sabun ve deterjan endÜstrİlerİ
TRANSCRIPT
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
1/39
SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
Elif SAYIN b090204084
Elif NAL b090204004
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
2/39
Sabun ve Sabunculuun Tarihi
Sabun kelime anlamyla; " Bir alkalinin yal bir madde
zerine etki etmesiyle elde edilen amar ykamada ve
temizlik ilerindekullanlan rn " dr. Sabunlar, tannm en
eski ykama ve temizleme vastasdr.Eski zamanlarda, kayna
hayvan veya bitki olan alkali tuzlar temizleyici olarak
kullanlmaktayd. Sonralar yapsnda saponin maddesini
ieren bitkilerle, bitki klleri ve tabii soda kullanlmaya
baland.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
3/39
M.. 2500 yllarnda Smerlere ait kil levhalar zerindeki
yazlarda, sabun yaplmas ile ilgili yazlara rastlanlmtr.
imdiki sabunlarn bileimine benzer ilk sabunu Golvallar
yapmtr. Bunlar odun kln i ya ile kartrarak salar
krmzya boyayan bir madde ele geirmilerdir. Sonralarkirecin saf soda veya kll su ile kartrlmasndan ele
geirilen eril ile yan verdii maddenin dierlerinden daha
tesirli olduu anlalm ve bundan bugnk sabunculuun
temeli domutur.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
4/39
Sabunculuun asl kefi Michel Eugene Chevreul tarafndan
sodann kefinden sonra balar. Sodann kefinden ncesabuncular nebat kllerindeki alkali ile tabi sodadan
faydalanlyordu.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
5/39
SABUN RETM
Sabun yapmnda uygulanan temel proses 2000 yldan bu
yana deimemitir. Bu yntemde, kat veya sv yalar bir
alkali ile sabunlatrlmakta ve daha sonra karma tuz
katlarak sabun ayrlmaktadr. retimde ortaya kan balca
deimeler; kat veya sv yalarn n ilemlere sokulmalar ve
hazrlanan sabunun kullanlr hale getirilmesi aamalarnda
olmutur.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
6/39
Endstriyel alanda hidroliz, yalarn solvent
ekstraksiyonu, hidrojenasyon, sv-sv ekstraksiyon, gibi
gelitirilen ilemler daha iyi kalitede ham maddelerin
hazrlanmasn salamtr. Ayrca, kesikli retimin yerini
kontinalan prosesler almtr. Sabun retiminde temel
kimyasal ilem bir sabunlatrma reaksiyonu olup, yan kostik
ile ileme sokulmasdr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
7/39
Esasnda proses; nce yalar paralamak veya
hidrolizlemekve deerli olan gliserinin ayrlmasndan
sonra, ya asitlerini kostik zeltisi ile ntrletirmekten
ibarettir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
8/39
Sabun retiminin endstriyel uygulamas iki yolla
yaplmaktadr. Bunlardan birincisi; klasik usul olup, yalarn
dorudan kostik ile sabunlatrlmasdr. kinci yntemde ise,
nce yalar sabunlatrlarak (hidroliz) ya asidi ve gliserine
ayrtrlr. Daha sonra ya asitleri fraksiyonlu destilasyon ile
sabun retimine uygun gruplara ayrlr ve bu uygun asitler
alkali ile ntralize edilerek sabun retilir.
Endstride kullanlan kat ve sv yalar, ya asitlerinden
her hangi birinin gliseridi olmayp, farkl ya asidi
karmlarnn gliseridleridir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
9/39
Sabun retiminde kullanlacak ya asitleri sabunun
kullanlaca yere gre deimektedir. Kk molekll ya
asitlerinin (miristin -C14, laurin -C12) sodyum tuzlar souk suda
iyi znrken, stearin, palmitik ve olein gibi byk molekll
ya asitlerinin sodyum tuzlar 50 oC nin altndaki scaklklarda
g znerek kprrler. Bu nedenle, karbon atom says
18den byk olan ya asitlerinin sabun retiminde
kullanlmas pek uygun deildir. Ayn ekilde karbon says
10dan az olan asitlerin tuzlar da yzey aktivite
gsteremedikleri iin sabun retiminde kullanlmaz.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
10/39
Dier taraftan pratik olarak sabunlar kvamlarna gre sert
sabunlar ve yumuak sabunlar (arap sabunu) eklinde ikiye
ayrlmaktadr.
Sert sabunlar:Sert sabunlar, sud sabunlar olup doymu ve
tek ifte bal ya asitleri veya bunlar ieren yalardan
itibaren yaplan sabunlardr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
11/39
Kle sabunlar:Bunlarn retiminde ya asidi olarak stearin,
palmitin ve olein asitleri kullanlr. NaOH veya Na2CO3 ile
yaplan sabunlatrma ilemi sonunda, sabun NaCl ile
ktrlerek reaksiyon ortamndan ayrlmaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
12/39
Kle-tutkal sabunlar:Bunlarda ya asidi olarak, stearin,
palmitin ve olein asitlerinden baka bir miktar laurin ve
miristin asitleri de kullanlmaktadr. rnein ; 1/3 orannda
hayvansal ya, 1/3 orannda koko, palm veya palmitin ya ve
1/3 orannda da zeytin ya veya benzer bitkisel yalar
kullanlarak retim yaplabilir.
Tutkal sabunlar:Bu sabunlarn retiminde miristin, laurin ve
palmitin asidi gibi kk molekll ya asitleri fazla miktarda
kullanlr. Ya olarak ise; koko, palmist, pirina, palm ve defne
ya kullanlabilir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
13/39
Yumuak (arap) sabunlar:ki veya daha fazla ifte ba ieren
ya asitlerinin potasyum tuzlardr.retiminde keten tohumu,
ayiei, msrz gibi linoleik veya linoleik asit bakmndan
zengin olan yalar kullanlr.Ak sardan yeile ve esmer renge
kadar deien renklerde olan arap sabunu macun kvamndaolup fazla miktarda su kaldrdndan verim yksektir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
14/39
HAM MADDELER
Sabun yapmnda kullanlan ham maddelerin banda
donya gelir. Bunlar, su buhar ile eritme veya solvent
ekstraksiyonu yaplarak rafine edilir. Bundan baka kemik
yalar, palm, koko, pirina, zeytin ve defne yalar da sabun
retiminde kullanlmaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
15/39
Bu yalardan ele geen ya asitlerinde stearin, palmitin ve
olein asitleri ounluktadr. ki, ve daha fazla ift ba
ieren ya asitlerinin bulunduu keten tohumu, ayiei,
msrz ve balk ya (linol ve linolen asitleri ounluktadr)
daha ok yumuak sabun (arap sabunu) retiminde
kullanlmaktadr. Hindistan cevizi yanda laurin ve miristin
asitleri fazlaca olduu iin, retilen sabunlar sert olup iyi
kprme zelliine sahiptir. Sv yalarn rafinasyonu
srasnda alkali ntralizasyon sonucu elde edilen atklar
(soap-stok) sabun retiminin ham maddesidir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
16/39
Sabun retiminin ikinci ham maddesini alkaliler
oluturmaktadr. Bunlar NaOH (kostik soda), NaCl, Na2CO3,
KOH (potas kostik) bata olmak zere NaHCO3, Na2SiO3,
Na3PO4bileikleridir. Bunlarn dnda, tetrasodyum
pirofosfat, sodyum tripolifosfat gibi maddelerin sabunun
temizleyici zelliini artrd bilinmektedir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
17/39
Genel olarak sabunun temizleyici gc bazik
ortamda (pH = 10,5) yksektir. Bunu salamak iin
sabuna baz alkalilerin katlmas gerekmektedir. Su
cam veya meta silikat katlmas durumunda,
sabunun kullanm srasnda silis kelmesine sebep
olmaktadr. Bundan dolay daha ok fosfatlar,
pirofosfatlar, polimer metafosfat ve polifosfatlar
(sodyum hekza-meta fosfat, Na6P6O18, sodyum tripoli
fosfat, Na5P3O10gibi) kullanlmaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
18/39
YALARIN DORUDAN SABUNLATIRILMASI
retilecek sabunun cinsine ve istenilen zelliklere bal
olarak hazrlanan ham ya karm belirli konsantrasyonda
NaOH veya KOH ile kartrlr. Karmda genel olarak % 30-40
orannda su bulunur. Proses kartrma ve stma donanma
sahip kazanlarda gerekletirilir. Pratikte bir miktar ya
bulunan kazana, reaksiyonun iddetli olmamas iin ya vealkali ayn zamanda aktlarak kazana doldurulur. Bundan
sonra arj stlarak kaynatmaya devam edilir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
19/39
Bu srada sabun meydana gelerek kvamlar. Akcl artrmak
iin az miktarda NaCl zeltisi katlr. lemin sonuna doru
daha fazla NaCl katlarak sabunun ayrlmas salanr. Ortam
fazla scak olduundan sabun yar sv halde yzeye karken
iinde az miktarda NaCl ve su bulunur. Gliserin ve alkalinin
fazlasn ihtiva eden alttaki faz ise ayrca tuz iermektedir ve
aktlarak alnr.
Tuzlama ile ayrlmasnda fazla tuz katlm ise sabunun
plastisitesi az olur ve paralar halindedir. Buna bir miktar su
verilirse plastik bir hale gelir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
20/39
Genellikle ilk tuzlamada ayrlan sabun saf olmad iin, az
tuz ieren su ile tekrar piirilir ve NaCl ile tuzlanarak ayrlr. Bu
ilem, kullanlan yan cinsine ve elde edilecek sabunun
kalitesine gre birka defa tekrarlanabilir. Alt faz aktldktan
sonra sabun kalplara alnr.
Ancak, tutkal sabunlarnn retiminde yaklak % 50lik
NaOH ile yalar birden kartrlr ve emlsiyon oluturulur. Bu
srada scaklk 70-80 oCyeykselir ve tuz ile ayrma yaplmaz.
Sabun tutkal meydana gelince patates unu, niasta, jelatin,
silikat v.b. dolgu maddeleri katlarak kalplara alnmaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
21/39
HDROLZ VE NTRALZASYON PROSES
Yalarn Hidrolizi:Yalar su ile bilinen hidroliz denge
reaksiyonu gereince ya asidi ve gliserin karm verecek
ekilde sabunlatrlr.
Ya + Su Ya asidi + Gliserin
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
22/39
Denge reaksiyonunun verimi yani sabunlatrma derecesi
reaksiyona giren ya ve suyun oranna baldr. Ancak scaklk,
basn, katalizr ve kartrma gibi etkenler ile dengenin
kurulu hz artrlarak, daha ksa srede dengeye varlmas
salanr. Bu srada, sabunlama sonunda aa kan ya
asidinin, balangta yada bulunan toplam ya asidi miktar
oranna sabunlama derecesi ad verilmektedir. Endstride
mmkn olduu kadar yksek bir sabunlama derecesine
ulalmak istenir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
23/39
Bunun iin kontinalan sistemler gelitirilmi olup,
meydana gelen gliserinli su devaml olarak ortamdan
ekilmektedir. Bundan baka, iyi bir ya-su emlsiyonunun
hazrlanmas iin ortama eitli reaktifler katlmaktadr
(Twitchel metodu). Hidroliz reaksiyonunun verimliliini
artrmak ve sabunlama sresini ksaltmak iin yksek scaklk
ve basn artlarnda da allmaktadr.
Kontinu alan sabunlatrma prosesleri su ve yan k
ynne gre ayn akm ve ters akm olarak iki ekilde
uygulanmaktadr. rnein, ayn akm sisteminin uyguland
bir prosesin (Bamag prosesi) akm emas ekilde verilmitir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
24/39
Ya Asitlerinin Saflatrlmas:Yukardaki yntemlerden
herhangi birinden elde edilen ham ya asitleri karm,
ounlukla daha yararl bileenlere ayrlarak kullanlr. Ham
ya asitleri karm retildii kat veya sv yaa bal olarak
farkl bileimlerde olmaktadr. Bunlar belirli tr ya asitlerinin
ounlukta olduu fraksiyonlara ayrarak kullanmak daha
kaliteli rnler ortaya koymaktadr. Endstride kullanlan en
eski ayrma metodu fraksiyonlu kristallendirme prosesidir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
25/39
Bu proses donyandan retilen ya asitlerine uyguland gibi,
katlaabilen dier ya asitlerine de uygulanabilmektedir.
Burada temel prensip, eritilen ya asitlerinin soutulduktan
sonra bez uvallara doldurularak preslenmesidir. Bu srada
oleik asit gibi doymam ya asitleri pres dna szarken,
stearik asit gibi kat bileenler pres iinde kalr. Deiik zincir
uzunluuna sahip ya asitlerinin birbirinden ayrlmas iin
destilasyon prosesi kullanlr. Bunlardan vakum destilasyonu
en uygun olandr. Bu proseste genellikle birbirine bal
adet rafl tipte destilasyon kolonu vakum altnda altrlarak
ya asitleri eitli fraksiyonlara ayrlmaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
26/39
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
27/39
Ya Asitlerinin Ntralizasyonu: Destilasyon ileminden gelen
belirli bileimdeki ya asitleri yksek devirli bir kartrcya
sahip ntrlemetanknda % 50 lik NaOH ile kartrlarak
sabun oluturulur. NaOH yerine Na2CO3da kullanlabilir, ancak
bu durumda yeterli ntralizasyonu salamak iin NaOH ile
kontrol edilir. Meydana gelen sabun tutkal NaCl ile tuzlanarak
zeltiden ayrlr. Byle bir sabun % 0,002-0,10 NaOH, % 0,3-6
NaCl ve yaklak % 30 orannda su ierebilir. rn 1-2 kere su
ile kaynatlr ve her seferinde NaCl ile ayrlr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
28/39
Genellikle, byk miktarda sabun retimi kontinu alan
sistemlerde yaplmaktadr. Bu yntemlerde scaklk ve basndeerleri artrlarak ntralizasyon sresi ksaltlmtr.
Ntralizasyondan sonra ayrlan sabunun zerindeki basn
ykseltilir ve scaklk 200 oC nin stne karlr. Istlm bu
sabun atmosfer basncnda bulunan bir pskrtme tanknda
serbest braklr. Bu srada % 20 ye kadar bir kuruma meydana
gelir. Bu viskoz, hamurumsu sabun kazycl bir tankta
yorularak 65 oC ye kadar soutulur.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
29/39
Bu scaklktaki sabun haddeden (ekstruder) erit halinde
srekli olarak ekilir ve kesilir. Daha fazla souyan kalplarn
zerine retici markas baslmas ve ambalaj ilemiyle retim
sreci tamamlanr. Gnmzde hem kesikli sistemde hem de
kontinu prosesler ile sabun retimi yaplmaktadr. Kesikli
sistemde bir haftada tamamlanan ilemler, kontinu prosesle 6
saat gibi ksa bir srede bitirilmektedir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
30/39
SABUNUN MOLEKLER YAPISI
Sabun moleklleri hidroliz olabilen yani polar bir grup
(karboksi-alkali grubu) ile hidroliz olmayan ve sabunun
hidrokarbon zincirinden ibaret olan bir hidrofob ksmdan
meydana gelmitir. Sabunlar, ya asitlerinde olduu gibi,
molekl yapsna bal olarak deien boyutlarda kristal yapl
maddelerdir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
31/39
Doymu ya asitlerinin sodyum tuzlar, oda artlarnda etil
alkol ortamnda kristallendirilirse rhombik -ekli kristallerelde edilmektedir. Eer benzen iinde kristalize edilirse
monoklinik olan -ekli kristallenmektedir. Bu kristal
yaplarndan eklindeki bir elementel hcrede 8 iftmolekl bulunurken, -eklinde 4 ift molekl bulunmaktadr.
Sabunlarn bu iki kristal fazndan baka - (veya -) ve -
fazlar da bulunmaktadr. -ekline sahip bir sabun kristali
70 oC nin zerine stlrsa -faz olumaktadr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
32/39
Uygulamada, scak sabun 70-80 oC ye soutulursa, bu
scaklkta stabil olan -faz kristallenir. Soutmaya devam edilir
ve yava yava 20 oC ye kadar soutulursa bu scaklkta stabil
olmayan -faz aynen kalr. Buna belki viskozitenin art sebepolmaktadr. Ancak, yourma veya pres etme gibi mekanik
ilemler ile soutulacak olursa, bu durumda kararl olan -
ekline dnmektedir.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
33/39
Sabunlarn Temizleme zellii: Bir sabun molekl uzun bir
hidrokarbon ksm ve bir iyonik u tar. Molekln
hidrokarbon ksm hidrofobik olup, polar olmayan maddelerde
zlr. Oysa iyonik u hidrofiliktir ve suda znr. Sabun
molekl hidrokarbon zinciri nedeniyle suda tam olarak
znmez, ama miseller oluturarak suda kolayca suspanse
olur.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
34/39
Sabunun nemi yams kirleri emlsiyon haline getirip,
uzaklatrmasndan ileri gelir. Bunu u iki zellii sayesinde
yapar. Hidrokarbon zinciri polar olmayan ya damlacklarnda
znr. Anyonik u ise suda znerek ya damlacklarnn
birlemesini nler ve ykanan nesneden misellerle birlikte su
yardmyla uzaklar. Ayrca sabunlar yzey aktif maddelerdir.
nk bunlar suyun yzey gerilimini drrler. Yzey aktif
maddeler hidrofilik grubun niteliine gre anyonik, katyonik
ve ntral diye snflandrlabilirler. Sabunlar karboksilat
gruplar nedeniyle anyonik snfa girer.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
35/39
SABUN TPLER
nde gelen sabunlar tuvalet sabunlar ve endstriyel
sabunlardr. ok saf tuvalet sabunlar dnda, temizleme
kalitesini iyiletirmek iin, sabunlara yardmc olarak eitli
kimyasal maddeler katlr. Pazarlanan sabunlarn tmnde
yaklak % 10-30 su bulunur. Sabun susuz olursa znmesi
gleir. Hemen tm sabunlarda parfm vardr ve bu sabunun
orijinal kokusunu rtmek iin katlr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
36/39
Tuvalet Sabunlar:Tuvalet sabunlar zel olarak seilmi ham
maddelerden retilir ve bunlarda ou zaman % 10-15
orannda su bulunmaktadr. Bu sabunlara parfm ve
beyazlatma maddesi olarak kullanlan TiO2dnda katk
maddesi ilave edilmez.Tuvalet sabunlarnn retiminde dk
scaklkta znen, iyi kpren ve yksek temizleme zellii
gsteren sabunlar kullanlr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
37/39
Sabun Tozu: Sabun tozu denilince toz sabun yannda soda,
silikat, metilsilikat, fosfatlar ve aartc olarak sodyum
perborat ieren temizlik maddeleri anlalmaktadr. Ancak zel
amal sadece sabundan hazrlanm toz sabunlar da sz
konusudur.Toz sabun retiminde; hazrlanm scak ve sv
haldeki sabun, yksek basn altnda, bir kurutma kulesinin
stnden pskrtlr. Kurutma kulesine gnderilen scak hava
ile kuruyan sabun tozlar kulenin altndan alnr. Perborat ve
fosfat gibi baz ilaveler de kurutma kulesinden alndktan sonra
toz sabuna katlr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
38/39
Tra Sabunu: Kalplam ve sktrlm sabunlardr.
Payet Sabunlar ( Pulcuklu ) Sabun Yada Tala Sabunu:
ncelikle ayn yapda olan bu sabun, deiik biimde
bulunur ; % 78' i ya asidinden olumutur ve lk ya da
souk suda hemen znr : Bu nedenle hassasdokumalarn ykanmasnda kullanlr. Tala sabununda
% 73 ya asidi vardr. zellikle toz deterjanlarla birlikte
amar makinelerinde kullanlr.
-
7/29/2019 SABUN VE DETERJAN ENDSTRLER
39/39
zc Sabun:Bileimine yalar ve yal maddeleri zebilen
aseton, butil alkol, heksalin, izopropil alkol, benzen, kloroform,
karbon tetraklorr, klisen, terebentin, toluen, trikoloetilin vekimi petrol trevlerinin katld sabun ; yal ve ok kirli
maddelerin ykanmasnda kullanlr, kireli sulara kar
dayankldr. Metal Sabun:Genellikle ar metallerden her hangi birinin
znen bir tuz ile alkali bir sabunun tepkimesinden oluansabun.
Sv Sabun:Bileiminde % 36 orannda hindistan cevizi
yandan elde edilmi potasyum sabunu bulunan sulu
zeltiye denir.