Sarıçam (Adana, Güney Türkiye) Jeositi: İdeal Kaliş

Profili

Meryem Yeşilot Kaplan, Muhsin Eren, Selahattin Kadir, Selim Kapur

Kaliş

genel bir terim olup, kurak ve yarı kurak iklimlerde, vadoz zonda (karasal

ortamda) gevşek çökeller, tortul kayaçlar veya topraklar içindeki veya üzerindeki hakim olarak ikincil kalsiyum karbonat çökelimlerini ifade etmektedir (Aristarain, 1970; Goudie, 1973; Watts, 1980; Wright ve Tucker, 1991; Demicco ve Hardie, 1994; Goudie, 1996).

Kalişler mikrit (4 µm) ve mikrosparit (5-15 µm) boyutundaki

küçük kalsit kristallerinden oluşmakta ve ayrıca az miktardaki diyajenetik

mineral oluşumları

(sepiolit, paligorskit gibi) kalsiyum karbonat

oluşumlarına eşlik etmektedir.

Kalsit kristalleri

Paligorskit lif demeti

KALİŞİN OLUŞUMUNU VE EVRİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. İklim

2. Zemin

3. Temel Kaya

4. Zaman

Kaliş

gelişimi kurak ve yarı

kurak iklimlerde, yıllık yağışın 400-600 mm (Goudie, 1983) ve buharlaşmanın yağıştan fazla olduğu yerlerde yaygındır (Tucker, 1991). İklim kaliş

gelişimini

kontrol eden önemli faktörlerden biridir.

İKLİM

İklim koşullarının uygun olmasından dolayı

Akdeniz yöresinde ve özellikle

Adana-Mersin yöresinde Kuvaterner yaşlı kalişler yaygın olarak görülmektedir.

AdanaMersin

TOPRAK ÖRTÜToprak; kayaların yeryüzünde atmosfer ve su ile uzun süreli etkileşmesi sonucu oluşan yerkabuğunun içinde yaşam bulunan en üst kısımıdır. O, A, E, B ve R seviyelerinden oluşur. Kaliş

toprak profili

içerisinde C seviyesi olarak adlandırılan kısımda oluşur (Hibbard, 1995).

TEMEL KAYA

Temel kaya üç önemli rol oynar.

Kalsiyum karbonat kaynağı olabilir ve kalsiyum karbonat yer altı suyuna katılarak, daha sonra kaliş olarak çökelir.

2. Temel kaya direkt olarak kaliş dokusuna bileşen olarak katkıda bulunur.

3. Tabakalanma, kırık ve çatlak gibi süreksizlikler, gözeneklilik ve geçirimlilik kaliş profilinin kalınlığınıetkiler (Harrison, 1970).

Kaliş

oluşum şekilleri:

Toz, yumru, tüp, çatlak dolgusu, laminalı karbonat kabuk, sert laminalı kabuk (hardpan)

Kırmızı

alüvyonal toprak içindeki kaliş

tozları

Yumru

Tüp

Çatlak Dolgusu

Laminalı

Karbonat Kabuk

Karbonat Kabuk

KALİŞ

OLUŞUM MODELLERİ

Kalişin süzülme ile oluştuğu model (Per descensum)

Kalişin kapiler yükselmeyle oluştuğu model (Per ascensum)

KALİŞİN SÜZÜLME İLE OLUŞTUĞU MODEL (PER DESCENSUM)

KALİŞİN KAPİLER YÜKSELMEYLE OLUŞTUĞU MODEL (PER ASCENSUM)

KALİŞ PROFİLLERİ

Kaliş

Profili-Yumrulu seviye, karbonat kabuk

KARBONAT KABUK

Genellikle beyaz veya krem renkli sertleşmiş

düzlem şekilli, tipik

olarak karmaşık iç dokusal özellikler içeren, keskin yüzey ve göreceli alt yüzeyi olan kaliş

seviyesidir. Kalın

karbonat kabuklarda çatlak, tektonik olmayan breşleşme, erime, yeniden çimentolanma, pizolit ve kök izi yapıları

görülebilir. Karbonat kabuk

hakim olarak mikrokristalli veya ince kristalli kalsitten oluşmaktadır.

LAMİNALI (PLATY) KALİŞ

Her zaman kalsiyum karbonat kabuğun altında bulunur.

Karbonat kabuk olmadığı durumlarda kalkerli seviyenin en üst kısmında veya toprak örtünün altında yer alır.

Yatay, yataya yakın veya dalgalı ince tabakalı yapısıile karbonat kabuktan ayrılır.

Laminer kalişin ileri aşamalarında karbonat kabuk oluşur.

YUMRULU (NODULAR; GLAEBULAR) SEVİYE

Daha az kireçli bir matriks içinde gömülü olan, çimentolanma ve/veya ornatma yoluyla oluşmuş, ayrık, küresel, düzensiz veya silindir şekilli, beyaz veya krem renkli, yumuşak veya sertleşmiş

kalsiyum karbonat yığışımlarıdır (Goudie, 1983; James ve Choquette, 1984; Esteban ve Klappa, 1983)

YUMRULU KİREÇLİ

KALİŞ

Yumrulu ve kireçli kaliş seviyeleri arasındaki geçiş belirgin değildir.

Geçiş zonu yumrulu – kireçli kaliş seviyesi olarak kabul edilmektedir (Esteban ve Klappa, 1983).

KİREÇLİ

KALİŞ

Silt boyutunda beyaz ve krem renkli kalsit tanelerinden oluşur.

Bu seviye homojendir.

Bazı

kaliş

profillerinde gelişmez.

GEÇİŞ

SEVİYESİ

Bu seviye bozunmamış temel kaya ile kaliş seviyeleri arasında yer alır.

Temel kayanın bozunma özelliklerini gösterir.

TEMEL KAYA

Temel kayanın kaliş gelişimini etkileyen en önemli

özelliği mekanik duraylılığıdır. Kaliş

profillerinin gelişiminde,

etki eden pedojenik v e diyajenetik olaylar için ana kayanın yeterince uzun duraylılığa sahip olması

önemlidir.

Adana yöresinde kalişler yaygın olmasına karşın, ideal kaliş

profillerinin görüldüğü

yerler sınırlıdır. Bunların bazılarının yerleşim bölgesinde kalması, kaliş

alanlarının bozulmasına veya yok olmasına neden olmuştur. Bundan dolayı

sınırlı

sayıdaki ideal kaliş

alanlarının jeosit olarak korunması

ve gelecek nesillere aktarılması

oldukça önemlidir.

SARIÇAM PROFİLİ

SARIÇAM PROFİLİ

Sarıçam profilinde; kaliş

oluşumları

Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı

Handere

formasyonu ait kırmızı

çamurtaşları içerisinde/üzerinde görülmektedir.

HANDERE FORMASYONU

Kaliş

yumruların boyları

değişken olup, 5-30 cm arasında değişmektedir.