san andres errotatik irozko zubira€¦ · erromanikoa jatorriz, hiru arku zorrotz eta horma-harriz...
TRANSCRIPT
S a n A n d r e s e r r o t a t i k I r o z k o z u b i r a
5
Ibai Parkearen ibilbide goxoari jarraikiz, Arga ibaian gora joanen gara San Andreserrotatik Irozko zubiraino. Denetariko bazterrak ikusiko ditugu; hots, herrietakohiri-giroa, betiko baratzeak, Esteribarko landa-paisaia. Ibilian, gainera, ibaiarilotuta dagoen ondare historikoa ezagutzeko aukera ederra izanen dugu.
I B I L A L D I O S A S U N G A R R I A KI R U Ñ E R R I K O I B A I P A R K E K O O N D A R E H I S T O R I K O A
San Andres errota (Atarrabia)eta Dorraburuko presa (Uharte)Presak irin-errota hornitzen zuen urez. Errota, zehazki, Atarrabiakoeta Uharteko auzokideek elkarrekin eraiki zuten 1541ean, etaerrentan uzten zen, ustiatzeko. Gero, XIX.-XX. mendeetan hainbaterabilera izan zituen: Alzugarayren irin-lantegia, zentral elektrikoaeta Esparzaren lantegiko biltegia.
Erdi Arokoa jatorriz, oinezkoek bakarrik erabiltzen dute. 1343koagiri batean aipatua dago lehen aldiz. Agirien arabera, XVI. mendetikXVIII.era berrikuntzak egin zitzaizkion. Ugalaldeko eta Artadiburukozubiekin batera, Uharteko zubirik zaharrena da. Erdi-puntuko biarku ditu eta zubi-bular bakarra.
Kalbarioko zubia ere erraten zaio eta Humilladeroko zubia ere bai.Erdi Aroan eraikia, erdi-puntuko hiru arku ditu, eta, uretan gora,bi zubi-bular. 1550ean, ibaian behera zetozen enborrei sariakobratzen zien. Agirien arabera, 1652an, berrikuntza-lanak eginzitzaizkion. XVIII. mendean ere bai, garrantzitsuagoak, eta egungoitxura eman zioten.
Egun, gune hidraulikoa zaharberritu da (presa,ubidea eta zentrala) eta, eraikinean, Ibai ParkekoInformaziorako eta Ingurumen Heziketarako Zentroajarri dute, erakusketak, tailerrak eta bisita gidatuakeskaintzeko. Era berean, Donejakue Bidekoerromesak, paseatzaileak eta, oro har, jendeahartzeko topalekua eta aisiarako gunea da. Udan,kafetegia eta terraza-zerbitzua zabalik daude.
Dorraburukozubia(Uharte)
Artadiburuko zubia (Uharte)
2
Zokoako presa (Uharte)eta Olazko errota-zentrala
Zokoako presa silarriz eraikia dago eta, handik, ura hartzen zenbaratzeak ureztatzeko eta Olazko errotara eramateko. Errota hartan,gero, zentral elektriko bat paratu zuten. Presa-errota multzoa ErdiArokoa da eta, XIII. mendetik aurrera, dokumentatua dago. Garaibatean, baziren zubi txikiak hornikuntza-ubidea gurutzatzeko.
XVIII. mendean datatua da, baina jatorriz Erdi Arokoa dirudi. 1550ekoagiri batean aipatua dago lehen aldiz, enborrei saria kobratzekoeskubidea aitortu zitzaionean. Erdi-puntuko bi arku ditu erdialdean,eta bi txikiago, alboetan. Uretan gora, zubi-bularrak ditu.Zubitik hurbil Uharteko arropa-garbitzaileak aritzen ziren.
Presak berezko ur-jauzi bat baliatzen du eta, jatorriz, X. mendekoada; Nafarroako agirietan jasotako presa eta errota aipamenikzaharrenetakoa baita. Orduez geroztik, mendez mende, hainbatirin-errota hornitu ditu urez eta, ondotik, irin-lantegi batzuk ere bai(Yoldi eta Huici). Presako ura hartzen da Uharteko baratzeakaspaldidanik ureztatzen dituzten ubideetara eramateko.
Atondoko presa (Uharte)
3
Ugalaldeko zubia (Uharte)
Irozko presa eta Zabaldikakoerrota-zentrala (Esteribar)
Harrizko presa Irozko dermioan dago eta, ubide baten bitartez,Zabaldikako zentrala elikatzen du. Zentrala antzinako irin-errotabaten gainean eraikia dago, XIX. mendeaz geroztik ageri daagirietan, eta, makinen artean, Francis turbina bat dago.Zentrala jardunean da.
Erromanikoa jatorriz, hiru arku zorrotz eta horma-harriz egindakobi zubi-bular ditu, biak ere triangeluarrak. 1550ean, zubisariaenbor-garraiatzaileei kobratzen zien. Agirien arabera, 1652an,berrikuntza-lan nabarmena egin zitzaion, 410 dukatetan. Zubitikhurbil, 1982an, berri bat eraiki zen errepidea pasatzeko.
Iturgaizko Zubia ere erraten zaio, erromanikoa da eta XII. mendeaneraiki zen, Donejakue Bidean bertan. Aldamenean, MontserratAma Birjinaren baseliza desagertua, antzinako San Migel ospitaleaeta egun eroria dagoen errota zahar bat zeuden. Erdian, arkuhandia du, beheratua, eta hiru txikiago aldeetan, hirurak ereerdi-puntukoak. 1550ean, enborrei zubisaria kobratzen zien.
Irozko zubia (Esteribar)
4
Zabaldikakozubi zaharra(Esteribar)
San
Andr
eser
rota
Dorr
abur
uko
zubi
a
Dorr
abur
uko
pres
a
Arta
dibu
ruko
zubi
a
Ola
zko
erro
ta-z
entr
ala
Zoko
ako
pres
a
Uga
lald
eko
zubi
a
Aton
doko
pres
a
Zaba
ldik
ako
erro
ta-z
entr
ala
Zaba
ldik
ako
zubi
zah
arra
Iroz
kopr
esa
Iroz
ko z
ubia
9
7
7
8
6 5
44
32
11
Ibai
Par
keko
Info
rmaz
io Z
entr
oak
- Ata
rrab
iako
Pila
teg
ia-
San
An
dre
s E
rro
ta
Ibila
ldi p
rop
osa
tua
Ibilb
ider
a jo
atek
o B
US
gel
toki
a
050
0m1k
m10
0m
L23
4.L
Uha
rtek
o lu
z.
L4
Sa
n A
nd
res e
rro
tati
k Iro
zko
zu
bir
a
Go
rrait
z
Ola
tz
4.L
Uha
rtek
o lu
z.
Ata
rrab
iako
pila
teg
ia