seçilmiş göstergelerle türkiye ekonomisinin takibi ve analizi

Bilgi Üniversitesi Finans Cafe Seminerleri 14 Ekim 2016

Seçilmiş Göstergelerle Türkiye Ekonomisi:

Takip ve Analiz

Hazırlayan ve Sunan: Eren OCAKVERDİ Araştırma ve Analitik Danışmanı [email protected]

Çekince

• Bu sunuşta yer alan bilgi ve veriler, araştırma birimimiz tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan derlenmiş olup doğrulukları ayrıca araştırılmamıştır. Bu nedenle, bu bilgilerin tam veya doğru olmamasından, kullanılan kaynaklardaki hata ve eksik bilgilerden dolayı doğabilecek zararlar konusunda kurumumuz ve kurumumuz çalışanları herhangi bir sorumluluk kabul etmez.

• Bu sunuş yatırımcıların bilgi edinmeleri amacıyla hazırlanmış olup, yatırımcıların yatırıma

ilişkin kararlarını verirken bu sunuştaki bilgilerden yararlanmaları, ancak bu sunuştan etkilenmeyerek kararlarını vermeleri beklenmektedir. Bu sunuşun ticari amaçlı kullanımı sonucu oluşabilecek zararlardan dolayı kurumumuz ve her ne akitle bağlı olursa olsun her türlü çalışanı hiçbir sorumluluk üstlenmemektedir.

• Bu sunuş hiçbir şekilde yatırım tavsiyesi niteliği taşımamakta ve menkul değerlerin satın

alınması veya satılması için bir teklifi veya aracılık teklifini içermemektedir. Bu sunuşun tümü veya bir kısmı Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.’nin yazılı izni olmadan çoğaltılamaz, yayınlanamaz veya üçüncü kişilere gösterilemez.

Takip amacıyla kullanılabilecek bazı göstergeler

Sunuşta kullanılan veriler Bloomberg veritabanından alınmıştır.

Dünyada büyüme

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

Gelismis ulkeler

Gelismekte olan ulkeler

Türkiye

Dünya

0

2

4

6

8

10

12

04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15

Gelismis Ulkeler

Gelismekte Olan Ulkeler

Turkiye

Dunya

Dünyada enflasyon

0

1

2

3

4

5

6

4

8

12

16

20

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

ABD Avrupa

Brezilya Turkiye

Dünyada faiz

-15

-10

-5

0

5

10

15

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

Brezilya Euro Bolgesi

Endonezya Hindistan

Rusya Guney Afrika

ABD Turkiye

Büyüme – seçilmiş ülkeler

-30

-20

-10

0

10

20

30

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016

Ozel Tuketim Kamu Tuketimi

Ozel Yatirim Kamu Yatirimi

Stok Degisimi Toplam Ihracat

Toplam Ithalat

Büyümeye katkılar

-20

-16

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Sanayi Uretimi Reel GSYH

Korelasyon: 0,96

Büyüme ve sanayi üretimi

70

80

90

100

110

120

130

140

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Ham

Ham-Takvim

Ham-Takvim-Mevsim

Aylık sanayi üretimi endeksi

Mevsimler itibarıyla sanayi üretimi

70

80

90

100

110

120

130

140

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Mevsim ortalamalari

85

90

95

100

105

85

90

95

100

105

110

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Takvim etkisi Mevsim etkisi

Üretimde mevsim ve takvim etkileri

-3,000

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

16,000

20,000

24,000

28,000

32,000

36,000

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

GSYH (arindirilmis)

Egilim (HP filtresi)

Çikti açigi (HP filtresi)

Çıktı açığı – GSYH (potansiyel değil!)

-15

-10

-5

0

5

10

80

90

100

110

120

130

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Sanayi (arindirilmis)

Egilim (HP filtresi)

Çikti açigi (HP filtresi)

Temmuz 2016

Çıktı açığı – Sanayi üretimi (potansiyel değil!)

18,000

20,000

22,000

24,000

26,000

28,000

30,000

32,000

8

9

10

11

12

13

14

15

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Istihdam sayisi

Issiz sayisi

Issizlik orani

İşgücü piyasası

50

60

70

80

90

100

110

120

02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Tuketici guveni Reel kesim guveni

iyimser

kotumser iki secim

Güven endeksleri

40

60

80

100

120

140

160

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Cari denge

Cari denge egilim (HP filtresi)

IMF emtia endeksi

IMF emtia endeksi egilim (HP filtresi)

Cari denge

30

35

40

45

50

55

60

65

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

AB'ye ihracat

AB'ye ihracatin orani

AB’ye ihracatın seyri

-40,000

-20,000

0

20,000

40,000

60,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TICARI_HARIC_KISA_KREDI

DOGRUDAN_YABANCI_YATIRIM

MEVDUAT_YUKUMLULUGU

PORTFOY_YATIRIMLARI

Finansman kaynakları

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

90,000

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Hisse senedi stoku DIBS stoku

Yabancı işlemleri

.00

.04

.08

.12

.16

1.0

1.5

2.0

2.5

3.0

3.5

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Ay-ici oynaklik Ay ortalamasi

Nominal dolar kuru

0

10

20

30

40

50

60

70

80

04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Turkiye

(Gelismekte Olan Ulkeler,(secilmis))

Brezilya, Sili, Kolombiya, Cek Cumhuriyeti,

Macaristan, Hindistan, Endonezya, Mek sik a,

Polonya, Romanya, Rusya, Guney Afrik a, Guney Kore.

Örtük kur oynaklığı (1 aylık, opsiyon)

100

150

200

250

300

350

-80

-40

0

40

80

2011 2012 2013 2014 2015 2016

MSCI_TURKIYE

MSCI_GOP

5Y_CDS_TURKIYE

MSCI ve CDS gelişmeleri

60

70

80

90

100

110

120

130

140

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Gelismis Ülkelere Göre

Gelismekte Olan Ülkelere Göre

Reel efektif döviz kuru (reel kur değil!)

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Gerçeklesme Hedef

Enflasyon – Gerçekleşme ve Hedef

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TUFE TUFE-H TUFE-I

Enflasyon – Özel kapsamlı (çekirdek değil!)

-80

-40

0

40

80

2

4

6

8

10

12

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

TUFE (yillik degisim)

IMF emtia endeksi (yillik degisim)

Ortalama dolar kuru (yillik degisim)

Enflasyon – Dışsal etmenler

0

2

4

6

8

10

12

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

KATKI_YIL_GIDA KATKI_YIL_KONUT

KATKI_YIL_ULASTIRMA KATKI_YIL_LOKANTA

KATKI_YIL_GIYIM KATKI_YIL_CESITLI

KATKI_YIL_ALKOL KATKI_YIL_EGITIM

KATKI_YIL_EGLENCE KATKI_YIL_HABERLESME

KATKI_YIL_MOBILYA KATKI_YIL_SAGLIK

Enflasyon – İçsel etmenler

0

5

10

15

20

25

30

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

1 haftalik repo Borclanma

Borc verme Fonlama maliyeti

Gosterge 2Y

Para politikası – Nominal faizler

-4

0

4

8

12

16

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

REEL_FAIZ_ORT1

REEL_FAIZ

REEL_FAIZ_ORT2

%12,3

%1,7

Para politikası – Reel faiz (beklenen)

-2

-1

0

1

2

3

4

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Avrupa Birligi Türkiye

Enflasyon – AB ile karşılaştırma (aylık)

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

-3 -2 -1 0 1 2 3 4

H_ENFLASYON_TR Normal (mu=0.648, sigma=0.7808)

H_ENFLASYON_AB Normal (mu=0.1294, sigma=0.4881)

Ola

silik

Yo

gu

nlu

k

Enflasyon – Aylık gerçekleşmeler (çok mu oynak?)

-2

-1

0

1

2

3

4

Ge

rçe

kle

sm

e

-0.4 0.0 0.4 0.8 1.2 1.6 2.0

Beklenti

Mayis 2011

Enflasyon – Aylık tahmin (nafile mi?)

Bu kadar takip yeter, sıra analizde...

Buraya kadar sunulan çizimler, ekonomiyi sadece izleme amacına hizmet etmektedir. Bu tarz grafik gösterimler yalnızca birer özetleme ve betimleme aracıdır, analiz amacıyla kullanılmamalıdır. Nedensel çıkarım yapabilmek veya genellenebilir sonuçlar üretebilmek için teorik ve/veya ampirik modellere ihtiyaç vardır. Kesin olmayan bir «bilim» dalıyla uğraşıyorsanız, işin doğasında var olan belirsizliği mutlaka dikkate almanız gerekir. Bu göstergelerin önemli bir bölümü ölçüm hatası içerdiğinden, her değişime anlam yüklemeye lüzum yoktur.

Makroekonomik sistemin en «yalın» işleyişi

Kaynak: Valentino Piana, www.economicswebinstitute.org

Gelir

Tüketim İstihdam

İşsizlik

Ücret

Fiyat düzeyi

Tasarruflar

Vergiler

Kamu Harcamaları

İhracat

İthalat Yatırım

Reel faiz

Nominal Para Arzı

Reel Para Arzı

Nominal Döviz Kuru

Reel Döviz Kuru

+ + + -

-

+

+ -

+

-

+

-

+

-

+ +

+

+

+

+

+

-

+

http://www.economicswebinstitute.org/

-15

-10

-5

0

5

10

15

8

9

10

11

12

13

14

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

Büyüme orani Issizlik orani

1) Büyüme ile İşsizlik arasında nasıl bir ilişki var?

Granger Nedensellik Sinamasi

Orneklem: 2005Q1 2016Q2

Gecikme: 8

Sifir önsavi: Gözlem F-Istatistigi P-degeri

ISSIZLIK BUYUME'nin Granger Nedeni degildir 38 1.96366 0.1030

BUYUME ISSIZLIK'in Granger Nedeni degildir 2.82141 0.0271

1) Bir nedensellik olması gerekir



Gecikme: 4






Gecikme: 1




İki yönlü (karşılıklı) nedensellik var gibi görünüyor.

1) Gecikme uzunluğuna nasıl karar vereceğiz?

İki dönem (altı ay) uygun bir gecikme uzunluğu olarak

görünüyor.

VAR Gecikme Uzunlugu Seçim Ölçütleri

Içsel degiskenler: BUYUME ISSIZLIK

Dissal degiskenler: Sabit terim

Örneklem: 2005Q1 2016Q2

Gözlem sayisi: 41

Gecikme LogL LR FPE AIC SC HQ

0 -188.5829 NA 37.37462 9.296727 9.380315 9.327165

1 -114.8767 136.6262 1.247564 5.896423 6.147190* 5.987738

2 -108.2379 11.65842* 1.098984* 5.767700* 6.185644 5.919892*

3 -107.3470 1.477474 1.284497 5.919367 6.504489 6.132436

4 -102.9116 6.923584 1.267312 5.898127 6.650427 6.172073

5 -100.7070 3.226265 1.400563 5.985707 6.905184 6.320530

* ilgili ölçüt tarafindan seçilen gecikme uzunlugu

-4

-2

0

2

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

BUYUME sokuna BUYUME tepkisi

-4

-2

0

2

4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ISSIZLIK sokuna BUYUME tepkisi

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

BUYUME sokuna ISSIZLIK tepkisi

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ISSIZLIK sokuna ISSIZLIK tepkisi

Bir standart sapma sokuna tepkiler ve ± 2 s.h. belirsizlik araligi

1) VAR modeli sonuçları: Etki-tepki fonksiyonları

1) VAR modeli sonuçları: Varyans ayrıştırması

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

BUYUME varyansinin BUYUME tarafindan açiklanan yüzdesi

0

40

80

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

BUYUME varyansinin ISSIZLIK tarafindan açiklanan yüzdesi

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ISSIZLIK varyansinin BUYUME tarafindan açiklanan yüzdesi

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ISSIZLIK varyansinin ISSIZLIK tarafindan açiklanan yüzdesi

Tahmin Hatasi Varyans Ayristirmasi ve ± 2 s.h. belirsizlik araligi

2) Kur senaryoları nasıl oluşturulur? Dependent Variable: 100*DLOG(USD)

Method: ML ARCH - Student's t distribution (BFGS / Marquardt steps)

Sample (adjusted): 1/05/2010 10/13/2016

Included observations: 1768 after adjustments

Convergence achieved after 79 iterations

Coefficient covariance computed using outer product of gradients

Presample variance: backcast (parameter = 0.7)

GARCH = C(2) + C(3)*RESID(-1)^2 + C(4)*RESID(-1)^2*(RESID(-1)<0) +

C(5)*GARCH(-1)

Variable Coefficient Std. Error z-Statistic Prob.

C 0.014907 0.013994 1.065257 0.2868

Variance Equation

C 0.006649 0.002594 2.563155 0.0104

RESID(-1)^2 0.077836 0.014488 5.372494 0.0000

RESID(-1)^2*(RESID(-1)<0) -0.039590 0.020171 -1.962693 0.0497

GARCH(-1) 0.927529 0.013774 67.33721 0.0000

T-DIST. DOF 6.769872 0.882241 7.673498 0.0000

R-squared -0.001500 Mean dependent var 0.041930

Adjusted R-squared -0.001500 S.D. dependent var 0.697912

S.E. of regression 0.698435 Akaike info criterion 1.972271

Sum squared resid 861.9627 Schwarz criterion 1.990860

Log likelihood -1737.488 Hannan-Quinn criter. 1.979139

Durbin-Watson stat 2.018764

Getirilerin oynaklığı modellenebilir.

Asimetrik tepki

Kalın kuyruklar

2) Getiriler normal dağılmaz

.0

.1

.2

.3

.4

.5

.6

.7

.8

-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6

Histogram

Normal (mu=0.04193, sigma=0.6979)

Student's t (mu=0.01561, sigma=0.551, v=5.3)

Yo

gu

nlu

k

0

1

2

3

4

5

6

7

8

-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

Soklar/Haberler

Oyn

aklik e

tkis

i

2) Piyasa tepkisi asimetriktir

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Varyans tahmini Varyans öngörüsü

2) Oynaklık tahmini ve öngörüsü

2.4

2.6

2.8

3.0

3.2

3.4

3.6

3.8

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

2) Simulasyona dayalı olası patikalar

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

2.2 2.4 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0

Histogram

Normal (mu=3.124, sigma=0.1691)

Yo

gu

nlu

k

2) Yıl sonu (2016) öngörülerinin dağılımı

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16

3) Turist sayısını tahmin edebildik mi?

13.2

13.6

14.0

14.4

14.8

15.2

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

EGILIM

.000

.002

.004

.006

.008

.010

.012

.014

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

EGIM (MOMENTUM)

-1.2

-0.8

-0.4

0.0

0.4

0.8

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

MEVSIM ETKISI

-.4

-.3

-.2

-.1

.0

.1

.2

.3

98 00 02 04 06 08 10 12 14 16

KISA DÖNGÜ

3) Bileşenlerine ayrıştırma modeli kullanmıştık

Tekrar ederse

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Gerçeklesme ARIMA modeli

ETS modeli Ayristirma modeli

Kriz senaryosu

3) Varsayımsal kriz etkisine göre yapılan tahmin

Kulağınıza küpe olsun...

Mevcut durumu ve geçmişi iyi analiz etmeden geleceğe dair öngörülerde bulunmak tehlikelidir. Analiz ve modelleme süreci her zaman göründüğünden daha meşakkatlidir. Sayısız alternatif model kurulması ve sonuçlarının karşılaştırılması gerekebilir. Probleme teorik varsayımlarla veya hipotezlerle yaklaşmak çoğu zaman işinizi kolaylaştırır. Teori ve uygulama her zaman birbirini karşılıklı olarak besler. Konu hakimiyeti ve metodoloji bilgisi, yazılım becerisinden önce gelir.

Araştırma, merakın resmiyet kazandırılmış bir biçimidir [...] Zora Neale Hurston

seçilmiş göstergelerle türkiye ekonomisinin takibi ve analizi

Economy & Finance