seçilmiş göstergelerle türkiye ekonomisinin takibi ve analizi

Bilgi Üniversitesi Finans Cafe Seminerleri 18 Mart 2016

Seçilmiş Göstergelerle Türkiye Ekonomisi:

Takip ve Analiz

Hazırlayan ve Sunan: Eren OCAKVERDİ Analitik Modelleme ve Makroekonomik Araştırma [email protected]

Çekince

• Bu sunuşta yer alan bilgi ve veriler, araştırma birimimiz tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan derlenmiş olup doğrulukları ayrıca araştırılmamıştır. Bu nedenle, bu bilgilerin tam veya doğru olmamasından, kullanılan kaynaklardaki hata ve eksik bilgilerden dolayı doğabilecek zararlar konusunda kurumumuz ve kurumumuz çalışanları herhangi bir sorumluluk kabul etmez.

• Bu sunuş yatırımcıların bilgi edinmeleri amacıyla hazırlanmış olup, yatırımcıların yatırıma

ilişkin kararlarını verirken bu sunuştaki bilgilerden yararlanmaları, ancak bu sunuştan etkilenmeyerek kararlarını vermeleri beklenmektedir. Bu sunuşun ticari amaçlı kullanımı sonucu oluşabilecek zararlardan dolayı kurumumuz ve her ne akitle bağlı olursa olsun her türlü çalışanı hiçbir sorumluluk üstlenmemektedir.

• Bu sunuş hiçbir şekilde yatırım tavsiyesi niteliği taşımamakta ve menkul değerlerin satın

alınması veya satılması için bir teklifi veya aracılık teklifini içermemektedir. Bu sunuşun tümü veya bir kısmı Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.’nin yazılı izni olmadan çoğaltılamaz, yayınlanamaz veya üçüncü kişilere gösterilemez.

Makroekonomik sistemin en «yalın» işleyişi

Kaynak: Valentino Piana, www.economicswebinstitute.org

Gelir

Tüketim İstihdam

İşsizlik

Ücret

Fiyat düzeyi

Tasarruflar

Vergiler

Kamu Harcamaları

İhracat

İthalat Yatırım

Reel faiz

Nominal Para Arzı

Reel Para Arzı

Nominal Döviz Kuru

Reel Döviz Kuru

+ + + -

-

+

+ -

+

-

+

-

+

-

+ +

+

+

+

+

+

-

+

http://www.economicswebinstitute.org/

Takip amacıyla kullanılabilecek bazı göstergeler

Sunuşta kullanılan veriler Bloomberg veritabanından alınmıştır.

Dünyada büyüme

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

Gelismis ulkeler

Gelismekte olan ulkeler

Türkiye

Dünya

0

2

4

6

8

10

12

04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15

Gelismis Ulkeler

Gelismekte Olan Ulkeler

Turkiye

Dunya

Dünyada enflasyon

0

1

2

3

4

5

6

4

8

12

16

20

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

ABD Avrupa

Brezilya Turkiye

Dünyada faiz

-15

-10

-5

0

5

10

15

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

Brezilya Euro Bolgesi

Endonezya Hindistan

Rusya Guney Afrika

ABD Turkiye

Büyüme – seçilmiş ülkeler

-30

-20

-10

0

10

20

30

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

Ozel Tuketim Kamu Tuketimi

Ozel Yatirim Kamu Yatirimi

Stok Degisimi Toplam Ihracat

Toplam Ithalat

Büyümeye katkılar

-20

-16

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Sanayi Uretimi Reel GSYH

Korelasyon: 0,96

Büyüme ve sanayi üretimi

70

80

90

100

110

120

130

140

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Ham

Ham-Takvim

Ham-Takvim-Mevsim

Aylık sanayi üretimi endeksi

Mevsimler itibarıyla sanayi üretimi

70

80

90

100

110

120

130

140

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Mevsim ortalamalari

85

90

95

100

105

85

90

95

100

105

110

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Takvim etkisi Mevsim etkisi

Üretimde mevsim ve takvim etkileri

-3,000

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

GSYH (arindirilmis)

Egilim (HP filtresi)

Çikti açigi (HP filtresi)

Çıktı açığı – GSYH (potansiyel değil!)

-15

-10

-5

0

5

10

80

90

100

110

120

130

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Sanayi (arindirilmis)

Egilim (HP filtresi)

Çikti açigi (HP filtresi)

Çıktı açığı – Sanayi üretimi (potansiyel değil!)

18,000

20,000

22,000

24,000

26,000

28,000

30,000

32,000

8

9

10

11

12

13

14

15

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Istihdam sayisi

Issiz sayisi

Issizlik orani

İşgücü piyasası

50

60

70

80

90

100

110

120

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Tuketici guveni Reel kesim guveni

iyimser

kotumser iki secim

Güven endeksleri

40

60

80

100

120

140

160

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Cari denge

Cari denge egilim (HP filtresi)

IMF emtia endeksi

IMF emtia endeksi egilim (HP filtresi)

Cari denge

30

35

40

45

50

55

60

65

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

AB'ye ihracat

AB'ye ihracatin orani

AB’ye ihracatın seyri

-40,000

-20,000

0

20,000

40,000

60,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TICARI_HARIC_KISA_KREDI

DOGRUDAN_YABANCI_YATIRIM

MEVDUAT_YUKUMLULUGU

PORTFOY_YATIRIMLARI

Finansman kaynakları

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

90,000

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Hisse senedi stoku DIBS stoku

Yabancı işlemleri

.00

.04

.08

.12

.16

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Ay-ici oynaklik Ay ortalamasi

Nominal dolar kuru

0

10

20

30

40

50

60

70

80

04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Turkiye

(Gelismekte Olan Ulkeler,(secilmis))

Brezilya, Sili, Kolombiya, Cek Cumhuriyeti,

Macaristan, Hindistan, Endonezya, Mek sik a,

Polonya, Romanya, Rusya, Guney Afrik a, Guney Kore.

Örtük kur oynaklığı (1 aylık, opsiyon)

100

150

200

250

300

350

-80

-40

0

40

80

2011 2012 2013 2014 2015 2016

MSCI_TURKIYE

MSCI_GOP

5Y_CDS_TURKIYE

MSCI ve CDS gelişmeleri

60

70

80

90

100

110

120

130

140

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Gelismis Ülkelere Göre

Gelismekte Olan Ülkelere Göre

Reel efektif döviz kuru (reel kur değil!)

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Gerçeklesme Hedef

Enflasyon – Gerçekleşme ve Hedef

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TUFE TUFE-H TUFE-I

Enflasyon – Özel kapsamlı (çekirdek değil!)

-80

-40

0

40

80

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TUFE (yillik degisim)

IMF emtia endeksi (yillik degisim)

Ortalama dolar kuru (yillik degisim)

Enflasyon – Dışsal etmenler

0

2

4

6

8

10

12

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

KATKI_YIL_GIDA KATKI_YIL_KONUT

KATKI_YIL_ULASTIRMA KATKI_YIL_LOKANTA

KATKI_YIL_GIYIM KATKI_YIL_CESITLI

KATKI_YIL_ALKOL KATKI_YIL_EGITIM

KATKI_YIL_EGLENCE KATKI_YIL_HABERLESME

KATKI_YIL_MOBILYA KATKI_YIL_SAGLIK

Enflasyon – İçsel etmenler

0

5

10

15

20

25

30

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

1 haftalik repo Borclanma

Borc verme Fonlama maliyeti

Gosterge 2Y

Para politikası – Nominal faizler

-4

0

4

8

12

16

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

REEL_FAIZ_ORT1

REEL_FAIZ

REEL_FAIZ_ORT2

%12,3

%1,7

Para politikası – Reel faiz (beklenen)

-2

-1

0

1

2

3

4

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Avrupa Birligi Türkiye

Enflasyon – AB ile karşılaştırma (aylık)

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

-3 -2 -1 0 1 2 3 4

H_ENFLASYON_TR Normal (mu=0.6586, sigma=0.7906)

H_ENFLASYON_AB Normal (mu=0.1231, sigma=0.4867)

Ola

silik

Yo

gu

nlu

k

Enflasyon – Aylık gerçekleşmeler (çok mu oynak?)

-2

-1

0

1

2

3

4

Ge

rçe

kle

sm

e

-0.4 0.0 0.4 0.8 1.2 1.6 2.0

Beklenti

Mayis 2011

Enflasyon – Aylık tahmin (nafile mi?)

Bu kadar takip yeter, sıra analizde...

Buraya kadar sunulan çizimler, ekonomiyi sadece izleme amacına hizmet etmektedir. Bu tarz grafik gösterimler yalnızca birer özetleme ve betimleme aracıdır, analiz amacıyla kullanılmamalıdır. Nedensel çıkarım yapabilmek veya genellenebilir sonuçlar üretebilmek için teorik ve/veya ampirik modellere ihtiyaç vardır. Kesin olmayan bir «bilim» dalıyla uğraşıyorsanız, işin doğasında var olan belirsizliği mutlaka dikkate almanız gerekir. Bu göstergelerin önemli bir bölümü ölçüm hatası içerdiğinden, her değişime anlam yüklemeye lüzum yoktur.

-2

-1

0

1

2

3

4

5

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

USDBRL_ZSKOR USDIDR_ZSKOR

USDINR_ZSKOR USDMXN_ZSKOR

USDRUB_ZSKOR USDTRY_ZSKOR

USDZAR_ZSKOR

1) Döviz kurlarında göreli performansımız nasıl?

1) Statik Faktör Analizi

Factor Method: Maximum Likelihood

Date: 03/14/16 Time: 15:41

Covariance Analysis: Ordinary Correlation

Sample (adjusted): 1/03/2005 3/11/2016

Included observations: 2691 after adjustments

Balanced sample (listwise missing value deletion)

Number of factors: Kaiser-Guttman

Prior communalities: Squared multiple correlation

Convergence achieved after 5 iterations

Loadings

F1 Communality Uniqueness

USDBRL_ZSKOR 0.810997 0.657717 0.342282

USDIDR_ZSKOR 0.912013 0.831768 0.168231

USDINR_ZSKOR 0.927464 0.860189 0.139809

USDMXN_ZSKOR 0.908865 0.826036 0.173961

USDRUB_ZSKOR 0.923204 0.852305 0.147693

USDTRY_ZSKOR 0.975467 0.951537 0.048466

USDZAR_ZSKOR 0.956438 0.914773 0.085225

Factor Variance Cumulative Difference

F1 5.894325 5.894325 ---

Total 5.894325 5.894325

-2

-1

0

1

2

3

4

5

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

ORTAK_ETMEN

(KUR_ALT_SINIR,KUR_UST_SINIR)

1) Ortak etmenin (faktörün) seyri

-.6

-.4

-.2

.0

.2

.4

.6

-2

0

2

4

6

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

USDTRY_AYRISMA

USDTRY_ORTUK

USDTRY_ZSKOR

(KUR_ALT_SINIR,KUR_UST_SINIR)

1) TRY ve Ortak etmen karşılaştırması

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

1

2

3

4

5

6

7

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

YKBNK_ASK XU030

2) SVFM’de (CAPM) katsayılar sabit midir?

2) Geleneksel tahmin yöntemi

Dependent Variable: FAZLA_GETIRI_YKB

Method: Least Squares

Date: 03/17/16 Time: 23:16

Sample (adjusted): 6/07/2006 3/17/2016

Included observations: 2327 after adjustments

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.004343 0.026734 -0.162474 0.8709

FAZLA_GETIRI_BIST30 1.152122 0.013725 83.94257 0.0000

R-squared 0.751904 Mean dependent var 0.033998

Adjusted R-squared 0.751797 S.D. dependent var 2.588137

S.E. of regression 1.289410 Akaike info criterion 3.347105

Sum squared resid 3865.491 Schwarz criterion 3.352049

Log likelihood -3892.357 Hannan-Quinn criter. 3.348906

F-statistic 7046.355 Durbin-Watson stat 1.981696

Prob(F-statistic) 0.000000

0.6

0.8

1.0

1.2

1.4

1.6

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

BETA ± 2 RMSE

Beta katsayisi

Geleneksel

Tahmin

2) Zamana göre değişen parametre modeli

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

DEFLATOR_YILLIK ENFLASYON_YILLIK

3) Deflatör ile enflasyon arasında nasıl bir ilişki var?

3) Uzun dönemli bir denge modeli ARDL Cointegrating And Long Run Form

Dependent Variable: DEFLATOR_YILLIK

Selected Model: ARDL(1, 4)

Date: 03/20/16 Time: 01:35

Sample: 1998Q1 2016Q4

Included observations: 63

Cointegrating Form


D(ENFLASYON_YILLIK) 1.022394 0.058794 17.389286 0.0000

D(ENFLASYON_YILLIK... -0.181808 0.063971 -2.842045 0.0062

D(ENFLASYON_YILLIK... 0.013164 0.062196 0.211660 0.8331

D(ENFLASYON_YILLIK... -0.293014 0.059962 -4.886669 0.0000

CointEq(-1) -0.623484 0.095838 -6.505636 0.0000

Cointeq = DEFLATOR_YILLIK - (0.9040*ENFLASYON_YILLIK + 0.1485 )

Long Run Coefficients


ENFLASYON_YILLIK 0.904030 0.023679 38.178916 0.0000

C 0.148469 0.614629 0.241559 0.8100

-12

-8

-4

0

4

8

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

3) Dengeye dönüş davranışı

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

4) Turist sayısını tahmin edebilir miyiz?

13.2

13.6

14.0

14.4

14.8

15.2

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

EGILIM

.000

.002

.004

.006

.008

.010

.012

.014

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

EGIM (MOMENTUM)

-1.2

-0.8

-0.4

0.0

0.4

0.8

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

MEVSIM ETKISI

-.4

-.3

-.2

-.1

.0

.1

.2

.3

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

KISA DÖNGÜ

4) Bileşenlerine ayrıştırma modeli

Tekrar ederse

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Gerçeklesme ARIMA modeli

ETS modeli Ayristirma modeli

Kriz senaryosu

4) Varsayımsal kriz etkisi

30

35

40

45

50

55

60

-30

-20

-10

0

10

20

30

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

PMI Türkiye

Sanayi üretimi (yillik degisim)

5) PMI verisi sanayi üretimini etkiliyor mu?

Pairwise Granger Causality Tests

Date: 03/18/16 Time: 14:21

Sample: 2005M01 2016M12

Lags: 6

Null Hypothesis: Obs F-Statistic Prob.

SANAYI_BUYUME_YIL does not Granger Cause PMI_TURKEY_SA 115 2.21084 0.0479

PMI_TURKEY_SA does not Granger Cause SANAYI_BUYUME_YIL 4.41128 0.0005

5) Bir nedensellik olması gerekir


Date: 03/18/16 Time: 14:19

Sample: 2005M01 2016M12

Lags: 3



PMI_TURKEY_SA does not Granger Cause SANAYI_BUYUME_YIL 6.40649 0.0005


Date: 03/18/16 Time: 14:20

Sample: 2005M01 2016M12

Lags: 1



PMI_TURKEY_SA does not Granger Cause SANAYI_BUYUME_YIL 18.4992 4.E-05

İki yönlü (karşılıklı) nedensellik var gibi görünüyor.

-1

0

1

2

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PMI sokuna PMI tepkisi

-1

0

1

2

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Sanayi üretimi sokuna PMI tepkisi

-1

0

1

2

3

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PMI sokuna Sanayi üretimi tepkisi

-1

0

1

2

3

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Sanayi üretimi sokuna sanayi üretimi tepkisi

Bir standart sapma sokuna tepkiler ve ± 2 s.h. belirsizlik araligi

5) VAR modeli sonuçları: Etki-tepki fonksiyonları

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PMI varyansinin PMI tarafindan açiklanan yüzdesi

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

PMI varyansinin Sanayi üretimi tarafindan açiklanan yüzdesi

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Sanayi üretimi varyansinin PMI tarafindan açiklanan yüzdesi

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Sanayi üretimi varyansinin sanayi üretimi tarafindan açiklanan yüzdesi

Tahmin Hatasi Varyans Ayristirmasi ve ± 2 s.h. belirsizlik araligi

5) VAR modeli sonuçları: Varyans ayrıştırması

Dependent Variable: ENFLASYON_YILLIK

Method: ARMA Maximum Likelihood (OPG - BHHH)

Date: 03/15/16 Time: 14:52

Sample: 2005M01 2016M02



Coefficient covariance computed using outer product of gradients


C 0.658349 0.336378 1.957172 0.0525

ENFLASYON_YILLIK(-1) 0.899948 0.038606 23.31096 0.0000

@PCY(DOLAR_SENARYO) 0.013934 0.007979 1.746293 0.0832

@PCY(BRENT_SENARYO) 0.006803 0.002756 2.468689 0.0149

@DURING("2011m05") 1.018296 0.397085 2.564432 0.0115

AR(12) -0.442986 0.071834 -6.166804 0.0000

SIGMASQ 0.442947 0.057984 7.639186 0.0000



S.E. of regression 0.683638 Akaike info criterion 2.147612

Sum squared resid 59.35486 Schwarz criterion 2.298991

Log likelihood -136.8900 Hannan-Quinn criter. 2.209128



6) Enflasyonun akıbeti ne olur?

Bu basit davranışsal model üzerinden öngörü yapabilir miyiz?

Dependent Variable: LOG(DOLAR_SENARYO)


Date: 03/18/16 Time: 12:35

Sample: 2005M01 2016M02





C -0.002292 0.007068 -0.324308 0.7462

LOG(DOLAR_SENARYO(-1)) 1.013015 0.012812 79.06671 0.0000

@DURING("2008m10") 0.152277 0.046120 3.301730 0.0012

AR(1) 0.177575 0.067175 2.643462 0.0092

SIGMASQ 0.000793 9.29E-05 8.534278 0.0000



S.E. of regression 0.028697 Akaike info criterion -4.227179

Sum squared resid 0.106237 Schwarz criterion -4.119051

Log likelihood 288.2210 Hannan-Quinn criter. -4.183239



6) Dolar beklentilerine ihtiyaç var...

Modelleyebilir veya alternatif senaryolar oluşturabiliriz.

Dependent Variable: LOG(BRENT_SENARYO)


Date: 03/15/16 Time: 14:28

Sample: 2005M01 2016M12





C 0.305875 0.178190 1.716565 0.0883

LOG(BRENT_SENARYO(-1)) 0.929114 0.041857 22.19751 0.0000

AR(1) 0.449780 0.065780 6.837596 0.0000

SIGMASQ 0.005934 0.000685 8.658607 0.0000



S.E. of regression 0.078127 Akaike info criterion -2.232000

Sum squared resid 0.854542 Schwarz criterion -2.149506

Log likelihood 164.7040 Hannan-Quinn criter. -2.198479



6) Petrol fiyatı beklentilerine de ihtiyaç var...

Modelleyebilir veya alternatif senaryolar oluşturabiliriz.

20

40

60

80

100

120

I II III IV I II III IV I II III IV

2014 2015 2016

BRENT_SENARYO (Alternatif)

BRENT_SENARYO (Baz)

BRENT_SENARYO

2.0

2.4

2.8

3.2


2014 2015 2016

DOLAR_SENARYO (Alternatif)

DOLAR_SENARYO (Baz)

DOLAR_SENARYO

6

7

8

9

10


2014 2015 2016

ENFLASYON_YILLIK (Alternatif)

ENFLASYON_YILLIK (Baz)

ENFLASYON_YILLIK

6) Eş anlı denklem sistemi çözümü

Kulağınıza küpe olsun...

Mevcut durumu ve geçmişi iyi analiz etmeden geleceğe dair öngörülerde bulunmak tehlikelidir. Analiz ve modelleme süreci her zaman göründüğünden daha meşakkatlidir. Sayısız alternatif model kurulması ve sonuçlarının karşılaştırılması gerekebilir. Probleme teorik varsayımlarla veya hipotezlerle yaklaşmak çoğu zaman işinizi kolaylaştırır. Teori ve uygulama her zaman birbirini karşılıklı olarak besler. Konu hakimiyeti ve metodoloji bilgisi, yazılım becerisinden önce gelir.

Araştırma, merakın resmiyet kazandırılmış bir biçimidir [...] Zora Neale Hurston

seçilmiş göstergelerle türkiye ekonomisinin takibi ve analizi

Economy & Finance