sample pdf of std 11th hindi yuvakbharati notes book … · 2019-08-12 · no part of this book may...

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical

including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

keÀ#ee i³eejnJeerR efnboer ³egJekeÀYeejleer

ceneje<ì^ jep³e Heeþd³eHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes odJeeje efveOee&efjle veJeerve Heeþd³eHegmlekeÀ Hej DeeOeeefjle

Printed at: Print to Print, Mumbai

P.O. No. 190295 Balbharati Registration No.: 2018MH0022 TEID: 13690

veJeerve Heeþd³eHegmlekeÀ Hej DeeOeeefjle

keÀeJ³e meeQo³e& Je jmeemJeeove keÀer ke=Àefle³eeW keÀe meceeJesMe

Heeþ ceW oer ieF& Deeke=Àefle³eeW meefnle Dev³e mebYeeefJele Deeke=Àefle³eeW keÀe meceeJesMe

meYeer ueIetllejer ÒeMveeW kesÀ mejue Je meìerkeÀ GllejeW keÀe meceeJesMe

meYeer HeeþeW ceW J³eekeÀjCe ke=Àefle³eeW keÀe meceeJesMe keÀjves kesÀ meeLe ner mJeleb$e J³eekeÀjCe efJeYeeie

efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ mJe³eb DeO³e³eve ceW ÒesjkeÀ

`efJeMes<e DeO³e³eve nsleg' Je `J³eeJeneefjkeÀ efnboer' efJeYeeie kesÀ meYeer ÒeMveeW kesÀ meìerkeÀ Gllej

efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ %eeveepe&ve nsleg `HeefjefMe<ì' keÀe ke=Àefle³eeW meefnle meefJemleej meceeJesMe

efJeMes<eleeSB

SAMPLE C

ONTENT

2

This reference book is transformative work based on 'Hindi Yuvakbharati; First Edition: 2019' published by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations. This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book. © reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors. No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

Disclaimer

efÒe³e efJeod³eeefLe&³ees! i³eejnJeeR keÀ#ee ceW DeeHekeÀe men<e& mJeeiele nw~ Mew#eefCekeÀ ³ee$ee kesÀ Fme veS Heæ[eJe Hej ceeveefmekeÀ ef®eblee Je ef®ebleve oesveeW keÀe yeæ{vee mJeeYeeefJekeÀ nw~ efMe#ee keÀer HeejbHeefjkeÀ HeodOeefle³eeW ceW HeefjJele&ve keÀj Gmes DeeOegefvekeÀ mJeªHe ceW {eueves Je efMe#ee keÀes J³eeJeneefjkeÀ peiele mes peesæ[ves kesÀ GodosM³e mes efMe#eCe ceb[U ves veJeerve Heeþd³eHegmlekeÀ keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee nw~ FmekesÀ ceeO³ece mes efnboer Yee<ee kesÀ meeceeefpekeÀ Je meeefneql³ekeÀ cenllJe keÀe ÒeefleHeeove keÀjves kesÀ meeLe ner jespeieej ceW eEnoer Yee<ee keÀer YetefcekeÀe kesÀ Òeefle peeieªkeÀlee HewÀueeves keÀe Yeer meHeÀue Òe³eeme efkeÀ³ee ie³ee nw~ efMe#eCe ceb[U kesÀ GþeS ieS Fme mejenveer³e keÀoce mes efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ meJee¥ieerCe efJekeÀeme kesÀ meeLe ner GvekesÀ ceve ceW efnboer Yee<ee kesÀ Òeefle ©ef®e Je Òesce yeæ{vee mJeeYeeefJekeÀ nw~ veJeerve Heeþd³eHegmlekeÀ keÀes DeeOeej yeveekeÀj ìeiexì HeeqyuekesÀMebme odJeeje efnboer ³egJekeÀYeejleer keÀ#ee i³eejnJeeR keÀer ceeie&oMe&keÀ HegefmlekeÀe keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee ie³ee nw~ efJeod³eeefLe&³eeW ceW Yeeef<ekeÀ #ecelee Òeyeue keÀjves DeLee&le ÞeJeCe, Yee<eCe, Jee®eve SJeb uesKeve ceW GvnW o#e yeveeves kesÀ meeLe ner GvekeÀer keÀuHeveelcekeÀ Je Jew®eeefjkeÀ MeeqkeÌle keÀes Deewj DeefOekeÀ efJekeÀefmele keÀjvee ner Fme HegefmlekeÀe keÀe O³es³e nw~ ³en HegefmlekeÀe efMe#ee kesÀ veS ceevekeÀ le³e keÀjles ngS Heie-Heie Hej efJeod³eeefLe&³eeW keÀe HeLeÒeoMe&ve keÀjsieer~ HegefmlekeÀe ceW ieod³e, Heod³e, efJeMes<e DeO³e³eve leLee J³eeJeneefjkeÀ efnboer keÀe DeeJeM³ekeÀ cetu³eebkeÀve efJeefYevve ªHeeW ceW Òemlegle efkeÀ³ee ie³ee nw~ Òel³eskeÀ Heeþ keÀe Heefj®e³e osles ngS j®eveekeÀej Je GvekeÀer ÒecegKe j®eveeDeeW kesÀ veece, j®evee keÀer efJeOee Deewj j®evee mes ÒeeHle mebosMe keÀer peevekeÀejer oer ieF& nw~ efJeod³eeefLe&³eeW keÀer megefJeOee kesÀ efueS Heeþ ceW DeeS keÀefþve MeyoeW kesÀ DeLe& efnboer Je Debûespeer ceW leLee cegneJejeW kesÀ DeLe& efnboer ceW oskeÀj efJeod³eeefLe&³eeW keÀe Meyo%eeve efJekeÀefmele keÀjves; Meyo mebkeÀuHevee mHeä keÀjves leLee Yeeef<ekeÀ meeQo³e&yeesOe mes GvekeÀe Heefj®e³e keÀjeves keÀe HetCe& Òe³eeme efkeÀ³ee ie³ee nw~ Òel³eskeÀ Heeþ keÀes keÀF& Heefj®ísoeW Je Heod³eebMeeW ceW efJeYeeefpele efkeÀ³ee ie³ee nw~ Òel³eskeÀ Heefj®íso Je Heod³eebMe Hej DeeOeeefjle DeekeÀueve ke=Àefle³eeB, keÀeJ³e meeQo³e&, Meyo mebHeoe, DeefYeJ³eeqkeÌle Je YeeJeeLe& efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ %eeve SJeb DeekeÀueve #ecelee ceW Je=odefOe keÀjsbies~ HeeþeOeeefjle DeefYeJ³eeqkeÌle, meeefnl³e mebyebOeer meeceev³e %eeve, jmeemJeeove Je Heeþ Hej DeeOeeefjle ueIetllejer ÒeMve keÀer ke=Àefle³eeW keÀes `Heeþ Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeB' ceW meceeefnle efkeÀ³ee ie³ee nw~ Fve ke=Àefle³eeW keÀe GodosM³e efJeod³eeefLe&³eeW ceW veweflekeÀ, meeceeefpekeÀ, meebmke=ÀeflekeÀ, J³eeJeneefjkeÀ Deeefo cetu³eeW keÀe efJekeÀeme keÀjvee nw~ Fvemes efJeod³eeLeea keÀuHeveeMeeruelee leLee me=peveMeeruelee keÀer Deesj Yeer GvcegKe neWies~ HegefmlekeÀe ceW `Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe)' keÀes Òel³eskeÀ Heeþ ceW Meeefceue keÀjves kesÀ meeLe ner FmekeÀe mJeleb$e efJeYeeie Yeer yevee³ee ie³ee nw~ Heeþd³eHegmlekeÀ ceW J³eeJeneefjkeÀ efnboer efJeYeeie kesÀ Debleie&le DeeS meYeer HeeþeW keÀes Fme HegefmlekeÀe ceW meceeefnle keÀj Fve Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeW kesÀ Gllej efJemle=le ªHe mes efoS ieS nQ, pees efJeod³eeLeea keÀes uesKeve keÀer mebyebefOele efJeOeeDeeW ceW efveHegCe yeveeSBies~ HeefjefMeä kesÀ Debleie&le efJeod³eeefLe&³eeW kesÀ %eeveepe&ve nsleg cegneJejeW keÀe DeLe& Je JeekeÌ³e Òe³eesie, jmeemJeeove keÀe efJemle=le efJeMues<eCe, HeeefjYeeef<ekeÀ MeyoeJeueer, %eeveHeerþ HegjmkeÀej ÒeeHle efnboer meeefnl³ekeÀej, efnboer meeefnl³ekeÀejeW kesÀ cetue veece Deewj GvekesÀ efJeMes<e veece Je cegefêle MeesOeve keÀer peevekeÀejer kesÀ meeLe ner Gme Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeW keÀe meceeJesMe efkeÀ³ee ie³ee nw~ Mew#eefCekeÀ Je<e& keÀer mecegef®ele lew³eejer nsleg efveefce&le ieeiej ceW meeiej ³en HegefmlekeÀe DeeHe meYeer megOeer peveeW kesÀ neLeeW ceW meeQHeles ngS nceW Del³eble n<e& keÀer DevegYetefle nes jner nw~ nceW DeeMee ner veneR DeefHeleg HetCe& efJeMJeeme nw efkeÀ ³en efJeod³eeefLe&³eeW SJeb efMe#ekeÀeW kesÀ efueS GHe³eesieer Je %eeveJeOe&keÀ efmeodOe nesieer Deewj GvekeÀe mener efoMee ceW ceeie&oMe&ve keÀjsieer~ HegefmlekeÀe keÀer Glke=À<ìlee yeæ{eves kesÀ efueS meYeer Decetu³e megPeeJe Deecebef$ele nQ~ nceeje F&-cesue nwë [email protected]

GppJeue YeefJe<³e nsleg {sjeW MegYekeÀeceveeSB !

ÒekeÀeMekeÀ mebmkeÀjCe: ÒeLece

ÒemleeJevee

SAMPLE C

ONTENT

¬eÀ. Heeþ keÀe veece j®eveekeÀej He=<þ 1. ÒesjCee ef$eHegjeefj 1

2. ueIegkeÀLeeSB

Þeerceleer meblees<e ÞeerJeemleJe 9 (De) G<ee keÀer oerHeeJeueer (Dee) cegmkegÀjeleer ®eesì

3. Hebên Deiemle efieefjpeekegÀceej ceeLegj 17 4. cesje Yeuee keÀjves JeeueeW mes ye®eeSB [e@. jepeWê menieue 24

5. ceO³e³egieerve keÀeJ³e (De) YeeqkeÌle ceefncee meble oeot o³eeue 35 (Dee) yeeue ueeruee meble metjoeme 42

6. keÀuece keÀe efmeHeener [e@. megveerue osJeOej 47 7. mJeeiele nw! Meece oeveerMJej 60 8. lelmele pewveWê kegÀceej 70

9. iepeueW

[e@. jenle Fboewjer 81 (De) oesmleer (Dee) ceewpeto

10. cenllJeekeÀeb#ee Deewj ueesYe Heogceueeue Hegvveeueeue yeKMeer 90 11. Yeejleer keÀe meHetle jebies³e jeIeJe 98 12. men<e& mJeerkeÀeje nw iepeeveve ceeOeJe `cegeqkeÌleyeesOe' 109

efJeMes<e DeO³e³eve nsleg

13. vegkeÌkeÀæ[ veeìkeÀ

DejeEJeo ieewæ[

116 (De) ceewmece (Dee) Deveceesue eEpeoieer

Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe) 1. Meyo-Yeso (Parts of Speech)

122 - 148

2. keÀeue (Tense) 3. mebefOe (Combination) 4. JeekeÌ³e-Yeso (Types of sentences) 5. efuebie (Gender) 6. Je®eve (Number) 7. MegodOee#ejer uesKeve 8. efJejeceef®endve (Punctuations) 9. Òel³e³e (Suffix) 10. jme 11. DeuebkeÀej 12. ceevekeÀ Jele&veer 13. ceevekeÀ efieveleer

efJe<e³e - met®eer

SAMPLE C

ONTENT

4

J³eeJeneefjkeÀ eEnoer 14. eEnoer ceW GppJeue YeefJe<³e keÀer mebYeeJeveeSB [e@. oeceesoj Keæ[mes 149 15. mecee®eej: peve mes peveefnle lekeÀ [e@. DecejveeLe `Decej' 152 16. jsef[³ees pee@keÀer Devegjeie Heeb[s³e 159 17. F&-DeO³e³eve: veF& ¢ef<ì mebkeÀueve 165

HeefjefMe<ì 1. cegneJejs

168 - 176

2. jmeemJeeove 3. HeeefjYeeef<ekeÀ MeyoeJeueer 4. %eeveHeerþ HegjmkeÀej ÒeeHle eEnoer meeefnl³ekeÀej 5. eEnoer meeefnl³ekeÀejeW kesÀ cetue veece Deewj GvekesÀ efJeMes<e veece 6. cegefêle MeesOeve

efìHHeCeer: Heeþ ceW oer ieF& ke=Àefle³eeW keÀes * kesÀ odJeeje oMee&³ee ie³ee nw~

SAMPLE C

ONTENT

1

j®eveekeÀej ef$eHegjeefj peer keÀe pevce 5 efomebyej, 1988 keÀes mecemleerHegj (efyenej) ceW ngDee~ FvekeÀer ÒeejbefYekeÀ efMe#ee Heìvee mes, mveelekeÀ efMe#ee efouueer mes leLee mveelekeÀesllej efMe#ee efnmeej mes ngF&~ FvneWves efouueer efJeMJeefJeod³eeue³e ceW DeO³eeHeve keÀe³e& efkeÀ³ee Deewj Jele&ceeve ceW otjoMe&ve kesÀ efueS uesKeve keÀj jns nQ~ `ef$eJesCeer' kesÀ j®eef³elee kesÀ ªHe ceW FvnW efJeMes<e Hen®eeve efceueer nw~ ÒecegKe ke=Àefle³eeB veeRo keÀer veoer (keÀefJelee-mebûen), vee@Le& keQÀHeme (keÀneveer-mebûen), meeBme kesÀ efmekeÌkesÀ (ef$eJesCeer-mebûen) Deeefo~ Heeþ Òemlegle keÀefJelee `ef$eJesCeer' efJeOee ceW efueKeer ieF& nw~ FmeceW ceelee-efHelee kesÀ mvesn Je GvekesÀ mebIe<e& kesÀ meeLe ner megKe-ogKe ceW efnccele ve nejles ngS mebIe<e& keÀjles jnves keÀer ÒesjCee oer ieF& nw~

Deeieepe-S-meHeÀj ³ee$ee keÀe ÒeejbYe (beginning of journey)

Deeme Gcceero (hope)

Gcej Gce´ (age)

keÀesKe ieYe& (womb)

Ke³eeue Devegceeve (thought)

IeveIeesj Ievee (torrential)

peceeR Oejleer (earth)

leæ[He Heeræ[e, keÀ<ì (pain)

oerHe oerHekeÀ (lamp)

otpee otmeje (another) veeGcceeroer efvejeMee (hopelessness) veepegkeÀ keÀesceue (tender)

yes-Jepen efyevee keÀejCe kesÀ, DekeÀejCe (for no reason)

cenpe kesÀJeue (mere) uecne Heue, #eCe (moment) Me³e Jemleg, ®eerpe (thing) meKle keÀþesj (strict) nmejle ®een, F®íe (wish)

1. ceeB cesjer yes-Jepen .................. ceQ Yeer jeslee ntB~

DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves ceeB-yesìs kesÀ yeer®e kesÀ Demeerce Òesce keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ Iej mes otj DeekeÀj peye ceQ DeHeveer ceeB mes yeele keÀjves kesÀ efueS HeÀesve keÀjlee ntB, lees cesjer ceeB YeeJeefJeYeesj neskeÀj efyevee efkeÀmeer keÀejCe kesÀ jesves ueieleer nw~ Gme mece³e ceQ lees veneR jeslee, yeefukeÀ ceeB keÀes efnccele yeBOeelee ntB, uesefkeÀve pewmes ner HeÀesve yebo neslee nw, cesjer DeeBKeeW mes Yeer DeeBmet íuekeÀ Gþles nQ~ cesje efoue Yeer ceeB kesÀ ogKe mes ogKeer neskeÀj, cecelee keÀer íeBJe Heeves kesÀ efueS Deelegj nes peelee nw~

2. meKle THej mes ceiej .............. Yeer ígHeer nesleer nw~

DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves efHelee kesÀ Ëo³e keÀer J³eeK³ee keÀer nw, pees THej mes lees yengle keÀþesj Hej Yeerlej mes efyeukegÀue veepegkeÀ neslee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ THej mes lees cesjs efHelee yengle keÀþesj efoKeeF& osles nQ, uesefkeÀve GvekeÀe efoue yengle keÀesceue nw~ peye Yeer cegPes ®eesì ueieleer nw, Jes leæ[He Gþles nQ~ ogefve³ee keÀe nj efHelee Yeues ner THej mes meKle nes, uesefkeÀve GmekesÀ Yeerlej keÀneR-ve-keÀneR SkeÀ ceeB ígHeer nesleer nw DeLee&le GmeceW Yeer ceeB keÀer ner YeeBefle DeHeves yesìs kesÀ efueS DeieeOe Òesce neslee nw~

ÒesjCee1 -- ef$eHegjeefj

Heefj®e³e

Meyo mebmeej

MeyoeLe&

YeeJeeLe&

SAMPLE C

ONTENT

2

Goe. HegCes efpeunîeeleerue ceeUerCe ³esLeerue Ieìvee.

keÀ#ee i³eejnJeeR: eEnoer ³egJekeÀYeejleer

2

3. cesjs Dee@efHeÀme ceW cenerveeW ............ efceues nQ ceeB-yeeHe~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves veewkeÀjerHesMee ceelee-efHelee Deewj

GvekesÀ ye®®eeW kesÀ yeer®e kesÀ efjMles keÀes ceeefce&keÀ ªHe mes ef®eef$ele efkeÀ³ee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ efHelee keÀF& cenerveeW mes keÀe³ee&ue³e ceW efove keÀer efMeHeÌì ceW Deewj ceelee jele keÀer efMeHeÌì ceW keÀe³e&jle nw~ Ssmes ceW GvekesÀ íesìs-íesìs ye®®eeW keÀer osKeYeeue lees nes pee jner nw, uesefkeÀve GvnW DeHeves ner ceelee-efHelee keÀe mvesn ìgkeÀæ[eW ceW efceue jne nw~

4. Gieles metjpe keÀes meueeceer ......... vepejeW keÀe cenpe

OeesKee nw~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves yeoueles JekeÌle kesÀ meeLe ueesieeW

kesÀ yeoueles vepeefjS keÀes mHeä efkeÀ³ee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ Gieles ngS metjpe DeLee&le me#ece J³eeqkeÌle keÀe meYeer mecceeve keÀjles nQ, uesefkeÀve peye Jener metjpe [tyeves ueies, lees Gmes Yegueevee veneR ®eeefnS~ [tyevee-Gievee lees efmeHe&À DeeBKeeW keÀe OeesKee cee$e nw, keÌ³eeWefkeÀ pees Deepe nceW efiejles ngS efoKeeF& oslee nw, keÀue Jener efHeÀj mes cepeyetleer mes nceejs meeceves Keæ[e neslee nw~

5. ®eueles-®eueles pees keÀYeer ......... meerKe efceueleer nw~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves efnccele ve nejves keÀer meerKe oer

nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ keÀle&J³eHeLe Hej ®eueles-®eueles ³eefo nce efiej peeles nQ DeLee&le DemeHeÀue nes peeles nQ, lees Yeer nceW nej veneR ceeveveer ®eeefnS~ Ssmeer efmLeefle ceW nceW Kego keÀes meBYeeuekeÀj Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS~ peerJeve ceW Fmeer lejn keÀer ®eesìeW DeLee&le DemeHeÀueleeDeeW mes ner nceW meerKe efceueleer nw, pees nceW meHeÀuelee efoueeleer nw~

6. ®eens efkeÀlevee Yeer ......... megyen pevece uesleer nw~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves efpeboieer kesÀ Gleej-®eæ{eJe keÀes

mHe<ì keÀjles ngS, meowJe mekeÀejelcekeÀ mees®e jKeves keÀer meerKe oer nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ peerJeve ceW efkeÀlevee Yeer IeveIeesj DeBOesje DeLee&le HejsMeeefve³eeB Dee peeSB, nceW keÀYeer efvejeMe veneR nesvee ®eeefnS~ ncesMee efJeMJeeme jKevee ®eeefnS efkeÀ keÀYeer-ve-keÀYeer Gpeeuee DeLee&le HejsMeeefve³eeW keÀe nue peªj efceuesiee~ nceW ³en keÀYeer veneR Yetuevee ®eeefnS efkeÀ DebOekeÀej keÀer keÀesKe mes ner Gpeeues keÀe pevce neslee nw DeLee&le yegjs JekeÌle kesÀ yeeo De®íe mece³e peªj Deelee nw~

7. keÀpe& ueskeÀj Gcej ......... peceeR Ke³eeueeW keÀer~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ves F®íeHetefle& nsleg

peerJeveYej mebIe<e& keÀjves keÀer ceeveJe keÀer ÒeJe=eflle keÀes oMee&³ee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ Gmeves Gcej kesÀ uecnesb mes keÀpe& ueskeÀj DeLee&le DeHeves peerJeve keÀe SkeÀ uebyee efnmmee Ke³eeueeW

keÀer peceeR Hej DeHeveer nmejle kesÀ yeerpe yeeskeÀj DeLee&le mees®e-mecePekeÀj DeHeveer F®íeDeeW keÀer Hetefle& kesÀ efueS meceefHe&le keÀj efo³ee~ Fve HebeqkeÌle³eeW kesÀ ceeO³ece mes keÀefJe ³en yeleueevee ®eenlee nw efkeÀ Fbmeeve peye lekeÀ peerefJele jnlee nw, Jen DeefOekeÀeefOekeÀ megKe-megefJeOee ÒeeHle keÀjves keÀer DeHeveer F®íeDeeW keÀer Hetefle& kesÀ efueS Yeeie-oewæ[ keÀjlee jnlee nw~

8. ³es ve mees®ees efkeÀ......... Hej Yeer keÀoce jKeesies~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves DemeHeÀuelee mes [jkeÀj DeHeves

keÀle&J³eeW mes Heerís ve nìves keÀer meerKe oer nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ efpeboieer kesÀ meHeÀj ceW Deeies yeæ{les ngS keÀYeer efnccele veneR nejveer ®eeefnS~ ³eefo cebefpeue ottj efoKeeF& os, lees Yeer newmeues kesÀ meeLe SkeÀ ner oerHekeÀ DeLee&le mJe³eb DekesÀues ner Deeies yeæ{vee ®eeefnS~ ³eefo efnccele kesÀ meeLe Deeies yeæ{Wies, lees efveefM®ele ner jesMeveer DeLee&le meHeÀuelee nceejs keÀoce ®etcesieer~

9. DeHeveer DeeBKeeW ceW ......... Gce´ yeæ{leer nw? DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves mHeä efkeÀ³ee nw efkeÀ Fbmeeve DeHeves

leve mes veneR ceve mes yetæ{e neslee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ peye Yeer Jen mJe³eb keÀer DeeBKeeW ceW osKelee nw, lees Gmes Ssmee ner ueielee nw efkeÀ {ueleer Gce´ kesÀ yeeJepeto Yeer GmekesÀ Yeerlej keÀe Jen íesìe-mee ye®®ee Deepe Yeer peerefJele nw~ Jen Deepe Yeer Yeerlej mes ye®®ee ner nw~ Deleë mece³e kesÀ meeLe Fbmeeve keÀe efmeHe&À Mejerj keÀcepeesj Je yetæ{e nes mekeÀlee nw, uesefkeÀve GmekeÀe ceve Gmeer lejn peJeeve jnlee nw~

10. DeeBmet-KegefMe³eeB SkeÀ ner ......... ner me®®ee %eeveer~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves mHeä efkeÀ³ee nw efkeÀ megKe-ogKe

SkeÀ ner efmekeÌkesÀ kesÀ oes Henuet nQ~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ DeeBmet-KegefMe³eeB SkeÀ ner ®eerpe kesÀ oes veece nQ~ efpeme lejn mess Hesæ[ ceW yeerpe ígHee neslee nw Deewj yeerpe ceW Hesæ[ ígHee neslee nw~ Gmeer lejn mes megKe ceW ogKe Deewj ogKe ceW megKe efíHee jnlee nw~ pees Fbmeeve megKe-ogKe kesÀ ¬eÀce kesÀ Fme jnm³e keÀes mecePe ueslee nw, Jener me®®ee %eeveer keÀnueelee nw~

11. ®eens efkeÀleveer ner ......... ceewle nw H³eejs~ DeLe&: Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe efpeboieer ceW keÀYeer Yeer Gcceero ve

nejves keÀer meerKe os jne nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ efpeboieer ceW ®eens efpeleveer Yeer ÒeefleketÀue HeefjefmLeefle³eeB neW, J³eeqkeÌle keÀes Gcceero keÀe oeceve veneR íesæ[vee ®eeefnS~ pees J³eeqkeÌle Gcceero íesæ[ oslee nw Deewj HeefjefmLeefle³eeW mes mecePeewlee keÀj ueslee nw, GmekeÀer ceewle DeLee&le Hejepe³e efveefM®ele nesleer nw~ Deleë peerJeve ceW ncesMee efnccele Deewj efJeMJeeme kesÀ meeLe Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS~

SAMPLE C

ONTENT

3

Heeþ 1: ÒesjCee

ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. meKle 2. yengle veepegkeÀ ke=À.2. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. efHelee THej mes meKle Deewj efoue mes yengle veepegkeÀ

neslee nw~ 2. ye®®es keÀes ®eesì ueieves Hej efHelee leæ[He Gþlee nw~ 3. nj efHelee ceW SkeÀ ceeB ígHeer nesleer nw~ ke=À.3. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. efove 2. jele ke=À.4. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. ceeB 2. yeeHe

*ke=À.5. keÀejCe efueefKeS: 1. ceeB cesjer DeeJeepe megvekeÀj jesleer nw Gllej: ceeB cegPemes otj nw~ peye Yeer ceQ Gmes HeÀesve keÀjlee ntB, lees Jen

YeeJeefJeYeesj neskeÀj jesves ueieleer nw~

2. ye®®eeW keÀes ceelee-efHelee keÀe H³eej ìgkeÀæ[eW ceW efceuelee nw Gllej: efHelee keÀF& cenerves mes efove keÀer efMeHeÌì ceW Deewj ceelee jele keÀer

efMeHeÌì ceW keÀece keÀj jner nw~ ke=À.6. efvecveefueefKele ieuele JeekeÌ³eeW keÀes mener keÀjkesÀ Hegve:

efueefKeS: 1. efHelee yes-Jepen HeÀesve Hej jesles nQ~ 2. ceeB keÀe efoue THej mes meKle neslee nw~ 3. efHelee jele keÀer efMeHeÌì ceW keÀece keÀjlee nw~ 4. oeoe-oeoer keÀe H³eej ye®®eeW keÀes ìgkeÀæ[eW ceW efceue jne nw~ Gllej: 1. ceeB yes-Jepen HeÀesve Hej jesleer nw~ 2. efHelee keÀe efoue THej mes meKle neslee nw~ 3. ceelee jele keÀer efMeHeÌì ceW keÀece keÀjleer nw~ 4. ceelee-efHelee keÀe H³eej ye®®eeW keÀes ìgkeÀæ[eW ceW efceue

jne nw~ ke=À.7. Ssmes ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej efvecveefueefKele

Meyo neWë 1. efHelee 2. Dee@efHeÀme Gllej: 1. yesìs keÀes ®eesì ueieves Hej keÀewve leæ[He Gþlee nw? 2. keÀneB Hej efove Je jele keÀer efMeHeÌì nesleer nw?

*ke=À.1. cecelJe keÀe YeeJe ÒekeÀì keÀjves Jeeueer keÀesF& Yeer SkeÀ ef$eJesCeer {tBæ{keÀj GmekeÀe DeLe& efueefKeS~

Gllej: ceeB cesjer yes-Jepen ner jesleer nw HeÀesve Hej peye Yeer yeele nesleer nw HeÀesve jKeves Hej ceQ Yeer jeslee ntB~ Òemlegle HebeqkeÌle³eeB keÀefJe ef$eHegjeefj peer odJeeje jef®ele `ÒesjCee'

keÀefJelee mes ueer ieF& nQ~ Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves ceeB-yesìs kesÀ yeer®e kesÀ Demeerce Òesce keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ Iej mes otj DeekeÀj peye ceQ DeHeveer ceeB mes yeele keÀjves kesÀ efueS HeÀesve keÀjlee ntB, lees cesjer ceeB YeeJeefJeYeesj neskeÀj efyevee efkeÀmeer keÀejCe kesÀ jesves ueieleer nw~ Gme mece³e ceQ lees veneR jeslee, yeefukeÀ ceeB keÀes efnccele yeBOeelee ntB, uesefkeÀve pewmes ner HeÀesve yebo neslee nw, cesjer DeeBKeeW mes Yeer DeeBmet íuekeÀ Gþles nQ~ cesje efoue Yeer ceeB kesÀ ogKe mes ogKeer neskeÀj, cecelee keÀer íeBJe Heeves kesÀ efueS Deelegj nes peelee nw~

ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efuebie HeefjJele&ve keÀjkesÀ GvekeÀe

JeekeÌ³eeW ceW Òe³eesie keÀerefpeS: 1. ceeB 2. yesìe 3. ye®®ee 4. efHelee

efHelee keÀer efJeMes<eleeSB

1 23

2 Heod³eebMe ceW GefuueefKele keÀe³ee&ue³e kesÀ oes efMeHeÌì

1

2 1

ye®®eeW keÀes ìgkeÀæ[eW ceW DeHeveeH³eej osves Jeeues...

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 1 Hej oer ieF& HebefkeÌle³eeB 1 mes 9 lekeÀ [ceeB cesjer yes-Jepen .............................

....................... efceues nQ ceeB-yeeHe]

efHelee

1

THej mes efoue mes

2

Heod³eebMe 1

ke=Àefle 1 DeekeÀueve

ke=Àefle 2 keÀeJ³e meeQo³e&

ke=Àefle 3 Meyo mebHeoe

SAMPLE C

ONTENT

4



4

Gllej: 1. yeeHe – yeeHe DeHeveer Heg$eer mes yengle H³eej keÀjlee nw~ 2. yesìe r – yesìer keÀes jeslee osKe jeceevegpe keÀe efoue

Hemeerpe ie³ee~ 3. ye®®eer – íesìer ye®®eer YetKe mes jes jner Leer~ 4. ceelee – ceelee kesÀ ®ejCeeW ceW mJeie& neslee nw~ ke=À.2. GHemeie&³egkeÌle Meyo efueefKeS: Gllej: 1. yesJepen 2. yesyeele ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. metjpe keÀe [tyevee 2. metjpe keÀe Gievee ke=À.2. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. Gieles metjpe keÀes meueeceer osvee 2. [tyeles metjpe keÀes Yeguee osvee ke=À.3. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. ®eesì ueieves Hej Kego keÀes meBYeeuees Deewj efHeÀj mes

®euees~ 2. ®eesì KeekeÀj ner meerKe efceueleer nw~

ke=À.4. SkeÀ Meyo ceW Gllej efueefKeS: 1. ®eesì Keeves Hej keÌ³ee ÒeeHle nesleer nw? 2. efkeÀmekeÀer keÀesKe mes megyen keÀe pevce neslee nw~ Gllej: 1. meerKe 2. jele ke=À.5. Gef®ele peesefæ[³eeB efceueeDees:

¬eÀ. De ye

1. Gielee metjpe keÀ. Yeguee osvee

2. [tyelee metjpe Ke. meerKe efceuevee

3. [tyevee-Gievee ie. meueeceer osvee

4. ®eesì Keevee Ie. DeeBKeeW keÀe OeesKee Gllej: (1öie), (2ökeÀ), (3öIe), (4öKe)~ ke=À.1. efvecveefueefKele HebeqkeÌle³eeW keÀe DeLe& efueefKeSë ®eueles-®eueles pees keÀYeer efiej peeDees Kego keÀes meBYeeuees Deewj efHeÀj mes ®euees ®eesì KeekeÀj ner meerKe efceueleer nw~ Gllej: Òemlegle HebeqkeÌle³eeB keÀefJe ef$eHegjeefj peer odJeeje jef®ele `ÒesjCee'

keÀefJelee mes ueer ieF& nQ~ Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves efnccele ve nejves keÀer meerKe oer nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ keÀle&J³eHeLe Hej ®eueles ngS ³eefo nce efiej Heæ[les nQ DeLee&le DemeHeÀue nes peeles nQ, lees Yeer nceW nej veneR ceeveveer ®eeefnS~ Ssmeer efmLeefle ceW nceW Kego keÀes meBYeeuekeÀj efnccele kesÀ meeLe Deeies yeæ{vee ®eeefnS~ peerJeve ceW Fme lejn keÀer ®eesìeW DeLee&le DemeHeÀueleeDeeW mes ner nceW meerKe efceueleer nw, pees nceW meHeÀuelee efoueeves ceW yengle mene³ekeÀ efmeodOe nesleer nQ~

ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ meceeveeLeea MeyoeW keÀe JeekeÌ³eeW

ceW Òe³eesie keÀerefpeSë 1. metjpe 2. vepej 3. íe³ee 4. jele Gllej: 1. met³e& met³e& Gie jne nw~ 2. ¢ef<ì ieeæ[er ®eueeles mece³e ¢ef<ì meæ[keÀ Hej jnveer

®eeefnS~ 3. íeBJe Hesæ[ keÀer íeBJe ceW Jen megmleeves yewþ ie³ee~ 4. jeef$e jeef$e kesÀ DebOekeÀej ceW neLe keÀes neLe veneR

metPe jne Lee~

2 vepejeW keÀe OeesKee

1

21

HebefkeÌle³eeW ceW oMee&³ee ueesieeW keÀe J³eJenej

®eesì ueieves kesÀ meboYe& ceW keÀefJe keÀer meueen

1 2

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 1-2 Hej oer ieF& HebefkeÌle³eeB 10 mes 18 lekeÀ [Gieles metjpe .............................

....................... pevece uesleer nw~]

yes

1 2




Heod³eebMe 2

SAMPLE C

ONTENT

5

Heeþ 1: ÒesjCee

ke=À.2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJe©odOeeLeea Meyo efueefKeSë 1. Gievee 2. efiejvee 3. ®euevee 4. DeBOesje 5. jele 6. pevece Gllej: 1. [tyevee 2. Gþvee 3. ©keÀvee 4. Gpeeuee 5. efove 6. cejCe

*ke=À.1. keÀejCe efueefKeS: keÀefJe keÀer Gce´ yeæ{leer ner veneR nw– Gllej: Jen peye Yeer DeHeveer DeeBKeeW ceW osKelee nw, Kego keÀes ye®®ee-mee

Heelee nw~ ke=À.2. Ssmes ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej efvecveefueefKele

Meyo neW: 1. nmejle 2. SkeÀ 3. ye®®ee-mee Gllej: 1. keÀefJe ves efkeÀmekesÀ yeerpe yeesS? 2. keÀefJe efkeÀleves oerHe kesÀ meeLe Deeieepe keÀjves kesÀ efueS

keÀnlee nw? 3. keÀefJe DeHeveer DeeBKeeW ceW osKeves Hej Kego keÀes kewÀmee

Heelee nw? ke=À.1. efvecveefueefKele HebeqkeÌle³eeW keÀe DeLe& efueefKeSë ³es ve mees®ees efkeÀ peje otj efoKeeF& osiee SkeÀ ner oerHe mes Deeieepe-S-meHeÀj keÀj uesvee jesMeveer nesieer peneB Hej Yeer keÀoce jKeesies~ Gllej: Òemlegle HebeqkeÌle³eeB keÀefJe ef$eHegjeefj peer odJeeje jef®ele `ÒesjCee'

keÀefJelee mes ueer ieF& nQ~ Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe ves DemeHeÀuelee mes [jkeÀj DeHeves keÀle&J³eeW mes Heerís ve nìves keÀer meerKe oer nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ efpeboieer kesÀ meHeÀj ceW Deeies

yeæ{les ngS keÀYeer efnccele veneR nejveer ®eeefnS~ ³eefo cebefpeue ottj efoKeeF& os, lees Yeer newmeues kesÀ meeLe SkeÀ ner oerHekeÀ DeLee&le mJe³eb DekesÀues ner Deeies yeæ{vee ®eeefnS~ ³eefo efnccele kesÀ meeLe Deeies yeæ{Wies, lees efveefM®ele ner jesMeveer DeLee&le meHeÀuelee nceejs keÀoce ®etcesieer~

ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ He³ee&³eJee®eer Meyo efueefKeSë 1. DeBOesje 2. uecne 3. jesMeveer 4. DeeBKe Gllej: 1. DebOekeÀej, lece 2. Heue, #eCe 3. ÒekeÀeMe, Gpeeuee 4. ves$e, ®e#eg, ve³eve ke=À.2. efvecveefueefKele MeyoeW ceW Òel³e³e ueieekeÀj veS Meyo

yeveeFS: 1. keÀpe& 2. otj 3. ye®®ee 4. oerHe Gllej: 1. keÀpe&oej 2. otjer 3. ye®eHeve 4. oerHeoeve ke=À.1. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: Gllej: 1. DeeBmet 2. KegefMe³eeB ke=À.2. Deeke=Àefle HetCe& keÀerefpeSë Gllej: 1. yeerpe 2. Hesæ[

2 1

SkeÀ ner Me³e nw

ígHee nw

1

Hesæ[ ceW

2

yeerpe ceW

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 2 Hej oer ieF& HebefkeÌle³eeB 19 mes 27 lekeÀ [keÀpe& ueskeÀj .............................

....................... Gce´ yeæ{leer nw?]

Heeþd³eHegmlekeÀ kesÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 2 Hej oer ieF& HebefkeÌle³eeB 28 mes 33 lekeÀ [DeeBmet-KegefMe³eeB .............................

....................... ceewle nw H³eejs~]


Heod³eebMe 3

Heod³eebMe 4




SAMPLE C

ONTENT

6



6

ke=À.3. keÀejCe efueefKeS: Gcceero keÀe oeceve veneR íesæ[vee ®eeefnS~ Gllej: Gcceero Kelce nesvee ceewle kesÀ meceeve neslee nw~ ke=À.4. efvecveefueefKele ieuele JeekeÌ³eeW keÀes mener keÀjkesÀ efueefKeS: 1. efpeboieer Deewj ceewle SkeÀ ner Me³e nQ~ 2. Heneæ[ ceW yeerpe ígHee nw~ 3. cegefMkeÀueW Deeves Hej veeGcceeroer keÀe oeceve cele íesæ[vee~ 4. veeGcceeroer efpeboieer nw~ Gllej: 1. DeeBmet-KegefMe³eeB SkeÀ ner Me³e nQ~ 2. Hesæ[ ceW yeerpe ígHee nw~ 3. cegefMkeÀueW Deeves Hej Gcceero keÀe oeceve cele íesæ[vee~ 4. veeGcceeroer ceewle nw~ ke=À.1. efvecveefueefKele HebeqkeÌle³eeW keÀe DeLe& efueefKeSë ®eens efkeÀleveer ner cegeqMkeÀueW DeeSB íesæ[vee cele Gcceero keÀe oeceve veeGcceeroer lees ceewle nw H³eejs~ Gllej: Òemlegle HebeqkeÌle³eeB keÀefJe ef$eHegjeefj peer odJeeje jef®ele `ÒesjCee'

keÀefJelee mes ueer ieF& nQ~ Òemlegle ef$eJesCeer ceW keÀefJe efpeboieer ceW keÀYeer Yeer Gcceero keÀe oeceve ve íesæ[ves keÀer ÒesjCee os jne nw~ keÀefJe keÀnlee nw efkeÀ efpeboieer ceW ®eens efpeleveer Yeer yegjer HeefjefmLeefle³eeB DeeSB, J³eeqkeÌle keÀes Gcceero keÀe oeceve veneR íesæ[vee ®eeefnS~ pees J³eeqkeÌle Gcceero íesæ[ oslee nw Deewj HeefjefmLeefle³eeW mes mecePeewlee keÀj ueslee nw, GmekeÀer ceewle DeLee&le Hejepe³e efveefM®ele nesleer nw~ Deleë peerJeve ceW ncesMee efnccele Deewj efJeMJeeme kesÀ meeLe Deeies yeæ{les jnvee ®eeefnS~

ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ efJe©odOeeLeea MeyoeW keÀe

JeekeÌ³eeW ceW Òe³eesie keÀerefpeS: 1. SkeÀ 2. me®®ee 3. íesæ[vee 4. ceewle Gllej: 1. DeveskeÀ – cesjs yeieer®es ceW Deece kesÀ DeveskeÀ Hesæ[ nQ~ 2. Petþe – ceveespe yengle Petþe nw~ 3. HekeÀæ[vee – nceW Deepe Gmes HekeÀæ[vee nw~ 4. efpeboieer – efpeboieer F&MJej keÀer osve nw~ ke=À.2. efvecveefueefKele MeyoeW kesÀ Je®eve yeouekeÀj JeekeÌ³eeW ceW

Òe³eesie keÀerefpeS: 1. KegefMe³eeB 2. cegefMkeÀue

Gllej: 1. KegMeer efpeboieer ceW KegMeer yengle keÀce ner ueesieeW keÀer vemeerye nesleer nw~

2. cegefMkeÀueW cebefpeue keÀes ÒeeHle keÀjves ceW yengle cegefMkeÀueW Deeleer nQ~

*ke=À.1. efueefKeS: Gllej: 1. meerKe efceueleer nw~ 2. efkeÀmeer jespe Gpeeuee peªj neslee nw~ 3. peneB keÀoce jKeesies jesMeveer nesieer~

*ke=À.1. efvecveefueefKele HebefkeÌle³eeW ceW mes ÒeleerkeÀelcekeÀ HebefkeÌle íeBìkeÀj Gmes mHe<ì keÀerefpeS:

1. ®eueles-®eueles pees keÀYeer efiej peeDees 2. jele keÀer keÀesKe ner mes megyen pevece uesleer nw 3. DeHeveer DeeBKeeW ceW peye Yeer osKee nw Gllej: ÒeleerkeÀelcekeÀ HebeqkeÌleë jele keÀer keÀesKe ner mes megyen pevece

uesleer nw~ mHe<ìerkeÀjCeë ³es HebeqkeÌle yeleueeleer nw efkeÀ ogKe ªHeer Ieesj

DebOekeÀej kesÀ yeeo ner megKe ªHeer Gpeeues keÀe Deeieceve neslee nw~

*ke=À.1. HeeueveeIej keÀer DeeJeM³ekeÀlee Hej DeHeves efJe®eej efueefKeS~ Gllejë Deepe cenBieeF& meeleJeW Deemeceeve Hej nw~ Ssmes ceW DeHeves

HeefjJeej keÀe YeefJe<³e GppJeue yeveeves kesÀ efueS MenjeW ceW Heg©<eeW kesÀ meeLe ner ceefnueeSB Yeer veewkeÀjer kesÀ efueS Iej mes yeenj efvekeÀueves ueieer nQ~ veewkeÀjerHesMee ceelee-efHelee kesÀ ye®®eeW keÀer mener osKeYeeue keÀjves kesÀ efueS ner HeeueveeIejeW keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee ie³ee nw~ ³eneB Hej ye®®eeW kesÀ Keeves-Heerves mes ueskeÀj Heeueve-Hees<eCe lekeÀ kesÀ nj peªjer Henuet Hej O³eeve efo³ee peelee nw~ ³eneB DeefYeYeeJekeÀ DeHeves ye®®eeW keÀes efyevee efkeÀmeer ef®eblee kesÀ íesæ[ mekeÀles nQ~ Fme lejn SkeÀ Deesj GvnW veewkeÀjer keÀjves ceW keÀesF& HejsMeeveer veneR nesleer nw Deewj otmejer Deesj

DeefYeJ³eefkeÌle

2

1

HeefjCeefle

®eesì Keeves keÀer _______

DeBOesje nesves Hej Yeer Deeme jKeves keÀer _______

3 SkeÀ ner oerHe mes meHeÀj DeejbYe keÀjves keÀer _______

Heeþ Hej DeeOeeefjle ke=Àefle³eeB


keÀeJ³e meeQo³e&


SAMPLE C

ONTENT

7

Heeþ 1: ÒesjCee

ye®®eeW keÀer osKeYeeue Yeer mener {bie mes nes peeleer nw~ Yeeieleer-oewæ[leer Fme efpeboieer ceW mece³e keÀer keÀceer Deewj DeeefLe&keÀ lebieer kesÀ keÀejCe HeeueveeIej keÀer DeeJeM³ekeÀlee yengle yeæ{ ieF& nw~

*ke=À.2.veewkeÀjerHesMee DeefYeYeeJekeÀeW kesÀ ye®®eeW kesÀ Heeueve keÀermecem³ee Hej ÒekeÀeMe [eefueS~

Gllej: Heefle-Helveer kesÀ veewkeÀjerHesMee nesves mes GvekeÀer DeeefLe&keÀ efmLeefle lees cepeyetle nes peeleer nw, uesefkeÀve Fmemes GvekeÀer mebleeveeW kesÀ Heeueve ceW yengle-meer mecem³eeSB Deeleer nQ~ ye®®es efoveYej ceelee-efHelee mes otj jnles nQ~ ³eefo HeefjJeej ceW keÀesF& Dev³e meom³e nw, lees ye®®es GvekesÀ meeLe ³ee efHeÀj HeeueveeIej ceW DeHevee Hetje efove iegpeej osles nQ~ GvnW ceelee-efHelee keÀe mvesn veneR efceue Heelee nw~ ceelee-efHelee Yeer keÀece kesÀ oyeeJe Je mece³e keÀer keÀceer kesÀ keÀejCe ye®®es Hej Hetje O³eeve veneR os Heeles nQ~ Fmemes ceelee-efHelee Je ye®®eeW kesÀ yeer®e keÀe mebyebOe Oeerjs-Oeerjs ÒeYeeefJele neslee nw~ ye®®eeW Hej ceelee-efHelee mes DeefOekeÀ Dev³e ueesieeW keÀe ÒeYeeJe Heæ[lee nw~ kegÀí ye®®es lees ceelee-efHelee odJeeje mener efoMeeefveoxMe ve ÒeeHle keÀjves kesÀ keÀejCe ieuele mebiele ceW Heæ[ peeles nQ~ Fmemes GvekeÀe peerJeve keÀ<ìkeÀejer yeve peelee nw~ Fme lejn veewkeÀjerHesMee DeefYeYeeJekeÀeW keÀes ye®®eeW kesÀ Heeueve ceW mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw~

*ke=À.1. DeeOegefvekeÀ peerJeve Mewueer kesÀ keÀejCe efveefce&le mecem³eeDeeWmes petPeves keÀer ÒesjCee Fve ef$eJesefCe³eeW mes efceueleer nw, mHe<ì keÀerefpeS~

Gllejë Òemlegle ef$eJesefCe³eeW ceW keÀefJe ves jespeer-jespeieej kesÀ ®ekeÌkeÀj ceW DeHeveer ceeB mes otj ieS yesìs Je DeeefLe&keÀ cepeyetleer kesÀ efueS veewkeÀjer keÀjves keÀes cepeyetj ceelee-efHelee keÀer HejsMeeefve³eeW keÀes yeæ[s ner ceeefce&keÀ {bie mes Òemlegle efkeÀ³ee nw~ keÀefJe mHeä keÀjlee nw efkeÀ ³en peerJeve mebIe<eeX mes Yeje ngDee nw~ peerJeve kesÀ Debeflece #eCeeW lekeÀ megKe-ogKe keÀe Deevee-peevee ueiee jnsiee~ Ssmes ceW ³en ceveg<³e Hej efveYe&j keÀjlee nw efkeÀ Jen DeHeveer efpeboieer efkeÀme lejn mes iegpeejvee ®eenlee nw~ keÀefJe DeHeveer ef$eJesefCe³eeW kesÀ ceeO³ece mes efvejeMee kesÀ yeeoueeW kesÀ yeer®e DeeMee keÀe meb®eej keÀjles ngS yeleuee jne nw efkeÀ þeskeÀjeW DeLee&le DemeHeÀueleeDeeW mes [jvee veneR ®eeefnS, ve ner Gmemes efvejeMe nesvee ®eeefnS, yeefukeÀ ceveg<³e keÀes Gvemes meyekeÀ uesvee ®eeefnS~ DeHeveer DemeHeÀuelee kesÀ keÀejCeeW keÀe Helee ueieekeÀj GvekesÀ DeeOeej Hej mJe³eb ceW megOeej keÀjles ngS meHeÀuelee ÒeeHle keÀjves keÀer keÀesefMeMe keÀjveer ®eeefnS~ DeHeveer Keeefce³eeW mes meerKe ueskeÀj Deeies yeæ{ves Jeeuee ner peerJeve ceW meHeÀuelee ÒeeHle keÀjlee nw~ ceveg<³e keÀes megKe nes ³ee ogKe efkeÀmeer Yeer HeefjefmLeefle ceW efmLej jnvee

®eeefnS~ Fme ÒekeÀej keÀefJe DeHeveer ef$eJesefCe³eeW kesÀ ceeO³ece mes DeeOegefvekeÀ peerJeve Mewueer kesÀ keÀejCe efveefce&le nesves Jeeueer mecem³eeDeeW mes petPeves keÀer ÒesjCee os jne nw~

*keÀ.1. peevekeÀejer oerefpeSëDe. `ef$eJesCeer' keÀeJ³e ÒekeÀej keÀer efJeMes<eleeSB

1. _______ 2. _______

Gllejë 1. ³en leerve HebeqkeÌle³eeW keÀe cegkeÌle íbo nw~ 2. FmekeÀer Henueer Deewj otmejer HebeqkeÌle³eeB YeeJe Je efJe®eejeW

keÀes oMee&leer nQ, peyeefkeÀ leermejer HebeqkeÌle oesveeW HebeqkeÌle³eeWceW efveefnle YeeJeeW keÀes veS Dee³eece lekeÀ HengB®eeleer nw~

Dee. ef$eHegjeefj peer keÀer Dev³e j®eveeSB _______

Gllejë veeRo keÀer veoer (keÀefJelee-mebûen), vee@Le& keQÀHeme (keÀneveer-mebûen), meeBme kesÀ efmekeÌkesÀ (ef$eJesCeer-mebûen) Deeefo~

ke=À.1. efvecveefueefKele MeyoeW keÀe JeekeÌ³eeW ceW Òe³eesie keÀerefpeSë 1. HetJeea 2. HeeB®e ceerìj3. kegÀí 4. JesGllej: 1. HetJeea FueekeÀe ogMceveeW kesÀ keÀypes ceW nw~

2. cegPes HeeB®e ceerìj ueeue jbie keÀe keÀHeæ[e ®eeefnS~3. kegÀí ye®®es yengle Mejejleer nesles nQ~4. Jes nceejer lejHeÀ lespeer mes yeæ{ jns nQ~

ke=À.2. efvecveefueefKele DeJ³e³e MeyoeW keÀe JeekeÌ³eeW ceW Òe³eesie keÀerefpeSë 1. ³eneB 2. efkeÀ3. kesÀ veer®es 4. yeeHe js!Gllej: 1. legce ³eneB Keevee jKe oes~

2. Yeerce ves keÀne efkeÀ og³eexOeve keÀes ce=l³egob[ Jen mJe³eb osiee~3. pepe&j Fceejle kesÀ ceueyes kesÀ veer®es oyekeÀj keÀF& ueesie

Iee³eue nes ieS~4. yeeHe js! ³en KejieesMe kewÀmes cej ie³ee?

ke=À.3. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe met®evee kesÀ Devegmeej keÀeue HeefjJele&ve keÀerefpeSë

1. Jen mejmJeleer efJeod³eeue ceW Heæ{lee nw~ (HetCe& Jele&ceeve keÀeue)2. jepekegÀceej ves jepeOeeveer peeves keÀe HewÀmeuee efue³ee~

(DeHetCe& Jele&ceeve keÀeue) 3. efMe#ee kesÀ efyevee ceveg<³e keÀe efJekeÀeme veneR nes jne nw~

(meeceev³e YeefJe<³e keÀeue) 4. Deueer yeeyee ves iegHeÀe keÀe odJeej Keesuee~ (HetCe& Yetle keÀeue)

meeefnl³e mebyebOeer meeceev³e %eeve

Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe)

jmeemJeeove

SAMPLE C

ONTENT

8



8

Gllej: 1. Jen mejmJeleer efJeod³eeue³e ceW Heæ{ ®egkeÀe nw~ 2. jepekegÀceej jepeOeeveer peeves keÀe HewÀmeuee ues jne nw~ 3. efMe#ee kesÀ efyevee ceveg<³e keÀe efJekeÀeme veneR nesiee~ 4. Deueer yeeyee iegHeÀe keÀe odJeej Keesue ®egkeÀe Lee~ ke=À.4. leeefuekeÀe HetCe& keÀerefpeS:

¬eÀ. mebefOe Meyo mebefOe efJe®íso Yeso 1. _______ ueIeg + Tefce& _______

2. efoiebyej _______ _______

3. _______ cene + Fbê _______

4. efvejeMee _______ _______

Gllejë ¬eÀ. mebefOe Meyo mebefOe efJe®íso Yeso 1. ueIetefce& ueIeg + Tefce& mJej mebefOe 2.

efoiebyej efokedÀ + Debyej J³ebpeve mebefOe

3. cenWê cene + Fbê mJej mebefOe 4. efvejeMee efveë + DeeMee efJemeie& mebefOe

ke=À.5. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀe DeLe& kesÀ Devegmeej Yeso

efueefKeS: 1. DeO³eeHekeÀ Heæ{e jns nQ~ 2. keÀue meYeer ÒeMveeW keÀes nue keÀjkesÀ ueevee~ 3. yesìe ³en ieuele keÀece keÀYeer cele keÀjvee~ 4. keÀue legce efJeod³eeue³e keÌ³eeW veneR DeeS? Gllej: 1. efJeOeeveeLe&keÀ JeekeÌ³e 2. Dee%eeLe&keÀ JeekeÌ³e 3. efve<esOeeLe&keÀ JeekeÌ³e 4. ÒeMveeLe&keÀ JeekeÌ³e ke=À.6. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW keÀes MegodOe keÀjkesÀ efueefKeS: 1. ¬eÀHe³ee cegPes ícee keÀj oerefpeS~ 2. efveOe&ve ueesie Keguee Deemeceeve kesÀ veer®es meesles nw~ 3. keÌ³ee legce cesjs v³ee³e mes meblet<ì neW? 4. mesJe mJeemLeyeOe&keÀ HeÀue nw~ Gllej: 1. ke=ÀHe³ee cegPes #ecee keÀj oerefpeS~

2. efveOe&ve ueesie Kegues Deemeceeve kesÀ veer®es meesles nQ~ 3. keÌ³ee legce cesjs v³ee³e mes mebleg<ì nes?

4. mesye mJeemL³eJeOe&keÀ HeÀue nw~ ke=À.7. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW ceW Òe³egkeÌle mene³ekeÀ ef¬eÀ³eeDeeW

keÀes Hen®eevekeÀj efueefKeS: 1. Deieues meHleen nce Deeieje HengB®e peeSBies~ 2. cesje keÀece meceeHle nes ie³ee~

3. ueæ[keÀer ves ieevee iee efue³ee~ 4. ceQves SkeÀ HegmlekeÀ Heæ{ ueer~ Gllej: 1. peeSBies 2. ie³ee 3. efue³ee 4. ueer ke=À.8. efvecveefueefKele ef¬eÀ³eeDeeW kesÀ ÒeLece leLee odefJeleer³e

ÒesjCeeLe&keÀ ef¬eÀ³eeªHe efueefKeS:

¬eÀ. ef¬eÀ³eeSB ÒeLece ÒesjCeeLe&keÀ

odefJeleer³e ÒesjCeeLe&keÀ

1. meesvee _______ _______

2. metKevee _______ _______

3. peeievee _______ _______

4. Heæ{vee _______ _______ Gllejë

¬eÀ. ef¬eÀ³eeSB ÒeLece

ÒesjCeeLe&keÀ odefJeleer³e ÒesjCeeLe&keÀ

1. meesvee megueevee megueJeevee 2. metKevee megKeevee megKeJeevee 3. peeievee peieevee peieJeevee 4. Heæ{vee Heæ{evee Heæ{Jeevee

ke=À.9. efvecveefueefKele JeekeÌ³eeW ceW Gef®ele efJejeceef®endveeW keÀe

Òe³eesie keÀjkesÀ JeekeÌ³e Hegve: efueefKeS: 1. Yeespeve keÀjves kesÀ yeeo Leesæ[er meer mewj peªjer nw 2. ne³e Jen yes®eeje lees efyevee keÀmetj kesÀ ceeje ie³ee 3. ®ee³e-Heeveer keÀj uees FmekesÀ yeeo legce keÀneB peeDeesies 4. jepet ÒesjCee Deewj efMeJeeveer Iej mes efvekeÀue Heææ[s Gllej: 1. Yeespeve keÀjves kesÀ yeeo Leesæ[er-meer mewj peªjer nw~ 2. ne³e! Jen yes®eeje lees efyevee keÀmetj kesÀ ceeje ie³ee~ 3. ®ee³e-Heeveer keÀj uees, FmekesÀ yeeo legce keÀneB peeDeesies? 4. jepet, ÒesjCee Deewj efMeJeeveer Iej mes efvekeÀue Heææ[s~ ke=À.10.efvecveefueefKele jme keÀe GoenjCe efueefKeSë nem³e jme Gllejë veeRo ìtì ieF& oesHenjer ceW, megve lesjer ceOegj HegkeÀej ieOes! ke=À.11.efvecveefueefKele HebeqkeÌle ceW GodOe=le DeuebkeÀej Hen®eevekeÀj

efueefKeSë jIegHeefle jeIeJe jepee jece, Heeflele HeeJeve meerleejece~ Gllejë DevegÒeeme DeuebkeÀej

https://www.targetpublications.org/std-11th-hindi-yuvakbharati-notes-book-maharashtra-board.html

sample pdf of std 11th hindi yuvakbharati notes book … · 2019-08-12 · no part of this book may...

Documents