S a n a t s a l n P e i n d e B i r G r a f i k E s e r i A n l a m l a n d r m a k

Mustafa Durak

Sanatsaln Peinde Bir Grafik Eseri Anlamlandrmak Dzlemler ve anlamlar arasnda bir gezinti Mustafa Durak

Yazya odak noktas setiim grafik almas, grafik tarihiyle ilgili kitaplarda ne km bir rnek deil. Hyperion. Estetiin gelecei zerine adl bir Amerikan dergisinde bir kitap tantma yazsna, izgisel bir gnderme denemesi olarak Liliana Orbach tarafndan gerekletirilmi bir grafik rn (1). Dergi, Nietztche Circlen bir yayn organ ve editrln Rainer J. Hanshe ve Mark Daniel Cohen yapmakta. Tantlan kitabn ad: The EXTRAVAGANT. Alt ad: Modern iir ile modern felsefenin kavanda. Yazar: Robert Baker. Kitab tantan: Camelia Elias. Yaznn ilk tmcesi u:Ex-tra-va-gant. Bu sfat byle grafikletirilebilir. Byle grafikletilmi olan ey, ikili deerlendirilebilir. 1) Tmce gibi noktayla imlenmi Ex-tra-va-gant. biimi, 2) Liliana Orbachn grafik ii. Her ikisi de metin dizgesine dahil olmu. Hatta, kitap kapan da sayarsak: tasarm sz konusu. Artk de kitabn tarihine katlm, varoluuna eklenmi. Kitap zerine yazlm tantma yazsnn bir paras olan tasarm Ex-tra-va-gant. , iki edimle geliyor nmze: tire imiyle hecelere blme ve ilk harfi olduka byk yazma edimiyle. Burada bir benzetmeyle, ilk hecenin lokomotiflemesinden , ve br hecelerin vagonlamalarndan sz edebiliriz. Bu benzetme erevesinde bu yaz biimi sanatsallamtr. Yani benzetme devreye sokulur sokulmaz, sanat alanna adm atm saylrz. Elbette hecelere ayrma edimini ayni zamanda yeniden dzenleme alanna bir adm olarak grdmzde, zellikle 20.yy sanat anlaynda ne kan yeniden dzenlemenin sanatsall (sanatn yeni tanm) erevesinde de sanatn iine girmi oluruz. Kitap kapandaki tasarmda mavi renk zemin zerine kitapla ilgili yazl bilgileri kapsayan, snrlayan beyaz, ince izgi halinde bir dikdrtgen ve onun dnda kalan mavilik. Yani dzenlilik, snrllk karsnda arlk, snrszlk. Ancak kitabn boyutu da bir snrllk olarak deerlendirilirse, bu arlk, snrszlk yorumu ker. Yeniden bir dzenlilie dneriz ki, grsele bakanlar bunu tek olaslk olarak alglayabilir ve/ ya ileri srebilir. Bu kldan ince kltan keskin kpr durumu, grafik estetiinde de gerekletirilmi: byk harflerle yazlm harf biimlerinde bulunan A, E ve Hlerin orta izgileri harf biimlerde aa ksmlara ekilmi ve birazck tarlm. ok ince bir arlk olarak grlebilecek, ama itiraz da edilebilecek bir deiiklik. Sonu olarak tam da arl anlatmayan bir tasarm.Asl arl anlatan Liliana Orbachn grafik tasarm ki bu yaznn k noktasdr. Kitap kapa Liliana Orbach, grafik

ncelemenin Amac:nceleme nesnesi, tek bana ele alndnda grafik bir alma. Dergi yazlarnda tank olduumuz yazlara elik eden grseller, desenler gibi iliyor. Ancak bence, bir fark var. Genellikle bu desenler yaz iinden bir n resmeder. Oysa bu, Camelia Eliasn kitap tantma yazsnn, yaz-biimsel bir versiyonudur. Her ne kadar grsele baktmzda, almay retenin adn gremesek de, tam bir sayfaya yerlemi olmas, yerletii uzamla arln hissettirmi oluyor. alma; grafik, kaligrafi, hat sanat, tipografi, resim yaz, dolaysyla yaz, resim, soyut iir, grsel iir, daha da genel olarak dil, sanat dizgesellii iinde yer alyor. retenin eylemsel varlna karn adnn yer almay, bir edilgenlii, daha dorusu bir geri ekilmilii, suskunluu aktaryor. Byle bir almay zmlemeye ynelme, onun neliini anlama, anlatma amal olabilir. Grafik deerini belirleme amal olabilir. Eletiri amal olabilir. Kltrel deerini belirleme amal olabilir. Bundan yola karak dil sanat ilikisini ve neliklerini, alanda yaplan almalara deinme, sorgulama amal olabilir. Ksacas ama; zneye, znenin (b)ilgi alanna bal olarak geliebilir. Bu almada ama hem grafik almay anlamlandrmak hem de ilinti evresini deerlendirirken kimi kuramsal sorunlara deinmek. izgi ve Desen:Resim alanndaki kimi gelimeler; izgi kavram, resim sanatnn dna atld izlenimi yaratsa da, kimileri resim sanatnda izginin bittiini savlasa da, resim sanatnda, giderek grsel sanatlarda izim yeteneine gereksinimin ortadan kalkmas, olsa olsa grsel sanatlara gereksinimin tmyle ortadan kalkmasyla olabilir. Kolaj almalarnn, soyut almalarn, dijital sanatn, bask sanatnda kimi tekniklerin; izimi devre d brakabildii dorudur. Ancak gerek resimde , gerek mimaride, gerek karikatrde, gerek izgi romanda, gerek illstrasyonda, gerek reklam almalarnda btnyle olmasa da izime, izimsel tasarmlara gereksinim, izimde ustalamlar iin arasallndaki greli kolaylktan vazgeilecek gibi durmuyor. Fotografn ve bilgisayar ortamnn salad kolaylklara, izim yeteneini krelten kolayclna karn, izme yeteneine sahip olanlarn kendilerine verilmi ya da renilmi bu pratikten, bu pratiin olanaklarndan, bu pratikle kendilerini ksmen varetme olanandan vazgemeyeceklerdir. Grsel almalar ve gstergebilim: Gstergebilim iin temel sorunlardan biri grsel gstergenin bir birim olarak gstergeye indirgenip indirgenemeyeceidir. Birim sorunu hem genel olarak grsel sanatlarn hem de grsel sanatlar dilsel ifadeye dkmek demek olan st dil oluturmada, zellikle bu dilin bilimsel olmas noktasnda bir zemin oluturma abas olarak grlmelidir. Zaten grsel sanatlar, grseli izgiye, desene, onu da noktaya indirgeyerek byle bir sorunu gstergebilimciler dnda sorunsal etmi deiller. Sanat tarihilerinin de byle bir sorunu olmamtr. Sanat tarihilerinin, felsefecilerin, sanat incelemeci ve eletirmenlerin, gstergebilimcilerin sanata hangi alardan baktklar ve ne getirdikleri zerine dnlmelidir. Bunun konulatrlmasnda da sanatn varl, varolma nedenleri, varln hangi biimde srdrmesinin uygun olduu, olaca; durumsal ve ideal gereksinim dikkate alnmaldr. *Gsterge bilim, her ne kadar tm kltrel alanlar kapsayan bir alma alan olarak ortaya ksa da birim olarak dile bal gstergeden yola kmas, dilin modelliinde gelitirilmesi amazl gibi duruyor. Zira d dnya ve sanat dnyas adlandrlmam grnlerle dolu. Dile getirme iletiimsel bir gereksinim sonucu oluuyor. Dilsel boluklar, anlatm dnyasnda izlenimsel, yaktrmal, benzetmeli anlatmlarla doldurulur. Bir anlamda dil, zerine dile ya da, yeni bir retime, yaratc bir retime (iir diline) evrilirken, dilin sradanlam, yinelene yineleme unutulmu yaratc yan, bu kez hem dilden yararlanarak , hem de dilsel boluu doldurmaya alarak gizli dili (dilsiz dilini, lllii) dil araclyla oynayarak yaratcla sanata soyunur. Bu bize unu gsterir: insanlk ne (sradanlaan) dilden geer, ne de yaratclktan. yle de syleyebiliriz, birebir koutluk olumasa da: ne bilimden geer, ne de sanattan. Dilin henz girmedii, giremedii alanlarda at koturur sanat. Bir benzetmeyle, doada, yaban hayvanlarnn; kendileri iin yok edici koullar reten insann adm att yerlerden ekilmesi gibi, ehliletirilmi, sradanlatrlm olandan zgrlk alanlarna ynelir ya da yer kalmamsa, zorunluluktan sradanlamn zerine kurar sanat yap-sn. Mzik, resim; genelletirirsem, iitsel, grsel sanatlar, her trl sanat byle iler: kendine bir zgrlk alan aar. zgrlk, sanatn tualidir, zemin uzamdr. nce ona gereksinir. Dil dndaki sanatsal alanlar farkl duyularla ve farkl biimlerle (ses-biim, grsel biim), alg eitlilikleriyle (iitsel, grsel, dokunsal, kokusal, tatsal) ortaya kar ve ilerler. Alglar da dil gibi ilendike geliir. Gereksinim duyulmadnda krelmeye balar, var olamaz. Bu noktada gstergeye bal anlamlandrma sorunumuza deinmeliyiz. Anlamlandrma, bir eviri ileminden baka bir ey deildir. Anlamlandrma, bilinmeyeni, bilinene, deneyimlenmie evirmedir. Anlamlandrma, kendinin klma, kendine yaknlatrma, bir anlamda evcilletirme, mlkne almadr. Kendini korumadr. Anlamlandrmann yeniliki formlar da hep bu deneyimlenmiin temeli zerine oturtulur. Deneyimlenmi, olmadan anlamlandrma olmaz. Deneyimlenmiin tkand noktalarda anlamlandrma, benzetmeye, yine bir nevi benzetme de saylabilecek yaratc ,ya da bulgulamay salayan (heuristic) karsamaya bavurur. Yorumun konuland, yanl anlamlandrmalarn, metafizik anlamlandrmalarn, yanl yorumlarn, anlamlandrma ad altnda her trl sapmalarn, szde anlamlandrmalarn konuland yer burasdr.Kimi gstergebilimciler grsel gstergenin olanakll ya da olanakszl zerine dnmtr. Benzer sorgulamay kendim de yaptm (bk: Mustafa Durak; Bir resme iki bakn Anatomisi). imdi dnyorum da anlamlandrma sz konusu olduunda, dilsel malzemenin, ya da grsel malzemenin, en u noktaya vardrlacak bir zmlemesine gerek yok. Dilsel gsterge iin de durum ayni deil mi, sesbirimlerin ilevi gsterge, gstergeler sistemi iinde yerini aldnda, yani farkl bir gsterge olarak toplumun kabulnden getikten sonra bitiyor. O artk anlatmn kullanlabilir ama mutlak biimli olamayan, belirli snrlarda deiiklie urayabilen bir gesi olarak yerini alm oluyor. Demek ki grsel rn anlamlandrabilmek iin; nokta, ya da izgi ya da renk birim coloreme (Fernande Saint Martin), resimsel gen pictogenes (Hubert Zimmer) ya da geons (Irving Biderman), zorunlu deil. konik gsterge iconic sign ya da, resimsel gsterge, bir ierik iin pek ok artk bilgiyi (ayni bilginin yinelenilerini) ierir ama tek bir ifadeyle aktarlm ierikler ynn da ierir (Sonesson; Pictorial Semiotics) diyen, almalaryla gstergebilimle ilgili her olasl deerlendirmi grnen Sonessonun resimsel gsterge yaklam ayr bir yazya konu edilebilir . Grsel gsterge, homojen bir yapya sahip bir ge deil. Grsel gsterge, gren gz iin, anlaml bir grnt, anlaml bir iz, anlaml bir karma, sonuta bir gsterilene ileten bir gsteren olarak, Saussurec yaplanmay salayacaktr ve dorulayacaktr. Bir tek farkla, grsel alanda gsterilen ses imgesi deil, grsel bir grntnn, bir izin ulatrd, btnlendii bir grsel imge olabildii gibi, olabilecei gibi kimi niteliklerden, kimi grsel ime ve imlerden, ya da bunlarn armlarndan yola karak, karsama sonucu dorudan ilinti kurulamayan bir gsterene ve ona bal gsterilene ulalabilir. Sonuta nemli olan grsel, gsterge ile dilsel gstergenin anlama ulamak iin ayni yollar kat ettiidir. Tam bu noktada hayvan iz srcleri geliyor usuma. Pratik yaamdan beslenen, gsterge bilimci deil ama grsel gsterge uzmanlar, bilicileri. Grmek isteyen gz gryor. Gstergebilim kuramclar ve kuram uygulamaclar konuya iz srcleri kadar titizlikle, yaam deneyimiyle yaklamak zorunda. Szlk birim karsnda sz birim ve/ya ifade birim:Kkeninde, latince vagare (dolamak; rastgele, amasz yrmek) anlam bulunan franszca extravagant szlk birimi, garip, akl almaz niteliiyle artan, ok eden; ly ar biimde aan, ar, uuk demektir. Dilin sradan bir szck dizisi (yn) olmad, bir dizge ierdii Saussure tarafndan vurguland.Ve dilin sesbilgisi, biimbilgisi, szdizim, anlambilim giderek edimbilim yaplanmalarnn toplam, bir sonucu olduu anlald. Dilde llebilirlik (bilimsellik) ne kt.Yaplanma alanlarnn bilimsellemesi iin birim terimi ne kt: Ses birim, biim birim, anlam birim, szlk birim. Ve sz dizim alannda bir birimden sz etmeden, sz dizim incelemeleri yapld. Oysa bir szce (ifade) iindeki biimlerle szlkteki szlk birimler her zaman birebir akmaz. Dilbilimciler, szck terimini devre d brakm olsalar da, gerek gelenekselin alkanl, gerek birim olarak baka bir terimin nerilmemilii nedeniyle szck terimi hem szlk maddesi, hem de sz birim (syntagmme -MD) karl kullanlmaktadr. Sz birim terimini sze dklm, ifadelemi bakaca brnsellemi bir btnn bir paras olarak belirleyebiliriz. lt de brn birim (prosodme) ve/ya yazl dilde sz birimler aras braklan boluktur. Yazl dilde noktalamalar her birim snrn gstermese de kimi sz birimlerini, sz beklerini (syntagme), tmceleri ayrmada belirleyici imler olarak iler. Yazl dilde noktalama, en azndan bir ifadenin, dilsel ilenmiliin iaretidir. ncelemeye konu ettiim tantma yazsnda extravagant iin sfat terimi kullanlm. Bu konuda da bir karmaklk sz konusudur. Zira sfat, szck trleri arasnda sralanrken, aslnda ham madde olarak szlk birimden sz edilmektedir. Oysa sfat bir szck tr deil, szdizimsel bir ilevdir. fadelememi bir birimin adlndan da sfatlndan da sz edilemez. Ho ad olu da, szdizimsel ilev olu bakmndan sorunsaldr. Sfat; ifade iinden konumsal, ilevsel bir yeri iaret eder: Sar gl. Sarya bakyor. Ta kpr. Sz konusu etmeye altm grafik alma bir szlk maddesi, ham madde olarak szel bir varlk deildir. Tek szckl bir ifadedir. fade birimdir. Bunu nlem iareti ele veriyor. stelik bu yazsal ve brnsel iaret, sz birimin gnderilen anlamna, bir hayret veya bir aknlk veya bir hayranlk anlamn da katveriyor, edimsel anlam olarak. Ar(lk):Arlk, snrszlkla e anlaml gibidir. Gibidir, diyorum zira tam bir eanlamllk olsa olsa yerine kullanm sz konusu olduunda , ancak bir ifade iin sz konusu olabilir. Yani terimler iin tam olarak eanlamllk sz konusu deildir. Buna karlk, anlam; hep denkletirmelerle, yerine koymalarla iler; bakaca yalnzca szck dzeyinde deil, her trl genel imgesel dzeyde eanlamllatrmalarla ya da kartlatrmalarla iler. Arln kart lllk, her trl kurallatrlma , modellenmie uyumluluktur. Arlk uyumsuzluktur, snr tanmazlktr. Arlk sistem dna, gelenek dna kmaktr; normlarn, standartlarn kabul edilebilirliinin dna kmaktr. Baka bir deyile her trl adlandrlmn dna k alandr. Bu k alan, yaratcln, sanatn, iirin alandr. Durduu nokta; hem ekicilik, hem de iticilik noktasdr. Hayret, aknlk uyandrmas, ntr noktasdr arln. Hayranlk ya da nefret uyandrmas iki u noktay oluturur. Estetik ya da poetik olann da genellikle art snrsz uca doru oluan blgede konuland dnlr ama eksi snrsz uca doru gidilerin, estetik olmayan olarak estetik iinde deerlendirildii de olur. Arlk, felsefede: Nietzschenin, Tanr ld keskin deyiinde, Derridann dolayl, dolandrc anlatmnda ifadesini bulur. Hem Nietzschenin hem de Derridann iirle ilgisi Platondaki kadar derinlerdedir (bk: Mustafa Durak; iir, Din ve Platon Poetikas) . Nietzche hem anlatsal hem iirsel biimleri dorudan kullanarak felsefi bakyla btnletirirken, Derrida iirseli felsefi metinlerinin anlatm tekniklerine yedirir. Diyeceim yaratc enerjilerini kendi biemleriyle felsefeye aktrlar. iirde, Baudelaire, Rimbaud, Mallarm ile; edebiyatta Bataille, belki Rabelais ile (Victor Hugonun Notr Damn Kamburundaki Quasimodo ve Esmeraldann kahramanlamas dikkate alnrsa, hem roman kahraman dncesinin, hem de gzel olarak Esmeraldann seilmesi dikkate alnrsa bunlar, zellikle birer dneme noktas olarak dnlebilir); resimde, soyut almalarla Kandinsky, Paul Klee ile ve sonraki eilimlerle, figuratif almalarda Egon Schiele ile grlr.Derecesi ne olursa olsun arlk olmadan gerek sanat ve iir retilemez. Doal dil ve resim dili: Doal dil, bir soyutlamadr. Ama ska kullanm nedeniyle, bildik bir olgu, bildik bir varla dnm, soyutluu unutulmutur. Grsel resim de soyuttur. Edim olarak her ikisi de soyutlamadr. Her ikisi de kendine zg olanaklar, anlatm biimleri ve geliimleri olan iki ayr dildir. Bu dil biimleri her ne kadar birbirine evrilebilir olsa da, ortaklklar olsa da birinin dierine evrilmesi her zaman iin yaklak bir eviridir. Zira iki ayr dildir. Ve iki dilin kendine zg olanaklar geliimi farkl boyutlara tam ve birbiri iin karanlk, anlatlamaz noktalar, alanlar ortaya kmtr. Ayni iki doal dilin bile terimlemeleri ve terimlerin gcl anlamlar bakml deildir, iki ayr dil biimininki nasl bakml olsun. Diyeceim bir resimde algladmz bir grntnn, bir grnt gesinin doal dilde karl olmayabilir. Grsel sanat kendi geleneinin ve geliimin ak iinde kolayca uygulad ve/ ya rettii bir grsel biimi adlandrma gerei duymadan gerekletirir. Hatta bu yzden yalnzca grsellikler deil, yaptn kendisi bile ounlukla adlandrl(a)maz isimsiz/yazsz kalr. Yaptn neliini anlamak, izleyene kalr. Hatta ou zaman anlamlandrma deil, izlenim edinmeye, artrmaya terk edilir yapt. Yani sz konusu iki ayr dil birbirine evrilmeden kalabilir. Hatta ou grsel sanat, her ne kadar sanatnn bilinmesi iin st (yani zerine) dilin zlemini duysa da asl kendisinin kendi dilinden anlalmasn ister. Ama belirttiim gibi bu diller aras gei olanaklar erevesinde geliebilir ancak. Ele aldm grafik, Extravagant kitabn ya da onu tantma yazsn ne kadar temsil edebilmitir? Okumakta olduunuz bu yaz grafik grseli ne kadar anlamlandrabilmitir? Sonuta her yazsal ve grsel kendi bedeni iin almtr. Ayr birer varlk olmutur. lev, deer, anlam, edim ve sanatsal edim:Dilselin ya da grselin anlam, onun zihinsel bir imgeyle aktrlmasdr. Zihinsel imge baka bir dilsel/ grsel imge olabilecei gibi duyusal bir imge de olabilir. Bu anlamda anlamlandrma, eviri ilemi saylabilir: (a = b). lev, bu dilselin/ grselin dilbilgiselleme ya da metinleme/ grsel kompozisyon balamnda oynad roldr : (a iler b iin). Deer, alc znenin dilsel/ grsel ile kurduu znel iliki sonucu ortaya kan bir anlam trdr : (a, bdir c iin). Edim, bir znenin dilseli ya da grseli kullanarak onunla yapt itir: (a kiisi b eylemini ya da edimini yapmtr cyi gerekletirmek iin). Sanatsal edim, sanatnn (air, yazar, ressam vd) bir yapt retme srecinde o rn gerekletirmek iin o rnde yapt edimlerden her biridir. Sanatsal edim mikro ve makro edimler olarak ayrlabilir. rnein iirde uyaklama mikro dzey bir edim iken, bir akma sanatyla kar kma, sanatsal bakta yenilik getirme makro edimdir. Makro edimler birleik mikro edimlerden oluur. Somut iir, grsel iir, ut pictura poesis iir ile resim arasnda kurula gelen ilikinin kaynanda her ikisindeki anlatma ve somutlama edimleri, ve bunlara bal olarak birbirine evrilebilirlik sav vardr. iirin imgeye dayandrlmasnn nedeni de dil ile resim yapma abas deil midir? Somut iir abalar yaz ile oluturulan iir iinden resimsel bir biimin fkrtlmasdr. Daha sonra ortaya kan grsel iir ise yaz ierse de grsele, resme daha ok abanmaktadr. Hatta bazen bir resim olup kmaktadr. Konu edindiim grafik alma da bu anlamda grsel iir olarak grlebilir. Zira ifade iinden grsel bir imgeyi yakalamak olanakl. Zira /x/in iki yanndaki /a/lar bir bakkal terazisinin iki kefesi, stteki yaz biimi de arlklar. Dolaysyla yazsal iinde(n) bir grsel ekillendirilmi. Bu, grafiin poetikasna ait bir ilkeyi iaret ediyor: denge. Sanatn gzetmesi gereken temel ilke. Ve sanki bir mimari yapt retircesine, yapsal arlklarn kmesini nleyecek biimde statik ve harmonik bir biime ulama abas fark ediliyor. Bunlar da bu grafik estetiinin temel ilkelerinden. Greselin tasarmnda dikkate alnm baka bir grsel, metinsel grntdr. Dikkatle baklrsa extravagant! ifadesi tpk iir gibi dizeletirilmitir. Dolaysyla grafik ayni zamanda iirsel bir metin grnmndedir. Tipografik, kaligrafik (hat sanat), grafiti:Tipografik, yaz karakterinin biimiyle ilgili. Bu yanyla bu grafik almasnn bir yan tipografiye dayanyor. Seilen yaz karakter tipi /X/, /kk a/ ve nlem imi dndaki harfler kk harf ve ayni punto. Bunlardan /X/ ve /nlem imi/ ayni puntonun byk harfi. Bylece ayr byklk kullanlm grafiin tasarmnda. /n/ ile /t/nin bititirilmesi (dikey), /t/ ile nlemin noktasnn yan yana buluturulmasyla (yatay ve dikey) biimlerin ortaya kmas /a/larn ve /e/nin /X/in boluklarna yerletirilmesi , sanki ifadeyi dinamitleyip paralara ayran gce kar, paralarn birbirleriyle balanma gereksinimi, abas ve ayni zamanda ortaya kan rnn kendine zg btnlnn, paralanma ve btnlenme, btne katlma arzusu, yaam dinamizmi olarak grlebilir. Bu tipo-grafik alma hat sanatyla karlatrlabilir. Hat sanatnda da yaznn iinden bir grsel biim fkrtlr. fadeyi oluturan harflerin biimleri eilip bklebilir, yerleri deitirilebilir. Ancak bir biime ulatktan sonra ayni biimin oaltlmas, yalnzca yazma yeteneinin, yaratma ediminin nne gemesine, hatta silinmesine yol at iin sanatsallk derecesi zayflayarak zanatsalla dnr. Tipografik olan baka retim alanyla srtda: grafitti ile. Grafik terimi de aslnda ayni kavrama, yaz kavramna bal bir alan ama giderek resimle kaynaan hatta afi ve illstrasyonlarla resmin arlkl olduu hatta yazy tmden dlad rneklere de rastlyoruz. stelik bir anlam genilemesiyle grafik; kitap yani yazl olan, ya da herhangi bir tantmayla ilgili her trl tasarm iine alan bir retim anlamna geliyor.Anlam genilemesi ve kavramlarn birbirine gemesi nemli dilsel olgular. Alansal adlandrmalar yle bir noktaya vardrlm ki, bir grafik rn ya da bir duvar resmi, bir grafitti almas grsel iir olarak deerlendirilebilir. Snrlar almtr. Kategoriletirme geersizletirilmitir. Ama dnp baktmzda alansal bir adlandrmaya snldna gre dilselin amazndayz. Ho, ut pictura poesis deyiinin yaygn yorumunda iir mi resim, resim mi iir sorunsal, birbirine evrilebilirlik, birbiriyle zerine ifadeye geli insan doasyla, ya da bir eilimle ilikilendirilebilir. Ya da bir hastalkla, sapmayla aklanabilir. Grafik ve Kullanm Deeri: Grafik, yaznn dahil edildii resim olarak ortaya kan afi almalarnda, pratik bir ilevle, duyuru ileviyle kltr alanna atlr. Bu da afii bir ara olarak, kullanmalk bir nesne haline getirir. Afi tarihine kadar, sanata ekonomik deerin dnda, yce, kutsal bir deer yklenirken, sanatn kullanm d olduu sav afilerle, giderek Andy Warholun reklama ynelik almalaryla, reklamn da devreye girmesiyle, sanatn tanmndan bu koulun kartlmas kanlmaz olmutur. Kullanm nesnesinin iinde de sanatn olabilmesi elbette mimari, seramik, keramik vb sanatlarn iinde de yarar kavram vard. Kullanm deeri ile ilgili ilgin bir durumdan sz etmek istiyorum. 19.yyda Jules Cheret; Folie Bergre iin yapt afi almalarnda, genellikle hem kurumun adna, hem de oyunun ya da sanatnn adna yer vermitir, erotik bir grselle birlikte. Bylece etkinlikle ilgili bilgiler: nerede, ne, kim, nasl sorularna yant verecek biimde tasarlanmtr. Folie Bergrein ne tr gsteri ve oyunlar sunduu belirginleince , grsel tek bana gerekli iletiyi yanstr hale gelince, yazy eksilttii, yazya gerek grmedii bir afi de yapmtr. Cheretnin bu almas, ne afi alannn, ne de grafik alannn dnda braklmtr. Georges Braque & Grafik Yapt; Bibliothque Nationale; Paris;1960 iinde yer alan kimi almalarda yaz yer alsa da ounda yaz yoktur ve tam anlamyla desen ve/ya taslak denelebilecek almalar, illstrasyonlar sz konusudur. Ayn biimde , Toulouse Lautrec iin hazrlanm kitap da Grafik Yapt adn tamaktadr.

Jules Cheret Jules CheretKullanmsal karsnda Sanatsal:Szlkteki birimler her ne kadar bir takm anlamsallar ierse de ham madde olmaktan ileri gidemez. Tpk bir tahtann, bir tan, bir madenin, bir heykeltra iin, kendi iinde gcl, saysz biim iermesi gibi. Bu hammaddelerin kullanm iin ilenmesi sradan grlmtr. Tahtadan kak, masa, sandalye retmek zanaat saylrken, insann beklemedii, arp kald, yeni bir biim karmak sanat saylmtr. Gndelie ait bir kullanmaln dnda zihinsel, kltrel bir deerle talandrlmtr. Bu durum, ileviyle yani o biimin kendisi iin retilmi olmasyla aklanmtr. Dilsel ifadelerde durum benzerdir. letiim iin retilmi olanlar sradan, sradan aan, farkl bir biimle ortaya kanlar ise sanatsal, iirsel saylmtr. Bu noktada farkl bir lt ileri srlebilir. Toplumsal iinden herhangi birini ilgilendiren sradan iken, tikeli ya da geneli ilgilendiren sanatsaldr. Bu noktada unu da belirtmekte yarar var: herhangi bir rn balangta bir kii iin retilmi olsa da, bunu dierlerinin de benimsemesi rnn ilevini deitirmitir. Dolaysyla sanatsallk, iirsellik; ilgili olarak alglayc saysyla ilintilidir. Bu arada zorunlu olarak sanatsallklarn derecelenmesinden de sz edilebilir ki bu kabul aamasnn dnda kabul edenlerin niteliklerine, alansal, sanatsal glerine baldr. Elbette kabul stratejilerinde siyasal ve/ya ekonomik gc de devre d brakmamak gerek. Kullanm deeri karsnda sanatsal deer karsnda estetik deer:Bir sanat yaptnn kullanm deeri, onun arasallyla ilintilidir. Sanat yaptnn bir ara olarak kullanlmas yeni deildir. Ara olma ve ama olma bizi zorunlu olarak ilev kavramna aar. Doal olarak tm nesneler iin sz konusu olabilecek nesne oluundan kaynaklanan bir kullanma aktr. retilme amac, onun kullanm amac demek deildir. Doum ve bedensel salglamalar, da atmlar bir yana insan tarafndan her retilen, yapay bir nesnedir. Her retilenin adnn anlam birimciklerinden biri o nesnenin kullanm amacdr: bak nesnesi bak ad anlam birimi: szlkteki anlam seeneklerinden biri kesmek iin: ban anlam birimciklerinden biri. Yani anlambirimcik, anlambirimini oluturanlardan, anlambirimcik demetinin iinden bir gedir. Bir ada bal anlam birimleri, o adn kullanm sklna, kullanan kii(ler)e ve zamana bal olarak, gcl (potentiel) ve gncel (actuel) anlambirimsel, merkezi ve evresel deerleri vardr. Bunlar deiebilirdir. Merkezi anlam (birimsel) deerler, evresel anlam (birimsel) deerlere gre daha az deikendir, ama deimez deildir. Geleneksel olarak (denotative), evresel anlam birimsel deerler de yan anlam, mecazi anlam, (conotative) olarak adlandrlmaktadr. Ancak altn izerek belirtmeliyim ki sz konusu ettiim yalnzca ayni olgunun (eyin) deiik bir adlandrmas deildir. Zira anlam birim, anlam deildir. Anlam, bir ad iin anlam birimler toplam da deildir. Anlam, genellikle szlkteki anlam birimler toplamndan biridir. Ancak, bu toplamn dndan, yeni bir anlam birim de olabilir. Bu nedenle anlam, kullancnn zihinseline bal olarak dinamik bir olgudur ve almlama asndan dinamik zihinli bir alc, alglayc ister. Dilin, giderek anlamn sanatla balants, yaratc zihin(ler)le banda ortaya kar. Sanatsal olan (ister dilsel, ister dil d) geleneksel olandan koputa, konulanr. Ne var ki bu kopu, dil olmaktan, geleneksele eklemlenmekten kurtulamaz. knda bakalamak, ayr olmak olsa da gelenekselin yenisi, bakasdr o. Bunu Rimbaud doru kavramtr. Yazd iirin yenilii, onun iin, yazld anda, ama bence anlald, doru deerlendirildii anda sona ermitir. Sanat, doa gibi srekli yeniyi, yepyeniyi retebilme iidir. Tam da bu noktada sanatsaln greli oluuna deinmek gerekir. Zira her yeni; reten ve/ ya almlayan znenin dil ve sanat kltrne bal bir deerlendirmedir. Kiininin kltr ve insanln kltr bilgisine bal olarak deerlendirilmektedir. Grafik deer:Grafik deer zerine konuabilmek, desen (tasarm) kavramn konumaktan geer. Desen kendi bana varolmadan resmin tasla olarak grlmtr. Taslak dncesi, mimariyi de iin iine katmay gerektirir. Bence mimari taslaklar, tam da desen ile grafik arasnda yer alr. Baka bir deyile ikisine de abanr. Belki desenin bamsz olarak grnmesi karikatr ile olmutur denebilir. Desen ile grafikin ortak noktas izgidir. Desende d dnya nesneleri uzamdaki snrlarlaryla biimlenirken, grafikte yaz birimsel olarak harfler biimleniyor. Her ikisinde de bir figrlemeden, yz edinmeden sz edebiliriz. Yazsal olanaklar eitlik asndan o denli zenginlik ierir ki abartyla, eksi sonsuz ile art sonsuzu gsteren skalann zerindeki saysal derecelenmeye benzetilebilir. Ya da renk eitliliine. Grafik, harfleri biimlendirdii iin yaz diliyle bir ortak alan oluturur. kisi arasndaki fark: yazl dilde anlam ne karken, grafik almalarnda s/zanatsallk ne kar. Bu, yazl dilde, giderek anlamda sanatsallk yoktur demek deildir. Yazl dilde sanatsallk, anlatm biimindedir ve anlamn biimlendiriliindedir. Daha nce belirtildii zere, grafik alan, anlam genilemesi nedeniyle, tipografik alanndan karak resim alanna, oradan da tantmsal tasarm ve sunum alanlarna uzanan bir alan olduu iin grafik deerden sz ederken sakntl olmak durumundayz. Kendimizi snrlamay bilmeliyiz. Bu deer yalnzca rnn yazsal deeri olabilecei gibi dorudan nmze grafik rn olarak konan almann kendi iindeki sanatsal deeri de olabilecektir. Kendi payma bu konuda sanatnn eitimi ve ynelilerinin, onun rettiinde nemli rol oynadn, oynayacan dnyorum. Grafik eitimi alm birinin, yalboya ya da suluboya almasnda, yazsal olmasa da izgisel formlarn farkll o iin grafik sanats tarafndan yapldn iaret edecektir. Trlerin, alanlarn i ie getii gnmzde, Cheretnin afiini grafik saymamak iin, ama burada grafik (deer) nerede sorusu ne kadar sama ise, bir grafikinin bir suluboyasnda ,ama burada grafik nerede diye sormak o kadar samadr. Deer ve Deersizleme:Her deer; grelidir ve speklatiftir, toplumsal olsa bile zneldir. Deerler ideolojik, siyasal ve/ ya ekonomiktir. Evrensel bakldnda her deer tersinirdir. Ya da yle diyebiliriz, her deer zirveleri de dipleri de grebilir.Sonu gibi: Sanat yapt grnte yaln olabilir ama aslnda o, her zaman karmaktr, ok baldr, ok dzlemlidir, ok dzgldr (code).

Not ve kaynaklar(1)Hyperion,volume 3, issue 4; December 2008; Nietzchecircle.com/hyperion Alice Twemlow; Grafik Tasarm Ne iindir?; Yem Yayn; 2011; 2.bask; stanbul; 2011Groupe ; Trait du signe visuel; Seuil; Paris; 1992Helen Armstrong (edited by); Graphic design theory; Princeton Architectural Press; New York; 2009Irving Bidermann; Recognition by components, a theory of human image understanding; in Psychological Review; 1987, Vol. 94, No. 2,115-147Mustafa Durak; iir sanki Resim sanki iir - Ut Pictura Poesis; 'iiri zlyorum; say: 26 iinde' (s: 3-10)Mustafa Durak; iir- Somut iir Ayrmnda iirin Tanmna Doru; 'Bir Yeni Biem; say: 38' iinde ; ( s: 12-18) 've say: 40' iinde (s: 13-21) Mustafa Durak; Yaratma Kavram zerine; 'Sanatnn Atlyesi; say 3; 2007' iinde; (s: 135-168)Mustafa Durak; iirde Yaratclk; 'iiri zlyorum say: 24; 2008' iinde (s: 3-9) Mustafa Durak; Edimsel anlam ve Fazl Hsn Dalarca iiri; 'Fazl Hsn Dalarca; ed. Konur Ertop -zgen Klarsalan; Kltr Bakanl; 2009' iinde (s: 316-331)Mustafa Durak; Bir resme iki bakn Anatomisi ya da Ben'den eru (Aydn Ayan'n Ego'nun yansmas adl tablosunun incelenmesi); 'Aydn Ayan, Sisyphos'un Direnci; Trkiye Bankas Kltr Yaynlar; 2007' iinde s: 151-158 Mustafa Durak; Grafiti ve iir; Mor Taka say:10; s:41-46; 2008 Mustafa Durak; iir, Din ve Platon Poetikas; iiri zlyorum; say: 35; 2010Philip B. Meggs & Alston W. Purvis; Meggs History of Graphic Design; John Wiley & Sons, Inc.; fourth edition; Canada; 2006Sonesson; Methods and Models in Pictorial Semiotics, 1988Sonesson; Pictorial Semiotics, Gestalt Theory and the Ecology of Perception;1990Sonesson; For the Critique of the Iconicity Critique to PictorialitySonesson; An Essay concernin Images ; 1993Sonesson; Pictorial Semiotics; 1993