñöâàðûì, ýÿëìÿäè.

Âåðìÿäè áàäè-ñÿáà ìöæäÿ ãöáàðè-ìÿãäÿìèí,Ñåééèäà, äÿðìàíè-÷åøìè-ÿøêáàðûì ýÿëìÿäè.

323

* * *

Åøã ÿùëè îëäó ùÿð áèðè áèð úàíÿ ìöøòÿðè,Ïÿðâàíÿ îëäó øÿìè-øÿáèñòàíÿ ìöøòÿðè.

Åøã àëÿìèíäÿ ùèììÿòè-ìÿðäàíÿ ýþñòÿðèá,Áèð ãàðû îëäó Éóñèôè-Êÿíàíÿ ìöøòÿðè.

Âàðûí âåðÿí, äåéÿëëÿð, óòàíìàç, ìÿñÿëäè áó,Úàí íÿãäè ÿëäÿ îëäóì î úàíàíÿ ìöøòÿðè.

Ðöõñàðè-éàðû èãäè-ÿðÿã úèëâÿýàù åäèá,Ïÿðâèí îëóáäó ìåùðè-äèðÿõøàíÿ ìöøòÿðè.

Ëàçûì äÿýèë ïÿäÿð ñÿíÿ, åé ìåùðèáàí ïÿñÿð,Äöððè-éÿòèìÿ ÷îõ îëó ìÿðäàíÿ ìöøòÿðè.

Àùûì øÿðàðû Ìöøòÿðèéè-÷ÿðõè éàíäûðàð,Îë àøèíàéÿ ýÿð îëà, áèýàíÿ ìöøòÿðè.

Âÿñôè-ëÿáè-íèýàðû ãûëûá ÿøêè-àë èëÿÑåééèä îëóáäó ëÿëè-Áÿäÿõøàíÿ ìöøòÿðè.

324

* * *

Þëäöðöð ýÿð÷è, êþíöë, ùÿñðÿòè-ïàáóñ ñÿíè,Âàð öìèäèì êè, ôÿëÿê åòìÿéÿ ìÿéóñ ñÿíè.

Çàùèäèí åòìÿ íÿçÿð úàìåéè-ïÿøìèíÿñèíÿ,Êþíöë, àëäàòìàñûí îë õèðãåéè-ñàëóñ ñÿíè.

Áó äèëè-øèøÿìèñàëûíäà íÿäèð ðèøòåéè-úàí,Éåðè âàðäûð äåñÿëÿð øþëåéè-ôàíóñ ñÿíè.

Åé ôÿëÿê, ýÿë êè, áèð ÿýðè îòóðóá äöç äàíûøàã,ßñÿðè-àùûì åäèáäèð áåëÿ ìÿíêóñ ñÿíè?

Âÿñëäÿ ýþç éóìóáàí àðèçè-éàðÿ áàõûðàì,Åäÿðÿì ùèúðÿ, êþíöë, âÿñëäÿ ïàáóñ ñÿíè.

Ýþðìÿäèì áèð äèë à÷àí éåð äÿðè-äèëäàð êèìè,Åé ñÿáà, êèì åëÿäèì ùÿð éåðÿ úàñóñ ñÿíè.

Áó ãÿäÿð ùèúðäÿ ÿôñóñ ÷ÿêÿðñÿí Ñåééèä,Þëäöðöð àõûðû, ÿôñóñ, áó ÿôñóñ ñÿíè!

325

* * *

Íåéëÿðÿì ýöëøÿíè êèì, îë ýöëè-ÿùìÿð ýåòäè,Ýþç éàøûì úóéÿ-äþíöá ñÿðâö ñÿíóáÿð ýåòäè.

Àùö íàëÿ äÿìèäèð åéëÿ ôÿüàí, åé áöëáöë,Ãàëäû éöç õàð áó ýöëøÿíäÿ, ýöëè-òÿð ýåòäè.

Ýåòäè îë úþâùÿðè-úàí, ãà÷äû ìÿíèì ðÿíýè-ðöõöì,Áó ÿðÿç îëäó òÿëÿô, àù, î úþâùÿð ýåòäè.

Äöøÿúÿêäèð äÿõè ìèíáÿä èøèì íþãñàíÿ,Òóòóëóá, ìÿíäÿí î ìÿùïàðÿ ìöêÿääÿð ýåòäè.

Ãÿðã åäèá ÿøê ìÿíè, àòÿøè-ðöõñàðöâè à÷,Ñÿí ãóðáàí îëóá, ÿëäÿí áó ñÿìÿíäÿð ýåòäè.

Éåíýè àé òÿê ýþðöíöðäö ãàøû, çöëô àëäû îíó,Àù! ßáð àëòûíà îë ìàùè-ìöíÿââÿð ýåòäè.

Òà êè, þïäöì ëÿáè-úàíïÿðâÿðèí îë ùóðâÿøèí,Õàòèðèìäÿí ùÿâÿñè-÷åøìåéè-Êþâñÿð ýåòäè.

Ýåòäè îë éàñÿìÿíè çöëô, ñàëûá éàñÿ ìÿíè,Éàñèìÿ áàèñ îëóá, àù, î ñÿìÿíáÿð ýåòäè.

Ýåòäè Ñåééèä äîëàíà êóéèí î õàëû ùÿúÿðèí,Ùåéô êèì, Êÿáÿ òÿâàôèíÿ î êàôÿð ýåòäè.

326

* * *

Íîëà ãàí àüëàñàí, åé ýþç êèì, îë ùóðèëèãà ýåòäè,Êÿñèá-àðàìè-äèë áèçäÿí, î éàðè-äèëðöáà ýåòäè.

Êþíöë õÿëâÿòñÿðàéè-âÿñëäÿ ñÿðäàð èêÿí, áèðäÿìÃûëûá îë ìÿù áèçè ùèúðèíäÿ çàðö ìöáòÿëà ýåòäè.

Ýþçöìäÿí õàêè-ïàéûí àëäû ñåéëè-ÿøê òóôàíû,ßúÿáìè êóð îëà ÷åøìèì êè, îíäàí òóòèéà ýåòäè.

Íîëà ÷ûõñà ôÿüàíûì ÷ÿðõÿ ùÿð áèð öñòöõàíûìäàí –Êè, áó öçâè-øèêÿñòèìäÿí áó ýöí îë ìóìèéà ýåòäè.

Õÿéàëè-çöëôö õàëö àðèçèíäÿí îë ýöëÿíäÿìûí,Î ãÿäðè àüëàäûì, àõûðäà ÷åøìèìäÿí ãÿðà ýåòäè.

Ãàðàëäû ðóçýàðûì, Ñåééèäà, ùèúðèíäÿ îë ìàùûíÊè, ýóéà ñÿôùåéè-àôàãäÿí íóðè-õóäà ýåòäè.

327

* * *

Íÿ ùÿääè áèð ÿùÿä îëñóí ñÿíÿ ùöñí èëÿ îõøàðè,Éàðàòìûøäûð ñÿíè þç ñóðÿòèíäÿ ùÿçðÿòè-áàðè.

ßýÿð÷è ñÿí áöòè-×èíö Õÿòàñÿí, åé ñÿíÿì, ÿììàÑÿíè çèêð åòìÿéÿí êÿñ, åòìÿéèá òîâùèäÿ èãðàðè.

Àäûí ãóðáàíû, òà éåòäèì ñÿíÿ, òîâùèäÿ éåòäèì ìÿí,Àòûá òÿñáèùè ÿëäÿí, òÿðê ãûëäûì òàðè-çöííàðè.

Õóäàíûí “ãöëùöâÿëëàùö ÿùÿä”äÿí* ìÿòëÿáè ñÿíñÿí,Ñÿíèí òîâùèäöâÿ ÿìð åéëÿéèá èõëàñäÿ òàðè.

Øÿìèìè-ÿòðè-çöëôè-Ìöøêáàðûí èøòèéàãûíäàíÀòûáäûð òÿáëÿäÿí ÿòòàð äûøðà ìöøêè-Òàòàðè.

Ñîðóøäóì àäóâè, åé ñÿðâãàìÿò, áèëìÿäè çàùèä,Ìöøÿõõÿñ îëäó êèì, éîõäóð îíóí òîâùèäÿ èãðàðè.

Òÿúÿëëàéè-õóäàâÿíäè ÿùÿä éàðûíäà ïåéäàäûð,Ùàíû Ìóñà êè, Ñåééèä, ôÿðã ãûëñûí íóðäÿí íàðè.

328

___________* Äå Àëëàù òÿêäèð

* * *

Úÿôà îõóíó àòûð ãåéðÿ îë éåýàíÿ, ùàðàé!Õÿäÿíýè-ãÿìçÿñèíÿ îëìàäûì íèøàíÿ, ùàðàé!

ßýÿð êè, ýöëäÿ âÿôà ýþðñÿ èäè áöëáöëè-çàð,Áó ãÿäð ñóç èëÿ åòìÿçäè éàíÿ-éàíÿ ùàðàé.

Ýþðÿ ùàðàéûìû øàéÿä î øÿù, ñîðà ùàëûì,Ùàðàéûìû þçöìÿ åéëÿðÿì áÿùàíÿ, ùàðàé!

Òÿíèì ùèëàë êèìè ýöíáÿýöí çÿèô îëäó,Éåòèøìÿäè ÿëèì îë ìàùè-äèëñèòàíÿ, ùàðàé!

Ùàíû î ãàøû êÿìàíûì êè, éåòñèí èìäàäÿ,Ðÿãèá ãîéäó îõóí ÷èëëåéè-êàìàíÿ, ùàðàé!

Ìÿðèçè-äèäåéè-éàðÿì ùàíû î Èñà-äÿì,Óúàëäû íàëÿâö ôÿðéàäûì àñèìàíÿ, ùàðàé!

Êþíöë áèíàñûíû éûõäû ñèðèøêè-÷åøìè-òÿðèì,Ãÿìèíäÿ ñåéëè-ôÿíàéÿ ýåäèð áó õàíÿ, ùàðàé!

Ïèéàäÿ äÿøòäÿ îë øàùäÿí úöäà äöøäöì,Éåòèð áó áèêÿñè, åé Õûçð, êàðâàíÿ, ùàðàé!

Õÿéàëè-çöëôö ðöõè-îë ïÿðèëÿ ëåéëö íàùàð,Úöíóí òÿêè ìÿíÿ àäÿò îëóá ôÿñàíÿ, ùàðàé!

Òÿüàôöë èëÿ áó ýöí þòäö éàð Ñåééèääÿí,Éÿãèí ðÿãèá ñàëûá éàðû áÿä ýöìàíÿ, ùàðàé!

329

* * *

×ûõìàç äèëè-çàðûìäàí î ðöõñàð õÿéàëû,Áöëáöëäÿ ÿúÿáìè îëà ýöëçàð õÿéàëû?

Èñòÿð êþíöë îë àðèçè-ýöëýóíó ÿðÿãíàê,Ýöë ýþðñÿ, ýöëàáÿ îëóð ÿòòàð õÿéàëû.

Øþâãè-äÿùÿíö ôèêðè-ðöõöíäÿ ñÿíèí, åé ýöë,Ìÿí åéëÿìÿðÿì ùè÷ éîõö âàð õÿéàëû.

Ïåéâÿñòÿ íàìàç öñòÿ äöøöð éàäûìà çöëôöí,Öç Êÿáÿäÿäèð, ãÿëáäÿ çöííàð õÿéàëû.

Ùÿð êèìñÿíÿ áèð øåé ýÿòèðèð ôèêðö õÿéàëÿ,Ìÿúìóäÿí ÿôçÿëäè ìÿíÿ éàð õÿéàëû.

Úÿííÿò íÿ ýÿðÿêäèð ìÿíÿ ýÿð îëìàñà ðþéÿò,Õîøùàë ãûëûáäûð ìÿíè äèäàð õÿéàëû.

Áó õÿñòÿ êþíöë ÿðøè-õóäàâÿíäè-ÿùÿääèð,Ýÿëìÿç äèëè-ìÿùçóíóìà ÿüéàð õÿéàëû.

Èñòÿð òóòà äèë òöððåéè-ïöðïè÷èíè, åé ìàù,ßôñóíýÿðÿ àäÿòäèð îëóð ìàð õÿéàëû.

Ñåééèä âåðÿð þç úàíûíû ðÿøêö ùÿñÿäèíäÿí,Ýÿëñÿ äèëè-ïöðõóíóíà äèëäàð õÿéàëû.

330

* * *

Åé ñàãèéè-ýöë÷þùðÿ, ìàùè-ðÿìÿçàí îëäó,Ýöëçàðè-ðöõè-äèëáÿð çÿô èëÿ õÿçàí îëäó.

Äèëäàð òóòóá ðóçÿ, çÿô îëäó îíà ãàëèá,Ñàí éåíýè ÷ûõàí àéäûð, ÷ÿðõ öçðÿ ÿéàí îëäó.

Ãà÷ìûø î ýöëè-àëûí ëÿëè-ëÿáèíèí ãàíû,Áàüðûì òóòóëóá ãÿìäÿí, ãþí÷ÿ êèìè ãàí îëäó.

Àøöôòÿ îëóá êàêèë ÿáðóéè-êÿúèí òóòäó,Ìàù èäè áó åéä ö÷öí ÿáð è÷ðÿ íèùàí îëäó.

À÷ûëäû äÿðè-ìÿñúèä, úÿì îëäó ðèéà ÿùëè,Áàüëàíäû ñÿðè-ìèíà, ãÿìäÿí õÿôÿãàí îëäó.

Íèééÿò ýåúÿñè âåðäèì èéìàíû, øÿðàá àëäûì,Ñóä îëäó áó ñþâäàäÿ, çàùèä, íÿ çèéàí îëäó?

Òà ùöááè-ßëèäÿí ìåé Ñåééèä êèìè íóø åòäèì,Ñÿðìÿñòëèýèì, ñàãè, ìÿøùóðè-úàùàí îëäó.

331

* * *

Äèëö úàí âàëåùè-ùÿð ýöëðöõè-úàíàíÿ èäè,Ýÿð÷è úàíàíÿëÿðèí ãÿñäè äèëö úàíÿ èäè.

Êþíëöìÿ äöøìöø èäè, áèð íå÷ÿ áöòëÿð ùÿâÿñè,Áèð çàìàí áåéòè-õóäà äÿùðäÿ áöòõàíÿ èäè.

Ñóçèøè-íàðè-úÿôàäÿí åëÿìÿçäè ïÿðâà,Ùàðäà áèð øÿì ýþðÿ äþâðöíÿ ïÿðâàíÿ èäè.

Äèëè-øåéäà ñÿðè-ýåéñóëÿðÿ îëìóøäó ÿñèð,Áàüëàíûá ñèëñèëåéè-åøãäÿ äèâàíÿ èäè.

Ùàðäà áèð ðèøòåéè-çöëô îëñà, îëóðäó ìÿíÿ äàì,Êèìäÿ áèð äàíåéè-õàë îëñà ìÿíÿ äàíÿ èäè.

Ùÿð áöòè-ýöëðöõè-ïåéìàíøèêÿíèí åøãè ìÿíÿ,ßùäö ïåéìàíûìûçûí øàùèäè ïåéìàíÿ èäè.

Ýþôòýóéè-ëÿáè-øèðèíö øÿêÿðäÿí ãåéðè,Ùÿð íÿ êèì ñþùáÿò îëà Ñåééèäÿ ÿôñàíÿ èäè.

332

* * *

Òÿñÿââöð åéëÿìÿ êèì, ìÿñò åäèáäè áàäÿ ìÿíè,Ýþçöíäö ìÿñò ãûëàí áàäÿäÿí çèéàäÿ ìÿíè.

Î òàðè-òöððÿëÿðèí åéëÿ áîéíóìà çÿíúèð,Úöíóíà âàð ùÿâÿñèì, ãîéìà áèãÿëàäÿ ìÿíè.

Öìèä âàð êè, òóòàì áèð òÿðÿôäÿ äàìÿíèíè,Ñîâóðñàëàð êöë åäèá ôèðãÿòèíäÿ áàäÿ ìÿíè.

Ìÿíÿì êè, àëÿì àðà øÿùñöâàðè-èççÿò èäèì,Áó ÿðñÿýàùäÿ ìàò åòäè áèð ïèéàäÿ ìÿíè.

Éàâóãäó êèì, áó ôÿðÿùäÿí þëÿì, åøèòäèì ÷öíØÿùèä ãûëìàüà éàð åéëÿéèá èðàäÿ ìÿíè.

Ìóðàäûì îë ìÿù ÿëèíäÿ øÿùèä îëìàãäûð,Íîëóð éåòèðñÿ ôÿëÿê ðÿùì åäèá ìóðàäÿ ìÿíè.

Úÿìàëè íÿãøèíè ñèíÿìäÿ ñÿáò åäèá, Ñåééèä,Ñàëûáäû ðÿíýÿ áó ýöí îë íèýàðè-ñàäÿ ìÿíè.

333

* * *

Åé äèë, ýåíÿ îë øþáÿäÿýÿð éàäûìà äöøäö,Ïèðàíÿñÿð îë ñàäÿ ïÿñÿð éàäûìà äöøäö.

Ýþðäöì ýöëö, îëäó öçöíÿ ùÿñðÿòèì ÿôçóí,Áàõäûì àéà îë ðÿøêè-ãÿìÿð éàäûìà äöøäö.

Ùåéðÿòäÿ èäèì áóíúà íÿäèð ýþçäÿí àõàí ãàí,Îë ãàíÿ äþíÿì õÿñòÿ úèýÿð éàäûìà äöøäö.

Âÿñëèíäÿ êå÷ÿí ýöíëÿðè êèì, ýÿëäè õÿéàëÿ,Äàõè äåéÿ áèëìÿì êè, íÿëÿð éàäûìà äöøäö.

Êèì ýåòäè, äåäèì, íÿêùÿòè-çöëôöí ìÿíÿ éàðûí,Íàýÿù î çàìàí áàäè-ñÿùÿð éàäûìà äöøäö.

Áèð êèìñÿ äåäèì âàðìû êè, ðöõñàðóâè þïñöí,Àðè, î ãàðà çöëôöí þïÿð, éàäûìà äöøäö.

Îëìóø êèìÿ ìÿãäóð äåäèì âÿñëè-ìèéàíû,Ñåééèä, ýÿëèáÿí ôèêðè-êÿìÿð éàäûìà äöøäö.

334

* * *

Çöëô àðàñûíäà êþíöë àðèçè-äèëáÿð òàïäû,Áó ãàðàíëûã ýåúÿäÿ ìàùè-ìöíÿââÿð òàïäû.

Òóòèéè-úàí ëÿáöâÿ ïöñòÿ õÿéàëèëÿ éàòûá,Ùÿááÿçà, òàëåéè-ôÿðõÿíäÿ êè, øÿêêÿð òàïäû.

Òàïäû îë äöððè-ýèðàíìàéÿíè àõûðäà ðÿãèá,Ýþð êè, õÿðìþùðÿ áó àëÿìäÿ íÿ ýþâùÿð òàïäû.

Òèü ïàê åòäè õÿòè àðèçè-çèéáàñûíäàí,Áöëáöë ÿééàìè-õÿçàí áèð ýöëè-ÿùìÿð òàïäû.

Øöêðëèëëàù êè, êþíöë ãÿìëÿðöâÿ ýÿòäè ïÿíàù,Þçöíÿ àëÿì àðà éàð èëÿ éàâÿð òàïäû.

Àëäû äèâàíÿ êþíöë äàìÿíè-Ìÿúíóíó ÿëÿ,Âàäèéè-åøãäÿ áèð ìöðøèäè-ðÿùáÿð òàïäû.

Ñåééèäà, ìþâñöìè-ýöëäöð, ùàìû äèëøàä îëäó,Áèð ìÿíè ïèðè-ìöüàí çàðö ìöêÿääÿð òàïäû.

335

* * *

Ýèçëÿäèðäèì áèð çàìàí áó ÷åøìè-ðþâøÿíäÿí ñÿíè,Ýèçëÿäèð èíäè, íèýàðûì, ãåéðèëÿð ìÿíäÿí ñÿíè.

Ãîé õÿäÿíýè-ìþùíÿòèí ðþâçÿíëÿð à÷ñûí ñèíÿäÿí,Äèë ýþðÿ, åé ìàùðöõ, øàéÿä áó ðþâçÿíäÿí ñÿíè.

Áó ãÿäö ðöõñàð èëÿ ñåéðè-ýöëöñòàí åéëÿñÿí,Ôÿðã ãûëìàç áàüáàí, åé ñÿðâ, ýöëøÿíäÿí ñÿíè.

Ýÿð÷è, íþù ÿôëàêè-êÿúðîâ ñÿõòäèð, åé òèðè-àù,Ãîðõìà, ïÿððàí åéëÿðÿì ñóç èëÿ úþâøÿíäÿí ñÿíè.

Ñÿí äóà åéëÿ éåòèì, åé úàí, áó ýöí ÷àíàíûìà,Ùè÷ ãÿì ÷ÿêìÿ ãóòàððàì ìÿùáÿñè-òÿíäÿí ñÿíè.

Ìÿí ùàðà, ùÿíýàìåéè-âÿñëèí ùàðà, åé øÿìè-ùöñí,Îä òóòóá ïÿðâàíÿ òÿê éàííàì ýþðÿì ýåíäÿí ñÿíè.

Ñåééèäà, ùÿð êèìñÿíÿ áèð ìÿòëÿá èñòÿð äÿùðäÿí,Ìÿòëÿáèì éîõ ãåéðäÿí, ìÿí èñòÿðÿì ñÿíäÿí ñÿíè.

336

* * *Ùÿð äÿìäÿ ãûëëàì íåé òÿê íÿâàíè,Ñàëäûí íÿçÿðäÿí ìÿí áèíÿâàíû.

Ñèúúèíÿ äöøäöì ùèúðè-ðöõöíäÿí,“Òÿðèô ìÿêàíû, éà ìÿí éÿðàíè”*.

Éàíäûí áó íàðÿ, õàê îëäóí, åé äèë,Òþê àá ýþçäÿí, òÿðê åò ùÿâàíè.

Ãþí÷ÿ äÿùàíûí ÿñðàðûí à÷ìà,Ñÿí ìÿùðÿì åòìÿ áàäè-ñÿáàíè.

Îë ÷èíè-çöëôÿ ýÿð íèñáÿò åòñÿì,Áèëëàù õÿòàäûð ìöøêè-Õÿòàíè.

Êàêèë ãÿìèíäÿí âàð ñÿðíåâèøòèì,Äþíäÿðìÿê îëìàç áàøäàí ãÿçàíè.

Àðèô ýþçöíäÿ âÿùäÿòäè êÿñðÿò,Êÿñðÿòäÿ ñåéð åò çàòè-õóäàíè.

Çàùèðäÿ êÿñðÿò, áàòèíäÿ âÿùäÿò,Âÿùäÿò ýþçöéëÿ ýþð ìàñèâàíè.

Äÿðéàäè ãÿòðÿ, äÿðéàéÿ äöøñÿ,Äöø áÿùðè-åøãÿ åéëÿ øèòàíè.

Ýÿð çàòè-ùÿããè áóëìàã äèëÿðñÿí,ßüéàðû òÿðê åò, òàï Ìöðòÿçàíè.

Àëÿìäÿ éîõäóð áèð îíäàí þçýÿ,ßùâÿë äåýèëñÿí áèð ýþðñÿí àíè.

Çàòè-Ìÿùÿììÿä çàòè-ßëèäèð,Èêè áÿäÿíäÿ áèð áèë î úàíè.

Ñèððè-äÿùàíûí ôàø åòìÿ Ñåééèä,Íàäàíà à÷ìà ðàçè-íèùàíè.

337

_______* Åé ìÿíè àõòàðàí, ìÿíèì ìÿêàíûìû òàíû.

* * *

Ãÿìèíäÿí ãþí÷ÿ òÿê äèë ãàíÿ äþíäö,Èøèì áöëáöë êèìè ÿôüàíÿ äþíäö.

Éàìàí ýþç éàõøû äÿýäè âÿñëè-éàðÿ,Âèñàëûì ìþùíÿòè-ùèúðàíÿ äþíäö.

Ïÿðèøàí, òèðÿáÿõò, àøóôòÿùàëÿì,Ýöíöì îë çöëôè-ìöøêÿôøàíÿ äþíäö.

Êÿíàðûìäàí ÷öí îë äöðð îëäó ãàèá,Ýþçöì éàøû àõûá Öììàíÿ äþíäö.

Ùÿçÿð ãûë ìàúÿðàéè-÷åøìè-òÿðäÿí,Ñèðèøêèì áÿùðè-áèïàéàíÿ äþíäö.

Î äöððè-ýÿíúè-ùöñíöí ôèðãÿòèíäÿí,Êþíöë áèð ìÿíçèëè-âèðàíÿ äþíäö.

Äÿõè ñÿíýè-úÿôàäÿí õàëè îëìàç,Äó ÷åøìèì êÿôôåéè-ìèçàíÿ äþíäö.

Ðÿãèáè-áöëùÿâÿñ ìÿãñóäÿ éåòäè,Äèëè-Ñåééèä úÿôàäÿí ãàíÿ äþíäö.

338

* * *

Áèð áèëìÿäèì àõûð íèéÿ áó ãàø ýþçÿ ýÿëäè,×ûõñûí ýþçö, ÿüéàð ýþçöíäÿí ýþçÿ ýÿëäè,

Äåðëÿðäè âöúóäè-äÿùÿíè-éàð ÿäÿìäèð,Îë íþãòåéè-ñÿðáÿñò à÷ûëäû, ñþçÿ ýÿëäè.

Òèü åòäè õÿòèí ïàê öçöíäÿí î íèýàðûí,ßëìèííÿòö-ëèëëàù, ýåúÿìèç ýöíäöçÿ ýÿëäè.

Äèë ðóçè-ÿëÿñò åòäè ãÿáóëè-ãÿìè-åøãèí,Íàñóòÿ ãÿäÿì ãîéäó, áÿëàéÿ äþçÿ ýÿëäè.

Òàð åéëÿéÿí îë àéèíÿíè äóäè-äèëèìäèð,Ñÿí áþéëÿ õÿéàë åòìÿ êè, õÿòòèí öçÿ ýÿëäè.

Òóôàíè-ñèðèøêèì ÷ÿêèëèá ðóéè-çÿìèíäÿí,Ýþðäöêäÿ îíó Êóùêÿí èíäè äöçÿ ýÿëäè.

Ýþðäö þëöðÿì ùÿñðÿòè-÷åøìèíäÿí î øóõóí,Ñîðìàüà ãÿìèì, ÷åøìè-õóìàðûì ñþçÿ ýÿëäè.

Áèð ñþç, éöçÿ ýÿëìÿç ñÿíÿ îë øàùèäè-ìÿãñóä,Ñåééèä, òóòàëûì ñàëè-ùÿéàòûí éöçÿ ýÿëäè.

339

1

Åé ãöäðÿòèí àñàðû ñÿíèí ÿðçö ñÿìà,Åé ÿìðè ãûëàí êþâíö ìÿêàíû ïåéäà.Âÿúùèíäÿí ÿýÿð àëìàñà íóðèí, õöðøèä –Áèð çÿððÿ ãÿäÿð úàùàíÿ âåðìÿçäè çèéà.

2

Åé ùöñíö îëàí çèáè-úÿìàëè-ßçðà,Åé Âàìèãè åéëÿéÿí î éöçäÿí ðöñâà,Þç ïÿðòþâè-ùöñíöíö ñàëûá ËåéëàéÿÌÿúíóíó ñÿí åéëÿäèí ãÿìèíäÿí øåéäà.

3

Ñåééèä, ãÿìö ìþùíÿòëÿ ïÿðèøàí îëìà,Ãþí÷ÿ êèìè ãÿìäÿí úèýÿðè ãàí îëìà,Ýÿð îëñà øèêÿñò öçâ-öçâöí ãÿìäÿí,Ìèííÿòêåøè-ìóìéàéè-íàäàí îëìà!

4

Ùÿðýèç éîõ èìèø òÿáè-Øöàèäÿ øöà,Áèùóäÿ ãûëûð øåèð ìÿçàãèíäÿ íèçà,Íÿçìèíäÿí îíóí éàõøûäû áèð äÿñòÿ êÿâÿð,Íÿñðèíäÿí îíóí éàõøûäû áèð êîë íÿíà.

5

Ìÿùøÿðäÿ õÿëÿë éåòìÿñÿ èäðàêûìûçà,Ýÿëìÿç ÿëÿìè-ùÿøð áèçèì áàêûìûçà,Ìèðàñ àòàìûçäàí áèçÿ ãàëìûø úÿííÿò,Êèìäèð áèçè ãîéìàéàí þç ÿìëàêûìûçà?!

340

6

ßíýóðäÿ ìåé øèðÿñè, åé ÿùëè-ñÿôà!Éåðëÿ ýþý àðàñûíäà ãûëûá íÿøâö íöìà;Îíäàí þòÿðè õóíè-êÿáóòÿð äåäèëÿð –Êèì, áèð íå÷ÿ ýöí ãàëäû ìöÿëëÿã áå ùÿâà.

7

Åé ðÿäè ãûëàí ðöáàá åøãèíäÿ êÿáàá,Ãàíóíÿ öñóë èëÿ éåòèðäèí ìèçðàá.Òà ýöë éöçÿ òàð çöëôöâè ñàç åòäèí,×ÿíý îëäó áó éöçäÿí íå÷ÿ éöç õàíÿõÿðàá.

8

Ñÿí ãåéð áöñàòûíäà êè, è÷äèí ìåéè-íàá.Ãàí îëäó úèýÿð, ýÿëäè ýþçöìäÿí õóíàá.Ñåéëàáè-ñèðèøê îëäó úàùàíÿ úàðè,Îë ñåéëäÿ éûõäûì åâèìè ìèñëè-ùöáàá.

9

Äöøäö ÿëèìÿ áèð ýåúÿ áèð øèøÿ øÿðàá,Ýÿòäèì åâÿ ñöáù è÷èì ìÿíè-õàíÿõÿðàá,Ýöí åòäè òöëó, ñöáù äóðäóì, ýþðäöìÒÿñùèôëÿ ÷ÿðõ åäèá øÿðàáèìè ñÿðàá.

10

Ãîéìóøäóì åâÿ áèð ýåúÿ áèð øèøÿ øÿðàá,Éàòäûì êè, äóðóá ñöáù îëàì îíäàí ñèðàá,Òà ñöáù î ýåúÿ éóõóìäà ýþðäöì õóðøèä,Òÿáèð åëÿ, åé øåéõ, ìöáàðÿêäè áó õàá?

11

Ñÿðìÿñò íàìàçÿ ýÿëìÿñÿéäè ÿñùàá,Ùå÷ àéÿ ýÿëèá ùÿðàì îëìàçäû øÿðàá.Îëñóí áó ýöíÿù áîéíóíà ÿñùàáëÿðèí,Ãàëäûã áåëÿ áèäÿìàü, áèáàäåéè-íàá.

341

12

Áèð ýöí Þìÿðèí áèð îüëó è÷ìèøäè øÿðàá,Îë ãÿäð îíó äþéäö êè, þëäö î úÿíàá.Äöí øÿá éóõóäà ýþðäöì îíó úÿííÿòäÿ,Áèð òàú áàøûíäà, ÿëäÿ úàìè-ìåéè-íàá.

13

Ùÿíýàìè-òÿðÿá, åé áöòè-ñèìèí-üÿáüÿá,Ýÿð ëÿëöâè äèøëÿäèì ãûëûá òÿðêè-ÿäÿá,Úàí àüçûìà ýÿëäè ùÿñðÿòèíäÿí î ëÿáèí,Òóò, ãàí åëÿäèì, ÿôâ åëÿ ñÿí, ãûëìà ãÿçÿá.

14

Åé õàëè-ðöõè-úÿìèè-êèøâÿð Áàüäàä,Åé òîðïàüû ìöøêö ñóéó Êþâñÿð Áàüäàä.Õàêèíäÿ îëàí äÿôíè-èìàìè-ÿçÿì,Åé ðþâçåéè-ðèçâàíÿ áÿðàáÿð Áàüäàä!

15

Øÿùðè-Ãàðàáàüÿ Øèøÿ ãîéìóøëàð àä,Áó øÿùð ïÿðèëÿðäÿí îëóáäóð àáàä.Òÿñõèðè-ïÿðè øèøÿäÿ ãûëìàã õîøäóð,ßììà áó ïÿðèðóëÿð ÿëèíäÿí ôÿðéàä!

16

×öí ñöáùè-ÿçÿë åéëÿäèì èãðàð ñÿíÿ,Òà øàìè-ÿáÿä ìÿíÿì òÿëÿáêàð ñÿíÿ.×îõäóð ýöíÿùèì, áèð ýþçÿë ÿìàëûì éîõ,Ìÿëóìäó ìÿíäÿêè éîõö âàð ñÿíÿ.

17

Òà ìÿíçèë îëóá ìÿñúèäö ìåéõàíÿ ñÿíÿ,Àøèãäè ùàìû àãèëö äèâàíÿ ñÿíÿ.Ñÿí áèð ýöëè-òÿð, úöìëÿ õÿëàéèã áöëáöë,Ñÿí øÿìñÿí, àëÿì ùàìû ïÿðâàíÿ ñÿíÿ.

342

18

Ñÿáð åéëÿ êþíóë äÿðäö ãÿìè-ïèíùàíÿ,Ôàø åéëÿìÿ ÿùâàëûíû ùÿð íàäàíÿ.Îë êÿñ êè, ñÿíè äÿðäÿ ñàëûá àëÿìäÿ,Áèð ýöí éåòèðÿð äÿðäèíè îë äÿðìàíÿ.

19

×îõ ëöòôëÿð åòäè ýåíÿ úàíàíÿ ìÿíÿ,Âåðäè þç ÿëèëÿ äîëó ïåéìàíÿ ìÿíÿ.Ñàíäûì êè, à÷ûëäû äÿðè-úÿííÿò öçöìÿ,Îë äÿì êè, à÷ûëäû äÿðè-ìåéõàíÿ ìÿíÿ.

20

Ñþç éîõ êè, øÿêÿðäÿíäè ëÿáè-éàð ëÿçèç,Íÿ Ìèñðäÿ áèð áåëÿ øÿêÿð âàð, ëÿçèç.Îë õîñðîâè-ýöëýóíðöõö øèðèíäÿùÿíèí,Àúû ñþçöäöð ìÿíÿ øÿêÿðâàð ëÿçèç.

21

Ýþíäÿðìÿñÿ ýÿð îë ëÿáè øÿêêÿð êàüûç,Ìÿí ýþíäÿðÿðÿì àíÿ ìöêÿððÿð êàüûç.Øÿùáàçûìà åéëÿäèì ðÿâàíÿ ñÿíè ìÿí,Ïÿðâàçÿ êÿáóòÿð êèìè à÷ ïÿð, êàüûç!

22

Ýåòäèí, äèëè-çàðäÿí õÿéàëûí ýåòìÿç,Áó àéèíÿäÿí íÿãøè-úÿìàëûí ýåòìÿç,Ùèúðèí ìÿíè õàê ãûëñà, îë õàêèìäÿíßëáÿòòÿ êè, ùÿñðÿòè-âèñàëûí ýåòìÿç.

23

Ýÿð áöëáöëè-çàðè åøãè-ýöë çàð åòìÿç,Ùÿðýèç ùÿâÿñè-ýöëøÿíö ýöëçàð åòìÿç.Ýöëçàðäÿ áöëáöëÿ òèêÿíäèð àçàð,Þç àøèãè-çàðûíà ýöë àçàð åòìÿç.

343

24

Åé äèë, íÿ ýÿðÿêäèð ìÿíÿ áó úàí ñÿíñèç,Ìÿúìóèéè-àëÿì îëà âèðàí ñÿíñèç.Äöíéàäà ãàëûíúà çèíäÿ áèð àí ñÿíñèç,Åé êàø, îëàì õàê èëÿ éåêñàí ñÿíñèç.

25

Ýþðäöì ñÿíè, åé ýöë, èõòèéàðûì ýåòäè,Òàðàú îëóáàí ñÿáðö ãÿðàðûì ýåòäè.Íÿ ñÿáðö, íÿ àðàìö, íÿ òàãÿò ãàëäû,Åøãèíäÿ ñÿíèí ùÿð íÿ êè âàðûì, ýåòäè.

26

Åé áÿñòÿ ãûëàí ÷àùè-çÿíÿõäàíÿ ìÿíè,Ìÿüëóë åëÿéÿí çöëôè-ïÿðèøàíÿ ìÿíè.Ìÿíäÿí òÿêè îë õàòèðèí îëñóí õîøíóä,Øàäÿì êè, ñàëûð ôÿëÿê áó çèíäàíÿ ìÿíè.

27

Ìåéõàíÿ òÿðÿô àìàíäû, âàð, åé ñàãè,Ýþð õöìäÿ ÿýÿð øÿðàá âàð, åé ñàãè!Ãÿìäÿí ñàðàëàí ÷þùðÿìè ýöëýóí åòñèí,Ëÿëè-ìåéè-íàáè-õîøýöâàð, åé ñàãè!

28

Ýåòäèì, àðàäûì Êÿáåéè-öëéàäÿ ñÿíè,Çàùèä äåäè: ýþðìÿê îëóð öãáàäÿ ñÿíè.À÷ûëäû ýþçöì, ùÿð éåðÿ áàõäûì ñÿíñÿí,Ýþðìÿê îëóìóø åéëÿ áó äöíéàäÿ ñÿíè.

29

Áó Ýÿíúÿäÿ áèð ýÿíúè-íèùàíûì ãàëäû,Áèð ñèìáÿäÿí, ãþí÷ÿäÿùàíûì ãàëäû.Òàíðû áèëè êèì, òàðè-ñÿðè-çöëôöíäÿÝóéà öçöëöá ðèøòåéè-úàíûì ãàëäû.

344

30

Âàð ßðäÿáèëèí õåéëè ýþçÿë òîðïàüû,Òÿð éîíúàñû, ýþé ñÿáçÿñè, õöððÿì áàüû.Ùÿðäÿì êè, äöøÿð éàäûìà, ùÿñðÿò ÷ÿêÿðÿì,Áàëè-Ñÿáÿëàí èëÿ ýîìóø ãàéìàüû.

31

Çàùèä àðàéûð ìÿñúèäè-ÿãñàäÿ ñÿíè,Ðàùèá äèëÿéèð êöíúè-êÿëèñàäÿ ñÿíè,Áèëëÿù êè, úàùàí ÿùëèíÿ ñÿíñÿí ìÿãñóä,Ùÿð êèìñÿíÿ áèð íþâ ñàëûð éàäÿ ñÿíè.

32

Õåéëè óëóäóð Äÿìÿøã ùÿììàìëÿðè,Øèðèí ñóëóäóð Äÿìÿøã ùÿììàìëÿðè,Êöëõÿíëÿðÿ äàëäàí àòûëûð ýöíäÿ êþòöê,Äàëäàí äîëóäóð Äÿìÿøã ùÿììàìëÿðè.

33

Ñàãè, îõóäóì íÿãëè-ßáó-Ãÿáøàíû,Òàèôäÿ Ãóñÿéëÿ åòäèýè ñþâäàíû.Áèð õèêè-øÿðàáÿ ñàòäû Áåéòóëëàùû,Áèð úàìÿ íîëóð ìÿí äÿ âåðÿì èéìàíû.

34

Ñþç éîõ êè, Ýöëöñòàíè-Èðÿìäèð Ãóäéàë,Àùóëÿðè ðàì îëàí ùÿðÿìäèð Ãóäéàë.Êèìèí... âàð áóíëàðà ìàíÿíä îëñóí,Áàøäàí àéàüà ÿùëè-êÿðÿìäèð Ãóäéàë.

35

Áèð ýåúÿ ßáó Ëÿùÿá òàïûá Êÿáÿéÿ ÿë,Àùóéè-òèëàíû ñèðãÿä åòäè î äÿüÿë,Àììà àïàðûá ñàòûá, ïóëóí àëäû øÿðàá,Áÿù, áÿù! Íÿ ýþçÿë èøäè, íÿ ôÿðõÿíäÿ ÿìÿë!

345

36

Õàêè-Íÿúÿôè-ßøðÿôÿ îëäóì âàñèë,Ñÿä øöêð õóäàéÿ, ôåéç àëäûì êàìèë,Ñÿðñÿáç îëóá ìÿçðÿåéè-àìàëûì,Õèðìÿí-õèðìÿí ñÿàäÿò åòäèì ùàñèë.

37

Òèôëèñäÿ áèð ñÿðâãÿäö ñèìÿíäàì,Ìåùìàíûì îëóá áèð ýåúÿ è÷äè íå÷ÿ úàì,Ñîðäóì ëÿáèíè ýöëäö, äåäè: åé Ñåééèä,Øÿð èëÿ ìÿýÿð äåýèë ñèçÿ áàäÿ ùÿðàì?

38

Áèð ýåúÿ ÷ÿêèá áàøûìà ìåéäÿí íå÷ÿ úàì,Ñÿðìÿñò åëÿäèì êöíúè-êÿëèñàäÿ ìÿãàì,Ýþðäöì áó ãÿðèáÿ ùàëû, ñöáùàíàëëàù,Òÿñáèù ãûëûð ùÿããÿ úÿìèè ÿñíàì.

39

ßíýóð ýåíÿ áàüäÿ ýþñòÿðäè øèêÿì,Èñàéÿ ìÿýÿð ùàìèëÿ îëäó Ìÿðéÿì?!Ùÿð÷ÿíä êè, ìåé äöõòÿðè-ðÿçäèð, àììà,Áèð ãûçäû êè, éöç îüëàíà âåðìÿç àäÿì.

40

“Ìÿíäÿí éåòèðèí ßùìÿäè-Ìóõòàðÿ ñÿëàì,Èêðàì èëÿ ÿðç åäèí êè, åé ôÿõðè-ÿíàì.Øÿðèíäÿ íå÷èí ùÿëàëäûð òóðø àéðàí,Îëäó íÿ ö÷öí áàäåéè-ýöëôàì ùÿðàì?*

41

Øÿðàéè-Éÿìàíèäè øÿðàáè-ýöëôàì,Êèì ìÿüðèáè-õóìäÿíäè òöëóè ùÿð øàì;×öí õàñèééÿòèíäÿ âàðäû òÿñèðè-Ñöùåéë,Þâëàäè-çèíàíû éåòèðèð ãÿòëÿ òÿìàì.

346

____________* Þìÿð Õÿééàìäàí òÿðúöìÿ.

42

Áèð àé ðÿìÿçàí îðóú òóòóá ùÿð àõøàì,Èôòàðûìû åéëÿäèì øÿðàáè-ýöëôàì,Èíäè íÿäèð, åé øåéõ, øÿðèÿò ùþêìö,Êÿôôàðÿ âåðèì, îðóú òóòóì, éà èòàì?

43

Ãóìðè, ñÿíÿ õåéëè âÿãò ùÿñðÿò ÷ÿêäèì,ßøàðûíà éåðäÿí ýþýÿ ìèííÿò ÷ÿêäèì.Òà ÷àï îëóíóá êèòàáûí îëäó çàùèð,Þç òóòäóüóì ÿôàëÿ õÿúàëÿò ÷ÿêäèì.

44

Ìèí ö÷ éöç èäè, ÿëëèéÿ éåòäè éàøûì,Êàôóð êèìè ãÿìäÿí àüàðäû áàøûì.Ùÿì ãöââÿòè-ìàñèêÿ îëóá ñÿõò çÿèô,Áóðíóì ñóéóíà ãàðûøäû ùÿì ýþç éàøûì.

45

Úÿííÿò êèìèäèð ùàâàñû Ýöðúöñòàíûí,Âàð Êÿáÿ êèìè ñÿôàñû Ýöðúöñòàíûí:Ýþé÷ÿêëÿðè õîøêÿëàì, àøèãëÿðÿ ðàì,Âàúèáäè áèçÿ äóàñû Ýöðúöñòàíûí.

46

Ùÿð øÿùðäÿí ÿôçóíäó ñÿôàñû Ìèñðèí,Òÿõìèð îëóá èøðÿòëÿ áèíàñû Ìèñðèí.Ôèðîí òÿê èääèàéÿ äöøñÿì íÿ ÿúÿá,×îõ çþâãëèäèð àáö ùÿâàñû Ìèñðèí.

47

Øèðâàíäà ÿýÿð áèð ýþçÿëÿ éàð îëàñàí,Ëàçûìäû êè, éöç äÿðäÿ ýèðèôòàð îëàñàí,ßëäÿí ýåäÿúÿê ìàëö ìÿíàëûí àõûð,Âàúèáäè êè, áèãåéðÿòö áèàð îëàñàí.

347

48

Åé øÿùðè-Ìÿäèíÿ, êèìéàäûð õàêûí,Ñÿðìÿíçèëèñÿí ïàäøÿùè-ëþâëàêûí.Àãóøÿ ÷ÿêèá ëåéëÿòöë-ÿñðà ìàùûí,Ýÿòäèí éåðÿ ýþýäÿí ýöíöíö ÿôëàêûí.

49

Òà ýöë öçöâÿ ýÿëäè õÿòè-ðåéùàíûí,Îë ãûëäû øèêÿñòÿ ðþâíÿãèí áîñòàíûí,Åé êàø êè, ÷ûõìàéàéäû òà øàìè-ÿáÿäÍÿñõ åéëÿäè èñëàìû ÷ûõàí ôÿðìàíûí.

50

Åé Øåéõ Íèçàìè, åé íèçàìû äàüûëàí,Åé Ýÿíúÿäÿ èççö åùòèøàìû äàüûëàí,Îëìóøìó ñÿíèíëÿ ìÿí êèìè àëÿìäÿÁåéòè, åâè, ìÿêòÿáè, êÿëàìû äàüûëàí?

51

Äöíéà öçö ñÿðáÿñÿð ÿýÿð ùóð îëñóí,Ýèðìÿç ýþçöìÿ éöç ýþçö ìÿõìóð îëñóí.Åé Çþùðÿúÿáèí, ìàù ðöõöíäÿí àéðûÕóðøèäÿ ÿýÿð áàõñà ýþçöì, êóð îëñóí.

52

Âàð àëÿì àðà øþùðÿòè Èñëàìáóëóí,Ùÿääÿíäè ôöçóí äþâëÿòè Èñëàìáóëóí,Áàøäàí àéàüà ýþçÿëëÿðèí éûüíàüû,Ìàñêîâ îëà áèëìÿç... Èñëàìáóëóí.

53

Äÿðáÿíä ùÿñàðû Ñÿääè-Èñêÿíäÿðäèð,Ùÿð áèð äàøû ìÿðìÿðäÿí îíóí áåùòÿðäèð.Ìÿñúèäëÿðè õîøíöìà, èìàìè ôàçèë,ßììà êè, ýÿëÿí íÿìàçÿ ÷îõ êÿìòÿðäèð.

348

54

Äÿðáÿíääÿ Øöàè, Ãöìðè îëäó øàèð,Ãöìðèíèí îëóá èíäè êèòàáû çàùèð,Çàùèð êè, Øöàèíèí êèòàáû èíäèÎëñàéäû ÿýÿð î äà îëóðäó çàùèð.

55

Àëÿìäÿ ùàíû î êèìñÿ êèì, õöððÿìäèð,Ýÿð Õîñðîâö Úÿìøèä âÿ ýÿð êèì, Úÿìäèð;“×öí òèíÿòè-àäÿìäè ìöõÿììÿð ãÿìäÿíÀäÿì äåýèë àëÿìäÿ î êèì áèãÿìäèð”*.

56

Øÿùðè-Ãóòàèñ ìÿäÿíè-ùóðö ïÿðèäèð,Ùÿð áèð ýþçÿëè éåð öçöíöí çèâÿðèäèð.Òÿê úèáäÿ ïóëóí, ìÿíçèëèí îëñóí õàëè,Öøøàãÿ îëàð þçëÿðè ÷îõ ìöøòÿðèäèð.

57

Ùÿð êèìñÿ êè, ñåéðè-õàêè-Áàüäàä åéëÿð,Ñàíìûí êè, î ãÿìýèí öðÿýèí øàä åéëÿð,Ãÿáðèí ýþðÿíè íÿâàäÿ ìÿçëóìëÿðèíÒà âàð íÿôÿñè íåé êèìè ôÿðéàä åéëÿð.

58

Øèðâàí êè, ñÿôàäÿ ìèí Ñèôàùàíÿ äÿýÿð,Ùÿð áèð äàøû éöç ëÿëè-Áÿäÿõøàíÿ äÿýÿð.Øèðâàíäà îëàí ùàíäà áèð ÿñêèê ýþçÿëèí,Áèð ãÿìçÿñè éöç ùóðèéö ãûëìàíÿ äÿýÿð.

59

Âåðäèì êþíöë îë øóõè-äèëàçàðÿ ÿáÿñ,Ãûëäûì þçöìö éîâóíúà ùÿð õàðÿ ÿáÿñ.Ýþðñÿì ýþçöìÿ áàòàð òèêàí òÿê ùÿð ýöë,Åé äóñò, ìÿíè àïàðìà ýöëçàðÿ ÿáÿñ.

349

_________* Áåéò Ñÿäèäÿí òÿðúöìÿäèð.

60

Ùÿð äèëøöäÿ áèð ìåéëäÿ ãàëäû íàãèñ,Ìÿúíóí Ùÿâÿñè-Ëåéëèäÿ ãàëäû, íàãèñ,Ìÿí ìÿêòÿáè-ãÿìäÿ õÿòìè-Ãóðàí åòäèì,Îë êå÷ìÿäè “Âÿëëåéë”äÿ ãàëäû íàãèñ.

61

Ýÿð îëäó ìÿíèì úàíûìà úàíàí âàðèñ,Çàùèä, îëà èéìàíóâà øåéòàí âàðèñ,Úàíàíûì ÿúÿáìè úàíÿ ýÿð âàðèñ îëà,Äàâóäÿ äåýèë ìÿýÿð Ñöëåéìàí âàðèñ?

62

Îë çöëôäÿí îëìàç äèëè-áèìàð õèëàñ,Çÿíúèðäÿí îëìàç áó ýèðèôòàð õèëàñ,Öøøàã íîëà ãóòàðìàñà ùèúðàíäàí,Äóçÿõäÿí îëóðìó ùè÷ êöôôàð õèëàñ.

63

Åòäèì îíà ùÿð äÿãèãÿ éöç ìèí èõëàñ,Áèð øèøåéè-ìåéè-ëöòôö ìÿíÿ îëìàäû õàñ.Ñàÿò-ñàÿò ðÿãèáÿ îëäó ùÿìäÿì,ßãðÿáçÿäÿ êèìè êþíëöì îëäó ðÿããàñ.

64

Êÿñäèì î ëÿáè-ëÿëôÿøàíäàí ðÿüáÿò,Îë ñÿðâè-ãÿäö ãþí÷ÿ-äÿùàíäàí ðÿüáÿò.Àüçûí ìÿíè òÿíýÿ ýÿòäè, îíäàí êå÷äèì,Òÿíý îëñà êÿñÿðìè êèøè úàíäàí ðÿüáÿò?

65

Åé áàäè-ñÿáà, êóéèíÿ éàðûí ýöçÿð åò,Áèð ãåéð êÿñ îëìàñûí éàíûíäà, íÿçÿð åò,Úàí âåðìÿýèìè ùÿñðÿòè-ëÿëèíäÿí îíóíÚàíàíûìà òÿãðèá èëÿ ñþç ñàë, õÿáÿð åò.

350

66

Åé ãàíÿ äþíÿí ðÿøêè-ëÿáèíäÿí éàãóò,Þëäöð ìÿíè, âåð ëÿëè-ëÿáèíäÿí éà, ãóò.Ðöõñàðöâÿ éàçäû õÿòè-ðåéùàíû ãÿçà,Áèð áåéëÿ øèêÿñòÿ-õÿò éàçàðìû Éàãóò?

67

Ãóðáàíûí îëóì, åé áöòè-øèðèíùÿðÿêàò,Ùÿð àúû ñþçöíäöð ìÿíÿ áèð ãÿíäö íÿáàò,Éîõëàðäûí ÿçÿëäÿí ìÿíè øèðèí-øèðèí,Èíäè íèéÿ îëäóì ñÿíÿ ìÿí áåéëÿ áîéàò?

68

Åé Õûçðõÿò, åé øàùè-ðÿôèöääÿðÿúàò,Åé çöëìÿòè-õÿòò è÷ðÿ ëÿáèí àáè-ùÿéàò.Öøøàãÿ éàìàí ýöíäÿ äåäèí ÿë òóòàðàì,Úàí âåðñÿì îëóðìó ñÿíÿ äÿðäèì èñáàò!

69

Þïäöì ëÿáèíè äåäèì êè, øÿêêÿðäèð áó,Éîõ, øèðåéè-øÿêêÿð íÿäè, áåùòÿðäèð áó,Áèð äÿ ýÿë þïöì, – äåäèì, î ýöë ýöëäö, äåäè: –Òÿêðàð ãÿáèù îëóð ìöêÿððÿðäèð áó.

70

Íÿôòè-ñèéÿùÿ ìÿäÿíö êàíäûð Áàêè,Áÿùðè-Õÿçÿð ÿòðàôûíà éàíäûð Áàêè,ßùëè ãîúàëàð, ùÿääè-áöëóü îëìàçëàð,Òÿêìèëÿ éåòèøìÿéÿí úàâàíäûð Áàêè.

71

Òà ìÿíçèëèìèç áèð íå÷ÿ ýöí Øàì îëäó,Ùÿìäÿì ìÿíÿ áèð øóõè-ìåéàøàì îëäó.Áàõäûì î ãÿäÿð çöëôöíÿ, ðöõñàðèíäÿÝþðäöì êè, ãöðóá åäèá ýöí, àõøàì îëäó.

351

72

Òÿáðèçäÿ òÿáäÿí úèýÿðèì ãàí îëäó,Éàíäû áÿäÿíèì àòÿøè-ñóçàí îëäó,Òÿáëÿðçÿéÿ äöøäöì, íÿ òÿáèá åòäè ÿëàú,Íÿ êèìñÿíÿäÿí äÿðäèìÿ äÿðìàí îëäó.

73

Äÿðäà êè, ôÿðàã èëÿ úèýÿð ãàí îëäó,ßééàìè-âèñàë äþíäö ùèúðàí îëäó.Áèð äÿ ýþðÿñÿí îëóðìó úÿìèééÿòèìèç?ßðáàáè-Ñÿôà áó ýöí ïÿðèøàí îëäó.

74

Éàðûì ýåäèáÿí þçýÿëÿðÿ éàð îëäó,Ñÿäïàðÿ êþíöë ùèúðÿ ýèðèôòàð îëäó,Éöç ýÿç ýþðöá îë ýöëöí âÿôàñûçëûüûíûÍÿ ãåéðÿòÿ ýÿëäè, íÿ îíà àð îëäó.

75

Ýÿëäèì, ýþðäöì êè, áàüäÿ éàðûì éîõ,Ýåòäèì, áèëäèì êè, îíäà äèëäàðûì éîõ,Þëäöì, äåìÿäèì ñèððè-äÿùàíûí î ýöëöí,Âàð éàð, âÿëè, ìÿùðÿìè-ÿñðàðûì éîõ.

76

Ìåùðàáäÿ ñÿúäÿ åòäèí àäÿò, åé øåéõ,Èçùàð åëÿäèí ñèäãö èðàäÿò, åé øåéõ,Ñÿúäÿýÿùèì àéèíåéè-àðèçäè ìÿíèì,Ñÿí äàø àðàñûíäà ãûë èáàäÿò, åé øåéõ.

77

Åé Éóñèôè-Ìèñðäÿí úÿìàëûí ÿìëÿù,Íÿñðèí ùàìû øåðè-øöÿðàäÿí ÿôñÿù.×îõ áàäÿëÿð è÷äèì þâëèéà äÿñòèíäÿí,Áó äþâðåéè-àõûðäà ÿñÿð ãûëäû ãÿäÿù.

352

78

Áàøäàí àéàüà åéëÿäèì àôàãÿ íèýàù,Ùÿð áèð éåðè ýÿçäèì åëÿäèì ìÿíçèëýàù,Áàøûà÷ûüûí ýþçÿëëÿðèíäÿí íÿ äåéèì,“Ëà ùþâëÿ âÿ ëà ãöââÿòÿ èëëà áèëëàù!”*

79

Ñîíäó ìÿíÿ ïèðè-ìåéêÿäÿ úàìè-ñÿáóù,Âÿù, âÿù, íÿ ñÿáóù, ôåéçè-äèë, ðàùÿòè-ðóù.Îëäóì è÷èáÿí ãÿðãè-áÿëàäÿí åéìÿí,Òóôàíè-ãÿìèí äÿôèíÿ áèð êÿøòèéè-Íóù.

80

Ùÿíýàìè-ùèëàëè-åéä, îë ìÿù íàýàù,Áàì öñòÿ ÷ûõûá åäÿðäè ùÿð éàíÿ íèýàù.Äöøäö ôÿëÿêÿ ÿêñè-ùèëàëÿáðóñó,×îõ êèìñÿ ýþðöá âåðäè éåíè àéÿ ýöâàù.

81

Åé Ýÿíúÿíè àáàä ãûëàí Ìÿñúèäè-Øàù,Ìåéäàíöâÿ ùÿð ýöí ýÿòèðèð ÿðø ïÿíàù,Ñÿé èëÿ ãîâàãëàðû óúàëòäûí ÿðøÿ,Ìÿùáóáÿìèí åòäèí íèéÿ ãÿääèí êóòàù.

82

Åé ìþúöçè-ÿíôàñûíà øàýèðä Ìÿñèù,Ùÿð íöêòåéè-ìîâùóìó ëÿáèí ãûëäû ñÿðèù,Ýÿëìèøäè Ìÿñèù äÿùðÿ ñÿíäÿí ÿãäÿì,Òà åéëÿéÿ ùÿíýàìè-ãöäóìèí òîâçèù.

83

Âåðäè ìÿíÿ îë éàðè-âÿôàäàð ãÿäÿù,Ñÿðìÿñò èäèì, åòäè ìÿíè ùóøéàð ãÿäÿù,Ýóéà êè, øÿðàáè-íàáûìûç Êþâñÿð èäè,Âåðäè ìÿíÿ îë Ùåéäÿðè-Êÿððàð ãÿäÿù.

353

___________* Àëëàùäàí áàøãà ãöââÿòëè âÿ ãîðõìàç éîõäóð.

84

Åé àøèãè-çàð, âÿñëè-úàíàíäàí êå÷,Úàíàíäûð ÿýÿð ìóðàä, ýÿë úàíäàí êå÷.Àò ñÿáùåéè-ñÿääàíÿíè, áàüëà çöííàð,Ýåò Çÿíä èëÿ Ïàçÿíä îõó, Ãóðàíäàí êå÷.

85

Åé ôåéçöâÿ ìÿúìóåéè-àëÿì ìþùòàú,Áó ÿðçö ñÿìàâö ÿðøè-ÿçÿì ìþùòàú,Ôÿðçÿíäñÿí Àäÿìÿ, âÿëè õèëãÿòäÿßëòàôöâÿäèð ùÿçðÿòè-Àäÿì ìþùòàú.

86

Åé êÿáåéè-âÿñëöâÿ ìÿëàèê ùöúúàú,Êóéöíäÿ ìÿíÿ õàðè-ìöüèëàí ìþùòàú,Åòäèì Íÿúÿô è÷ðÿ ìÿðãÿäè-ïàêöâè òþâô,Êÿøô îëäó áó ÿáäè-çàðÿ ñèððè-ìåðàú.

87

Ýÿë, ãûëìà òÿáèáà, ìÿíÿ ÿôñàíÿ ÿëàú!Îëìàç áèëèðÿì õÿñòåéè-ùèúðàíÿ ÿëàú.Øÿìÿ äîëàíûá éàõäû þçöí ïÿðâàíÿ,Åøã àòÿøèíÿ åéëÿäè ìÿðäàíÿ ÿëàú.

88

ßë òóòìàäû áèð êèìñÿ äÿìè-öñðö ùÿðÿú,Íÿ àëè-áÿíè-ßñÿä, íÿ ãþâìè-Õÿçðÿú.Ñàãè, íÿ ÿðÿá äàäÿ éåòèðìèø, íÿ ÿúÿì,Åòìÿê ýåíÿ ìåéäÿí îëóð öììèäè-ôÿðÿú.

89

Ýÿð åòñÿ òÿáèá äÿðäè-ïèíùàíÿ ÿëàú,Ùÿð äÿìäÿ ýþçöìäÿí òþêöëÿí ãàíÿ ÿëàú,ßììà áóäó çÿííèì êè, äèðèëñÿ Ëîüìàí,Ùÿðýèç åäÿ áèëìÿç ãÿìè-ùèúðàíÿ ÿëàú.

354

90

Åéëÿð ìÿíÿ õÿíäÿ éàð ýèðéàí ýþðýÿú,Ìÿí øàä îëóðàì îë ýöëö õÿíäàí ýþðýÿú,Úÿìèééÿòè-äèë îëóð ïÿðèøàí ùÿðäÿì,Çöëôè-êÿúèíè öçäÿ ïÿðèøàí ýþðýÿú.

91

Øèðâàí ýþçÿëè áèð õîø ÿäà áèëìÿç èìèø,Ïåéâÿñòÿ úÿôà ãûëûð, âÿôà áèëìÿç èìèø,Êÿáÿ êèìè õîøúÿìàë çèáàëÿðè âàð,Àììà êè, áó âàð, çþâãö ñÿôà áèëìÿç èìèø.

355

1

Àüëàäûðñàí ñåâèíèð êèì, ìÿíè-ñÿðýÿðäàíû,Èíúèìÿçñÿíìè ìÿíèì íàëÿâö ôÿðéàäûìäàí?ßçáÿðèì ìèìè-Ìÿùÿììÿääè, øöàðûì ñÿëÿâàò,Íåéëÿéèì ìÿí, áåëÿ äÿðñ àëìûøàì óñòàäûìäàí.

2

Ðöñâàëûüûì îëäó ñÿáÿáè-øþùðÿòè-äèëäàð,Òÿðêè-âÿòÿí åòäèìñÿ ÿýÿð, éàðûì ö÷öíäöð.Øàäÿì êè, ìÿíè ãåéð ñàëûð éàäóâà ùÿðäÿì,Ùÿð÷ÿíä êè, éàä åòìÿýè àçàðûì ö÷öíäöð.

3

È÷äèì êè, áàäÿ äÿô åäÿ äÿðäö ìÿëàëûìû,Åòäè ôÿðàüè-éàðäÿ àøóôòÿ ùàëûìû.Úÿìøèä úàìûíûí íÿ ÷ÿêèì ìèííÿòèíè ìÿí,Âåðìÿì îíóí î úàìûíà ñûíìûø ñèôàëûìû.

4

ßýÿð áèð áóñÿ àëñàì ëÿëè-éàðè íóøõÿíäèìäÿí,Ãÿìèì éîõäóð ÿýÿð íåé òÿê êÿñèëñÿì áÿíä-áÿíäèìäÿí,Ìÿíÿ ëÿëè-ëÿáè-äèëäàðûìû þïìÿê ìöáàù îëìóø,Áó ÿìðÿ àëìûøàì ôèòâàéè-êàìèë þç ÿôÿíäèìäÿí.

5

Áèð ÷àðÿ åéëÿéèí áó ýåúÿ éàðÿ ýåòìÿñèí,Ñöáù îëìàéûíúà áèð äÿ î ìÿùïàðÿ ýåòìÿñèí.Úÿì åéëÿñèí âèñàëûíà îë ìÿùëèãà áèçè,Ùèúðèíäÿ ãîéìàñûí áåëÿ àâàðÿ, ýåòìÿñèí.

356

6

Âàèç, äåìÿ êèì, çàèë åäÿð ÿãëè ïèéàëÿ,Áàäÿ ýÿòèðÿð ìÿðäöìè-ùóøéàðû êÿìàëÿ.Ñÿí þçýÿ ýöíàù åéëÿìÿ è÷ áàäåéè-ýöëôàì,Îíäàí íÿ ýöíàù îëñà ìÿíÿ åéëÿ ùÿâàëÿ.

7

Íÿ ãÿì, ÿýÿð ÷ûõà úàíûì ãÿìè-ôÿðàãûíëà,ßýÿð ìÿçàðûìû áàññàí ýÿëèá àéàüûíëà.Úàùàíäà ùè÷ úàâàí ùÿñðÿò þëìÿñèí, éàðÿá,Áó ùÿñðÿò èëÿ êè, ìÿí þëäöì èøòèéàãûíëà.

8

Éàðÿá, ýÿòèðäè òÿíýÿ áó äÿðäö áÿëà ìÿíè,Åòäè ãÿçà ùÿçàð ãÿìÿ ìöáòÿëà ìÿíè.Éà àë áó úàíû úèñìè-íÿçàðûìäàí, åé õóäà,Éà îë ìÿùè-ìöíèð èëÿ ãûë àøèíà ìÿíè.

9

Çöëì åòìÿ äåìÿì ìÿí ñÿíÿ åé äèëáÿðè-íîâøàä,Áèð öçðè-ñèòÿìëÿ íîëà ãûëñàí ìÿíè äèëøàä,Áÿäáÿõòëèýèì ýþð êè, ìÿíè éàð éàíûíäàÄöøíàì èëÿ äÿ îëñà òàïûëìàç åéëÿéÿí éàä.

10

Íÿ ìÿùðóëÿð úÿôàñûí ÷ÿêìÿéÿ òàáö òÿâàíûì âàð,Íÿ ìÿùðóëÿðäÿí àéðû íàòÿâàí úèñì è÷ðÿ úàíûì âàð.ßýÿð êè, ÿíäÿëèáèí âàð ýöëö, ïÿðâàíÿíèí øÿìè,Ìÿíèì äÿ áèð ýöë öçëö, øÿì ñóðÿò äèëñèòàíûì âàð.

11

Ýþðúÿê àéèíÿ ðöõöí àù åëÿìÿê ìöøêöëäöð,Äÿðä ÿëèíäÿí ñÿíè àýàù åëÿìÿê ìöøêöëäöð.Àëÿìè-ìèñðè-ìÿùÿááÿòäÿ êþíöë òÿõòèíäÿÙÿð ýÿäàíû ýþòöðöá øàù åëÿìÿê ìöøêöëäöð.

357

12

Åøã îäóíà éàíìàüû ïÿðâàíÿäÿí þýðÿíäèì,Çÿíúèðÿ òóòóëìàüû äèâàíÿäÿí þýðÿíäèì.Çöëôöí òåëèíè ýÿçìÿê, ýþðäöì êè, äåéèë ìöìêöí,Áó ñèíÿìè ÷àê åòäèì, òÿð øàíÿäÿí þýðÿíäèì.

13

Ýþðñÿéäèì ÿýÿð éàðûìû áèëëÿì íÿ äåéÿðäèì,Òàïñàéäûì î äèëäàðûìû áèëëÿì íÿ äåéÿðäèì,Ýþðäöêäÿ î øèðèíäÿùÿíèí àðèçè-àëûí,Äèë ÷àøìàñà ýþôòàðûìû áèëëÿì íÿ äåéÿðäèì.

14

Ãûëûá ùÿð òàðûíà áèð áèíÿâàíû ìöáòÿëà çöëôöí,Îëóáäóð ÿùëè-åøãÿ, åé ñèòÿìýÿð, ìèí áÿëà çöëôöí,Åäèáäèð ÿùëè-åøãèí òàáö ñÿáðö ùóøèíè ãàðÿò,Î àëà ýþçëÿðèí, îë àü áóõàüûí, îë ãÿðà çöëôöí.

15

Åé ýöëøÿíè-áåùèøò úÿìàëûí íèøàíÿñè,Êþâñÿð î ëÿëè-øÿùäìèñàëûí íèøàíÿñè,Ìåùðàáÿ Ñåééèä åòìÿç èäè áàø ÿýèá íèéàç,Òàüûíäà îëìàñàéäû ùèëàëûí íèøàíÿñè.

16

Ýþçöì êóð îëäó ùèúðèí ýèðéåéè-áèìöíòÿùàñûíäàí,Çèéàëàíñûí, ýÿë, åé ìÿù, õàêè-ïàéûí òóòèéàñûíäàí,Êöëàùûíäàí ÷ûõàðòäûì êàêèëèí éàëâàðÿ-éàëâàðÿ,Èëàíû, àðè, øèðèí äèë ÷ûõàðäàð þç éóâàñûíäàí.

17

Áöëáöëè-äèë ýöëøÿíè-ðöõñàðûí åéëÿð àðèçó,Òóòèéè-úàí ëÿëè-øÿêêÿðáàðûí åéëÿð àðèçó,Íàìÿâö ãàñèä ïÿéàìèëÿ õîø îëìàç õàòèðèì,Þç ëÿáèíäÿí ëÿùúåéè-ýþôòàðûí åéëÿð àðèçó.

358

18

Ùàêèì êè, òàçÿ âàðèä îëà áèð âèëàéÿòÿ,Àäÿòäè äàäðÿñ îëóð ÿùëè-øèêàéÿòÿ.Âàð ÿùëè-åøãèí, åé ýöëè-òÿð, éöç øèêàéÿòè,Ñÿíäÿí äþíöáäö ùÿð áèðè áèð ýÿç èíàéÿòÿ.

19

Äåäèì: ãîé êóéöâöí áèð ìÿí îëóì, åé ìÿù, íèýÿùáàíû,Äåäè: áèð áöëáöëÿ âåðìÿê îëóðìó áèð ýöëöñòàíû,Áóäóð çÿííèì êè, áèð êÿñ ìÿñèéÿò åòìÿçäè äöíéàäÿ,ßâÿç åòñÿéäèëÿð ýÿð ðóçè-ùÿøðÿ øàìè-ùèúðàíû.

20

ßãëèìè ÿëèìäÿí íÿ ýöëö éàñÿìÿí àëäû,Íÿ ñöíáöëö ðåéùàí, íÿ áàüö ÷ÿìÿí àëäû.Äàâóä ìÿýÿð çèíäÿ îëóá äÿùðäÿ, Ñåééèä,Àðàìè-äèëèì ñþâòè-Ìÿùÿììÿä Ùÿñÿí àëäû.

359

Ãàøûíäà çÿõì ýþðöá åé áöòè-ùèëàë-ÿáðó,Äåäèì êè, ãÿëïÿëÿíÿí Çöëôöãàðÿ áÿíçÿð áó.

***

Öììè-ñèáéàí îõóéóá áèíòöë-èíÿá íóø åòñÿí,Åòìÿç ÿáíàéè-çàìàí òÿê ñÿíè ëàéÿãèë ìÿñò.

***

Äåìÿ ôÿðàã îäóíóí äóçÿõÿ øÿáàùÿòè âàð,Áåùèøòÿ äóçÿõèí, åé áèõèðÿä, íÿ íèñáÿòè âàð?!

***

Âÿñôè-ðóéèíäÿ áó ðþâøÿí ãÿçÿë, åé ìàù, áó ýöíÉåðè âàðäûð éàçûëà ñÿôùåéè-ÿôëàê öçðÿ.

***

Ùÿð ýöíöì ùèúðèíäÿ, øàùèì, áèð ãèéàìÿò åòìèñÿí,Áèð áèëèðñÿíìè íÿëÿð åé ñÿðâãàìÿò åòìèñÿí?!

***

Ìÿí ñÿíè ÿüéàðÿ ìàèë ñåâìÿçÿì ìÿí åäÿëè,Äöøìÿíèìäèð îë êè, êþíëö ùöñíöâÿ ìàèë äåýèë.

***

Ñåééèä, þòÿíäÿ ýóøåéè-÷åøìèëÿ áàõäû éàð,Îë åòäèýè ãÿçÿáëÿðè ùÿì åéíè-íàç èìèø.

***

Îëìàçàì âÿñë èëÿ àñóäÿ êè, ùÿíýàìè-âöñàëÐÿøê ãûëëàì îíà êèì, ùÿñðÿòè-äèäàð ÷ÿêÿð.

***

Õóáëÿð êþíëöìö èñòÿëëÿ êè, ñÿíäÿí àëàëàð,Åé ïÿðè, ãîéìà êè, þçýÿ ìÿíè òÿñõèð åòñèí.

360

***

Äÿõè, ìåùðè-âÿôà àõòàðìà ÿùëè-ùöñíäÿí, Ñåééèä,Áó ðÿñìè-êþùíÿ ìÿíñóõ îëäó îë øóõèí úÿôàñûíäàí.

***

Âÿäåéè-äèäàðû ôÿðäàéè-ãèéàìÿò ñþéëÿäèí,Ñÿõò äèëøàäÿì êè, ùÿðýèç îë ýöíöí ôÿðäàñû éîõ.

***

ßëàúè-äÿðäèìÿ ñÿé åòìÿ, åé òÿáèá, äÿõè,Áó äÿðä î äÿðä äåýèë êèì, äÿâàïÿçèð îëñóí.

***

Áèð ýåúÿ ùèúðàí úÿçàñûé÷öí ÿýÿð ìÿùøÿð ýöíöÀëìàðàì ÿðç åòñÿëÿð éöç ùóðö ãûëìàíè ìÿíÿ.

***

Àïàðäûì ãÿáðÿ ìåùðè-ðóéöí, àììà ãîðõóì îíäàíäûð –Êè, õàêèìäÿí ÷ûõûá ýöë, ãåéðëÿð îíäàí ýöëàá åòñèí.

***

ßââÿë ìÿíÿ áèð ëöòô åäèá ñîíðà ãûëûð áèäàäëÿð,Òà êèì øèêàéÿò åòìÿýÿ ëöòôè ïÿøèìàí åéëÿñèí.

***

Áóíúà äàø àòìà ôÿëÿê, Ñåééèäè-äèâàíÿéÿ êèì,Àòñà áèð äàø åëÿéÿð øèøÿíè ñÿäïàðÿ ñÿíèí.

***

Éàð ùÿð íàìÿ êè, ùÿð àøèãè-áèéàðÿ éàçàð,Éàçñà áèð ëöòôöìö éöç éîë ýåíÿ òÿêðàðÿ éàçàð.

***

Ýþôòýó åéëÿðäè ÿüéàð èëÿ, ýþðúÿê ýþç éàøûì,Ýÿëäè êèì, îíäàí ñóàë åéëÿðäèì ÿùâàëûí ñÿíèí.

***

Òà ýèðèôòàðûíàì, åøãèí ìÿíè äèëøàä åòìèø,Ðÿùìÿò îë øÿõñÿ êè, ÿââÿë áóíó áöíéàä åòìèø.

361

***

Úÿìàëè-Éóñèôÿ Éÿãóá ìåéëèíäÿí ÿéàíäûð êèì,Êèøè þç îüëóíà àøèã îëàðìûø, éàð îëìàçìûø.

***

Áó ãàíëàð òþêìÿýèíäÿí ðÿøêèì àðòûð êèì, ãèéàìÿòäÿÀ÷àðëàð òóòìàüà, ÿë ùÿð òÿðÿôäÿí õÿëã äàìàíûí.

***

Íÿ éàõøû âÿñëäÿ íàìåùðèáàí èäèí ìÿíÿ êèì,Çàìàíè-ùèúðäÿ ÷îõ åòìÿäè êÿáàá ìÿíè.

***

Èñòÿñÿí åé ìÿëÿêöë-ìîâò êè, úàíûì àëàñàí.Ýåò, ìÿíÿ ñóðÿòè-éàðûìäà íöìàéàí îë, ýÿë.

***

Ùÿìäÿìè-éàð ÿýÿð ôÿðèøòÿ îëà,Àøèãè-çàðû áÿäýöìàí åéëÿð.

***

ßýÿð âöñàëöâè ùÿã õÿëãÿ ãèñìÿò åòñÿéäè,Öìèä êèìñÿíÿ òóòìàçäû áàüè-ðèçâàíÿ.

***

×ÿìÿí øàùèäëÿðè êèì, ñÿðáÿñÿð òîïðàüÿ éàòìûøäû,Ãèéàìÿòäèð áó ýöí êèì, áàø ÷ÿêèá òîðïàãäÿí éåêñÿð?!

***

Ñåééèä î íþâ âåðìÿäè úàí äÿðäè-éàðäÿí –Êèì, äöøìÿíè åøèòúÿê îíó øàäìàí îëà.

***

Ùÿð éåðäÿ òþêñÿ ãàíûì îë øóõè-ñÿðâãàìÿò,Ãàí úóø åäÿð î éåðäÿí òà äàìÿíè-ãèéàìÿò.

***

Ãàñèä ìÿíè áÿùàíÿ ãûëûá ýåòäè êóéöâÿ,Îë êóäÿ áó áÿùàíÿ èëÿ ìÿíçèë åéëÿäè.

362

***

Áóíäàí áèë èøòèéàãûìû êèì, áóíúà ðÿøê èëÿÁèð ãåéðè ãàñèä åéëÿéèðÿì ÿðçè-ùàë ö÷öí.

***

×ûõàðìû õàòèðèìäÿí áóñåéè-ëÿëè-ëÿáè-úàíàí,Íÿìÿê ùÿããèí ôÿðàìóø åéëÿéÿíëÿð êàìéàá îëìàç.

***

Ãàìÿòö ãàøûíäàí îëìóø ÿçáÿðèì íóí-ÿëãÿëÿì,Ìÿêòÿáè-åøã è÷ðÿ ìÿí òèôëè-ñÿáÿãõàíûí ñÿíèí.

***

Ñÿíè ùöñí èëÿ áèíÿçèð ýþðöá,“Âÿùäÿ ùó ëà øÿðèêÿ-ëà”* äåäèëÿð.

***

Î ìÿù éàíûíäà áèð ýöí ãèññåéè-òóôàíû êÿøô åòäèìÊè, øàéÿä âàãèô îëñóí ÿøêè-÷åøìèì ìàúÿðàñûíäàí.

***

…Äèëÿðäè òöñòöäÿí îëìàã êÿíàðÿ,Áÿòÿð îíäàí áó èø êèì, äöøäö íàðÿ.

***

Àááàñûíû ðÿää åäÿí ñèïàùè,Éîõ åéáè, ÷ûõàðòñûí àëòû øàùè

***

Àëèìèí êóøöâÿ àë ýþôòàðûí,Ñîðìà õàñèééÿò èëÿ ÿòâàðûí.

***

Áó ñÿôôÿäÿ ïèðè òóëëà ýöðýÿ,Äàìÿ àòûëûð êöùÿí ñöïöðýÿ.

***

Åøèäèá þëìÿýöâè øÿùðäÿí þëäöì, ýåòäèì,Åéëÿ, åé ìàù, ìÿíè òÿðêè-ñÿôÿðäÿí åùéà.

363

__________* Î òÿêäèð, øÿðèêè éîõäóð..

***

Éàä îë ýöíëÿð êè, áàâÿð åéëÿìÿçäèì, åé êþíöë,Ýÿð øèêàéÿò åéëÿñÿéäè êèìñÿ ùèúðè-éàðäÿí.

***

Åøèòäèì òà ãèéàìÿò ãàìÿòèíäÿí áèð ÿëàìÿòäèð,Ãèéàìÿò ùÿñðÿòèíäÿí ùÿð ýöíöì éöç ìèí ãèéàìÿòäèð.

***

Ðóçè-ãÿòëè Ñåééèäèí åéëÿð íå÷èí éàð èçòèðàá,Ýÿð áó ìÿçëóìÿ î øóõè-ñÿíýäèë ãàòèë äåýèë?

***

Ùÿð çàìàí äåðëÿð êè, ãûë áèð òàçÿ äèëáÿð àðèçó,Ïàäøàëûã åòìèøÿì êè, ïàñèáàíëûã áèëìÿçÿì.

***

Ãåéðëÿð ìåéë åòìÿýèíäÿí éàðÿ áèùàë îëìóøàì,Áÿñ íîëóð ùàëûì ìÿíèì îë ìåéëè-ÿüéàð åéëÿñÿ.

***

ßëà, åé òèðè-äèëáÿð êèì, êþíöëäÿ ìèùìàíûìñàí,ßýÿð úàí ÷ûõìàñàéäû úèñìäÿí, äåðäèì êè, úàíûìñàí.

***

Ôàðèãèìäÿí äåýèëÿì øàä, âÿëè ÿüéàðûíÁàüðû ãàí îëìàã ö÷öí ýöë òÿêè õÿíäàí îëóðàì.

***

Þëìÿ åøÿýèì, ñàáàù îëóð éàç,Éîíúà áèòèáÿí èøèí îëóð ñàç.

***

Áèð éàõøû ö÷öí éàìàí ñåâÿðëÿð,Ýöë õàòèðèíÿ òèêàí ñåâÿðëÿð.

***

Ëÿááÿñòÿäèð ÿùëè-ùàë àüçû,Åë àüçû, äåìÿê, ÷óâàë àüçû.

364

***

Éàüìóðäÿí åéëÿéÿí ôÿðàðû,Àõûð äîëóéà äöøÿð ýöçàðû.

***

Éàò ðàùÿòèëÿ, òóò þç ñàéàüûí,Éîðãàíóâà äöç óçàò àéàüûí.

***

Ðÿãèáèì ðÿøê åäÿð êèì, Ñåééèäÿ äèëáÿð úÿôà ãûëìàç,Ùà÷àí ìÿí õàòèðè-äèëäàðÿ äöøäóì êèì, úÿôà ãûëñûí?

***

Òÿÿúúöáäöð êè, Ìÿúíóí ãàëäû çèíäÿ Ùèúðè-Ëåéëàäÿ,Ìÿýÿð îë âÿãò ùèúðàíûí éîõ èìèø áåéëÿ òÿñèðè?

***

Éöç ìàìà îëñà, åé ýöðóùè-áÿøÿð,Áó ìÿñÿëäèð êè, ýöú äîüàíÿ äöøÿð.

***

Áÿëè, ùÿð áèð êÿñèí âàð áèð ñÿéàüû,Áþéöê áàøûí áþéöêäöð àüðûìàüû.

***

Åé ÿçèçèì, ùåñàá éîõ éàøäà,Áó ìöøÿõõÿñäè ÿãë îëóð áàøäà.

***

Ñàçû ñÿêñÿíäÿ þýðÿíÿí èäáàð,Áèð äÿ àíû ãèéàìÿò îëñà ÷àëàð.

***

Úàí êóéè-íèýàðÿ îëäó àçèì,Øÿùðè ýþðÿíÿ áÿëÿä íÿ ëàçèì.

365

Èíòèãàì èëÿ êþíöë ýÿð÷è îëóð øàä, âÿëèÄÿìè-ãöäðÿòäÿ ôöçóíäóð ôÿðÿùö çþâãö ñÿôà.Ùÿð úÿôà åéëèéÿíÿ ãÿñäè-ìöêàôàò åòñÿí,Áÿñ ýÿðÿê þìðö ýèðàíìàéÿ îëà ñÿðôè-úÿôà.

***

Äåäèëÿð äöí î øÿêÿðëÿá ìÿíÿ äöøíàì âåðèá,Ìÿíäÿ îë áÿõòö ñÿàäÿò ùàíû, áþùòàíäûð áó.Ñèïÿùè-õÿòò ýÿëèð àðèçöâÿ ôþâúáÿôþâú,Ðóì ìöëêöíäÿ îëàí ëåøêÿðè-ñóëòàíäûð áó.Ñåééèäà, éîõ äåäè äÿðìàí ãÿìè-ùèúðàíÿ òÿáèá,×îõ ãÿëÿò åéëÿäè îë, ýþð íåúÿ äÿðìàíäûð áó?!

***

Êþíöë òàïìàçäû éîë ëÿëè-ëÿáèíäÿí êàìÿ éåòìÿê÷öí,Áèùÿìäèëëÿù êè, ýÿëäè ñÿáç õÿòòèí Õûçðè-ðàù îëäó.Î çàëûì áèð ýöíàù àõòàðäû êè, Ñåééèä, òþêÿ ãàíûì,Ýöíàùûì îëìàìàã àõûðäà ãÿòëèì÷öí ýöíàù îëäó.

***

Âàð íå÷ÿ øàèð êè, ðÿñìè-øåðè ìÿíäÿí þýðÿíèá,Îíëàðûí óñòàäèéÿì, àëÿì áèëèð, áèëèòòèôàã.Ìÿí àòàëûã åòìèøÿì, îíëàð ìÿíÿ þâëàääûð,Áÿçè îíëàðäàí îëóðëàð èíäè ýÿð óñòàäÿ àü,Èääèà åéëÿð êè, øàèðëèêäÿ ñÿíäÿí ìàùèðÿì,Áàíÿìÿê ÿøàðûìà àëÿì ÷ÿêèðëÿð èøòèéàã.Ìÿí äÿ èíêàð åòìèðÿì, ÿììà êè, âàðäûð áèð ìÿñÿë:“Øóõ ãîäóã øûëëàã àòàð, äöøìöø àíàñûíäàí ãàáàã”.

***

Ðÿñìö ðÿùè-ÿøàðû, òÿëèì òàïûá ìÿíäÿí,Èíäè þçöíö Áèõóä óñòàä ñàíûð ÿìäà.Áèð àéäà òàìàì îëìàç òÿê áèð ãÿçÿëè ùÿðýèç,

366

Áèð ôÿðäè áó ýöí éàçñà, áèð ôÿðäè éàçàð ôÿðäà.ßôñóñ î ýöíäÿí êèì, èò ñàùèáèíÿ ùöðñöí,Èò îëñà ãóäóç éîõäóð äÿðìàíû îíóí, äÿðäà!Åé Áèõóäè-êÿìùèììÿò, áó ìèñðÿè âèðä åéëÿ:“Ìÿí ÿëëÿìÿíè ùÿðôÿí, ãÿä ñÿééÿðÿíè ÿáäà”*.

***

Áèõóäè-çàùèðïÿðÿñò çàùèðèìÿ áÿíä îëóá,×ûõìàäû áàøû îíóí, ùåéô è÷èìäÿí ìÿíèì;Àäûìû ãîéìóø ÷îáàí, ýÿð÷è øÿáàíÿì, âÿëè,Òèôëè-èáàðÿò ÿìÿð øèð êå÷èìäÿí ìÿíèì.Ëàø âåðèá áÿñëÿäèì ùÿð êö÷öéö äÿùðäÿ,Òà êè, ýÿëèá îëäó èò, òóòäó ãû÷ûìäàí ìÿíèì.

***

Áèç èêè øàèðèê, ôÿëÿê, àõûðÁèçè ùÿð õàñèéÿòäÿ òîâÿì ãûë.Éà ìÿíè åøøÿê åéëÿ Áèõóä òÿê,Éà îíó ìÿí êèìè áèð àäÿì ãûë.

***

Ñàãè, ùàíû õóðøèä-ìåé àõûð êè, ñàáàùÁèñàüÿðè-ìåé ÿùëè-âÿôà õóíúèýÿð îëäó.Âåðäèì êþíöë öììèä èëÿ áèð þçýÿ íèýàðÿ,Áÿäáÿõòëèýèì ýþð êè, áó îíäàí áÿòÿð îëäó.Ìÿí äÿðäè-äèëèì ÿðç ãûëûðäûì, äåäè îë øóõ:– Ùàé, ùàé, áó äà ýÿëäè áèçÿ áèð äÿðäè-ñÿð îëäó.ßüéàð íÿ áèëñèí êè, íÿäèð ñóðÿòè-ùàëûì,Õóä ìÿí áèëèðÿì êè, ìÿíÿ àõûð íÿëÿð îëäó.

***

Ãàðäÿ ýÿð àúûíäàí îëñà ùÿëàê,Éåìÿç èò àðòûüûí çÿìàíÿäÿ øèð.Ëàúèâÿðäè òèëàäû äèâàðÿ,Ýÿð ìöõÿííÿñ ýåéÿ ëèáàñè-ùÿðèð.

367

______________* Òÿðúöìÿñè: Êèì ìÿíÿ áèð ñþç þéðÿòñÿ, ìÿí îíà ãóë îëàðàì.

Ýÿð Ôèðèäóíÿ ÷àòñà äþâëÿòäÿ,Áèùöíÿð êèìñÿäèð úèùàíäà ôÿãèð.Éåìÿ íàìÿðä ëþãìÿñèí Ñåééèä,Ñèôÿòè åòìÿñèí ñÿíÿ òÿñèð.Øàùèäè-ðàçäÿí ýþòöð áöðãÿ,Ãîé ñÿíè õÿëã åéëÿñèí òÿêôèð.

***

Âèñàëè-éàðè-ýöëðöõñàð àõûð äþíäö ùèúðàíÿ,Ìÿãàìûì ðîâçåéè-ðèçâàí èêÿí àõûðäà íàð îëäó.Ìÿýÿð ÿáðè-áàùàðè ìÿí êèìè áèð ýöëäÿí àéðûëìûøÊè, ðÿíýè òèðÿ îëäóâö ÷åøìè ÿøêáàð îëäó.Ôÿðàãè-éàðè-ýöëðöõñàðäÿí èíúèíìÿ, åé Ñåééèä,Êèìèí-éàðû éàíûíäà ãàëäû, êèìëÿð êàìêàð îëäó.

***

Ôþâòè-øÿùè-ùöñí ö÷öí òóòìóø èêÿí õÿò ÿçàÙÿôòÿäÿ áèð éîë î ìÿù ëåéê ãÿðàäÿí ÷ûõàð.Áèëñÿ ëÿáè-ëÿëèíèí ñèððèíè ôàø åòäèýèì,Êþíëö äÿõè ãþí÷ÿ òÿê áàäè-ñÿáàäÿí ÷ûõàð.

368

Åé õîø îë ýöíëÿð êè, áÿçìèìäÿ íèýàðûì âàð èäè,Çþâãè-äèäàðèëÿ êþíëöìäÿ ãÿðàðûì âàð èäè,Áèð öçàðû ìàù, çöëôö ìöøêáàðûì âàð èäè,Ëÿáëÿðè øÿêêÿð, öçö ýöë òàúäàðûì âàð èäè,Áèð úÿìàëû ðÿøêè-áàüö ýöëöçàðûì âàð èäè,Ñöíáöëöì, ñÿðâèì, ýöëöì, áàüûì, áàùàðûì âàð èäè,Áèð ïÿðè ïåéêÿð, ìÿëÿê ðöõñàð éàðûì âàð èäè,Êèì ùÿðèìè-âÿñëèíÿ áóñö êÿíàðûì âàð èäè,Éàð âÿñëèíäÿí, ãÿðÿç, õîø ðóçýàðûì âàð èäè,Åéëÿìÿçäèì ìåéëè-ýöë, îë ýöëöçàðûì âàð èäè.

Ðÿøê åäèá äþâðè-çÿìàíÿ ñàëäû ôèðãÿò, àãèáÿò,Ãîéäó îë ìàùÿ ìÿíè-íàëàíè ùÿñðÿò, àãèáÿò.

Åé äöðè-éåêòà êè, éîõäóð àëÿì è÷ðÿ ãèéìÿòèí,Äèëðöáàëûãäà òóòóá úöìëÿ úàùàíû øþùðÿòèí,Ýÿð÷è ìÿí ÷ÿêäèì ðÿùè-åøãèíäÿ ðÿíúö çÿùìÿòèí,Âåðäè ùÿð ýöí éöç ìÿíÿ éöç ìèí áÿëàâö ìþùíÿòèí,Îëäó, åé ýöë, ùÿì ñÿíèí ùÿð õàðÿ ìåéëö öëôÿòèí,Þçýÿëÿð áÿçìèí ìöíÿââÿð ãûëäû ìàùè-òÿëÿòèí,ßëãÿðÿç êèì, îëäó ãèñìÿò ãåéðÿ õàíè-âÿñëÿòèí,Ãàëäû ìÿí äèëõÿñòÿéÿ àíúàã ìÿëàëö õèôôÿòèí,Àù, éöç ìèí àù, ÿýÿð êþíëöìäÿ ãàëñà ùÿñðÿòèí,Ãÿò åäÿð ñÿððèøòåéè-þìðöìö òèüè-ôèðãÿòèí.

Áèëëàù þðòöëìÿç ìÿçàðûì àùö çàðûìäàí ìÿíèì,Áàø ÷ÿêÿð òîïðàãäÿí ÿôëàêÿ ñóçö øèâÿíèì.

Áÿñ êè, ùÿð øÿá ôèðãÿòèíäÿí åéëÿðÿì ÷îõ àùö çàð,Ùàëûìà àüëàð äÿðö äèâàð, éåêñÿð áèãÿðàð,Çÿô îëóá ãàëèá, ìÿíè äöí õàá àëûá áèèõòèéàð,

369

Õàá òóòúàã ÷åøìèìè, ýþðäöì ñÿíè, åé ýöëöçàð,Åéëÿ áèëäèì êè, äåýèëäèð õàá, ñàíäûì àøêàð,Éàëâàðûá þïäöì ÿëèí, äöøäöì àéàüÿ õàêñàð,Åéëÿäèì ùèúðàí ÿëèíäÿí ÷îõ øèêàéÿò áèøöìàð,Êèì, âèñàëûíäàí ìÿíè äóð åòäè äåâðè-ðóçèýàð,Åéëÿð èäèí Ñåééèäè ùÿì âÿñëèíÿ öììèäâàð,Íàýÿù îëäóì õàáäÿí áèäàð, ýþðäöì éîõäó éàð.

Ãöññÿäÿí òà ñöáù îëóíúà çàðö áèäàð àüëàäûì,Îëäó úàðè ýþçëÿðèìäÿí ÿøêè-ýöëíàð, àüëàäûì.

370

ÈÍÑÀÍÛÍ ÕÈËÃßÒÈ, ÙßÃÈÃÈ Âß ÌßÚÀÇÈ ÅØà ÙÀÃÃÛÍÄÀ*

Öììÿùàòÿ îëóáàí ñÿáåéè-ðÿõøàí øþâùÿð,×ÿêäèëÿð ðÿíúëÿð èéúàäûì ö÷öí ùÿôò ïÿäÿð.Ùÿôò àáà ìÿíÿ èçùàð åëÿäè òÿðáèéÿòèí,Åòäè òþâëèä ìÿíè òà êè, áó ÿñôÿë ìàäÿð.Äþðä àíà éåääè àòàäàí ö÷ îüóë îëäó ÿéàí,Îëäó áó ö÷ îüóëóí ÿôçÿëè ÿíâàè-áÿøÿð,ßãë èñòÿðäè ìÿíÿ òÿðáèéÿò åòñèí, íàýÿùÅøã ïåéäà îëóáàí ãûëäû ìÿíè çèðö çÿáÿð.Ñàëäû ñþâäàéÿ ìÿíè ðèøòåéè-êàêèë ùÿâÿñè,Ãûëäû àøöôòÿâö äÿðùÿì ìÿíè çöëôè-äèëáÿð.Èñòÿð èäèì ýöíö-ýöíäÿí îëà úàíûì íèêó,Åëÿäè åøã ìÿíèì úàíûìû áÿääÿí áÿäòÿð.

Ìöõòÿñÿð, àøèã îëàí îëìàç èìèø äÿùðäÿ øàä,Áèð çàìàí îëìàç èìèø äÿðäö áÿëàäÿí àçàä.

Åé õîø îë äÿì êè, ìÿíèì åøã èëÿ êàðûì éîõ èäè,Áèìè-ÿüéàð, êþíöëäÿ ãÿìè-éàðûì éîõ èäè.Ýÿëìÿìèøäèì ùÿëÿ ìÿí êÿòìè-ÿäÿìäÿí áèðóí,Âàäèéè-åøãè-áÿëàõèçÿ ýöçàðûì éîõ èäè.Åøãö àøèãëèê èøèí áèëìÿç èäèì àëÿì àðà,Äèëè-áèäÿðääÿ ÿíäóùö ãöáàðûì éîõ èäè.Õàð-õàðûì éîõ èäè áó ýöëè-ðÿíàëÿð ö÷öí,Ôèêðè-íîâðóç, ãÿìè-ôÿñëè-áàùàðûì éîõ èäè.Íÿçÿðèìäÿ éîõ èäè úèëâåéè-ùöñíè-ìÿùáóá,Çÿððÿúÿ àéèíåéè-äèëäÿ ãöáàðûì éîõ èäè.Ãÿôëÿò åòìèøäè ìÿíè äàìè-áÿëàäÿí ôàðèü –Êè, ùÿðèìè-ùÿðÿìè-ãåéääÿ áàðûì éîõ èäè.

371

___________* Áó òÿðêèááÿíä Ôöçóëèíèí:

Åé õîø àí äÿì êè áå ùÿð íèêó áÿäÿø êàð íÿ áóä,Áèì ÿç òÿíåéè-ÿüéàðö üÿìè-éàð íÿ áóä.

ìÿòëÿëè òÿðêèááÿíäèíèí òÿðúöìÿñèäèð.

Ðÿøê àñàéèøèìÿ ÷ÿðõè-úÿôàêàð åòäè,Äÿðä ö÷öí òà êè, ÿäÿìäÿí ìÿíè èçùàð åòäè.

Úàíè-àøöôòÿ ÿñèð îëäó äèëè-øåéäàéÿ,Ñÿðè-ñÿðýÿøòÿ ýèðèôòàð ãÿìè-äöíéàéÿ,Äàíåéè-õàëû ýþðöá ìöðüè-êþíöë áÿíä îëäó,Äàìè-ýèéñóéè-áöòè-ëàëÿðöõè-çèáàéÿ.Îëäó àòÿøýÿäåéè-ãöññÿ äèëè-ñóçàíûì,Ñàëäû êàêèë ùÿâÿñè áàøûìû áèð ñþâäàéÿ.Øàùèäè-ôèòðÿòè-ÿñëèééÿì à÷ûá ïÿðäÿñèíèÐöõè-çèáàñûíû ýþñòÿðäè ìÿíè-ðöñâàéÿ.Äèëö úàíö òÿíÿ éàëâàðäûì, îëàð åòìÿäè ýóø,Áèð çàìàí åòìÿäèëÿð ðÿùì ìÿíè-øåéäàéÿ.Äèëö úàíö òÿí îëóá ìàèëè-äöíéàéè-äÿíè.Ñàëäûëàð àãèáÿò àëÿìäÿ ìÿíè ãîâüàéÿ.

Ýþðäöëÿð àúèçÿì, îíëàð ìÿíè áÿñ õàð åòäè,Ùÿð ö÷ö ñèëñèëåéè-çÿáòÿ ýèðèôòàð åòäè.

Èãòèäàéè-òÿíö úàíö äèëè-øåéäà åòäèì.Þçöìö àøèã îëóá ìàèëè-äöíéà åòäèì.Äèëö úàíö òÿíèìÿ âåðìÿê ö÷öí ðàùÿòëÿð,Ðÿíúëÿð ÷ÿêäèìö ÿñáàá ìöùÿééà åòäèì.Ìöëêè-àëÿìäÿ ïÿðèøàíëûüà ÿñáàá îëäóÌÿí êè, úÿìèééÿò ö÷öí ùÿð íÿ òÿìÿííà åòäèì.Àëÿìè-ãöäñäÿ áèð àãèëö ôÿðçàíÿ èêÿí,Þçöìö àëÿìè-íàñóòäÿ ðöñâà åòäèì.Ðàùÿò èäèì, ðÿùè-òÿøâèøö áÿëàíû òóòäóì,ßúÿá àñóäÿ èäèì äÿüäÿüÿ ïåéäà åòäèì.Ùè÷ ñþâäÿ ýèðÿùè à÷ìàäû ÿùâàëûìäàí,Àúèç îëäóì äÿõè òÿðêè-ùàìû ñþâäà åòäèì.

Åøã ïåéäà îëóáàí òóòäó ìÿíèì äàìÿíèìè,Éàõäû ãåéðÿò îäóíà áó äèëö úàíö òÿíèìè.

Áèð ýöëöí åøãèíÿ òà åòäè ýèðèôòàð ìÿíè,Ñàëäû íàýÿù îäà éàíäûðäû ÿúÿá íàð ìÿíè.Ýàù ýþñòÿðäè ãÿäèí, ýþýëÿðÿ ÷ûõäû àùûì,

372

Ýàù ýþñòÿðäè ýþçöí, åéëÿäè áèìàð ìÿíè.Ýåúÿëÿð ùÿñðÿòè-ìàùè-ðöõè-çèáàñû èëÿ,Äÿðä èëÿ ñöáùÿ êèìè åéëÿäè áèäàð ìÿíè.Ýÿù ýèðèôòàð åëÿäè êþíëöìö òàðè-êàêèë,Ýÿù ÿñèð åéëÿäè îë òöððåéè-òÿððàð ìÿíè.Ãÿòðÿ-ãÿòðÿ úèýÿðèì ãàíû ýþçöìäÿí ýÿëèáÿí,Åòäè ðöñâàéè-úàùàí äèäåéè-õóíáàð ìÿíè.Àù, îë ñèìòÿíö ñÿðâãÿäö ëàëÿöçàð,Åéëÿäè áàüè-ìÿùÿááÿòäÿ áåëÿ õàð ìÿíè.

Àù êèì, õàòèðè äèëøàä îëóð àçàðûìäàí,Áèð õÿáÿð òóòìàäû ÿùâàëè-äèëè-çàðûìäàì.

Òà ýèðèôòàð äåýèëäèì áó ÿäàñû éîõ èäè.Äÿìáÿäÿì àøèãè-ìèñêèíÿ úÿôàñû éîõ èäè.Íÿðýèñè-ìÿñòè ìÿíÿ åéëÿð èäè ìÿðäöìëöê,Î ãàðà ýþçëÿðèíèí áóíúà áÿëàñû éîõ èäè.Éàä åéëÿðäè ìÿíè, ùàëûìû åéëÿðäè ñóàë,Áó úÿôàñû, áó ÿäàñû, áó ùÿâàñû éîõ èäè.Àëìàìûøäû ðÿâèøè-úþâðö úÿôàíû òÿëèì,Úþâð ö÷öí õàòèðèíèí ùè÷ ðèçàñû éîõ èäè.Õöòÿí àùóñó êèìè ÷åøìè îëóðäó ìÿíÿ ðàì,×èíè-ýèéñóëÿðèíèí ñÿùâö õÿòàñû éîõ èäè.Êÿáåéè-êóéè ìÿíèì îëìóø èäè ñÿúäÿýÿùèì,Éàðñûç ìÿúëèñèìèí çþâãö ñÿôàñû éîõ èäè.

Ëöòôöíöí åéíè-ñèòÿì îëäóüóíó áèëìÿç èäèì,Ãÿñäèíèí ìþùíÿòö ãÿì îëäóüóíó áèëìÿç èäèì.

Òà êè ñåéä åòäè ìÿíè, ðóéèíè ïèíùàí åëÿäè,Áàüðûìû ãþí÷ÿ êèìè ìþùíÿò èëÿ ãàí åëÿäè.Ìÿíäÿí öëôÿò êÿñèáÿí áàõäû ðÿãèáèí ñþçöíÿ,Òèüè-áèäàä ÷ÿêèá ãÿñäè-äèëö úàí åëÿäè.Áèð íèýàù èëÿ ìÿí îëäóì ýþçöíöí áèìàðû,Ìÿíè äÿðä èëÿ ãîéóá þçýÿéÿ äÿðìàí åëÿäè.Íÿ äåéèì ìÿí êè, íÿëÿð ãûëäû ìÿíÿ ùèúðàíû,Äåìÿê îëìàç î úÿôà êèì, ìÿíÿ ùèúðàí åëÿäè.

373

Êþíöë öììèäè-âÿôà èëÿ ÿñèð îëìóø èäè,Úþâð èëÿ õàíåéè-öììèäèìè âèðàí åëÿäè.Íÿ ôÿðàãèíÿ îëóð ñÿáð, íÿ âÿñëè ìÿãäóð,Íåéëÿéèì, ÷àðÿ íÿäèð êèì, ìÿíè ùåéðàí åëÿäè.

Äöí ýåúÿ òÿíýÿ ýÿëèá éàð èëÿ ýþôòàð åòäèì,Òà êè ôöðñÿò òàïûáàí äÿðäè-äèë èçùàð åòäèì.

Äåäèì, åé úàíö êþíöë õÿñòåéè-àçàðè-ãÿìèí,Õÿì ãûëûá ãàìÿòèìè áàðè-áÿëàâö ñèòÿìèí.Éîõäó áèð äÿì êè, ñèòÿì ýþðìÿéÿ ñÿíäÿí êþíëöì,×ÿêèðÿì àëÿì àðà ìÿí ñèòÿìè-äÿìáÿäÿìèí.Íåòìèøÿì* ìÿí ñÿíÿ, åé øàù, ìöãÿññèðëÿð òÿê,Áàüëàéûá ýÿðäÿíèìè òöððåéè-ïöðïè÷ö õÿìèí.Íÿçÿðè-ìÿðùÿìÿòèí âàð èäè ÿççÿëäÿ ìÿíÿ,Ñöðìÿ èäè ýþçöìÿ øþâã èëÿ õàêè-ãÿäÿìèí.Íÿ ýöíàù åòìèøÿì, åé ñÿðâè-ðèéàçè-úÿííÿò –Êè, áàøûìäàí ýåäèá îë ñàéåéè-ëöòôö êÿðÿìèí.Áóíäàí àðòûã ìÿíÿ ñÿí åòìÿ äÿõè úþâðö úÿôà,Ãàëìàéûá äèëäÿ äÿõè òàãÿòè-áàðè-ÿëÿìèí.

Äåäè: ñÿí òàëèáè-èêñèðñÿí, åé áèñÿðö ïà,Êèì ýþðöáäöð, ýþðÿñÿí ñÿí äÿ ïÿðèëÿðäÿ âÿôà.

Ùÿð êèìè áèç êè, ìÿùÿááÿòäÿ ýèðèôòàð åäÿðèê,Áàüëàðûã çöëôÿ, ýöíöí ìþùíÿò èëÿ òàð åäÿðèê.Íÿðýèñè-ìÿñòèìèçÿ êèìñÿ êè, îëñà àøèã,Âåðìÿðèê øÿðáÿòè-âÿñëè, îíó áèìàð åäÿðèê.Ýöëè-ðöõñàðûìûçà êèìñÿ êè, îëñà òàëèá,À÷ìàðûã öç îíà, ÿëáÿòòÿ îíó õàð åäÿðèê.Ýþðìÿç àëÿìäÿ áèçèì ïÿðòþâè-ðöõñàðûìûçû,Áèç öçö øÿìè-øÿáè-ìÿúëèñè-ÿüéàð åäÿðèê.Àëëûã ÿëäÿí áèçÿ àøèã îëàíûí èéìàíûí,Áàüëàéûá çöëôöìöçö áîéíóíà çöííàð åäÿðèê.Àëàðûã êþíëöíö áàçè÷åéè-åøã èëÿ îíóí,Òóòóáàí èñòÿñÿ áèçäÿí îíó, èíêàð åäÿðèê.

374

___________* Íÿ åòìèøÿì

Ìöõòÿñÿð, àøèã îëàí äÿùðäÿ éåòìÿç êàìÿ,Áÿñ ýÿðÿê ñÿáð åëÿéÿ äÿðäö ãÿìè-ÿééàìÿ.

Äåäèì: åé ðóùè-ðÿâàí, åéëÿìÿ áóíúà ìÿíè çàð,Õîø äåýèëäèð áó ãÿäÿð êèì, åäÿñÿí úþâð øöàð.Ýþçöìöí ìÿðäöìöíö åéëÿìÿ õóíàáÿéÿ ãÿðã,Íÿ ðÿâàäûð îëàñàí ìÿðäöìè-ìÿðäöìàçàð.Íÿõëè-úþâð ÿêìÿ êè, âåðìÿç ñÿìÿðè-õóá ñÿíÿ,Ðÿùì ãûë òà êè, úàùàíäà îëàñàí áÿðõóðäàð.Äöðè-ýóø åéëÿìÿ ÿüéàðè-ìöõàëèô ñþçöíö,Åéëÿìÿ öëôÿòè-éàðàíè-ìöâàôèãäÿí àð.Áó ãÿäÿð, ìàùðöõöì, ùöñíöâÿ îëìà ãöððÿ,Òåç éåòÿð ùöñíöâÿ àëÿìäÿ çÿâàëè-øÿáè-òàð.Õÿò ýÿëèá àéèíåéè-ùöñíöâö åéëÿð òèðÿ,Ñóðÿòèí ìÿùâ îëó, ãàëìàç áó ñÿôàäÿí àñàð.

Òàïàð àôàãäÿ òÿüéèð ýöëè-ðöõñàðûí,Àòÿøèí äóä ãûëàð, ñÿðä îëóð áàçàðûí.

Ùÿâÿñè-òöððåéè-òÿððàðöâè åòìÿç áèð êÿñ,Ìåéëè-íÿççàðåéè-ðöõñàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.Êàìè-öøøàãÿ ëÿáèíäÿí òþêÿñÿí øÿêêÿð ÿýÿð,Ùÿâÿñè-ëÿëè-øÿêÿðáàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.Ãàïóâè ñÿúäÿýÿù åòìÿç äÿõè ÿðáàáè-íÿçÿð,Òþâô, Êÿáÿ êèìè äèâàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.Êÿáê òÿê íàç èëÿ ùÿð÷ÿíä õöðàì åéëÿéÿñÿí,Àðèçó øèâåéè-ðÿôòàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.Ùÿð êÿñèí éàíûíà ýåòñÿí, ÷ÿêè* ñÿíäÿí öçöíö –Êè, òÿëÿá íÿðýèñè-áèìàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.Áèð êÿñè ýþðìÿñÿí àøöôòÿ, ïÿðèøàíõàòèð,Àðèçö çöëôè-ñèéÿùòàðöâè åòìÿç áèð êÿñ.

Î ñèôÿò îëìà î ýöíäÿ êè, õÿúàëÿò ÷ÿêÿñÿí,Åøèäèá òÿíÿëÿðè áàðè-ìÿëàëÿò ÷ÿêÿñÿí.

375

___________* ×ÿêèð, ÷ÿêÿð

Åòìÿäè ïÿíäëÿðèì îë áöòè-ñÿíýèíäèëÿ êàð,Ãûëìàäû ðÿùì ìÿíÿ, åéëÿäè àçàðû øöàð.Åòìÿäè òÿðêè-úÿôà, ýþçëÿìÿäè ðàùè-âÿôà,Åéëÿäè áó äèëè ïöðõóíóìà ùÿðäÿì àçàð.Ùåéðÿòè-çöëôö ðöõèëÿ î áöòè-êàôÿðêèøÀüëàäûá äèäåéè-ïöðõóíóìó ùÿð ëåéëö íÿùàð.Úèýÿðèì äàø äåýèëäè î áöòè-êàôÿð òÿê,Åòìÿäèì òàá úÿôàéÿ, ñÿôÿð åòäèì íà÷àð.Ðÿíú èëÿ áèð íå÷ÿ èë ìþùíÿòè-ãöðáÿò ÷ÿêäèì,Êþíëöìö ãàí åëÿäè ùÿñðÿòè-äèäàðè-íèýàð.Åòäè ùÿð õàðÿ þçöí îë ýöëè-ðÿíà ùÿìäÿì,Ãûëäû ùÿð õàðû ñÿðÿôðàç, ìÿíè åéëÿäè õàð.

Éàäÿ äöøäöêúÿ î ýöë åéëÿð èäèì ÿôãàíû,Ýþçëÿðèìäÿí òþêöëöðäö úèýÿðèìèí ãàíû.

Ìöëêè-ãöðáÿòäÿ ìÿíÿ îëìàäû áèð ðàù ýöøàä,Áÿëêÿ éàäèëÿ ãÿìè-åøã äÿõè îëäó çèéàä,Àüëàéûðäûì, àïàðûðäû ìÿíè ñåéëè-ìþùíÿò,Àù åäÿðäèì äàüûäà õèðìÿíè-àðàìûìû áàä.Ýÿð÷è ÷ûõìàçäû î ýöë÷þùðÿ ìÿíèì éàäûìäàí,Ýþðäöì îë ñÿíýäèë åòìÿç ìÿíè ïåéüàì èëÿ éàä.Ýåíÿ áèñÿáðëèê àðàìûìû àëäû ÿëäÿí,Àðèçóéè-âÿòÿíè åéëÿäè ãÿëáè-íàøàä.Áàüëàäûì ðÿõòè-ñÿôÿð òà êè, éåòèøäèì âÿòÿíÿ,Ýþðöá ÿùáàáëàðû, ãöññÿäÿí îëäóì àçàä.×öí éåòèøäèì âÿòÿíÿ ÿçìè-òÿìàøà ãûëäûìÎ ýöëè-àëÿ êè, åòìèøäè ìÿíÿ ÷îõ áèäàä.

Ýþðäöì îë ñÿáçåéè-áèýàíÿ ýöëöñòàíû òóòóá,Õÿòòè-ðåéùàíû ýÿëèá ñÿôùåéè-ãóðàíû òóòóá.

Ñÿáçÿëÿð ïÿðäåéè-ùöñíè-ýöëè-ðöõñàðû îëóá,Õàðëÿð ðàùçÿíè-ñÿôùåéè-ýöëçàðû îëóá,Òÿðê åäèá òàëèá îëàíëàð ßðÿôàòè-êóéèí,Äÿõè ìÿòðóê î ýöëöí Êÿáåéè-äèäàðû îëóá.Òÿðê åäèá àøèã îëàíëàð ùÿâÿñè-äèäàðûí,

376

Þçö àøèãëÿðèí, îë øóõ, òÿëÿáêàðû îëóá.Ìöíòÿçèðëÿð ùàìû îíäàí åëÿéèá ãÿòè-íÿçÿð,Ìþòÿãèäëÿð ùàìûñû ìöíêèðè-ÿòâàðû îëóá.Äÿõè ñÿðìÿñò äåýèë áàäåéè-ãÿôëÿòäÿí î ýöë,Àéûëûá, ùóøÿ ýÿëèá, äÿðä õÿáÿðäàðû îëóá.Áèð ýÿäà òÿê êè, þçöí õàáäÿ ñóëòàí ýþðìöø,Ýþç à÷ûá âàãèÿíèí, ùåéô êè, áèäàðû îëóá.

Àòÿøè-ùÿñðÿò îíóí êþíëöíÿ ÷ÿêìèø éöç äàü,Äàüûëûá ðþâíÿãè-úÿìèééÿòè, àøöôòÿ äèìàü.

Ñóçèøè-äàüè-äèëèì îëäó ÷ö îë õÿòäÿí êÿì,Áèòÿêÿëëöô õÿòè äàüè-äèëÿ îëäó ìÿðùÿì.ßíäÿê-ÿíäÿê àçàëûá ñèíÿäÿ ñóçè-åøãèì,Ðÿôòÿ-ðÿôòÿ äèëè-ãÿìïÿðâÿðèì îëäó õöððÿì.Ýÿð÷è îë øèôòÿùàë îëäó ïÿðèøàíõàòèð,Ëåéê úàíûì îëóá àñóäÿ, äèë îëäó áèüÿì.Äèë êè, ìÿùðóì èäè åéøö òÿðÿáè-àëÿìäÿí,Òà ùÿðèìè-ùÿðÿìè-èøðÿòÿ îëäó ìÿùðÿì.Úàíö òÿí îëìóø èäè çþâãè-úàùàíäàí ãàôèë,Òàçÿäÿí îëäóëà ìÿøüóëè-ñÿôàéè-àëÿì.ßëÿìè-èøðÿòèíè êþíëöì óúàëòäû ôÿëÿêÿ,Éåòäè ÿôëàêÿ áàøûì, ðÿô îëóá äÿðäö ÿëÿì.

×öíêè áèüÿì þçöìö, îë ýöëö ãÿìýèí ýþðäöì,Åòìÿäèì ñÿáð, ýåäèá éàíûíà ùàëûí ñîðäóì.

Äåäèì: îë ñÿíäÿ îëàí øèâåéè-ðÿôòàð ùàíû,Ëÿáè-øèðèí ùàíû, îë ëÿççÿòè-ýþôòàð ùàíû?Ñàëèêàíè-ðÿùè-ñþâäàëàðûí àéà íÿ îëóá,Åøãáàçàíè-äèëÿôêàðö ýèðèôòàð ùàíû?Áÿíääÿ éîõäó ÿñèðàíè-äèëÿôêàðëÿðèí,Ïàéáÿíäàíè-ñÿðè-òöððåéè-òÿððàð ùàíû?Ëÿáëÿðèíäÿí íèéÿ ñÿðìÿñò äåýèë çþâã ÿùëè,Ìåéè-êåéôèééÿòè-îë ëÿëè-øÿêÿðáàð ùàíû?

377

Äåäè: Ñåééèä, íÿ âóðàðñàí ìÿíÿ ùÿðäÿì òÿíÿ,Äå ýþðöì, ñÿíäÿ îëàí äèäåéè-õóíáàð ùàíû?Íàõöíè-ãÿìëÿ íÿäÿí åéëÿìÿñÿí ñèíÿ õÿðàø,Äèëè-ñþâäàçÿäÿâö ñèíåéè-ÿôêàð ùàíû?

Ñóðÿòè-ôàíèéÿ ñÿí êþíëöíö âåðìÿ, çèíùàð,Ýÿð áÿãà òàëèáèñÿí ìÿíèéÿ îë áÿðõóðäàð.

Åòäè îë ýöë ìÿíè áó áàäåéè-ýþôòàð èëÿ ìÿñò,Ñûíäûðûá áöòëÿðèìè ÷ÿêäèì ÿëàéèãäÿí äÿñò.Êÿáåéè-êþíëöìö åòäèì äÿõè áöòëÿðäÿí ïàê,Éÿäè-ãöäðÿòëÿ åäèá Ëàò èëÿ Öççàíû øèêÿñò.Êå÷èáÿí åøãè-ìÿúàçèíè ùÿãèãÿò òàïäûì,Öçöëöá çèíäåéè-úàâèä èëÿ îëäó ïåéâÿñò.Âàð öìèäèì êè, ìÿíè ñàëìàç àéàãÿ ýÿðäóí,Âåðäè ìÿøóãè-ÿçÿë ÷öíêè ìÿíèì äÿñòèìÿ äÿñò.Úàí ìÿøàìèíÿ ýÿëèá åøãè-ùÿãèãÿò áóéè,Òà äèëö úàíûì îëóá òàëèáè-ïåéìàíè-ÿëÿñò.Äèëÿ íÿãø åéëÿäèì îë õàëèãè-äàâÿð åøãèí –Êè, ìÿíè äÿùðäÿ íàáóä èêÿí, îë åéëÿäè ùÿñò.

Öçâè-öçâöìäÿí îëóð àëÿìÿ ñàäèð áó ñÿäà:“Ëà øÿðèêÿ ëÿùö ôèë-ìöëêè âÿ ðÿááè ÿùÿäà”*.

378

______________* Òÿðúöìÿñè: Êàèíàòäà îíóí øÿðèêè éîõäóð, ìÿíèì Àëëàùûì òÿêäèð.

Ãÿì åéëÿìÿðÿì ÷ÿðõ àëà ñèìó çÿðè ìÿíäÿí,Òÿê åéëÿìÿñèí äóð ìåéè-ÿùìÿðè ìÿíäÿí,Úàí úþâùÿðèäèð, àëìàéûí îë úþâùÿðè ìÿíäÿí,Åé ñàãè, äèðèü åòìÿýèëÿí ñàüÿðè ìÿíäÿí,Áèð úàì èëÿ ðÿô åéëÿ áó äÿðäè-ñÿðè ìÿíäÿí.

Çàùèä, òóòàëûì ùÿøð ýöíö äóçÿõèéÿì ìÿí,Ùàðäàí ýÿëèáÿí ñÿí, ýþðÿê, îëäóí áåëÿ åéìÿí,Ñÿí ãóëëàð èëÿ ðÿááèí ÿäàñûí íÿ áèëèðñÿí,Áàêèì íÿ ìÿíèì äóçÿõèí àòÿøýÿäÿñèíäÿí,Àëìàçñà ÿýÿð ëöúúåéè-÷åøìè-òÿðè ìÿíäÿí.

Êèìäèð î êè, ùè÷ îëìàéà àëÿìäÿ ýöíàùè,Âàð áó ãàïûíûí ìÿí êèìè ÷îõ ðóé-ñèéàùè,Ùÿð÷ÿíä êè, ÷îõ åéëÿìèøÿì ôåëè-ìÿíàùè,Ìÿí àíëàäûüûì ÿôâ èñÿ, ÿôâ åéëÿð èëàùè,Ñîðìà ýöíÿùèì ãåéðäÿí, àë äÿôòÿðè ìÿíäÿí.

Éöç ùèéëÿ èëÿ ìÿêð åäèá ÿüéàðè-úÿôàêàð,Ìÿíäÿí î ýöëö åéëÿäèëÿð àõûðû áèçàð,Èíäè êèìÿ äÿðäèì äåéèì, àëÿìäÿ êèìèì âàð?Îëñóí ýþðÿéèì, ìþùíÿòè-ùèúðàíÿ ýèðèôòàðÐÿíúèäÿ åäÿí îë áöòè-ìÿùïåéêÿðè ìÿíäÿí.

379

* * *

Ìöÿíáÿð êàêèëèí êèì ðèøòåéè-úàí èëÿ òþâÿìäèð,Ùÿáèáèì, ùÿð òåëè úàí áîéíóíà áèð ãåéäè-ìþêùÿìäèð,Ìÿíè ðöñâàéè-àëÿì åéëÿéÿí îë çöëôè-ïöðõÿìäèð,Âåðèá òàðàúÿ åøãèí ÿãëèìè, ìÿøùóðè-àëÿìäèð,Äèëè-çàðûì ÿñèðè-äÿðäè-åøãö ìþùíÿòö ãÿìäèð.

Ìÿíè øàä åéëÿìÿç, åé ýöë, áàùàðö áóñòàí ñÿíñèç,Ùÿðàì îëñóí ìÿíÿ, åé äèëðöáà, åéøè-úàùàí ñÿíñèç,Ìÿùö õóðøèäÿ áàõñàì áèð äÿì îëìàì øàäìàí ñÿíñèç,Úÿùÿííÿì ìÿñêÿíèì îëñóí, áåùèøòÿ ýÿð ðÿâàí ñÿíñèç,Äþíÿð ùèúðèíëÿ êþíëöì ãàíÿ ýóéà êèì, úÿùÿííÿìäèð.

Ìÿùè-ýÿðäóí äåéèë ìåùðè-öçàðûí êèìè ðÿõøÿíäÿ,Ùÿãèãÿò, àðèçèíäÿíäèð ìÿùö õóðøèä øÿðìÿíäÿ,Ìöÿââÿð àðèçèíäÿ îë ÿðÿãäèðìè íöìàéÿíäÿÂÿ éà îëìóø ìÿù öçðÿ õóøåéè-Ïÿðâèí ïÿðàêÿíäÿ,Äöøöá áÿðýè-ýöë öçðÿ éîõñà þéëÿ èãäè-øÿáíÿìäèð?

Ìöñÿëñÿë ñöíáöëöí êèì, úàíäàäûð éöç ïè÷ö òàá îíäàí,Ùèôàçè-ìàùèäèð êèì, ìöíêÿñèôäèð àôèòàá îíäàí,Ìÿýÿð àçÿðäè ùèúðàíûí, îëóð àøèã êÿáàá îíäàí,Âèñàëûí êèìéàäûð êèì, äèë îëìàç êàìèéàá îíäàí,Äÿùàíûí ãþí÷åéè-ñèðàá, ëÿëèí ñèððè-ìöáùÿìäèð.

Ìöêÿääÿðõàòèð îëìà ÷îõ äà ãÿìäÿí, áèíÿâà Ñåééèä,Ùÿðèìè-âÿñëäÿí ìÿùðóì îëàí, åé ìöáòÿëà Ñåééèä,Ìöðöââÿò ãûë, íèýàðûì, áóíúà ÷ÿêñèíìè áÿëà Ñåééèä,Âåðèá éÿüìàéÿ ÿãëö ùóøóíó áÿõòè ãÿðà Ñåééèä,Äþíöá Ìÿúíóíÿ åøãèíäÿí, úèýÿðõóí, äèäÿ ïöðíÿìäèð.

380

* * *

Áèùÿìäèëëÿù, éîëóíäà àãèáÿò õàê îëäó úàí, òÿí ùÿì.Ãóòàðäûí øèâÿíèìäÿí ñÿí, áÿëàéè-ùèúðäÿí ìÿí ùÿì,Òöêÿíäè äÿðäè-åøãèí, ìÿíäÿí îëäó ãÿò øèâÿí ùÿì,Ùÿì îëäóì ìÿí ìÿëàëö ãöññÿäÿí àñóäÿäèë, ñÿí ùÿì.

Õÿéàëè-íÿðýèñè-äèäàð èëÿ áèìàðäûð êþíëöì,Äöøöáäöð àòÿøè-åøãÿ ñÿðàïà íàðäûð êþíëöì,Ãÿäö ðöõñàðûí ùèúðàíèëÿ ýÿð÷è çàðäûð êþíëöìÊè, øàä åòìÿç îíó íÿççàðåéè-øèìøàäö ýöëøÿí ùÿì.

Ýöëöñòàíè-úÿìàëûíäàí äöøöáäöð òà úöäà êþíëöì,×ÿêÿð ùÿð ëÿùçÿ áöëáöë òÿê íÿâà, áó áèíÿâà êþíëöì,Äóðóáäóð þéëÿ ÷öí êöíúè-ãÿôÿñäÿ ìöáòÿëà êþíëöìÊè, åòìÿç àðèçóéè-àøèéàíö ìåéëè-ýöëøÿí ùÿì.

Ãûëûáäûð ðöçýàðûì ãàðÿ çöëôè-ÿíáÿðÿôøàíûí,Åäèáäèð êþíëöìö ìÿúðóù çÿõìè-òèðè-ìöæýàíûí,Ñàëûáäûð Ñåééèäè áèð ùàëÿ êèì, ÿééàìè-ùèúðàíûí,Ýþðöá ÿùâàëûí, åé áèðÿùì, àüëàð äóñòö äöøìÿí ùÿì.

381

ÔÖÇÓËÈÍÈ ÒßÕÌÈÑ

Ãÿäÿùëÿðäÿ ùöáàá-àñà êþíöë äöøìöø ùÿâàëÿðäÿí,Øÿðàáè-íàáñûç äèë Êÿáÿñè äöøäö ñÿôàëÿðäÿí,Ãóòàðìàç, îëìàéûíúà ìÿñò, åøã ÿùëè áÿëàëÿðäÿí,“Êÿðÿì ãûë, êÿñìÿ ñàãè, èëòèôàòûí áèíÿâàëÿðäÿí,ßëèíäÿí ýÿëäèýè õåéðè äèðèü åòìÿ ýÿäàëàðäÿí”.

Äÿðè-äèëáÿðäÿ ùàñèëäèðìè ÿùëè-åøãèí àìàëèÂÿ éà äÿñòè-ôÿëÿêäÿí ìÿí òÿê îëìóø ãöññÿ ïàìàëè,Ìÿíè, ùàë ÿùëèñÿí, áèð ùàë èëÿ ãûë ùàëäÿí ùàëè,“Ñÿáà, êóéèíäÿ äèëäàðûí íÿäèð öôòàäÿëÿð ùàëû,Áèçèì éåðäÿí ýÿëèðñÿí, áèð õÿáÿð âåð àøèíàëÿðäÿí”.

Øèêÿñòÿ êàñåéè-÷èíè ìèñàëè, áèð ñÿäàìûç éîõ,Ñûíûã íåé òÿê ùÿâàäÿí äöøìöøöê, áèð äÿì íÿâàìûç éîõ,Ñÿáà, îë ýöë áÿäÿíäÿí íàìåéè-ðàùÿòôÿçàìûç éîõ,“ßñèðè-ãöðáÿòèç, áèð ñÿíäÿí þçýÿ àøèíàìûç éîõ,Àéàüûí êÿñìÿ, áàøûí÷öí, áèçèì ìþùíÿòñÿðàëÿðäÿí”.

Òÿíóðè-÷åøìèìÿ ýÿðäóí ãûëûá òóôàí òÿëãèíè,Ñèðèøêè-÷åøìè-õóíáàðûìäàí àëìûø ñÿáðö òÿìêèíè,Î ñÿðâèí òÿëõ áàäàìèíÿ âåðäèì úàíè-øèðèíè,“Òÿáèáà, õàêè-êóéè-éàðäÿíäèð ÿøê òÿñêèíè,Ìÿíÿ àðòûðìà çÿùìÿò, ýþç éàøàðàð òóòèéàëÿðäÿí”.

Ãÿñÿì ïèðè-ìöüàíÿ, ïàðèñàëÿð ïåéðÿâè îëìàì,Áó ãîâìè-õóäôöðóøö õóäíöìàëÿð ïåéðÿâè îëìàì,Ùÿãèãÿò ÿùëèéÿì, ÿùëè-ðèéàëÿð ïåéðÿâè îëìàì,“Ýèðèá ìÿñúèäëÿðÿ ýÿð ìöãòÿäàëÿð ïåéðÿâè îëìàì,Áóäóð âÿúùè êè, ùÿðýèç ýþðìÿäèì öç ìöãòÿäàëÿðäÿí”.

Ìöãèìè-Êÿáÿ Ñÿíàíûí ýþðÿéäè éàðè-òÿðñàñûí,Ñàëàðäû áîéíóíà çÿíúèðè-ýèéñóéè-÷ÿëèïàñûí,Êþç à÷, åé áèáÿñÿð, ùÿð éåðäÿ ýþð ùÿããèí òÿúÿëëàñûí,“Äåìÿ çàùèä êè, òÿðê åò ñèìáÿð áöòëÿð òÿìàøàñûí.Ìÿíè êèì ãóðòàðàð òàíðû ñàòàøäûðìûø áÿëàëÿðäÿí”.

382

Âèñàëè-õèðìÿíèíäÿí åòìÿäèì áèð õóøÿ äÿ ùàñèë,Âèñàëÿ éåòìÿýèì äöøâàð, ùèúðÿ äþçìÿýèì ìöøêèë,Íÿ þëäöì ãóðòàðûì êèì, ìÿí íÿ îëäóì âÿñëèíÿ âàñèë,“Ôÿëÿêäèð ìåùðè çàèë, éàð ãàôèë, þìð ìöñòÿúèë,Íÿäèð òÿäáèð áèëìÿì, úàíÿ éåòäèì áèâÿôàëÿðäÿí”.

Ãîéóá ùöñíöí òÿìàøàñûíû ùÿðýèç ìåéëè-ìàù åòìÿí,Áó éöçäÿí íàìåéè-ÿìàëûìû ùÿðýèç ñèéàù åòìÿí,Íÿ ýöíäöð êèì, ãöáàðè-àñèòàíÿí ñÿúäÿýàù åòìÿí,“Âöúóäóì íåé êèìè ñóðàõ-ñóðàõ îëñà àù åòìÿí,Ìÿùÿááÿòäÿí äÿì óðäóì, èíúèìÿê îëìàç úÿôàëÿðäÿí”.

Äåìÿì êè, ëöòôöâö ÷îõ, éà êè, úþâðö çöëìö àç åéëÿ,À÷ûá çöëôè-ñèéàùûí Ñåééèäèí þìðöí äèðàç åéëÿ,Ùÿãèãÿò õàùèø åòñÿí, ìÿøãèíè åøãè-ìÿúàç åéëÿ,“Ôöçóëè, íàçÿíèíëÿð ýþðñÿí èçùàðè-íèéàç åéëÿ,Òÿðÿùùöì óìñà åéá îëìàç ýÿäàëÿð ïàäøàëÿðäÿí”.

383

* * * Ìÿýÿð áÿíÿôøÿ ìöÿòòÿð ãûëûá ýöëöñòàíè,Íÿñèì úöíáöøö òÿïðÿòäè øàõè-ðåéùàíè,Øÿìèìè-ìöøê òóòóá ñÿôùåéè-áèéàáàíè,Âÿ éà äàüûòäû ñÿáà òàðè-çöëôè-úàíàíè –Êè, òóòäó ÿòðè ñÿðàñÿð òÿìàì äöíéàíû.

Ñÿùàáäÿí éöçöíö àôèòàá åäèá èçùàð,Òÿúÿëëè åéëÿäè éà øàõè-Òóðäÿí ÿíâàðÂÿ éà úàùàíÿ ýÿëèá ùóðèéàíè-ýöëðöõñàðÂÿ éà êè çöëô àðàñûíäàí ýþðöíäö ÷þùðåéè-éàð,Ôèðóüè-òÿëÿòè åòäè úàùàíû íóðàíè.

Ýþðöíäö àëÿìÿ éîõñà ÿëàìÿòè-ìÿùøÿðÂÿ éà ãèéàìÿòè-öçìàäÿí îëäó éîõñà õÿáÿð,Áÿëàéè-íàýÿù åäèáäèð íöçóë õÿëãÿ ìÿýÿðÂÿ éà õóðàìÿ ýÿëèá ñÿðâè-ãàìÿòè-äèëáÿð –Êè, èçòèðàáÿ äöøöá õÿëã îëóáäóð ùåéðàíè.

Ìÿýÿð ìöñÿõõÿð îëóá ÿùëè-êöôðÿ ãèáëåéè-äèí,Îëóáäó êöôðÿ ìöáÿääÿë áöñàòè-ðóéè-çÿìèíÂÿ éà ñèïàùè-õÿâàðèú îëóáëà ÊÿáÿíèøèíÂÿ éà êè ãÿìçåéè-äèëáÿð ÷ÿêèáäè õÿíúÿðè-êèí –Êè, ýåòäè õÿëãèí ÿëèíäÿí ÿñàñè-èéìàíè.

Úàùàíäà àáè-áÿãàäÿí ìÿýÿð ýþðöíäö íèøàíÂÿ éà äöáàðÿ Ìÿñèù èáí-Ìÿðéÿì îëäó ÿéàí,Éåòèøäè ùþêìè-áÿãà, éîõñà ùþêìè-áèèìêàíÂÿ éà à÷ûëäû òÿêÿëëöì èëÿ ëÿáè-úàíàí,Éåòèðäè ôèðãåéè-ÿìâàòÿ ìöæäåéè-úàíè.

Îëóáäó ìöëêè-úàùàí ãèñòö ÿäëäÿí ìÿìóð,Äþíöáäö ñàùÿòè-õöëäè-áÿðèíÿ âàäèéè-Òóð,Éàõûáäû ÷îõëàðû Ìóñà êèìè òÿúÿëëèéè-íóð,Ìÿýÿð êè, ùöúúÿòè-ÿñð åéëÿéèáäè ÿñðÿ çöùóð,Úàùàíÿ øàìèë îëóá ôåéçè-çàòè-ðÿááàíè.

Àìàíäû ÷ÿê ÿëöâè, Ñåééèäà, ìöÿììàäÿí,Úàùàíû øöáùÿéÿ ñàëìà èøàðÿ, èéìàäÿí,Ýþòöð íèãàá ðöõè-øàùèäè-äèëàðàäÿí,Ýþðöíäö íóðè-áÿùà êóùè-Òóðè-Ñèíàäÿí,Úàùàíÿ åòäè òÿúÿëëà úÿìàëè-ñöáùàíè.

384

* * *

Áÿëàéè-åøãÿ äöøäöí, åé áöòè-ìÿùïàðÿ, ñÿáð åéëÿ,Ýöíöí îëäèñÿ ýÿð ùèúðàí ÿëèíäÿí ãàðÿ, ñÿáð åéëÿ,Öìèäè-âÿñëè-úÿííÿò åéëÿéèá éàí íàðÿ, ñÿáð åéëÿ,Äöøöá Ìÿúíóí êèìè ñÿùðàíû ýÿç àâàðÿ, ñÿáð åéëÿ,Úÿôàéè-äþâðè-ýÿðäóí äóíö êÿúðÿôòàðÿ, ñÿáð åéëÿ.

Áó àùóýþçëöëÿð áàüëàð êÿìÿíäè-çöëô èëÿ øèðè,Òþêöáäöð ÷îõëàðûí ãàíûí áó éîëäà åøã øÿìøèðè,Èòèðìÿ êÿñðÿòè-ãÿìäÿí, ÿçèçèì, ðàùè-òÿäáèðè,Ìÿùÿááÿò ïàê îëóðñà, ÷îõ îëóð ÿëáÿòòÿ òÿñèðè,Åäÿð àùûí ÿñÿð îë äèëáÿðè-õóíõàðÿ, ñÿáð åéëÿ.

Îõóðäóì ìÿêòÿáè-öøøàãäÿ òÿñíèôè-Ëîüìàíû –Êè, ýþðäöì ñÿáò îëóá ùÿð ìöøêöëÿ áèð íþâ ñàìàíû,Áó ãÿäðè ÷ÿêìÿ ùèúðè-éàð ÿëèíäÿí àùö ÿôãàíû,Î ùàíñû äÿðääèð êèì, îëìàñûí àëÿìäÿ äÿðìàíû,Éàçûëìûø äÿùðäÿ ùÿð äÿðä ö÷öí áèð ÷àðÿ, ñÿáð åéëÿ.

Âóðàí Ìÿíñóðëóã ëàôûí ãÿìè-äàðûíäàí èíúèíìÿç,Þçöí ïÿðâàíÿ òÿê øÿìÿ âóðàí íàðûíäàí èíúèíìÿç.Î øèðèí ëÿëèí, àøèã, òÿëõ ýþôòàðûíäàí èíúèíìÿç.Ýöëöñòàíè-úàùàíäà ýöë ñåâÿí, õàðûíäàí èíúèíìÿç,ßýÿð éàð èñòÿéèðñÿí, òÿíåéè-ÿüéàðÿ ñÿáð åéëÿ.

Íÿ ãÿì, îëñà ñÿíÿ, åé äóñò, äöøìÿí úöìëåéè-àëÿì –Êè, ìöëêè-ùöñí è÷èíäÿ, òàúèäàðûì, øàùñÿí ñÿí ùÿì,×ÿêèá ìöæýàí ñèïàùû åéëÿ éåêñÿð àëÿìè áÿðùÿì,Âÿ ëàêèí çÿõìè-òèðè-éàðÿ ùÿðýèç èñòÿìÿ ìÿðùÿì,Éåòÿ ýÿð ñèíÿí öçðÿ éàðÿ öñòÿí éàðÿ, ñÿáð åéëÿ.

ßýÿð÷è õóðäö õàáû åøã öøøàãÿ ùÿðàì åéëÿð,Õÿéàëè-çöëôö ðöõñàðû ýöíöí ìþùíÿòëÿ øàì åéëÿð,Íÿ ßôëàòóí áó äÿðäèí ÷àðÿñèí, íÿ Úÿì, íÿ úàì åéëÿð,Îëóð êè, âÿñëè-äèëáÿð áèð ýöí, åé ìÿù, èëòèéàì åëéÿð,ßýÿð Ñåééèä êèìè êþíëöí îëà ñÿäïàðÿ, ñÿáð åéëÿ.

385

Ýóø ãûë åé êè, áèëèðñÿí þçöâè âàãèôè-êàð,Àýÿù îë ýþð êè, íÿäèð íàëåéè-íåé, íÿüìåéè-òàð,Íÿäèð îë õöøê îëàí ÷óáäÿ áó íàëþéè-çàð–Êè, ñÿäàñûíäàí îíóí ãàðÿò îëóð ñÿáðö ãÿðàð,À÷ìà ñÿí ïÿðäÿíè, ùÿð ïÿðäÿäÿ âàð éöç ÿñðàð.

Ãîéìàç îë òàðû ìöüÿííè íèéÿ àüóøèíäÿí,Äöøìÿç îë õàíÿáÿðÿíäàçëÿðèí äóøèíäÿí,Ùóø èëÿ ýóø åäÿ ùÿð êèìñÿ, ýåäÿð ùóøèíäÿí,Ïÿíáåéè-ãÿôëÿòè ÷ÿê ñÿí äÿõè úàí ýóøèíäÿí,Òà êè, ÿñðàðè-íèùàíÿ îëàñàí áÿðõóðäàð.

Ëÿùíè-Äàâóäè èëÿ êþíëöâö ãûë õöððÿì ñÿí,ßðø áàìèíÿ, ýþçöì, íÿüìÿíè òóò ñöëëÿì ñÿí.Îëìà ãàë ÿùëè, ãûë ÿìäÿí þçöâè ÿáêÿì ñÿí,Êÿñá åëÿ åëìö ÿäÿá ôåéçèí ÿýÿð àäÿìñÿí,Ôÿùì ãûë, ýþð êè, íÿäèð ìóñèãèéö ìöñèãàð.

Òóò áÿðàáÿð äÿìè-Èñàéÿ ìöüÿííè äÿìèíè,Ãûëûá åùéà þçöâè, ñåéð åëÿ ðóù àëÿìèíè.Çèðè-ãÿì îëìà, åøèò íÿüìåéè-çèëö áÿìèíè,×ÿêìÿ, àãèëñÿí ÿýÿð, äÿùðè-ìöõàëèô ãÿìèíè,Øóðÿ ýÿë, íÿüìÿ èëÿ ÷ÿê ãÿìè-äöíéàéÿ ùÿñàð.

Ìóñèãè ìÿúëèñèíèí ÿùëè ýÿðÿê ÿùëè-áÿñÿð,Òà ýþðÿ ïÿðäåéè-ÿñðàðäÿ éöç íÿãøö ñöâÿð,Êèì êè çþâã ÿùëè-äåýèë, àíè ùåñàá åéëÿ ùÿúÿð,Ëÿùíè-Äàâóä åëÿìÿç íþâè-úÿìàäàòÿ ÿñÿð,Ìÿíè ÿðáàáû åäÿð ýóø ñöõÿí, åé ùóøéàð.

Ôÿùì ãûë, ýþð êè, íÿäèð ÷ÿíêö äÿôö áÿðáÿòö óä,Íÿäèð îíëàðäà áó àùÿíýö áó ëÿùíö áó ñöðóä,Àðèô îë, ðÿìç áèë, åé ìàùÿñÿëè-ãåéáö øöùóä,Óä ùÿð ëÿùçÿ ýÿëèá øóðÿ äåéÿð: éà ìÿáóä,Òàð ùÿð ëÿùçÿ ýÿëèá âÿúäÿ äåéÿð: éà ñÿòòàð.

386

Çàùèäà, òàðûéà áàõ, ìÿúëèñè-öðôàíäûð áó,Òàðû ÿñáàáè-ìÿíàùè äåìÿ, áþùòàíäûð áó,Ìåéè ýþð, ñàãèéÿ áàõ, Êþâñÿðö ãèëìàíäûð áó,Úöìëÿñè ïÿðòþâè-ðöõñàðåéè-ñöáùàíäûð áó,Ìåéäÿ ùÿã íóðóíó ýþð, ñÿùâèíÿ ãûë èñòèüôàð.

Åé êþíöë, ìÿùðÿìè-ðàç åéëÿìÿ áèýàíÿëÿðè,Âåðìÿ íàÿùë ÿëèíÿ áó äîëó ïåéìàíÿëÿðè,×ÿê ðöìóçàò èëÿ çöëôè-ñöõÿíÿ øàíÿëÿðè,Ñåééèäà, Ìåùäèéÿ éàëâàð êè, áó äöðäàíÿëÿðèÅéëÿñèí ìÿúëèñè-øÿùâàðè-Êÿðèì áÿýäÿ íèñàð.

387

* * *

Øÿùðè-Øèðâàíûí ÿúÿá äèëáÿðè-äèëúóëÿðè âàð,Ýöëáÿäÿí, ãþí÷ÿäÿùÿí, ñàäÿâö ìÿùðóëÿðè âàð,Áó Õÿòà ìóëêöäö, ùÿðéàíäà ÷îõ àùóëÿðè âàð,Éöç ëÿáè øÿùäö-ôÿêÿð, çöëôè ñÿìÿíáóëÿðè âàð,Éöç ãÿäè ñÿðâè-ñÿùè, ýþçëÿðè úàäóëÿðè âàð.

Ùÿð íÿ áó øÿùðäÿ êèì âàð èñÿ ÷îõ ìÿùðóëÿð,Ùÿð áèðè áèð êÿñÿ áèð íþâ èëÿ äèëúóëóã åäÿð,Ùÿð çàìàí àøèãÿ éöç ëöòô èëÿ ìåéë åéëÿðëÿðÁó ìÿëÿêðóéö ìÿëÿêõóéö ìÿëÿêñèìàëÿð,Éàõøû õàñèééÿòè, ÷îõ éàõøû ýþçÿë õóëÿðè âàð.

Õàìåéè-ñöí âåðèá ýþð íåúÿ ðþâíÿã áóëàðà,Éàðàøûð øèâåéè-ìÿùáóáëóã àíúàã áóëàðà,Äÿñòðÿñ ÿùëè-Øàìàõû îëóá ÿëùÿã áóëàðà,Áåëÿ íåìÿòëÿðè êèì, ãèñìÿò åäèá ùÿã áóëàðà,Áèëìèðÿì ìÿí áóëàðûí äàõû íÿ ãàéüóëÿðè âàð.

Áóíëàðûí úöìëÿñèíèí øèâåéè-ðÿôòàðû ýþçÿë,Õöëãö õîø, õóéè ïÿñÿíäèäÿ, ùÿð ÿòâàðû ýþçÿë,×åøìè-õóììàðû ýþçÿë, òöððåéè-òÿððàðû ýþçÿë,Ýöëè-ðöõñàðû ýþçÿë, ëÿëè-øÿêÿðáàðû ýþçÿë,Ùàìûñûíäàí áó ýþçÿë êèì, éóìóøàã ñóëÿðè âàð.

×îõäó áó øÿùðäÿ ýÿð÷è ñÿíÿìè-ëàëÿöçàð,Áóëàðûí ëåéê, áèð àéèíÿáÿäÿí ñÿðâÿðè âàð,ßäÿäè-èñìèäèð ÿáúÿäëÿ “ñÿäö áèñòö ÷ÿùàð”.Ìöæÿñè íàâÿêè-äèëäóçäö, ÷åøìè õóíõàð,Ùÿááÿçà, éàéè-ìöãÿââÿñ êèìè ÿáðóëÿðè âàð.

Àù, êèì, Ñåééèä îíóí åøãè èëÿ çàð îëäó,Äàìè-ýåéñóñóíà ïàáÿíäö ýèðèôòàð îëäó,Î ßéàç èäè êè, Ìÿùìóäÿ ýåäèá éàð îëäó,Ýåíÿ áó äöððè-éÿòèìÿ î õÿðèäàð îëäó –Êèì, îíóí ùÿì áåëÿ éöç Éóñèôè-õîøõóëÿðè âàð.

388

Õîø îë çàìàí êè, éàð ìÿíÿ ùÿìçÿáàí èäè,Áÿçìèì úÿìàëè-éàð èëÿ ðÿøêè-úèíàí èäè,Ñóëòàí èäèì êè, ùÿð éàíà ùþêìöì ðÿâàí èäè,Äþâëÿò ãóëàì èäè ìÿíÿ, áÿõòèì úÿâàí èäè,Úàíè-ùÿçèíÿ ùÿìäÿìö àðàìè-úàí èäè;Äÿìëÿð î äÿìëÿð èäè, çàìàí îë çàìàí èäè.

Õóðøèäýóí øÿðàáëÿ äîëìóøäó úàìûìûç,Îë ìàù èëÿ êå÷èðäè áèçèì ñöáùö øàìûìûç,Äþâðè-ôÿëÿêäÿ ùàñèë îëóðäó ìÿðàìûìûç,Õàêè-äÿðèíäÿí þçýÿ éîõ èäè ìÿãàìûìûç,Áöëáöëëÿðÿ î ñàùÿòè-ãöäñ àøèéàí èäè,Äÿìëÿð î äÿìëÿð èäè, çàìàí îë çàìàí èäè.

Ùèúðèí ÿýÿð÷è ýþðìöø èäèì ìöáòÿëàëÿðèí,Äèëäÿí-äèëÿ åøèòìèø èäèì ìàúÿðàëÿðèí,Áóíúà òÿñÿââöð åéëÿìÿç èäèì áÿëàëÿðèí.Úàí ÷ÿêèø èäè ìþùíÿòè-ùèúðàí úÿôàëÿðèí,Õÿëâÿòñÿðàéè-âÿñëäÿ äèë êàìðàí èäè;Äÿìëÿð î äÿìëÿð èäè, çàìàí îë çàìàí èäè.

Êþíëöì î ìàùäÿí à÷ûëûðäû êÿðÿì ýþðöá,Ìåùðèí çèéàäÿ, úþâðö úÿôàñûíû êÿì ýþðöá.Îë ýöë ìÿíÿ à÷ûëäûüûíû äÿìáÿäÿì ýþðöá,Áÿçìè-âèñàëäÿ þçöíö ìþùòÿðÿì ýþðöá,Ðÿøê èëÿ ãþí÷ÿ òÿê äèëè-áÿäõàù ãàí èäè;Äÿìëÿð î äÿìëÿð èäè, çàìàí îë çàìàí èäè.

Îë ýöë ìÿíèìëÿ ùÿìäÿì èäè ùÿð áàùàðäÿ,Ýÿù äàìÿíè-÷ÿìÿíäÿ, ýÿùè ëàëÿçàðäÿ,Áöëáöë òÿêè èøèì éîõ èäè àùö çàðäÿ,Ñåééèä êè, ìÿñêÿí åòìèø èäè êóéè-éàðäÿ,Åçàç èëÿ áèð Àäÿìè-úÿííÿòìÿêàí èäè;Äÿìëÿð î äÿìëÿð èäè, çàìàí îë çàìàí èäè.

389

Åé àðèçè ÿùëè-íÿçÿðÿ Êÿáåéè-öëéà,Êÿáÿ ñÿíÿ øåéäà.

Êóéöíäö Ìèíà àøèãÿ, éîõ-éîõ, äÿõè ÿëà,Ãóðáàí ñÿíÿ äöíéà!

Íàçèê áÿäÿíèì, ìàùâÿøèì, áó íÿ ñÿôÿðäèð,Ùÿíýàìè-õÿòÿðäèð.

Ùàëà êè, åäèá ìåùð ßñÿä áöðúöíö ìÿâà,Âàð øèäÿòè-ýÿðìà.

Ýöí ãàðøûñûíà ÷ûõìà êè, íèéëóôÿðè-òÿðñÿí,ßôñöðäÿëÿíÿðñÿí.

Ñÿð÷åøìåéè-÷åøìèìäÿ ýÿðÿêäèð ñÿíÿ ñöêíà,Åé ýþçëÿðè øÿùëà.

Òà éåòìÿéÿ íàçèê òÿíöâÿ òàáè-ùÿðàðÿò,Åé ìàùè-ìÿëàùÿò.

Ùÿð ëÿùçÿ ýöíÿ ïÿðäÿ ÷ÿêèð ýþéäÿ Ìÿñèùà,Åé øàùèäè-ðÿíà.

Îë áÿðýè-ñÿìÿí òÿê àéàüûí ãîéìà ðèêàáÿ,Ñàëìà ìÿíè òàáÿ.

Ãóðáàíûí îëóì, ïàéè-ëÿòèôèí ÷ÿýÿð èéçà,Åé ëàëåéè-ùÿìðà.

Íàçèê áÿäÿíèí ãÿðã åëÿìÿ àëÿòè-úÿíýÿ,ßë âóðìà òöôÿíýÿ.

×èéíèíäÿ òöôÿíý áàüû ÿýÿð çÿõì åäÿ ïåéäà,Þëëÿì ìÿíè-ðöñâà.

Õÿíúÿð íÿ ðÿâàäûð, ýþçÿëèì, ìóé ìèéàíÿ,Ñàëìà ìÿíè ãàíÿ.

Øàõè-ãÿòÿðè ÷ÿêìÿ ýÿë àüóøóâà, éàðà,Åé éàðè-äèëàðà.

Ýÿð ãåéð åëÿéÿ Áåéòè-õóäàâÿíäè çèéàðÿò,Ùÿì åéëÿéÿ ðèúÿò.

Ïèøâàçÿ íÿ ëàçûì ÷ûõàñàí, åé áöòè-çèéáà,Âåé øàùèäè-éÿüìà.

Åé ýöë, ñÿí þçöí Êÿáåéè-ÿðáàáè-ñÿôàñÿí,Ùÿì íóðè-õóäàñÿí.

Õàëè-ñèéàùèíäèð Ùÿúÿðöë-ÿñâÿäÿ ùÿìòà,Åé ìàéåéè-ñþâäà.

390

“ÁÅÉÒÖÑÑßÔÀÉß”

Øèðâàíÿ ñÿíè åéëÿðÿì, åé íàìÿ, ðÿâàíÿ,Äþí àáè-ðÿâàíÿ.

×ÿê øþëÿ, òóòóá áÿçìè-ÿùèááàäÿ çÿáàíÿ,Ýÿëäèêäÿ çÿáàíÿ.

Îë ìÿúëèñÿ êèì, ðóùöë-ÿìèí àëìàñà ðöñõÿò,Éîõ ýèðìÿéÿ ôöðñÿò.

Òîðïàüÿ äöøöá ÿúçëÿ öç ãîé î ìÿêàíÿ,Òàï àíÿ áÿùàíÿ.

Çóèíèí àéàüûíäàí þïöá êÿñáè-çèéà ãûë,Èçùàðè-ñÿíà ãûë.

ßùâàëûìû ÷ÿê Áèõóäÿ ðÿìç èëÿ áÿéàíÿ,Øÿðù åéëÿ ÿôñàíÿ.

Îë âÿãò êè, ùàëûì åëÿäèí Ãàôèëÿ èçùàð,Áèð ýèçëè ñþçöì âàð;

ßùáàáäà ìÿùðÿì îäó áó ñèððè-íèùàíÿ,Êÿøô åòìèøÿì àíÿ.

Îë êàêèëè-ìöøêèíÿ åëÿ ÿðçö ñÿëàìûì,×ÿê ÿúç èëÿ íàìûì.

Ñÿðáÿñòÿ äåéèì, éÿíè ôèëàí èáíè-ôèëàíÿ,Îë úàíè-úàùàíÿ.

Îë ãàøû êÿìàí, êèïðèýè îõ éàðûìû ýþðñÿí,Äèëäàðûìû ýþðñÿí,

Òÿãðèáëÿ ñþç à÷, ìÿíè îë ãàøû êÿìàíÿÂåð áþéëÿ íèøàíÿ:

Êèì, ñÿí áöòè-Ëåéëàéÿ ýèðèôòàð îëàí àøèã,Áèìàð îëàí àøèã,

Ìÿúíóíÿ äþíöá, àëÿì àðà îëäó ôÿñàíÿ,Ìÿüëóáè-çÿìàíÿ.

Øÿìÿ äîëàíûð éàä åäèá îë àðèçè-àëû;Ïàðâàíÿ ìèñàëû.

Èñòÿð ñÿíè, ùÿð ëÿùçÿ, ýÿçÿð õàíÿáÿõàíÿ,Åé äöððè-éåýàíÿ.

Åé äóñòëÿð, îë øóõ èëÿ è÷äèêäÿ øÿðàáû,Úàìè-ìåéè-íàáû,

Áèð éàäÿ ñàëûðñûç ìÿíè-àâàðÿíè, éà íÿ?Ãàëäûì éàíà-éàíÿ.

Ñèç ðàùÿò èëÿ ëÿççÿò åäèí áåéòè-Ñÿôàäÿ,Ñåééèä áó áÿëàäÿ.

Äþíäö úèýÿðèì ôèðãÿòèíèçäÿí äÿõè ãàíÿ,Éîõ òÿíäÿ òÿâàíÿ.

391

* * *

Äöíéàäÿ úÿôàñûç áèçÿ áèð éàð òàïûëìàç,Äèëäàð òàïûëìàç.

Ìÿøùóð ìÿñÿëäèð; ýöëè-áèõàð òàïûëìàç,Ýöëçàð òàïûëìàç.

Ñöíáöë íÿ÷èäèð êèì, îëà îë çöëôÿ áÿðàáÿð,Åé ëàëåéè-ÿùìÿð,

Çöëôöí êèìè áèð íàôåéè-òàòàð òàïûëìàç,Áèð òàð òàïûëìàç.

Ãÿääèí êèìè âàð áàüäÿ ÷îõ ñÿðâö ñÿíóáÿð,Øèìøàä èëÿ ÿð-ÿð,

Îíëàðäà âÿëè ñÿíäÿêè ðÿôòàð òàïûëìàç,ßòâàð òàïûëìàç.

Áó ðÿíúè-õóìàð åéëÿäè äèëõóí ìÿíè, ñàãè,Éîõìó ìåéè-áàãè,

Úàìûíäà ìÿýÿð áàäåéè-ýöëíàð òàïûëìàç,Àñàð òàïûëìàç.

Áèç ýþâùÿðè-ïöðãèéìÿòè-ýÿíúèíåéè-úàíûã,Áèð ýÿíúè-íèùàíûã.

Ãàëäûã, áèçÿ äöíéàäÿ õÿðèäàð òàïûëìàç,Áàçàð òàïûëìàç.

ßñðàðè-õóäàäÿí äèëö úàíûìäû ëÿáàëÿá,Äèâàíè-ìöðÿòòÿá,

Øÿðù åòìÿýÿ áèð ìÿùðÿìè-ÿñðàð òàïûëìàç,Äÿééàð òàïûëìàç.

Ñþâäàéè-ãÿìè-çöëôäÿ àðòûðäû ôÿüàíûí,Òÿðê åéëÿäè úàíûí,

Ñåééèä êèìè áèð øàèðè-áèàð òàïûëìàç,Áèêàð òàïûëìàç.

392

393

“ÁÅÉÒÖÑÑßÔÀÉß”

Åé äóñòëÿð, îë ñÿðâè-õóðàìàí ñèçèí îëñóí,Úàíàí ñèçèí îëñóí.

Ñåéðè-ýöëè-ýöëçàðö ýöëöñòàí ñèçèí îëñóí,Ðåéùàí ñèçèí îëñóí.

Áèç àòÿøè-ùèúðàí èëÿ äóçÿõëÿðÿ éàíäûã,Ñþâäàéÿ áîéàíäûã.

Âÿñë àëÿìè îë ðîâçåéè-ðèçâàí ñèçèí îëñóí,Ãûëìàí ñèçèí îëñóí.

Áèç úÿì èêÿí îë ñèëñèëÿäÿí òÿôðèãÿ äöøäöê,Áó äàíÿ èëèøäöê,

Ñÿðùÿëãåéè-ýåéñóéè-ïÿðèøàí ñèçèí îëñóí,Ñàìàí ñèçèí îëñóí.

Çöëôö ùÿâÿñèíäÿí áèçÿ Øàì îëäó íèøèìÿí,Åòäèê îíó ìÿñêÿí.

Îë àðèçè õöðøèä èëÿ Øèðâàí ñèçèí îëñóí,Äþâðàí ñèçèí îëñóí.

Îë ìóðõÿòèí ãàëäû êþíöë âÿñëèíÿ ùÿñðÿò,Éîõäóð ìÿíÿ ôöðñÿò.

Ýöëçàðè-Ñÿáà, ìöëêè-Ñöëåéìàí ñèçèí îëñóí,Ôÿðìàí ñèçèí îëñóí.

Åé çàùèðè èõâàíè-Ñÿôà, ýöðýÿäàëÿð,Áèÿùäö âÿôàëÿð.

Éÿãóá ìÿí îëäóì, ìÿùè-Êÿíàí ñèçèí îëñóí,Îë úàí ñèçèí îëñóí.

Ñåééèä òÿêè ñèç îëìàéûí ÿëáÿòòÿ âÿôàñûç,Áèøÿðìö ùÿéàñûç,

Úàí îë ãàðàýþç äèëáÿðèìèí, úàí ñèçèí îëñóí,Úàíàí ñèçèí îëñóí.

ÄÈÍÈ, ÒÀÐÈÕÈ, ßÔÑÀÍßÂÈ

Âß ÚÎÜÐÀÔÈ ÀÄËÀÐÛÍ ÈÇÀÙÛ

À ë è - ÿ á à – Ìÿùÿììÿä, ßëè, Ôàòèìÿ, Ùÿñÿí, Ùöñåéíäÿí èáàðÿòäèð.Áóíà “ïÿúòÿíè-àëè-ÿáà” äà äåéèëèð (ÿáà àèëÿñè áåøëèéè).

À ë è - á ÿ í è-ÿ ñ ÿ ä – Ìÿäèíÿäÿ Ìÿùÿììÿäÿ êþìÿêëèê åäÿí ãÿáèëÿäèð.À ë è - ÿ ò ù à ð – (Ïàê þâëàäëàð) Ìÿùÿììÿä þâëàäûíà èøàðÿäèð.Á à á è ë – Èíäèêè Èðàãäà Áàüäàäûí 93 êì-ëèéèíäÿ, Ôÿðàò ÷àéûíûí ñàùèëèíäÿ

éåðëÿøìèø ãÿäèì ìÿäÿíèééÿò ìÿðêÿçëÿðèíäÿí áèðèäèð. Ãÿðáäÿ îíà Âàâèëéîíäåéèëèð.

Á à ü ä à ä – Èðàãûí ìÿðêÿçè, ÛÕ–ÕÛÛÛ ÿñðëÿðäÿ äàðöëõèëàôÿ îëìóøäóð.Á à ø û à ÷ û ã – Ýöðúöñòàíà èøàðÿäèð.Á å é ò è-õ ó ä à – Êÿáÿéÿ èøàðÿäèð.Á å é ç à â è – (Ãàçèéè-Áåéçàâè) “Òÿôñèðè-Áåéçàâè” ÿñÿðèíèí ìöÿëëèôè, ôèãù

âÿ øÿðèÿò åëìëÿðèíèí áèëèúèñè êèìè òàíûíìûøäûð. ÕÛÛÛ ÿñðäÿ éàøàìûø ÁåéçàâèÃóðàíà ÿðÿáúÿ øÿðù éàçàí ìÿøùóð ìöôÿññèðäèð.

Á ÿ ø è ð – (èáí Úÿçëÿì) Êÿðáÿëà ÿñèðëÿðèíè Øàìäàí þç âÿòÿíëÿðèíÿ(Ìÿäèíÿéÿ) àïàðàí ìöøàéèÿò÷èäèð.

Á è õ ö ä – Ìîëëààüà Áèõöä (1830–1892) “Áåéòöññÿôà”íûí ôÿàë öçâëÿðèí-äÿíäèð. ßââÿë Ñåééèäèí äîñòó, ñîíðà äöøìÿíè îëìóøäóð.

Á è æ ÿ í – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíèí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí áèðè.Á è ë à ë – (Áèëàëè-ùÿáÿøè) Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿðèí àçàí÷ûñû îëìóøäóð.“Á ó ñ ò à í” – Ì. Ñÿäèíèí ìÿøùóð ÿñÿðèäèð.Á ö ð ú è - ß ã ð ÿ á – ÂÛÛÛ áöðúöí àäûäûð. Õàëã àðàñûíäà áåëÿ áèð ÿôñàíÿ

âàðäûð êè, Àé ßãðÿá áöðúöíäÿ îëàíäà éåðÿ áÿëà öç âåðÿð. Áó Øÿðã øåðèíäÿýåíèø éàéûëìûøäûð.

Ú à ë ó ò – Äàâóä ïåéüÿìáÿð äþâðöíäÿ Ôÿëÿñòèí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí áèðèîëìóøäóð.

Ú ÿ ô ÿ ð è - Òÿ é é à ð – Èìàì ßëèíí áþéöê ãàðäàøûäûð. Ðóìèëÿðëÿ ýåäÿí“Ìþòÿ” ìöùàðèáÿñèíäÿ þëäöðöëìöøäöð.

× ÿ í ý – Ìóñèãè àëÿòèäèð.Ä à ð à – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíäÿ øàù ñóðÿòè.Ä à ð ö ñ ñ ÿ ë à ì – Áàüäàäûí èêèíúè àäûäûð.Ä ÿ ú ú à ë – Þçöíö ÕÛÛ èìàì (Ìåùäè) åëàí åäÿúÿê éàëàí÷û, ùÿì äÿ

ÿôñàíÿâè èìàì.Ä ÿ ú ë å é è - Á ÿ ü ä à ä – Áàüäàäûí îðòàñûíäàí àõàí ÷àéäûð.Ä ÿ ë â – ÕÛ áöðúöí àäû (àñò.).Ä è ë õ ó í – Ìèðçÿ Àüà Äèëõóí “Ìÿúìÿöøøöÿðà”íûí öçâëÿðèíäÿíäèð.Ä è ë ê ÿ ø – Ìóüàìàòäà øþáÿäèð.Ä ö ý à ù – Ìóüàì àäûäûð.

394

ß á ó Ë ÿ ù ÿ á – Ìÿùÿììÿäèí ÿìèñè âÿ îíóí ÿí ãÿääàð äöøìÿíèäèð.ß á ö ë ÷ ÿ ï – Ìóüàì øþáÿñèíèí àäûäûð.ß ä è - (áèí-Ìöñàôèð) – Øåéõöë-ùèêàðè øåéõëÿðèíäÿí îëìóøäóð. Î, ßäÿâè

òÿðèãÿòèíÿ ìÿíñóáäóð. Ìÿøùóð ñóôèëÿðäÿí ßáäöëãàäèð Ýèëàíè, ßáäöëãàäèðÙÿëÿâàíè, ßáäóëãàäèð Øÿùðçóðè âÿ áàøãàëàðû èëÿ ùÿìòÿðèãÿò âÿ ùÿìñþùáÿòîëìóøäóð. Íÿùàéÿò Ùåêàðè äàüëàðûíà èíçèâàéÿ ÷ÿêèëìèøäèð. Øþùðÿòè àëÿìÿéàéûëìûø, ùÿð òÿðÿôäÿí çèéàðÿòèíÿ ýÿëìèøëÿð. 557-úè ùèúðè èëèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.Åùòèìàë êè, “ßäÿâè” ñþçö øåèðäÿ âÿçí õàòèðèíÿ “ßéàä” êèìè èôàäÿ åäèëìèøäèð.

ß ù ì ÿ ä è - Ì ó õ ò à ð – Ìÿùÿììÿäèí ëÿãÿáëÿðèíäÿí áèðèäèð.ß ù ð è ì ÿ í – Àòÿøïÿðÿñòëÿðèí øÿð àëëàùûäûð.ß ë è ô ë à ì – Ãóðàíûí 2-úè ñóðÿñèíèí áàøëàíüûúûäûð.ß ì ð ç å é ä – ßðÿá ãðàììàòèêà êèòàáëàðûíäà ÷îõ èøëÿíÿí àääûð.ß ð á à á è-Ñ ÿ ô à – “Áåéòöññÿôà” ìÿúëèñèíèí öçâëÿðèíÿ èøàðÿäèð.ß ð ÿ ñ – Àðàç ÷àéû.ß ñ ÿ ä – Øèð áöðúö (àñò.).Ô ÿ ð à ò – Êÿðáÿëà ñÿùðàñûíäàí àõàí ÷àéäûð.Ô ÿ ç ë è - ÿ ú ÿ ì – ÕÛÛ ÿñð àçÿðè ÿäÿáèééàòûíûí äàùèëÿðèíäÿí áèðè îëàí

ßôçÿëÿääèí Õàãàíèíèí ëÿüÿáèäèð. Îíà áÿçÿí “Ùÿññàíè-ÿúÿì” äÿ äåéèëèð.Ô è ð è ä ó í – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíèí ãÿùðÿìàíëàðûíäàí áèðè.“Ý ö ë ö ñ ò à í” – Ñÿäèíèí ìÿøùóð ÿñÿðèäèð.Ù à ð ó ò â ÿ Ì à ð ó ò – ßôñàíÿâè ìÿëÿê àäëàðûäûð.Ù à ò ÿ ì – (Ùàòÿì Òàè) Èñëàìèééÿòäÿí ÿââÿë éàøàìûø âÿ þç ñÿõàâÿòè èëÿ

ìÿøùóð îëìóø áèð ÿðÿá âàðëûñûäûð.Ù ÿ ú ú à ú – (èáí-Éóñèô) ÂÛÛÛ ÿñðèí àõûðëàðûíäà Áÿíè Öìÿééà õÿëèôÿñè

ßáäöëìÿëèê èáí-Ìÿðâàí òÿðÿôèíäÿí Ìÿêêÿéÿ òÿéèí åäèëìèø ãÿääàð áèð ùþêì-äàð îëìóøäóð.

Ù ÿ ú ÿ ð ö ë - ÿ ñ â ÿ ä – Êÿáÿäÿ ìÿøùóð äàøûí àäûäûð. “Ùÿúÿðöë-ÿñâÿä”ãàðà äàø äåìÿêäèð.

Ù ÿ ì ÿ ë – Û áöðúöí àäûäûð.Ù ÿ ñ à ð – Ìóüàì àäûäûð.Ù ÿ ñ ñ à í è - ÿ ð ÿ á – ÂÛÛ ÿñðäÿ Ìÿêêÿäÿ éàøàìûø ìÿøùóð ÿðÿá øàèðè

Ùÿññàí èáí-Ñàáèòèí ëÿüÿáèäèð. Ãÿäèì ÿðÿá øåðèíè ýþçÿëëÿøäèðÿí, îíà éåíè èñòèãà-ìÿò âåðÿí, íîâàòîð ñÿíÿòêàð áèðèíúè èñëàì øàèðèäèð. Àäûíûí ìÿíàñûíà óéüóíîëàðàã, “Ùÿññàíè-ÿðÿá” ëÿüÿáè èëÿ Éàõûí Øÿðã ÿäÿáèééàòûíäà ìÿøùóðäóð.

Ù è ú à ç – 1. Ñÿóäèééÿ ßðÿáèñòàíû. 2. Ìóüàì àäûäûð.Õ à ã à í – Òöðê ùþêìäàðëàðûíûí òèòóëó.Õ ÿ ò è - ð å é ù à í – ßðÿá õÿòò íþâöäöð.Õ ÿ ç ð ÿ ú – Ìÿäèíÿäÿ Ìÿùÿììÿäÿ êþìÿê åäÿí áèð ãÿáèëÿäèð.Õ ó í è - Î ñ ì à í – (Äÿìè-Îñìàí, Îñìàí ãàíû) ÛÛÛ õÿëèôÿ Îñìàí îíó

þëäöðìÿéÿ ýÿëÿíëÿðäÿí ãîðóíìàã ö÷öí Ãóðàíûí âÿðÿãÿëÿðèíè îõóìàüà áàø-ëàéûð. Öñéàí÷ûëàð áóíà áàõìàéàðàã îíó þëäöðöðëÿð. Îñìàíûí ãàíû ùÿìèí ãóðà-íûí âÿðÿãëÿðèíèí öñòöíÿ òþêöëöð.

395

Õ ö ë ë ÿ õ – Þç ýþçÿëëÿðèéëÿ ìÿøùóð îëàí áèð øÿùÿðäèð.Õ ö ë ëÿ ð – Ñàô øÿðàáûéëà ìÿøùóð îëàí éåðäèð.È í ú è ë – Õà÷ïÿðÿñòëÿðèí ìöãÿääÿñ êèòàáûäûð.È ð ÿ ì – Úÿííÿò áàüû.È ñ ô ÿ í ä è é à ð – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ñÿðèíèí ãÿùðÿìàíëàðûíäàíäûð.Ê å é ä è - è õ â à í – Ãàðäàøëàðûí ùèéëÿñè, ãàðäàøëàðûíûí àëäàäûá Éóñèôè

ãóéóéà ñàëìàãëàðûíà èøàðÿäèð.Ê ÿ í à í – Ñóðèéà âÿ Ôÿëÿñòèíèí áèð ùèññÿñè äÿ äàõèë îëìàãëà ãÿäèì áèð

þëêÿ îëìóøäóð.Ê ÿ í ç – ÕÂ ÿñðäÿ éàøàìûø Ìÿùÿììÿä èáí-ßáäöëõàëèã Ýèëàíèíèí

“Êÿíçöë-Ëöüÿò” (ëöüÿòëÿð õÿçèíÿñè) àäëû ëöüÿò êèòàáû.Ê ÿ ð è ì á ÿ é – Ñåééèäèí äîñòóäóð. Êÿðèì áÿé Øûõÿëèáÿéîâ Øàìàõûíûí

ïðîêóðîðó îëìóøäóð.Ê ÿ ø ò è é è - Í ó ù – Äèíè-ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ, ýóéà âàõòèëÿ äöíéàíû ñó áàñìûø,

Íóù àäëû ïåéüÿìáÿð áþéöê áèð ýÿìè äöçÿëòìèø, þç öììÿòèíè òóôàíäàí õèëàñåòìèøäèð.

Ê è ð ì ÿ ý è - ø ÿ á ò à á – Ýåúÿ èøûã ñà÷àí áèð úöúöäöð êè, Ñöùåéë óëäóçó-íóí èøûüûíäàí áåëÿ þç èøûüûíû èòèðèð (éÿíè ÿí çÿèô èøûã ñà÷àí).

à à ô è ë – ßëè ßêáÿð Ãàôèë (1818–1891) Øàìàõûäà “Áåéòöññÿôà” ÿäÿáèìÿúëèñèíèí öçâö îëìóøäóð.

à à í ó í – Ìóñèãè àëÿòèäèð.à à ð ó í – Åðàìûçäàí ÿââÿë éàøàìûø âàðëû, õÿñèñ âÿ ãÿääàð áèð ùþêìäàð

îëìóø, ýóéà Ìóñàíûí ãàðüûøû èëÿ äþâëÿòè èëÿ áèðëèêäÿ éåðÿ áàòìûøäûð.Ã à ñ è ð – Ìèðçÿ Èñìàèë Ãàñèð (1805–1897) ÿñëÿí øàìàõûëûäûð. Áèð ìöääÿò

Ëÿíêÿðàíäà éàøàìûø âÿ îðàäà òÿøêèë îëóíàí “Ôþâúöë-Ôöñÿùà” àäëû ÿäÿáèìÿúëèñÿ áàø÷ûëûã åòìèøäèð.

à å é ñ ÿ ð – Ðóìäà ùþêìäàð òèòóëó îëìóøäóð.à ÿ í á ÿ ð – ßëèíèí èñòÿêëè ãóëàìû îëìóøäó.à ó á à ð è – ßðÿá õÿòò íþâöäöð.à ö ë ç ó ì – Äÿíèç äåìÿêäèð.Ë à ò â ÿ Ì ÿ í à ò – Ìöñÿëìàíëûãäàí ÿââÿë Êÿáÿäÿ îëàí ÿí áþéöê

áöòëÿðäèð.Ë å é ë ÿ ò ö ë - ã ÿ ä ð – (Ãÿäð ýåúÿñè) Ãóðàí ðÿâàéÿòèíÿ ýþðÿ èëê àéÿíèí

Ìÿùÿììÿäÿ íàçèë îëäóüó ýåúÿ.Ì å ù ä è – Ñåééèäèí äîñòó, ýþðêÿìëè ìóñèãèøöíàñ âÿ õàíÿíäÿ îëìóøäóð.Ì ÿ ù ÿ ì ì ÿ ä Ù ÿ ñ ÿ í – Ñ.ß.Øèðâàíè äþâðöíäÿ Ìàùìóä Àüàíûí

ìÿúëèñèíèí õàíÿíäÿñè îëìóøäóð.Ì ÿ ù ì ó ä è - õ ó ä à – Ìÿùÿììÿäÿ èøàðÿäèð.Ì ÿ í ñ ó ð – (Ìÿíñóð èáí-Ùÿëëàú) Èðàíûí Áåéçà øÿùÿðèíäÿíäèð.

“ßíÿëùÿãã” (ìÿíÿì àëëàù) øöàðûíû éàéäûüû ö÷öí õÿëèôÿ Ìöãòÿäèð Áèëëàùûíÿìðè èëÿ 306-úû ùèúðè èëèíäÿ Áàüäàääà äàðà ÷ÿêèëìèøäèð.

396

Ì ÿ ð ð è õ – Ìàðñ ïëàíåòè. Øÿðã øåðèíäÿ ìöùàðèáÿ âÿ ãàí ðÿìçè êèìèèøëÿäèëèð.

Ì ÿ ñ ú è ä è - Ø à ù – Ýÿíúÿäÿêè Øàù Àááàñ ìÿñúèäèíÿ èøàðÿäèð.Ì ÿ ñ è ù à – Èñàíûí ëÿüÿáèäèð.Ì è í à – 1. Ìÿêêÿ éàõûíëûüûíäà äàüäûð. 2. Øÿðàá øöøÿñè.Ì è ç à í – ÂÛÛ áöðúöí (Òÿðÿçè áöðúö, îíà Êè÷èê Àéû áöðúö äÿ äåéèëèð)

àäûäûð.Ì ö ð ò ÿ ç à – ßëèíèí ëÿüÿáëÿðèíäÿí áèðèäèð.Ì ö ñ ÿ â â è ð – Ìèðçÿ Ìÿùÿììÿä Ìöñÿââèð “Ìÿúìÿöøøöÿðà”íûí öçâö

îëìóøäóð.Ì ö ø ò ÿ ð è – Éóïèòåð ïëàíåòè.Í ÿ â à – Ìóüàì øþáÿñèíèí àäûäûð.Í è ò ã è - Ì ÿ ñ è ù à – Èñàíûí íèòãè (íÿôÿñè) þëöëÿðè äèðèëäèðìèø – ðÿâàéÿòèíÿ

èøàðÿäèð.Í î â ð ÿ ñ – Ìèðçÿ ßëÿñüÿð Íîâðÿñ (1846–1918) “Ìÿúëèñè-ôÿðàìóøàíûí”

öçâëÿðèíäÿí îëìóøäóð.Ï ÿ í ú ý à ù – Ìóüàì àäûäûð.Ð à ü è á – Ãàôàð Ðàüèá (1818–1892) “Áåéòöññÿôà” ÿäÿáè ìÿúëèñèíèí öçâö

îëìóøäóð.Ð à ù è ë – Éóñèôèí äîüìà àíàñû.Ð ÿ ù à â ÿ í ä – Ìóüàì øþáÿñèäèð.Ð ÿ õ ø – “Øàùíàìÿ” ãÿùðÿìàíû Ðöñòÿìèí àòûíûí àäû.Ð ó ù ö ë - ÿ ì è í – Úÿáðàèëÿ èøàðÿäèð.Ð ó ì – Ãÿäèì Âèçàíòèéàéà âåðèëÿí àääûð. Áó èìïåðèéàíûí áèð ùèññÿñè

òöðêëÿðèí ÿëèíÿ êå÷äèêäÿí ñîíðà Òöðê äþâëÿòè âÿ Êè÷èê Àñèéàäà Ðóì àäëàí-ìàüà áàøëàìûøäûð.

Ð ö á à á, ð ÿ á à á – Ìóñèãè àëÿòèäèð. Éóíàí ÿñàòèðèíäÿ “Ðÿä âÿ ðÿáàá”àäëû áèð ìÿùÿááÿò äàñòàíû äà ìÿøùóðäóð.

Ð ö ñ ò ÿ ì – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíèí áàø ãÿùðÿìàíûäûð.Ñ à ð à – Èñùàã ïåéüÿìáÿðèí àíàñûäûð.Ñ ÿ á à – (Ñÿáàéåëè, Øÿùðè-Ñÿáàéåë, Ýöëçàðè-Ñÿáà âÿ ñ.) ßôñàíÿâè áèð

øÿùÿðèí àäûäûð. Ýóéà áó øÿùÿð ãÿäèì Áàêû øÿùÿðèäèð. Ùàçûðäà Ñÿáà øÿùÿðèíèíãàëûãëàðû Áàéûë éàõûíëûüûíäà äÿíèçèí è÷ÿðèñèíäÿäèð. Ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Ñöëåéìàíïåéüÿìáÿð áó øÿùÿðèí ùþêìäàðû ýþçÿë Áèëãåéñÿ àøèã îëóáìóø.

Ñ ÿ ä ä è - È ñ ê ÿ íä ÿ ð – Ìÿøùóð ×èí äèâàðûíà èøàðÿäèð.Ñ ÿ ô à – Ìÿùÿììÿä Ñÿôà (1851–1876) Ñ.ß.Øèðâàíèíèí éàõûí äîñòó

îëìóøäóð. Îíà áÿçÿí Ãàðà Ìÿùÿììÿä äÿ äåéèðìèøëÿð. “Áåéòöññÿôà” ÿäÿáèìÿúëèñè îíóí åâèíäÿ òÿøêèë åäèëäèéè ö÷öí (Ñÿôàíûí åâè) Ñÿôàíûí àäû èëÿ áàüëûîëìóøäóð. Ñåééèäèí ÿñÿðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ ÿí ÷îõ Ñÿôàíûí àäû ÷ÿêèëèð.

Ñ ÿ ù à ù – Õ ÿñðäÿ éàøàìûø ìÿøùóð òàúèê àëèìè ßáóíÿñð Èñìàèëßëúþâùÿðèíèí “Ñÿùàùöë-Ëöüÿ” àäëû ÿðÿá äèëèíÿ àèä èçàùëû ëöüÿò êèòàáûäûð.

397

Ñ ÿ ë ì à í – Ìÿùÿììÿäèí éàõûí àäàìëàðûíäàí îëìóøäóð. Ñÿëìàíûí ÿñëèôàðñäûð. Î, ÿââÿë àòÿøïÿðÿñò ñîíðà õà÷ïÿðÿñò îëìóø, íÿùàéÿò ìöñÿëìàíëûüûãÿáóë åòìèøäèð.

Ñ ÿ í ò ó ð – Ìóñèãè àëÿòèäèð.Ñ ÿ ð ô – Î çàìàí ìÿêòÿáëÿðäÿ òÿäðèñ åäèëÿí ßðÿá ãðàììàòèêàñû

(ìîðôîëîýèéà).Ñ è ô à ù à í – Èðàíûí ãÿäèì ìÿäÿíèééÿò ìÿðêÿçè, Øàù Àááàñûí ïàéòàõòû

îëìóøäóð.Ñ è í à – Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ Ìóñàíûí àëëàùëà äàíûøäûüû äàüûí àäûäûð.Ñ è é à â ó ø – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíèí ãÿùðÿìàíû.Ñ þ ù ð à á – Ôèðäîâñèíèí “Øàùíàìÿ” ÿñÿðèíèí ãÿùðÿìàíûäûð.Ñ ö ô éà í – Ìöàâèéÿíèí óëó áàáàñûäûð.Ñ ö ù à – Áþéöê Àéû áöðúöíÿ äàõèë îëàí óëäóçëàðäàí (Éåääè ãàðäàø) ÿí

êè÷èéèíèí àäûäûð.Ñ ö ð ÿ é é à – Öëêÿð óëäóçó.Ø à ù õ ÿ í ä à í – ÕÛ ÿñð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûí áþéöê ñÿíÿòêàðû

Èìàäÿääèí Íÿñèìèíèí ãàðäàøûäûð. Ãÿáðè Øàìàõûäà þç àäûíà îëàí ãÿáðèñòàí-ëûãäàäûð. Ñ.ß.Øèðâàíèíèí âÿñèééÿòèíÿ ýþðÿ (Ìÿí þëÿíäÿ “Øàõàíäà” äÿôí åéëÿéèí,÷öíêè îíóí øàùèäè-Õÿíäàíû âàð) ùÿìèí ãÿáðèñòàíäà äÿôí åäèëìèøäèð.

Ø ÿ ð à é è - É ÿ ì à í è – Ïàðëàã áèð óëäóçóí àäûäûð.Ò à ù à – Ãóðàí ñóðÿñèíèí àäûäûð.Ò è ü è - ä ö ñ ÿ ð – ßëèíèí ãûëûíúûíà èøàðÿäèð.Ò ó á à – Äèíè ðÿâàéÿòÿ ýþðÿ úÿííÿòäÿ ÷îõ êþëýÿëè áèð àüàúûí àäûäûð.Ö â å é ñ è-ã ÿ ð ÿ í è (-áèí Àìèð) – Éÿìÿíäÿ þç ìöãÿääÿñëèéè èëÿ ìÿøùóð

îëìóøäóð.Ö ç ç à – Êÿáÿäÿ îëàí áöòëÿðäÿí áèðèíèí àäûäûð.É ÿ ä è-Ì ó ñ à – Äèíè ÿôñàíÿéÿ ýþðÿ Ìóñà ÿëèíè éàõàñûíà ñàëûá ÷ûõàðäûãäà

ÿëè ïàðëàéàð, èøûã ñà÷àðìûø. Áó Ìóñàíûí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèðè êèìè Øÿðã øåðèíäÿ(“Éÿäè-áåéçà” – ïàðëàã ÿë) ýåíèø éàéûëìûøäûð.

É ÿ ù é à – Ïåéüÿìáÿð îëìóøäóð.É ÿ ñ ð è á – Ìÿêêÿíèí ÿñèë àäûäûð.É ó í è ñ – Ïåéüÿìáÿð îëìóøäóð.Ç ÿ á ó ð – Äàâóä ïåéüÿìáÿðèí ìöãÿääÿñ êèòàáûíûí àäûäûð.Ç ÿ í ä – “Àâåñòà”íûí øÿðùèäèð.Ç ó è – Ìèðçÿ Ìàùìóä Çóè “Áåéòöññÿôà” ÿäÿáè ìÿúëèñèíèí öçâö îëìóøäóð.Ç ö ù ÿ ë – Óëäóç àäûäûð.Ç ö ë ô ö ã à ð – Èìàì ßëèíèí èêèáàøëû ãûëûíúûíûí àäûäûð.

398

ÊÈÒÀÁÄÀÊÛËÀÐ

Êþùíÿ äöíéàíûí ñîíóíúó, éåíè äöíéàíûí áèðèíúè øàèðè . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

Ãÿçÿëëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33Ðöáàèëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340Ãîøàáåéòëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .356Òÿêáåéòëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360Ãèòÿëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .366Òÿðêèááÿíäëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369Ìöõÿììÿñëÿð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .379Ìöñÿääÿñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .389Ìöñòÿçàäëàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .390

Äèíè, òàðèõè, ÿôñàíÿâè âÿ úîüðàôè àäëàðûí èçàùû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .394

399

Áóðàõûëûøà ìÿñóë: Óìóä Ðÿùèìîüëó

Òåõíèêè ðåäàêòîð: Ìöáàðèç Ïèðèéåâ

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Àëëàùâåðäè Êÿðèìîâ

Êîððåêòîð: Òîôèã Ãàðàãàéà

Éûüûëìàüà âåðèëèá 27.09.2004. ×àïà èìçàëàíûá 26.03.2005.Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 25. Îôñåò ÷àï öñóëó.

Òèðàæû 25000. Ñèôàðèø 59.

Êèòàá “PROMAT” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.