REDERIJKERS

1400-1700

Ontstaan: 15e E in Vlaanderen onder Fr invloed en uit kerkelijke of geestelijke broederschappen Activiteiten: schrijven van pozie en toneelstukken vb als er processies waren deden ze aan mee + als vorst op bezoek kwam (was aangekondigd) -> maken in naam van vorst om zo aan te tonen ze goed konden dichten organiseren van wedstrijden (landjuwelen* of refreinfeesten**) tss kamers uit verschillende gewesten om best theater/gedicht nooit zeer goed wegens veel drank die aanwezig is op wedstrijden/feesten *landjuwelen: wedstrijden toneel (mirakelspel en aligorie) 2 meesterwerken geschreven van landjuwelen: Aligorie: Elkerlyc (kwade=personage -> personificatie) Mirakelspel : Mariken van Nieuweghem (veel mirakel in toneelstuk) ** refreinfeesten: wedstrijden pzie religieuze plechtigheden verzorgen Een RR was de artistieke en uitvoerende directeur van allerlei stedelijke festiviteiten die gerganiseerd werden. (Stad zorgde vr nofige fondsen) spelen vertonen dichten Gesellen van der kercke (religieuze, geestelijke inslag) Gesellen van der konste (kunst, toneel) Gesellen van den spele (kerkelijke koorzangers)

-

-

Begin 15e E leden RR heetten:

Midden 15e E leden RR heetten: Rederijkers < Fr. Rhtoriciens (purisme) beoefent retorieke (=welsprekendheid) Eind 15e E: 2 stromingen De conste van rethorieken (gegoede burgerij) volkstaal en Fr en Lat gebruiken taalbederf en bastaardwoorden De humanisten (clerus en intellectuelen) Latijn om voor rijm te zorgen taalzuivering

zodat er gerijmd kan worden

Na 1585: Val van Antwerpen ( bekering tot katholicisme in Z-Ned.*) *Wij waren protestanten en Spanje moest ons katholiek maken van Filips II (Hertog Alva leider leger SP) Intellectuelen verliet Z-Ned en gingen naar N-Ned, Sp leger kon niet hoger dan Antwerpen Stilstaan RRK in Z-Ned. Glorietijd RRK in Z-Ned voorbij (stilval RRK in Z-Ned.) Nieuwe kamers in N-Ned. (Gouden Eeuw in N-Ned.) Belangrijkste kamer in Amsterdam: De Eglantier (1619) Motto: In liefde bloeiende Leden: Vondel, P.C. Hooft, Bredero Toneelstukken: 3 grote genres De Vroede of Ernstige spelen over heiligen, Bijbelse gebeurtenissen, geloofmysteries, mirakelen De Sotte of Komische spelen Tafelspelen: korte, kluchtige dialogen

Esbattementen: boertige en satirische stukken De Amoureuze spelen liefdesgedichten Pozie: Rhetorike extraordinaire (buitengewone dichtkunst) = verzamelnaam voor allerlei technische knutselgedichtjes waarin RR hun zucht naar versiering botvieren !!! Vorm belangrijker dan inhoud en taal Refrein of Ballade: 1 stockvers of envoi, 4 strofen Kreeftdicht of retrograde: kan je van achter naar voor lezen Bijzondere vorm: Palindroom (Madam, Im Adam. Sir, Im Iris.) Aldicht: alle woorden die in verschillende versregel op overeenkomstige plaats staan, rijmen met elkaar Schaakbord: bestaat uit 64vakjes waarin een regel; verschillende gedichten door je te bewegen als schaakstuk Naamdicht of acrostichon: beginlettes/-woorden van verzenof strofen die een naam, spreekwoord of zin vormen Als alfabet gevormd: Abecedarium Ketendicht: slotwoord rijmt op beginwoord van volgende regel/vers Echogedicht: dichter stelt vraag waarop hij in zelfde regel antwoordt met rijmend woord Chronogram of tijds- of jaartalvers: som van romeinse cijfers geeft jaartal weer van de gebeurtenissen waarop versje slaat Begin RRK: geen namen vonden zichzelf niet belangrijk, maar God wel Later RRK: wel namen invloed individualisme In ME: Anonieme literaire werken In REN: Individu belangrijker dan groep naambekendheid Rederijkerskamers: Oorspronkelijk: elitaire vereniging voorwaarden: jaarlijks lidgeld, kunnen dichten, goed en zedelijk gedrag zinsspreuk/devies en patroonsheiligen + kunnen betalen voor wapenschild (voor wedstrijden) kregen subsidies van stad moesten stoeten e.d. verzorgen Leden: - Prince of keizer (beschermheer, financile leider) - Factor of dichter (artistieke leider) - Dekens of hoofdlieden (kerkelijken) - Zot (/Nar: amusement en ontspanning) - Bode of chaep - Penningsmeester (beheerde kas) - gewone leden (ook vrouwen) Invloed: - Groter invloed op OH dan andere gilden - Didactisch en moraliserende invloed op volk (opvoeding, onderwijzen) - Leveren kritiek op politieke, maatschappelijke en kerkelijke mistoestanden (aflatenhandel) via kunst (KUNST=MIDDEL !geen doel) -Hoger aanzien - Privilges 4 RRK in Bxl: Den Boeck 1401 De Corenbloem 1477 Violette smolten samen in 1507 tot t Mariacranske

1) 2) 3)

4) Lelie

Eerst Belgisch werk van t Mariacranske: Het sneeuwpoppenfestival over harde winters Motto: Minnelijk akkoord (verdraagzaamheid) Factor/dichter: Jan Smeken

Rederijkers: Propageerde met hun literatuur het ideaal vd beschaafde burger (burgermoraal*) ideologie sluit aan bij ideen van: - humanisten zoals Erasmus en Thomas Morus - kunstenaars zoals Pieter Breughel de Oudere *burgermoraal: verfijnde levensvisie, diepe persoonlijke vroomheid, obsessieve doodgedachte, leven beheerst dr rede, leven niet enkel vluchtig doorgangsstadium naar eeuwigheid, literatuur is instrument om identiteit te vormen en te dragen. Bxl had pioniersrol bij ontwikkeling en verspreiding vd nieuwe burgerlijke moraal Inspiratie: bij vroegere waarden en ideen RR=opiniemakers: namen stellingen in hevige discussies en debatten over politieke en religieuze hervormingen Engagement duur betaald tijdens inquisitie-> vele RR verbrand op Grote Markt in Bxl Wrm RR eerst? Wegens grote mond en gevaarlijk (veel invloed)

Dichtvorm van RR Strofisch gedicht / stoofjesgedicht: Strofen met gelijke lengte Van 4 tot 20 strofen Laatste strofe bondiger Laatste versregel bij elke strofe is identiek = Stocregel: bevat thema vh gedicht Thema: genieten vh leven leven humoristisch opnemen vrolijkheid Laatste strofe is korter en opgedragen aan de voorzitter vd RR, hun beschermheer, de prins Is aan prinse gericht, de opdrachtgever Prince: = ENVOI : deze strofe is verschillend van toon Argumenten RR om te dichten: Prinse (opdrachtgever) Moraliserend Vorm: refrein

jjho Gedicht: Anthonis De Roovere (ca.1430-1482) Sotte amoureusheyt Anthonis De Roovere: Oorspronkelijk was hij architect/bouwheer De Roovere beantwoorde aan een perfect profiel vr stadsrederijker De Roovere werd aangesteld op voorstel van Karel de Stoute Eenmaal als RR aangesteld, gold hij als diplomaat Brugge stelde hem tot RR om te verhinderen dat hij naar andere steden zou gaan Hij werd contractueel verplicht in de stad te blijven wonen Sotte amoureusheyt: Vorm: 4 strofen waaronder laatste strofe korter(PRINCE)

Strofe 1: - Verkleinwoorden - Koosnaampjes - Bezigheden meisje, eten, drinken, slapen Strofe 2: - Zijn gevoelens voor haar worden niet ernstig weergegeven - zij weet dit ook Strofe 3: - Beschrijving van haar schoonheid: alle elementen zijn tegengestelde aan schoonheid - Trouwen (onmogelijke data): belachelijk genomen Strofe 4: - Gelijkgezinde zoeken elkaar op - Serieuze toon, ernstig - Samenvatting, algemeen besluit; beschouwing rest gedicht Inhoud: - Liefde tss Pantken en Pampoeseken - Eigenschappen Pampoeseken: kledij onverzorgd, vuile handen, mollig, ruikt naar knoflook, grappig, goedlachs, ze heeft plezier in eten, drinken en slapen, laatste zin van elke strofe oogjes pinken/blinken Conclusie: Omgekeerde vh ideaal; ze wordt niet gedealiseerd voorgesteld soort zoekt soort + titel gedicht: amoureusheyt: er is liefde Sotte: luchtig, geen zwaar, moeilijk gedicht + is kritisch want noot is: zo wordt je als je je niet gedraagt ook toon is ironisch + moraliserend gedicht

Gedicht: Anthonis De Roovere (ca.1430-1482) Van der mollenfeesten Thema: Of je nu arm/rijk bent, op het einde vh leven zijn we allemaal gelijk we eindigen allemaal onder de grond bij de mollen.

RR Ode aan kunde en vorm Ode: Aandacht, eerbetoon Kunde: Vaardigheid Vorm: Alle soorten gedichten De Fonteine: Gesticht in 1448 te Gent Drievoudige motief voor bestaan De Fonteine: 1) Zorgen voor recreatie en aangenaam tijdverdrijf (als wapen tgn melancholie en luiheid) 2) Aanbidding en verering bevorderen vd Heilige Drievuldigheid (religie) 3) Zodat er ook een Gezelschap in Gent bestaat Eerste RRK die over officile statuten beschikt verlenen kerkelijk-liturgische verankering een stevige juridische basis en een officile maatschappelijk status Funstioneerde als een gilde met periodiek te verkiezen bestuur, blazoen*, gildekleed*, deken*, bode* en klerk * Blazoen: vlag met afbeelding en spreuk * gildekleed: kleed die gedragen werd door gilde. Elk gilde had eigen gildekleed (identificatie) * deken: of hoofdlieden (kerkelijken) * bode: of chaep * klerk: schrijver

Lid worden : wie bederven was met const (kunnen dichten) + jaarlijks bijdrage (lidgeld) + reglement respecteren Kunst= kwestie van techniek en conventies Beoogde en beoefende vermaak: zingen en musiceren, toneelspelen, gedichten maken en voortdragen Veel financile verplichtingen mikken van beter gesitueerde burger Literatuur met hoog aanzien: refrein, acrostichon, retrograde, ketendicht, schaakbord druk oefenen dichtvormen die hoge technische vaardigheid vereisen Streven naar culturele zelfontwikkeling vd leden (via scheidingslijn beschraafden en onbeschaafden: wij die kunnen dichten en de anderen Waarmee hangt evolutie naar burgerlijkheid samen? met de groei vd steden onstond burgerij Beschavingsideologie: als officieel erkende instituten nemen RR organisaties op zich waar het moraliserend en didactische blijft. (vb literatuur, toneel, allerlei festiviteiten, spektakels) Nl. moraliserend en didactisch optreden Aanzien en macht groeit ontsnappen aan controle vd vorsten doordat RR: intellectuelen die streven naar vrijheid v denken (pol., maatsch., rel. gebied) !! vrijheid denken religieus gebied komt tot uiting tav ideen Luther & andere prot. denkers Maatschappelijk, politiek en religieus zeer invloedrijk belangrijke opinirings- en beschavingsinstituten (= mensen opvoeden)

HISTORISCHE ACHTERGROND: NEDERLANDEN

16e E

16e E: bloeiende periode 1477: Maximiliaan I van Oostenrijk (Sp.) x Maria van Bourgondi (Ned.) Wordt opgevolgd door In 1515 dr kleinzoon Karel V Rooms keizer Koning van Sp. Heer vd Ned. Antwerpen: economische bloei in textiel Boekdrukkunst (Christoffel Plantyn) Godsdienstige vernieuwingen (Reformatie hervorming katholicisme nieuwe religies) Luther (Du.): 95 stellingen aan kerkdeur Wittenberg protest tgn winstgevende aflatenhandel en rijkdom Kerk 1517: symbolische start protestantisme Karel V (kath) >< reformisten (prot) brandstapel Verschillende stromingen Calvinisten : sobere erediensten, afgodenbeelden in Room-kath Ker (God niet afgebeeld) Humanisme : Erasmus met Lof der Zotheid (satire op mistoestanden in samenleving en kerk) mens staat centraal; Erasmus gaat lachen met pastoren Eind 16e E: crisis Economische problemen (misoogsten, lage lonen...) Nieuwe religieuze stromingen zich afkeren van katholicisme = afkeren van bestaande orde Protestanten worden achtervolgd dr Sp (want Sp katholiek) Nederlanders tegen absolute regering en hun eenheidsstreven Absolute regering: Kerk en staat samen m8; Nederlanders willen scheiding der m8en Afstand tss Nederlanden en Filips II w te groot 1555: Filips II (zoon Karel V) stelt halfzus Marghareta van Parma aan als landvoogdes over de Ned. 1555: Edelen (=protestanten=ketters) roepen de hulp van Margaretha van Parma tgn kettervervolgingen Ketters noemden zichzelf Gueux (=bedelaar) = eretitel geuzen: verzetstrijders tegen Spanjaarden Tegen verplichte katholicisme

1566 Beeldenstorm: = Rooms-Katholieke eigendommen (heilige beelden) werden vernield Koning Filips II stuurt Spaanse leger onder leiding van Hertog van Alva = te laat (1567) Ontstaan Raad van Beroerte = Bloedraad (vanwege vele terechtstellingen) Rebellen straffen en mensen (ketters) tegen Spanje (katholicisme) uitroeien 1568: Willem van Oranje (Willem de Zwijger; stadshouder Ned.) Vader des vaderland genoemd; hij heeft gestreden vr Verenigd Ned. (1 natie van Z&N-Ned.) 25 jaar later heeft WvO 7 provincies verenigd grondlegger idee vereniging Ned. Wilem van Oranje: bezetting van Brabant ontstaan 80-jarige oorlog REDEN 80-j-oorlog? Eenheidsstreven (Kerk+Staat) Maximiliian, Karel V, Filips II (VOOR) Willem vO, zoon Maurits (TEGEN) 1568: - begin opstand tgn Sp. Gezag (leider: Willem vOranje) - in Bxl liet Alva Egmond en Hoorne (medestanders WvO) executeren - WvO: verschillende keren opstanden tgn Alva geleid 3e keer: 1572: succes dr steun vd Franse Hugenoten (Calvinisten) + watergeuzen 1572: Wilhelmus: Religieus-Politieke propagandalied Verdedigde leiderschap van Willem van Oranje 1585: Val van Antwerpen (intellectuelen naar N-Ned (gouden eeuw in N-Ned) en stilstaan Z-Ned) Sp verovert Antwerpenn maar N-Ned. sluit Schelde af (geen in-/uitvoereconomisch slecht) Definitieve scheiding Ned. Geloof scheidt N (7) en Z (10 provincies) Massale emmigratie ZN van - gekwalificeerde ambachtslui - kooplui - intellectuelen - kunstenaars (Bredero, P.C. Hooft, Vondel) 1588: Onafhankelijkheid vd Republiek der Verenigde Nederlanden (N-Ned) (Johan van Oldenbarnevelt = stadshouder en Calvinist) 1648: einde 80-jarige oorlog met Vrede van Mnster bevestigde onafhankelijkheid N-Ned

PROTESTANTISME Leer Orthodoxe protestantisme, ivm verschillen met Rooms-katholieke Kerk Vijf Latijnse uitspraken Vijf solas (tijdens Reformatie geformuleerd om protestants-gereformeerde geloof samen te vatten Sola = alleen maar Vijf Solas Sola Gratia (Alleen door genade) Sola fide (Alleen door geloof) Sola scriptura (Alleen door de Bijbel) Protestantisme Redding enkel dr vergeving door God Rechtvaardiging (zondeloos worden vr God) enkel door geloof Bijbel is woord van God en toegankelijk voor iedereen (iedereen kan Bijbel lezen en interpreteren) Christus is enige tsspersoon tss Katholicisme Redding door verdienste zondaar(mens); door te biechten Rechtvaardiging door geloof EN goede werken Bijbel enkel toegankelijk voor Paus en Bisschoppen tijdens kerkelijk overleg Andere heiligen dan Christus.

Solus Christus

(Alleen Christus; soms Solo Christo, Alleen door Christus) Soli Deo Gloria (Alle eer is alleen aan God)

mens en God. Maria, heiligen, priesters kunnen niet als tsspersoon dienen of redding brengen Alle eer aan God. Goede komt enkel dr God, niet mens. Redding enkel mogelijk door God, kruising v Christus en het geven van geloof (door God aan mens).

Andere Goden vereren. Heiligen, functies van de priester, Maria worden als tsspersoon gezien. Eer komt dr mens. Ze moeten het goede doen.

DE GEUZEUNLIEDEREN: EEN LITERAIRE OPSTAND Aanvankelijk waren dat pamfletten (stukken losse blaadjes) en voor weinig geld verkocht Later: gebundeld Inhoud: verzet tgn Sp bewind in 16e E Soorten: - chroniekachtige verzetliederen :