SABUN ve DETERJAN KİRLERİ NASIL TEMİZLER?

Aslında sabun bir antiseptik, yani mikrop öldürücü değildir. Normal bir deri üzerinde, ölü deri hücreleri, kurumuş ter, çeşitli bakteriler, yağlı ifrazatlar ve toz vardır. Sabunun özelliği, mekanik olarak derimizin üzerinden bunların alınmasını sağlamasıdır. Suyu ve yağı (ne yağı olursa olsun) aynı kaba koyarsanız birbirlerine hiç karışmazlar aksine su ve yağ molekülleri arasında birbirlerini iten bir güç vardır. Elimizi sadece su ile yıkadığımızda, derimizin üzerindeki yağ tabakası, suyun derimize temasına mani olur, onu dağıtır ve tam anlamı ile temizlik sağlanamaz. İşte burada sabun devreye girer ve aracılık rolünü üstlenir.

SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER ?

Sabunun bilinen tarihi 2000 yıldan da öncesine uzanır. Hatta Anadolu da 4000 yıl evvel Hititlerin yaktıkları bitkilerin külleri ile ellerini temizledikleri bilinmektedir. Sabun, tarihinin her döneminde ucuz ve kolay bulunabilen malzemelerden yapılmıştır. Romalılar sabun yapabilmek için, kireç taşını ısıtarak kireç elde etmiş, bu ıslak kireci sıcak ağaç külleri üzerine püskürtüp sonra da karıştırmışlardır. Oluşan gri çamuru sıcak su dolu bir kazana dökerek keçi yağı ile saatlerce karıştırarak kaynatmışlardır. Kirli kahverengi kalın bir tabaka oluşunca, soğumaya bırakmışlardır. Soğuma sonucu sertleşen tabakayı parçalayarak sabun olarak kullanmışlardır. Her sabun kireç gibi bir alkali madde ile bir çeşit yağın karışımıdır. Günümüzde alkali olarak kireç yerine genellikle kostik soda (NaOH) kullanılıyor. Keçi yağı yerine de, sığır ve koyun yağlarından elde edilen don yağları, hurma, pamuk çekirdeği ve zeytinden elde edilen yağlar kullanılıyor.

Alkali ve yağdan meydana gelen sabun da anne ve babasının özelliklerini taşır. Yani bir taraftan yağı severken diğer taraftan suyu sever. Sabun moleküllerinin bir ucu yağı, diğer ucu da bir alkali olan suyu çeker. Ellerimizi ovuşturduğumuzda yağ ve kirler, dolayısıyla içindeki bakteriler parçalanır. Sabun molekülleri bu yağlı kirleri sararlar suyla birleştirirler ve artık çözünemez hale getirirler. Musluktan akan su ile de uzaklaşır giderler. Ellerin kurulanması ile de bakterilerin çok sevdiği nemli ortam ortadan kalkmış olur.

Eğer kostik soda yerine potasyum kullanılırsa, daha yumuşak olan sıvı sabun elde edilir.

Sabun molekülleri iki kısımdan oluşur.Suyu seven

kısmı,suyu sevmeyen kısmı.Suyu seven kısım

molekülün baş kısmını,sevmeyen kısmı da kuyruk

kısmını oluşturur.Anlaşıldığı gibi baş kısım polar;

kuyruk kısmı da apolardır.

Sabun suda çözündüğünde

bazik bir çözelti oluşturur.Oluşan

baz kiri yumuşatır.

Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır.

Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu,su

molekülleri çeker.Ancak sabunun apolar ucu da elbisede

yumuşamış olan apolar kiri sarar.

Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir

ortamdan çözeltiye geçmiş olur.

*Yağ asitlerinin Na tuzlarına beyaz sabun,

K tuzlarına arap sabunu denir.

*Na tuzları katı sabun, K tuzları genellikle

jel şeklinde olur.***SODYUM STEREAT(SABUN)

C17H35- COO3Na

Sabunun kiri etkili bir şekilde çözebilmesi için;

*Kimyasal enerjiye(sabundan gelir.)

*Isı enerjisine(sıcak sudan gelir.)

*Ve mekanik enerjiye(elleri ovuşturmaktan gelir.)

ihtiyaç vardır.

NOT:

Sabunun nasıl temizlediğini bir deneyle gözlemlemek istersek!

Kirli bir çamaşırın bulunduğu suya sabun eklendiğinde hidrofobi kısmı yağ ile etkileşir ve onları sarar. Diğer taraftan moleküllerin hidrofilik kısımları su molekülleri ile kuvvetli şekilde etkileşip kirlerle etkileşmez. Su karıştırıldığında yağ tanecikleri birbirinden ayrılır. Tamamı sabun molekülleriyle sarılır. Kiri bulunduğu ortamdan çekerek suya geçmesini ve çözünmesini sağlar.

DETERJAN KİRİ NASIL TEMİZLER ?

DETERJAN Uzun karbon atomu zincirinden oluşan bir alkil ya da

arilin sülfat ya da sülfünat tuzudur.

C12H25-OSO3Na

Sodyumdodesil Sülfat

Karbon sayısı 10-14 arasında olan alkollerin sülfatlarının

sodyum tuzudur.C12H25-OH + H2SO4 C12H25-O-SO3H + H2O

(Lauril alkolün, sülfirik asitle tepkimeye girer.)

C12H25-OSO3H + NaOH C12H25-OSO3Na + H2O

(Laurilsülfat, NaOH ile tepkimeye girerler.

C12H25-OSO3Na C12H25-OSO3 + Na

(Sodyum lauri(dodesil) sülfat suda çözündüğünde Na iyonunu

salar.)

Deterjanların kiri temizlemesi

Deterjanın temizleme prensibi

C12H25-OSO3 anyonunun OSO3

tarafı su tarafından C12H25- ucu,

kir tarafından çekilir.Bu şekilde kir

temizlenmiş olur.

Deterjanların yapısında benzen halkası taşıyan

türleri vardır.Benzen halkası formülde

gösterilmiştir.Bu tür deterjanlara; alkil benzen

sülfonat deterjanları denir.

SABUN ve DETERJAN ARASINDAKİ BENZERLİKLER ve FARKLILIKLAR

Benzerlikleri

***Deterjanın temizleme prensibi sabunla çok benzerdir.

***Piyasada satılan deterjan ve sabunlar yapay olarak elde

edilen bileşiklerden meydana gelmiştir.

***Gerek sabun gerekse deterjanların molekülleri iki

kısımdan oluşmuştur.Molekülde uzun bir hidrokarbon

zinciri ve tuz yapısında bir baz kısmı vardır.Hidrokarbon

kısmına kuyruk;baz kısmına ise baş denir.

FarklılıklarSABUN  DETERJAN Bitkisel ya da hayvansal yağlardan elde edilir. Petrol türevlerinden sentetik olarak elde

edilirler.1

 Doğal olduklarından, insan vücuduna etkileri yoktur.

İnsan vücuduna tesir ederler. 

 Yapıları doğal yollarla kolaylıkla parçalanırlar.

Kolay kolay bozunmazlar. 

 Su kirliliğine sebep olmazlar. Su kirliliğine sebep olurlar. 

 Çevreye zararları yoktur. Çevre kirliliğine sebep olurlar.

 Zamanla temizleme gücünü kaybederler. Değişik amaçlar için özel formülleri vardır. 

Sert sularda bulunan metal iyonlarıyla çökelek oluştururlar.

Sert sulardaki iyonlardan çok az etkilenirler.

 Kıyafetlere zararları vardır.  Soğuk suda bile iyi temizlerler.

 Sıcak sularda daha etkili temizlerler. Kıyafetleri fazla yıpratmazlar. 

 Binlerce yıldır kullanılmaktadır. Son 50-60 yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. 

213122 NURGÜL KARAKAŞ

İZLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…