Wil je je relatie een nieuwe impuls geven?

En zoek je daar ideeën en suggesties voor?

In Samen verder laten de psychologen Wil

Doornenbal en Cobi Wattez op heldere wijze zien

welke mogelijkheden daarvoor zijn en hoe je die kunt benutten.

De auteurs hielden negen diepte-interviews met gescheiden mensen,

aan wie zij de vraag stelden: wat ging er mis in jullie situatie?

De thema’s die uit deze gesprekken naar voren kwamen, worden

uitgewerkt in dit boek: onder meer ruimte voor jezelf; omgaan met

emoties; seksualiteit; werken en zorgen; kerk en geloof.

Voor elk hoofdstuk is achterin het boek een handvol concrete werk-

punten opgenomen: testjes, stellingen, oefeningen en gespreksonder-

werpen. De vragenlijstjes en andere oefeningen kunnen ook van de

bijbehorende website www.samenverder.net gedownload worden,

zodat jij en je partner ze apart kunnen invullen. Dat biedt gegaran-

deerd gespreksstof. Bovendien zijn op deze website bijbelgedeelten en

gespreksvragen te vinden.

Voor iedereen die zijn of haar relatie wil verdiepen, is

Samen verder een ideeënrijk en instructief boek.

Wil Doornenbal is klinisch psycholoog. Met haar boeken Leven met jezelf en anderen en Geloven zoals je bentwist zij een groot lezerspubliek te bereiken. Cobi Wattez is als arbeids- en organisatiepsycholoog gespecialiseerd in de verhouding tussen mannen en vrouwen in werk- en thuissituatie.

NUR 711, 770

www.boekencentrum.nlwww.samenverder.net

Wil D

oornenbal en Cobi Wattez

Samen verder

Wil Doornenbal en Cobi Wattez

Samen verder

Inzichten en

oefeningen

voor je relatie

Samen verder

Samen verder.. 08-09-2005 08:51 Pagina 1

Samen Inzichten enverder oefeningen voor je relatie

Wil Doornenbalen Cobi Wattez

Tweede druk

Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Meer informatie over dit boek en over andere uitgaven van Uitgeverij Boe-kencentrum vindt u op www.boekencentrum.nlKijk ook op www.samenverder.net

Ontwerp omslag: Mirella Dijkerman, Den HaagIllustratie omslag: Bilderberg / Image StoreCartoons binnenwerk: DokusIllustraties binnenwerk: Studio Zoetermeer

ISBN 90 239 1542 9NUR 711, 770

Tweede druk 2005

© 2004 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveel-voudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974 St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Inhoud

Woord vooraf 7

1 Samen verder met dit boek? 9 Over aandacht voor je relatie

2 Zij denkt meer na over mij dan ik over haar 17 Over de relatie tussen man en vrouw

3 Ze wilde alles vanuit onze relatie doen 28 Over ruimte voor jezelf

4 Hij trok zich achter zijn computer terug 36 Over intimiteit

5 Onze relatie was anders gegaan als ik mij emotioneel had kunnen uiten 45 Over omgaan met emoties

6 Wat ik zei, kwam niet aan 57 Over communicatie

7 Ik houd van jullie alle twee 69 Over seksualiteit

8 Ik draaide voor alles op (I) 81 Over werken en zorgen

9 Ik draaide voor alles op (II) 94 Over afspraken maken

10 De dominee vroeg of we van elkaar hielden 99 Over geloof en kerk

Discussie- en werkpunten 111

Noten 147

Woord vooraf

Je hebt een boek over partnerrelaties in handen dat op een speciale manier tot stand is gekomen. We hebben Samen verder namelijk pas geschreven, nadat we mensen hadden geïnterviewd van wie de relatie geëindigd was in een scheiding. Waarom liep hun relatie vast? Wat is er voor partners te leren uit hun ervaringen? Die vragen hielden ons bezig en die hebben we hun dan ook voorgelegd.We waren in de gelegenheid om negen heteroseksuele mensen, vier vrouwen en vijf mannen, een diepte-inter-view af te nemen. Hun leeftijd lag tussen de 25 en 60 jaar, hun relatie duurde tussen de 5 en 30 jaar. Bij drie van de geïnterviewden hoorden we één kant van het verhaal, bij de resterende zes vertelden zowel de man als de vrouw afzonderlijk de geschiedenis van hun relatie.Het spreekt vanzelf dat de namen gefingeerd zijn. Dezelfde persoon krijgt in het boek soms meerdere namen, dit in ver-band met de privacy van de geïnterviewden.De factoren die uit de analyse van de interviews naar voren zijn gekomen, vormen de uitgangspunten van dit boek. We beschrijven in elk hoofdstuk een specifiek aspect van de relatie en illustreren dat met stukjes interview. Achterin het boek vind je bij elk hoofdstuk werkpunten, die praktische ideeën geven om positief bezig te zijn met je relatie.Je leest nu dus niet het woord vooraf van een boek over scheiding. Samen verder bespreekt de dagelijkse aandacht voor de gewone partnerrelatie.

We interviewden gescheiden mensen die allen lid waren van een kerkelijke gemeente. We stelden hen ook de vraag in hoeverre de kerk hen had begeleid tijdens de verkeringstijd en in de huwelijksjaren toen alles nog ‘goed’ ging, dus vóór de scheidingsperikelen. De reacties

Achtergrond-informatie

8

op deze vraag hebben geleid tot het laatste hoofdstuk, waarin naast suggesties voor partners ook mogelijkheden worden besproken hoe in kerkelijke gemeenten de part-nerrelatie aandacht kan krijgen.In dit boek ligt het accent op psychologische processen en niet op theologische gezichtspunten.

Samen verder is een lees- en doeboek. Voor dat laatste zijn achterin dit boek per hoofdstuk discussie- en werk-punten opgenomen (zie pag. 111, te downloaden van www.samenverder.net). Voor partners is het ideaal als ze dit boek samen lezen. Hoofdstuk 1 draagt ideeën aan om daar afspraken over te maken.

Wie het boek wil gebruiken op een gespreksgroep, kan een vaste indeling van de avond aanhouden, bijvoorbeeld:1. Welkom; opening van de avond (20 minuten). Wie de avond wil beginnen met het lezen of bespre-

ken van een bijbelgedeelte kan op de website www.samenverder.net suggesties vinden voor bijbelgedeelten en gespreksvragen.

2. Lezen van een hoofdstuk – als het enigszins kan thuis – als voorbereiding.

3. Bespreken van de discussievraag die aan het eind van elk hoofdstuk staat (30 minuten).

4. De groep splitst zich op; partners maken samen een werkpunt dat bij het te bespreken hoofdstuk hoort; ze delen hiervan alleen iets mee aan de groep als beiden dat willen en het eens zijn over de inhoud (30 minuten).

Het tweede werkpunt kan door de partners thuis worden gemaakt.

5. Terugkomen in de groep; bespreken van vragen; afspra-ken maken voor de volgende gespreksavond (20 minu-ten).

6. Afsluiting.

We bedanken de geïnterviewden dat ze hun verhaal wil-den vertellen, hoe emotioneel dat soms ook voor hen was. En we hopen dat hun ervaringen een positieve uitwerking hebben op de lezers van dit boek.

Wil DoornenbalCobi Wattez

Leeswijzer

Woord vooraf

Bedankt

8

1 Samen verder met dit boek?

Over aandacht voor je relatie

Misschien kocht je dit boek, heb je het geleend, of gaf iemand het je cadeau. En ja, wat ga je er nu mee doen? Je kunt het boek in je eentje lezen en hopelijk geeft je dat bruikbare inzichten. De beperking is wel dat je maar de helft van een duo vertegenwoordigt. Je relatie profiteert er het meest van als beide partners meedoen: samen, of in groepsverband. Dat moet je zien zitten. Om dat uit te zoeken, is dit eerste hoofdstuk bedoeld.

Het hoofdstuk heeft drie onderdelen:1. Zoveel aandacht voor je relatie: is dat niet wat overdre-

ven?2. Positief bezig zijn met je relatie: de functie van werk-

punten3. Drie rollen als partner: minnaar, metgezel en manager.

1.1 Zoveel aandacht voor je relatie: is dat niet wat overdre-ven?

Je kunt je afvragen of het niet wat overdreven is om zo bewust met je relatie bezig te zijn. Vindt echte liefde niet vanzelf een weg? Zo moeilijk deed je aan het begin van je relatie toch ook niet? Verliefd worden gaat inderdaad gemakkelijk: het overkomt je. Het Engels drukt dat mooi uit met het werkwoord to fall in love: je valt er gewoon in. Of om het anders te zeggen: ze overvalt je.In de fase van de verliefdheid beleef je vooral hoeveel je gemeenschappelijk hebt, hoe goed je bij elkaar aansluit en hoe diep je elkaar aanvoelt. Je lacht samen om dezelfde dingen, geniet van dezelfde muziek en wat de ander bezighoudt, fascineert je. Het is een geweldige fase, die je motiveert om niet aan je eigen leventje vast te houden

Het unieke van verliefd-

heid

10 11

maar een gezamenlijke leefwereld op te bouwen: je wilt samen verder.Verliefdheid is heerlijk en belangrijk, maar ook beperkt. Ze blijkt als een allesoverheersend gevoel maximaal twee jaar te duren!1 Een erg duurzame relatie bouw je er dus niet mee op.Gaandeweg komen de onderlinge verschillen meer in beeld. Jij houdt bijvoorbeeld van lang natafelen, terwijl je partner na het toetje direct wil afruimen. Of jij bent een avondmens, die na tienen tot leven komt, maar je partner is een ochtendtype, iemand die graag op tijd naar bed gaat.Die realistische verschillen vragen erom dat je er beiden aan werkt om bruggen naar elkaar toe te bouwen. Je zou kunnen zeggen dat dat het geheim van een goede relatie is: dat je elkaar blijft zoeken als dagelijks praktische verschil-len zich voordoen. En dat vraagt om liefde.

Het begrip liefde is zo breed, dat je bijna niet weet waar het accent te leggen. De psycholoog E. Fromm spitst het in zijn boek Liefhebben, een kunst, een kunde2 toe op concreet gedrag. Liefde voor iemand, zo zegt Fromm, toon je in ieder geval door twee vaardigheden: die van a. het tonen van zorg en van b. het geven van respect.

a. Zorg voor elkaarHeel duidelijk komt zorg voor elkaar naar voren bij de liefde van ouders voor hun kind. Aan hun aandacht voor wat het kind nodig heeft en aan hun verzorging zie je dat ze van dit kind houden. Je zou terecht aan hun liefde twijfelen als ze wel zeiden van hun kind te houden maar het ondertussen verwaarloosden. ‘Liefde is de daadwerke-lijke bezorgdheid voor het leven en de groei van diegene die we liefhebben.’3

Zo toon je je liefde voor je partner door de zorg die je besteedt aan zijn of haar leven. En dat doe je dan niet als een opgedrongen plicht, waar je steeds onderuit probeert te komen. Je kiest er zelf voor om een open oor en open oog te houden voor de (al dan niet uitgesproken) behoeften van je partner.Zorg tonen is een vaardigheid die je in de loop van je rela-tie kunt leren. Wat daarvoor natuurlijk nodig is, is inzicht in je partner. Als je elkaar niet steeds beter leert kennen,

Verschillen vragen om

actie

Samen verder met dit boek?

Liefde kun je zien

Inzicht

10 11

is je zorg misschien wel goed bedoeld, maar niet effectief. (Een bos rode anjers kopen om je partner op te beuren, zal een averechts effect hebben als zij al sinds jullie verkering zegt dat dit suffige, saaie bloemen zijn!)

b. Respect voor elkaarRespect tonen is de vaardigheid waarmee je je partner op een warme, positieve manier twee dingen laat mer-ken.▪ ‘Ik accepteer datgene wat je voelt, of hoe je bent als iets

dat nu bij jou hoort: boos, uitbundig, stil, verdrietig, bang, schuldig, somber…’ Je veroordeelt je partner niet koud en kritisch door bijvoorbeeld te zeggen: ‘Het is dom van je om je nu schuldig te voelen.’ Of: ‘Je hoort je nu niet somber te voelen.’

▪ Bovendien laat je merken: ‘Ik zie je niet als zielig of hulpeloos, maar als iemand met mogelijkheden.’ Met andere woorden: je stelt je naast warm en aanvaardend ook gelijkwaardig op ten opzichte van je partner.

Het betekent niet dat je elk gedrag van je partner wense-lijk vindt of goedkeurt, maar je accepteert je partner als persoon, die zich nu eenmaal soms zo voelt of iets op een bepaalde manier doet. Vanuit je respect zul je je partner stimuleren om zoveel mogelijk de eigen verantwoordelijk-heid op te pakken.Je relatie zal zich positief kunnen ontwikkelen als die zorg en dat respect voor je partner harmonisch samen gaan met zorg en respect voor jezelf. Bijvoorbeeld: als je je beledigd voelt door je partner op een verjaardagsfeestje zul je, uit respect, je partner niet in het openbaar terugpakken. Maar uit zorg en respect voor zowel je partner als voor jezelf laat je het niet liggen, maar kaart je het op een geschikt moment wél aan.De twee liefdesvaardigheden zorg en respect moeten net als andere vaardigheden geleerd en geoefend worden.Een langdurige partnerrelatie lukt niet zomaar, blijkt uit de statistiek.4 Je zou denken dat we bij zo iets moeilijks allemaal gespitst zouden zijn op goede vorming op het gebied van relaties, maar dat gebeurt maar mondjesmaat. Dat is eigenlijk vreemd in een cultuur als de onze, waar we educatie zo belangrijk vinden. We zoeken goede scholing voor ons werk, zodat we tot een maximum uit

Zoveel aandacht voor je relatie: is dat niet wat overdreven?

Een relatie van en-en

De statistiek is somber

12 13

kunnen groeien. We vinden het heel normaal dat je bij de start van een nieuwe functie een inwerkprogramma krijgt aangeboden, zodat je niet zelf het wiel uit moet vinden. We zouden lachen om een sporter, die genoeg denkt te hebben aan zijn ‘natuurtalent’ en hem dringend aanraden een persoonlijke coach te nemen, zodat zijn natuurtalent niet verloren gaat. Maar op het terrein van de langdurige liefdesrelatie doen we alsof iedereen die vanzelf wel weet te onderhouden. Is liefde voor ons pas echte liefde, als ze in haar eentje alles kan aanvoelen en overwinnen?De werkelijkheid is dat het onderhouden van een relatie, net als een ‘ambacht’, geleerd moet worden. Bijvoor-beeld:Hoe gaan we om met de verschillen als man en vrouw?Hoe leren we ons in elkaar verplaatsen?Hoe brengen we onze eigen belangen naar voren?

Leren

Samen verder met dit boek?

12 13

‘Je bent me gegeven, ik heb je gevonden, maar ik moet je blijven zoeken’, schrijft dr. Ter Horst over de partner-relatie in zijn boek Eerherstel van de liefde.5 Als je dat laat-ste doet, dan werk je er aan dat je liefde (en verliefdheid) groeit en dat je waardering voor en verlangen naar elkaar toeneemt.

1.2 Positief bezig zijn met je relatie: de functie van werkpun-ten

Wellicht heb je zelf ook al wel gemerkt dat je relatie voort-durend in beweging is. Net als in een mensenleven kunnen we ook in een huwelijksrelatie fasen onderscheiden. De therapeut Vansteenwegen6 onderscheidt er bijvoorbeeld zes, die elk met een verandering in de omstandigheden worden ingezet: fase zonder kinderen; fase met baby; fase eerste kind naar basisschool; fase van de middelbare school; fase dat kinderen het gezin verlaten; lege-nestfase. Dit zijn fasen die te maken hebben met de ontwikkelingen binnen het gezin en de duur van je relatie.7 Het nadeel van dergelijke fasen is dat het lijkt alsof een huwelijk zonder kinderen niet door fasen heen zou gaan, wat natuurlijk niet waar is.Hoe lang je relatie ook duurt en hoe het gezin er ook uit-ziet: elke relatie gaat door een steeds terugkerend proces heen van drie elkaar opeenvolgende ervaringen, elk met zijn eigen gevoelens.8 Er is de volgende, positieve kring-loop mogelijk:a. genieten van je relatie, met romantische, gelukkige

gevoelensb. frustraties door je relatie, met gevoelens van teleurstel-

ling en misschien zelfs ontgoochelingBij geslaagde acties rond de frustraties kan het leiden tot:c. verdieping in je relatie, met een nieuw gevoel van blijd-

schap over je relatie.

Door de verdieping in je relatie wordt het genieten rijker. Opnieuw echter zullen kleinere of grotere frustraties optreden, wat opnieuw kans geeft op verdieping van je relatie.

Een steeds terugkerend

proces

Zoveel aandacht voor je relatie: is dat niet wat overdreven?

14 15

a. genieten van de relatie b. frustraties in de relatie

Actie: oplossingen zoeken

c. verdieping in de relatie

De fase waar in deze cyclus veel van afhangt, is die van de frustraties. Niet omdat frustraties het bewijs zijn dat je relatie geen toekomst heeft; dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Frustraties laten zien dat de manier van omgaan met elkaar, die eerst oké was, nu niet meer bevredigend is en dus om verandering vraagt.Een vrouw vond het bijvoorbeeld heel frustrerend dat haar partner bij thuiskomst gewoonlijk niet informeerde hoe haar dag was geweest, maar meteen begon te praten over zijn eigen belevenissen. Ze vroeg zich teleurgesteld af waar zijn interesse in haar als persoon was gebleven. Ze stemde zich altijd zo op hem af, kon hij nou niet ook eens een beetje meer aandacht voor haar hebben? Toen ze het eerlijk ging bespreken, zei haar partner: ‘Het is mis-schien dom, maar ik heb het helemaal niet door. Ik denk er gewoon niet aan.’ Hij vond het vervelend en nam zich voor het te veranderen. Hij probeerde meer interesse te tonen en zij waardeerde het des te meer, omdat ze wist dat hij er bewust moeite voor deed. Bovendien nam ze zelf ook meer initiatief door gewoon het voortouw te nemen en iets te vertellen.Dieper kunnen je teleurstellingen gaan over negatieve karaktertrekken van de ander. ‘Hè, ben je ook zó? Zó heethoofdig, of slap, of kleinzielig?’Alle frustraties, of ze nu groot of klein zijn, vragen altijd eerst om aanvaarding: ‘Ja dit is mijn partner; ik vind het niet fijn, maar zo is de situatie.’ Of: ‘Ja, dit ben ik; het is niet fijn, maar dit ben ik op dit moment.’ Pas dan kun je er met elkaar over praten en elkaar steunen. Door die diepere aanvaarding van elkaar kan je relatie hechter worden.Professor Schuurman omschrijft het huwelijk als: ‘de bereidheid om het hele leven door te veranderen en elkaar te helpen uit te groeien tot wat ieder in wezen is’.9 De een-heid die je in je relatie zoekt, is geen eindstation, maar zij is een voortdurend groeiproces.

Frustraties zijn een signaal

Aanvaarding

Eenheid is een proces

Samen verder met dit boek?

14 15

Frustraties werken negatief als partners er niet open over praten. Redenen kunnen zijn:• geen zin hebben in de gesprekken die misschien vol-

gen• je partner geen pijn willen doen• vrees dat je relatie er slechter van wordt.

Het is natuurlijk wel een kwestie van een gezond even-wicht vinden. Als je op elke slak zout legt, wordt je relatie benauwend. Als je nooit wat zegt, schep je een schijneen-heid en vervreemd je van elkaar, zoals onderstaande illu-stratie aangeeft.

Als het niet je gewoonte is om over je relatie te praten, is het best wennen. Om partners te stimuleren om op een positieve manier met hun relatie bezig te zijn (en niet te wachten op de frustraties), vind je achterin het boek werk-punten bij elk hoofdstuk. Sommige daarvan zijn ‘doe’-pun-ten, andere meer ‘praat’-punten. Vaak zijn er meerdere, zodat je kunt kiezen welke je zou willen gebruiken.Als je wilt kijken of werkpunten iets voor jullie zijn, kun je werkpunt I bij dit hoofdstuk aanpakken.

1.3 Drie rollen als partner: minnaar, metgezel en manager

Je vervult verschillende rollen ten opzichte van elkaar; soms heeft de ene voorrang, dan weer een andere maar in alle drie kun je je liefde voor elkaar laten zien.a. Je vervult de rol van minnaar: in het delen van je liefde,

in de erotiek die je inbrengt en/of waar je op ingaat, in de verzorging van romantiek in je relatie, in de licha-melijke intimiteit en de seksualiteit.

b. Je hebt ook de rol van metgezel door een vriend(in) te zijn voor elkaar en loyaal en meelevend met je partner op te trekken, goed te communiceren en het respect van je partner te bewaken.

a. minder genieten van de b. meer frustraties in de relatie relatie

c. meer verwijdering in de relatie

Verzwijgen

Werkpunt I

Positief bezig zijn met je relatie: de functie van werkpunten

Actie: afwijzen, zwijgen, machtsstrijd

16

c. En je relatie vraagt om je rol als manager: het gezamen-lijke huishouden vraagt bijvoorbeeld om sturing: de tijd met elkaar moet gepland en bewaakt worden, het sociale leven (familie, vrienden) vraagt om aandacht, werk- en privé-taken moeten verdeeld, de financiën vragen om beheer. Je bent samen verantwoordelijk.

Alle drie de rollen zijn belangrijk en onderdelen ervan komen regelmatig in de loop van het boek aan de orde.

Aan welke hoofdstukken willen jullie aandacht gaan geven? Als je daarover afspraken wilt maken, kun je gebruik maken van werkpunt II.

Samenvatting

Een duurzame relatie onderhouden• vraagt om de doorgroei van verliefdheid naar liefde• is geen aangeboren talent maar moet geleerd worden• gaat door steeds terugkerende fasen heen• heeft jou nodig als minnaar, metgezel en manager.

Werkpunt II

Samen verder met dit boek?