Şant manukyan - birinci dünya savaşı'na rakamlar Üzerinden bir bakış

İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş.

Birinci Dünya Savaşı'na Rakamlar Üzerinden Bir Bakış

Şant Manukyan


Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı

2


Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı : 28 Temmuz 1914

3


Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı

• Önceki slaytta paylaştıklarım önce Birinci ve sonra İkinci Dünya Savaşı üzerine söylenmiş ve

aslında savaşın geri planını anlatan iki özlü sözdür. Birinci Dünya Savaşı ne Arşidük Ferdinand’ın

öldürülmesi nedeni ile çıkmıştır ne de ülkeler bir diğerini savunmak için savaşa girmiştir. Bu kısa

sunumda tarihi bazı noktalara temas ettim. Elbette hatalı olabilir zira sadece tarihçilerin tespitlerini

kullanmadım aynı zamanda dönemin politik figürlerinden de alıntılar yaparak asıl motivleri

paylaşmaya çalıştım. Piketty’nin kitabından da ciddi anlamda faydalandım. Kitabın özüne girmeden

okuyucuya verdiği grafikleri (6) paylaşmayı konumuz adına çok bilgilendirici buluyorum.

• 2. Dünya Savaşı renkli filmleri, acımasız şiddeti, Hitler gibi aşırı öne çıkmayı becermiş liderleri ile

çok daha önemli ve büyük bir savaş gibi görünebilir. Muhakkak insani kayıpları açısından da öyle.

Ancak 1. Dünya Savaşı her şeyin başladığı, pek çok şeyin bittiği ve ikincisini tetikleyen bir savaş

olarak en azından bazı noktalarda daha önemli ve ilginçtir. Bu savaşın 100. Yılında ve bir Dünya

Savaşı büyüklüğünde olmasa da son 30 yıla oranla çok daha yoğun ve şiddet içerecek çatışmaların

olacağı bir 6 yıla girdiğimiz şu günlerde bu savaşın bazı noktalarının üzerinden gitmek istedim.

Ekonomi tarihçisi veya standart bir tarihçi olmadığım için dokümanda gördükleriniz sadece benim

ilginç bulduğum ve kendi eğitimim için çalıştığım detaylardır. İlk başta dönemin ekonomisini yansıtan

grafikler paylaştım. Ekonominin absolut büyüklüğü küçük olsa da oranlar ancak 20 Y.Y’ın sonunda

aşılabildi. Daha sonra ise nispeten az bilinen bazı siyasi konuları ve verileri paylaştım.

4


1913: Global Üretim-Avrupa Tarihi Zirvesinde(6)

Kaynak: IMF WEO Nisan 2011

5


1913: Dünya Nüfusu-Avrupa Zirvesinde (6)

6


Bir Sömürür Diğeri Bakar Kavga Ondan Çıkar:

• Üç ve dört nolu slaytlarda savaştan hemen önce, 1913 yılında, Avrupa’nın ulaştığı demografik ve

endüstriyel büyüklüğü görüyorsunuz. 1913 Avrupa için zirve noktası. Bu tarihten sonra düzenli bir

şekilde inişe geçecek. Ancak savaşın Avrupa içinde çıktığını göz önüne aldığımızda bu ülkeler bazında da

önemli noktaları paylaşmak faydalı olacaktır.

• Savaşı sosyal, politik, dini , etnik vs bir çok nedene bağlamak mümkün. Ancak bundan sonra paylaşacağım

slaytlar konuya ekonomik gözle bakanlar açısından bence gerçek nedeni çok basit bir şekilde ortaya koyuyor.

Piketty’nin (6) kitabından aldığım bu iki tablo Sermayenin 1870-2010 dönemlerinde yapısını gösteriyor. «Net

foreign capital» olarak görülen ve benim daire içine aldığım bölüm Dünya Savaşı öncesinde İngiliz ve

Alman İmparatorluklarının ne oranda yabancı varlığa sahip olduğunu gösteriyor.

• Bu fark bizim orta okul tarih kitaplarında okuduğumuz «İngiltere’nin sömürgelerini kıskanan ve geç

sömürgeleşen Almanya’nın saldırganlığı» tespitinin görsel bir sunumu. İngiltere açısından bu savaş aynı

zamanda sömürgeleri üzerinden sağladığı ekonomik avantajların da sonra ermesinin başlangıcı olarak

değerlendirilebilir. Nitekim grafiklerin bu günkü haline baktığımızda sermayenin İngiltere’de tamamen farklı bir

yapıya büründüğünü görüyoruz. 1910’da İngiltere’de tarım ve konut payını iyice kaybederken bu iki kalem

net yabancı sermayede artışla dengelenmiş. Almanya’da ise böyle bir durum yok. İngiltere o dönemde

endüstrileşmiş tek ülke ve gerçek anlamda bir sömürge imparatorluğu…

7


Çok Sömürebilen: İngiltere (6)

8


Az Sömürebilen: Almanya (6)

9


Yüzyılın Başında….

. • Dünya üzerinde nüfusun şehirlerde yoğunlaşmadığı,

iletişimin son derece sınırlı bulunduğu, demiryollarının

ve hatta araba kullanımı (ABD’de savaş öncesi 1.7

milyon arabaya karşı İngiltere’de 132,000 araba

vardı) genele yayılmadığı ,elektrik, evde tuvalet

sistemi/su vb unsurların en “endüstrileşmiş” ülkelerde

bile az bulunur metalar olduğu bir dönemden

bahsediyoruz.

• Günümüzün en büyük ekonomisi ABD’nin o dönemde

var olan bir resmini sağda paylaşıyorum. Bir sonraki

slaytta ise en ileri ekonomi olan İngiltere’den çeşitli

rakamlar paylaşacağım.

10

Amerikan Hanesi 1900-1990. Hane halk n n oran %ı ı ı

1900 1990

Oda ba na şı1den fazla ki iş

0.49 0.06

1 odada 3.5+ ki i yatmasş ı

0.23 0.06

Musluk suyu 0.24 0.99

Rezervuarl ıtuvalet

0.13 0.97

Merkezi Is tmaı 0 0.84

Gazlı-Elektrikli Ayd nlatmaı

0.12 1

Buzdolabı 0.18 0.99

Çama r şıMakinesi

0.05 0.7

Elektrikli Süpürge

0 0.92

Radyo 0 0.96

Televizyon 0 0.99

Telefon 0.05 0.91


Bir Sömürür Diğeri Bakar Kavga Ondan Çıkar:

• Dönemin dominant gücü ve en ileri devleti olması nedeni ile İngiltere nasıl bir “insandan” bahsettiğimize iyi

bir örnek olabilir.(1)

• 1780 1820 1870 1913

• Ortalama Yaşam 35 39 41 53

• Okuma Yazma Oranı 50% 54% 76% 96%

• İlköğretime Devam 36% 76% 100%

• Lise Eğitimine Devam 1.7% 5.5%

• Tarımda Nüfus 45% 35% 23% 12%

• 1913’e geldiğimizde ekonomisi bugünkü anlamda “endüstriye” dayalı tek ülke İngiltere’ydi. İstihdamda

tarımın payını yukarıda görüyorsunuz. İmalat ve İnşaatın 38%, Hizmetlerin ise 32% payı

bulunuyordu.Almanya ise hızla gelişiyordu.

11


GDP içinde Tarımın Payı (baz 1938). İtalya en köylü toplum:

• İngiltere'yi bir kenara ayırdığımızda Almanya diğer dünya güçlerine oranla çok daha endüstrileşmişti.

12


Dengelere Hızlı Bir Bakış (11)

• 1850’li yıllarda önce Bessemer ardından Thomas-Gilchrist proseslerinin bulunması ile çelik üretimi artışa

geçmiş ve 1913 öncesinde global olarak 50 milyon tona çıkmıştı. Binalar ve diğer yapılarda da yoğun

olarak kullanılmaya başlanmıştı. Kırım Savaşı’nda ise askeri kullanımına çoktan start verilmişti.(*seferberlik

rakamları vs düzenli birlikler)

13

Ingiltere Fransa Rusya Almanya Av.Mac Turkiye

Nufus 46,407,037 39,601,509 167,000,000 65,000,000 49,882,231 21,373,900

Asker sayısı 711,000 3,500,000* 4,423,000 8,500,000* 3,000,000 360,000

Ticari Filo (ton) 11,530,000 1,098,000 486,914 3,096,000 559,784 66,878

Savaş Gemisi 64 28 16 40 16

Kruazor 121 34 14 57 12 Denizaltı 64 73 29 23 6

Toplam Dış Ticaret (£) 1,223,152,000 424,000,000 190,247,000 1,030,380,000 198,712,000 67,472,000

Çelik Üretimi 6,903,000 4,333,000 4,416,000 17,024,000 2,642,000

Demir yolları 23,441 25,471 46,573 39,439 27,545 3,882


Tarafların detaylı ekonomik ve demografik güçleri (2)- İtilaf Devletleri

14


Tarafların detaylı ekonomik ve demografik güçleri (2)- İttifak Devletleri

15


Birinci Dünya Savaşı’nın Doğrudan Maliyeti

• Bogart’ın yukarıda paylaştığım tablosu ekonomik anlamda savaşın maaliyetini gösteriyor. En yüksek maliyet

Ingiltere ve Almanya’da yaşanmış görünse de bir sonraki slaytta göreceğiniz üzere en büyük

«kaybedenler» yenilen Almanya, savaştan çekilen Rusya ve «kazanan» Fransa olmuştur.

16


Savaşı Savaş Sırasında Kazananlar … ve Kaybedenler

• İngiltere savaş bittiğinde ABD’den daha iyi bir performans göstermiş olmasına rağmen liderlik koltuğunu

bırakma hazırlıklarına başlamıştır Fransa ise gerçek anlamda bir yıkıma uğramıştı. Bu kaybı tazminatlar zoru

ile yerine koymaya çalışması ise 2. Dünya Savaşı’na gidecek yolun döşenmesine neden olmuştur.

17


Kaybedilen sadece ekonomik kaynaklar olmadı :

• Soldaki tabloda görüleceği üzere Osmanlı İmparatorluğu insani kayıplarda yüzde açısından en büyük kaybı

veren ikinci ülkedir. Sağdaki tablo da benzer bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Yıkımın büyüklüğünü daha iyi

anlayarak tüm savaşanları saygı ile anmaktan öteye yapabileceğimiz bir şey yok.

18


Ticaret Barış İçin Yeteli Ol(a)madı

• Savaş kapitalizmin doğasında vardır; ancak kapitalist ekonomi sonlandığında ortadan kalkabilir.

• K. Marx

• İçinde bulunduğumuz savaş özünde üretici güçlerin millet ve devlet yapısının politik haline karşı

bir devrimdir. Ulus devletin özgür bir ekonomik birim olarak sonu anlamına gelir.

• Leon Trotsky

• 1. Dünya Savaşı Rus ihtilaline de «ev sahipliği» yaptığı için dönemin sol görüşlerini de inceledim. Ekonomik

pratiklerden ziyade konuya teorik ve siyasi yaklaşımları nedeni ile bu çalışmada sadece yukarıda gördüğünüz

ve savaşı temelde nasıl gördüklerine dair üç cümleyi paylaşıyorum.

• Ticaretin savaşları engelleyebileceğine veya azaltacağına dair bir görüş olsa da Birinci Dünya Savaşı’nda haksız

çıktığını birazdan paylaşacağım slaytlar nedeni ile biliyoruz. Üstelik oransal olarak bakıldığında ciddi bir ticaret

hacmini ve sermaye mobilitesi olduğu da görülebiliyor(slayt19). Öyle ki 1970li yıllara kadar aşılamamış bir

orandan bahsediyoruz. Uluslararası ticarette en aktif ülkeler Belçika ,İngiltere, Danimarka, Fransa ve

Almanya olurken diğer bir grup, ki başını Osmanlı İmparatorluğu çekiyordu, çok daha içe kapanık bir

ekonomiye sahipti. Avusturya-Macaristan imparatorluğu ise Almanya üzerinden sisteme dahil olmasında

rağmen genelde zayıf bir hacme sahipti.

19


1800’den Bugüne Dünya Ticaretinin GDP’ye Oranı(4) & Sermaye Mobilitesi(5):

• FED’in de kurulduğu tarih olan 1913 günümüzün liberal standartları ile karşılaştırılınca bazı konularda son

derece ileri görünmektedir. Önce Birinci, ardından 1929 krizi ve sonrasında da İkinci Dünya Savaşları

neticesinde 1913’ün rekorları uzun yıllar geçilemeyecekti. Gelişmiş ülkelerde 1913 yılında endekslerin

GNP’ye oranı ise ancak 1980 yılında aşılabildi. «Savaş bulutsuz gökyüzünden düşen bir yıldırım gibi

gelmişti»

20


Cari Hesabın GDP’ye %’si ve Bono Getirilerinin (benchmark ) İngiliz Bonolara Spreadi

• Sağda gördüğünüz tablo o dönemin güvenli limanı İngiliz Giltleri ve hem gelişmiş hem de gelişmekte olan

ülkelerin spreadini gösteriyor. Savaş finansal piyasalardaki istikrarı da hızla bozmuş ve 1929 krizi ile

istikrarsızlık zirvesine çıkmıştı. Solda ise gelişmiş ülkelerin cari hesabının GDP’ye oranı görünüyor.

21


Sonuç Olarak:

• 1914 yılında çıkacak bir savaşın 4 yıl sürmesini kimse beklemiyordu. Alman Dışişleri Bakanı

Gottlieb von Jagow «Avusturya dişlerini ne kadar çok gösterirse ve biz onları ne kadar kuvvetli

desteklersek Rusya o kadar sessiz kalacaktır» diyerek savaş çıkmayacağına dair inanışını

paylaşıyordu. 6 Temmuzda tarihte Açık Çek olarak bilinen «İmparator Avusturya-Macaristan

arasındaki bir konuya karışamaz ancak gerektiğinde müttefikiniz olarak tüm sorumluluğunu yerine

getirecektir» telgrafı (7) Kont Leopold von Berchtold’a çekilir.

• 23 Temmuzda Avusturya-Macaristan Sırbistan’a bir ültimatom (8) gönderdi ve 2 gün sonra saat

18:00’e kadar cevap talep etti. 25 Temmuzda Sırbistan verdiği cevapta 6. madde (yargıya

karışılması) hariç hepsini kabul ettiğini iletti. Avusturya-Macaristan cevaptan yarım saat sonra

ülkedeki elçiliğini kapattı .

• 28 Temmuz sabahı saat 11:00 a.m’de Avusturya-Macaristan dışişleri bakanı Leopold von Berchtold

Sırbistan başbakanı ve dışişleri sorumlusu M. N. Pashitch’a saat 12:30 p.m’de eline geçecek şu

telgrafı çekti. Majestelerinin Sırp hükümetinin 23 Temmuz 1914 tarihinde ilettiğimiz notaya tatmin

edici bir cevap vermemesi nedeni ile hükümetimiz hak ve çıkarlarını korumak üzere silahlı güce

başvuracaktır. Şu an itibarı ile Avusturya Macaristan Sırbistan devleti ile savaş halindedir. (9)

22


Sonuç Olarak:

• Savaşın Alman Emperyalizmi nedeni ile doğduğunu savunan tarihçilerden Fritz Fischer Alman Şansölyesi

Bethman Holloweg tarafından yayınlanan “Eylül Programını” (10) iddiasının ispatlarından birisi olarak

gösterir. Ben bu belgede 2 noktayı günümüzün gerçekleri nedeni ile önemserim. Belgenin özetini

geçersem :

• 1-Fransa ekonomik olarak Almanya'ya bağlı hale getirilmeli, Alman mal ve şirketleri ülkede serbest

hareket etmelidir.

• 2-Belçika yaşamasına izin verilse bile bir vasal devlet haline getirilmeli ve Almanya'ya bağlı olmalıdır.

• 3-Almanya,Fransa, Belçika, Hollanda ,Danimarka, Avusturya-Macaristan , Polonya ve belki İtalya ile

Norveç'in de katılacağı bir merkezi Avrupa ekonomi birliği kurulmalıdır. Birliğin merkezi bir otoritesi

bulunmamalı, üyeler eşit olmalı ancak pratikte Alman ekonomik hakimiyeti ve liderliğinde olmalıdır.

• 4- Rusya Alman sınırlarından mümkün olduğu kadar doğuya itilmelidir.

• Belge önemi tarihçiler arasında tartışma konusu olsa da 100 yıl sonra AB’nin geldiği noktada hatırlanmayı

ve okunmayı hak eder.

• Savaşı tamamen bitirecek Versay Barış Anlaşması için Mareşal Foch o günlerde şunu söyler: Bu bir barış

anlaşması değil sadece 20 yıllık bir ateşkes... Tam 20 yıl sonra 2. Dünya Savaşı kopacaktır.

23


28 Temmuz 2014 Pazartesi:

• 1-1. Dünya Savaşı yarım kalan her şeyin bir süre sonra daha sert bir şekilde sonlandığını bize

gösterdi. 2008 Krizi yarım kalmış bir kriz…

• 2- Ekonomik kaynakların paylaşımının mutlaka savaşla bitmesi gerekmiyor. Ancak tarihin büyük

bölümünde dünyanın en zengin ülkesi olan Çin’in sahneye çıkışı yakından izleniyor olmalı.

• 3-7 Ocak 2013’de Avrupa Komisyonu Başkanı J.C Junker Avrupa’da barışın aldatıcı olmaması

gerektiğini şeytani güçlerin sadece uykuda olduğunu ve 1913’e benzer koşullar yaşandığını

söyledi. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/9922063/Jean-Claude-

Juncker-Europes-demons-are-only-sleeping.html . 1913’te kimse savaş çıkabileceğine, 1914’te

kimse savaşın bu kadar uzun sürebileceğine inanmıyordu.

• 4- Dışarından müdahale ne kadar büyük olursa olsun tarih olması gereken yöne doğru akar. Rus

Devrimi veya Ortadoğu’da çizilen sınırlar 1. Dünya Savaşı kapsamında bunlara iki örnektir.

• 5-Tarihin en büyük dersi tarihten ders almayan insanların varlığıdır.Aldous Huxley

24


Döngüler ve Kaderimizle Randevu 2013-2020

• İnsanlık tarihinde mistik bir döngü vardır. Bazı nesillere bolluk ve refah verilmiştir. Bazı

nesillerden de büyük işler beklenir. Bu neslin ise kaderle randevusu var . Franklin D. Roosevelt

25


Kaynaklar:

• 1-http://www.j-bradford-delong.net/TCEH/2000/eight/html/Slouching2_8preWWI.html

• 2-THE ECONOMICS OF WORLD WAR I: A COMPARATIVEQUANTITATIVE ANALYSIS-Stephen

Broadberry

• 3-Erik Gartzke ve Yonatan Lupu

• 4-GLOBALIZATION, TRADE, AND DEVELOPMENT:SOME LESSONS FROM HISTORY Alan M. Taylor

• 5-GLOBALIZATION AND CAPITAL MARKETS Maurice Obstfeld,Alan M. Taylor

• 6- http://piketty.pse.ens.fr/files/capital21c/en/Piketty2014FiguresTablesSuppLinks.pdf

• 7- http://wwi.lib.byu.edu/index.php/The_%27Blank_Check%27

• 8- http://wwi.lib.byu.edu/index.php/The_Austro-

hungarian_Ultimatum_to_Serbia_(English_translation)

• 9- http://wwi.lib.byu.edu/index.php/The_Austro-Hungarian_Declaration_of_War_on_Serbia

• 10-http://www.wwnorton.com/college/history/ralph/workbook/ralprs34.htm

• 11-http://www.worldwar1.com/neareast/ta.htm

http://www.historylearningsite.co.uk/balance_of_power_in_1914.htm

26

Şant manukyan - birinci dünya savaşı'na rakamlar Üzerinden bir bakış

Economy & Finance