saatleri ayarlama enstitusu

8/13/2019 Saatleri Ayarlama Enstitusu

http://slidepdf.com/reader/full/saatleri-ayarlama-enstitusu 1/1451



SAATLERİ

AYARLAMAENSTİTÜSÜ



Ahmet Hamdi Tanpınar



Bihakk-ı Hazret-'ı Mecnun izâle

eyleye Hak Serimde derd-i hıredden

biraz eser kaldı.

İzzet Moll



Birinci Bölüm

-Büyük Ümitler-

I

Beni tanıyanlar, öyle okuma



yazma işleriyle büyük bir ilgim

olmadığını bilirler. Hattâ bütü

mütalâalarım, çocukluğumdokuduğum Jul Vern ve Nik Karte

hikâyelerini ortadan çıkarırsanız

Arapça ve Farsça kelimelerini atlayatlaya gözden geçirdiğim birkaç tari

kitabıyla, Tûinâme, Binbir Gece, Eb

Ali Sinâ hikâyeleri gibi eserlerdebarettir. Daha sonraki zamanlarda

enstitümüz kurulmadan evve

şsizlikten evde çocukların mektekitaplarına zaman zaman göz attığım

gibi, bazen bütün günümü geçirdiğim

Edirnekapı veya Şehzadebaş



kahvelerinde gazeteleri hatme

mecbur kaldığım zamanlarda ufa

efek tefrika parçaları ve makalelede okudum.

Adlî Tıpta müşahede altınd

bulunduğum zamanlarda tedavimeçalışan, sonraları da bana o kada

yiliği dokunan Doktor Ramiz’i

psikanalize dair neşrettiği etütleri debu arada sayabilirim. Bu kada

mühim işlerle uğraşan bu âlim zatı

hakkımda gösterdiği teveccühe lâyıolabilmek için bu kitapların ve

makalelerin bir satırını bile

atlamadığıma sizi temin edebilirim



Fakat başlangıcını bilmediğim ço

mühim meseleler üzerinde yazılmı

bu eserler ne benim edebî zevkimene de anlayışıma hiçbir tes

yapmadılar. Sadece Doktor Ramiz’l

uzun sohbetlerimizde -daima o söyleben dinlerdim- yetkisizliğimi örtmeğ

yaradılar. İnsan çocukluğunda aldığ

erbiyeyi unutmuyor. Babam ilzamalarda Emsile ve Avamil gib

Arapça sarf ve nahiv kitaplarında

gayrı, sonraları mektep kitaplarınıdışında kitap okumanın aleyhinde id

Belki bu sansürün veya tahdidi

yüzünden ben düpedüz her türl



yazmış değilim. Şimdi lâğvedilmi

olan, daha doğrusu Halit Ayarcı’nı

am zamanında müdahalesiyle daimasfiye hâlinde bulunan enstitümüzü

yayınları arasında çıkan bu ese

hangi maksatla, hangi şartlarla, nasve niçin yazdığımı ilerd

anlatacağım. Şu kadarını söyleyeyim

ki, saatçilerin pîrî Şeyh ZamanHazretlerinin hayatını ve keşiflerin

anlatan bu eserin gördüğü rağbe

doğrudan doğruya, enstitümüzükurucusu, aziz velinimetim, büyü

dostum, beni hiçten bugünk

şahsiyetime eriştiren Halit Ayarcı’nı



yüksek meziyetlerine borçluyum

Zaten hayatımda iyi, güzel, fayda

ne varsa hepsi onun, bir otomobkazasının üç hafta evvel aramızda

alıp götürdüğü o büyük adamındır

Bunu ispat için, vaktiyle yanındçalışmış olduğum Muvakkit Nu

Efendiye dair anlattığım şeyler v

saatçiliğe dair kendisine verdiğimzahatla birdenbire Şeyh Ahme

Zamanî Efendiyi bulduğunu -belk

enstitümüz kadar büyük bir icat- veonun Dördüncü Mehmet zamanınd

yetişmesi icap ettiğini keşfettiğin

söylemem yeter sanırım.



Bu iki dikkat ve keşifle b

zamanlar parlak şekilde kutlana

saat bayramlarımızın ağırlık merkezbir hamlede teşekkül etmiş oldu. B

kitabın muhtelif dillere tercüme

edilmesi, dışarda ve içerde o kadaağır başlıkla ve ehemmiyetle tenk

edilmesi de gösterdi ki, rahmet

dostum Halit Ayarcı ne AhmeZamanî Hazretlerinin yaşamış olmas

üzumunda, ne de yaşaması ica

eden asrı seçerken hiç hataetmemiştir. Bana gelince, esas fik

kendime ait olmasa bile, imzam

aşıyan bu eserin on sekiz dile



ercüme edilmiş olması, bu dilleri

gazetelerinde tenkit edilmesi, Va

Humbert gibi bir âlimin sırf benimlanışmak ve Ahmet Zamanî’ni

kabrini ziyaret etmek içi

Hollanda’dan buraya kadar gelmiolması, diyebilirim ki, hayatımın e

önemli hâdiselerinden biridir.

Vâkıa bu sonuncusu epeycsıkıntılı oldu. Ecnebi bir âlimle

ercüman vasıtasıyla dahi olsa, b

kadar çetin bir bahiste konuşmak vehiçbir suretle yaşamamış bir adama

bir mezar bulmak zannedildiğinde

güç şeylerdir. Birincisinde



gazetelerin dediği gibi “dervişçesine

avırlarımız ve lâubaliyane, hattâ

iryakice ahvalimiz” bizi kurtardkincisinde ise, ecdadın mahlâ

kullanmak itiyadı imdadımıza yetişti.

Edirnekapı ve Eyümezarlıklarında, Karacaahme

meşherinde birkaç gün dolaştıkta

sonra, bir Ahmet Zamanî Efendnasıl olsa bulunacaktı. Nitekim

bulduk da. Bir ölünün şahsiyetind

yaptığım bu küçük onarmadan pek okadar müteessir değilim. Hi

olmazsa bu sayede adamcağızı

kabri tamir edildi, adı tanıtıld



Şöhret, âfet olduğu kadar da vesile

rahmettir. Kabrinin fotoğraflar

Hollanda’dan başlayarak bütüdünya gazetelerinde, tabiî daima ba

ucunda bir elim taşa dayanmı

olarak ve öbür elimde pardösümşapkam, gazateler filân, bizzat be

bulunmak şartıyla, neşredildi.

Bugün bunları düşündükçe yalnıbir şeye üzülüyorum. Kitabım

hakkında o kadar iyi şeyler yazan

beni dünyaya tanıtan, günlercpeşimde dolaşan Van Humbert’in b

mezara dayanarak bir resim

aldırmasına müsaade etmedim. He



ricasında, “Siz n’olsa hıristiyansınız

ruhu muazzep olur!” diye reddeder

ancak sağ tarafımda durmasınmüsaade ederdim. Faka

düşünülürse beni de mazur görme

mümkündür. Herif beni aylarcsıkıntıya sokmuştu. Oh olsun! N

diye durup dururken gelir, elâlemi

rahatını kaçırırlar. Biz kendâlemimizde yaşayan insanlarız! He

şeyimiz kendimize göredir. Bununl

beraber ilerde görüleceği gibi VaHumbert benden öcünü aldı.

Evet, ne okumaktan, n

yazmaktan hoşlanırım. Bu böyle ike



bu sabah önümde koca bir defter

hâtıralarımı yazmağa uğraşıyorum

Hattâ bunun için her gün olduğundadaha erken, saat beşte kalktım

Kadın hizmetçilerimiz, erkek aşçımı

Arif Efendi -tek kusuru Boluolmamasıdır, gayet güzel yeme

pişirir- evimize eski bir haneda

çeşnisi vermek için bin bir müşkülâtlarayıp bulduğumuz Arap kalfa

Zeynep Hanım -ne garip

çocukluğumda zencisi o kadar bostanbul’a şimdi siyahı insan ithalâ

malı gibi giriyor-, hulâsa Villâ Saat

ellerinin emekleriyle ve iyi niyetleriyl



çeviren insanların hiçbi

uyanmamışlardı. İster istemez saba

kahvemi kendim pişirdim. Sonrkoltuğuma gömülerek, hayatım

düşünmeğe, unutulmas

bahsedilmeden geçilmesi veydeğiştirilmesi icap eden şeyle

ayıklamağa, behemeha

yazılacakları derinleştirmeğe, hulâsbir yazıdan ve bilhassa hâtıra

cinsinden bir yazıdan samimili

denen şeyin istediği bütün sıkşartları göz önünde tutarak

hâdiseleri zihnimde sıralamağ

çalıştım.



Çünkü ben Hayri İrdal, her şeyde

evvel mutlak bir samimili

araftarıyım. İnsan her şeyi açıkçsöylemedikten sonra neden yaz

yazsın? Bu cinsten kayıtsız v

şartsız bir samimilik ise behemehabir süzme, eleme ister. Siz de kabu

edersiniz ki, her şeyi olduğu gib

söylemek mümkün değildir. Sözyarıda bırakmaktansa, vaktinde iy

asarlamak, okuyucu ile behemeha

anlaşacağınız noktalan seçmegerekir. Çünkü samimiyet tek başına

olan iş değildir.

Bütün bunlara bakıp hakikate



hayatımı, mühim, anlatılmas

behemehal lâzım gelen bir şe

sandığıma, ona olduğundan fazla bdeğer verdiğime inanmayınız

Öteden beri Cenab-ı Hakk’ı

nsanlara bu hayatı yazmak içideğil, iyi kötü yaşamak içi

bahşettiğine inananlardanım. Zate

yazılmış şekli mevcuttur. Nezdlâhî’deki nüshasından, kaderimizde

bahsediyorum.

Hayır, hâtıralarımı yazmaktakastım kendimi anlatmak değildir

Sadece şahidi olduğum birtakım

vak’aların unutulmamasına yardım



etmektir. Bir de üç hafta evve

oprağa gömdüğümüz aziz insan

anlatmak ve anmak.Ben insanların en naçizi v

mânasızı, karımın, vaktiyl

enstitümüzün kurulmasından evvehakkımda kullandığı dille, e

sünepesi, hakikaten büyük, ica

dehasıyla doğmuş bir adamanıdım. Yıllarca yanı başınd

yaşadım. Çalışma şeklini gördüm

Fikrin kafasında nasıl tutuştuğunanasıl birdenbire büyüyen bir ağa

gibi dal budak salıp âdeta bütü

vücudunu kavradığına ve orada



hayata yayıldığına şahit oldum

Asrımızın belki en büyük, en fayda

müessesesinin, Saatleri AyarlamEnstitüsü’nün onun gözlerind

birdenbire beliren bir parıltıda

bugünkü yahut dünkü hâline gelişingün gün hayatımın bir parçası gib

yaşadım. Hattâ kendimi methetme

gibi gülünç bir hâle düşmedendiyebilirim ki, talih ve tesadüf, b

Hayri İrdal zavallısına bütü

acizlerine rağmen, bu müessesenikuruluşunda mühim bir rol oynamay

nasip dahi etti.

Bana öyle geliyor ki, gördüklerim



ve işittiklerimi yazmak, gelece

nesillere karşı en büyük vazifemdir

Kaldı ki müessesemizin tarihçesinbenden daha iyi yapabilecek te

nsan, Halit Ayarcı, artık aramızda

değildir. Dün akşam yine onumasamızdaki yerini boş gördüm

Karımın dolmuş gözlerle bütü

yemek müddetince bu bosandalyeye bakışını bir türl

unutamayacağım. Sanki etrafındak

her şeye yabancı idi. Nihayedayanamadı, peşkiri ile gözlerin

silerek masadan kalktı, odasına

kapandı. Eminim ki bütün gec



ağlamıştır. Hakkı da var, Hal

Ayarcı benim velinimetimse, onun d

en büyük dostu idi. Zaten bhâtıraları yazmak fikrini bende, bira

da onun bu çok yerinde olan kede

uyandırdı.Kendi kendime, yatağımda uzu

zaman düşündüm. “Hayri İrda

dedim, çok şey gördün, geçirdinYaşın ancak altmış olduğu hâlde

birkaç insanın ömrünü birde

yaşadın. Sefaletin, bir köşeyatılmış olmanın her türlü acısın

attın. İkbalin merdivenlerinden çevi

ve çâlâk çıktın. Hiçbir zaman v



Hakk’ın sana azap çektirmek içi

gönderdiği birtakım biçarele

zanederken birdenbire ve onusayesinde evlât sahibi olmanı

nimetlerine kavuştun. Bu kadar iy

emiz, büyük, her mânasıyla büyübir dostun hâtırası için hiçbir şe

yapmayacak mısın? Onu

unutulmasına, hâtırasının, bir yığıalayın, iftiranın altında kaybolmasına

razı mı olacaksın? Düşün bir kere

Halit Ayarcı’yı tanımadan evvehayatın ne idi? Şimdi nesin? Düşün

Edirnekapı’daki evi, her gün kapın

yoklayan, yahut yolunu kese



alacaklıları, bir dilim ekmeği

peşindeki çırpınışlarını... Sonr

bugünkü rahat ve saadetini düşün!..



II

Halit Ayarcı’yı tanımadan evvelk

hayatım, dedim. Fakat gerçekte

buna bir hayat denebilir mi? Eğeyaşamak kelimesinin mânası he

şeyden mahrum olmak ve ıstıra

çekmekse, her an küçülmek ve bunnefsinde her lâhza duymaksa, b

ürlü aşamayacağı bir çemberi

çinde durmadan çırpınmaksa



süphesiz ben de, benimkiler de e

derin şekilde yaşıyorduk. Yok, b

kelimenin içinde biraz ruh ve imkâgenişliği, birtakım hakları duymak, o

çten sevinmeler, dışa karşı bi

parçacık güven, etrafınızla müsavşartlar içinde rahat bir karşılaşma

ilân varsa, o zaman iş çok değişir

Dikkat ediniz ki, bir şeyleyapmaktan, insanlara fayda

olmaktan hiç bahsetmedim. Zate

Halit Ayarcı’yı tanıyana kadar bcinsten bir zevkin farkında bile

değildim. Bugün ise hayatımın b

gayesi var. Arkamda az çok ben



hatırlatacağına inandığım bir i

bırakıyorum. On yıl müddetl

dünyanın en yeni, en faydamüessesesinin müdür muavinliğin

yaptım. Değil çoluk çocuğuma, uza

yakın bütün akrabama, eş vedostuma, hattâ insan hâli, vaktiyle

kalbimi kıranlara bile iyilik ettim, i

buldum, refaha kavuşturdum. Bmeselede sade enstitümü

memurları için -ki yarısı benim ve

Halit Ayarcı’nın akrabasıdır, çünküenstitü kurulur kurulmaz kadrosunu

müsavi şekilde mühim yerlerde

avsiye edilenlerle hısım v



akrabamızdan teşkil edilmesine Hal

Ayarcı büyük bir isabetle kara

vermiş ve bu kararı hiç şaşmadaakip etmiştik-, Suadiye tarafınd

yaptırdığımız mahalle ile şehrimizi

marına yaptığımız hizmehatırlamak kâfidir sanırım.

Bilmem enstitümüzün daha ilg

kararından çok evvel matbuattaaleyhinde başlayan ve ilga

kararından sonra büsbütün şiddetin

arttıran hücumlardan buradabahsetmeğe lüzum var mı? Hayat n

kadar gariptir? On sene evvel he

yaptığımızı beğenen, öven, geni



eşkilâtımızı dünyaya bir örnek gib

gösteren gazeteler, vaktiyle o kada

dostum olan, gerek resmkokteyllerimize, gerek bası

oplantılarımıza can atan gazetele

şimdi aleyhimize yazmadıklarınbırakmıyorlar.

Evvelâ teşkilâtın genişliğinden v

üzumsuzluğundan bahsettilerşsizliğin alabildiğine yürüdüğü b

memlekette bu kadar insana i

bulmuş olmamızı hiç hesabkatmadan, üç müdürlüğün, on b

şube müdürlüğünün, kırk yedi daktilo

ve iki yüz yetmiş bir kontro



memurunun çokluğunu durmada

başımıza kaktılar. Sonra, sanki b

saatte yelkovan, akrep, zemberekpandül, mil hakikaten yokmuş v

hakikaten zaman dediğimiz şey

saat, dakika, saniye ve sâliseyayrılmazmış gibi bu şube

müdürlüklerinin adlarıyla alay ettiler

Daha sonra bu müdürlüklerde osene ehliyetle çalışan, işlerinin içinde

pişip yetişmiş memurlarımızı

ahsillerini, ihtisas ve se-lâhiyetlerinele aldılar, nihayet bir zamanlar o

kadar beğendikleri neşriyatımız

nsafsızca hücum ettiler.



Başta benim yazdığım “Şey

Ahmet Zamanî ve Eseri" adlı kita

olmak üzere bütün çalışmalarımızdelik deşik ettiler. Sâlise şubemi

şefinin -küçük baldızımın kocası- o

kadar dikkatle ve emekle yazdığLodos Rüzgârlarının Kozmik Saa

Ayarlan Üzerindeki Tesiri”, dostum

Doktor Ramiz’in “Saat vPsikanalizin”, “Saa

Karakterolojisinde İrdal Metodu

Halit Ayarcı’nın “Sosyal Monizm vSaat”, “Saniye ve Sosyete” ad

kitaplarının kapakları sanki ço

gülünç şeyler, yahut tehlike



vesikalarmış gibi günlerce

gazetelerin ilk sayfalarında acayi

başlıklar altında teşhir edildi.Bunlarla da kalmadılar, şehrimi

halkını o kadar sevindiren

eğlendiren ve müessesemize bütülmî ve İçtimaî faaliyetlerin

kolaylaştıracak imkânları sağlaya

vidolu, zamlı, tenzilâtlı ikramiyeli vkollektif rakit ceza sistemimizi ele

alarak, bizi düpedüz sahtekârlık ve

dolandırıcılıkla vasıflandırdılarHalbuki Halit Ayarcı ile karım

Pakize’nin bitmez tükenmez vidol

avla partilerini seyrederken, ca



sıkıntısından bulduğum bu nakit ceza

sistemini bir zamanlar nas

alkışlamışlardı.Büyük bir maliyecimiz bu cez

sistemini maliye tarihinde gerçek b

buluş addettiğini resmen bildirmiş vbundan sonra adımı Doktor Turgo

Necker ve Schacht’la berabe

anmakta hiç tereddüt etmeyeceğinher fırsatta tekrarlamıştı.

Hakkı da vardı. Şu itibarla k

şimdiye kadar halkı mükellef kılapara işlerinde memnuniyetsizli

daima esastır. Hele bu bir ceza

şeklinde olursa, daima insan



rahatsız eder. Bizim nakit cezamı

se hiç böyle değildi. Suçiu, kontro

memurumuzdan bunu işitir işitmezevvelâ şaşırıyor, sonra işi

mantığındaki sağlamlığı anlayınca

ebessüme başlıyor, tatbikattakciddiliği görür görmez, gülmekte

katılıyordu. Kaç kişi memurlarımız

bilhassa ilk günlerde “Aman ne olurbir kere de bizim eve gelin, bun

karım behemehal görsün, işte

adresim” diye kartını uzatmış, ayrıcaotomobil parasını da vermişti.

Nakit cezamızın dayandığı esas

şehre ait umumî saatler başta olma



üzere, açıkta bulunan saatlerde

biriyle uymayan her saatten alına

beş kuruştan ibaretti. Fakat bu saale bir başka saatin arasında da aya

arkı varsa bu sefer ceza iki mis

oluyordu. Böyle komşu olan saatlerisayısı çoğaldıkça ceza da hendes

nispetle artıyordu. Tam saat ayar

haddizatında imkânsız olduğu için bu, saatlere mahsus bir ferd

hürriyet meselesidir, bittabi o zama

bunu açıklıyamazdım-, hele kalabalıbir yerde yapılan tek bir kontrolda

epeyce miktarda bir para tahsi

mümkündü.



Kaldı ki, biz bu karışık hesaba b

de ilerilik ve gerilik farkı ilâve

etmiştik. Herkes bilir ki, bir saat ygeri kalır, yahut ileri gider. Bu işi

üçüncü şekli yoktur. Bu da tam aya

mkânsızlığı gibi umumî bir kaidedirmeğer ki durmuş olsun. Faka

burada iş şahsîleşir. Benim

nazariyem şudur ki, insanlar kâinatısahibi olmak üzere yaratıldıkları için

eşya onlara uymak tabiatındadır

Meselâ, benim çocukluğumun geçtiğAbdülhamit devrinde cemiyetimi

neşesizdi. Başta padişahın ası

yüzünden gelen ve halka halka



etrafa yayılan bu neşesizlik eşyaya

da sirayet etmişti. O zamanın vapu

düdüklerinin acılığını, hüznünükeskinliğini benim yaşımda olanları

hepsi bilir. Halbuki hâdiselerin lutfuyla

birdenbire o kadar gülecek şey bulabugünkü hayatımızda vapu

düdüklerinin, tramvay seslerini

neşesine bakın!Saatler de böyledir. Sahiplerini

mizaçlarındaki ağırlığa, canı tezliğe

evlilik hayatlarına ve siyasakidelerine göre yürüyüşlerini iste

stemez değiştirirler. Bilhassa bizim

gibi üst üste inkılâplar yapmış, türl



zümreleri ve nesilleri geride

bırakarak, dolu dizgin ilerlemiş b

cemiyette bu sonuncusuna, yani açok siyasî şekline rastlamak gaye

abiîdir. Bu siyasî akideler ise ço

defa şu veya bu sebeple gizleneşeylerdir. Hiç kimse ortada o kada

kanun müeyyidesi varken elbette

durduğu yerde, “Benim düşüncemşudur” diye bağırmaz. Yahut gizli bi

yerde bağırır. İşte bu gizlenmelerin

mizaç ve inanç ayrılıklarınıkendilerini bilhassa gösterdikleri ye

saatlerimizdir.

Sahibinin en mahrem dostu olan



bileğinde nabzının atışına arkadaşlı

eden, göğsünün üstünde bütü

heyecanlarını paylaşan, hulâsa onuhararetiyle ısınan ve onu uzviyetinde

benimseyen, yahut masasını

üstünde, gün dediğimiz zamabütününü onunla beraber bütün olu

bittisiyle yaşayan saat, ister isteme

sahibine temessül eder, onun gibyaşamağa ve düşünmeğe alışır.

Fazla teferruata girmede

şurasını da işaret edeyim ki, saakadar derin şekilde olmasa bile b

benimseme ve uyma keyfiyeti bütü

eşyamızda vardır. Esk



şapkalarımız, ayakkabılarımız

elbiselerimiz gün geçtikçe bizden b

parça olmazlar mı? Onları sık sıdeğiştirmek isteyişimiz de bu yüzde

değil midir? Yeni bir elbise giye

adam az çok benliğinin dışınaçıkmışa benzer: Kendinde

uzaklaşmak, ona bir değişikliği

arasından bakmak ihtiyacı, yahuBen artık bir başkasıyım

diyebilmek saadeti.

İddia edebilirim ki,-rahmetli HalAyarcı müessesemizin aleyhin

çıkmak korkusu ile bu cin

ddialardan sakınmamı bana şiddetle



avsiye ederdi; fakat mademki b

vesayet artık yoktur, ben rahatça

ddia edebilirim-eski bir şapkadan veayakkabıdan sahibinin bütün huyunu

alışkanlıklarını, hayatındak

aksaklıkları, hattâ ıstıraplarınıçeşidini görmek mümkündür

Hizmetçilerimize hemen evimize gel

gelmez bir kat elbise, bir iki eskgömlek, boyunbağı, hiç olmazs

ayakkabılarımızdan birini hediye

etmemizin hikmeti de bu olsagerektir. Bizi hiç tanımayan bu insa

birdenbire elbisemizin içine girdiğ

kunduramızla yürüdüğü için, âdeta



onun gizli zoru ile bize yaklaşır

arkında olmadan bizim -itiyat ve

düşüncelerimizi benimser. Bunu bekendi nefsimde iki defa tecrübe

ettim.

Türlü Meslekler Bankası’daatılmama ve o kadar felâkete

düşmeme sebep olan müdür Cema

Bey, vaktiyle bana bir kat eski elbishediye etmişti. Cemal Beyl

aramızda büyük mizaç farkları vard

O aksi, titiz, kibirli, insanları küçüdüşürmekten hoşlanan, her şey

ciddî mizanlara vuran bir adamd

Benim uysal, sade geçim derdi il



meşgul benliğimin tam zıddı b

abiat. Vâkıa onun bu taraflarını pe

benimseyemedim. Bu benim içimkânsızdı. Fakat tek zaaf

refikasına karşı beslediği sevgi sank

bu elbiseden bana geçti. Üzerimgiydiğimin haftasında sıkı Müslüma

erbiyeme, üç çocuk babas

olmama, Pakize gibi her cihetle banüstün bir kadının kocası bulunmama

rağmen, Selma Hanımefendiy

delicesine âşık oldum, bankadaayrıldım, seneler geçti, bu elbise

üstümde lime lime oldu. Fakat b

sevgi yakamı bırakmadı.



İkinci elbiseyi bana enstitümüzü

lk kuruluş günlerinde o zamank

kıyafetimle müesseseygelemeyeceğimi düşünen Hal

Ayarcı hediye etmişti. Sırtıma dah

lk geçirdiğim günde bütün varlığımıdeğiştiğini gördüm. Birdenbir

ufkum, görüş zaviyem genişled

Hayatı onun gibi bir bütün olaramütalâaya alıştım. Değişme

koordinasyon, çalışmanın tanzim

zihniyet değişikliği, üst düşünce,İlmî zihniyet gibi tabirlerl

konuşmağa, kendi isteksizliğime

zaruret”, “imkânsızlık” gibi adla



koymağa, şarkla garp arasınd

ölçüsüz mukayeseler yapmağa

ciddiliğinden kendim de ürktüğümhükümler vermeğe başladım. Onu

gibi, insanlara “Acaba ne işe yarar?

diyen bir gözle bakıyor, hayatı kendeknemde yoğuracağım bir hamu

gibi görüyordum. Bir kelime ile onu

cesareti ve icat kudreti banaaşılanmış gibiydi. Sanki bu elbis

değil bir büyü idi. Hattâ Cemal Bey

refikası Selma Hanımefendiyi bilartık erişilmesi imkânsız bir varlı

gibi görmüyordum. Bittabi bütü

bunlar Halit Ayarcı’da olduğu gib



pürüzsüz geçmiyordu. Yumuşak v

uysal, merhametli, sefaleti tatmı

abiatım ikide bir işe karışıyor, lafımkesiyor, kararlarımı değiştiriyordu

Hulâsa birbiri arasından düşünen

karar veren, konuşan bir adamolmuştum. Rahmetli Halit Ayarcı’y

bunu anlattığım zaman gülmüş

sonra büyük bir iyi kalblilikle, “Böylolması hususî bir çeşni veriyor

devam edin!” demişti.

Yine bu meseleyi münakaşaettiğimiz günlerden birinde söylediğ

şeyleri burada kaydetmeden bir türl

geçemeyeceğim:



-Aziz Hayri İrdal, demişt

söylediğiniz son derecede doğrudur

Bütün büyük adamlarımaiyetlerinde çalışanlara daima

elbiselerini ve öteberilerini vermele

bu yüzdendir. Roma imparatorlarkrallar, büyük diktatörler hep

kendileri gibi düşünsünler diye

eşyalarını dostlarına hediyeederlerdi. Hattâ Osman

hükümdarlarının, vezirlerinin kürk v

kaftan ihsan etmeleri de bu yüzdeolsa gerektir. Siz, farkında olmada

arihin büyük bir sırrını, bir çeş

psikolojik mekanizmayı keşfettiniz!



Şüphesiz doğru söylüyordu

Unutmayın ki bu keşif de onu

elbisesi sırtıma geçtikten sonrolmuştu. Evet, o keşif dehasıyl

doğmuş adamdı ve ben de onu

kıyafetine büründüğüm için bunkeşfetmiştim.

Biz yine saatlere dönelim. Burad

Doktor Ramiz’in “SaatlerPsikanalizi” adlı enstitümü

neşriyatından o çok mühim etütte

de bahsetmek isterdim. Fakabüsbütün İlmî ve çok ayrı mahiyett

birtakım istitratlarla bu hâtıralar

ağırlaştırmaktan korktuğum içi



bunu yapmayacağım. Kita

mevcuttur. İsteyen daima müracaa

edebilir.Doktor Ramiz’le aramızdaki fark

burada yalnız onun bana

söylediklerini naklediyorum- benimumumî psikoloji ve sosyolo

metoduyla işi ele almama mukabi

onun meseleyi bütün psikanalizcilegibi cinsiyet, libido ve refulma

noktalarından ele almasındadır

Umumî ve hususî psikoloji vbilhassa sosyoloji hakkında hiçb

ikrim olmamasına rağmen işin böyl

olmasına ben de memnunum. Ben



daima ciddiye almak lutfunu göstere

Doktor Ramiz bu düşüncelerini

sonunda benim büyük bir idealisolduğumu da ilâve etmişti. B

meseleyi beraberce münakaşa

ettiğimiz karım ise, saat ve zamagibi insanla o kadar yakından alâka

olan bir meselede cinsiyet tarafın

büsbütün ihmal edişimin sadecedealistliğimden gelemeyeceği, işi

başka ve daha ciddî, hattâ uzvî ve

sıhhî sebepleri de olması icabettiğikrindedir.

Hangi bakımdan olursa olsu

arada bir ilerilik, gerilik fark



bulunduğu aşikârdır ve bu far

mühim bir farktır. Bu itibarla saatle

geri kalanlardan aldığımız nakcezaya iki kuruş zam yapmamız

herkes gayet tabiî buldu. Hatt

ekseriyetin hoşuna gitti. Böylechem geriliğe lâyık olduğu cezay

veriyor, hem de ileri düşünüşü

hakkını teslim ediyorduk. İnsayaratılışı tam bir eşitliğe raz

olamaz. Ufak tefek imtiyazları

eşvikine de muhtaçtır. Diyebilirim kbizzat iyilik dahi, ancak ceza görmes

ve ayıplanması icap eden b

kötülüğün bulunmasıyla kabildir



leride sık sık adı geçecek ola

rahmetli hocam Muvakkit Nuri Efend

asavvuftan bahsederken “her şeyizıddıyla maruf ve mümkün olduğunu

söylerdi. Halit Ayarcı benim bu ceza

zammı teklifimi bilhassa bu noktadamühim bularak kabul etmişti.

Bulduğum nakit ceza sistemini

üçüncü özelliği de, tekrarlanacezalardan yaptığımız yüzde onda

yüzde otuza kadar tenzilâttı. Bilindiğ

gibi suçlar -dünyanın her cins kanuve örfünde- tekrarlandıkça cezalar

artar. Bu ise suçlu ile vâz-ı kanu

arasında bir nevi yarış ve hattâ



nada sebep olur.

Birinci cürüm için söylemiyorum

Çok mümkündür ki, ilk işlenen cürümlk evlenme gibi insanda mutlak b

pişmanlık hissi uyandırsın. Faka

nsanlık hâli İkincisinden sonrbaşlayan ceza artışlarında karş

arafı ümitsizliğe düşüren bir nev

açık arttırma manzarası bulunduğaşikârdır. İşte biz nak

cezalarımızda yüzde onda

başlayarak yedinci ve sekizincekrarda yüzde otuza kadar inme

suretiyle bu tabiî neticeyi ve onu

aksülâmellerini önlüyorduk. Böylec



vidolu ve kollektif olan ceza

sistemimiz aynı zamanda bir nev

müessese ilgisi kazanıyordu. Kaldı kşin içinde ticarî bir taraf da vard

Hasılatını belediyemizin biz

bırakmak lutfunda bulunduğu bu cezsistemimizle bir nevi ticare

yapıyorduk. Hangi ticarî müesses

devamlı müşterilerine ufak bkramda bulunmaz? Öteden be

mevsim sonu tenzilâtlarına alışı

olan ve ancak bu suretle ticareerbabının kârı hakkında küçük b

ikir edinebilen İstanbul halkını

böyle bir şeyden memnu



olacaklarını peşin olarak tahmi

etmekle hiç hata etmemiştim. Kald

ki, yarı resmî bir müessesedeböyle bir şey pek beklenemezdi. B

tibarla halkın hoşuna gitmesi v

rağbeti arttırması çok mümkündür.Nitekim öyle oldu. Bir türl

nanamadıkları, bir latife zannettikle

bu tenzilât işini bizzat görebilmek içihalkımız birbirinin koluna giri

ayarsız saatleri ellerinde

bürolarımıza hücuma veykontrollarımızı yoldan çeviri

kendileri için ceza yazdırmağa

başladılar. Halkın kendi isteğiyle



hattâ güle güle verdiği bu nakit ceza

modası birdenbire şehri sardı. Artı

çocuklara oyuncak filân almağhtiyaç kalmadı. Sevimli küçükler

büyüklerin neşesine iştira

edebilmek için en güzel, en igıdıklayıcı vasıtayı bulmuşlardı.

Şurasını da söyleyeyim ki, sad

stanbul ahalisi değil, civar köylerhattâ biraz uzakça şehirler halkı da

bu işe merak sardırdılar. O kadar k

enzilâtlı nakit cezanın ve bilhassceza abone karnelerinin ilk tatbi

aylarında Demiryolları İdaresi baz

hatlarda ilâve seferler yapmağa



mecbur oldu. Haydarpaşa ve Sirkec

garları her gün, “Aman şunu b

görsek”, yahut “Olur şey değihakikaten de doğruymuş...” diyen v

gülen, kırılasıya gülen insanlarla

dolup boşalıyordu.Taşradan gelen halkın sabırsızlığ

o dereceye vardı ki, kontro

memurlarımızın mühim bir kısmınAnadolu tarafında Pendik’ten

Trakya cihetinde Çatalca’da

başlayarak yakın istasyonlara vbizzat şehir garlarına tahsise, hattâ

bu yüzden kadromuz yetişmediği içi

Saat Ayar İstasyonlarımızdan v



köyler için gençler arasında

seçtiğimiz Ayar Ekiplerimizde

personel almağa mecbur kalmıştık.Müessesemizin hudut haricindek

şöhretinin mühim bir kısmını da b

nakit ceza sisteminin yaptığınsöylemek doğru olur. Birkaç seyya

vapuru yolcularının, yol üstünde

kaptanlarını seyahat programlarımdeğiştirmeğe mecbur ettiklerini ve

stanbul’da bir hafta kalıp hepsini

ellerinde birkaç tenzilâtlı cezmakbuzu yollarına devam ettiklerin

hattâ bu seyyahlar içinde birçoğunu

Halit Ayarcı ile yahut benimle



mülakat yapmadan İstanbul’da

ayrılmadıklarını, şehrimizin muhtel

dükkânlarında satılaotoğraflarımızın âdeta yağm

edildiğini elbette gazetelerd

okumuşsunuzdur.Burada son zamanlard

müessesemiz hakkında yapıla

bütün haksızlıkları teker tekesayacak değilim. Bu hâtırala

lerledikçe okuyucularım onlar

görecekler ve nasıl bir gadruğratıldığımıza kendileri hüküm

vereceklerdir. Yalnız şahsıma ait bi

noktaya da burada işaret etmekte



gibi, öyle sadece bir âletin, uysal b

vasıtanın alâkası değildir. Hal

Ayarcı onu düşüncesinden bulduysaben de btün hayatımda onu doğura

esadüfleri, hattâ büyük ıstırapla

pahasına yaşadım. O hayatımın bmeyvasidir.

Bu hâtıraların birinci vazifes

gerek rahmetli Halit Ayarcı’nın vegerek müessesenin aleyhindeki isna

ve iftiraları red ise, birincisinden hi

de aşağı kalmayan ikinci vazifesi debu küçük, fakat mühim hakika

belirtmektir.



III

Yukarda hayatımın sıkıntılarında

birkaç defa bahsettim. Hâtıralarım

lerledikçe okuyucularım ömrümboyunca ihtiyaç ve mahrumiyeti

âdeta ikinci bir deri gibi vücuduma

yapışmış olarak dolaştığımgöreceklerdir. Fakat hiç de saade

denen şeyi tatmadım diyemem.

Fakir düşmüş bir ailede doğdum



Buna rağmen çocukluğum epeyc

mesut geçti. Fakirlik, içimizd

etrafımızda ahenk bulunmak şartıylave şüphesiz muayyen b

derecesinde- zannedildiği kada

korkunç ve tahammülsüz bir şedeğildir. Onun da kendine gör

mtiyazları vardır. Benim

çocukluğumun belli başlı imtiyazhürriyetti.

Bu kelimeyi bugün sadece siyas

mânasında kullanıyoruz. Ne yazıkOnu politikaya mahsus bir şe

addedenler korkarım ki, hiçbir zama

mânasını anlamayacaklardır



sokaklara fırladık.

Nereden gelir? Nasıl birdenbir

gider? Veren mi tekrar elimizdealır? Yoksa biz mi birdenbire bıkar

Buyurunuz efendim, bendeniz artı

hevesimi aldım. Sizin olsun, belki bşinize yarar!” diye hediye mi ederiz

Yoksa masallarda, duvar diplerinde

birdenbire parlayan fakat yanınayaklaşıp avuçlayınca gene birdenbire

kömür veya toprak yığını hâline

giren o büyülü hâzinelere mi benzerBir türlü anlayamadım.

Nihayet şu kanaata vardım ki, on

hiç kimsenin ihtiyacı yoktur. Hürriye



aşkı, -haydi Halit Ayarcı’nın sevdiğ

kelime ile söyleyeyim, nasıl olsa ben

artık ayıplayamaz, kendine ait bügati kullandığım için benimle ala

edemez!- bir nevi snobizmden başka

bir şey değildir. Hakikaten muhtaolsaydık, hakikaten sevseydik, o sı

sık gelişlerinden birinde adamakıl

yakalar, bir daha gözümüzüönünden, dizimizin dibinde

ayırmazdık. Ne gezer? Dah

geldiğinin ertesi günü ortada yokturVe işin garibi biz de yokluğuna pe

çabuk alışıyoruz. Kıraat kitaplarınd

birkaç manzume, resmî nutuklarda



adının anılması kâfi geliyor.

Hayır, benim çocukluğumu

hürriyeti, hiç de bu cinsten bhürriyet değildir. Evvelâ, buras

zannımca en mühimidir, onu bana hiç

kimse vermedi. Bu sızdırılmış altıkülçesini birdenbire kendi içimde

buldum. Tıpkı ağaçta kuş sesi, sud

aydınlık gibi. Ve bir defa için buldumBulduğum günden beri de küçücü

hayatım, fakir evimiz, etrafımızdak

nsanlar, her şey değişti. Vakıâsonraları ben de onu kaybettim

Fakat ne olursa olsun bana temi

ettiği şeyler hayatımın ne büyü



hâzinesi oldular. Ne dünkü sefaletim

ne bugünkü refahım, hiçbir şey onu

mucizesiyle doldurduğu senelebenden bir daha alamadılar. O ban

hiçbir şeye sahip olmadan, hiçb

şeye aldırmadan yaşamayı öğretti.Lüzumsuz hiçbir şeyin peşind

koşmadım. Hiçbir ihtirasın peşind

beyhude yere emek sarf etmedimHiçbir zaman sınıfımızın birincis

veya İkincisi, hattâ yirmincisi olma

stemedim.Fatih Rüştiyesi’ndeki sınıfımızı

kalabalık mevcudu bana, etrafımdak

yarışı en geri sıralardan, isterseni



buna kıral locası deyin, seyretme

mkânını verdi. İnsan işlerine uzakta

bakmayı oradan öğrendim. Arkadaşlarımın çoğu gibi mekteb

alalarla, uşaklarla gitmedim. N

yeni, süslü elbiselerim, ne sgeçmez potinim, ne sıcak paltom

vardı. Daima diz kapaklarım yamal

daima dirseklerim biraz dışarıyaırlamış gezdim. Hiç kimse mekteb

giderken bin türlü sıkı tembihle ben

öpmedi, ne de akşam üstü yolumdört gözle beklediler. Hattâ eve ne

kadar geç gelirsem etrafımdakiler o

kadar rahattı. Bununla berabe



mesuttum. Bütün bu şeyleri

yokluğuna karşılık hayatı ve sokağ

kazanmıştım. Mevsimler, insanlarhayvanlar, eşya en munis, en değişi

yüzleriyle benimdiler.

Günde iki defa Edirnekapı ilFatih arasındaki yolu en uzun zama

çinde, her adımı ayrı ayrı hayalle

peşinde atarak, gider gelirdim. Vakıâon yaşlarıma doğru bu mesut hayat

bir ihtiras bulandırdı. Dayımın sünne

hediyesi olarak verdiği saatlehayatımın ahengi biraz bozulur gib

oldu. Bir ihtiras ne kadar masum

olursa olsun yine tehlikeli bir şeydir



Bununla beraber mesut yaradılışım

onun hayatımı büsbütün çığırında

çıkarmasına mâni oldu. Bilâkis onbir istikamet verdi. Yani hayatım

onunla şekil aldı. Belki de ban

hürriyetin asıl kapısını o açtı.



IV

Babam istediği kadar doğum

günümü eski bir kitabın arkasına 16

Receb-i Şerif, sene 1310 diykaydetmiş olsun, asıl Hayri İrdal’ı

doğum tarihi bu saatin elime geçtiğ

gündür diyebilirim. Onu mavkurdelesiyle -yengemin kordo

parasından kurtulmak için bulduğ

çare!- yastığımın üstüne koyduklar



günden itibaren hayatım sanki daha

başka türlü,daha çok derin, daha

gayeli oluverdi. Bu küçük saaevvelâ etrafını temizlemek, kend

hayat sahasını lâyıkıyla

benimsemekle işe başladı. Hiolmazsa onun gelişiyle o zamana

kadar benim diyebileceğim ne varsa

hepsi birdenbire ikinci plana geçtYine dayımın hediyesi mukavvada

ki şerefeli minarem -kend

çocuklarına başka türlü, istersenibugünkü tabirleriyle modern ve lâi

hediyeler seçen dayım, belki de

babamın kayyum olması ve evimizi



Mihrimah Camii’nin yanı başınd

olmasından bana bu cins hediyele

verirdi- evimizin taşlığında o kadadikkatle bütün mahalle çocukları he

beraber yaptığımız büyük uçurtma

camiin şurasından burasındaaşırdığım kurşun parçalarım

eblebiciye satarak tedarik ettiğim

Karagöz takımım, bir başkasınıolduğunu bile bile her serbes

olduğum anda Edirnekap

mezarlıklarında, surlarda bin türlmünasebetsizliğine tahammül edere

otlattığım komşumuz İbrahim

Efendinin huysuz keçisi, hulâs



etrafımdaki her şey benim içi

mânalarını kaybettiler.

Korkarım ki, bu hâtıralarokuyanlar, bu yazdıklarıma bakara

o güne kadar saat görmediğim

yahut evimizde hiç saabulunmadığını zannedecekler. Hayır

am aksine olarak evimizde birka

saat birden vardı.Herkes bilir ki, eski hayatımız saa

üzerine kurulmuştur. Hattâ sonralar

Muvakkit Nuri Efendiden öğrendiğimegöre Avrupa saatçiliğinin en büyü

müşterisi daima Müslümanlar v



saatlerini besmeleyle çıkarırlar

sayacağı zamanın kendileri ve çolu

çocukları için hayırlı olmasını duederek ayarlarlar, kurarlar, sonra

kulaklarına götürerek sanki yakın ve

uzak zaman için kendilerine verdiklemüjdeleri dinlerlerdi. Saat sesi b

yüzden onlar için şadırvanlardaki s

sesleri gibi hemen hemen iç âlemebüyük ve ebedî inançların sesiyd

Onun, kendisine mahsus, hayatın he

ki buudunda genişleyen hassalarvardı. Bir taraftan bugününüzü v

vazifelerinizi tâyin eder, öbür tarafta

da peşinde koştuğunuz ebed



saadeti, onun lekesiz ve ârızası

yollarını size açardı.

Evimizde, üst katın sofasındbabamın her başı sıkıldıkça

satmağa kalkıştığı; faka

anlatacağım sebepler yüzünden bürlü satamadığı büyük ayaklı duva

saati vardı. Duvarlardaki küçükl

büyüklü yazı levhaları, yerdekhasırlar, onların serin ve rutubet

kokuşuyla, oda ve merdive

kapılarındaki kalın perdelerlberaber evimize küçük bir mescit hâ

veren bu saat babama dedesinde

miras kalmıştı.



İnsan kötülemekten hoşlanan baz

komşularımız, bilhassa o huysu

keçinin sahibi İbrahim Bey, bu saababamın daha evvel kayyumluğun

yaptığı ahşap bir mescitten buraya

getirdiğini iddia ederlerdi. Onlarırivayetine göre mescidin yandığ

gece babam birçok kurtarılan eşy

le, bilhassa yazı levhalarıyla berabebu saati de eve getirmişti. Konsolu

üzerindeki deve kuşu yumurtas

avana asılı Mekke süpürgeleri vkapı perdeleri de onlara göre b

eşyadandı.

Zavallı babam, bir türlü önün



geçemediği bu iftiraya üzülür

günlerce ağzını bıçak açmazd

nsanlar niçin yalan söylerler ve iftirederler? Benim naçiz kanaatım

göre, iftira sade çirkin değil, ayn

zamanda gülünç ve âciz bir şeydde. İnsan tabiatı iktizasınc

birbirlerini kötülemek isteyenle

sadece düşmanlarının hayatlarınbaksınlar, yeter. Çünkü her insanı

hayatında hiçbir muhayyilenin ica

edemeyeceği kadar aksaklık vardırve bu aksaklıklar o insanla berabe

yetişmiş, büyümüş şahsî, nev

kendine mahsus şeylerdir. Ku



kusursuz olmaz, sözü sırf bu gerçe

çin söylenmiş bir sözdür. B

hikmetin gösterdiği yoldan gidikarşımızdakini tanımağ

çalışacağımız yerde iftiray

kalkmak, âdeta pazar malıylagiyinmeğe benzer. Ben, kendim he

böyle yaptım. Onun içindir ki, b

hâtıraları okuyanlar hiçbir yalan veftiraya tesadüf etmeyecekler

sadece birtakım şimdiye kadar giz

kalmış hakikatleri öğreneceklerdirBelki bu hakikatleri naklederken ufa

efek onarmalarda bulunduğum

olacaktır. Fakat bu kendim



vazifelendirdiğim hâtırat yazarlığını

caplarındandır.

Babamın birçok kusarları vardı vzavallı hiçbirini gizlemezdi. İl

karısını ve ondan olan çocukları za

zor beslerken şer’î mahkemkararıyla evimizde birkaç gün için, o

da ücretini vererek, misafir kalan b

kadıncağızla, hem de kocasındaboşandığı günün haftasında, kaşla

göz arasında evlenmesi bu zaafları

en iyi misalidir. Asıl kötüsü, anneme o kadar bağ

olan babam bu kadıncağızla, on

zengin zannettiği için evlenmişt



Halbuki kadın parasızdı. Babam

evimizdeki misafirlik bedelini ve baz

mahkeme masraflarını ödemek içikide bir koynundan çıkarıp gözümü

önünde açtığı büyükçe kesedek

mecidiyeler meğer bütün servemiş. Buna rağmen babam bu kadın

boşamadı, ömrünün sonuna kadar ik

evli yaşadı.Bütün bunları rahmetliyi ayıplama

çin söylemiyorum. Evlenme merak

bizim ailemizin ezelî derdidir. Bekendi hayatımda bunu tecrübe ettim

Evet, babamın da, herkes gib

komşularımızın pek haklı şekilde



stismar edebilecekleri bir yığın zaaf

vardı. Fakat hırsızlık, hem de b

cami eşyasını almak... Velev ki vakmalı olsun ve yanmış bir camide

gelsin! Hayır, bu babamın asla

yapacağı iş değildir.Zaten bu saatin büsbütün başk

bir hikâyesi vardı. Babamın dedes

Bâb-ı Ali memurlarından TevkAhmet Efendi, Mısır meseles

zamanında bir iftira yüzünde

başının çok sıkıştığı, hattâ hayatınıbile tehlikeye girdiği bir sırada

kurtulursa bir cami yaptırmay

nezretmişti. İşler düzelip de rahat b



nefes alınca derhal işe koyulmuş

akat parası yetmeyecek korkusuyla

camiin arsasını aldıktan sonra geriykalan para ile doğrudan doğruy

binaya başlayamamış, yaptıracağ

camie vakıf olmak üzerEdirnekapı’da uzun zaman bütü

aile, ahır ve hizmetçiler kısmında

oturduğumuz büyük konakla, bir ikakar daha satın almıştı.

Paranın geri kalan kısmıyla d

camiin hasırlarını, kilimlerini, kapınıyanına koyacağı büyük saat

duvarlara asacağı yazı levhaların

kandillerini tedarik etmişti. Böylec



eferruatı hazırladıktan sonra

adamcağız tam camiin inşasına

başladığı sırada yeniden azledilmive bir daha yakasını sıkıntıda

kurtaramadığı için temelleri kazıla

camiin inşası kendiliğinden gekalmıştı.

Kendisine hayratının ne zama

biteceğini soranlara: “Takribegelecek sene inşallah!” diye ceva

verdiğinden dolayı, eşi dost

ömrünün sonuna doğru onu Tevkyerine Takribî Ahmet Efendi diy

anmağa başlamışlar. Ahmet Efend

ölürken oğlu Numan Beye b



camiden bahsederek, “Benim

borcumdu, fakat eda edemedim

Allah nasip etmedi. Şimdi seniüstüne borçtur. Onu behemeha

yaptırmalısın!” vasiyetinde bulunmuş

Babasından oturduğu konaktabaşka on para mirasa konmaya

Numan Beyin hayatı bu vasiye

yüzünden büsbütün perişan olmuşbabasının nezrini yerine getirmek içi

konağın kendisine varıncıya kada

nesi var nesi yoksa hepsini satmışakat bir türlü inşaata

başlayamamıştı. İşte ailemizin cam

eşyası ile döşeli olan bu küçük evd



yaşaması bu yüzdendi.

Evkafta oldukça iyi bir memurlukl

şe başlayan ve ardı araskesilmeyen talihsizlikler yüzünde

küçük bir cami kayyumluğuna kada

nen babamın hayatını da dedesinibu vasiyeti âdeta zehirlemişti.

Onun için babam, başın

gelenlerin hemen hepsinden, içteçe biraz da alacaklısı addettiği b

saati mesul tutar ve onunla böyle he

gün burun buruna yaşamaktasıkılırdı. Artık unutulmuş olan cam

hikâyesini tazelememek için bütü

dedikodulara sessiz sadasız katlanır



bu hikâyeyi kimseye anlatmazd

Hulâsa hayatının gizli ve te

meselesi, faciası bu saat olmuştu.Gerek bu dedikodular, gere

sofaya verdiği o iç kapatıcı manzara

yüzünden ben bu saatin düşmanolmuştum. Halbuki güzel saatt

Kendi hâlinde, hiç kimsenin işin

karışmadan, kervanını kaybetmiş bmekkâre gibi başı boş, dalgın dalgı

bir yürüyüşü vardı. Hangi takviml

hareket eder, hangi senenin peşindekoşar, neleri beklemek içi

birdenbire günlerce durur, sonra

ağır, tok, etrafı dolduran sesiyle



hangi gizli ve mühim vak’ay

birdenbire ilân ederdi? Bunu hi

bilmezdik. Çünkü bu bağımsız saane ayar, ne ıslah ve tamir kabu

ederdi. O başını almış giden

nsanlardan tecerrüt hâlinde yaşayahususî bir zamandı. Bazen duru

dururken üst üste çalmağa başlard

Sonra aylarca yalnız rakkasının gidigelişiyle kalırdı. Annem onun b

htiyarî hâllerini hiç iyiye yormazd

Ona göre bu saat ya bir evliya idyahut da onu iyi saatte olsunla

çarpmıştı. Bilhassa İbrahim Bey

vefat ettiği gece, belki de heme



hemen aynı sularda, haftalardı

şlemeyen saatin birdenbire en deri

sesiyle vurmağa başlamasındasonra bu korku hepimizin içine

yerleşti. Annem o günden sonra

ayaklı saatimizden hep Mübarediye bahsetti. Bütün dindarlığın

rağmen daha beşerî düşünen babam

se ona Menhus adını koymuştuMenhus veya Mübarek bu saa

çocukluğumun bir tarafını zaptetmi

gibidir.Bu büyük saatten başka bir d

küçük masa saatimiz vardı k

babamla annemin yattıkları odad



bir masanın üzerinde dururdu. B

saat birincisi gibi dinî veya uhrev

değildi. Tam aksine olarak laik bisaatti. Hususî zembereği kurulunc

saat başlarında o zamanın ço

moda olan bir türküsünü çalardRadyo çıktığından beri çalar saatle

ortadan kayboldu. Doğrusun

sterseniz ben birincilerini terciederim. Vakıa sesi maazallah kap

gıcırtılarına benzeyen ve bütü

gayretlerine, yahut gayretlerimrağmen hâlâ üç makam

anıyamayan büyük baldızımın, sır

Halit Ayarcı’nın himmetiyle bu mühim



ahsil görmemiş, ömrü kahve

peykelerinde geçmiş, ihtiyar b

adamdan geldiklerini hiçbir zamaunutma!- insanoğullanna lüzumsu

meraklar aşılamaktan başka b

şeye yaramaz. Bazen düşünürümne kadar garip mahluklarız? Hepimi

ömrümüzün kısalığından şikâye

ederiz; fakat gün denen şeyi bir aevvel ve farkına varmadan harcama

çin neler yapmayız? Ben bile b

yaşta işimle gücümle meşguolacağım yerde radyo başına oturu

saatlerce, bir kere bile gidi

görmediğim, -tabiî sinemalardak



havadis filmleri hariç- futbo

maçlarının, boks güreşlerini

hikâyesini dinliyorum.Üçüncü saat babamın koyun saa

di, pusulalı, kıblenümalı, takviml

alaturka ve alafranga, mevcut vegayrimevcut bütün zamanları saya

acayip bir saatti bu. Tek bir kusur

vardı. O da muhtelif marifetlerini bek ustanın lâyıkıyla tanımasına

mkân olmamasıydı. Nuri Efendi bil

onu tam mânasıyla ve her yandaşletebileceğine kani değildi. Bir ker

bozulunca kolay kolay tam

edilemiyordu. Yalnız orta katındak



odasında oturulan evler gibi saati

yarısı muattal dururdu. Babamın Nu

Efendi ile dostluğu bu yüzdesıklaşmıştı.

Sanatının tam ehli olan ustam b

saati tamirden o kadar bıkmıştı ksonunda babama kendi eliyl

kurmasını bile menetmişti. Görülüyo

ki, dayımın hediyesi beni hiç debüsbütün gafil avlamamıştı. Dah

doğrusu onun hayatımd

dolduracağı yer kendisi gelmedeçok evvel hazırlanmıştı.

O yaşta bir saati olup da içinde n

vardır diye merak etmemek kab



midir? Hele insan, benim gib

çocukluğu boyunca ayaklı bir saati

âdeta bir büyü gibi zaptettiği bievde yaşamış olursa! O zaman

kadar azar, tekdir belâsı saatlere

yalnız dışlarından bakmaklayaşamıştım. Onları sadec

seyrediyor, varlıklarından lezze

alıyordum. Dayımın hediyesi ilberaber bende kendilerini yakında

anımak ve anlamak ihtiyacı başlad

Daha ilk elime aldığım gün zihnhayatım birkaç merhaleyi birde

atladı. Niçin? Neden? Ve nasıl

suallerinin hücumu içinde kaldım.



Dayımın hediyesinin elim

geçtiğinden hemen birkaç hafta

sonra bir daha hiçbir işeyaramayacak hiçbir zaman

saymasına artık imkân olmayan iğ

büğrü maden parçaları, paslı veyparlak bir yığın enkaz hâline geldiğin

söylemeğe lüzum var mı? B

ecrübeden elimde iki şey kaldı. Hegördüğüm saati çözmek ve için

bakmak hevesi, bir de saatten gayr

şeye alâkasızlık.O seneyi bu saat yüzünden, ertes

seneyi yolda bulduğum çok esk

başka bir saat yüzünden aynı sınıfta



geçirdim. Vâkıa üçüncü seneni

sonunda daha ziyade babamı

sızlanışlarına acıdıkları için bütümektebin, hattâ semt halkının elbirliğ

eden yardımıyla rüştiyenin ikinc

sınıfına atlayabildim; amma, bendede artık okuma hevesi kalmamışt

Vaktimi daha ziyade Nuri Efendini

muvakkithanesinde geçirmeğbaşlamıştım. Gariptir ki, b

devamsızlık mektep hayatım

üzerinde epeyce müspet bir tesyaptı. Hocalarımız beni öyle sık sı

görmedikleri için kabahatlerimi d

görmüyorlardı. Onun için rüştiyey



bitirene kadar bir daha sınıfta

kalmadım. Zaten artık mektebi

Allahlık talebelerinden olmuştumBütün ömrüm boyunca her geçtiğim

yerde beni karşılayan ve teşyi ede

hazin baş sallamaları, kendisingizlemeğe çalışan merhamet

ebessümler, daha hoyratlarında

yüzüme karşı hain gülmelebaşlamıştı.



V

Sabahtan akşama kadar vaktimi

çoğunu geçirdiğim Nuri Efendini

muvakkithanesinde ne bu basallamaları, ne o manalı tebessümle

ve kahkahalar vardı. Orada sadec

saatler vardı. Her pencereniönünde karşı karşıya işleyen minde

saatleri, duvar boyunca dizilmi

zaman nöbetçileri hâlinde ayak



dinleyemeyeceği,dünyadaki bütü

saatleri düşünerek dinlenirdi.

Nuri Efendi benim tanımağbaşladığım zamanlarda, elli beş

altmış yaşlarında, orta boylu, zayıf

kuru, fakat dinç bir ihtiyardÖmründe hiç hastalık, hattâ ufak b

diş ağrısı çekmediğini söyler ve bun

Rumeli toprağından gelmesinyorardı. “Babam pehlivandı... Ben de

gençliğimde epeyce güreştim.

diyerek bu zayıf cüssede şaşılacabir şey olan kuvvetli pazuların

gösterirdi. Birisine kızdığı veya cam

pek sıkıldığı zaman camii



avlusunda kim bilir hangi tam

zamanından kalmış kocaman bir taş

kucaklar, şuraya buraya taşırdı.Uzun, dört köşe yüzü, beyaz

seyrek sakalı, büyük, kestane reng

çok yumuşak bakışlı gözleriylnsanın üzerinde garip bir tes

yapardı. Bu bakışlarla karşılaşanla

onu sadece iyilik yapmak içiyaratılmış tasavvur ederlerdi. Hani

masallarda başınız sıkıldığı zama

yakıp imdadınıza çağırmak için sizsakalından üç tel verip kaybola

htiyarlar gibi bir şey

Muvakkithaneye yerleştiğinden be



otuz beş sene geçtiği hâlde bir kere

hiddet ettiğini, bir kere bağırdığın

gören olmamıştı.Nuri Efendinin konuşması çok tat

di. Tane tane, kelimelerine dikka

ederek, onları âdeta seçerekonuşurdu. Bilhassa saatçilik üzerin

sohbetten çok hoşlanırd

Tanıdıklarının bir kısmı onu büyübir âlim, bir kısmı ise yarı evliya

addederlerdi. Hakikatte pek az tahs

görmüş, ancak bir iki sene camderslerine devam etmişti. Bun

kendisi de gizlemezdi. Sık sık, “Ben

adam eden saatlerdir!” derdi.



zaman üstüne eğilir, sesini dinlerd

Bu hâlleriyle üzerimde bir saatçide

ziyade saat doktoru hissini bırakırdı.Zaten saatle insanı birbirinden pe

ayırmazdı. Sık sık, “Cenab-ı Ha

nsanı kendi sureti üzere yarattnsan da saati kendine benzer ica

etti...” derdi. Bu fikri çok defa şöyl

amamlardı: “İnsan saatin arkasınbırakmamalıdır. Nasıl ki, Allah insan

bırakırsa her şey mahvolur!” Saa

hakkındaki düşünceleri bazen dahaderinleşirdi: “Saatin kendisi mekân

yürüyüşü zaman, ayarı insandır... B

da gösterir ki, zaman ve mekân



nsanla mevcuttur!”

Bu cins benzerlikler üzerinde ısra

eden bir yığın sözü daha vardMaden, kendiliğinden ayar kabu

etmez. İnsan da böyledir. Salâh

yilik, Hakk’ın bize lutufla bakışsayesinde olur. Saat de böyledir.

Nuri Efendide saat sevgisi bir nev

ahlâktı: “Bozuk bir saate, bhastaya, bir muhtaca bakar gib

bakmağa alış!” ve Nuri Efend

hakikaten öyle yapardı. Diyebilirim ken çok üzerine düştüğü saatler

hurda denebilecek kadar bozulmuş

atılması lâzım gelen, hattâ atılmı



saatlerdi. Onlardan biri eline geçinc

çehresi âdeta yumuşardı: “Kal

şlemiyor artık. Beyinde de ârızvar”, yahut; “Nasıl yürüsün biçare, ik

ayağının ikisi de yok...” diy

büsbütün beşerî bir dil konuşurdu.Şurada burada tesadüf ettiğ

yaymacılardan bu cins bozuk saatle

satın alıp ötesini berisini değiştirereamir ettikten sonra fakir dostların

hediye ederdi: “Al bakayım şunu

Hele bir zamanına sahip ol... Ondasonrasına Allah kerimdir!..” söz

kendisine dert yananların -fak

olmak şartıyla- çoğuna cevabı id



Böylece Nuri Efendinin sayesind

zamanına tekrar sahip olan insa

sanki darıldığı karısı ile daha kolabarışabilir, çocuğu daha çabu

yileşirmiş, yahut hemen o gü

borçlarından kurtulacakmış gibsevinirdi. Bunu yaparken iki türl

sevap işlediğine inandığ

muhakkaktı. Çünkü bir yandan yarölü bir saati diriltmiş oluyor, öbü

yandan da bir insana yaşadığını

şuurunu, zamanını hediye ediyordu.Nuri Efendi böyle esaslı tadillerl

yeniden zaman arabasına koştuğ

saatlere o devrin silâhların



kastederek hafif bir alayla “muadde

adını verirdi. Çünkü bu saatlerd

zemberek, tulumba, çarklar her biayrı fabrikalardan, ayrı işçiliklerde

gelmiş olurdu. Bu cinsten bir saa

eline alıp da evirip çevirirken, “Nkadar bize benziyor... Tıpkı bizim

hayatımız!” derdi. Bu Nuri Efendinin

sonradan Halit Ayarcı’nın verdiğsimle içtimaiyatçı tarafı idi.

Bu sözleri senelerden sonra Hal

Ayarcı’ya naklettiğim gün, azivelinimetim hakikî bir heyecana

kapılmış, âdeta boynuma atılarak

Siz büyük bir filozofla tanışmışsını



azizim!” diye bağırmıştı. Halit Ayarc

le ilk tanıştığım günün, daha

doğrusu gecenin hikâyesini bütüeferruatıyla ilerki sahifelerde

yazacağım. Burada yalnı

enstitümüzün, İstanbul halkını kadar şaşırtan, düşündüren ve ayn

zamanda güldüren sloganlarının Nu

Efendinin bu naklettiğimcümlelerinden doğduğunu derha

lâve edeyim.

Ne gariptir ki, yıllar boyuncmerhum üstadımın bu cümlelerin

veya benzerlerini dinlemekl

gençliğimi yok yere harcadığım



düşünmüş ve azap çekmiştim

Halbuki refaha, ikbale, insanın hakik

kıymetlerini yapan umumî hizmeteonların sayesinde nail oldum.

Fakat elden ne gelir? Kör topa

dadî tahsilimi -mektepten vehocalardan elden geldiği kadar uza

kalmak şartıyla- bitirmeğ

uğraştığım o yıllarda, Nuri Efendinihiçbir açık geliştirme yapmada

nsanla saat, saatle cemiye

arasında bulduğu yakınlıkları, onlarıüzerine kurduğu hayat ve cemiye

elsefesini nereden anlayacaktım

Çünkü Halit Ayarcı ve Dokto



Ramiz’in sonradan ban

söylediklerine nazaran bu hakik

elsefe idi. Şurasını da derhakaydedeyim ki, Doktor Ramiz, Nu

Efendinin bu sözlerini Halit Ayarcı il

beni tanıştırdığı o günden çok evvehem de birçok defalar dinlediği hâlde

ancak Halit Ayarcı onlar

beğendikten sonra kıymetlerinanladı. Doktor Ramiz daima bira

dalgındır. Kendiliğinden herhangi b

şeyi güç bulur. Hele umumî kanaatidışına hiç çıkmaz. Nitekim ban

karşı davranışları da böyle oldu

Daima dost ve mükrimd



Sohbetimden hoşlanır, dertlerim

dinlemekten hiç bıkmaz

görünmezsem arar bulur, çoluçocuğumun sıhhatini düşünür, bana

ufak tefek yardımlar da ederdi. Hal

Ayarcı ile tanışmama o vesile olduFakat hiçbir zaman benim gerçe

değerlerimi görmedi. Hakkımdak

kanaati herkesin kanaati idi. Yanbana ilk devirlerde hep bazı husus

meziyetleri de bulunan biçare b

meczup, kabiliyetsiz bir adam, bhayat dışı gözü ile baktı. Ancak Hal

Ayarcı’nın beni takdir ettiğin

gördükten sonradır ki, hakkımdak



görüşü değişti ve bir daha methim

dilinden düşürmedi. Öyle ki eld

mevcut dört eserinin indeksindeFreud’dan, Young’dan, Hal

Ayarcı’dan sonra en çok zikredile

ad benim adımdır. Hemen hemerahmetli hocam Nuri Efendi ve Şey

Ahmet Zamanî ile bir ayard

geliyorum. Bana kalırsa bu kadarı daazla idi. Ben böyle İlmî eserlerd

adı geçecek adam olmadım. Tab

nsanlık hâli ben de onun bltifatlarını mükâfatsız bırakmadım

Daima ufak tefek ücret zamlarıyl

kendisini korudum. Mamafi



büsbütün haksızlık da etmeyelim

Uzun zaman beni tedavi eden Dokto

Ramiz, okuyucuların ilerdgörecekleri gibi hayatımın başka b

arafı ile, Seyit Lûtfullah’a bağ

arafıyla alâkalı idi.Bu da gösterir ki, gerek Nu

Efendiyi gerek beni, daha doğrus

benim vasıtamla Nuri Efendiyi vbittabi Nuri Efendinin arasından ben

ve ikimizin arasından da saatin ve

zamanın hayattaki ferman-fermansanüstü rolünü ilk anlayan ve takd

eden Halit Ayarcı’dır. Zaten onu

belli başlı meziyetlerinden biri de



gizli kalmış kıymetleri bulu

çıkarmasıdır.

Nuri Efendi ve Halit Ayarcı... İştbenim hayat mekiğim bu iki kutu

arasında dolaştı. Birisini ço

gençken, insanlara ve hayatgözlerim henüz açıldığı sırada

anıdım. Öbürü her şeyden üm

kestiğim, hattâ ömür defterimamamlanmış sandığım bir zamanda

karşıma çıktı. Fakat bu ayr

meziyette, ayrı zihniyette insanlabütün zaman ayrılıklarının üstünde

hayatımda bir daha ayrılmama

şartıyla birleştiler. Ben onların b



muhassalasıyım. Tıpkı Nuri Efendini

o kadar dikkatle ve ayrı ayr

şçiliklerden gelmiş parçalarbirleştirerek tamir ettiği, zama

kervanına kattığı hurda saatler gib

onlardan bir parça, onlarımuaddel” bir halitası, terkip hâlinde

eseriyim.

Nuri Efendi belki saat tamirindeziyade saatlerin ayarında titizd

Ayarsız saat bu halim selim adam

âdeta çileden çıkarırdMeşrutiyet’ten sonra bilhassa şeh

saatleri çoğalınca “ayarsız saa

göreceğim” korkusu il



muvakkithaneden çıkmaz olmuştu

Ona göre işlemeyen, kırılmış

bozulmuş bir saat hastalanmış bnsana benzerdi. Tabiatında

mazurdu. Fakat ayarsız bir saati

hiçbir mazereti yoktu. O bir İçtimacürüm, korkunç bir günahtı. İnsanlar

ğfal etmek, onlara vakitlerini isra

ettirmek suretiyle hak yolundaayırmak için şeytanın baş vurduğ

çarelerden biri de Nuri Efendiy

göre, şüphesiz ayarsız saatlerdi.Nuri Efendi sık sık, “Aya

saniyenin peşinde koşmaktır!” derd

Halit Ayarcı’yı pek şaşırta



sözlerinden biri de bu olmuştu:

- Düşün Hayri İrdal, düşün az

dostum bu ne sözdür? Bu demektki, iyi ayarlanmış bir saat, b

saniyeyi bile ziyan etmez! Halbuki bi

ne yapıyoruz? Bütün şehir vmemleket ne yapıyor? Ayarı bozu

saatlerimizle yarı vaktimiz

kaybediyoruz. Herkes günde saabaşına bir saniye kaybetse, saatte

on sekiz milyon saniye kaybederiz

Günün asıl faydalı kısmını on saaaddetsek, yüz seksen milyon saniy

eder. Bir günde yüz seksen milyo

saniye yani üç milyon dakika; b



demektir ki, günde elli bin saa

kaybediyoruz. Hesap et artık sened

kaç insanın ömrü birden kaybolurHalbuki bu on sekiz milyonu

yarısının saati yoktur; ve mevcu

saatlerin çoğu da işlemez. İçlerindyarım saat, bir saat gecikenle

vardır. Çıldırtıcı bir kayıp.

Çalışmamızdan, hayatımızdan, asekonomimiz olan zamandan kayıp

Şimdi anladın mı Nuri Efendin

büyüklüğünü, dehasını?.. İşte bionun sayesinde bu kaybın önüne

geçeceğiz. İşte enstitümüzün as

aydalı tarafı... Muarızlarımı



stediklerini söylesinler. Biz b

cemiyette en mühim işi yapıyoruz

Derhal büyük ve sıhhatli bir istatistihazırlayın ve broşürleri bu hafta

sonunda basalım... Daha doğrus

onu ben hazırlarım. Bu kadar mühimşi hiç kimseye veremem... Fakat si

de Nuri Efendinin hayatını anlatan b

kitap yazın. Şöyle Avrupalıca bkitap. Bunu yalnız siz yapabilirsini

ve vazifenizdir de... Bu adam

dünyaya tanıtmalıyız.Bu kitabı yazamadım. Dah

aydalı olması, müesseseni

politikasına daha fazla yardım



etmesi için onun yerine aynı fikirle

ve malzemeyi kullanarak Ahme

Zamanî Efendi’nin Hayatı vEserleri’ni yazdım. Acaba bu ustam

bir ihanet midir?

Nuri Efendi bana fazla iş vermezverdiği işin de behemeha

yapılmasını istemezdi. Aceleye

üzum yoktu. O, zamanın sahibi idOna istediği gibi tasarruf eder

yanındakilere de az çok bu hakk

anırdı. Zaten o beni daha ziyade bdinleyici olarak kabul etmişti. Ara

sıra, “Oğlum Hayri! derdi. İyi b

saatçi olup olmayacağını bilmiyorum



Doğrusu, bunu senin hayrın için ço

sterdim. Sen erken yaşta bir iş tutu

ona kendini vermezsen büyüsıkıntılara uğrayabilirsin. Yaradılışı

mütevazı insan yaradılışı... Hayat

ve etrafa karşı yeter derecededayanıklı değilsin. Seni ancak i

kurtarabilir. Yazık ki bu iş için lâzım

olan dikkat sende yok. Fakat saatleseviyorsun, onlara acıyorsun! B

mühim bir şeydir. Sonra ayrıca

dinlemek gibi bir hasletin var. Burasmuhakkak. Dinlemesini biliyorsun, k

bu mühim bir meziyettir. Hiçbir şeye

yaramasa bile insanın boşluğun



örter, karşısındakıyla aynı seviyeye

çıkarır!” diye iltifat ederdi.

Nuri Efendi her yıl bir takvineşrederdi. Büyük bir kısmı bir y

evvelkinden olduğu gibi aktarılan b

akvimi kasım sonlarında yazmağbaşlar, şubat ortasında

Nuruosmaniye’de bir matbaay

benimle yollardı. Bu işin gözümüönünde olması beni çok şaşırtırd

Rumî, Arabî aylar, onları

mevsimlerine aşılanmış daha başkadaha eski yıl ve zaman bölümler

güneş ve ay tutulmaları, en ince

hesaplarıyla her gün için kaydedile



kuşluk, öğle, ikindi, akşam, yats

saatleri, büyük fırtınalar, küçük

akat onun hesabında çok mânarüzgârlar, gün dönümleri, şiddet

soğuklar, eyyamı bahur sıcakları, b

küçük cami odasında başındaakkesi, alçak sedirinde sağ dizini

üstüne kâğıt tomarlarını dayayara

pirinç gibi rakam dizilerini sıralayabu adamın kamış kalemiyle sar

pirinç divitinden, yavaş yavaş âdeta

çok çeşitli bir rüya gibi doğarlarsanki sırası geldikçe meydana

çıkmak, dünyamızda hüküm sürme

çin odanın bir köşesinde, ışığın e



az uğradığı ve saat seslerinin e

azla yığıldığı bir tarafında

oplanırlardı.Onun bu takvime çalıştığ

günlerde ben hakikî bir mucizey

şahit oluyormuşum gibi kendimi esraçinde kaybederdim. Bir sene evvelk

akvimi de aynı şekilde ömrümüzü

bütün merhaleleriyle hazırladığımbildiğim için âdeta onun tarafında

anzim edilmiş bir dünyada, onu

radesinden çıkmış bir ışık içindeyaşadığımı zanneder ve rahmet

üstadıma biraz da korku karışa

başka türlü bir hayranlıkl



bağlanırdım.

Vefa ile Küçükpazar arasında, b

yokuşun üzerinde harap bmedresede -âdeta bir baykuş gib

oturan, Deli Seyit Lûtfuilah, Şehzad

Camii’nin biraz aşağısında, BurmaMescit taraflarında aşı boyal

cephesi bitmek tükenmek bilmeye

bir konakta atlı arabalı muhteşem bhayat süren Tunusluzâde

Abdüsselâm Bey, Hırkaişerif’t

Halvetî Dergâhı’mn arkasında oturaAvcı Naşit Bey, Vezneciler’de b

eczane işleten ve bu çok Müslüma

semtin nadir Hıristiyan ile



gelenlerinden olan Eczacı Aristid

Efendi, Nuri Efendiyi sık sık ziyare

ederlerdi. Abdüsselâm Bey, yirmi otuz oda

konağında bütün bir aşiretle

yaşayan, çok zengin, insan canlısbir adamdı. Evinin hususiyeti b

girenin yahut içinde bir kere doğma

gafletini gösterenin bir daha dışarıyaçıkamamasıydı. Beyaz kola

gömlekleri içinde daima kibar, zarif

bu eski İstanbul efendisi böylecarkında olmadan konağın

mparatorluğun her köşesinde

gelme, damat, gelin, birkaç yenge ve



enişte, sayısız adette çocuk, belk

bir o kadar da kaynana kaynata

htiyar hala, teyze, genç yeğen, sekion halayık yığmıştı. Babamın zor

le birkaç defa hanımının ziyaretin

giden annem, her defasında eve bkalabalıktan başı dönmüş, yorgun v

bitkin dönmüştü. Çok küçükken b

defa da ben annemle gitmiştim.Hotozlu, fistanlı, beyaz sadako

entarili, yahut açık dekoltele

bileklerine kadar inen ve oradadantelâlarla, kırmalarla kumaştan ve

süsten bir dalgacık gibi kabaran he

yaştan yirmiye yakın kadın ve bir o



kadar çocuk içinde ne yapacağım

şaşırmış geçirdiğim o günü hi

unutamam. Dışardan bitmeükenmez gibi görünen bu evin içinde

nsanlar âdeta üst üste yaşıyordu

Bu kalabalıkta keyfiyet itibariyle dhemen hemen aynı karışıklık vard

Kendisi Tunus Beyinin yakı

akrabası ilk karısı şersülâlesindendi. İkinci karısı sarayda

çırağ edilmiş, Abdülhamit’le sen

benli konuştuğu söylenen çok kibabir Çerkesti. Bir kardeşinin karıs

Hidiv ailesinden geliyordu

öbürününki bilmem hangi Kafka



kabilesinin reisinin kızıyd

Gelinlerden her biri ya şöhret

müşirin, veya vezirin kızı, yahut dbir Arnavutluk beyinin torunuydu. B

kadar karışık bir ailenin Abdülham

devrinde bir yığın vesvese, vehimdedikodu uyandırabileceğini düşüne

Abdüsselâm Bey kardeşlerinde

birinin kızını padişahın çok itimaettiği hafiyelerden biriyl

evlendirmeğe muvaffak olmuştu. B

zat, kendisinin aza oiduğu Şura-yDevlet’te kâtip olduğu için evde v

dairede hemen hemen bütün gü

onu göz altında bulundurabiliyordu



Sabah akşam lastik tekerlek

arabasında Abdüsselâm Beyl

kardeşinin damadının beraberceŞura-yı Devlet’e gidip geldiklerin

görmek onları tanıyanların pe

hoşuna gidermiş. Asıl garibdamadın, çok sevdiği, velinime

addettiği Abdüsselâm Beyi böyle gö

altında bulundurmaktan üzülmesinemukabil bir saat yalnız kalsa “yangı

var!” diye bağıracak, bomboş b

ramvaya binse tek yolcunun yanıngidip oturacak, yahut vatmanı

yanında ayakta duracak cinsten ola

Abdüsselâm Beyin bu zaru



arkadaşlıktan pek memnu

olmasıydı.

Abdüsselâm Beyi Mütarekyıllarında daha yakından tanıdım

Adamakıllı ihtiyarlamasına rağme

hâfızası az çok yerinde idi. O günlebana anlatırken Ferhat Beyin b

çekingenliğine kahkahalarla gülerd

Abdüsselâm Bey askerdedöndüğüm zaman yalnızlığıma

acımış, -anam, babam heps

ölmüşlerdi- beni küçük kızı ileberaber oturduğu Bayezıt’taki evin

almış, evlerinde yetişmiş bir kızla

evlendirmişti. Evet Zeynep’l



Ahmet’in anneleri ilk karım bu evd

büyümüştü.

Abdüsselâm Beyin konağMeşrutiyet’in ilânına kadar bu şekild

devam etti. Bu konağın kalabalığı v

masrafı hakkında bir fikir verebilmeçin semtin iki bakkal, bir şekerci ve

bir kasabının hemen hemen b

konakla geçindiğini söylemek yeterAristidi Efendinin eczanesinin be

başlı hasılâtı da bu konaktand

Hürriyetin ilânından sonra, ayrı ayrplanlarda bir benzeri olduğ

mparatorluk gibi, konak da yava

yavaş dağıldı. İlk önce Bosna



Hersek, Bulgaristan, Şarkî Rumeli v

Şimalî Afrika arazisi ile berabe

birader beylerle hemşire hanımlaayrıldılar, sonra Balkan Harb

sıralarında küçük beylerin ve geli

hanımların bir kısmı evden çıktSonuna doğru hemen hemen yalnı

Ferhat Beyle -kardeşinin damad

kendi çocuklarının bir kısmı kaldFerhat Bey sonuna kada

Abdüsselâm Beyle beraber yaşad

Onlar sabah akşam kendilerini Şurayı Devlet’e götürüp getiren lasti

ekerlekli arabanın siyah, yağız

Macar ve İngiliz kırması atları gib



birbirlerine alışıktılar. So

zamanlarda bu iki adamın birbiriyle

konuşması sadece Ferhat BeyiAbdülhamit’e, haftada bir, kona

ahvaline dair verdiği jurnallar üzerine

di.Ferhat Beyin mahcubiyetten yüz

kızara kızara anlattığı bu hâtırala

sayesinde Abdüsselâm Bey, eskkonağının iç yüzünü her gün yeni b

arafından öğreniyor, nisbeten daha

genç ve dinç yaşta, zengin, talihialabildiğine yüzüne güldüğü

etrafında tam istediği cinsten cıv

cıvıl, üst üste, Babil Kulesi kada



karışık, her dilden ve her kafada

akat insan yakınlığının sıcaklığı ile

dolu bir hayatın kaynaştığı o günleâdeta yeniden yaşıyordu.

Fakat hemen her akşam

gözlerimin önünde tekrarlanan bcanlandırma ve geçmişi yeni başta

yaşamada aksayan bir taraf vard

Ferhat Beyi dinlerken AbdüsselâBeyin gözlerini bulandıran maz

hasretine, garip, âdeta muzipçe b

parıltı, dudaklarının kenarında insazaaflarıyla alay eden anlaşılmaz b

gülümseme karışırdı, ve bu ha

Ferhat Beyi hikâyelerinde büsbütü



şaşırtır, bir kat daha mahcup ederd

Bir gün eski Şura-yı Devlet azas

sırrını bana açtı:- Biçare damat bey, hakikaten b

şten fazla mahcup ve mustarip.

Farkında değil ki, ben de her haftkendisi için bir jurnal veriyordum...

Benim Nuri Efendin

muvakkithanesine gidip gelmeğbaşladığım sıralarda Abdüsselâm

Beyin konağında ancak otuz yed

nsan kalmıştı. Bunlar da kendçocuklarının dışında, talihi

cilvesiyle, daha ziyade emekta

hizmetçiler, kardeşlerinin uza



akrabaları, kime ait olduğu her gü

yeniden münakaşa edilen ihtiya

eyzeler, halalar, yengelerdiAbdüsselâm Bey bu hâle içten iç

üzülüyor, gizlice daima temenn

ettiğini söylediği hürriyetin evini böylensansız, çocuk şamatasız bırakmı

olmasını bir türlü anlamıyor, konağı

gittikçe sırtında ağır basamasraflarını çok münasebetsiz b

yük buluyordu. Bu yükün altında

bütün bu uzak akraba, AbdüsselâmBeye, ara yerdeki esas cümlele

silinmiş, bu yüzden mânası bir türl

çıkmayan bir metin gibi geliyor, on



şaşırtıyor, bununla berabe

büsbütün yalnız kalmak korkusu il

bu beyhude kalabalığa yine dört ellesarılıyordu.



VI

Abdüsselâm Bey ise daha ziyad

servetinin mühim bir kısmını şu veya

bu şekilde tüketmiş, fakat dışarıyave bilhassa yeğenlerine karşı sevgis

hiç değişmemiş, hâlâ küçü

meraklarında ısrar eden, olmayacaşekilde sağa sola yardıma koşan

sükûneti de telâşı kadar latif, hattâ

hafifçe komik bir operet amcasına



benziyordu. Şahsiyetlerini yapa

hususiyetler ve garabetler ne olursa

olsun her ikisinin de çehreleri kuvvetbir insan zeminine düşerdi. Sey

Lûtfullah’da bu zeminin kendisi yoktu

Onun acayip gölgesi doğrudadoğruya yalanın boşluğunda

yüzüyordu. O maskenin, yahu

ödünç kişiliğin kendisi idi. Çok hayabir piyeste asıl baş rolü, hakikati

am inkârını üzerine alan aktö

asavvur edin ki, oyunun yarısındsahneyi, ödünç şahsiyetini günlü

hayatında yaşamak için bırakmı

olsun ve o kıyafetle ve karakterle



şehre, sokağa, insanların arasına

ırlasın. İşte bu küçük gruba bir yığı

merakı, ihtirası aşılayan, onlarıkendi başlarına kalmış olsalar ço

abiî geçecek hayatlarını alt üs

eden Seyit Lûtfullah bu çeşit badamdı. Onda yalanın nered

başladığı ve nerede bittiği bilinmezd

Ne söylendiği gibi Medineli, ne dseyitti. Hattâ asıl adı bile b

olmayabilirdi. Nuri Efendiye gör

seyitliği vaktiyle Irak taraflarındnikâhlandığı bir kadından geliyordu

Aslen Bülûçtu. Memleketini ço

gençken bırakmış, hemen bütü



Şark’ı gezdikten sonra İstanbul’

gelmiş, Arap Camii’nde güzel v

yanık sesiyle okuduğu Kur’ân’larldikkati çekmiş, bu sayede

Emirgân’da oturan çok zengin b

ailenin bahçıvanının kızı ile evlenmişhattâ bu sayede bir vâızlık bile

koparmıştı. Bu ilk gelişinde kendisin

anıyanlar, mazbut, mutaassıp bişeriatçi olduğunu, vaazlarında

münakaşalarında etrafı âdet

yıldırdığını anlatırlardı. Babamısöylediğine göre bu vaazlarda Sey

Lûtfullah hemen hemen insa

hayatında ibadetten başka bir şey



müsaade etmez, yemekten

çmekten, konuşmağa kadar her şey

yasak edermiş.Bu ilk devre ancak üç yıl sürmüş

karısının ölümü üzerine her şey

bırakarak yeniden seyahate çıkmışancak on sene sonra Meş-rutiyet’te

ki yıl evvel, İstanbul’a dönmüş,

yıkık medrese odasına yerleşmiştFakat bu dönen Seyit Lûtfullah artı

eski adam değildi. Gözlerinden bi

akmış, ağzı hafifçe çarpılmış, bütüvücudu büyük hareketlerine zara

vermeyen, fakat onları bir türl

serbest de bırakmayan, her uzuv içi



ayrı, küçük, mânâsız ve lüzumsuz b

yığın dar sahalı harekette kendisin

dağıtan bir tik kaplamıştı. Sol kolundurmadan araba çeker gibi ileriye

geriye götürüyor, ensesini kulunç

kırar gibi büküyordu. Sol ayağı isher zaman için ağırdı. Meşin gib

esmer, çarpık yüzü ile uzun boy

yüzünden daha fazla göze batakamburu ile Seyit Lûtfullah beni

gördüğüm zamanlarda, insanda

ziyade peşinden koştuğu definelebekleyen bir ecinniye benziyordu

Halbuki gençliğinde daha ziyad

güzel sayılırmış.



Bu değişikliği gaip âlemle yaptığ

mücadelelere yorardı. Ona gör

Savuç Bulak’ta, bilmem hangzaviyede misafir kaldığı zamanlarda

behemehal bir huddam tedarikin

çalışmış, fakat iyi saatte olsunlarıpek aksisine tesadüf etmiş olacak k

bu hâle gelmişti. Nuri Efendi onda

bahsederken, “Havass-ı Kur’âböyledir, onunla oynayanlar işte b

hâle gelirler,” der; fakat tek zaaf

olan tecessüsü yüzünden, küfürleomuz omuza yürüyen bu adamda

bir türlü vazgeçemezdi.

Hemen herkesin Seyit Lûtfulla



çin ayrı bir fikri vardı. Aristidi Efend

onu bir şarlatan addeder

vücudundaki değişiklikleri dahziyade eksik tedavi edilmiş b

rengiye yorar, yahut bu cinsten bi

mirasın neticesi addederdi. Bunrağmen Abdüsselâm Beyin hatır

çin, elindeki birkaç eski yazmada

getirdiği formülleri inanmadan tatbikeçalışırdı. Abdüsselâm Bey ise eriyi

ükenmiş servetinin telâfi imkânların

bir taraftan Aristidi Efendiniâboratuvarındaki çalışmalar

bağladığı hâlde, öbür taraftan d

Seyit Lûtfullah’ın gaipler dünyası il



olan münasebetini hiç gözde

kaçırmaz ve meselâ hakikaten vaa

ettiği gibi Kayser Andronikos’uhâzinelerini bir gün bulacağına inanır

ayrıca eski bilgiler için kendisin

ükenmez bir hazine addederdÇoktan İstanbullulaşmış, hatt

Arapçasını unutmuş bu Tunuslu’d

eski Mağrip sadece hurafeleriyldevam ediyordu.

Bu devirlerdeki Abdüsselâm Bey

daima elinde bu iki atu ile emkânsız ameliyelere girişen b

kumarbaz görmemek imkânsızdı.

Aristidi Efendinin eczaneni



geçmek için birer delik bulmu

yaşıyorlardı. Abdüsselâm Be

hakikaten Seyit Lûtfullah’a inanıyomuydu? Burasını bilmem. Ban

kalırsa inanmaktan daha mühim b

şeyle hareket ediyorlardı. Bu mühimşey üçü için aynı şekilde mühimd

Onlar için “imkân” denen şeyi

hududu yoktu. Her şeyin mümküolduğu bir âlemleri vardı. Eşya

madde, insan, her şey bu hudutsu

mkânın eşiğinde, her an kendisindeğiştirecek mucizeli kelimey

ormülü, duayı, yahut ameliyey

bekliyordu. Evet onların gördükler



elleriyle yokladıkları, duyuların

cevap veren şeylere herkes gib

nanmamaktan başka hiçbgünahları yoktu.

İçlerinde en realistleri olan, faka

para sıkıntısı içinde yaşadığı için hecesur tecrübeyi mubah gören zaval

babam da son zamanlarda dedesini

vasiyetini yerine getirmek için bütüümidini Seyit Lûtfullah’a bağlamışt

Fakat dostları yine aynı par

sıkıntıları yüzünden onu her şeyedaya hazır addettikleri içi

aralarına almazlardı. Bu yüzde

hemen hepsine az çok düşmand



Fakat ne saatini bedava tamir ede

Nuri Efendiye, her zaman yardımın

gördüğü Abdüsselâm Beye, ne deline diline üşenmeyen Avcı Naş

Beye açıktan açığa düşmanlı

edemediği, hattâ onları ne olsa yinebiraz sevdiği için, bütün köşede

bırakılmış insan hıncıyla Sey

Lûtfullah’a yüklenirdi. Ona görLûtfullah “yalancı esrarkeşin biri” id

Orta yerde ne iyi saatte olsunlarda

hazır bir huddam, ne define, ne degaip âlemle herhangi bir münasebe

vardı. Adamcağızın yüzünü böyle

çıfıt çarşısına çeviren şey düpedü



esrarın, işretin, uzvî suistimalleri

neticesi olan felçti. Hakikatte on

zani, dessas, tembel, dolandırıcaddeden babam, bu noktada ço

müspet düşünceli Aris-tidi Efendi il

birleşirdi.Mamafih Lûtfullah, kendisi d

esrar kullandığını gizlemezdi. Onu

çin esrar tehlikeli bir keyif vasıtasdeğil büyüğe, güzele, hakikate

ermek için bir yol, kendi karışı

ûgatince “tarîk” idi. Aklı ortadakaldırmadan hakikate ermeni

mkânsızlığını her zaman söyler, ço

defa yarı mastor gezerdi. Böyl



anlarında durmadan perdenin öbü

arafından bahseder, görüneni

ötesinde insanı bekleyen lezzetleanlata anlata bitiremezdi.

Onu dinlerken bir tarafı ile orada

bizim görmediğimiz o âlemde firuzsaraylarda, altın, mücevher, sırma

kumaşlar bin çeşit tadılmamı

güzellikler arasında yaşadığınananmamak zordu. Hattâ orda,

hazlar âleminde Aselban adlı bir d

sevgilisi vardı. Tıpkı masallardolduğu gibi hiç solmayan gülle

arasında, berrak havuzların başında

bülbül sesleri, gül ve yasemi



kokulan, serin su şakırtıları içind

kendisi kadar güzel cariyeleriyle sa

sohbetleri yapıp eğlenen, yahupenceresinde tek başına oturu

dostumuzu düşüne düşüne gerge

şleyen bu sevgilinin güzelliğinhepimiz ezberden bilirdik. Aselban’ı

geceden daha siyah saçlar

yıldızlardan daha parlak bakışlaryaseminden beyaz teni, sülünler

haset ettirecek edalı yürüyüşü vard

Yazık ki, kendisini seven bharikulâde sevgili ile tam visa

şimdilik bir çeşit “emr-i muhal” id

Evvelâ Kayser Andronikos’u



şey olacak ve bu iki emsalsiz güzelli

birbiriyle birleşecekler ve

dünyamızda hakikî bir iktidar içindmesut yaşayacaklardı.

Çöküntü anlarında bu işin bütü

güçlüğünü, hattâ imkânsızlığınyiden iyiye ölçmüş gibi meyus

biçare yaşayan Seyit Lûtfullah

büyük neşe ve iç açılış anlarındayani mastor olduğu zamanlarda

kendisinin bizim gördüğümüz insa

olmadığını, onu asıl çehresiylekamaştırıcı güzelliği içind

görebilmemiz imkânsızlığını söylerd

Anlattığına göre bu sır âlemind



Aselban’ın dizleri dibinde yaşaya

dostumuzun şimdi Amerika

ilmlerinde seyrettiğimiz şarprensleri, Hint racaları gibi bir şe

olması gerekirdi.

- Dün Aselban’la avda idik. Yüazı birden bizimle koşuyordu! Öyl

ceylânlar, kaplanlar vurduk ki... Hele

bir tanesi...Bilhassa yerinde

kımıldayamayacak kadar ihtiyar b

azı ile ava çıkan avcı Naşit Beyibulunduğu zamanlarda anlatılan b

av hikâyeleri bitmek bilmezdi.

Abdüsselâm Beyin yanında b



mesut hayat tasavvuru daha a

hareketli ve daha cıvıl cıvıld

Aselban’ın babasının sarayındhemen hemen bine yakın, melekle

kadar güzel çocuk, onların bir ik

misli kadar birbirini seven vedüşünen, birbirinden bir lâhza

ayrılmağa razı olmayan her yaşta

hısım akraba bulunurduAbdüsselâm Bey bu kalabalığı

ortasında kırk genç cariye ile birde

keyif süren Aselban’ın babasınıhayatını hakikaten kendinde

geçerek dinlerdi.

Bu saadetin tek lekesi Sey



Lûtfullah’ın ancak Aselban’ı

kendisini çağırdığı zamanlar oray

gidebilmesi idi. Bu davet olmazsaylarca Seyit Lûtfullah bizim sef

dünyamızda, büründüğü paçavrala

gibi perişan, oturduğu harabe kadayıkık dolaşırdı. Böyle zamanlard

nsanlardan kaçar, rast geldikleri ile

itiz, huysuz, kavgacı olurduLûtfullah’ın bu hiddetleri bir sar’

nöbeti gibi korkunç ve yıpratıcı idi.

O zaman garip bir gurur kendisinstilâ eder, ağzı köpüre köpüre

elindeki kuvvetlerle düşmanım hara

edeceğini, öldüreceğini söyler, etraf



hangi dilden olduğu pek bilinmeye

karmakarışık beddualar, lânetle

yağdırırdı. “Ben... Ben ha... Ben.Şahıs benim ne olduğumu biliyor m

acaba?.. Şahıs biliyor mu be

kimim?.. Ben şahsın başına belâlayağdırırım.” Çünkü böyl

zamanlarda Lûtfullah’ın karşısındak

adam dahi “o” veya “şahıs” olurduŞahıs bilir mi ki ben onu kü

ederim?..”

Hiddeti de esrar gibi bir nevsarhoşluktu, ve bu anlarında Sey

Lûtfullah kendisini ölümün ve hayatı

efendisi addederdi. Bu gurur Sey



Lûtfullah’ın bozuk kafasında ço

acayip bir hayat ve ölüm felsesiyl

beraber yürürdü. Hiddeti geçincSeyit Lûtfullah’ta büsbütün başk

ürlü bir yeis başlardı. “Evvelsi gün

düşmanlarım (gaip âlemdekiler tabiîbeni kızdırdılar. Birçok sırları ifş

ettim. Şimdi işler daha güçleşecek.

Bize şimdilik kudretimizi göstermemenedilmiştir” derdi.

Mamafih babam bile onun baz

kuvvetlerine inanırdı:- Herifte bir şeyler var... derd

Olmasa, fırıncı Ahmet Efendiyi b

hâle koymazdı. Üç gecenin içinde



bilhassa elinin çok iyi tesir ettiğ

daima söylenirdi.

1906 yılında, şöhreti yavaş yavabaşladığı sıralarda, Abdüsselâm

Bey çok kıymetli bir altın saa

kaybettiğini sanmıştı. Nuri Efendvasıtasıyla müracaat ettiği Sey

Lûtfullah kendisine, gaiple uzu

müzakerelerden sonra o acayiTürkçesiyle:

- Saat hatunun sanduğunda

sanduk vapurun ambarında, vapudenizin ortasında... Hemen telgra

çekile... Feillâ (aksi takdirde)...

Cevabını vermişti.



okunuyordu. Aradaki farka gelince

zaten Seyit Lûtfullah iyi saatt

olsunlarla tam işi görüleceğini hiçbzaman iddia etmemişti.

Hulâsa bu yanlış, bilmem hang

camiin 999 penceresi gibi teeksiğiyle zihinleri dolduran bir şeyd

sabet tam olsaydı, birisi kalkıp on

pekâla tesadüfe yorabilirdi. Çünkbütün teferruat ortadan kendiliğinde

silinecekti. Halbuki bu ufak yanlı

sayesinde elde edilen neticelerihiçbiri ortadan kaybolmuyor; onu

şığında, saat, evden giden hizmetç

vapurun ambarı, sandık, heps



büyük zahmetlerle alman bir yolu

menzilleri gibi aydınlanıyordu. İnsa

şlerinde hatanın oynadığı büyük veaydalı rolü bilmem bundan iy

gösteren misal var mıdır?

O tarihten itibaren Seyit LûtfullahTunuslu konağının en devamlı ve e

muteber misafiri oldu. Her dediğin

nanıldı. Bu inanmada kılığınınkıyafetinin, yaşayış tarzının

oturduğu medrese artığının da ayr

ayrı payları vardı. Hayatınkıyafetini biraz değiştirmesi içi

verilen nasihatlere eliyle çok tehlike

bir karanlığı gösteren bir işare



yaparak, “Müsaade etmiyorlar” diy

reddederdi. Abdüsselâm Beyin zorl

kendisine hediye ettiği bir cübbe ilesarığı üç gün sonra konağa

Müsaade edilmedi. Velinimet mazu

görsün...” sözü ile iade etmişti. SeyLûtfullah bir masalı devam ettirmeni

sırrını biliyordu.

Yatıp kalktığı medrese odasını dayi saatte olsunların emriyle seçtiğin

söylerdi. Bu medrese artığı kada

nsana her parçası ayrı ayrdikkatlerle, emeklerle hazırlanmı

hissini bırakan pek az yer gördüm

Birinci Mahmut zamanında küçücü



basamağı ayakta duruyordu. Onu

yanı başındaki şirin mezarlık -içinde

gene bu devre ait kalbur üstü dörbeş kişi, cami ve medreseyi yaptıra

Kahvecibaşı ile beraber yatıyorlard

ayakta duran parmaklığı ile sokaktaancak ayrılıyordu.

Medresenin bütün avlusu

mezarlık, camiin arsası olması lâzımgelen yer, her taraf kendi kendine

bitmiş otlar ve ağaçlarla dolu idi. B

ağaçlar içinde, devrilmiş sütunlarıaltından fışkıran dal budak salanla

bile vardı. Fakat en garibi, insanı e

azla kavrayanı Seyit Lûtfullah’ı



yattığı odanın tam üstünde biten

nce, zarif, rüzgârda âdeta oyada

yapılmış hissini veren servi fidanı idBazı bulutlu havalarda arkasındak

kül rengi boşlukla çok hayalî bir şe

gibi göze çarpan bu servi fidansanki bütün bu terkibi sonsuz ve

yenilmez tabiat namına zaptetmişe

benzerdi.Tepesinde sallanan bu acayip

sorguçla bu medrese, uçurumun tam

kenarında, yuvarlanmak için en soanı, son kararı bekleyen korkunç ve

abes bir muvazene hissini bırakırd

Seyit Lûtfullah bu harabenin te



odasında yere serilmiş bir şiltede

yatardı. Oda rutubet içinde ve daim

karanlıktı. Şiltenin etrafında, içleringaliba öteberisini koyduğu birka

büyük küp vardı. Bu acayip odad

nsana son derecede alışık bkaplumbağa, -tabiî Aselban’ı

hediyesi, ve bu yüzden de ad

Çeşminigâr’dı- gelen gidenibacakları arasında dolaşıp dururdu.

Söylediklerine bakılırsa b

medreseyi iyi saatte olsunlarıkendisine ikametgâh diye tahsi

etmelerinin asıl sebebi civardak

hazine idi. Kayser Andronikos’u



zaman her şey yoluna girecekt

Aselban maddesiyle görünmeğe raz

olacak, âşığı asıl çehresiyle ortadagezecek ve beraberce ebed

ezzetlerle dolu bir haya

yaşayacaklardı.- İşte o zaman hükmüm bütü

dünyaya geçecek, her istediğim

olacak... derdi. Dünyadan haksızlığsefaleti kaldıracak, tam bir adaletle

nsanları idare edecekti. Çünkü b

acayip adamın âdeta müstakil bcihaz gibi işleyen, hattâ zama

zaman da asıl kişiliğini yapan gari

hareketlerini içten idare ettiğ



duygusunu bırakan bir adalet ve

haksızlık dâvası da vardı.

Bu tarafından bakılırsa SeyLûtfullah ebedî hayata kavuşmak

namütenahî hazlar ve kudretler elde

etmek için tesadüfün kendisineverdiği nimetleri istihkar eden, onlar

doğru dürüst yaşamayan b

adamdı. O büyük bir ruh ve idealisttHayatta “hep”i elde etmek için “hiç”i

kısır çölünde yaşamayı terci

etmişti.Doktor Ramiz, eski dostumu

garipliklerini kendisine anlattığım

zaman bilhassa bu nokta üzerinde



durmuş, ve bu adalet ve haksızlı

meselesinin Seyit Lûtfullah vak’asını

anahtarı veya anahtarlarından biolabileceğini bana defalarc

söylemişti. Kafası tama-miyle ilm

metotlarla işleyen aziz dostum baralık bu yüzden Seyit Lûtfullah’ı

Marx’ı okuyup okumadığını bil

merak eder olmuştu. Sık sık “Marveya Engels’i okumuş olması lâzım

Yazık ki tahkik etmemişsiniz” diye

bana çıkışır ve benim:- Biçare nerden bu mühim

adamları okusun. Zavallı doğr

dürüst Türkçe bilmezdi! kabilinde



tirazlarımı da:

- Sizler daima böylesiniz.

Ruhunuzu saran küçüklük duygulaçinde büyük değerlerimiz

kaybedersiniz... Azizim vazgeçin b

huydan. Ben kat’iyen eminim kAlmanca biliyordu ve bütün sosyalis

edebiyatı okumuştu. Aksi takdirde

devrimizin büyük meselesi olaadalet ve haksızlık dâvalarını b

kadar kuvvetle benimsemez v

uğrunda böyle mücadele etmezdi. Obizim sosyalist mektebimizi

başlangıcıdır, diye sustururdu.

Doktor Ramiz’in konuşması daim



böyleydi. Bir nokta olarak başlar v

birkaç saniyede büyük bir çığ olurdu

Ben kendi hesabıma hafif bilgdağarcığımla bu büyük âlimi hiçb

zaman açıkça tenkit cesaretin

kendimde duymadım. Fakat ne yalasöyleyeyim, zavallı eski dostumu

şahidi olduğum ömründe bu cinste

bir mücadele fikrini verecek mühimbir şeye de rastlamış değilim.

Aristidi Efendinin, Naşit Beyin

Abdüsselâm Beyefendinin ihtiraslabu kadar sonsuz değildi. Aristid

Efendi, kayınbiraderi ola

Heybeliada’daki ihtiyar bir papazda



Kayser Andronikos’un olsa ols

mparator Adriyen olabileceğini iyic

öğrendikten sonra bu define işinesadece İlmî bir mesele gib

bakıyordu. Ona göre sey

Lûtfullah’ın tereddütleri, gaiâleminden emir beklemeleri beyhude

di. Birkaç kazma ve kürekle derha

şe başlaması lâzım gelirdi. Fakat iysaatte olsunların dünyasında he

şeyin kendisine mahsus bir vakti ve

erkânı vardı.1909 yılının en büyük hâdises

Aristidi Efendinin bir gece tek başın

Kayser Andronikos’un hâzinesin



aramağa kalkması olmuştu. Faka

daha ilk kazmada definenin yer

başındaki gizli mücadele devametmek şartıyla, değişmişti. Beklediğ

altın dolu küpler, mücevherler, esk

kumaşlar ve saray eşyası, hattyazma kitaplar, fildişi altın azi

heykelleri yerine iki üç kemikle

dibinde Sultan Mahmut devrinden tebir mangır sallanan boş b

kavanozun çıkması Aristidi Efendiy

de ister istemez bu şüpheyi vermiştSeyit Lûtfullah o geceden sonra

değil defineyi bulmak, sadece esk

yerine getirebilmek için aylarca



uğraşmağa mecbur olacağın

söylediği zaman adamcağı

üzüntüden, vicdan azabından akalsın ölecekti. Tıpkı Abdüsselâm

Beyin saat hikâyesi gibi bu yanlı

ameliye de Aristidi Efendide SeyLûtfullah’a karşı olan so

mukavemetleri kırdı.

Onun karşısında daima yüzündaşımağa kendisini mecbur sandığı o

cehalete karşı Avrupalıca

müsamahalı tebessüme, bir nevhurafevî korku karıştı ve dostumuzu

karşısında ricat yolu kesilmiş b

ordu gibi daima perişan ve tereddü



çinde kaldı.

Seyit Lûtfullah’ın asıl istediğ

kâinatın sırrına, maddeye ruheasarruf etmekti. Altın imbikle deği

ruhla yapılır. Toprağın altında ondan

çok ne var? Mesele el dokunmadayapmaktır, derdi.

Bununla beraber Aristidi Efendini

eczanesinin arka tarafındaki gizâboratuvarda imbikler, körükler, he

cinsten şişeler, korneler arasında

yapılan tecrübelerde de öbürleri gibhazır bulunuyor, eski yazmalarda

çıkardığı formülleri Aristidi Efendiy

veriyordu. Hattâ bu yüzden bu ik



adamın arasında günlerce süre

münakaşalar oluyordu.

Bu münakaşalarda AristidEfendinin münevver Avrupa

müsamahası ve sabrı ile, gaip âlem

o kadar kuvvetle tasarruf edeLûtfullah’ın gurur ve alınganlığı tıpk

ateşte kaynayan büyük şişeni

çinde ve etrafında dövüşen zkuvvetler gibi birbiriyl

karşılaşırlardı. Birkaç defasına şah

olduğum bu tecrübelerden bendkalan tek hâtıra Lûtfullah’ı

kullandığı ıstılahlardı. “Tathir, teşmi

eklis, tas’id, tezviç, tevlit, hal, ak



temizleme, mum veya muşamb

hâline getirme, toprak hâline

getirme, koyulaştırma, evlendirmedoğurtma, eritme ve bağlama)” gib

kelimeler hâlâ bile bana kuvvetli b

radenin karşısında açılacak büyümkân kapıları gibi görünür.

Bununla beraber bu kapılarda

birinin bir gün, hem de ebeklenmedik şekilde açıldığın

hepimiz gördük. Abdüsselâm Beyi

parası ile yapılan bu tecrübeleribütün şerefini kendisine inhisa

ettirmek isteyen Aristidi Efendi b

gece tek başına çalışırken imbi



çatladı ve lâboratuvar ateş aldı. B

saat sonra yetişebilen itfaiye v

mahalle tulumbacıları AristidEfendiyi yarı yanmış buldular. B

1912 yılı şubatında oldu ve onu

ölümüyle imbikle altın yapma işsona erdi. Küçük grup için yalnı

define ümidi kalmıştı.



VII

Niçin, Saatleri Ayarlam

Enstitüsü’nün hikâyesini bu uza

hâtıralarla ağırlaştırdım? Neden bmazi gölgeleri yüzünden yolum

birdenbire değişti? Bunlar o cin

şeylerdi ki, ne hakikatini, ne degülünç tarafını bugünün insan

anlayamaz. Bana gelince, yaş

geçmiş şeyleri tahayyülden v



hatırlamadan artık lezzet almayaca

kadar ileri. Böyle de olmasa, Hal

Ayarcı’nın hayatıma girdiği andatibaren ben büsbütün başka b

nsan oldum. Realitenin içind

yaşamağa, onunla mücadeleyalıştım. Evet o bana yeni bir haya

buldu. Bu eski şeylerden şimdi ço

uzaktayım. İçimde, kendi mazim olsbile o günlere karşı katılaşmış b

araf var. Ne yazık ki, bu maz

dönüşünü yapmadan kendimanlatamam. Ben yıllarca b

adamların arasında, onların rüyalar

çin yaşadım. Zaman zaman onları



kılıklarına girdim, mizaçların

benimsedim. Hiç farkında olmada

bazen Nuri Efendi, bazen Lûtfullaveya Abdüsselâm Bey oldum.

Onlar benim örneklerim, farkınd

olmadan yüzümde bulduğummaskelerimdi. Zaman zama

nsanların arasına onlardan birisin

benimseyerek çıktım. Hâlâ bilbazen aynaya baktığım zaman

kendi çehremde onlardan birini tanı

gibi oluyorum. Şu anda NuEfendinin kendini yenmi

ebessümünü yüzümde dolaşıyo

sanıyorum, biraz sonra Lûtfullah’ı



yalanı benimsemiş bakışların

kendimde bularak yaptığım işte

ürküyorum. Bir başka defasındbabamın ümütsiz kıskançlığı ve

sabırsızlığıyla perişan oluyorum

Hattâ bu, kıyafetimde bile görülüyorEn meşhur terzilerde yaptırdığım

elbiselerim sırtıma geçer geçme

bana Abdüsselâm Beyin kılığınveriyorlar. Daha dün gözlüklerim

değiştirmem icap edince, artık o

cinsin modası geçmiş olduğunu bilebile Aristidi Efendininkine benzer b

altın gözlük aramadım mı? Belki d

şahsiyet dediğimiz şey bu, yan



hafızanın ambarındaki maskeleri

zenginliği ve tesadüfü, onları

birbiriyle yaptığı terkiplerin bizbenimsemesidir.

Belki daha derin, daha kuvvetli b

şey, bu mirasları ikide bir aksatan oçten müdahalelerdir. Her hâlde

bende olan budur. Bunu herkes içi

söyleyemem. Elbette benim gibyaşamayanlar, kendilerini başka

ürlü, daha kuvvetle, daha sa

şekilde bulanlar vardır.Fakat ben onların hâtıraların

yazıyorum. Kendi hayatım

yazıyorum. Şurası da var k



hayatımın ileriki safhaları, bana b

nsanların tesirinden kurtulma

mkânını pek vermedi. Oğlumudediği gibi, “hakikî çalışmanı

nizamından” geçmedim. Onlar bend

karmakarışık devam ettiler. Ahmebana benzemiyor ve benzememe

çin de elinden geleni yapıyor. Hattâ

kendini bu yüzden birçomkânlardan mahrum etti. Lisey

bitirir bitirmez devlet hesabın

ahsilin çarelerini buldu. Tıbbiyeybitirince mevkiimin ve servetimizi

cabı olarak Amerika’da tahsilin

amamlamasını teklif edince derha



reddetti ve Anadolu’ya gitti. Hulâs

bana hiçbir şey söylemeden bende

gelen her şeye sırt çevirerek yaşadOğlumun beni sevmediğini iddi

edemem. Fakat bende kend

düşüncesine uymayan birtakımşeyleri beğenmediği birtakım şeylere

düşman olduğu muhakkak. Bun

rağmen gene içten içe ondayaşadığımı hissediyorum. Bir gü

muayenehanesinde bir hastay

bakarken gördüm. Tıpkı benim bsaate bakışım gibi bir şeydi bu

Yahut da Nuri Efendinin... Ço

emenni ederim ki, Nuri Efendinin



kine benzesin,çünkü iş, ona bende

azla hâkimdi.

Her ne olursa olsun mazimbugünkü vaziyetimden bana bütü

bir mesele gibi geliyor. Ne onda

kurtulabiliyorum, ne de tamamiylonun emrinde olabiliyorum.



VIII

Bu hâtıraları bu kada

uzatmamda, dört sene evvel b

antikacı dükkânında bulduğum vderhal satın alarak çalışma odamın

Villa Saat’ın verandasına ve mevsim

çiçekleri ile dolu bahçesine açılakapı penceresine taktırdığım esk

parmaklığın da elbette bir pay

vardır. Bu parmaklığın yıldız benekl



âle motifleri arasından doğruda

doğruya mazime, o kadar ihtiyaç ve

yoksulluk içinde; fakat o kadar rüyave ümitli geçen çocukluk günlerime

bakar gibi oluyorum. Seyit Lûtfulla

çin şunun bunun muvakkithaneyebıraktığı şeyleri o yıkık medreseye

götürdüğüm zamanlarda b

parmaklığın Önünde durur, onu uzuuzadıya seyreder, bir gün kendis

defineyi bulursa veya Aristidi Efend

hakikaten cıvayı altın yaparshisseme düşen kısımdan -vâkıa

kimse böyle bir şey söylememiş

ama, elbette benim de hisseme b



şeyler düşecekti- bütün duvarı ve

mezarlığı, belki de camii tam

ettirmeyi düşünürdüm.Talih ve tesadüf bana tam aksin

yaptırmıştı. Büyüyünce ve elim

para geçince bir başka camiyevakfetmeyi nezrettiğim büyük duva

saatimiz gibi bundan tam on iki sene

evvel, çok sıkışık bir zamanımdagüpegündüz bütün yakalanm

ehlikesini gözüme alarak, kendisin

utan son duvar parçası da koptuğçin olduğu yerde, Naşit Beyi

çiftesiyle vurduğu kuşların kanad

gibi sarkan bu parmaklığı b



antikacıya otuz kâğıda satmıştım.

O zaman bu otuz kâğıt ben

Andronikos Kayser’in bütüdefinesini elde etmişim veya Aristid

Efendinin imbiklerinde bütü

dünyanın cıvalarını altın yapmışımgibi sevindirmişti.

O gün o para ile karım Pakize’y

ufak tefek hediyeler almış, büyübaldızımın -musikî meraklısı olan

udunu bilmem kaçıncı defa olarak

akat bu sefer derhal geriyealacağımdan emin olarak, tamire

vermiş, dördüncü kere büyük b

cesaretle güzellik müsabakasına



girmeğe hazırlanan ve bu iş için bize

yeniden bitmez tükenmez masra

kapıları açan küçük baldızımagenişçe ve asıl elbiseyi hiçbir suretle

utmayan, bu itibarla son derece gö

alan ve binaenaleyh yüzde doksadokuz kıraliçeliğini sağlayacağına

Pakize’nin inandığı bir kemer tedari

edebilmiştim. Ayrıca da son ikirasını eski ahbabım yaymacı A

Efendiye vererek ondan Uç akşa

evvel semtimizdeki açık havasinemasına çoluk çocuk girebilme

çin rehin olarak bıraktığım

komşumuz bakkal Hulki Efendini



saatini geri almıştım.

Geçici de olsa bu parmaklık evime

çoktan beri görmediğim bir rahatlıve genişlik getirmişti. Fakat ne ols

çimde bir keder vardı. Kend

mazime ve bilhassa çocukkeyaptığım bir ahde ihanet etmiştim

Kaldı ki uzun zamanlar b

parmaklığın hemen arkasında yatakocaman taş kavuklu adamı

evliyalığına belki de yanı başında

alabildiğine büyümüş dut ağacyüzünden inanmıştım. Annemin so

hastalığında iyileşmesi için he

akşam ona gider dua eder



parmaklığın tam önünde mumla

yakardım.

Dört sene evvel, zaman zamauğradığım antikacı dükkânlarında

birinde, -tabiî artık bir şeyler satma

çin değil, almak, Villa Saatsüslemek için-depoyu gezerke

birdenbire bu parmaklığ

görmeyeyim mi? Eğer fiyatınıbirkaç misli artacağını bilmeseydim

derhal üstüne atılır, eski bir dost gib

kucaklardım. Fakat ne dersiniz! HaiYahudi bütün gayretime rağmen iş

yine anladı. Belki de hafifç

omuzumu dönmeme rağmen ellerimi



nasıl titrediğini fark etmişti. Onun içi

bütün dikkatimle Hint işi bir rahl

üzerinde yaptığım pazarlıktan sonrasorduğum suale, “Dokuz yüz lira.

Çok iyi bir şeydir. Konya’dan geld

Müzelik eşya...” cevabını verdi. Otuira ve dokuz yüz lira. Tam otuz mis

bir fark. Adeta oğlumun dediği gib

karesi! Nerde ise rakamların buygunluğuna aldanarak, “Peki! S

eve gönderin...” diyecektim. Aklım

başıma topladım, yüz ellideutturdum. O darıldı. Ben yü

altmışa çıktım. Bu sefer benim

şakacı olduğuma karar verdi. Sank



her şerefesine ayrı bir merdivende

çıkılan bir cami minaresinde imişiz v

am orta yerde buluşmak için kalıduvarların arasından birbirimiz

gözleyebiliyor ve ona göre hareke

ediyormuşuz gibi, o yavaş yavaş indben adım adım çıktım. Fakat iy

hesaplıyamamış olacağım k

Mandalin Efendi binden bir basamaüstte, dört yüz yetmiş beşte durd

kaldı. Belki de bu mağlûbiyeti

ntikamını almak için parayı verdiktesonra eğildim, hâlâ alt tarafında

çocukken yaktığım mumların iz

görülen parmaklığı öptüm. Artık b



mazi hâtırasına kavuşmaktan gele

sevincimi gizlemeğe lüzum

görmedim. Hattâ daha ileriye gittim:- Mandalin Efendi, dedim... Bugü

hiç de iyi tüccar değildiniz. Müzeli

olmasına müzelik olan, fakatKonya’dan gelmediğini herkesten iy

hem çok iyi bildiğim bu parmaklığ

bana daha çok pahalıyasatabilirdiniz...

Mandalin bir müddet yüzüm

baktı, sonra kollarını uçacakmış gibhavaya kaldırdı:

- Ne yapalım paşam, oldu.

Oldu... dedi. Sen sağ ol... Hepim



sağ olalım... Öbür müşteriler var!..

Kahvecibaşı Camii’ni

mezarlığının parmaklığını evimegetirdiğim, hususî hayatıma ma

ettiğim için beni belki ayıplayaca

olanlar bulunur. Şüphesiz bundaben de az çok müteessirim. İşi

çinde insanı rahatsız eden bir tara

var. Fakat düşününce kendimeeselli imkânları da bulmuyor değilim

Evvelâ ne medrese, ne cami artı

ortada yoktur. Binaenaleyparmaklığı mutlak surette iadeye

mecbur olduğum bir sahibi mevcu

değildir. Vâkıa bu parmaklığ



yerinden sökmüş olmakla bu binanı

optan ortadan kalkmasına biraz da

ben sebep olmuş olabilirim. Fakat nkadar eski ve harap olduğun

yukarda anlattım. Ayrıca onu hang

zarurî şartlar altında yerindesöktüğümü de biliyorsunuz. Kaldı k

bu harap binanın yerinde yapıla

apartmanları görünce insan istestemez teselli buluyor. Semt âdeta

şenlenmiş. Bu gidişle birkaç yıl içinde

modern bir mahalle kurulacak! Beartık modern adamı, moder

mimariyi, modern konforu seviyorum

Mezarlığın ortadan kalkması,



canım yazılı, işlenmiş taşların

musluk taşı, ayna taşı, radyatör raf

gibi şeyler olması da beni o kadaüzmüyor. Kahveci Salih Ağanı

evliya olmadığını çoktan biliyorum

Zaten ona yaptığım adaklarayaktığım mumlara rağmen annemi

yine ölmüş olmasını, evliya olsu

veya olmasın onu daha ozamanlarda kendisine affetmemiştim

Şehrin ortasında bir mezarlık eksik

diye bu yaşımda oturup ağlayacadeğilim her hâlde! Modern haya

ölüm düşüncesinden uzaklaşmay

emreder!



Hem ne oluyor kuzum, kend

hayatımızı mı yaşayacağız. Yoksa

ölüleri mi bekleyeceğiz?Parmaklığın kendisine gelince, b

güzel sanat eserini ilk keşfeden

onun karşısında hayranlık duyabenim. Onun güzelliğini ben far

ettim. Onu antikacının dükkânınd

ben yakaladım. Herhangi banlayışsız ele düşmesini be

önledim. Hulâsa onu ben kurtardım

Kurtardığım şeyi kendi evimdemniyet altına almam, bir daha olu

olmaz maceralara düşmemesin

emin etmem kadar doğru bir şe



olur mu? Sonra ondan benim kada

kim zevk alabilir? İnce arabesk

arasından kendi mazisini, bütün ogarip insan kalabalığıyla beraber kim

seyredebilir?

Bu satırları yazarken ara sırbaşımı kaldırıp ona bakıyorum. B

kaç adım ötesindeki yazılı kavağın

sedre ağacının -onu da Boğaziçi’dekeski bahçeden söktürmüştüm

altında torunlarımın, en küçü

kızımla Cenab-ı Hakk’ın altmışımdasonra bana ihsan ettiği Halide il

beraber oyunlarını seyrediyorum

Ellerinde küçük renkli kovalar



kürekler, bahçenin kumların

doldurup boşaltıyorlar

Yanıbaşlarında dadılarının, kızımZehra’nın kendi çocukları için tutma

gafletinde bulunduğu o susak İsveç

kızla, benim Halide için bulduğumşirin, güler yüzlü, balık etli, haf

buğday tenli Asiye Hanımı

beklemesine rağmen iyice biliyorumki, şu anda asıl onlarla meşgu

olanlar, onları koruyanlar, neşelerin

hakkıyla tadanlar büsbütün başkavarlıklardı. Evet, neden yala

söyleyeyim, ben Nuri Efendinin, insa

canlısı Abdüsselâm Beyi, hatt



Aselban’ın hediyesi yırtık cübbesiyl

Seyit Lûtfullah’ın şu dakikada onlarl

beraber olduklarına inanıyorum. Kimbilir belki de kısa entarisinin altında

mavi donu o kadar zarif şekilde

sarkan Halide’yi çiçek tarhlarındabirinin ortasındaki güneş saaatine

öyle düşe kalka götüren ve orada ik

eliyle taşa abanarak düşünmesinsebep olan Nuri Efendinin kendisidi

Bu çocuğa Pakize’nin arzusu üzerin

rahmetli Halit Ayarca’nın adınverdiğime ne kadar isabet etmişim

Gün geçtikçe ona benziyor. Küçü

gül yaprağı yüzünde onun çizgile



peydahlanıyor, hattâ tabiatı bile

yavaş yavaş o tarafa kayıyor. Onu

gibi iradesini herkese kabul ettiriyorhoşuna giden her şeyi istemede

elde ediyor.

Bu demektir ki, Seyit Lûtfullah’ıadlarımızın talihlerimiz üzerindek

esirleri hakkında söylediği şeyler hi

de mübalâğalı değilmiş. Eminim kHalide’ye başka birinin adın

verseydim, rahmetli velinimete b

kadar benzemezdi.



IX

1912 yılı hayatımın en ıstırap

yıllarından biri oldu. Bu yılın heme

başında Nuri Efendi öldü. Onuölümü ile hayatımda bir yığın mesele

çıktı. Daha cenazeden dönerke

kendimi on yedi yaşıma rağmen işsigüçsüz buldum. İki yıl evveline kada

zar zor idadî tahsilime devam

etmiştim. Fakat bilhassa Sey



Lutfullah’la dostluğum arttıktan sonr

mektebin semtine bile uğrama

olmuştum. Şimdi kendimi ortadhissediyordum. Mektep, gençlik içi

daima ehemmiyetlidir. Her şeyde

sarfınazar o yaşlarda ömrün eazaplı meselesi olan “Ne olacağım?

sualini geciktirir. Bırakın ki vaktinde

yetişir, sonuna kadar sabrederaktarmaları tam zamanınd

yaparsanız, içindekini behemehal b

yere götüren trenlere benzer. Ben brenden vaktinden çok evvel âdet

çölün ortasında inmiştim.

Etrafımda yavaş yavaş beni hede



alan, üzerimde yüksek sesle

düşünen bir teşhis uğultusu, ço

cömert ve İnsanî bir endişbaşlamıştı. Annemin dilinden “B

çocuk ne olacak?” sözü düşmüyor

komşular babamla hekarşılaştıklarında söze, “Oğlanı n

yapacaksın?” sualiyle başlayorlard

Kimisi behemehal okumam, kimisi bsanat sahibi olmam lâzım olduğ

ikrinde idi. Ve hepsi birden babamı

bu işi her türlü zecrî tedbire bavurarak halletmesini istiyorlardı.

- Bir iş tutacağı yok, bari şun

evlendirsen... fikrinde bulunanlar bile



vardı.

Bu suali ben de kendi kendim

soruyordum. Vâkıa meslek, işkazanç düşünmüyordum. Fakat gü

ve zaman denen bir şey vard

ortada. Onu harcamak lâzımdı. Ovakte kadar saatten başka bir şeye

merak etmemiştim. Ondan da büyü

bir şey anlamıyordum. Rahmetli NuEfendiden saat hakkında bir yığı

malûmat edinmiştim. Fakat cidd

şekilde saatçiliğe yanaşmamıştımÜstelik sakardım. Elimle gözü

beraber çalışmaktan uzaktı. Her ikis

birbirinden ayrı yaşıyorlard



Yaradılıştan amatördüm. İş olara

üstüme aldığım her şeyde

çarçabuk sıkılıyordum. İçimdbirdenbire bir yol açılıyor ve be

elimdeki işten sessizce on

kayıyordum. Mektepte, NuEfendinin muvakkithanesinde

babamla yedi yaşımdan beri he

Cuma ve Perşembe günleri gittiğimdergâhlarda bu hep böyleyd

Bununla beraber bir şey yapmam

âzımdı. Muvakkithanenin biralerisinde ihtiyar bir saatçinin yanına

çırak girdim. Adamcağız fakir ve

şsizdi. Ekmek parasını gü



çıkarıyordu. Bununla beraber ben

kabul etti. Kendi tamir edeceğim

saatlerin parasından bana birkakuruş vermeğe bile razı oldu. Faka

alihime dükkâna o günlerde müşte

uğramıyordu. Usta çırak sessisadasız karşı karşıya oturuyorduk.

Hiç de Nuri Efendiy

benzemiyordu. Saat hakkında hiçbikri ve felsefesi yoktu. Bir gün Nu

Efendiden öğrendiğim şeyleri şöyl

bir tekrarlayayım dedim, hiçbir şeanlamadı. Saat insana benzer, de

demez, “Buraya bak, ben delilikte

hoşlanmam!” cevabını verdi.



Öbür yandan Seyit Lûtfulla

peşimi bırakmıyordu. Gaip âleml

münasebette benim yardımımalışmıştı. İkide bir dükkâna geliyor

Haydi kalk! Emir geldi. Etyemez’

gideceğiz!” diyor. Bana izin vermesçin ustaya rica ediyor, olmazsa on

cinlerle tehdit ediyordu. Etyemez

Eyüpsultan, Vaniköy, hulâsa bütüstanbul bizimdi. Yarı topal bacağın

sürükleye sürükleye, başında kir

sarığı, en ufak rüzgârda şişecübbesi, o önde ben arkasında

karışık ve yamalı kıyafetiml

dolaşıyorduk.



Buna rağmen iyi kötü ihtiya

adamın yanında birkaç ay çalıştım

Evet, Asım Efendi saatin felsefesinbilmiyordu; fakat saat tamirini biliyo

ve insana bir şeyler öğretiyordu

Yazık ki, kötü bir hâdise bendükkândan ayrılmağa mecbur ett

Günün birinde Seyit Lûtfulla

dükkâna tamir için verilmisaatlerden birini aşırdı. Hâdis

ortaya çıkınca ben itham edildim

Saatlerce karakolda kaldım. Nihayebir gün evvel onun dükkâna geldiğ

hatırlandı, çağırdılar. Adamcağı

saati Andronikos Kayser’i



hâzinelerinin başında yakılaca

ütsüyü satın almak için aşırdığın

söyledi. Ve yok pahasına sattığı yede gösterdi. Bu işi huddamını

srarıyla yaptığım, bu gibi define

araştırmalarında behemehaçalınmış bir şeye lüzum olduğun

ddia ediyordu. Böylece as

kabahatli meydana çıkınca besalıverildim. Fakat biçareyi orada

hâlde bırakmak istemediğim için b

ürlü gidemiyordum. NihayeAbdüsselâm Beye haber vermeğ

akıl ettim. Onun yardımıyl

esrarkeştik ve hırsızlık cürümle



yüzünden mahkemeye gitmekte

kurtuldu. Abdüsselâm Bey birka

mecidiye ile saati satıldığı yerdeekrar satın aldı. Fakat Asım Efend

beni artık istemiyordu. Hakkı d

vardı. Bu kadar münasebetsiz vmesuliyetsiz dostları olan bir çıra

daima tehlikeli bir şeydi.



X

Bu saat hâdisesi evimizd

karakoldakinden şüphesiz dah

mühim ve benim için daha tehlikeli verahatsız edici akisler uyandırabilird

Fakat tam ertesi günü olan b

hâdise, aile hayatımızı kökündesarstı, babamın hiddetine, annemi

bitmek tükenmek bilmeyen şikâye

ve üzüntülerine büsbütün başka b



mecra verdi.

Bu daima böyledir. Hâdisele

kendiliğinden unutulmaz. Onlaunutturan, tesirlerini hafifleten, vars

kabahatlilerini affettiren daima öbü

hâdiselerdir. Filhakika babamıbenim yüzümden palas pandıra

karakola çağırıldığının hemen ertes

günü halam öldü. Ve ikindiden birasonra tam gömülürken tekrar dirild

Bu çift hâdise bütün aile hayatımız

alt üst etti. Babam onların tesirindebir daha kurtulamadı.

Halam, babamın yeryüzünde te

akrabası idi. Belki de bu yüzde



birbirlerine huy, mizaç, hattâ sıhha

tibariyle taban tabana zıt idiler.

Babam kanlı canlı, taş yesöğütür cinsten bir adamdı. Müthiş b

yaşamak, harcamak iştihası vard

Kâinat onun için harman gibi satısavrulacak bir şeydi, yahut da etraf

böyle hükmediyordu. Halam is

zayıf, çocukluğundan hastalıklkindar, içine kapanıktı. Babam ço

dindar olduğu hâlde neşeli, saza

söze meraklı idi. Halam neşesizsomurtkan, son derecede sofu

kibirli, alıngan, nefsine hakikî b

düşman muamelesi yapmakta



hoşlanan bir kadıncağızdı. Bu iki ayr

nsan yalnız bir noktada birleşirlerd

kisi de sıkıntı içinde yaşarlardDaima hayalperest, olmayaca

ümitler içinde yaşayan babam

parasızlığı yüzünden sıkıntıda idRahmetli kocası Süpürgecile

Kâhyası’nın oğlundan, Etyemez’dek

konaktan başka birkaç han, hamamve bir iki sarrafta işletilen para, b

yığın eshama konan halam ise

hasisliği yüzünden yarı aç, yarı tokkıt kanaat bir hayat geçiriyordu

Hattâ parasını yerler korkusuyl

ekrar evlenmeğe bile cesare



edememiş, on altı odalı koca

konakta yarı deli bir ahretlik ve

kendisi kadar sofu, hasis, üstelik dededikoducu ihtiyar bir kalfa ile yalnı

başına bir baykuş gibi yaşamışt

Kocasının ölümünün hemehaftasında işlerine biraz fazla

karıştığı için babamın evine gidi

gelmesini menetmişti. Onun içihalamı ancak, bayram, kandil gib

mübarek günlerde elini öpmek içi

evine gittiğimiz zaman görürdük. Bde ramazanların ikinci haftasın

camilere yakın diye bizim evd

geçirmeği âdet edinmişti. Biz evin



gittiğimiz zaman İstanbul’un en ucu

kramlarını görür, envai nasihatlerle

en ucuz cinsten hediyelerini alardıkO bize geldiği zamanlar ise ikramd

en ufak bir kusuru kabul etmez

kıyametleri koparırdı. İkhizmetçisiyle beraber bu huysu

misafiri ağırlamak korkusu evimiz

daha iki ay evvelinden sarardFilhakika bize gelir gelmez haya

görüşü değişen, iştahı açılan halam

bir hafta ağırlayabilmek, ancaşabandan itibaren başlıyan ve

gittikçe ağırlaşan bir perhizle kab

olabilirdi. Fakat en gücü, bu bir haft



çinde halamın nasihatlerine

enkitlerine tahammüldü.

Hakikatte ne babamı, ne de bizseverdi. Hattâ sevmediğini açıkta

açığa göstermekten âdeta zev

duyardı. Onun bizim şahsımızda vailemizde hısım akrabadan dah

ziyade mirasçıyı gördüğ

muhakkaktı. Evcek, onun için, ölümdenen korkunç şeyin arkasınd

şleyen makinanın bir kolu, hatt

netice düşünülürse bütünü idikHalam bir gün ölürse, miras

dolayısıyla, bizim için ölmüş olacakt

Her hareketimizden mâna çıkarır, e



yi niyetli sözlerimizden bizi itham

ederdi. Bize verdiği nasihatler de b

mevzuda olurdu. “Kimsenin ölümünbeklemeyin, en büyük günahtır!

sözü dilinden düşmezdi. Hakikatte

hiç olmazsa ilk zamanlarda- hikimsenin böyle bir düşüncesi yoktu

Babam kardeşine acır, hattâ mesu

olmasını bile isterdi. Dul kaldığzaman ahbabımız avcı Naşit Beyl

evlenmesi için çok ısrar etmişt

Fakat çirkinliğine iyiden iyiye kanolan halam, bu fikre hi

yanaşmamış, “Ben paramı yedirece

adam aramıyorum” demişt



Hakikatte bu evlenme tasavvurun

babamın bir dolabı addediyordu

Bilhassa tam bu fikir ortaya atıldığzaman babamın benimle Naşit Beyi

kızını -çok küçük yaşlarımız

rağmen- nişanlamış olması bdüşünceyi onda uyandırmıştı.

Bir defasında bir hastalığ

esnasında babam vizite parasınkendi cebinden vererek bir dokto

götürmüştü. O gün, “Acele etme

Nasıl olsa hepsi sana kalacak!” diybabama bağırdığım ve ikisin

beraber kovduğunu evde heme

herkes sık sık hatırlardı.



Son zamanlarda işleri epeyde

epeye bozulduktan sonra babamın

halamın mirasına tek kurtuluş ümidolarak bakmağa başladığını inkâ

edemem. Kaldı ki, halamın sıhhat

akip ettiği sıhhat rejimi sayesinde az yemek, hiç kımıldamamak, daima

parasını düşünmek vesaire

adamakıllı bozulmuş, ahlâkı dabüsbütün kötüleşmişti. Babama hi

rahat vermiyor, çok yakın addettiğ

mirasına karşılık ondan akla gelmeedakârlıklar istiyor, her vesile ile

adamcağızı azarlıyor, hırpalıyordu

Hulâsa halam yavaş yavaş babam



çin bir kardeş olmaktan çıkmış, b

dert hâline gelmişti.

Sona doğru halamın yarı vücudşlemez olmuştu. Bu yarısı işlemeye

vücutla onun yaşamakta ve bilhassa

kendisine eziyet etmesinde devametmesini babam bir türl

anlayamıyor, bunu ancak kendisine

karşı tâ çocukluktan beri beslediğzalim hislere yoruyordu. Bir kelim

le, babama göre halam sadece ona

nadından yaşıyordu. Etyemez’dekkonakta akşama kadar bu yatala

kadının her türlü cefasını çektikte

sonra her eve dönüşte:



- Hiç imkân var mı? diyordu. B

hâlde bir insan hiç yaşayabilirini?

Menhus bana düşmanlığındayapıyor. Ama Allah büyüktür...

Bu söz de gösterir ki; bu işt

babam kendini doğrudan doğruyamazlûm addediyordu.

Nihayet mukadder gün geldi. De

ahretlik iki gözü iki çeşme babamahalamın vefatı haberini getird

Babam acele ile konağa gitti. Lâzı

gelen tedbirleri aldı. Namazı Lâleli’dkılındı. Defin işlerini komşumu

brahim Beye havale eden baba

namazdan sonra konağa el koyma



ve herhangi bir şeyin kaybolmasın

önlemek için doğrudan doğruya

Etyemez’e dönmüştü. Zannıma görbu işte en büyük hatası da b

olmuştu. Birdenbire miras ve ma

kaygısına düşmemiş olsaydı, evvelhalam vaktinde gömülmüş olacak

yani tekrar dirilmesi ihtima

azalacaktı. Sonra da böyle bir şevâki olsa bile babamı başı ucunda

meyus ve perişan, iki gözü iki çeşme

ağlar, yakasını yırtar görmeselbette ki çok başka türlü tesi

ederdi. Halbuki iş tam aksin

olmuştu. İbrahim Bey babamın bu i



çin verdiği paradan kendisine de b

şeyler arttırabilmek için Süpürgecile

Kâhyası’nın gelinini âdeta bir fakcenazesi gibi kaldırmıştı.

Diğer taraftan aileden kims

bulunmadığı için yanma gömüleceğrahmetli zevcinin mezarı gü

bulunmuş, geç kazılmış, araya b

yığın gecikme ve uygunsuzlugirmişti. Neticede tam kabir açılıp d

kapağı ortadan kesilen tabu

ndirileceği zaman halam birdenbiretrafın ölüm sandığı laterjik uykuda

uyanmış, ve öyle herhangi b

vaziyetten şaşıracak bir mahlû



olmadığı için, tabutun kapağını zorla

kaldırarak etrafa bakmış, “ve daima

mütehallik olduğu cevdeti karihsayesinde” durumu bir lahzada

kavrayarak cenazede tek yakında

anıdığı Etyemez imamına: “Haydçabuk, beni eve götür...” emrin

vermişti.

İbrahim Beyin anlattığına görcenazede bulunan kalabalığın büyü

kısmı korkudan kaçtığı için, tabutu

Merkezefendiden tekrar evgetirilmesi hayli güç olmuş. Hatt

halam kaçamayacak kada

korkanları azarlamasaymış, bu i



biraz imkânsızlaşırmış. Filhakika il

ş olarak imamdan, kazıcılarda

birinin orada çukurun yanındabıraktığı paltomsu şeyi isteyere

sıkı sıkıya örtündükten sonra yar

beline kadar dışarda, yarı belindegerisi içerde, oturduğu bu gari

sedyenin içinden bütün harekât

halam kendisi idare etmiş, evvelâEtyemez’deki konağa kadar kendisin

aşayacak olanlarla sıkı bir pazarlı

etmiş -halbuki “Getirdiğiniz gibgötürün!” de diyebilirdi ve onda

daha ziyade bu beklenirdi!- hattâ

şehre girdikten sonra ilk ras



geldikleri poğaçacı dükkânında

karnını doyuracak bir şeyler bile

aldırmış.Böylece çöreklerini yiye yiy

âhiretten dönen bu acayip ölünü

arkasına sokakta her rast geleakıldığı için halam vaktiyle geli

olarak girdiği eve âdeta birka

mahallenin, hattâ bütün semtin yarhalkını peşinden sürükleyerek, tam

bir zafer alayı ile dönmüş.

Bu esnada babam, olan bitendehabersiz, hizmetçileri sindirmiş

kardeş hakları namına zaptettiğ

evde kömürlükte gömülü olanlar



kadar, yükte hafif pahada ağır ne

varsa hepsini meydana çıkarmış

odanın ortasına yığmış, ceplehalamın başının ucundak

çekmecedeki mücevherler, tahville

ve altınlarla dolu, “Daha ne kaldacaba?” der gibi etrafına

bakınıyormuş. Bense t

çocukluğumdan beri merakımçeken; fakat bir türlü şöyle yakında

dokunmak fırsatını bulamadığım

yemek odasının saatini sökmüşharıl harıl tamire uğraşıyordum.

Kapıyı halama ben açtım. Yere

ndirilen tabuttan, kendini çıkarmalar



çin kısa birkaç emir verdi. Tarihi

kaydettiği meydan muharebelerin

kazanan hiçbir kumandan şüphesikapısının önünde tabuttan indirile

bu kadın kadar soğukkanlı olamazd

Soğukkanlı ve heybetli. Tarikitaplarında resimlerini gördüğüm

kayserler gibi bir şeydi bu. Yazık k

halam, bana o anda kendisine karşduyduğum hayranlığı anlatma

ırsatım vermedi. Hattâ alkışlama

mkânı bile bırakmadı. Kapıdan benterek girdi ve yüzüme bile

bakmadan:

- Nerde o baban olacak herif?



diye sordu.

Korkudan, heyecandan

hayranlıktan atan çenemle yukarıyşaret ettim. Yanındakilere, “Ben

yukarı götürün! Çabuk...” diy

emretti. Fakat onları beklemedenhiç kimsenin yardımı olmadan kend

kendine merdivenleri çıktı. Herke

bir kat daha şaşırmıştı. Kötürümhalam, öleceği beklenen, ölen halam

yardımsız yürüyor, koşa koşa

merdivenlerden çıkıyordu.Babamı ikinci evlenişinden sonr

pek sevmezdim. Hangi hâllerini

yapmacık, hangilerinin doğr



olduğunu bilmediğim için d

sızlanışlarına çokluk acımazdım

Bununla beraber o günkü hâlini hiçbzaman unutamam. Birkaç saat evve

cennetteki mekânına gönderdiğin

sandığı huysuz ve hasis kardeşinböyle sırtında kefen, karşısınd

görür görmez, adamcağızı

korkudan, şaşkınlıktan âdeta diutulmuştu. Yüzü muşamba gib

sararmış, bütün vücudu ile titriyordu

Aralarında hiçbir karşılıklı konuşmolmadı. Halam yalnız, “Aldıklarını

hepsini çıkart!” dedi.

Babam:



- Hoş geldin kardeşim... diye b

şeyler kekelemek istedi ve titreye

elleriyle ceplerine, koynunadoldurduklarının hepsini teker teke

çıkardı. Beş dakika sonra kül

basılmış sülük gibiydi. Bütüaldıklarını hattâ fazlasıyla vermişt

Fazlasıyla, çünkü istikbal içi

beslenen ümidi dahi oracığabırakmıştı. Büyük bir dikkatl

hareketlerini takip eden halam

babamın canından başka geriyealınacak bir şeyi kalmadığım

anlayınca olduğu yerden:

- Haydi, şimdi git! dedi. O budal



oğlunu da al götür, o kalabalık da

defolsun... Safinaz, sen benim

yatağımı yap! Bir ıhlamur kaynatıbana... Çabuk olun, çok üşüdüm.

Dışarda soğuk var...

Biz baba oğul çarpılmış gibi evdeçıktık.

İtiraf edeyim ki, bu garip hâdis

benim üzerimde babama yaptığesiri yapmadı. Halam şüphesiz biz

karşı çok büyük bir haksızlık etmişt

Fakat ben hiçbir zaman hak diykendime ait bir şeye inanmadım

Bütün mazlum doğmuşlar gib

başıma gelen talihsizliğin neresinde



ve ne pahasına kurtulursam kâ

sayardım. Mesele yalnız bir ha

anlayışı değildir. Daha karışıktırHayatımı düşündükçe -yaşım bun

müsaittir-daima kendimde seyirc

hâleti ruhi-yesinin hâkim olduğungördüm. Başkalarının hâlin

avırlarını görmek, onlar üzerinde

düşünmek, bana kendi vaziyetimdaima unutturdu.

O gün de şüphesiz böyle olmuştu

Halamın tekrar dirilmesiylkaybettiğimiz şeylerden ziyade

gözümün önündeki şeyler ben

yakalamıştı.



Fakat dahası var. Eğer babam

eve dönmek için bir kira arabasına

binmeğe razı olacak kadar perişaolmasaydı, ailem içinde böyl

şitilmedik ve görülmedik bir hâdise

vuku bulduğu için sevinirdim bile.Halamın o heybetli hâli, onu

karşısında babamın o garip duruş

arabada bizim hesabımıza dövünedövüne günün olan bitenini babama

anlatmağa çalışan İbrahim Beyi

şaşkınlığı öyle sevinilmeyecek hattâgülünmeyecek şeylerden değild

Asıl garibi evcek bütün selâmetimiz

bağladığımız, seneler boyunc



beklediğimiz, ümitlendiğimiz b

mühim hâdiseden, dünyanın e

büyük harfleriyle, en keskin ışıreklamlarıyla halamın vefatından, b

an, baba oğul el koyduğumu

konaktan, Süpürgeciler Kâhyası’nıservetinden kocaman bir saa

rakkasının cebimde kalmasıydı.

Evet, babam ne derse desin, behalamın mirasından hissem

almıştım. Bir ara İbrahim Be

babamın yüzüne korka korkabakarak: “Bütün kabahat bend

oldu” diye hayıflandı. “İşi daha çabu

utabilirdim.”



Babam yavaşça başını kaldırdı:

- Üzülme İbrahim Bey... Takdi

lâhi böyleymiş... diye mırıldandı varkasından ilâve etti:

- O zaman asıl fenası olurdu.

nşallah ibret alır da dedemizivasiyetini o yerine getirir. Şimd

sıhhatte artık...

Pek az insanın başına gelen bhâdiseden sonra babam bir daha

düzelmedi. Ne dilindeki ağırlık, ne d

ellerindeki titreme geçti. Artık talihekarşı hiçbir mücadelede bulunma

hevesi kalmamıştı.

Herkes hayatının bir devrinde ş



veya bu şekilde talihinin şuuruna

erer. Babam, ve hepimiz, onunla e

zalim şekilde karşılaşmıştık. Babambunu o kadar iyi biliyordu ki, bütü

bu olan biten şeylerde kend

sabırsızlığının, kendi ihtiyatsızlığınıpayını bile düşünmeğe lüzum

görmüyordu. Garip bir sükûnet

kavuşmuştu. Kendi köşesinde sessisadasız oturan bir adam olmuştu

Yalnız ara sıra, bilmem niçin sofanı

duvarına astığı ve bir daha oradakaldırılmasına razı olmadığı saa

rakkasına bakar ve sonra acayip ve

mazlûm bir gülüşle gülümseyere



yerinden fırlardı.

Bütün ömrünce o kadar ço

konuşan, kızan, bağıran, şüphelenesızlanan adamın böyle birdenbir

susması, her şeye sükûnetl

katlanması beni hâlâ biledüşündürür.

Her insan, ne kadar müspe

yaradılışta olursa olsun ölümündesonra tekrar dirilmeyi düşünür, özler

Bu hayat dediğimiz mihnetle

silsilesinin çok ileri zamanamüpheme atılmış bir mükâfat

gibidir. En müsait ve daima

kazanacak kâğıtlarla oynanan b



oyun gibi, yeniden, âdeta başta

aşağı beğenmemek, inkâr etmek

değiştiğinden dolayı sevinmek içikalmışa benzeyen küçük bir maz

şuurundan başka her şeyi, her taraf

değişmek, güzelleşmek şartıylekrar yaşamağa başlama

nsanlığın elbette vazgeçemeyeceğ

bir hülyadır.İşte halam milyonda bir insan

ancak nasip olabilen bu saadeti tatt

Vâkıa bu,bâsübâdelmevtfilân gibabirlerden beklenildiği şekilde tam

ve yeniden bir doğuş olmadı.

Ebedî uçurumun başından o kada



beklenmedik şekilde döndüğü zama

dahi, yine bildiğimiz halamdı. Faka

â içinde, çok mühim bir şedeğişmişti. Bu değişme, isterseniz b

htilâl veya inkılâp -halamın hayat

dediğimiz ve evcek, hattâ bütüanıdıklarca kabul ettiğimiz düzen

bozduğu için ona bu son isimleri d

verebiliriz- kanaatımca şu üç esasnoktada toplanır:

Evvelâ halam, muvakka

ölümünden sonra kendisini o hastve mecalsiz hâlinde dahi âhirette

geriye getiren vücudunu bir daha

eskisi gibi hor görmedi. Ve on



elinde olmayan kusurlar yüzünden

çirkinlik, biçimsizlik, yaşlılık gib

haksız yere mahkûm etmedi. Hattbu vücudun dünya dediğimiz bu kö

döğüşünde tek dayanağı olduğun

yice kafasına koydu ve kadrini bildi.İkinci değişiklik serveti hakkındak

düşüncelerinde oldu. O kadar bağ

olduğu, kendisini sadece bir bekçsandığı bu serveti birkaç saat içi

olsa bile kardeşinin, yani kendisi içi

ne kadar aziz olursa olsun bbaşkasının ellerinde ve cebinde

böyle kolayca sahip değiştirmi

gördüğü andan itibaren, onun kend



şahsıyla olan münasebetlerinin yen

baştan ve yeni bir statükoya göre

düzenlenmesi ihtiyacını duydu. Ozamana kadar, “Her ne pahasına

olursa olsun saklayacağım ve

arttıracağım!” diyen ve evinikömürlüğünü bir banka kasasına

çeviren halam sanki o gün, “Hayır

ne saklayacağım, ne dearttıracağım. Oturup çıtır çıt

yiyeceğim!” kararını verdi.

Sanki o zamana kadar parasıngöz koyduğunu sandığı insanlar

düşman olan halam, birdenbire

hanetine şahit olduğu bu serveti



kendisine düşman olmuştu.

Mutlak barış taraftarları n

derlerse desinler, bu düşmanlık hide ayırıcı bir şey olmadı. Bilâkis

zamana kadar birbirine zıtmış gib

ayrı kutuplarda yaşayan, yahut ayrayrı mevcut olmakla kalan iki şey

para ve halam, bu düşmanlı

yüzünden birleştiler. Böylecemuvakkat ölümüyle her şeyi birde

bırakan halam, mucizeli dirilişiyle he

şeye birden ve başka şekilde sahioldu. Mezarın başından evine kada

ve o acayip şartlar içinde yalnı

kendi iradesiyle ve etrafının iradesin



yenerek gelen halam -çünkü bütün o

kalabalık, bir ölüyü gömmeni

rahatlığını, elbette onun tekradirilmesine ve kendisini evine kada

getirmeğe mecbur etmesine terci

ederdi- bu macerada yaşama deneşeyin tadını almıştı. İnceden incey

serpilen kar arasından yumuk yumu

gülen o mart güneşi, sur dışının osert rüzgârı, etrafında gittikçe artan

âdeta uğuldayan kalabalık, yo

boyunca yeniden kavuştuğu insaçehreleri o zamana kadar içinde

uyuyan bir yığın şeyi kırbaçlamışt

Hayat denen bir şey vardı. Para



parasız insanlar yaşıyorlard

Kızıyorlar, gülüyorlar, ağlıyorlar

alâkadar oluyorlar, seviyorlar, ıstırapçekiyorlar, fakat yaşıyorlardı

Kendisi niçin yaşamayacaktı? Hel

bütün etrafın haset ettiği imkânlaelinde iken... Hulâsa evine gelirke

hayatı, evinde de babamı

ceplerinden ve koynundan zorlaçekip çıkarttığı servetini bulmuştu.

Nihayet üçüncü değişiklik bizza

uzviyetinde olmuştu. Korku, ölümdekurtulmak sevinci, servetine kavuşma

elâşı halamın kötürümlüğünü

sakatlığını yenmişti.



Netice? diyeceksiniz. Netice ş

oldu: Şehrin hemen üçte bi

arafından zafer arabasında bSezar gibi evine getirilen halam uzu

ve deliksiz bir uykudan sonra ertes

sabah sapasağlam yatağındaırladı. İlk işi imamı çağırtmak v

ona merhumun bütün elbiselerin

geçmiş hayatında hâtıra diyesakladığı şeyleri vermek oldu. Sonr

bir arabaya binerek tek başına i

adamına gitti; ve onu da peşineakarak Beyoğlu’nun en iyi terzilerin

ziyaret etti. Günlerce giyimiyle

kuşamıyla meşgul oldu. Bunla



yapılırken bir taraftan da

Süpürgeciler Kâhyası Konağ

emizlendi, tamir edildi, badanalandve baştan aşağı yeniden döşend

Hattâ lastik tekerlekli siyah bir kup

arabası dahi alındı. Arabanın geldiği gün eve bir uşak

bir erkek ahçı, yeni yeni oda

hizmetçileri de girdi. Ve onlarıgirdiği gün halam ahretle bütü

alâkasını kestiğini göstermek içi

Safınaz Hanımdan ahret kardeşliğunvanını geri aldı. Ve kadıncağız b

kira arabasında iki sandığı v

cebindeki beş on kuruşla evde



ayrıldı ve onun yerine, insan oğl

daima insana muhtaçtır, bir hafta

sonra avcı Naşit Bey halamın ikinckocası ve hepimizin eniştemi

sıfatıyla, kızı ve oğlu ile berabe

konağa yerleşti. Altı ay sonra dakarı koca sıhhi vaziyetlerin

düzeltmek için Viyana’ya gittiler

Dönüşlerinde Naşit Bey İttihat vTerakkî’ye mebus oldu. Biraz sonra

halamın servetiyle genişçe b

icarete girdi.Bütün bu işlerde bizim saa

rakkasından başka tek kazancımı

Safinaz Hanım olmuştu. Beşiktaş’ta



akrabasında bir müddet otura

Safınaz Hanım parasını bitirinc

birdenbire eski velinimetinin bkardeşi bulunduğunu, onu

Edirnekapı’da dört odalı, küçük, kut

gibi güzel, rahat, temiz bir evdeyaşadığını hatırladı, içi boşalmı

sandığını cebinde kalan son çeyreğ

le bir kira arabasına atarak kalkıbize geldi.



XI

Aristidi Efendinin ölümü altı

arama işine son vermişti. Halamı

yeniden dirilmesi ve ölmesi ile miraümitleri kapanıyordu. Böylec

elimizde son ümit olarak Sey

Lûtfullah ve onun arayacağı definkalmıştı. Münasebetsiz bir hâdise b

ümidi de hiç beklenmedik b

zamanda kül etti.



Seyit Lûtfullah son zamanlard

Yemiş İskelesi taraflarında küçük b

camide haftanın muayyen günlerindeva’zetmeğe başlamıştı. İşte b

vaazlardan birinde adamcağı

birdenbire o zamana kadaherkesten gizlediği mühim b

hakikati açıklamak ihtiyacın

duymuştu.Ortalığın gittikçe karıştığını, İslâ

âlemini tehdit eden maddî ve mânev

ehlikeleri, iyice sayıp döktüktesonra bu işlerin böyle

gidemeyeceğini, bunlara son verece

Mehdi’nin gelmesi yaklaştığın



söylemiş ve vaazın nihayetinde so

müjdeyi de vererek, “O Mehd

benim!” demişti. “O Mehdi benimakat daha huruç etmedim. Faka

yakında edeceğim. O zaman hepini

etrafımda olacaksınız...”Müphem bir zamana tali

edilmekle beraber oldukça sarih ola

bu müjdede Seyit Lûtfullah’ın o güaldığı esrar miktarının elbette mühim

bir hissesi vardı. Fakat böyle de ols

hükümet, hele o zamanda, yanMahmut Şevket Paşa’nın henü

öldürüldüğü, İstanbul’un bin türl

siyasî huzursuzlukla çalkandığı b



günde bunu hiçbir surette ho

göremezdi.

Bereket versin ki, esrarın dalgasgeçtikten sonra, bilhassa il

soruşturmada daha sarih konuşma

mkânını buldu. Aselban’danAndronikos Kayser’in hâzinelerinden

bu hâzinenin başında iyi saatte

olsunların yaptıklarmuharebelerden, kendisine musalla

olan huysuz ve hain, bir nevi beşinc

kol kılıklı huddamdan epeycbahsetti. Belki, bu Mehdilik fikrinin d

onun haince bir telkini olduğun

söyledi. Böylece asıl kabahatlini



şimdilik hiçbir hükümet ve zabıt

kuvveti tarafından ele geçirilmes

mkânı olmayan huddamı “Abdazaholduğu tespit edilince kendisine daha

hususî bir muamele yapmak ihtiyac

hâsıl oldu.Lûtfullah’ın tevkifinin heme

akşamında babam, ben

Abdüsselâm Bey, Nuri Efendinyerine muvakkittik yapan Isparta

Sadi Efendi, polis müdüriyetin

çağrıldık. Biz ifademiz alınsın diykoridorda beklerken, halaml

evlendiğinden beri hiç görmediğimi

Naşit Bey geldi. Fakat ne gelişti bu.



Bu gelen hiç de tanıdığımı

babacan, yüzünden sadece para

sıkıntısı ve yaşamak zevki, yahuhasreti akan Naşit Bey değildi. Bütü

varlığından bir vakar ve büyüklü

aşıyordu. O zamana kadar hedüşük gördüğümüz bıyıklar

dünyaya meydan okur gibi sivrilmiş

üzüntü ile kısık gözlerine tuhaf bsertlik, baktığı şeyi delen ve ötesine

geçen bir dikkat gelmişti. Sırtındak

eski avcı ceketini atmış, bal rengpardösüsü, altın saplı bastonu ile

ağır ağır, tanığı olduğumu

hâdisenin, yani oraya kadar gelişini



ehemmiyetini herkese anlata

adımlarla yürüdü. Önümüzde

birkaç yüz bin liralık servetin vettihat ve Terakkî nüfuzunun bir remz

gibi gururla geçti ve Abdüsselâm

Beyin de bulunduğu odaya girdi.Beş on dakika sonra ikisi birde

çıktılar. Babam bu vesile ile esk

dostunda yeni eniştesini tebrik ettsaadet diledi. Ben, elini öpüp alnım

koydum. Hey gidi günler

Büyükçekmece yollarında ısrarlbana kızım ne vakit alacağımı soran

Bir iki sene sonra behemeha

damadımsın!” deyip de başka b



şey demeyen adam şimdi öpmek içi

elini bana âdeta zorla verdi ve geriye

aldıktan sonra tekrar eldivenleringeçirmeden evvel mendili ile bir iyice

sildi, temizledi. Mamafih onun v

biraz da Abdüsselâm Beyibulunmaları işleri kolaylaştırdı. B

kadar mühim adamlarla konuştukta

sonra bizim gibilerin ifadelerini almabirdenbire lüzumsuz bir iş, hattâ

çekilmez bir angarya gibi göründü

İcabında yine çağırırız” sözüylevlerimize gönderildik.

İki gün sanra da Seyit Lûtfullah

esrarkeş ve meczup taifesinden



melekâtı akliyesine sahip olmayan

akat bugünlerde serbest kalması da

ehlikeli görülen” bir adam sıfatıylaSinop’a gönderildi.

Seyit Lûtfullah’ın gittiği günü

akşamı bir emniyet memuru evimizebir sepet içinde Çeşminigâr’ı getird

ve iyi bakmamızı sıkı sıkıya tembi

etti. “Hoca efendi kitaplarını berabegötürdü!” diyordu. Böylec

Andronikos’un hâzinelerinden d

hissemizi almış olduk.Fakat Çeşminigâr Safinaz Hanı

gibi vefalı çıkmadı. Bizim evi bir türl

beğenmedi. Safinaz Hanımın, evin



etrafı seyredip tek nefes alacak ye

olan cumbanın önünde

kalkmamasına mukabil, o hemen heırsatta evden kaçtı. Semtt

dolaşmadığı yer kalmadı. Heme

her gün ya biz, yahut komşulardabiri, Mihrimah Camii’nde, yahu

komşu bahçelerden birinde veya b

araba atının ayakları dibindebuluyorduk.

Çok dikkat ettim, masallar adl

başlar. Ceketinize veyboyunbağınıza eskiliği veya güzelliğ

yüzünden bir ad verin, derhal hüviye

değişir, bir çeşit şahsiyet olur



amamiyle ortadan kayboldu. Bu ağ

haberi ben âdeta korka korka Sey

Lutfullah’a bildirdim. Fakat Sinokalesinden aldığımız ceva

hakikaten şaşırtıcı idi. Safran

mürekkeple ve kargacık burgacık byazı ile yazılan bu mektupta siyas

menfi, Çeşminigâr’ın Sinop’ta geli

kendisini bulduğunu, bu itibarlendişelerimizin beyhude olduğunu

kendisinin sıhhatte olduğunu, Sey

Bilâl civarında Ümmi Gülsühâzinesini aramakla meşgu

olduğunu; yakında bulacağını, o

zaman bütün istediklerinin tahakku



edeceğini söylüyor, bu vaziye

karşısında artık ihtiyacı kalmadığ

Andronikos Kayser’in hâzineleribana hediye ediyordu. “Saba

akşam buluştuğumuz ve sohbe

ettiğimiz, beraberce seyrançıktığımız Aselban seni dünya

kardeşi yaptı. Ve sana Androniko

Kayser’in hâzinelerini kardeşlihediyesi verdi. Amma sen de kadrin

bilmelisin. Hazine şimdilik Kız Kules

altında olmakla, çıkarılması emmuhal gibi görünür, amma pe

yakında duamız ve tertibatımı

berekâtıyla çıkarılması eshel b



mahalle naklolunacağından zerre

kadar endişe olunmaya. Amm

htiyatla hareket gerektir. Feillâ...”Böylece her şeyi kaybettikte

sonra aşağı yukarı hepsini buluyor

yeni baştan servet ve kudrete sahioluyorduk.



XII

Seyit Lûtfullah’ın nefyinden sonr

benim için, tekrar, ne olacağım

meselesi meydana çıktı. İstestemez tekrar saatçi dükkânına

gittim. Eski ustam, mâni ortada

kalktığı için beni sevinçle karşıladFakat ben artık eski Hayri değildim

Nuri Efendinin muvakkithanesind

saatin sırrına hayranlıkla, aşkl



baktığım günler geçmişti. Araya

başka örnekler girmişti. Sey

Lûtfullah’ın mektebinden geçmiştimHayat kelimesi ile çalışma kelimes

arasında kafamda hiçbir münasebe

kalmamıştı. Hayat benim için iki ecebinde uydurulan bir masald

Akşama kadar ihtiyar ve romatizma

bir adamın dizleri dibinde oturuponun şikâyetlerini dinleye dinleye

çalışmak hoşuma gitmiyordu. Günü

birinde mili, lupu ve dükkânıanahtarını önüne bıraktım. Cebimd

bir gün evvelki gündeliğimden kala

beş on para ile sokağa fırladım. İl



solukta surlara kadar uzandım. He

şey birdenbire düzelmiş gib

mesuttum. O akşamı, Şehzadebaşiyatrolarından birinde geçirdim. Islık

alkış, kahkaha, satıcı sesi, sahne

şığı ve bilhassa o günlerde yenmeşhur olmağa başlayan bir Ermen

kızının baygın bakışları ve biber

sesi bana yeni bir ufuk açtı. Fakat ehoşuma gideni her gün sokakta

kahvede karşılaştığım bu adamları

sahnede, ışığın ve bozuk mızıkagürültüsünün ortasında başka

hüviyetlerle yaşamaları idi. Bu âdet

canlı bir rüya idi. O gece kararım



verdim. Üç gün sonra tulua

kumpanyalarından birinde idim.

Tabiî bana hiçbir mühim rovermediler. Yaptığımızın fevkalâde

bir iş olduğunu da hi

zannetmiyordum. Buna rağmen b1913 yılı, hayatımın en harika dev

oldu. Gün baştan aşağı benimd

Akşama doğru bir suikast hazırlagibi yavaş yavaş tiyatrod

oplanıyorduk. Sonra bir hay huydu

başlıyordu. Davul, zurna, klarnesesleri dışarda gecenin artık bizim

olduğunu ilân ediyor, sahne ikinci bi

dünya gibi hazırlanıyordu. Perdeni



öbür tarafında müşteriler toplanıyor

ayak sesleri, gürültüler, çığlıklar

tişmeler, sabırsız ıslıklar salaşkökünden sarsıyor, nihayet perde

açılıyordu. Halk arasından il

kantoları seyrediyorduk. İhtiyakadın göbeği fincan gibi oynuyor

halk işin maskaralığını bile bile, belk

de böyle olduğu için memnunalkışlıyor, ıslık sesleri kumaşlar gib

yırtılıyordu.

Her şey fakir, eski, biçare vehasisti. Fakat ben Seyit Lûtfullah’ı

mektebinden geldiğim için bütün b

akir ve biçare şeyler sırf yala



olduğu için kendiliğinden bana güze

görünüyordu. İlk giydiğim, Üçünc

Napolyon devri asilzadesinipantalonu üç yerinden yırtıktı. Âşı

olduğum kadın, daha iyisi kontes

erah ferah annemi doğurmuolabilirdi, fakat ne ehemmiyeti vardı

Mesele o anda adımın Hay

olmaması, gerçeğin dışındbulunmamda idi. Bu tek mânasıyl

kaçıştı. Yalanın sihirli çizgisi içinde

dim ve bu bana yetiyordu.Neler oynamıyorduk

Repertuvarımızda her türlü şahese

vardı. Hiçbir Don Kişot bizim kada



cesaretle ve iç rahatı ile

yeldeğirmenlerine hücum etmemiştir

Yazık ki üçüncü ayında tiyatromuzdasıkı bir tensikat başladı. Ben kadr

haricinde kaldım. Bu sefe

Kadıköyü’ndeki bir kumpanyaygirdim. Kuşdili’nde küçük bir salaşt

oyunlarımız başladı. Vâkıa kazancım

mühim bir şey değildi. Yol parasıngüç çıkarıyordum. Fakat bu sefe

kumpanya yeni ve şöhretsiz olduğ

çin kadınlar gençti ve ben hepsinestisnasız, âşıktım.

Son vapurların yalnızlığınd

onların hayali ile bir evvelk



yolculardan arta kalmı

ahtakuralarını yüklenerek İstanbul’

dönüyordum. Şurası da var ki, bsefer talihim biraz daha açıktı. İkinc

üçüncü derecede rolle

alabiliyordum.Üçüncü merhale yin

Kadıköyü’nde, bu sefer bir opere

oldu. Alaturka ile alafranga arasındasallanan bir musikîde sesimi tecrüb

ettim. Hüzzam, Hüseyni, babaml

her perşembe akşamı ve cuma gündevam ettiğimiz tekkelerde

beraberce okuduğumuz makamları

bütün programı bu musikîye



sığabiliyordu. Müdürümüz yalnız b

şey hususunda titizdi. Te

gözlüğünün camının temizliği! O pırpırıl yandıkça sanki dokunduğu he

şeyi güzelleştiriyordu.

Operetten sonra bir orta oyunuorta oyunundan sonra Abdüsselâm

Beyin ısrarıyla girdiğim Darülbeday

iyatrosu, Antuan’ın hiçbir şeanlamadığım dersleri... Beni b

acayip dünyadan yorgunluğunun b

ürlü anlayamadığım bkargaşalıktan Birinci Dünya Harb

kurtardı. Onunla sanki ilk def

ayağım toprağa bastı. Fakat ço



geç kaldığımı hissediyordum.



İkinci Bölüm

-Küçük Hakikatler-

I

Terhis olup da İstanbul’



döndüğüm zaman şehri, insanların

değişmiş buldum. Her şey fakir

biçare ve alt üsttü. Babam harçinde ölmüştü. Üvey anam evde te

başına yaşıyordu. Kapıdan gire

girmez bu dört yılın beyhudegeçtiğini daha ilk anda anladım

Evde hiçbir şey değişmemişt

Sofanın ve odaların kapısında dahyırtık, daha renkleri atmış, faka

dışarıya karşı yine eskisi kada

kapalı aynı perdeler sarkıyorduvarlarda aynı levhalar ası

duruyordu. Sofadaki eski hasırın so

parçası her adımda dağılmağa



hazır, etrafı küf, rutubet kokusu ile

dolduruyor, Mübarek daha tozlu

Kafkas çöllerinde hastalanmış bir çödevesi gibi bitkin, kendi köşesinde

hiçbir nizama girmeyen bir zaman

sayıklıyordu.Daha ilk adımı atar atmaz

gerçekten baba evine, çocukluğuma

lk gençliğime, ne derseniz deyinizdöndüğümü anladım. Halbuki ben b

dört seneden neler beklemiştim

Şimdi ise içimde aynı hayasteksizliği, her şeyi ayn

umursamamak vardı.

İlk günler o kadar üzücü olmad



Üvey anam şefkat için doğmuştu

Acınacak derecede yalnızdı ve b

yalnızlığı içinde benim düşüncemeyapışarak yaşamağa öyle alışmışt

ki, geldiğim gün sevincinden ölece

sandım. Dört sene, o zaman oldukçgeniş olan bahçenin he

meyvasından o sıkıntı içinde ayr

ayrı reçeller kurmuş ve saklamıştBunu ilk kahvaltımda gördüm v

şaşırdım. “Şu erikten ye... Yaptığım

zaman baban sağdı... Bu vişneyevvelki sene yapmıştım... San

sakladım... Yok canım, bozulmuş

olur mu hiç?... Bu kayısı da



senenin a, olur mu, bir kere

adıver...” Böylece dört ayr

mevsimin reçellerini bir gündeatmağa mecbur olmuştum

Kadıncağız durup durup ağlıyor

boynuma sarılıyordu. Beni güzekahraman, becerikli buluyor

yaptığım büyük işlerin hikâyesin

dinlemek istiyordu. Gelecehakkında korkularımı anlatmağ

kalktıkça sözümü kesiyor,“Hiç olu

mu? Senin gibi adam! İşsiz kalmısın hiç?” diyordu. Ben de yava

yavaş buna inanmağa başladım.

Durmadan iş arıyordum. Faka



stanbul’da benim gibi terhis edilmi

on binlerce genç adam vard

Vapurlar her gün esirlikten döneyüzlerce insan getiriyordu. Bir türlü i

bulamıyordum. İlk aylar, birikmi

maaşlarımın verdiği nisbî bir rahatlıçinde geçti. Bir uçuruma uzatılmı

bir kalas üzerinde yürür gibi sade

ehlike ve muvazeneden ibaret bhayat yaşıyordum.

Tekrar mazinin ağına düşmeme

çin eski tanıdıklardan hiçbiringörmüyordum. Zaten Abdüsselâm

Beyden başkası kalmamıştı. O

kadar sevdiğim bu adamcağızı dah



görmemek için, o günlerde sık sı

gittiğim Harbiye Nezareti’nin yolun

değiştirmiştim. Şehzade Camii’ninDireklerarası’nın arkasından gidi

geliyordum.

Fakat o gelip beni buldu. Budönüşümün üçüncü ayındaydı. B

sabah evimizin önünde, erkenden b

araba durdu. Pencereden yavaşçbaktım. İçinden Abdüsselâm Beyi

ndiğini gördüm. Kapıda, “Nerede b

hayırsız oğlan!” diye soruyordu.Yukarıya çıkmadı. Aşağıda

aşlıkta giyinmemi bekled

Arabasına alıp Soğanağa’da yen



aşındığı konak yavrusu evin

götürdü.

Eski konak, debdebe, arabalaratlar, hizmetçiler, her taraftan akan

refah bu yeni evde şimdi hâtıra bile

değildi. Ne de eski kalabalık vardBiçare adam küçük kızı, damad

onların çocukları ve bir de karıs

ölmüş olan Ferhat Beyle yapayalnıoturuyordu. Bir iki ihtiyar emektar, ik

hafta sonra -beni ilk yapılacak iş b

miş gibi- evlendirdiği yetiştirmesEmine beraberlerinde idi.

İlk önce ikinci katta kendi odasın

çıktık. Üzerinde küçük Hint işi b



çekmece duran bir sedire ben

oturttu. Çekmecenin üstünde zar

zarf mektuplar, her birinin yerini ayrayrı bildiği, zarfından çıkarıp bana

uzatıp gösterdiği fotoğraflar vardı.

Ona, iş bulmak için çektiğimsıkıntımı anlattım. Bana hak verd

Beraberce aramayı vaat etti. Faka

ş yoktu. Abdüsselâm Beyin eskanıdıkları ya ortadan çekilmişler

yahut da adamcağıza ehemmiye

vermeyecek derecede değişmişlerdBirkaç gün sağa sola gidip geldikte

sonra tahsilimi tamamlamama kara

verildi. Onun ve bilhassa Ferha



Beyin teşvikiyle Posta Telgra

Mektebi’ne girdim. Mektepleri

hemen hemen bomboş olduğuneredeyse araya simsar koyarak

mükâfat vaat ederek öğrenc

aradıkları bir zamanda, hiç olmazsadışardan en mütevazısı gibi görüne

bu mektebi acaba nede

seçmiştiler? Hakikat şu ki, beni kadar sevmelerine rağme

hakkımdaki düşüncele

değişmemişti. Mamafih AbdüsselâmBeye bunun için mühim başk

sebepler de gösteriyordu. Tahs

kısa idi. Talebeye ufak bir geçim



parası veriliyordu. Ayrıca da

elgrafçılığın saatçiliğe benzediğin

hükmetmişti. Bu hükmü, belki alıcve verici âletlerin tıkırtı ile

çalışmasından geliyordu. Belki d

sadece işin içinde âlet denen şeyibulunması yüzündendi.

- Senin için bir şeyler kurcalama

âzım geldiğine göre iyi kötü bmerakını bu işte tatmin edersin.

diyordu.

Mektebe yazıldıktan, yankendime ait şöyle böyle emniyetli b

stikbalin eşiğine ayak bastıkta

sonra, bir gün Abdüsselâm Bey



benim behemehal Emine il

evlenmem lâzım geldiğini söyled

Zaten evinden çıktığım yoktuKendisi sabah akşam bunun içi

srar ediyordu. Evlenme işi b

yakınlığı rahatlaştıracak, tabkılacaktı.

Madem baba oğul gibiyiz... Emin

le bu baba oğulluk bir düğüm dahkazanacaktı. Emine benden iyisin

bulamazdı. -Hakikatte bulurdu

Bulması lâzımdı. Zavallı EmineBenim de şimdilik ondan iyisin

bulmam oldukça güçtü. Arada

yabancılık denen şey, binaenaley



alışma güçlüğü falan d? yoktu. Yen

ve parasız evlileri o kadar korkuta

ev açmak, geçim sıkıntısı, yalnızlıgibi şeyler de -Abdüsselâm Bey b

yalnızlık kelimesinin üstünde bilhassa

duruyordu- Soğanağa’daki evde heberaberce oturacağımıza göre

kendiliğinden ortadan kalkıyordu

Böylece hem iki taraf için Allah’ıemri yerine gelecek, hem ben raha

edecektim. Üstelik, -burasını tab

söylemiyordu- bu sıkıntılı zamandaçarşı diliyle işlerin kesat gittiğ

günlerde, zarurî olarak e

kadrosuna, hattâ ısrar ettiği gib



üvey annem gelirse iki kişi birde

lâve etmiş olacak, senelerdir o

kadar aksi giden talihinden bu suretleöc alacaktı.

Üvey annem gelmedi. Babamla

kadar mesut olduğunu sandığı everk etmek istemiyordu. İnsanları

saadet anlayışları da gariptir

Kitaplara bakarsanız, kendilerindinlerseniz, insanoğlunun esas vasf

akıldır. Onun sayesinde diğe

hayvanlardan ayrılır. Beylik sözüylehayata hükmeder. Fakat kend

hayatlarına teker teker bakarsanı

bu yapıcı unsurun zerre kada



müdahalesini göremezsiniz. Bütü

elâkkileri, hususî bağlanışları hep b

aklın varlığını yalanlar, üvey annemSoğanağa’daki evde bizimle berabe

oturmayı, “Bir başkasının evind

benim ne işim var? Haydi, senihakikî annen olsam neyse... San

bile bir bakıma yabancı sayıldığıma

göre...” gibi bir sebeple reddetseydaklım elbette yatardı. Faka

senelerce uzakta bekledikten sonr

bir sığıntı gibi girdiği, hiçbir zamahakkıyla benimsenmediği, o kadar y

bir yatalağa baktığı, bir gün yüz

gülmediği evimizi, geçmiş saadetle



adına bırakmayacağını söylemes

beni âdeta çıldırtmıştı. Bu aklın

mantığın, her şeyin dışındaAbdüsselâm Beyin beni o kada

srarla kendisine damat yapmas

Emine’nin sevine sevine benimlevlenmesi kadar gülünç, budalac

bir şeydi. Bununla beraber böyleyd

Üvey annem evimizde mesuolduğunu sanıyordu. Babaml

evlendikten sonra bu evin dışında

yaşadığı yıllarda bir gün bu evegirebilmek saadetini gözünde öyle

büyütmüş, bu işin imkânsızlığ

kendisini öyle kavramıştı ki, en a



müsait, saadet denen şeyden e

uzak şartlar altında girdiği bu ev

şimdi bırakamıyordu.Sadece düşünceye ait, za

üzerine kurulmuş bu saadet hâtıras

o kadar kuvvetliydi ki, sonundaAbdüsselâm Bey bile hürmet etmeğ

mecbur kaldı.

Emine, şirin, saf ve her şeydeevvel iyi insandı. Hayat karşısınd

şaşılacak bir cesareti vardı. Ömr

küçük bir kuş gibi Abdüsselâm Beyievi denilen kafeste geçmişt

Dünyası orada tanıdığı insanlarda

baretti. Evlendiğimiz zaman, kapıda



lk çıktığı gün adımlar

sendeleyecek, korkup tekrar ge

dönecek kadar bu evin dışındakşeyler için yabancı ve tecrübesizd

Buna rağmen, galiba her şeyi, he

ecrübeyi kendisinde yaradılıştahazır bulanlardan olacak ki, hiçb

şeyi yadırgamadı. Hiçbir vaziyett

şaşırmadı. Sonuna kadar sağlamcesur, neşeli kaldı.

İlk yıllarımız çok mesut geçt

Mektebi bitirdikten sonra evvelPosta Telgraf’tan çıktım. Sonr

Abdüsselâm Bey bir dost

vasıtasıyla bana Tünel İdaresi’nd



bir iş buldu. O zamana göre iy

kazanıyordum. İlk çocuğumuzu

yaşamamasından başka bir derdimyoktu. Bir de kendimize ait b

hayatımız olmaması... Evde her şe

rahat, bol ve emniyetli idi. Fakat hüve kendi başımıza değildik.

Abdüsselâm Beyin insan sevgis

bütün evdekiler gibi bir an peşimizbırakmıyordu. Gece yarısı sofad

veya yandaki odalarda bir ayak ses

hafif bir öksürük işitse yardımımızakoşmak için bunu bir fırsat bile

Abdüsselâm Beyin yanında sö

geçirebildiği herhangi bir insanın b



dakika tek başına kalmağa hakk

yoktu. İş zamanları hariç ben heme

hemen yalnız ona aittim. Sabahleyikahvaltımızı beraber yapardık

Evden çıkarken akşam hang

kahvede kendisini bulabileceğimsöyler ve benden bir saat evve

oraya gelirdi. O zaman emekliy

ayrılan Ferhat Bey de tabiatiylberaber bulunurdu. Akşam üst

beraber eve döner, daima bi

bahane bulup geciktirdiği yatmasaatine kadar bir arada otururduk

Buna mukabil asıl damadı, küçü

kızının kocası, evin bütün erkekle



adına gezer, tozar, hattâ zaman

zaman karısını alıp çıkardı.

Emine ile ilk fırsatta evdeayrılmağa karar vermiştik. Hatt

Emine birkaç defa eski eve uğramış

az çok, üvey annemin mesumazisine hürmet etmek şartıyla nas

nizam vereceğini tasarlamış, hattâ il

ş olarak sofadaki hasırları sökmüşatmış, hikâyesini beniml

evlenmeden çok evvel işittiği halamı

saatinin rakkasını yerindekaldırmış, tavan arasında bir yere

saklamıştı.

- Neden beğenmiyorsun



anlamıyorum?.. Çok güzel, kutu gib

bir ev... Görürsün, cennet yaparım!

Hele bir şu muhabbet esirliğindekurtulalım.

Emine, şimdiki sinema dilini hi

bilmeden, Abdüsselâm Beyievindeki hayatımıza bakara

kendimize “muhabbet esiri” adın

vermişti.Bize böyle ayrılmayı düşündüre

sadece yalnız Abdüsselâm Beyi

nsan sevgisi değildi. Yavaş yavaşhtiyar adamın düştüğü sıkıntı da biz

rahatsız ediyordu. Elinde avucund

olanların hepsi satılmış, kalanlar d



rehinde idi. Ve Abdüsselâm Be

para sıkıntısını hiç kimseye fâ

etmeden borçla yaşıyordu. Ndamadının, ne Ferhat Beyin, ne d

benim masrafı paylaşmamızı b

ürlü kabul ettirememiştik. O kadaneşeli tabiatı yavaş yava

bozulmuştu. Dalgın ve düşünceli id

Yanında kimse olmadan sokağaadım atmayan adam şimdi zama

zaman, borç para bulmak için gizlic

sokağa çıkıyordu. Emine ile ben bvaziyette ona daha fazla yük olmay

stemiyorduk.

Fakat projemizi bir türlü tatbi



edemedik. Tam bizim kendisine

kararımızı açacağımız günlerde

damadı kendisini Anadolu’da byerde bir memuriyete tâyin ettirme

ırsatını buldu. Abdüsselâm Be

uzun münakaşalar, itirazlarşikâyetlerden sonra ister isteme

karı kocanın evden ayrılmasına raz

oldu. Ayşe Hanımefendi, evdeayrılacağı zaman ikimize birden

Babam size emanet!., dedi. Zate

sizin de babanız sayılır...” Kocası dakarısının yanında hemen hemen ayn

şeyleri söyledi. Fakat o uzaklaşınc

birdenbire: “Allah sabır versi



sizlere” diye ilâve etti. Çarnâçar bi

kaldık. İhtiyar adamı yalnı

bırakamazdık. Kaldı ki, bu sozamanlarında candan birini

bakmasına hakikaten muhtaçt

Vücudu gibi hâfızası da zayıflamıştHemen her şeyi unutuyor, her şey

birbirine karıştırıyordu.

Çamlıca’da oturan büyük oğlunaAnadolu’da bulunan ortanca oğlun

vaziyeti bildirerek babaların

yanlarına almalarını rica ettim. Okadar iyiliğini gördüğüm b

adamcağız için yapabileceğim te

şeydi bunlar.



Ortanca oğlu hiç cevap vermed

Yalnız o şeker bayramı babasına bi

ebrik telgrafı çekmekle, bir deçocuklarının resimlerini göndermekle

yetindi. Çamhca’da oturanı, yin

eskisi gibi küçük kardeşiyle berabebayram tebrikine geldiği zaman b

ırsatını bulup işin imkânsızlığın

anlattı. “Karım bana yemin verdirdYapamam” diyordu.

- Bari yardım edin, dedim. Paras

yok, borç içinde. Kazandığımıhepsini veririm, zaten gizli olarak da

sarf ediyorum. Fakat korka korka.

Çünkü benden para kabul etme



stemiyor. Bu gidişle borçl

çıkarsınız...

Fakat o inanmıyordu:- Sen babamı bilmezsin... diyordu

Muhakkak vardır. Kim bilir nered

gizlidir!- İyi ya... dedim. Babanıza bir şe

olursa hepsi mahvolur. Ayrıca Emine

le biz töhmet altında kalırız. Yazıdeğil mi bize? Gelin babanızl

beraber oturun. Malınıza mukayye

olun!..Omuzlarını silkti. Zaten babas

odaya girmişti. Giderken beni kapıd

uzun uzun süzdü: “Sana emniyetim



var...” dedi. Fakat bakışları hiç de

emniyet eden adamın bakışlar

değildi. İçime garip bir korku girdi.O yılın kurban bayramından sonr

Ferhat Bey de evi terk ett

Kadıköyü’ndedul bir kadınlevlenmişti. O da öbür damadı gib

bize, “Allah sabır versin... Alla

kolaylık versin!..” dedi ve arkasındalâve etti: “Aklınız varsa siz de benim

gibi yapın!”

Abdüsselâm Beyin evinde biz kakoca ihtiyar adamla tek başımıza

kalmıştık. Burmalı Mescid’i

arkasındaki konakta bir aşiret kada



kalabalık oğul, torun, hısım v

akraba içinde yaşayan adam

kendisine her suretle yabancı iknsanın elinde ölecekti. Bu onu

sakınılmaz kaderiydi.

Bütün hayatım boyunca dikkaettim. İnsanın daima en çok korktuğ

şeyler başına geliyor. Aristid

Efendinin imbiğin patladığı gecyanarak ölümünden sonra bir gü

muvakkithanede idim. Herkes kazaya

dair bir şey anlatıyordu. Şimdhatırlamadığım birisi de onun b

cinsten bir kazadan her zama

korktuğunu garip bir tesadüf gib



söylemişti. O zamana kadar hi

ağzını açmadan konuşmayı dinleye

Nuri Efendi birdenbire elindeki saabırakarak:

- Bana kalırsa bu hiç de gari

değildir. Belki tabiî umurdandır. Hâyoktur, mazi ve onun emrinde bi

stikbal vardır. Biz farkında olmada

stikbalimizi inşa ederiz. AristidEfendi bu tecrübelere başladığ

anda âkibetini hazırlamıştı. Ölüm

kendisinde hazırdı. Bunu bilmiolmasına niçin hayret ediyorsunuz

demişti.

Abdüsselâm Bey de insa



sevgisiyle, belki de insanlara fazla

düşkünlüğü, hısım akraba sevgisiyl

kendisine bu yalnızlığı hazırlamıştŞüphesiz bu sevgi olmasayd

etrafındakiler kendisinden böyl

kaçmayacaklar, yalnızlığı bu kadaduymayacak, böyle perişa

olmayacaktı.

Ertesi senenin şeker bayramı evhiçbir akraba uğramadı. Fakat he

kandil ve bayramda olduğu gib

damat, gelin, torun, yaşayan, belkde yaşamayan bütün akrabalar için

hepsinin yaşına ve mertebesine göre

yine hediyeler alındı. Bu iş için lâzım



gelen parayı nasıl ve nerede

bulmuştu? Bunu hiç kimse bilemezdi.

Düzine ile ipek mendillerkravatlar, gömlekler, kızlar için belk

de ucuz cinsten mücevherler, erke

çocuklar için saatler, eski emektarlaçin alınmış entarilikler üst üste

paket paket odasına dizildi. V

biçare ihtiyar sırtında eski redingotudaima temiz kolalı gömleğ

gözlerinde daima parlak gözlükler

bir eli her zaman için biçimli kesilmisakalında ve gözleri karşısındak

saatte, sokaktaki her gürültüy

kulağını kabartarak, her an kap



zilinin çalındığını sanarak üç gün, he

adım sesinde geleni karşılamak içi

ayağa kalkarak bekledi.Bu bayram günlerinde yine eskis

gibi bütün akrabayı doyurabilece

bollukta ve gelmeyeceklerine emiolduğumuz bu insanların zevklerine

göre yemekler pişiyor, sofra bi

ahzada kurulmağa hazır duruyorduDördüncü günün akşamı, hakiki b

yeis içinde:

- Emine kızım, dedi. Şu paketlekaldırın... Çocukların odasın

koyun!.. Geldikleri zaman alırlar!

Bu oda Abdüsselâm Beyin evini



bir nevi deposu idi. On bir çocu

beşiği, bir yığın mânâsız haya

artığı, Abdüsselâm Beyin muhtelzifaflarına şahit olmuş birka

karyola, konsollar, aynalar, esk

oyuncaklar, sandıklar, hulâsa konaksatılıp da bu sekiz odalı eve

aşınıldığı zaman kızının ve

damadının eskiciye vermelerine bürlü razı olmadığı türlü eşya burada

ozlar içinde, birbirinin üstün

yığılmış beklerdi. Abdüsselâm Beyçinde hiçbir çocuğun doğmadığ

büyümediği bu odaya “çocukları

odası” adını vermiş ve garibi şu ki b



ad tutmuştu da. Belki de bu adı

sihri yüzünden bu odaya garip b

hava sinmişti. Yavaş yavaş herkesevin kaybolmuş hayatının orada

oplandığına inanmıştı. Oras

birikmiş ayrılıkların, üst üste yığılmıölümlerin, hâtıra ve unutulmaları

odasıydı. Yaşayanlar bile orada

kendi çocukluklarının, ilgençliklerinin ölümün

seyrediyorlardı. Büyük odanı

ortasında daha ziyade karayvurmuş gemi gibi bir yığın eşya he

onları hatırlatırdı. Hulâsa bu od

Abdüsselâm Beyin kalbi gibi b



şeydi. Bu iyi ruhlu adamın yanınd

bizi o kadar huzursuz kılan şeyin ne

olduğunu ancak bu odaya bir kereolsun girenler anlayabilirdi. Çünkü b

üst üstelik, yarattığı zaman dışılıkta

eşyanın kayıtsızlığını yok etmiştOnun içindir ki anahtarı daim

kapının üzerinde durduğu hâlde hi

kimse içeriye girmezdi.Sağlam aklına, neşeli tabiatın

rağmen efendisinin hayatındak

stırapları âdeta benimseyen Eminse bu odanın önünden bile geçme

stemezdi. Karım içinde büyüdüğü b

evi bütün psikolojik derinliğiyl



benimsemişti.

Odaya o girmedi. Onun yerin

paketleri istemeye istemeye beaşıdım. Karanlıkta adımlarım bütü

bu eski, sahipsiz eşyaya takıla

akıla, sofadan gelen ışıktabirdenbire canlanan büyük b

aynada hiç de bana benzemeye

silik bir hayali seyrede ede birkadefa gidip geldim. İçimde garip

sebebini bilmediğim bir korku vardı.

Nereden geliyordu bu? Ve nacayip şeydi? Durup dururke

birdenbire nasıl kavramıştı bütü

varlığımı? Halbuki sevinç delis



olmam lâzım gelen günle

yaşıyordum. Karım gebe idi v

doğumu bekliyorduk. Arada sıradagülerek bana, “Çok gürült

yapıyor... Galiba kız olacak!

diyordu. Hiç durmadaepinmesinden şikâyet ediyor, “Nas

başa çıkacağım?” diye şimdiden ve

şüphesiz yalancıktan tasalanıyorduAbdüsselâm Bey bile bütü

kederlerine rağmen bu işin sevinc

çinde idi. İkide bir bana, “Kaç gükaldı, sorsana!” diye ısrar ediyordu

Sonra bir evvelki cevabımız

hatırlayarak parmaklarıyl



hesaplıyordu. Epeyce zamand

evde çocuk doğmamıştı. “Yenide

büyük baba olacağım...” sözdilinden düşmüyordu.

Sıra biraz kenara konmuş so

paketlere gelince, gözleriyle mânamanalı bakarak,“Onlar dursun

dedi.“Onların sahibi behemeha

gelecek...” Emine’nin yüzü kıpkırmızkesildi ve odadan çıktı. Abdüsselâm

Beyin çehresinde artık seyrekleşe

ebessümlerinden biri belirmişti.- Ferhat Beye sormadınız mı

Niçin refikasını buraya getirmedi d

kendisi Kadıköyü’ne gitti? He



beraber yaşardık. İnsan bu kada

yıllık evini bırakıp gider mi?

- Hanım, baba evindeçıkmıyormuş... Çıkmay

stemiyormuş!..

Abdüsselâm Bey yüzüme dik dibaktı:

- Ne diye öylesini aldı? Fakir

kimsesiz bir şey bulamadı mı?Birdenbire şaşırdım. Ve bira

evvelki korku, daha canl

daha keskin şekilde içime yerleştArtık bu insan sevgisini, yalnızlı

korkusunu geçiyordu. İşin içine dah

mühim şeyler giriyordu. Kendimiz



radesizliğim yüzünden bir biçareye

eslim etmiştik.

Zehra’nın doğuşu, AbdüsselâmBeyin hısım akrabası tarafında

unutulmuş olmasından duyduğ

stırapları birdenbire hafiflettÇocukların odasından evin e

mükellef beşiği çıkarıldı. Takrib

Ahmet Efendi ailesinin son torunu iluykularını gümüş zırhlı ve sede

kakmalı, bir dekovil kadar büyük

ağır ve ceviz oymalı bir beşiktuyudu. Tabiî Abdüsselâm Bey dah

lk günden itibaren başının ucunda

ayrılmadı. Konağın eski âde



üzerine çocuğa benim yerime o ad

verdi. Ve yanlışlıkla benim annemi

adı olan Zahide adını vereceği yerdkendi annesinin adı olan Zehra’y

verdi.



II

İşte, birbirinin peşini bırakmamı

elâketler dizisi bu mânâsı

yanlışlıklarla başladı. İhtiyar adamevvelâ bu yanlışlığa bizim kada

güldü, sonra müteessir oldu, kendin

thama başladı. Sonuna doğru beessür hakikî bir vicdan azabı hâline

girdi. Kendisini âdeta çocuğumuz

bizden çalmış sanıyordu. Bu iş içi



muhakkak ahrette kendisine hesa

sorulacaktı. Diğer taraftan da bu a

benzerliği yüzünden “valide” diyçağırmağa başladığı Zehra’ya b

kat daha bağlandı. Çocuğu

stikbalini düşünmeğe başladı. Vemevcut servetini kızıma bağışlaya

vasiyetnamelerle evin içi doldu

Günde kaç vasiyetname yazardıBurasını Allah bilir. Son üç sen

çinde evin her tarafı, halı, kilim

yastık altları, masa gözlerçekmeceler, onun vasiyetnameleriyle

doldu. Biz Emine ile her gün birka

anesini yırttığımız hâlde yine



ölümünden sonra kucak dolus

vasiyetname çıkmıştı. Heme

hepsinde biçare ihtiyar “servetmevcudesini” “validesi Zehr

Hanıma” terk ettiğini söylüyor v

bizim onun tahsil ve terbiyesine soderecede dikkat etmemizi şiddetle

stiyordu.

“Annesi kerimem Emine Hanım ilebabası oğlum Hayri Efendinin tahs

ve terbiyesine itina etmeleri ve

yetişip evlenene kadar...” diyedevam eden, bitip başlayan b

vasiyetnamelerde kendi kızımız

müşfik ihtiyar bize emanet ediyordu.



Anadolu harbi çoktan bittiğ

mühim bir kısmı İstanbul’da olduğ

çin ölümünü haber alanlar ertesgünü eve gelmişlerdi. O akşam

hemen herkesin elinde b

vasiyetnamelerden birkaçı vardTabiî vasiyet hükümden sakıttı. Ve

abiatiyle biz sadece evde

çocuğumuzu ve şahsımıza ait eşyayalıp çıkmağa çoktan razıydık

Nitekim öyle yaptık. Fakat arada

birkaç gün geçince hava değiştAbdüsselâm Bey çoğu tutarı kada

mühim meblâğlara rehine verilmiş b

yığın ufak tefeği kızımın üzerine



geçirmek için bazı tedbirlere

müracaat etmiş, ayrıca bir iki notere

de vasiyetname bırakmıştı. Öyle kşlerin tanzimi için mahkeme karar

zarurî oldu.

Bu arada hemen bütün veresbizi, ortada miras denecek bir şe

olmamasına rağmen babalarını

zihnini kendilerinden çalmakla, ihtiyave hâfızası bozulmuş adamı “Kızımı

senin annendir!” diye kandırmak, b

olmayacak şeye “türlü desiselerlnandırmakla” itham ediyordu.

Yine kendimizi müdafaa için, “So

zamanlarda rahmetli hiç de



muvazenesine sahip değildi!” deyince

bu sefer velinimetimize hakaretle

hâtırasını tezyifle itham ediliyordukİftira!” diyorlardı. “İftira v

nimetnâşinaslık, nankörlük...

diyorlar ve hemen arkasındasözlerimizi kendi dâvaları içi

yoruyorlardı: “Gördünüz mü

diyorlardı, nasıl itiraf ediyorlar?”Yârabbi, ne kadar çok hisse

eşya vardı, ve ne kadar çok resm

muamele zarureti ortaya çıkmıştRahmetli nerede altıda bir, yedide

hattâ onda bir hissesi satılan arsa

mülk varsa hepsini almıştı. Kim bilir



belki de bugünün arsa ve mül

iyatlarının etrafındaki kazanc

düşünerek yapmıştı bunlarÇekmeceler senet doluydu. Ve he

senede mukabil birkaç borç sened

çıkıyordu. Bu emlâk, akar değil, pukoleksiyonu gibi bir şeydi. Karşısın

çıktığımız hâkimlerin çoğu evvelâ

koskoca adamın ahretliğinin kızınkendi annesi” zannetmesine hafifçe

gülümsüyorlar, biraz sonra verese

arafından yapılan kandırıcaydınlatmalarla kötü niyetimizde

şüphelenmeğe başlıyorlardı. Be

dilimin döndüğü kadar:



- Efendim, merhum şakac

adamdı. Evlâdı gibi sevdiği kızıml

bu tarzda latife ederdi... diyeanlatmağa çalışınca:

- Üç yaşındaki çocukla latife edil

mi? diye azarlanıyordum. Hem evlâdgibi diyorsunuz! Hem de anne diy

şaka ettiğini söylüyorsunuz. Birinde

birini seçin!- Seçecek vaziyette olan be

değilim ki... Rahmetli ikisini birde

kabul etmişti.- Vasiyetnamelerin bazıları alt

aylıkken başlıyor... Bu nasıl iştir. Alt

aylık çocuk latifeden ne anlar



diyorlardı.

- Anlamaz, anlamaz, ama herke

yine yapar. Çocuklarla konuşurkehangimiz dilimizi, sesimiz

değiştirmeyiz?.. Sade çocukla değ

kedi veya köpekle oynarken bile yakendimizi onun seviyesine indirir

yahut onu kendi seviyemize çıkarırız

- Rahmetli bu işte ortalama bhad bulmuştu... Tarafeyn müsavî

akat zıt vaziyetlerde idiler...

Hukuk ıstılahlarına yavaş yavaalışıyordum:

- Peki, burası böyle diyelim! Y

çocuğun, yani validesinin rahmetliye



oğlum” demesini nasıl iza

edersiniz? Şahitlerin ifadeleri sarih.

Vefatını müteakip hep “oğlumnerede?” diye ağlarmış...

Filhakika doğruydu. Zehra’yı d

kendisine “oğlum!” demeğalıştırmıştı. Kız iki gözü iki çeşme

oğlunu arıyordu. Yine vaziye

aydınlatmağa çalışıyordum.- Efendim, öğretmişti... Bütü

gününü beraber geçirirdi. Zate

bütün işler hep oradan gelmiyor muBiçare son zamanda yaşı dolayısıyl

pek sağlam düşünemiyordu...

Böyle vaziyetlerde kimsey



ncitmeden konuşmak ne gü

oluyordu. O kadar sevdiğim adam

çin bunaktı, diye avaz avabağırabilsem nasıl rahatlayacaktım

Bunak olmasaydı evin içini anca

iravun ailelerinde görülen bu gariana-oğul, baba-ana hikâyesiyl

doldurur muydu? Neticede zate

hükümsüz olan vasiyetname bir kerdaha iptal ediliyor, ben ayrıca

mahkeme huzurunda münasebetsi

münasebetsiz konuştuğumvelinimetimin hâtırasına hürmetsizli

ettiğim için tazir ediliyordum.

Velinimet, baba, miras kelimele



çinde boğulacağıma iyice inandığım

bir günde iş biter gibi oldu. Faka

bitmedi. Efkârıumumiye safhasbaşladı.



III

Vasiyetnamenin reddi küçü

muhitimde derin bir aki

uyandırmıştı. Bütün tanıdıklar, yahumühim bir kısmı, beni ve bilhassa

kızımı meşru bir haktan mahrum

edilmiş addediyorlardı. Mahalledeicarethanede -o zaman Tüne

şirketinden ayrılmış, hususî b

müessede çalışıyordum- herke



bana karşı yapılan haksızlığa isya

ediyor ve kendi mizacına göre

epkiler gösteriyordu. Bir kısmı banve kıza acıyorlardı. Bir kısmı da biz

unutuyor, birkaç kuruş için yahu

dünya malı için” babalarının sosteklerine hürmetsizlik ede

vereseye kızıyorlardı. Bir diğe

kısmı da bu kadar mühim bir servegöz göre göre kaybettiğim içi

sünepeliğime, budalalığım

hükmediyorlardı. Abdüsselâm Beyimirası bu münakaşalarda, konuşanı

ruh hâline ve görüş zaviyesine göre

ya bir kalemde ortadan siliniyor



yahut bir çığ gibi büyüyor, yahu

mesele dışı addediliyordu. Yalnı

ahlâkî değerlere ehemmiyet verenlese bu servetin adını bile anmıyorlar

sadece mukaddes olan bir isteğ

görüyorlardı. Buna mukabil insanıbehemehal açıkgöz ve çakır pençe

olmasını isteyenler benim

beceriksizliğimi büyütmek içidurmadan kaybımızın yekûnun

hesaplıyorlardı.

Her üç tarafın müşterek olduğu bnokta vardı. Hiçbirisi bu işte ben

dinlemiyorlardı. Hiçbirine, “B



adamın zaten parası yoktu... Borçl

di. Ben bir şey kaybetmiş değilim

ki... Bırakın ki zaten istememdiyemiyordum.

Patronum bile bu umumî havay

katılmıştı. Durup dururken maaşımbeş lira teselli zammı yaptı.

Yukarıdan gelen bu acıma jes

etrafımdaki merhamet havasını bkat daha arttırdı. Bazıları beni artı

yediğim darbenin altında

kalkamayacak derecede yıkılmıgörüyorlardı. Bir akşam dairede

çıkarken arkadaşlarımdan bi

koluma girdi:



- Gel Hayriciğim, dedi. Şurad

birkaç kadeh rakı içelim... Rakı he

derde iyidir.- İçelim, içelim, amma derdim

olduğu için değil... Benim derdim

yok. Zevk için içelim... Yalnızstersen bize gidelim, evde içelim

Karımı bugünlerde yalnız bırakma

doğru olmaz...Filhakika karım ikinci çocuğum

Ahmet’e gebe idi. Fakat Sabri Be

sözümü yanlış anlamağa karavermişti:

-Tabiî... Az şey mi geld

başınıza... Hakkı da va



kadıncağızın...

Ve bütün ağırlığıyla bana

yüklendi. Eve gelmek istemiyorduSıkıntı vermek hoşuna gitmezdi. İll

ki beni meyhanede teselli edecekt

Belki bu miras meselesini iyicanlatmak fırsatını bulurum, ümidiyl

razı oldum. Üstelik de kolumda

çıkacak karşıma oturacaktı. SabBey bütün çirkinliğine rağme

karşıdan seyri insana rahat gelen b

kiloda idi.Nitekim girdiğimiz meyhaned

elimden geldiği kadar bu iştek

vaziyetimi anlatmağa çalıştım:



- Bu adamı baba gibi severdim

dedim. Çok iyiliğini gördüm

Fazlasını beklemezdim, hakkım dyoktu. Kaldı ki, son altı yıl içind

parasızdı. Borçla yaşıyordu

Vasiyetname filân, bunaklığındadoğan şeylerdi. Gerçekten mirasçıs

olsaydım, uyku uyumazdım. O kada

borçluydu...Daha buna benzer şeyler.

Sabri Bey birdenbire hareket

geçti:- Peki, bu kadar borcu nas

yapabiliyordu?

- Şunu bunu rehine vererek... Am



daha başka borçlan olduğuna d

eminim...

Ve hakikaten inandırırım ümidiylebir yığın izahat verdim. O hep başın

sallıyor, aynı suale dönüyordu:

- İyi amma ona bu vaziyette nasborç veriyorlardı? Yani nas

kandırıyordu?

Artık sabrım tükenmişti:-Ne bileyim ben? Belki muayye

bir usulü vardı... Bir sistemi...

Sabri Bey bu sistem meselesindbilhassa kulak kesildi. Belli ki kendis

de böyle bir sisteme muhtaçtı. B

sihirli kelimeyi duyar duymaz ikinc



şişeyi ısmarladı:

- Canım anlaşılmayacak bir şe

yok bunda... Bir yığın tanıdığı vardYahut beklediği bir miras... Tunus’ta

Cezayir’de, bir yerde arazi filân.

- Yok, yok, oralar uzak. Başka bşey olmalı...

- Yahut da satmasına kıyamadığı

akat herkesin, hiç olmazsaalacaklıların bildiği çok kıymetli b

şey, meselâ elmas...

Merakı muhayyilemi çözmüştüBirdenbire gözümün önünden Sey

Lûtfullah’ın hayali geçti. O ban

Kayser Andronikos’un hâzinelerinde



bahsederken, bizim saraya a

Şerbetçibaşı” pırlantasının d

bunların arasında bulunduğunsöylemişti. Bana acıdığı için zorl

soktuğu bu meyhanede şimd

benden, etrafı dolandırmak içimetot öğrenmeğe kalkan bu budal

le neden alay etmeyecektim sanki?

- Farz et ki, Şerbetçibaşı Elmaskendisinde olsun. “Satmıyorum, ail

yadigârı. Çocuklarım satınca siz

borcumu öderler.” gibi bir şeysöylemiş olabilir pekâlâ!

Sabri Bey Şerbetçibaşı Elması’n

yice inandı.



- Doğru... dedi. Muhakkak öyl

olmalı.

Ve üçüncü şişeyi ısmarladı. Bsıcak yaz gününde terden yapı

yapış, masaya abandı:

- Nasıl şeymiş şu ŞerbetçibaşElması? diye sordu.

Gözleri meraktan parıldıyordu:

- Hiç gördün mü?- Canım, uydurdum. Şimd

beraber uydurmadık mı? Yani bi

ahmin olarak konuşmuyor muyduk?- Fakat adını biliyorsun!..

- Farz et ki, çocukluğumda b

masalda dinlemiş olabilirim. Biris



böyle bir şeyden bahsetmiş olabilir

Elmas fikriyle beraber aklıma gelmi

olabilir. Aslı yok tabiî...- Olmaz olur mu? Kaşıkçı Elmas

gibi bir şeydir muhakkak...

Aynı büyüklükte, aynı kıymette..Öyle değil mi?

Tekrar kadehleri doldurdu. İçtik.

-Tabiî sana göstermiştir.- Neyi?

- Şerbetçibaşı Elması’nı...

Birdenbire uyandım... Onunla alaedeyim diye başıma açtığım iş

anlamıştım. Garsonu çağırdım

Paralan verdim. Cebimde kalan te



yirmi beşliği garsona uzattım. Sab

Bey hiç ses çıkarmadan kısı

gözleriyle beni seyrediyordu. Belli ksoracağı bir yığın şey daha vard

Allahaısmarladık!” bile demede

kapıdan fırladım.İçimde meselâ bir kolumu vey

bacağımı kendi elimle kesmişim

nefsime, çoluk çocuğuma karşı dahabüyük bir hata yapmışım gibi b

azap, o her şeyi alt üst ede

karmakarışık korkulardan biri vardı.Eve gelince Emine’ye vaziye

anlattım. “O budala ile rakı içmeğ

nasıl razı oldun?” diye azarlad



Sonra:

- Ehemmiyet verme, unut... He

ne çıkar sanki! İnsan alay etmemi?.. Sarhoşken her şey konuşulur.

diye teselli etti.

Ertesi günü tatildi. Bütün günevde, Abdüsselâm Beyi

çocuklarının miras karşılığı olara

bize hediye ettikleri eski saatleamirle uğraştım. Halbuki askerde

döndüğümden beri elimi saat

sürmemiştim. Akşama doğru içime bir sükûne

geldi. Ben de “muhakka

unutmuştur” diye düşünüyordum.



Fakat ertesi günü yazıhaney

ayak atar atmaz Sabri Be

köşesinden kalktı, yanıma geldi vekulağıma yavaşça:

- Elmas, diye fısıldadı. Kısı

gözlerinde hep aynı parıltılı bakışlavardı. Bana kim bilir neler anlatma

stiyordu?

Daha ertesi akşam, patron bençeriye çağırdı. Şerbetçibaş

Elması’nın hikâyesini dinleme

stiyordu. Kendisine vaziyeti anlattımBiraz inanır gibi oldu. Faka

Şerbetçibaşı Elması hikâyes

yayılmağa başlamıştı. Yavaş yavaş



bütün tanıdıklar onu öğrendiler. Kime

rastlasam:

- Yahu, hiç de bahsetmezsinBöyle meraklı hikâye anlatılma

mı?., diye yakama yapışıyordu.

Yavaş yavaş semtteki kahveleriönünden geçemez oldum. Elind

avla pulu, zar, iskambil kâğıdı

domino taşı, bir yığın insaırlıyorlar, beni yoldan çeviriyorlar

Bir çay içmez misin?” diye zorl

beni içeriye tıkıyorlar. ŞerbetçibaşElması’nı anlatmamı istiyorlard

Benim inkârım karşısında, namus v

kanaatkârlığıma hayran olan, yahu



bu yüzden beni biçarelikle itham

edenler ben ayrıldıktan sonra ba

başa verip dedikodu yapıyorlardı.Birdenbire herkes vaktiyle b

Şerbetçibaşı Elması’nda

bahsedildiğini şimdi hatırlıyor, eskzaman işlerini, elmas hikâyelerin

bildiği kadar bu mevcut olmaya

elmasın etrafında bir masauyduruyordu. Karım da, ben d

perişan hâlde idik.

İşte tam bu sıralarda AbdüsselâmBeyin senetli alacaklıları, yani on

rehinsiz borç verenler veres

aleyhine dâva açmağa başladılar



Hemen hepsi de elmas hikâyesin

biliyorlardı. Ve çoğu ona dayanara

gizlenmiş mirasla alacaklarınıödenmesini istiyorlardı. Zarurî olara

beni de dâvaya kattılar.



IVİlk önce sadece mütalâasın

müracaat edilen bir şahit olaradinlendim. Sonra birdenbire dâvanı

ağırlık merkezi oldum. Evde ihtiya

adamla seneler boyu yalnıbaşımıza kaldığımız için her şey gib

bunu da ancak bizim bulmamı

gerekirdi. Bu noktada Şerbetçi başElması’nın elimizde bulunmas

hükmüne varmaları için birka

adımlık bir mesafe vardı. Bir ik



muhtemeldir ki...”, “binaenaleyh...

le bu mesafe de elbette geçilecekt

Nitekim öyle oldu. Bir iki oturumdasonra elmasın bizde bulunmasına

abiî bir şey gibi bakıldı. Kaldı k

Abdüsselâm Bey vasiyetnamesindeBorçlarımın edasından sonra kala

servetimi”, “bakiye-i servetimi” gib

abirler kullanmıştı. Alacaklılarınyazdığı mektuplarda da buna benze

cümleler vardı. Bana gelince, ben b

elmastan açıkça bahsetmiştim.

Sabri Bey hakkımdaki tahkikatı

olduğu gibi, mahkemedek



duruşmaların da belli baş

kahramanı oldu. İfadeleri zeytinyağ

ekesi gibi genişliyor, büyüyorduHemen her yüzleşmede kendisin

söylediğim yeni bir şey hatırlıyordu

Dâva boyunca bana olamuhabbetine rağmen hakikati

aydınlanması için insanüstü gayretle

sarf etti. Birkaç celselik bsoruşturmadan sonra, başta be

olmak üzere herkes bu elması

Saliha Sultan tarafındaŞerbetçibaşı marifetiyle satı

alındığını, onun ölümü üzerine

hâzineye girdiğini, daha sonra Birinc



Abdülhamit’in bir gözdesine hediy

ettiğini öğrendik.

Tabiatiyle ne bu Şerbetçibaşı’nınne de Saliha Sultan’ın kim olduğun

hiç kimse merak etmiyordu. Sadec

elmasın kendisi asırlar boyunca arsıra kaybolmak şartıyla elden ele

geçiyor, nihayet Abdüsselâm Beyi

ailesine geliyordu. Bana sorduklazaman:

- Hayır, dedim. Kayse

Andronikos’un hâzinesinde idi!..Bu cevabım hiç hoşa gitmed

zahatım deliliğe vurma telâkkî edild



Alacaklılardan biri, halamın kocas

Naşit Beydi. En yakın akraba

sıfatıyla ilk önce beni gözetmeğeçalıştı. Çok temkinli cevaplar verd

Beni tanımıyordu, tanıyamazdı da

Hayır, Abdüsselâm Bey onelmastan bahsetmemişti. Sadece

İşlerimi düzelttikten sonra öderim

vaadinde bulunmuştuZannettiğinizden fazla zenginim

demişti. Arada eski hukuk vard

Hakikaten zengindi. Elmameselesine gelince, böyle bir esk

ailede bu cinsten bir hâtıranı

bulunması elbette tabiîydi. Hatt



bulunmaması gayri tabiî idi. “Yüz e

senelik hanedan bu...” Bana gelince

yi çocuktum. Öyle derlerdi. Bunhalam kendisine söylemişti. Faka

babam terbiyeme dikkat etmemişt

Para canlısı bir adam olduğu içibaşka hiçbir şeye bakmazdı. Hatt

halamı Naşit Beyle evlenmekte

menetmiş, Seyit Lûtfullah’a büyüleyaptırmıştı. Halam Naşit Beyl

evlenmeden evvel kendisine, “Hel

bir evlenelim, muhakkak Hayri’ykardeşimden kurtarırım!” demişt

Fakat babam bu evlenmeni

olmaması için halamı benim



yardımımla baygınlığından istifad

ederek gömmeğe kalkınca bende

nefret etmişti. O zamandan sonradımı bile anmamıştı.

- Zaten aile itibariyle biraz par

canlısıdırlar. Yalnız refikamcömerttir, İnsanî hislere sahiptir.

Burada tabiatıyla Takribî Ahme

Efendi Camii meselesi de ortayçıkıyordu; hem de korkunç b

şekilde değiştirilerek. Babam

dedesinin bu cami için ayırdığparayı yemişti.

Naşit Bey ikide bir mendilin

çıkarıyor, gözlüklerinin camın



emizliyor, sonra alnının terlerin

siliyor ve sözüne devam ediyordu

Hiçbir şeyde acele etmiyor, yavayavaş konuşuyor, her şeyi tam

vaktinde ve sorulduğu zama

söylüyordu. Fakat o tarzdsöylüyordu ki, sözlerinin müphem

kalan ucu ile hiç bahsetme

stemediğine, daima yemiedebileceği aile meselelerinde

birinin üzerinde zarurî olarak yeni b

suale yol açıyordu. Nitekim tekrahalamın muvakkat ölümüne âdet

kendiliğinden dönmüştü. Sanki ço

cilâlı bir satıh üzerinde yine iy



cilalanmış herhangi bir şeyi ufa

efek dokunmalarla kaydırıyordu.

Neden bana düşmandı? Bendene istiyordu? Niçin mahvıma kara

vermişti ve neden, nasıl bu kada

ustalıklı idi? Anlamak mümküdeğildi. O konuşurken ben çilede

çıkıyordum. Daha ağzını açmada

bütün vücudumda bir şeylekaynıyor, kafamda her şey alt üs

oluyordu. Zannederim k

soğukkanlılığı, hesaplılığı valeyhimde bu kadar kararlı oluş

beni bu hâle sokuyordu.

Sonra birdenbire değiştim



Birdenbire üzerimden büyük yükler

abaka tabaka ağırlıklar kalkmış gib

hafifliyordum. Bütün bu garip vmantıksız dâvanın devamı boyunca

bundan korkmuştum. Bu ruh hafifliğ

bu pervasızlık ve alâkasızlık Eminle evlendiğim günden beri sıkı sık

kapadığım bir kapının yenide

açılmasıydı.Sanki Naşit Bey hesap

konuşmalarıyla, temkinli düşmanlığ

le bu kapının arkasına sımsıkdayanmış olan koruyucu meleğ

Emine’yi oradan uzaklaştırmağ

muvaffak olmuştu. Son kelimele



üzerine en gür sesimle haykırdım:

- Hayır, hayır, halam hakikatevefat etmişti. Hattâ gömülmek üzer

di. Fakat hortladı. Paralarında

ayrılmamak için hortladnanmazsanız, bir resmini isteyi

bakın! Son zamanlarda resim

çıkartmağa merak sardırdı. Bakınıbu resimlere, yahut kendini çağırtın

görün, konuşun! Sözlerimi

doğruluğunu anlarsınız!Herkes şaşırmıştı. Fakat n

çıkar? Ben rahattım. Sakindim

hafiftim. Mademki herkesin ayrı b



hakikati vardı. Ve herkes zemin ve

zamana göre onu yavaş yava

yeniden yaratıyordu; ne diye bekendimi yoracaktım?

Devam ettim:

- Huyuna gelince, beni yanınalmak şöyle dursun, yüzümü bile

görmek istemezdi. Kimseyi görme

stemez, kimseyi sevmezdi. Hasishuysuz, hava ve hevesine mağlûp b

kadındı. Parasını çalarlar korkusuyl

geceleri bu paranın saklı olduğkömürlükte yatardı. Yalnız bi

adama tahammül etti. B

dolandırıcıya, bu harp zenginine.



Hattâ onun sıska kızına bil

ahammül etti.

Ve ilâve ettim:- Bu kızı evvelâ bana verecekt

Fakat istemedim, beğenmiyordum

Naşit Bey o zaman bendeparasızdı. Şimdi zengin oldu. V

zengin olunca bana düşman oldu

Galiba halam ölünce bütün servetinibana geçeceğini bildiği için...

Hâlâ bile hatırladıkça utandığım

yüz kızartıcı şeyler bunlar. FakaNaşit Bey yüzünden başka ada

olmuştum. O dakikada yılan olup on

sırmağa razıydım. Bun



yapamadım, fakat elimi ona doğr

uzatıp haykırdım:

- Harp zengini... Sabun, şekehırsızı, benden ne istiyorsun?

Tekrar aynı gürültü. Oturum tat

edildi. Naşit Bey ayrılmadan evvebana tatlı tatlı gülümsedi. İstediğin

hattâ fazlasıyla yapmıştım.

On beş dakika sonra Adlî Tıbbgönderilmeme karar verilmişti.

İşte Doktor Ramiz’i b

müessesede tanıdım. Beni odayaldıkları zaman müdürün yanında id

Hikâyemi herkesten fazla dikkatl

dinledi, alâkadar oldu ve ben



ncelemeyi üzerine aldı. Müdürü

yanından doğruca kendi odasına

ndik. O zaman Adlî TıpDolmabahçe’nin müştemilâtından b

yerde bulunuyordu. Doktor Ramiz’i

odası alt katta idi. Tek penceresbahçe duvarına bakan dar, sefil bi

oda. Duvarlardan birinde musluğu iy

kapanmayan bir lavabo vardı. Odayagirer girmez doktor ellerini yıkamağ

başladı. Ben bir kenarda talihim

düşünüyordum.Dolmabahçe’ye gelirken deniz

görmüştüm, sonbahar güneşini

yaldıza boğduğu mavilik, yava



yavaş alışmağa başladığım talihimle

arama, birdenbire uyandırıcı bir şe

gibi girmişti.İçim alt üsttü. Karım, çocuklarım

evim bana olduklarından daha ço

uzakta, erişilemeyecek şeyler gibgörünüyorlardı.

Bir an, bütün dâvanın devam

boyunca korktuğum şey tekraaklıma geldi. Ya karımı da bu işe

karıştırırlarsa? Hâkim şimdiye kada

onu garip şekilde dışarda tutmuştuBu bir ümitti. O hâlde bu ithamı

ciddiliğine inanmıyordu. Öyleyse n

diye beni buraya göndermişti? Hayır



bekliyordu. Emine’yi de bu korkun

ağa sokacaklardı. Tevk

edildiğimden beri on gün geçtiğhâlde, karımın taşlıkta boynuma

sarılışı gözlerimin önünde

gitmiyordu. Gözlerinin altı, yanaklaadamakıllı çukurlaşmıştı, ses

bozuktu. Elleri sıcak sıcaktı. Te

pencerenin önünde, duvarın dibindozlu ve sefil, âdeta sürünen mevsim

sonu çiçeklerine bakara

düşünüyordum. Bir arı dikine bandoğru geldi. Benden bir karış öted

pencerenin pervazına mecalsi

kondu. İçerden, hiç işitmediğim



cinsten acayip ıstırap çığlıklar

geliyordu. Ramiz Bey ellerin

yıkamış, çantasından çıkardığkolonya ile bir kat daha

emizleniyordu.

Kapı vuruldu, bir hademe artaçığlıklarla beraber içeriye girdi:

- Salim Bey ölüyü açacağı

diyor... Gelmeyecek misiniz?..Ben kemiğime kadar titredim

Ramiz Bey kolonyalı ellerini havad

sallayarak kuruturken cevap verdi:- Hayır, ben burada meşgulüm

Mideyi kaynatsınlar... Ben sonr

gelir bakarım.



Sonra bana döndü:

- Bir zehirleme vak’ası var da.

Daha doğrusu şüpheleniyoruz.Tekrar çantasını ele aldı, bu sar

meşin, dışardan kilitli, içerden güze

ve epeyce teşkilâtlı bir çanta idSonradan öğrendim ki, dostum

üstünde hiçbir şey taşımaz, hepsin

bu çantaya kor ve her açılıştasonra behemehal kilitlerdi. Çıkarttığ

cıgara paketinden bir tane bana

kram etti. Bir de kendisi aldı. Bekibrit aradım, yoktu. O ikimizinkini d

yaktı. Hâlâ bekleyen hademey

kahve ısmarladı.



Otuz yaşlarında, hafif sarı esmer

ıknazlığa doğru gidebilecek yapıda

ortadan uzun boylu, genç badamdı. Büyük, dalgın bakışlı, ço

siyah gözleri vardı. Bununla berabe

lk bakışta insan ne bu gözleri, ne dedüzgün sayılacak yüzün

görebiliyordu. Ramiz Bey kendisiyl

lk karşılaşan insan üstünde dahaziyade anlaması güç bir aksaklı

duygusu bırakıyordu. Sonradan

kendisine iyice alışınca, bu duygunuleriye doğru çıkık alnı ve kemik

yüzün düzgün mimarisiyle bütü

çizgileri kaçmak istiyormuş gib



birdenbire bitiveren çeneni

arasındaki uygunsuzluktan geldiğin

anladım. Bu kaçış hâlindeki çenonun yüzünü hiç de tabiî şekilde

bitirmiyordu. Sesi de böyleydi. Gari

ve açık aksanlarla başlıyor, sonra bçeşit mırıltıda âdeta izini karıştırma

ster gibi kayboluyordu. Nedense b

çehre, bu ses bana daima gaymuntazan kavislerle yapılmı

helezonları hatırlatıyordu. Tahsilin

yaptığı Viyana’dan yeni dönmüştüyi doktor olduğunu, çok parla

diplomalar aldığını sonrada

herkesten öğrendim. Ayrıca



psikanalize merak etmiş ve b

müessesede bir iki sene bu metotla

çalışmıştı.Daha o gün Doktor Ramiz’in b

edavi sistemine, hastası çıkınca

atbik edilecek bir usulden ziyadbütün dünyayı ıslah edecek te

vasıta, ancak dinlerde görülen o te

kurtuluş yolu gibi baktığını anladımOna göre bu yeni ilim her şeyd

Cürüm, cinayet, hastalık, ihtiras

parasızlık, sefalet, talihsizlik, sakadoğma, düşmanlık, hulâsa insa

hayatını bizim irademizin dışınd

cehennem yapan şeylerin hiçbi



yoktu. Yalnız psikanaliz vardı. Heps

dönüp dolaşıp ona geliyorlardı. O

hayat muammasının biricik anahtardi.

Dönüşünde kendisine bu mucize

manivelâ ile bütün memlekete mihvedeğiştirtecek bir mevki ve imkâ

vermedikleri için hemen herkese ve

her şeye dargındı. Kendisinanıdığım zamanlarda bu dargınlı

şahsiyetinden dalga dalga akıyordu.

Bu dargınlığı besleyen şey isDoktor Ramiz’in bilhassa İçtima

meselelere olan büyük ilgisiydi. Öyl

ki, onunla birkaç saat konuştuktan



şikâyetlerini, tahlillerini, gelecek içi

düşündüklerini dinledikten sonra

nsanların yalnız hakkıylayapabilecekleri işle meşgul olduklar

bir dünyada yaşamanın nasıl b

saadet olabileceğini düşünmemekböyle bir dünyayı özlememe

mkânsızdı.

Daha o gün Doktor Ramiz’hoşnutsuzluk denen şeyin tâ kendis

olduğunu anladım. Çok zengin b

sözlüğü vardı. Gençlik, memlekemeseleleri, umumî terbiye, istihsal ve

bilhassa hareket gibi kelimele

dilinden düşmüyordu. Hiçbir şeyi



üzerinde duramayan, ancak zarur

bir şekilde bir iş yaparken veya

şikâyet ederken mesut olansanlardandı. Bu yüzden çok güze

bir mesleği, cemiyet içinde bir ye

olduğu hâlde kendisini biçare, hehakkı yenmiş, gelecek için ümitsi

sanıyordu.

Belki beni de kendisi gibi bir sındışı, bir gayri memnun zannettiği içi

sevmiş, himayesine almışt

Viyana’dan döndüğü günden beherkese dargın, hemen hemen

yapayalnız yaşıyordu.

İlk önce ikimiz de ayakta umum



vaziyeti konuştuk. Ben başımdak

dertten kurtulmak şartıyla dünyay

gül gülistan görmeğe çoktan hazıolduğum için başlangıçta sözlerinde

pek bir şey anlayamadım. Faka

sonra yavaş yavaş düşüncelerineayak uydurmasını öğrendim

Memlekette hiçbir şey

beğenmiyordu. Zihniyet eskiydKendisi gibi, benim gibi (!) gençler

kâfi derecede yer ve imkâ

verilmiyordu. Sadece 'ikimizivaziyetini mütalâa etmek bun

anlamağa yeterdi. Benim gibi adam

yapılır muamele miydi bu? Kendisin



gelince memlekete döneli iki sen

olduğu hâlde henüz ona doğru dürüs

psikanaliz metodunu tatbik etmeırsatını bile vermemişlerd

Geldiğinden beri ilk defa hasta yüz

görüyordu. Bereket versin benimvaziyetim “vak’a” olarak mühimd

Yani ben ona kâfi bir tesel

olmuştum. Halbuki Avrupa, bilhassaViyana ve hele Almanya hiç böyle

değildi. Oralarda ihtisasa hürme

vardı ve psikanaliz gündelik ekmegibi bir ihtiyaçtı.

Kahvelerimiz gelince o masanı

başına geçti. Beni de karşısın



oturttu. Tekrar çantasını açtı. Cıgara

paketini çıkardı. Birer cıgara yaktık

paket çantaya kondu. Kilitlendi.- Beni burada hiç sevmezler.

diye tekrar söze başladı. O kada

eski metotla çalışıyorlar ki... Zateyerim değil. Mecburî hizme

müddetimi geçiriyorum. Nasılsa siz

bana bıraktılar. Müdür evvelden vaaetmişti. Münasaip bir vak’a çıkarsa.

demişti.

Birbirimizin ezelden kısmeolduğumuz nasıl belliydi!

Bu izahattan sonra bir müdde

daha Viyana’ya ve diğer Alma



memleketlerine döndük. Oraları

ntizamına, hayatın rahatlığın

beraberce hasret çektik.Kahvelerimiz bitince kalkt

incanları önümüzden uzaklaştırdı:

- Şimdi anlatın bakalım?..İlk sözü bana bıraktı. Ona evvel

kısaca vak’ayı anlattım. Sonra bütü

hayatımı anlatmamı istedi. Besöyledikçe önündeki bir kâğıda no

alıyordu. Bilhassa çocukluğumu

üstünde fazla duruyordu. Hemen hesöylediğimi birkaç def

ekrarlatıyordu. “Mübarek”ten pe

hoşlanmıştı. Ona dair bir yığın sua



Benderbuşirli bir İranlıya sattığın

hattâ komisyonculuk bedelini peşi

olarak aldığını gardiyanlardaduymuştum. Bunu ben de pekâl

yapabilirdim. Nihayet dayanamadım

- Ucuz veririm... dedim. İstersengidelim, görelim!

Bu da şüphesiz bir kârdı. Yüreği

ağzımda konuşuyor ve içimden kendkendime düşünüyordum: “Ah b

merak etse de eve kadar gitsek

Emine’yi doya doya görsemaşlıktaki tulumbadan o su çekse be

yüzümü yıkasam, Zehra ile çocu

ürküleri söylesem...”



- Bozuk dediniz değil mi?

- Bozuk... Daha doğrus

bakımsız!Bir müddet düşündü:

-Tabiî öyle olması lâzım...

Neden öyle olması lâzımdıBurasını pek anlıyamadım. Nu

Efendiye göre bir saatin işlemes

hattâ hiç durmaması lâzımdOmuzlarımı silktim. Bizim meseley

gelmeyecek miyiz? Hay

gelmeyeceğiz, gelemeyeceğizçünkü Doktor Ramiz saatten sonr

babama geçti. Babamdan sonr

anneme, annemden sonra Nu



Efendiye... Bütün tanıdıkları mera

etti. En sonunda bir türl

yapılamayan Takribî Ahmet EfendCamii’nin hikâyesinde karar kıldı.

- Bu camiden evde ço

bahsediliyor muydu?- Hayır, dedim. Yahut pek az

Babam eline biraz para geçmesin

ümit etti mi ondan bahseder, sonraafını ettirmezdi. Hattâ on

hatırlattığı için saate bira

düşmandı.- Hangi saat?

- Büyük saat işte...

- Mübarek’e mi? Adıyl



Eski zaman değil ki. Ne diy

sıkıştırırsın beni!”

- Bunu Mübarek’e mi söylemişti?- Evet. Yani, galiba... Bilmem!

- Öyle olacak... Çok enteresan b

vak’a... Son derece tipik ve nadir bvak’a. Size teşekkür ederim

bilhassa teşekkür ederim...

Bu hâle girdiğim için teşekküediyordu.

-Aynen söylüyorsunuz değil mi?

Baştan aşağı irade ve dikkakesilmiş, yüzüme bakıyordu

Muhakkak bir rapor yazacağım

kongreye...”



- Bir daha söyleyin bakayım?

Aynen tekrarladım.

- Çok mühim ve az görülmüş bvak’a. Âdeta tabu olmuş ve etrafınd

çeşitli kompleksler yaratmış

Mamafih emsali var.Ve bana Cava’da, yahut başka b

adada eski bir topun evliya gib

ziyaret edildiğini, çocuksuz kadınlarıüstüne çaput bağladıklarını anlatt

Ben lafı değiştirmek ümidiyle:

- Bizde de vardı, dedim. EskMahmudiye Gemisi öyle idi. Hani Ü

Ambarlı dedikleri. Geceleri gizlic

Sivastopol muharebesine gide



abyaları topa tutar, sabahlar

dönermiş. Babam hatırlıyordu

Selimiye Kışlası kadar büyükmüçi...

- Sizin evde mi? diye sordu.

Dalgın mıydı? Beni iyice deli msanıyordu? Yoksa, daha korkuncu...

- Hayır, hayır... diye haykırdım

Bizim memlekette, İstanbul’ddemek istiyorum...

Ve deli olmadığımı anlatmak içi

asrih ettim:- Hiç koskoca zırhlı eve girer mi

Böyle bir şeyi almak için Ayasofya

kadar yer lâzım.



- Ayasofya mı?

Ettiğim hatayı anladım:

- Yani söz timsali söylüyorumdedim, ve araya başka bir şe

sokmasına müsaade etmeden tekra

hikâyeyi anlattım.Sözlerimi btiyük bir ciddiyetl

dinledi. Not aldı. Yine teşekkür ett

Sonra fikrini söyledi:- Bu da çok enteresan, fakat ayn

değil. Benim dediğim başka...

Bir taraftan konuşuyor, bir taraftaçantasından çıkardığı çak

le tırnaklarını temizliyordu. Bitirinc

bana da ikram edecek sandım; fena



olmayacaktı. Birdenbire düştüğüm

bu vaziyette bir şeyle oynamak

meşgul olmak en iyisiydi. Fakaçakıyı bana uzatmadı, işi bitinc

ekrar çantaya koydu. Buna mukab

kimiz de bol miktarda kolonyalandıkSonra sıra cıgara paketine geld

Artık dayanamadım.

- Doktor, dedim. Şunları yanınızalsanız...

Ve korkudan ödüm patladı. Haf

gülümsedi:- Böylesi daha rahat...

Doktorun rahat anlayışı, üve

annemin saadet anlayışında



arksızdı. Ah, insanoğlu!

- Siz çok can adamsınız, Hay

Bey... Keşke Viyana’da ikeanışsaydık!..

Ve bittabi bir anda Viyana’ya

gittik. Doktor Ramiz’in baş sevgilisşehir benim meselemin yerine geçt

Sonra en ümit edilmez anda döndük

- Anneniz Mübarek’e çoehemmiyet verirdi değil mi?

- Galiba...

- İyi hatırlayın...Tekrar gözlerini gözlerime dikti.

- Belki... dedim. Yani, saat tuha

bir saatti. Acayip hâlleri vardı.



İsterseniz bir çeşit keyfi, yahut d

htiyarî çalışması vardı. Belki d

bozuk olduğu için böyleydi. Her hâldher yaptığı şey bize acayi

görünürdü.

Ben konuşurken yüzü âdetsevinçten parlıyordu. Başını sallay

sallaya beni dinledi. Sonra aldığ

notları okudu.- Tuhaf,acayip hâl, ihtiyarî, keyfî

yaptığı işler... Öyle değil mi? Ço

enteresan.. Sonra?..- İşte böyle...

Artık sıkılmıştım. Muayenem n

olmuştu? Hiç ondan bahsetmiyordu.



- Evet, dinliyorum, anneniz?

- Sonunda âdeta korkmağ

başlamıştı ondan... Malûm ya eskzaman insanları, cahil kadın.

- Bu işte eski, yeni yoktur. E

ptidaî insan ile aramızda hiçbir farolamaz. Şuur hayatı yahut şuuaral

hayatı her yerde birdir. Psikanaliz...

Ve böylece hayatımda o kadaçok işiteceğim kelimelerden bi

dudaklarının arasından bir lahzada

ırladı, lop yumurta gibi önümeoturdu.

Ayağa kalktı:

- Yarın yine devam ederiz. Şimd



sizin istirahatinize bakalım! Yatağını

geldi mi?

- Karım yollayacak, dedim.- O hâlde iyi, dedi. Burada, b

odada yatarsınız. Koğuşt

sıkılırsınız, çok rahatsız olursunuzBen müdürle bir konuşayım.

Sıkıntı içinde idi:

- Burada beni sevmezler. Lafımda hiç dinlemezler. Ama, mademk

hastamsınız...

- Ben hasta değilim doktor. Heşeyi biliyorsunuz artık. Ben hast

mıyım?

Dinlemeden odadan çıktı. B



müddet sonra arkasından bakara

düşündüm.

Sonra musluğa koştum ve yüzümyıkadım. Bu konuşma beni yormuştu

Doktorun giderken açık bıraktığ

kapıdan soğuk bir rüzgârla berabedeminki sesler, daha keskin, daha

korkunç geliyordu. Ne oluyordu

Hakikaten bir deli mi bağırıyorduYoksa bir hasta mı? Adam, ölü

açılacak demişti. Acaba açtılar mı

Belki de şimdi kapatmışlardırDoktor kapıyı kapatmamıştı. Onu d

kapatmamış olabilirlerdi; fakat niçi

açıyorlardı? Birdenbire içimde çılgı



bir kaçma arzusu peydahland

Korka korka kapıdan çıktım

Koridorda, geldiğimi tahmin ettiğimarafa doğru yürüdüm. Be

yürüdükçe çığlıklar artıyordu. Kend

kendime bu taraf değil dedim. Fakasesler beni âdeta kendilerine doğr

çekiyordu. Yarı açık bir kapını

aralığından konuşmalar geliyorduBaşımı şöyle bir uzattım. Bütü

vücudum zangır zangır titreyere

geriye çekildim. Hayır, dahkapatmamışlardı. Tekrar geriye

döndüm. Koşa koşa odaya girdim

Kapıyı kapattım. Sandalyem



büzüldüm.

Biraz sonra Doktor Ramiz geld

Yüzü sevinç içindeydi.- Oldu... dedi. İlk önce müşkülâ

çıkarttı. Fakat kendisine sizin dah

ziyade benim sahamı alâkadar edebir hasta olduğunuzu anlatınca raz

oldu.

- Ama doktor, ben hasta değilim..Allah rızası için... Size anlattım.

Tekrar gözlerini gözlerime dikti. E

katî sesiyle:- Hastasınız... diye kesip att

Psikanaliz çıktığından beri heme

herkes az çok hastadır.



- O hâlde dışardakilerden farkım

ne?

- O başka şey... Ben sizdemesulüm.

- Şimdi ne olacak?

-Tedavi edeceğiz. Zaten öylemühimce bir iş değil. Bu işte teşhi

hemen hemen tedavidir. Yan

muntazam devam edilirse birkasenede biter.

Çıldıracaktım. “Birkaç sene...”

-Rapor!.. Doktor, karım hastaYüzünden belli, hasta. Beni burada

bir an evvel çıkarın.

- O ayrı şey, dedik ya!



Sonra sözü değiştirdi. Gecele

burada yatacaksınız, rahat edersiniz

Etrafta dolaşmayın. Fazla şey ddüşünmeyin. Yalnız cıgara yasak

Geceleri cıgara içmeyeceğiniz

müdüre vaat ettim. O gittikten birasonra bir komşu, yatağımı v

yiyeceğimi getirdi. Emine kend

gelememiş, fakat hiçbir şeyunutmamıştı.

Ertesi günü, daha ertesi gün

Doktor Ramiz hep benimle meşguoldu. Bu sefer rüyalarımı mera

etmişti. Kim bilir, belki de yaradılı

cabı pek rüya görmem. Faka



herkes gibi benim de az çok korkul

ve garip sayılabilecek rüyalarım

vardı. Hatırımda kalanları tekeeker anlattım.

Dördüncü günü tedavi usulümü

değişti. Odanın perdeleri indirildBen bir kanepenin üzerine yüzüm

duvara çevrik yattım. Artık sua

sormuyordu. Sadece hatırımgelenleri anlatmamı istiyordu. Ve be

durmadan konuşuyordum. On

aldatmak için konuştuğumu zannedeede konuşuyordum. Fakat yava

yavaş halka daralıyordu. Düşüncem

sanki karanlık bir mahzen olmuştu



Hiçbir yere kımıldamak imkân

olmayan bir mahzen. Sonr

birdenbire bir yerde bir kelime, bhâtıra, tıpkı bir pencere açılmış gib

parlıyordu. Ve ben oraya doğr

yürüyordum. Bu iki saat kadasürdü. Perdeler açılınca kendim

gerçekten bitkin buldum. Ve b

sonuna kadar günlerce böyle devametti.

Ben sabırsızlıktan, üzüntüde

çıldırıyordum. Emine hiçbir şeyunutmuyor, ya kendisi geliyor, yahu

birisini bulup yolluyordu. Rahatım

yerinde idi. Kendime boş saatlerimde



epeyce iş de bulmuştum. Başt

müdür olmak üzere birkaç kişini

saatini tamir etmiştim. Müdür yavayavaş bana alışmıştı. Ara sıra

odasına çağırıp benimle birkaç çif

af ediyordu. O daha ziyadŞerbetçibaşı Elması’na mera

sarmıştı:

- Hani öyle bir şey benim de elimgeçse doğrusu, ha... Adına bakılırsa

ceviz büyüklüğünde bir şey olmalı.

Olağan işlerdir, Hayri Bey... Sbirkaç gün daha sabredin. Rami

Bey raporunu versin!

Ve tam kapıdan çıkacağım zama



birdenbire duruyor, yeleğini

ceplerini karıştırdıktan sonra bir saa

uzatıyordu:- Az kalsın unutuyordum.

Hanımın saati! Çoktan beri iy

şlemiyor... Şuna bir baksanız...Ertesi günü hademe “b

arkadaşın” saatini getiriyordu

Bazılarını tamir ediyor, bazılarını daâlet yokluğundan sadece hastalığın

eşhis ederek sağlık veriyordum. B

arada benim psikanalizim bütühararetiyle devam ediyordu.

Benimle konuşurken Ramiz Bey

adı geçtikçe müdürün gözlerindek



parıltıdan şüphelendiğim içi

vaziyetim hakkında herhangi bir şe

söylemeğe cesaratim kalmamıştBu kadar iyi bir adam için fenay

yorulacak bir söz nasıl ağzımda

çıkardı? Bununla beraber zamageçiyordu. Ve ben gerçekte

bunalmıştım. Emine günden gün

daha hâlsiz ve biçare idi.Tevkifimdeberi beni âdeta sırtında bir yük gib

aşıyordu. Daha muhakeme başla

başlamaz işime son vermişlerdNerde ise parasızlık d

başlayacaktı. Müesseseye girdiğimi

onuncu günüydü ki, Doktor Ram



birdenbire konuşmayı kesti:

- Bu devre artık bitti! dedi.

Odanın içinde birkaç kere dolaştSonra önümde durdu. Bir eliyl

omuzuma dokundu:

- Evet! Hastalığınız anlaşıldı, dedSizde tipik bir baba kompleksi var

Babanızı beğenmemişsiniz... Bu

kadar mühim değil. Reşit olmak içibelki de en kısa yoldur. Fakat si

daha mühim bir şey yapmışsınız...

İhtiyarsız ellerimi oğuşturdumŞakaklarım ter içinde idi:

- Doktor lütfet!..

- Hacet yok! dedi. Hastalığınız



buldum. Zaten hayatınızı dinlerke

bulmuştum. Rüyalarınızdan ziyad

hayatınızdan belliydi. Fakat bugüdaha vuzuhla gördüm. Teşhisimde

yanılmama imkân yok.

Ben canım ağzımda dinliyordum:- Neymiş doktor?..

- Mühim bir hastalık... Fakat dah

kötüsü de olabilirdi. Merak etmeyinkolaylıkla önlenecek bir şey... Tipik

akat zararsız...

Tekrar uzaklaştı. Odanın öbüucunda bir iskemleyi âdeta siper alı

gibi önüne çekti. Onun arkalığın

dayanarak ilâve etti.



- Demin de dedim ya... S

babanızı beğenmiyorsunuz.

Beğenmemişsiniz.- Aman doktor!..

- Dinleyin, dinleyin.

Beğenmedikten sonra kendiniz onuyerine geçeceğiniz yerde, kendiniz

durmadan baba aramışsınız... Yan

reşit olamamışsınız. Hep çocukalmışsınız! Öyle değil mi?

Yerimden fırladım. Bu fazlanı

azlasıydı. Düpedüz iftiraydhainlikti, zalimlikti, beni bir kalemde

nsanlığın dışına çıkarmaktı.

- Hiç aklımdan geçmez. Geçmed



de. Saçma, budalalık! Ne diye b

başka baba arayayım? İstesem d

stemesem de onun oğluyum.Babamı nasıl inkâr ederim?

- Maalesef böyle... Hem bütü

ömrünüzce böyle devam etmiş.şleriniz, şahsiyetiniz bu yüzde

durmadan karışmış...

Şaşkın şaşkın etrafıma bakındımHiçbir yerden bir yardım gelemezd

Kurtarırsam, kendimi kendim

kurtaracaktım. Bütün kuvvetimopladım:

- Bak doktor! dedim. Benim hiçb

şeyim yok. Sadece talihsizim



Başıma durmadan münasebetsi

şler gelir. Bu talihsizlik daha ben

nereye kadar götürecek, bilmiyorumBu sefer de başıma mânâsız bir i

geldi. Lüzumsuz yere konuştum

Ağzımdan bir kelime çıktı. Onuetrafında bütün bir masal uydurdular

Mahvıma kadar gittiler. Be

maalesef kendim başladığım byalanın kurbanıyım. Bunu nas

yaptım? Niçin yaptım? Bilmiyorum

Fakat bu iş böyle... Bir gevezelik.Başka bir şey değil. Belki burad

bütün insanlıkla birleşiyorum

Hepimiz kendi masallarımızı



kurbanıyız. Fakat benimki başk

ürlü oldu. Karımın, çocuklarımı

hayatında, kendi hayatımda onucezasını çekiyorum... Anla ben

Bana insanlar yüklendiler, başka b

şey yok ortada...Kabil olsa yerde sürünecek

ayaklarına kapanacaktım

Konuşmam boyunca içimden kendimhep bu vaziyette görüyordum. B

şeyleri öpmek, yalvarmak

aşağılaşmak, onda hemen herkesve bütün talihi inandırmak istiyordum

O da durmadan, “Sakin olun

Hayri Bey!” diyordu. Ve ben deva



ediyordum:

- Yalan. Anlayın, küçücük bi

yalan. Bir şaka!Daha kendime gelmiş bir hâld

anlatmağa çalışıyordum:

- Aradan bu yalanı çıkarın, hiçbşey kalmaz, kurtulurum. Hasta filâ

değilim. Hasta arıyorsanız var!

Karım hasta! Hem korkuyorum, çohasta. Yüzü berbattı geçen gün.

Evden ayrıldığım gün o kada

değildi! Fakat ben, kendim, benim bşeyim yok. Sağlam adamım.

Ah o andaki sesim! Nas

anıyordum bu sesi ve hıçkıran bütü



vücudumu. Bütün ömrümde kaç def

rüyalarımdan kulaklarımda hep ayn

gözyaşlarıyla ıslak bu sesle veçimde bu korkunun tâ kendisiyl

uyanmıştım. Korku... Korku ve insan

korku ve insan talihi, insanın insanahücumu, o hiç yere düşmanlık. Faka

neyi aldatabilirdim, kim

anlatabilirdim? İnsan neyi anlatabilirnsan insana, insanlara hangi derdin

anlatabilir? Yıldızlar birbiriyl

konuşabilir, insan insanlakonuşamaz.

Hele Ramiz Beyin bunla

anlamağa, hattâ dinlemeğe hiç niye



yoktu. O hastalığımla, daha doğrus

kendi teşhisiyle alâkadardı. Hem

babamı ne diye inkâr edeyim?-Sakin olun!., dedi. Maalese

beğenmiyorsunuz. İnkâr deği

beğenmemek. İşler sizde çokarışmış... Evvelâ Mübarek iş

karıştırmış. Hikâyesi dolayısıyl

evde âdeta muhterem, mukaddes byer almış. Evin içinde kıymetler a

üst olmuş... Babanızı ikinci derecey

atmış...- Saat mi? Biçare bir şey!.. Esk

htiyar bir saat... Aile yadigârı.

- Gördünüz mü? Biçare, esk



htiyar... Ondan hep insanmış gib

bahsediyorsunuz. Sözünüze dikka

edin! Biçare dedikten sonra, eskdediniz... Yani evvelâ bir insanda

bahseder gibi bahsettiniz... Farkın

vardınız, eski dediniz! Eşya oldu. Bsefer gönlünüz razı olmadı, ihtiya

sıfatını kullandınız... Notların

karıştırdı. İlk günlerde, “tuhaf”acayip hâller”,“keyfilik”, “ihtiyarilik”

yaptığı işler” tabirini kullanmıştınız!

-Yani?-Yani çocukluğunuz bu saatin eve

getirdiği hava içinde geçmiş.

Babanız bile onu kıskanmış.



Anneniz Mübarek adını verdiği hâld

babanız “Menhus” adını koymuş

nasıl oldu da parçalamadşaşıyorum. Çünkü babanız sizde

evvel tehlikeyi görmüş...

- Parçalamak değil amma, satmastiyordu...

Doktor sevinçle yerinden fırlad

Dâvasının bir ispatını dahvermiştim.

- Yani evden uzaklaştırma

stiyordu.Başımı eğdim, yalan değild

Babam bu saate âdeta düşmand

Bana hiç rahat vermiyor ve menhu



evimi âdeta zaptetti...” deyi

duruyordu.

Yeniden kuvvetlerimi topladımYeniden anlatmağa çalıştım. Başka

ne yapabilirdim?

- Doktorcuğum lütfet! Bunlamâkul şeyler değil. Adamcağı

ağzından iki kelime kaçırdı diye.

Saat kıskanılmaz... Eşya kıskanılmı hiç? Başkasında olsa anlarım

Kendi malim insan kıskanmaz, belk

beğenmez, bıkar, atar, satar, yakarmahveder, amma...

- Sonra Nuri Efendi, Sey

Lûtfullah, Abdüsselâm Beyler gelmiş



- Nuri Efendi ustamdı, dünyanı

en iyi adamıydı. Lûtfullah biçare b

meczuptu, söyledikleri yaptıkları beneğlendirirdi. Masal gibi hoşum

giderdi. Abdüsselâm Beye gelinc

çok iyiliğini gördüm.- Evet amma, hepsinin muayye

bir devresi var. Ayrı ayrı zamanlarda

peşlerinden gidiyorsunuz.Yavaş yavaş içimde bir telâş

başlamıştı. Acaba böyle miydi

Muhakkak ki, hepsine ayrı aybağlanmıştım. Doktor Ram

birdenbire büsbütün amansız kesild

- Çocuğunuzun adını Abdüsselâm



- Bu da benim kabahatim mi? O

verdi, yanlışlık...

- Tabiî... Bu rolü ona siaşıladınız!..Telkin meselesi. Si

kuvvetli adamsınız Hayri Bey

kuvvetli bir hasta yahut... Artık bütün mukavemetim

kırılmıştı. Nerdeyse yalnız on

bakacak, ona şaşıracaktım. Nasmuhakeme esnasında günlerc

herkese şaşırdımsa, “Nasıl oluyo

da böyle düşünebiliyorlar!” diyehayret ettimse... Galiba biz

benzerlerimizin karşısında her gü

birkaç defa çıldırmaktan bu hayre



kurtarır.

Cigaramı söndürerek ayağ

kalktım:- Bu kadarı fazla değil mi doktor

dedim. Vâkıa babama pek hayra

değildim. Acayip tabiatları vardHuysuzdu, fazla konuşurdu, kendisin

dare edemezdi. Hulâsa pek öyl

sevilecek, hürmet, riayet edilecek badam değildi. Yahut talihsiz adamdı

Ama yine babamdı. Sevmesem bil

acırdım. Öyle iyi, mazlûm taraflarda vardı ki... Onun üstüne b

başkasını aramak... Hem zaval

adamın ölümünden şu kadar y



sonra. Hem ben kendi annem

değildim ki kendime başka bab

seçeyim...O eliyle işaret ederek oturttu.

-Doğru, doğru... Fakat ne yapalı

ki, vâkıa bu. Sözlerinizin kendisi dbunu gösteriyor. Rahmetli pek öyle

sevilecek, hürmet, riayet edilece

adam değildi, demediniz mi? Halbukbir baba daima sevilir, hürmete

şayan görülür. Bu ister isteme

böyledir. Bakınız, babanızkıskanmıyorsunuz, normal vaziyett

baba kıskanılır. O zaman i

değişirdi. Babanızı kıskanmadınız.



Neyini kıskanacaktım zavallının?

Her ağzımı açışta doktoru

gülüşü daha mânalaşıyordu.- Kıskanmadınız! Çünkü ond

meziyet bulmadınız. Telâşa lüzum

yok. Bu cins şeyler herkeste bulunurSiz biraz fazla bu iş üzerind

gecikmişsiniz. Baba olamamışsınız.

Baba olunca geçer...- Baba olamadım mı? İki çocuğu

var... Hem İkincisinin adını be

koydum... İnsaf edin! Ahmet’in adınben koydum.

- Abdüsselâm Bey öldüğü için.

Mamafih sonuncu babanızın ölüm



le size bir nevi istiklâl ve olgunlu

gelmiş olabilir. Mesele şimdi b

kompleksin neticelerindekurtulmanızda. Zaten şuur altında b

hâdise olduğu için kendi kendis

kaldıkça ehemmiyetsiz bir şeydirEhemmiyetsiz ve hattâ tabiî bir şey

Bilhassa bugünkü cemiyetimizde

Çünkü İçtimaî şekilde bu hastalıhemen hepimizde var. Bakın etrafa

hep maziden şikâyet ediyoruz

hepimiz onunla meşgulüz. Onçinden değiştirmek istiyoruz. Bunu

mânası nedir. Bir baba kompleks

değil mi?.. Büyük, küçük hepimi



onunla uğraşmıyor muyuz?.. Ş

Etilere, Frikyalılara bilmem n

kavimleri-ne muhabbetimiz nedirBaba kompleksinden başka bir şe

mi?

Tekrar ayağa kalktım. Kaçmastiyordum. Fakat kahvelerimi

gelmişti. Yerime oturdum.

- Bu günlük bu kadar yetmez midiye yalvardım.

- Hayır, oturun ve beni dinleyin

Siz de bilirsiniz ki psikanaliz...Boynumu büktüm, kollarımı açtım

- Doktor nerden bileceğim be

onu? Ben cahil bir adamım. Hayatım



on defa dinlediniz. Doğru dürüs

okumadım. Babam kâfi dereced

sert değildi. Beni okutamadı.Birdenbire durdum. Yine kendim

ele vermiştim. Babam

beğenmediğimi gösteren sözlesöylemiştim. Sözü değiştirme

stedim.

- İyi kötü biraz saatten anlarımşte o kadar!..

Ve tabiî saat der demez evvelâ

Mübarek” sonra rahmetli NuEfendi, yani ikinci babam hatırım

geldi, sustum. Bu baba kompleks

korkunç bir şeydi. İnsana ağı



açtırmıyordu.

Bereket versin doktor ben

dinlemiyordu. Zaten pek az dinlerdi.- Malûm malûm... Buraların

biliyorum. Ama üzülmeyin. Okumu

olsanız bir şey mi çıkardsanıyorsunuz? Psikanaliz bilmedikte

sonra, hepsi bir...

Bir müddet düşündü. Çantasınaçtı. Cıgara paketini çıkardı. B

anesini bana ikram etti, bir de

kendisi yaktı. Tekrar paketi çantayakoydu, kilitledi.

“Niçin cebine koymaz!” diy

yeniden sinirlendim. Sonra kendim



kızdım. Dünyanın en gülün

hastalığına tutulmuşum, bir de

elâlemin işine karışıyordum.Doktor Ramiz yüzüme âdet

şefkatle baktı.

- En iyisi işe baştan başlamaktırBen size kısaca öğretirim

Psikanaliz...

İnsaf, merhamet, yangın var.Hayır, psikanaliz...

İlk ders akşama kadar sürdü

Akşamüstü Doktor Ramiz banAlmanca basılmış bir konferansın

bırakarak gitti. Gece yatağım

odaya serdim. Başıma gelenle



düşünmeğe başladım. İkinci haft

bitiyordu. Hâlâ rapordan eser yoktu

Üstelik de yeniden tahsilbaşlamıştım. Broşürü elime aldım

Zehir gibi Almanca idi. Hoş Türkç

olsa ne anlayacaktım? Belki rüyamgirer de keşfederim diye yastığımı

altına koydum.

Ertesi günü sabahleyiziyaretçiniz var” dediler. Karımd

Yüzü daha solgunca, yanakları dah

çöküktü. Meraklı gözlerle banbakıyor, gözyaşlarını zorla

utuyordu. Onu teselli için neşe

göründüm.



- Bitmiyor mu? dedi.

- Hayır, dedim. Yeni başladık

Dün ilk dersi aldım.- Ne dersi? Delirdin mi?

- Bayağı ders işte. Psikanal

öğreniyorum!Vaziyeti kendisine kısaca anlattım

Emine’nin bulanık gözlerine rağme

yüzünde beliren tebessümseyretmek iç yıkıcı bir şeydi.

İşin komiğini anlıyor, faka

gülmeğe cesaret edemiyordu.- Deli mi bunlar? dedi. Hiç yokta

başımıza bu iş gelsin...

Sonra beni teselli etti:



- Öyle hastalık olmaz. Aldırma! H

hı de, şu raporu al!.. Yalvar, akıll

görün, deli ol, ne yaparsan yap!Buradan çık!

O gün Ramiz Bey rapora h

yanaşmadı. Bilâkis psikanalihakkındaki izahat devam etti. Faka

bu sefer benzetmelerle işi anlatmağa

başladı. İş büsbütün karışmıştHem anlamadığımı biliyor, hem de

bir şeyler anladığımı sanıyordum. B

ara, bir akşam evvel bıraktığkitaptan bahsetti.

- Biraz baktınız mı? dedi.

- Nasıl bakayım? Ben Almanc



bilmem ki... Bilsem de bu yükse

lim...

- Ha, evet... dedi. UnutmuşumZarar yok, ben size anlatırım.

Bereket versin bu sefer araya,

broşürdeki konferans vesilesiyleanıdığı Alman kızının hâtırası gird

Oradan onun arkadaşı ola

hastabakıcıya geçtik. İkide bir çantaçılıyor, cıgara paketi çıkıyor, sonra

ekrar kapanıyordu. Biraz sonra tab

sıra İngiliz çakısına geliyor, çantaekrar açılıyor, o aranıyor, tırnakla

emizleniyor, daha sonra kolonya

şişesi çıkıyor, eller temizleniyordu



Ve genç kızlar tünel kayışı gibi bi

öbürünü tanıştırarak gözümüzü

önünden akıyordu. Saat ikiye doğrDoktor Ramiz, “İşim var!” diye gitti.

Daha ertesi günü doğruda

doğruya rüyalarımızla meşgul oldukBu sefer doktor, Almanya’da hi

kadın tanımamış gibi davranıyordu

Buna mukabil yorgun ve sinirli idGözlerinin altı halka halka mordu. Hi

uyumamış olacaktı. Belki d

yorgunluğu ve sinirliliği yüzündeanlattığım rüyaları hi

beğenmiyordu. Beni babasın

beğenmeyen, her rast geldiği yerde



kendisine baba arayan adamları

görmesi icap eden rüyalar

görmemekle itham ediyordu.- Nasıl olur? diyordu. Sizin gibi b

zat, hastalığına uygun bir tek rüy

görmüş olmasın! Bari bundan sonrbiraz gayret etseniz...

İşte bu son cümle tedavimde yen

bir merhalenin başlangıcı oldu. Ogün akşama kadar sustu, beni âdeta

görmemezlikten gelerek, odanı

çinde sinirli dolaştı, sonra birdenbirekararını vermiş gibi karşıma geçt

en ciddî sesiyle:

- Sizden hastalığınıza daha uygu



rüyalar görmenizi istiyorum

Anladınız mı? dedi. Bütün gayretini

sarf edip öyle rüyalar görmeyeçalışın! Evvelâ sembollerde

kurtulmalısınız. Babanızı rüyanızd

kendi çehresiyle gördünüz mü ideğişir, her şey düzelir...

- Ben her zaman babamı kend

çehresiyle görürüm. Zaten öylgörmedim mi babam olmaz, başkas

olur.

- O kadar kolay değil. Bu işler sarkında olmadan olur. Onun içi

radenizi toplayıp, babanızı

büründüğü sembollerden kurtulmağ



çalışın. Onlar ortadan kalkınc

babanızdan kurtulmak kolaylaşır

Yani babanızdan gelme aşağılıduygusundan... Size bu haft

görmeniz lâzım gelen rüyaları

istesini veriyorum.Ve elime bir kâğıt parçası uzattı.

- Doktor, isteyerek rüya görülü

mü hiç? Reçeteyle rüya... İmkânsız.- Bu müspet bir ilimdir, dostum

Burada itiraz olmaz.

Bütün bunlar avukatımın deliliğimmutlaka ispat etmem icap eders

baş vurmam için öğrettiği uydurma

ateş oyununa hiç ihtiyaç kalmadan



daha esaslı şekilde, yüzde yü

emniyetle deliliğe doğru gitmekti. N

yapayım ki, bu sayede bir yığıhasta, katil, eroin düşkününü

bulunduğu koğuştan kurtuluyor

günümü Doktor Ramiz gibi terbiyelzeki, âlim, insancıl ve iyi niyetli b

adamla geçiriyor, istediğim kadar

yahut onun istediği kadar, cıgarakahve içiyordum.

Bu kadar iyiliğe karşı ben d

elbette küçük bir karşılıktbulunmayı isterdim. Yatmadan evve

elimden geldiği kadar babam

düşünüyor, onu hayatımın he



safhasında hatırlamağ

çalışıyordum. Fakat inadına babam

hiç rüyama girmiyor, yahut hepDoktor Ramiz’in sembolleriyl

karşıma çıkıyordu. Kâh çok dar v

yıkılmağa hazır bir köprü, kâbozuk, her tarafı çamur birikintile

dolu bir kaldırım oluyor, baze

simsiyah bir vapur hâlinde, beküçük bir kayıkta çalkanırke

üzerime geliyordu. Ve ben tabiî

doktorun emrini yerine getirememekorkusuyla derhal sıçrıyara

uykudan uyanıyor, tekrar gözlerim

sımsıkı kapayarak onu as



çehresiyle düşünmeğe başlıyordum

Bu tecrübelerden adamakıllı yorulu

da uyku basınca, yani doktorusözüyle kontrol imkânı kalmayınc

büsbütün başka türlü rüyala

başlıyordu.Hakikatte âkıbetimiz ve bilhass

Emine’nin sıhhatindeki perişanlı

düşüncemi zaptetmişti. Uykuda veyuyanık onunla meşguldüm. Doğruda

doğruya içinde bulunduğum vaziyeti

aksi olan karmakarışık, sefil vesıkıntılı hayallerden sonra, daim

onun solgun yüzüne ve şikâyet

serzeniş dolu gözlerine bakara



uyanıyordum. Doktor Ramiz bütü

bunlara kızıyor:

- Size en yeni ve şahsî metodukendi bulduğum metodu tatbi

ediyorum. Buna “Dirije rüya” metod

adını verdim. Evvelce görülmürüyalarla hastalığı teşhisten sonr

hastanın rüyalarını sıkı bir kontrolle

dare ederek onu tedavi etmemetodu... Bu metodu bana siz ilham

ettiğiniz hâlde şimdi hiç gayre

etmiyorsunuz. Ne kadar acayinsansınız! Hiç iradeniz yok mu? He

bugünle mi meşgul olursunuz? Bira

da bütün hayatınızı düşünün.



Yazık ki bunun için yeter derecede

radeli değildim. Zaten hiçbirimi

değildik. Halbuki irade her şeydi. Hiolmazsa Doktor Ramiz’e göre irade

psikanalizin yanı başına konabilece

hayatı tıpkı bir kralın kıraliçesi gibonunla paylaşmağa lâyık tek şeyd

Bütün büyük filozoflar onda

bahsederlerdi. Ve tabiî hemearkasından bir yığın isim geliyordu

Bir yığın isim ki iradenin ta kendis

diler: Nietzsche, Schopenhauer... VDoktor Ramiz bütün bunla

behemehal okumuş olduğum

nandığı için hepsinden bana üst



kapalı misaller veriyor, sonra

kitaplardan aldığı bu misalleri günlü

hayata, kendi hayatına, benimhayatıma, memleket meselelerine

atbik ediyor ve oradan tabiatıyla

Alman musikîsine geçiyorduk. DoktoRamiz’e göre -sonradan Almanya’d

okuyanların çoğunda bu hâli gördüm

Beethoven’i hemen hemen bizimsokağın arkasında oturan bir adam

gibi behemehal tanımaklığım lâzım

geliyordu. Wagner’e gelince mutlaka ikimizin de akrabasıydı. Ço

defa Dokuzuncu Senfoni’nin koros

le veya Tenhauser’in marşıyle bite



konuşmalardan sonra doktorun ferd

hâtıraları başlardı. O da bitinc

doktor birdenbire ayağa kalkar, tıpkmutlak boşluğun karşısına dünyay

yaratmak iradesiyle dikilen bir tanr

gibi karşıma geçer, yokluktan heşeyi çekecek büyük ve sihir

kelimeyi tekrar ederdi:

- İrade... derdi. Anladınız yarade... Her şey bu kelimededir.

Ve beni, tevdi ettiği bu sırla ba

başa bırakmak için çantası vepardöstisü kolunda, ıslıkla demi

söylediği marşı veya koroy

ekrarlayarak odadan fırlardı.



Ve ben yalnız odada başım ik

elimin arasında şaşkın ve budala

Beethoven, Nietzsche, iradeSchopenhauer, psikanaliz...” diye

ekrarlardım. Ah kelimeler, isimler ve

onlara inanmanın saadeti...Bir gece rüyamda bir arslan

üzerime saldırırken gördüm. Bereke

versin bir yerime dokunmadan geçtÇocukluğumda, ne Şerbetçibaş

Elması'nun hırsızı, ne mira

kaçırıcısı ve Doktor Ramiz’in hastasolmadığım o mesut zamanlarda

sabah kahvaltımızı yaparken herke

o gece gördüğü rüyayı anlatırdı. O



Çünkü rüyada arslan görmek adale

veya hükümet kudretidir...

Fakat o dinlemedi:- Yazık! Büyük fırsa

kaybetmişsiniz... Çok yazık!

Biraz düşündükten sonra ilâve ett- O arslana kendiniz

yedirtecektiniz.

Tüylerim diken diken oldu:- Aman doktor...

- Evet böyle... Yahut öldürü

postuna girmeliydiniz. Hulâsa ondkaybolmalıydınız ve yine onda

doğmalıydınız. O zaman her şe

hallolurdu. Masallarda dikka



etmediniz mi? Hep kaybolurlar.

Kaybolmak, yani ölmek, sonra tekra

dirilmek... Bir kompleksten kurtulmaçin bundan daha emin çare yoktur

Fakat yapamadınız... Yapamadınız

Bu fırsatı kaçırdınız!Hakikî bir yeis içinde ellerin

oğuştura oğuştura odanın içinde

dolaşıyordu:-Yapamadınız... Bütü

gayretlerimi mahvettiniz. Tekra

doğacaktınız, halbuki olduğu gibkaldınız...

Ben elimden geldiği kada

eselliye çalıştım:



- Üzülmeyin doktor, bu gece

gayret ederim. Zaten doğru dürüs

gitmemişti, belki bu akşam yine gelir- Nafile, bu beceriksizlikle... Hi

zahmet etme!

Sonra tekrar gözlerini gözlerimdikti ve aşikâr bir yeis içinde:

- Azizim, dedi, birbirimizi beyhude

aldatmayalım! Sen iyi olmastemiyorsun... Hiç gelir mi bir daha

Giden gelir mi hiç!

Hakkı vardı. Arslan da babam gibbaşına geleceği anlamış olacak k

bir daha rüyama girmedi.

Bununla beraber arslan sayesind



biraz ferahladım. Bir gün sonr

bana:

- Arslan adalettir, demiştiniz, o nedemektir? diye sorunca ona esk

abirnamelerden bahsettim.

Eskiler de rüya tabirlerine çoehemmiyet verirlerdi. Amma sizink

gibi değil... Hiç uymuyor...

- Demek bizde de rüya anahtarlavar?

- Hayır, hayır, anahtar değil..

Bayağı kitap! Her görülen şeyikarşılığı yazılı.

Doktor Ramiz bize ait şeyleri ço

severdi, fakat güçlükle, sanki birka



senelik bir gurbetten değil de, iki ayr

hayatın arasındaki boşluktan gib

hatırlardı. Tabirnameleri, “Öyle yöyle ya!” diye hatırladı ve derha

başını sallamağa başladı:

- Azizim, bizim bu eskilerükenmez hazine...

Niçin eskilerden bahsederke

başımızı sallarız? Bu bir âdet mgelenek mi, yoksa yeni bir hastalı

mı?

O gün akşama kadaabirnamelerden bahsettik. Viyana’y

bir kongre için bu hususta bir rapo

yazacaktı. Benim böyle şeyle



bildiğimi söyleyerek yardımımı isted

Gözünde birdenbire değişmiş, be

adlî bir iş için müşahedeye alınan bhasta, o doktor olmaktan çıkmış

bayağı iki iş arkadaşı olmuştuk

kide bir sırtıma vuruyor, bu işbaşarmak icap ettiğini söylüyordu.

Ayrılırken o akşam için hang

rüyaları görmekliğim icap ettiğinsordum. Anlamamış gibi yüzüme

baktı... “Rapor...” dedi. “Rapor

yazın! Kongre yakın!”Bu rapor tabiî yazılmadı. Faka

yeni dostumun önünde mühim b

etüt sahası açılmıştı. Eski tıp, cefir



lm-i menafiülaza, ilm-i havas, ilm

simya, ilm-i huruf, hulâsa, tiyatro

diliyle, Seyit Lûtfullah’ın bütürepertuvarı, sahaflarda öbek öbe

yığılan yazma ve basma kitapları

yarım ve biçare bilgileri onun içibirdenbire çok mühim şeyle

olmuştu. İşin garibi bunların hepsin

benim vasıtamla öğrenmestemesiydi.

- Canım doktor, kitapları va

bunların... Şöyle Bayezıt’tSahaflarda bir dolaşsanız sekiz o

iraya kıyamet kadar toplarsınız!

- Evvelâ siz anlatın bir kere.



Tabiî kitap da alınacak. Amma ilim

ağızdan nakledilir. Bak be

psikanalizi nasıl birkaç günde sizeöğrettim...

Bereket versin ki, bu arada yargı

dosyayı ciddiyetle okumuş vefademin Abdüsselâm Beyi

damadının ve kızının ifadeleriyle

aynı olduğunu görmüş, hiç olmazsadâvanın bana ait kısmında kâ

derecede kanaat edinmişti. Dokto

Ramiz’in, önünde açılan yeni etüsahaları uğrunda hakkımda vereceğ

raporu tamamiyle unuttuğu ve belk

de en mucizeli şekilde iyileştiğime



karar verdiği bugünlerden birinde

beraatime daha doğrusu dâva dış

kalmama karar vermişti.İyilikler de kötülükler gibidir

Beraber gelirler. Bu kararın ban

ebliğ edildiği günün gecesinde bede Doktor Ramiz’

beğendirebileceğim cinsten, şöyle

dörtbaşı mamur, binaenaleyh hehatırladıkça kafamı zehirleyecek ve

kendi kendimden şüphe ettirecek b

rüya görmeğe muvaffak olmuştum.



V

Rüyamda Aristidi Efendini

eczanesinin arkasındak

aboratuvarında idim. Nuri EfendSeyit Lûtfullah, Abdüsselâm Bey

onun büyük oğlu, belki bütü

anıdıklarım, Doktor Ramiz, heberaberdik ve ayakta Aristid

Efendinin tecrübelerini taki

ediyorduk. Fakat burası hakikate



eczanenin laboratuvarı mıydı, yoksa

çocukların odası”nda mıydık? Vâkı

bütün o aynalar, konsollar, beşiklerüst üste yığılmış eşyanın hiçbi

ortada yoktu. Bununla berabe

onların hepsi orada idiler. Ve orashem laboratuvar, hem “çocukları

odası” idi. Zaten benimle berabe

bulunanlar da ortada yoktu. Fakaorada olduklarını, hep berabe

olduğumuzu biliyordum. Hep birden

bir akşam yarım aydınlıkta içeriyegirdiğim zaman kendi yüzümü içinde

gördüğüm için o kadar acayi

şekilde şaşırdığım ve korktuğum o



büyük aynaya bakıyorduk. Çünk

nbik bu aynanın kendisi idi, yahu

onun içinde kaynıyordu. Toprak rengbir külçe köpüre köpüre durmada

kendi üstünde dönüyor, ince kükür

rengi damarların filizlediği siyahımsbir bulut gibi inbiğin tâ yukarılarına

çıkıp iniyordu.

Yanı başımdan bir ses:- Nerdeyse ayrılacaklar... Ama

dikkat... diye bağırdı ve hep birde

gittikçe artan bir dikkatle, bköpüren, kendi üstünde canlı b

mahlûk gibi toparlanıp dönen çamu



ve toprak rengi buluta bakıyorduk.

Birdenbire Seyit Lûtfullah’ın sesi

şittim.- Tamam...Tamam... Oldu!..

O zaman inbiğin üstü yemyeşil b

şıkla aydınlandı. Siyah buluaşağıya bir çamur gibi çökmüştü

Onun üstündeki kükürt rengi ışığı

ortasında yavaş yavaş o açık bahabulutlarına benzeyen henüz kıvamsı

bir şekil peydahlanmağa başlad

Ben korkudan yüreğim ağzımdaynanın içine girecekmişim gibi eğile

eğile bakıyordum. Seyit Lûtfulla

durmadan:



- Tamam...Tamam! Şimdi, şimdi..

diyor ve o acayip dualarını okuyordu

Ve ben, olacak şeyi biliyormuşumgibi kalbim ağzımda:

- Yapmayın! Bırakın, yapmayın

diye yalvarıyordum.Birdenbire beyaz bulut değişt

Emine’nin başı, saçları kükürtl

rüzgârda yarı tutuşmuş gibdudakları solgun ve gözleri apaçı

göründü. Bana, “Kurtar beni!..” diy

bağırıyordu. Ben aynaya, yahunbiğe doğru atılmak içi

çırpınıyordum. Fakat bir türl

kımıldanamıyordum, sanki he



arafımdan yüzlerce el ben

utuyordu, belki de hiç tutan yoktu

sadece olduğum yerden bir yerkımıldıyamıyordum. Dehşetten

sevgiden, ümitsizlikten, acımakta

yarı çılgın uğraşıyor, yalvarıyordum.Emine durmadan: “Kurtar ben

kurtarın beni!” diye bağırıyordu v

Seyit Lûtfullah:- Bu kadar zahmetten sonra nas

olur? diye cevap veriyor, sonra

Dur... Dur...” diye banasaldırıyordu.

Hepsi bana sarılmıştı. İnbiği

çinde Emine, gözleri korkudan açı



saçları alev alev tutuşmuş

yalvarıyordu. Ben muttas

çırpınıyor, ona doğru gitmestiyordum. Fakat Seyit Lûtfulla

çengel gibi elleriyle beni yakalamışt

Ne kadar çok eli vardı ve nasıl sıkutuyordu, her yanımdan âdeta

mengenelerle sıkıştırılmış gibiydim

Nefes alamıyor, boğulacak gibkıvranıyordum. “Bırakın beni.

Bırakın!” diye yalvarıyor, onlarla

boğuşuyordum. Ve biliyordum kbırakmayacaklar, onu hiçbir zama

kurtaramayacağım... Buna rağme

uğraşıyor,çırpınıyordum. “Gitt



mahvoldu. Bırakın beni!” diyordum.

Ve hakikaten aynadaki haya

gittikçe değişiyordu.Biraz sonra, üzerime dikilmiş

korkudan alabildiğine açık iki gözde

başka bir şey kalmadı. Durmadasavrulan, kendi üstüne dönen en çiğ

irşe rengi bir ışığın arasından bana

bakan korku, hayret ve itham dolu ikbüyük göz, “Bütün bunlar seni

yüzünden oldu!” diyen Emine’ni

gözleri...O zaman, işte bütün

gördüklerimden daha korkunç bir şe

oldu. Müthiş bir rüzgâr her şey



savurmağa başladı. Başımızda

dam bir lahzada uçtu, duvarla

kendiliğinden devrildi ve biz brüzgârda savrulmağa başladık.

Biraz sonra kendimi karanlı

gecede bir bayırdan aşağıya inerkebuldum. Yanımda Doktor Rami

vardı. Koluma girmiş, bir şeyle

söyleyerek beni çekiştire çekiştireyürüyordu. Aşağıda uçurumu

dibinde bir ev ışıklar içinde parıl par

parlıyordu. Fakat yolun çok uzuolduğunu, eve erişsem de bunu

hiçbir şeye yaramayacağın

biliyordum. Bununla beraber, âdet



koşarcasına yürüyordum. “Bira

daha gayret, doktor, biraz daha...

diyordum. Birdenbire yanı başımızdbir gölge belirdi; bu gittikçe büyüye

gölge Seyit Lûtfullah’ı

kaplumbağası idi. Korkunç bir şeydbu. Karanlıkta iyi mayalanmış b

hamur gibi, su gibi, rüzgâr gibi yava

yavaş kabarıyor, büyüyor, etrafkaplıyordu. Hiçbir şey onu

büyümesine mâni olamazd

Milyonlarca çekirgenin yapacağı bhışırtı ile her lahza biraz daha kend

çinden büyüyordu. Dişlerim birbirin

vura vura, “Büyüyecek, büyüyecek



yerin ve göğün kendisi olacak!” diye

söyleniyordum. Bu korku il

uyandım.Ter içindeydim. Dişlerim birbirin

kenetli, bir müddet olduğum yerde

yalnız kalbimin gürültüsündinleyerek etrafa bakındım. Dah

sabah olmamıştı. Garip bir sessizli

vardı. Koca bina, her şeyi inkâr edebu sessizliğin içinde, ölü bir suda

çalkanan bir gemi enkazı gibi sessi

sadasız yüzüyordu. Bununla berabene olsa ayaklarım yere basmışt

Bütün o kadar dehşetle yaşadığım

şeyler rüya idi. Bir cigara yaktım. B



ki nefesten sonra yataktan çıktım

Masanın başında bir sandalyey

oturdum. Kendi kendime bir dahekrarladım: Rüya imiş. Faka

Emine’nin yüzü ve çığlıkları aklımda

gitmiyordu. Bakışlarını görmemester gibi gözlerimi kapadım

Birdenbire bir acı ile uyandım

Ağzımdaki cıgara sonuna gelmişdudaklarımı yakmıştı. Onu yer

attım, terliklerimle üzerine bastım

sonra yine gözlerimi kapadım.Bir el omuzuma dokundu. Hiçb

şey anlamadan yüzüne baktım

Doktor Ramiz’i



hademesiydi.“Saaton!” dedi. Müdü

beni istiyormuş. Hep aynı kork

çinde giyindim. Vereceği köthaberden o kadar emindim k

adama “Niçin?” demek, bir şeyle

sormak aklımdan geçmiyorduYüzüne bile bakmıyordum. Her şe

bitmişti.

Yukarda müdür bana gülerekararı okudu. Doğrudan doğruy

serbest bırakılmamı söylüyorlard

Ben muttasıl ona, “Eve dönüp de nyapacağım?” der gibi bakıyordum

Emine’yi kaybedecek oldukta

sonra...” İçimde, hemen o anda



çoktan beri sargılı, iyiliğe gitmediğ

çok iyi bilinen bir yarayı kendi elimle

açacakmışım, onun ümitsimanzarasıyla ve dehşetiyl

karşılaşacakmışım hissi vard

Müdür sonunda:- Neniz var? diye sordu.

- Hiç dedim. Korkuyorum. Artı

her şeyden korkuyorum.Babacan bir adamdı. İnsan işlerin

biliyordu:

- Hepsi geçer... Bu iştekurtuldunuz ya, ehemmiyet vermeyin

Ve bana ayak üstünde kend

hikâyesini anlattı:



- Biz heyetten raporu çokta

göndermiştik!

Aşağıda Doktor Ramiz sevinçteboynuma sarıldı:

- İşlerimize dışarda devam ederiz

diyordu. Zaten tedaviniz bitmigibiydi. Birkaç seans daha yaparız

olur biter. Şu raporu da hazırlarız!

Birdenbire tepem attı:- Hangi rapor? diye bağırdım.

- Canım, bizim kongre raporu.

Tebliğ denen şey. Tabirnameleçin...

Heyhat!

Eşyamı benimle beraber hazırlad



Eve kadar otomobille berabe

gelmekte ısrar etti. Ne kadar iy

nsandı! Şu anda benden fazlsevindiğine hiç şüphe edilemezd

Buna rağmen altı hafta yerinde

kımıldamamış, bir türlü başındaberi vaat ettiği öbür rapor

vermemişti.

Şimdi bütün bunları unutmuş, bçocuk gibi seviniyor, ikide bir gelece

zamanlardaki dostluğumuz namın

projeler kuruyordu. Yazık ki bsevinci lâyıkıyla paylaşamıyor, hiçbi

sözüne cevap veremiyordum. O

konuşurken, ben hep gördüğüm



rüyayı düşünüyordum.

Sona doğru çılgın bir sabırsızlı

beni yakaladı. Hep, “Bir an evvel, ban evvel!” demeğe başladım.

Yolda rastladığımız her şey

herkesi bu rüyanın içime iyiceyerleşmiş havasında görüyordum

Onun arasından geçerek, onu

âdeta bir başka parçasını yaşayaramahallemize ve sokağımıza geldim

onun dehşetiyle kapıyı çaldım.

Emine’nin sevincini gördüğüm ânkadar bu hep böyle devam ett

Denebilir ki, asıl onu görünc

uykudan uyandım. Karım bira



zayıflamıştı. Ellerinde ve boynund

hep aynı sıcaklık vardı. Bununl

beraber karşımdaydı. Ve hezamanki neşesiyle, açık kalbiyle

gülüyordu. Bu gülüş ban

kaybettiğimi sandığım her şeyi bahzada iade etti.

Yukarı çıktığımız zaman Dokto

Ramiz birdenbire: “Mübarek!” diyhaykırdı ve eski yerinde tertemiz

pırıl pırıl, bütün azametiyle kurulmu

aile yadigârına doğru koştu.Ben, “Hayırdır inşallah!” der gib

karıma baktım.

O, gülerek:



- Ne yapayım, dedi. Başımız

öyle şeyler geldi ki artık ben de b

şlere inanmağa başladım. Geçehafta indirdim. Fena da olmadı han

yeri âdeta boş duruyormuş!

Doktor Ramiz, bizi unutmuştuZehra’nın ayakta, öpmesi için elin

uzatmasını beklediğinden habersiz

yere çömelmiş eski saatimizebakıyordu. Yüzünde en büyü

hasretine kavuşmuş insanları

sevinci vardı. Emine biraz ötedesessiz bir tebessümle bir ona, b

bana bakıyor: “Bunu da nerede

buldun?” der gibi işaretler yapıyordu



Ben, tekrar omuzlarımı silktim ve b

yeni gelen amcanın dalgınlığında

stifade ederek kızımı bilmemkaçıncı defa tekrar kucakladım. He

şey yerli yerindeydi.



VI

Emine’nin neşesi ve cesare

yavaş yavaş bozulmuş sinirlerim

düzeltti. Acayip maceramızunutmağa başladım. Bilhassa

korkunç rüyanın tesir ve korkular

gitmişti. Bu rüyayı, günlerce süremünasebetsiz ısrarıyla bana

musallat eden Doktor Ramiz’e karş

hiddetim bile yavaş yavaş geçt



Hususuyla Emine’yi muayene edi

de, hiçbir şeyi yok, dediği zama

çimde ona karşı sadece minnevardı.

İlk günlerim tabiatıyla iş aramakl

geçti. Daha muhakeme başlabaşlamaz çalıştığım yerde işime so

verdiklerini söylemiştim. Bir gü

mektepteki hocalarımdan birinerastladım. Beni Fener Pos-tanesi’n

müdürüne yolladı... “Orada bir açı

varmış!” diyordu. Hakikaten bu yeaçıktı. Emrim geledursun hemen

gün işe başladım. Maaşım, esk



kazancımı tutmuyordu. Faka

ehemmiyeti yoktu. Ufak tefe

kısıntılarla her şey yoluna girebilirdHürriyete, evime, çocuklarıma, doğr

dürüst yaşayan insanların dünyasın

yeniden kavuşmuştum. Hattâ DoktoRamiz bile acayip merakları, birbirin

utmaz hareketleriyle artık eskisi gib

beni rahatsız etmiyordu. Zaten dahserbest kaldığımın haftasında ben

öyle garip bir âleme sokmuştu k

orda herhangi bir hareketiaksaklığını görmek imkânsızdı.

Burası Şehzadebaşı’nda, bo

zamanlarında vakit geçirdiği büyükç



bir kıraathaneydi. Aziz dostum, be

Adlî Tıpta iken, bu kıraathanelerdek

bütün ahbaplarına, türlmeziyetlerimi, eski âlemimi

hakkındaki bilgimi, saat tamirindek

maharetimi öyle övmüş, maceramı okadar yana yakıla anlatmış, bilhassa

hastalığım hakkında o kadar çok v

mühim tafsilât vermişti ki, daha iladımımı atar atmaz bütün kahv

sevinç çığlığı ile doldu. Âdeta esk

bir dost ve günün kahramanı gibkarşılandım. Doktor Ram

masamızın önünden her geçen

durduruyor ve beni, “Hakikî bir bab



psikozu geçirdi, meslek hayatımın e

mühim hastası budur.” diye takdim

ediyor, sonra tekrar izahatabaşlıyordu.

- Şimdi hastalığını da, tedavisin

de biliyor. Yaman adamdırMükemmel bir kültürü vardır. Sonr

radesi... Bu irade sayesinde öyle b

rüya gördü ki!., diye sırtımı uzuuzun sıvazlamalarla devam eden b

zahat hakikaten garipti.

Doktor neredeyse sözlerini, “Haydkalk! Amcanın karşısında biraz yür

bakayım!”, yahut, “Hani yeni şi

ezberlemiştin, onu okusana canım!



diye bitirecekti.

İlk önce buna çok sıkıldım v

bayağı neticelerinden korktumFakat hayır, burası gerçekten gari

bir yerdi. Hiçbir şeye hayre

edilmiyor, hiçbir şeyin üzerinde fazladurulmuyordu. Burada insan, olduğ

gibi, bütün hususiyetleriyle

kabahatleriyle, sakatlıklarıyla kabuediliyordu. Ve bunlar ne kadar ço

olursa o kadar hoşa gidiyordu. Faka

bu affedilmek değildi. Aksine hiçbşey unutulmaz, hattâ her zaman içi

hatırlanırdı. Gerçekte onlar

pasaportlarda o kadar dikkatle



kaydedilen ve isim, doğuş tarihi gib

şeylerin ötesinde insanı herhangi b

karışıklığa artık meydavermeyecek şekilde tâyin ede

ayırıcı ve değişmez çizgiler

benzerdi. Yıllardan sonra bkahvede tanıdıklarımızdan birini b

vekil sandalyesinde gördük

Korkulacak derecede muvaffakiyetbir politika adamı olmuştu. Fakat b

acayip kahvede onu tanıyanla

kendisine hâlâ aynı gözle bakıyorlaradı söylenince aynı şeyle

hatırlıyorlar, aynı hükümler

ekrarlıyorlardı.



Bütün hususiyetini, sonunda iflâ

eden sahibinden alıyordu. Ömründ

bir gün bile ciddî görünmezahmetine katlanmamış olan b

adam İstanbul’un hemen yarısın

anıyordu. Zaten dost olmak için bkere görmesi kâfiydi. Bu sayed

kıraathanesini bir nevi kulü

yapmıştı.Son derece sevimli, iri yapıl

güzel bir adamdı. Acayib

yaşanabilecek tek diyar gibi seçmiolmasaydı, birinci sınıf bir iş adam

olabilirdi. Kendisine mahsus eski il

yeni arasında bir dil, hemen hemen o



kadar yapmacık bir kıyafet ve başta

Frenk taklidi sivri bir sakalla b

çehre uydurmuştu. Bu yapma çehrve kıyafet ve yapma dille, her işi

dış tarafında kalmak şartıyla

sabahtan akşama kadar dünyanın eakla sığmaz hikâyelerini anlatıyordu

Hiçbir şey bulamazsa kendi hayatını

hiç bahsedilmemesi lâzım gelearaflarını naklederdi. Zaten bir cam

kavanozda imiş gibi âdeta gö

önünde yaşardı. Hemen daima âşıktve sevdiği kadınları bir başkasını

beğenip sevmesine imkâ

olmayacak cinsten seçtiği için ço



defa evlenmek zaruretinde kalır

binaenaleyh daima sırtında b

boşanma dâvası ile yaşardı.Kahveye her cins ve meşrepte

nsan geliyordu. Zengin mirasyed

müflis veya tutunmuş tüccarşöhretsiz şair, gazeteci, ressam

yüksek memur, satranç ve dama

ustaları, eski pehlivanlar, bir ikDarülfünun hocası bir yığın talebe

aktörler, musikişinaslar, hulâsa he

meslekten adam... Küçük gruplarayrılmış olmalarına rağmen heme

hepsi yine beraber yaşar gibiydiler

Herkes bir defa rast geldiğiyle ikinc



gün senli benli olurdu. Hiç kimseni

öbüründen saklı bir sırrı yoktu. Kir

veya temiz bütün çamaşırlar ortaddi. Herkes onları istediği gibi eviri

çevirir, koklar, münasip bulduğunu

etrafına ehemmiyetle gösterirdi. Heazilet, her biçarelik, hattâ reziletle

bile burada aynı soğukkanlılıkla

hattâ icap ederse bir çeşit şefkatlemuhakeme ve kabul edilird

Pederasti, aşırı çapkınlık, küçü

veya büyük para dalaveresi âdetaadımlarınıza dolaşacak şekilde

ortada idi.

Başta kahve sahibi olmak üzer



bütün gedikli müşterilerin burad

akılmış hususî adları, hayatlarında

sanki büyük bir dikkatle seçilmiş vekendileri görülür görülmez hatırlana

ve hatırlatılan bir iki hikâyesi vardı.

Bu insanların çoğunu bütüömrümce gördüm. Bazıların

şlerinde, bazılarını evlerinde

anıdım. Bir kısmı sonradan benimyanımda, yani Saatleri Ayarlama

Enstitüsü’nde çalıştılar. Hepsi iy

kötü, işinde, gücünde, haysiyetnsanlardı, yahut böyle görünmek içi

yapmayacakları fedakârlık yoktu

çlerinde daha o zamanlar bil



mühim işlerde bulunanlar vard

Böyle olduğu hâlde bu vaziyette

hiçbiri sıkılmaz, hattâ hepsi az çohoşlanırdı. Bazıları sanki birdenbir

unutulmaktan korkuyorlarmış gibi, b

cinsten takılmaları kendiliklerindeahrik ederlerdi.

Bu kahvede neler konuşulmazdı

Tarih, Bergson felsefesi, Aristomantığı, Yunan şiiri, psikanaliz

spritizma, alelâde dedikodu, çıpla

hikâye, korkunç veya merakmacera, günlük siyasî hâdise

birbiriyle sarmaş dolaş, biri öbürün

yarıda bırakarak, çok yüklü



beraberinde her rast geldiğin

aşayan bir bahar seli gibi kabarık b

konuşmada beyhude ve şaşırtıcakar giderdi. Tabiî hiçbirinden tam

bahsedilmezdi. Hepsi çok uzun b

uykudan, bir çeşit ölümden sonrahatırlanır gibi bu kahveye gelird

Büyük İskender veya Anniba

Kant’ın imperataif’leri, bsayıklamağa benzer konuşmad

sadece günlük hayatı uyuşturma

çin icat edilmiş şeylerdi. Zaten esıhhatli vak’a bile söyleniş tarzı içi

anlatılırdı. Birbirlerini o kadar fazl

dinlemişlerdi ki, hepsi anlatılan



aşağı yukarı evvelden bilirdi. Burad

konuşma yalnız kendisi için

konuşanların kabiliyetleri içindi vedaha ziyade sevilmiş bir eserin

yahut oyunun tekrarına benzerdi ve

sohbet, bir ortaoyunu gibi evveldeâyin edilmiş şartlarla devam ederd

Hep aynı kelimelerle müdahale edilir

aynı yerlerde gülünür, maceraoradakilerden birkaçı arasınd

geçmişse, alâkadarlar aynı yerlerd

amamlayıcı sözü alırlardı. Anlatandaha yeni tafsilâta girerse, sö

derhal kesilir, “Bunu yeni uydurdun!

denirdi. Mamafih bu yeni şekil v



parça gelecek programda ayn

dikkatle aranırdı.

Bu konuşmalarda tekrar şarttı vkimseyi yormazdı. Aksine olara

alışık çehresiyle gelmeyen şe

yadırganırdı. Bunun dışındahakikaten yeni bir fikir veya meseles

olanların sözü ilk defalar sadece

nezaket ve biraz da tecessüyüzünden dinlenirdi ve daima uyanı

olan muhit muhayyilesi onu şakaya

en çok müsait tarafındayakalayana, yahut kendi seviyesin

ndirene kadar öyle kalırdı. Bütü

ciddî şeyler böyleydi. Bir ker



alelâde çapkınlığa, Karagö

şakasına, pederasti hikâyesine veya

ortaoyunu taklidine indirildikten sonrkabul edilirdi. Zaten bu cins cidd

şeylerden bahsedenler, hususî bi

sim altında tanınırlardı. OnlaNizamıâlemcilerdi. Dünyay

düzeltmek zahmetini üstlerine ala

bu aristokratların altında daha genibir tabakaya “Esafil-i Şark” ad

verilmişti. Onlar kültürden

medeniyetten bu kahvedekmüşterek hayata yarayacak kadarın

almakla yetinen günlük hazların ve

geçim sıkıntısının vey



çaresizliklerinin dışında yalnızc

komiğin, aksayanın üzerinde

zararsızca durmakla yetinenlerdNihayet üçüncü bir tabaka, Şi

Taifesi gelirdi. Şiş, hiçbir inceliğ

olmayan, şehir hayatına intibaetmemiş, yahut kaba insiyakların

yenememiş insanlardı. Şi

Taifesi’nden bir insan kavgaedebilirdi, bir Esafil-i Şark vey

Nizamcı ancak Şiş’li-ği tutarsa kavg

ederdi. Binaenaleyh, Şiş’lik biraz dptidaîlik mânasına geliyordu. Ve

yalnız bu taife, belki de kalabalı

olduğu için Yarım Şiş diye kend



çinde de ayrıca sınıflanırdı.

İlk bakışta ortaoyununun, tulûatın

Karagöz’ün, meddah hikâyesinin bkalıntısı gibi gelen bu garip kalabalı

ve onun hayatı başlangıçta ben

sıktı. Hele muayyen bir hastalıkla vbirtakım olmaz şeylerle damga

olarak aralarına girmiş olmakta

büsbütün ürkmüştüm. Daha üçüncgünü bana ciddiyetle Mübarek’i

hatırını soranlar olmuştu. Nerdeys

Evli mi, bekâr mı?” diye meraedeceklerdi. Abdüsselâm Bey, Sey

Lûtfullah, Nuri Efendi gibi bu semtt

yaşamış, hele son ikisini birçoğunu



şahsen tanıdıkları adamların hâtıras

se daha ilk adımımda tazelenmişti.

Kayser Andronikos’un hâzinesiniLûtfullah tarafından sure

hususiyede bana hediye edilmi

olması, benim malım bulunması isehiçbir suretle gözlerinden kaçmasın

mkân olmayan bir vak’a idi. Hulâsa

hiç istemeden, peşinde koşmadabütün bir şöhret benim için evvelde

hazırdı. Hiçbir cemaat tarafından b

kadar hararetle kabul edilemezdimDoktor Ramiz’in beni ilk getirdiğ

günün haftasında, huzurumda, hang

sınıftan olduğum keyfiyeti münakaşa



edildi. Sıkılganlığım, daima kend

şlerimle meşgul oluşum, bütün b

konuşmaları ciddî telâkkî etmeyişimabiatıyla beni Nizamlık yapıyordu

Sonradan Emine ölüp de hayatı

yice mihverinden çıkınca bu payeykaybettim. Ve yavaş yavaş Esafil

Şark arasına girdim. Hakları d

vardı!Böylece sınıfım tâyin edildikte

sonra bana verilecek lakap üzerinde

düşünüldü. Fakat bu o kadar kolaolmadı. Birkaç celseye ihtiyaç oldu

Nihayet hastalığım, yani bab

psikozu dolayısıyla “Öksüz” ad



üzerinde ittifak edildi. Fakat benim

hikâyem çoktu. Naşit Beyi

birdenbire ölümü, halamın hikâyesincanlandırdı. Halamın onun acısıyl

kendisini dervişliğe vermesi, o

zamanlar kadınlar arasında şöhrekazanan bir şeyhe bağlanışı ve

serveti dolayısıyla en gözde mürid

olması bu şöhreti birkaç senemuhtelif fasılalarla besledi. Kaldı k

halam benim bu acayip kalabalıkta

unutulmama razı değilmiş gibsonunda âşıkane nefesler bile

yazmağa başladı. Hakikatt

hayatımın her tesadüfü bu şöhrete



yardım ediyordu.

Daha ikinci haftasınd

Bedesten’de ayarcılık eden çoemiz ve iyi kalbli bir adam, Aristid

Efendinin altın hikâyesine mera

sarmıştı. Elinde sahaflardan satıaldığı bir yazma, peşimde

ayrılmıyor, muttasıl bana bu sanatı

sırrını soruyordu. ŞerbetçibaşElması ise hemen her günün başlıc

mevzuu idi. Kahvenin sahibi sad

kahvesini eline alır almaz, “Bu geceCenab-ı Hakk hayra tebdil eylesin

âlem-i menamda, bana altın bir teps

üzerinde Şerbetçibaşı Elması’n



sunuyorlardı.” diye uydurma b

rüyaya başlıyor ve elmasın tarifin

yapıyordu. İkinci defasında bu rüydeğişiyor, elmasın bulunduğu tepsiy

bir “Bânu!” getiriyor, üçüncüsünde

Bânu, Câdu, yani halam oluyordu.Yavaş yavaş bu hayata ben de

alıştım. Ne kadar hafif ve rahatt

Uysal kalabalık insana başta kendisolmak üzere her şeyi unutturuyordu

şimden çıkar çıkmaz bir soluk oray

uğruyor, daha ilk adımda, sanki bibaşkası oluyor, günlük üzüntülerde

uzak, yalnız şakadan bir âleme

giriyordum. Burada yarım saat evve



veya sonraki hayatıma âdeta b

başkasının imiş gibi bakıyordum

Adım bile değişmişti, orada Haydeğildim, Öksüz’düm.

Doktor, gününün bütün bo

saatlerini bu kıraathanenimasalarından birinde çantasını açı

kapayarak, tırnaklarını temizleyerek

hayattan ve memlekettekembellikten şikâyet etmekle

psikanaliz anlatmakla, yahut etraf

dinlemekle geçiriyordu. Hemen heşeyle alâkadardı. Ve bir ucu İçtima

enkide bağlanmak şartıyla her fik

onun için sevimli, kabule değerd



öbür ucu zaten elinde idi v

kolaylıkla Freud’a, Jung’

bağlayabilirdi. Bütün bu acayişeylerden sıkılıp sıkılmadığın

kendisine her sordukça bana:

- Deli misin! diye cevap veriyordubundan daha enteresan etüt mevzu

olabilir mi? Bana mesleğimi as

sevdiren bu kahve oldu. Buradaknsanları nerede bulabilirim? Kaldı k

opluluğun kendisi de ehemmiyetl

Sosyal-psikanaliz için bundan iyi yebulunmaz.

Bak, mâzi nasıl devam ediyor

şaka, ciddî onu nasıl yaşıyorlar..



Hepsi hayallerinde büsbütün başk

bir âlemde yaşıyor. Topluluk hâlinde

rüya görüyorlar.Bir başka defasında yine ayn

mesele için şöyle konuştu:

- Bu kadar aydın bir kalabalığnerede bulabilirim? Hepsi ihtisa

sahibi insanlar... Hepsi memleke

meselelerinin içinde ve sade onunlyaşıyorlar. Hiçbir gazetede bu kahve

kadar havadis bulamazsınız

Göreceksiniz, hâtıra defterimneşrettiğim zaman göreceksiniz, b

adamlardan neler öğrendiğimi he

günü gününe okuyacaksınız...



Doktorun memleket meseleleri v

aydın konuşmalar dediği şe

hakikatte alelâde dedikoduyduFakat onun âlim bakışlarında i

abiatıyla değişiyordu.

Daha sonraları, enstitüye alınmashususunda o kadar ısrar ettiğim

Yangeldi Asaf Bey dolayısıyla -ilerde

görüleceği gibi Asaf BeyTamamlama Büromuzun şefi oldu

bütün bu işlerden bahsederken Hal

Ayarcı’ya Doktor Ramiz’in bu fikrinsöyleyince, aziz velinimetim:

- Bana kalırsa bu çalışm

hayatına tam intibak etmemekte



gelen bir şeydir, demişti. Hayat

kendi şeklini yaratmazsa böyle olur

Bu kahve hakkında sizi dinlerkeben, çoğunu tanıdığım bu insanlar

hep bir çeşit aralıkta yaşıyorlarmı

gibi düşündüm. İsterseniz onlarkapının dışında kalanlar da

diyebiliriz. Muasır zamana girememi

olmanın şaşkınlığı içinde yarı ciddîyarı şaka, tembel bir hayat! Öyle b

mâzi falanla pek alâkası olmasa

gerek!- Amma hepsinin bir işi vardı! diye

yaptığım itiraz üzerine:

- Her iş, iş değildir. İş evvelâ b



zihniyet ve zaman telâkkisidir

Enstitümüz kurulmadan evve

memlekette hakikî iş hayatolabileceğine inanmanıza hayre

ediyorum. Çalışmak ancak muayye

düzeniyle olur... Siz ki, bu kadaecrübelisiniz, bu enstitünü

kurulmasında o kadar himmet ettiniz

buna nasıl iş diyebilirsizin! diye benpaylamıştı.

Enstitümüz kurulmadan evve

hakikaten bir çalışma hayatımız vamıydı, yok muydu? Bunun hakkınd

katiyetle hiçbir şey söyliyemem. B

hâtıraları yazmağa başladığımda



beri içimde birçok değişiklikler oldu

Artık, tasfiye hâlindeki enstitümüz

eski gözle baktığımı iddia edebilecehâlde değilim. Bana şimd

müessesemiz, memlekette i

hayatını kurmaktan ziyade bazşsizlerin kendilerine iş bulmasına

yardım etmiş gibi görünüyor. Bun

söylemekle ıoplum hayatına büyüaydalarımız olduğunu inkâ

etmiyorum; fakat aradan geçe

zamanla yavaş yavaş yaptığımız işhiç olmazsa başka zaviyelerden de

bakılabileceğini söylemek istiyorum

Bu, belki de para ve refa



dolayısıyla ona artık muhta

olmadığım içindir. Araya

menfaatlerimiz girmeyince hâdiseleelbette başka türlü, daha realist bi

gözle görmeğe, hakikaten daha

uygun şekilde anlamağa vyorumlamağa başlarız. Belki de bu

oğlum Ahmet le birkaç gün evve

aramızda geçen münakaşanıneticesidir. Hâtıralarını yazdığım

öğrenir öğrenmez bir gün neşredil

korkusuyla soyadın. değiştireoğlumun bu müessese aleyhindek

ikirleri beni bu düşüncelere

götürmüş olabilir.



Her neyse, Halit Ayarcı’nın i

hakkındaki fikirlerini tam mânasında

kabul etmemekle beraber, bkahvede tanıdığım insanlar için en iy

eşhisi onun koyduğun

zannediyorum. Hakikaten buradakhayat, asıl kapının dışında b

hayattı. Ve onu yaşayanlar, o

şekilde, yani hiç içeriye girmeydüşünmeden, yahut da bir ayaklar

daima eşikte, yaşıyorlardı. Hiçb

mesele yoktu ki eninde sonunda bkaçış, bir kurtulma vesilesi olmasın

Neden kaçarlardı, niçin kaçarlardı

Hiçbir mukavemetleri yok muydu



Yoksa hakikaten her şeye yabancı

her şeye kayıtsız mıydılar? Hayır

burada her şey biraz afyon, birauyku ilâcıydı.

Şüphesiz işin içine menfaat girinc

her şey değişiyordu ve menfaat bkahvede hiç de ikinci derecede kala

bir şey değildi. Her gün bir yığı

para kavgasına, bitmez tükenmehesaplara, bazen haftalarca süre

iskoslu konuşmalara şah

oluyorduk. Bunları öğrenmemiz içibehemehal gözlerimizin önünde

geçmeleri lâzım değildi. İlgililerde

birisi veya her şeyin aslını bile



kahve sahibiyle yarım saatlik b

konuşma yeterdi. Ve bütün b

hesaplar, fiskoslar, bazen çetinkavgalarda biten anlaşmazlıkla

uysal dostlarımızı bile çok başka

şıklarda gösteren şeylerdi. Onlasayesinde bu insanların so

derecede hesaplı, hakkının o

parasında bile dikkatli ve titizalabildiğine açıkgöz ve çakır pençe

olduklarını bir kere daha anlardık.

Daha dün yapışık doğmuş ikizlegibi birbirinden ayrılmayan

yediklerinde, içtiklerinde daim

beraber görünen iki dost, ertes



günü bir hesap yüzünden pençe

pençeye geliyorlar, yahu

aralarındaki eşit haklı kardeşlibozuluyor, biri efendi, diğeri maiye

oluyor, günlerce, aylarca bu yen

vaziyet devam ediyordu. Bazı defalabu, hiçbir gürültüsüz kendiliğinde

olurdu. Para derhal gönüllüsün

bulur, karşılıklı vaziyetlekendiliğinden kurardı. Bazen oldukç

çetin ve değişik safhalardan sonr

yeni bir muvazeneye varırlardFakat hemen her şeklinde daim

beklenmedik bir şey araya girerdi.

Bir defasında gedik



müşterilerden ikisini günlerce b

köşeye çekilmiş baş başa konuşu

gördük. İkinci defasında pejmürdkılıklı bir adamcağız yanlarında id

Üç gün sonra kalantor bir bey dah

geldi, katıldı. O günden itibaren bdört kişi birbirinden ayrılmaz oldular

Günde birkaç defa kahvede buluşu

baş başa veriyorlar, yahut birbirlerçin haber bırakıp gidiyorlard

Hepsinin elinde bir çant

peydahlanmıştı. Bu, kış sonlarındoluyordu. Sonra birdenbire bahar

doğru pejmürde adamın üstü baş

değişti. Zarif, şık, daima gülümseye



ve daima uyanık bir beyefendi ortaya

çıktı. İki ay evvel âdeta görünmede

gelip giden adam sanki bir radyoveya frijider reklamı gibi göz

çarpmak için sağa sola selâm

dağıtarak aramızda dolaşıyorduDerken otomobille gidip gelmeğ

başladı. “Şoför”, “Bizim şoför

kelimeleri, sırasına göre munis veyumuşak, yahut hiddetli veya can

sıkılmış ve hep bir imtiyaz ve İçtima

mevki ifadesiyle, daima bilmem kasilindirin, şu kadar paranın ve saatte

seksen kilometre süratin araya

koyduğu fark ve imtiyazla ağzında



düşmez oldu.

Her devrin ve yaşayışın kendisin

göre bir insan tasarrufu vardır kbütün bir zihniyeti ve inkârı gü

realiteleri ifade eder. Şoför kelimes

bunların şüphesiz en medenisi, eatifi, en iyisi ve en cemiyetlisidir. İk

dudağın arasında bir öpüş taklidine

benzeyen ve ilk hecede havayabıraktığını ikinci hecede âdeta

geriye alan bu kelimenin Türkçe’ni

en mühim kazançlarından biolduğuna bilmem dikkat ettiniz mi

Hangi şiveden söylenirse söylensin

daima mânalıdır.



Nihayet yazın başında heps

birden kayboldular. O andan itibare

havadisler sızmağa başladDostlarımız tanıdıkları girgin, par

şlerini gayet iyi bilen bir avukatla

adamcağızın çok çetrefil bir miraşini takip etmişlerdi. Şimdi kend

himmetleriyle muazzam servetine

kavuşan bu zengin dosteğlendirmeğe çalışıyorlardı.

Bunu öğrendiğimiz andan itibare

bir rasathane hoparlöründeherhangi bir yıldızla peykleri taki

ediliyormuş gibi küçük, kısa, baze

eferruatlı ve uzun, günlük haberleri



bir daha sonu gelmedi. Bütün plajlar

gizli eğlence yerleri sank

bitişiğimizde imişler veya sankaramızda yalnız bir camlı kapı ve tü

perdeli bir pencere varmış gibi bize

sırlarını açtılar. Bir nesil evvelin şive hayal lügatinden orta sınıfa

geçmiş takma adlarla anılan genç

güzel kadınlar, tecrübesiz kızlar, ılıkgazoz şişelerimizden ve yapışka

şurup bardaklarımızdan çıkı

karşımızda soyunmağa başladılarHemen her gün en kaba ve hoyra

hikâyelerden dinlediğimiz bu ya

cümbüşleri, teşrin yağmurların



kadar sürdü.

Bir taraftan terden sırtımız

yapışmış fanilâlarımızskemlelerimizin arkalarına sürte

sürte isiliklerimizi kaşırken, öbü

araftan da işittiğimiz bu hikâyelesayesinde, ayışığında serin sularda

yıkandık, loş plaj kabinelerinde

seviştik, rüzgârlı ve ağaçlı tepelerdecins tekeler gibi boğuştuk. Sonr

Beyoğlu barlarının hikâyesi başlad

Üst üste malî krizlerin bütüAvrupa’dan kovduğu yarı çıpla

kızlar saksofon seslerini

dâüssılasında mayolarını ve



sutyenlerimde âdeta gözlerimizi

önünde attılar, yahut kürklerle

mücevherlerle giyindiler. Dahadoğrusu birincileri attıkları içi

kincileri giyindiler.

Emine’nin bir gece bütün tutumikirlerini yenerek Zehra’nın entarisin

ve Ahmet’in ayakkabısın

düşünmeden gitmeğe razı olduğu beğlence yerinde, her zamanki çocu

saflığıyla, “Ayol, bunlar insan deği

melek” diye beğendiği sarışın vekumral, buğday tenli kızlar, kadınla

da böylece kahvemizi

mahremiyetine fokstrot adımlarla v



ango kıvranışlarıyla, dağılmı

saçları kalçalarını döve döve, nefe

nefese zafer çığlıkları atarak, genküheylânlar gibi girdiler, tavla

şakırtılarını, hayalimizde birbi

ardınca patlatılan şampanyaşişelerinin gürültüsü örttü.

Kışın ortasına doğru bu çılgı

eğlenceler birdenbire bitti. Kameraekrar bizim kahveye döndü. B

gece dördü birden geldiler. Heps

yorgun ve sinirli idi. Evvelâ bköşede sessiz, sadasız münakaşa

ettiler, cüzdanlar açıldı, senetle

çıktı, tekrar cüzdanlara kondu



Sonra sesler birdenbire yükseld

Rezil, alçak, dolandırıcı kelimele

arabacı kırbaçları gibi şakırdamağbaşladı. Yumruklar sıkıldı, “Be

sana gösteririm!” tehditleri duyuldu

Nihayet hepsi birbirine girdilerNeticede mirasyedi ve iki arkadaş

avukatı sille tokat kahveden dışarıya

attılar. Bir sene evvel o kadahaysiyetli ve kibirli tavırlarla bizi hi

beğenmeden aramıza gelen adam

çamurlar içinden güçlükle kalktı. Bulumbacı gibi küfür ede ede

yanağından sızan kanları sild

Gözlükleri kırılmış olduğu içi



şapkasını ben bulup başın

geçirdim.

İki hafta sonra aynı kavgmirasyedi ile iki arkadaşı arasında

oldu. Bu sefer velinimet de ayn

şekilde kahvenin kapısına bırakıldFakat netice hiç de o gec

sandığımız şekilde çıkmad

Kahvemizin gedikli müşterileri olan ikahbap çavuş daha ertesi sabah bize

dert yanmağa başladılar. Birkaç gü

sonra şikâyetleri ayyuka çıktı. Vâkıbir sene adamakıllı eğlenmişlerd

amma, ellerinde hiçbir şe

kalmamıştı. Hattâ mirasyed



kendilerini sonradan bütü

haklarından ıskata muvaffak olduğ

çarpaşık bir şirket sayesinde birinielinden baba evini, öbürünün elinde

bilmem neredeki büyük ve işle

mağazasını almıştı. İkisi de şimdbeş parasızdılar. Üstelik elde

çıkarılan bu mağazanın sahib

eğlence yerlerine kendi delâletiylesürüklediği, düşmesine yardım ettiğ

kızlardan birine delice âşıktı.

Bütün bu işler mirasyedahbabımızın dünyanın en rahat, tat

ebessümüyle bir gün gelip aramızda

oturmasına mâni olmadı. İki saa



kadar kahvenin sahibi ile baş başa

konuştular. Eski dostumuz hiddette

kan başına sıçrayarak onu dinledErtesi akşam elden çıkan mağazanı

sahibi ile uzun bir lavla partisine

utuştular.Velinimet, dünyanın emasum çehresiyle zarları avucunda

şakırdatarak fırlatıyor, arkasında

avlanın içine girecekmiş gibi eğiliyorzarların dönüşünü takip ediyor, he

düşeşte bir kere el çırpıyordu. O

beş gün sonra müflis mağazasahibinin sevdiği kızla evlendiğin

şittik. Üç ay sonra da mucizeleri

mucizesi! bir yavrusu dünyaya geld



Bütün kahve halkını sevindiren b

haber üzerine epeyce münakaşala

yapıldı ve neticede âmme çoğunluğle çocuğa “Karışık!” adı verildi.

Bu hâdise, muhtelif v

beklenmedik safhalarıyla bizi aylarcameşgul etti. Sonra heme

arkasından gelen bir başkas

yüzünden unutuldu. Trakya’nıbilmem hangi köyünde Balka

Muharebesi esnasında yere gömüle

epeyce mühim bir parayı aramak içistanbul’a iki Bulgar gelmişti. B

adamlara bu kahvenin adresini kim

vermişti? Hangi tesadüf bizimkileri



arasına onları atmıştı? Söylemeğ

hacet yok ki, o bahar âdeta b

Kutup seyahati hazırlanıyormuş gibbir sefer heyeti kuruldu, küçük b

çalana tutuldu. Kamp eşyası alınd

On beş yirmi gün her taraf arandarandı. Biz arkada kalanla

halecanla, heyecanla hâdiseleri taki

ediyorduk. Her gün haberlerişekline göre bulunacak defineni

miktarı değişiyordu. On bin altı

diyorlardı. Sonra beş bine iniyoryirmi bine, yüz bine çıkıyordu. Belk

bütün yaz böyle geçecekti. Bereke

versin ki, mahallî hükümeti



müdahalesiyle iş sona erdi. Dönüşt

bittabi tekrar bir masraf kavgas

oldu. Fakat hemen arkasındameşhur bir tarih üstadımız üç saa

süren bir Hazreti Ali çengini

hikâyesine başladı ve onun heyecansafhaları arasında umumî barı

emin edildi. O gece en yükl

gecelerimizden biriydi. Ben Emine’nihastalığına rağmen Ramiz Beyi

mezesi ve rakısı aynı derecede k

kramını kabul etmiş, evgitmemiştim.

Filhakika o gece aramıza

kaybettiğimiz iki Bulgara mukabil b



sviçreli Alman müsteşrik katılmışt

Adamcağız bu asil ve entellektüe

muhite düştüğünden nasmemnundu? Patates gibi sarı yüzün

geniş bir gülüş âdeta bir dah

eklenmesi imkânsız denecek şekildkiye bölüyordu. Kıt Türkçesi, n

bütün konuşmaları takip etmesine

ne de hepimizle can ciğer dosolmasına mâni oldu. Şurası var k

bizi tam zamanında bulmuştu; b

hafta sonra parası tükendi ve umumhesabına yaşamağa başladı. Bira

sonra mimarlıkla hayatın

kazanmağa karar verdi ve sağ



araftaki masalardan biri onu

bürosu oldu. Müşterileriyle orad

pazarlık ediyor, orada herkesin gözüönünde bir sürü boş kibr

kutusundan mücessem planların

yapıyor, değiştiriyor, ikmal ediyorduDünyada bundan daha pratik, dah

akla uygun bir çalışma olamazdı.

Bu çalışma gözümüzün önündam dört sene sürdü. Hiçbir mima

onun kadar sabırlı, kanaatkâr

müşterisinin arzularına itaatli değildSipariş sahibi, “Şu iki kibrit kutusun

oraya değil de, şuraya koysa

n’olur?” der demez, Doktor Mussa



bir an gözlerini yumuyor, düşünüyor

sonra kibrit kutularını bozup tekra

başlıyordu. Daha o zaman kâğüzerine çizilen planla böyle kaldırılı

konması daima kabil eşya

vasıtasıyla yapılan maketiarasındaki büyük farkı anlamıştım

Çalışmalar hepimizin gözü önünd

olduğu için sade ev sahibi değikahvedeki müşteriler, hattâ

garsonlar bile işe karışıyorlar, Dr

Mussak’ın aynı ciddiyetle dinlediği vçok defa kabul ettiği tekliflerde

bulunuyorlardı. Bilmiyorum kooperat

evlerini icat eden kimdir? Faka



kollektif mimariyi bu arkadaşımızı

bulduğu muhakkaktır. Yazık ki hiç

beklenmedik bir kaza bu çalışmayabirdenbire son verdi. Dostumuz

Süleymaniye’de İbrahim Paş

sebiline yakın bir yerde yaptığı ükatlı eve merdiven koymasın

unutmuştu. Ev iskeleleri alındığ

andan itibaren birbiriyle alâkasolmayan üç kısma ayrılıyordu. Ad

Tıpta iken Doktor Ramiz’in ban

psikanaliz öğrettiği günlerde, vâzıolmak için şuur hayatını benzettiğ

birinci katı henüz boş, yahut

eşekkül etmemiş, yalnız kömürlüğ



le tavan arası mevcut büyük kona

bile bunun yanında daha doğr

dürüst, daha aklı başında bir binagibi görünüyordu.

Şurasını da söyleyeyim ki

zamanlar beni çok şaşırtan, aklımıbir türlü almadığı bu iki bina ile

Doktor Mussak’ın kibrit kutularında

yaptığı planlar, sonradan çok işimeyaradı. Enstitümüze yeni bir bin

yapılması için karar verilince yapıla

ekliflerin hepsini redderek işi kendüstüme aldım ve bu iki tecrübeni

sayesinde İstanbul halkının o kada

beğendiği, Enstitü binasını vücud



getirdim. Üç sene bütün dünyac

münakaşa edilen bu binadan ilerid

abiatıyla bahsedeceğim. Yalnız şkadarını söyleyeyim ki, bu binanın

asansör ve merdivenlerin çıktığ

pilpâyeler ve sütunlardan başka bşey bulunmayan, sadece üstü kapa

bir teras hâlinde bıraktığımız ikinc

katı doğrudan doğruya bir taraftaSüleymaniye’deki eve, diğer tarafta

da Doktor Ramiz’in yukarıd

bahsettiğim izahatına bağlıdır.Süleymaniye’deki evin vaziye

aramızda çok münakaşa edildi. B

evin merdivenle çıkılamayacak ik



katına vazife aramak işini nedense

biz üzerimize almış gibiydik.

Bu daima böyleydi. Ne kadar ciddbaşlarsa başlasın burada her iş e

beklenmedik neticelerle biterdi. B

kahvenin bir adım ötesinde yüzdyüz gibi bakılan bir hesap, burada

birdenbire en hafif ihtimal şeklin

girer, bir yığın gidip gelmeden sonraalihin bir alayı olurdu.

Hulâsa bu abes denen şeyi

bataklığı idi. Ve ben farkındaolmadan boynuma kadar ona

gömülmüştüm.

Sanki çok tüylü, yumuşak bir yığı



kol ve kanatlı, insanı âdeta bitme

ükenmez gıdıklamalar, kısı

gülüşler ve haz baygınlıkları içindesömürüp tüketen bir hayvanın eline

düşmüşüm gibi bu mânâsız âleme

gömüldüm. Hiçbir şeyin birbirinutmadığı ve her şeyin en şaşırtıc

şekilde birbirine bağlı olduğu b

dünyada, bilmediğimiz bir yerdkopan bir fırtınanın getirdiğ

enkazdan yapılmış bir panayırd

mişim gibi yaşamağa başladım. Bırtına nerede kopmuştu? Hang

uhaf ve zıtlarla dolu âlemleri yağma

etmiş, yahut nasıl karmakarışık b



armadayı didik didik böyle

savuşturmuş ki bize kadar getiri

önümüze yığdığı şeylerin hiçbirinasıl kendi çehrelerinde tanımamız

mkân yoktu. Her şey bir hokkaba

şapkasından çıkar gibi birbirinipeşinden, birbirine takılı geliyordu

Bu yaşanırken çok rahat, sonrada

üzerinde düşünülünce bir kâbus gibsıkıcı bir şeydi.

Sanki bir deniz altı kovuğund

yürüyormuşum gibi bir türlkavrayamadığım fikirler, bilg

kırıntıları ayaklarıma dolaşıyor, he

kımıldandıkça köksüz asabiyetler



süreksiz ümitler, yersiz inançla

çürümüş yosunlar gibi kollarıma v

vücuduma sarılıyor, beni dahaderinlere doğru çekiyor, gözlerim

her açtıkça ucunu bucağın

göremediğim heyulâ dâvalar yarkaranlıkta üzerime saldırıyorlard

Sonra hepsi birden bir mürekke

balığı gibi kendi savurduklardumanın içinde kayboluyor, ve be

Doktor Ramiz’le, yahut Yangeld

Asaf Beyle karşı karşıya, başıbiraz evvelki hengâmeyi dağıtan gü

kahkahanın geldiği yere dönük

kulaklarımda farkına varmada



yokladığım derinliklerin ağırlığınd

gelen bir çınlama, bir uykuda

uyanmış gibi hiçbir şeyi tanımadaetrafa bakıyordum.

- Evet, azizim. Bu işin çıka

yoktur! Gençlik harekete geçmeli! Bşark fatalizminden kurtulmalı!

Doktor Ramiz suratını bir kat daha

asıyor. Yangeldi Asaf Beye bu emrbekliyormuş gibi, kollarıyla

ayaklarıyla daima dördünü birde

şgal ettiği sandalyelerden şöyle boparlanıyor, ve bu kadar çeti

hareketin derhal mükâfatını görmü

gibi, masaya çaprazlamasına



dayadığı kollarının arasına başın

gömüyor ve uyumağa başlıyordu.

Çünkü Yangeldi Asaf Beyin daimuykusu vardı, ve bu uyku dünyanı

en güzel, en mâsum uykusuydu. O

gözlerini kapar kapamaz, etrafımıatlı bir mışıltı ile dolardı ve havada

sanki yüzlerce melek hep birde

maddesiz kanatlarıyla uçuşurlar, çoyavaş fısıltılarla kulağına ninn

söylerler, uykusunun peteğini mâsum

rüyaların balıyla doldururlardı.O zaman içimde birdenbire bir şe

burkulur, “Emine...” diye yerimde

ırlar, eve koşardım. Emine hasta id



Doktorların ilk önceleri ufak b

zayıflık dediği şey yavaş yava

ehlikeli, neticesi sakınılmaz bhastalık olmuştu. Bunu be

doktorlardan evvel biliyordum. Ad

Tıpta son gece gördüğüm o acayirüyadan beri biliyordum. Kade

mbiği gözümün önünde kaynıyordu

ve Emine’nin başı, yastığımın öbüucunda, yüzümde, dudaklarımda

avuçlarımın içinde iken, yine her a

benden biraz daha uzaklara çekiliyororadan bana büyük, açık gözleriyle

bakıyordu. O istediği kada

konuşsun, gülsün, gelecek yollar içi



hayaller kursun, Zehra’yı gelin etsin

Ahmet’i Tıbbiye’den çıkartsın, daim

bu baş çok uzaklarda yavaş yavasiliniyor, gözleri uzaklardan bana

Ne yaparsın, çaresi yok ki bu işin

der gibi bakıyordu. Bu korkunç zalimbir şeydi. Emine yavaş yavaş, daml

damla gözlerimin önünde ölüyordu

Ne ben, ne de kimse, hiç birimiz bşey yapamıyorduk.



VII

Emine’nin ölümüyle soutunduğum dal da kopmuş gib

büsbütün boşlukta kaldım

Kaybettiğim şey benim için o kadabüyüktü ki ilk önceleri bunu bir türl

anlayamadım. Ne de hayatımdak

neticesini ölçebildim. Sade içimdsimsiyah ve çok ağır bir şeyle

dolaştım durdum. Sonra b

haraplığa daha başka bir duygu, b



çeşit kurtuluş duygusu karıştı. B

baskıdan kurtulmuştum. Artık Emin

bir daha ölemezdi, hattâhastalanamazdı da. Orada zihnimi

bir köşesinde olduğu gibi kalacakt

Hayatımda birçok şeyler daha benkorkutabilir, başıma türlü felâketle

gelebilirdi. Fakat en müthişi, on

kaybetmek ihtimali ve bunun korkusartık yoktu. Her an onun hastalığını

arasından etrafa bakmayacak, o

azapla yaşamayacaktım. Korkçimden doğru kabarı

büyümeyecek, dört yanım

kaplayamayacaktı.



Vâkıa evim yıkılmıştı, iki çocukl

baş başa kalmıştım, çalışmanı

ezzetini kaybetmiştim, hepsindeenası, artık hiçbir şey

nanmıyordum. Fakat korkmuyordum

da. Olabilecek şeylerin en kötüsolmuştu. Artık hürdüm.

Emine arkamda olmayınca he

akıntı beni sürükleyebilirdi. Kahve varkadaşlar en yakını idi. Dah

haftasında kendimi orada, o

kalabalığın arasında buldum. Caddüzerindeki yan dükkânların arkasına

düşen ikinci salonda bir elimde

skambil kâğıtları, öbüründe rak



kadehim, ağzımda cıgara, kulağım

anlatılan hikâyede, hulâsa etrafımla

en rahat bir alışverişte, konuşuyorçiyor, eğleniyor buldum. Her şey

unutmuş muydum? Hakikate

eğleniyor muydum? Şüphesiz hayır.İçimde o zamana kada

duymadığım bir eziklik vardı. B

korku değildi, acı değildi. Ancakendisine ihanet eden insanları

duyacağı bir azaptı. Bir uc

ğrenmede biten garip bir duyguBöyle günlerden birinde idi. Bir ar

gözüm karşıdaki aynada kend

hayalime erişti. İki yanma asılmı



paltoların arasında kendi yüzümü o

kadar memnun ve biçare, o kada

zelil ve her tarafa sürüklenebilir, heşeye mukavemetsiz ve her şeyde

stifa etmiş gördüm ki, bir an billûru

beni kusacağını, kendi suratımayaklarımın ucuna fırlatacağın

sandım. Fakat hayır, hiç de böyle

olmadı. İkinci, üçüncü bakışta bhayale de alıştım. Her şey müsav

di.

İhtiyar bir kadın evde çocuklarımlmeşgul oluyordu. Ben sabahleyi

kalkabildiğim saatte işe gidiyor, işte

kahveye geliyor, oradan Dokto



Ramiz’le veya başkasıyla civa

meyhanelerden birisinde akşamcılı

ediyor, gece geç vakit evedönüyordum. Bazen çocukla

yatmış buluyor, sevine sevine

kendim de yatıyordum. Bir gün dahgeçmişti ve ben hesap vermekte

kurtulmuştum. Fakat çok defa onla

kedi yavruları gibi birbirine sokulmuşbirbirine yaslanmış, evin b

köşesinde beni bekler buluyordum

O zaman işte günün en korkunarafı başlıyordu.

İçimden geçenleri kendilerin

sezdirmeden çocuklarımı kucağıma



almak, gönüllerini yapmağ

çalışmak, şaklabanlık etmek

gözyaşlarını kurutmak, güldürmeâzımdı. Niçin bu kada

mahzundular? Niçin bu kadar ço

ağlıyorlardı ve neden böylmusallattılar? Mevcut olmalarıyl

hayatıma getirdikleri güçlükler kâ

değil miydi? Hürriyetimi sıfırndirmeleri ve beni küçücük bir daire

çinde bir dolap beygiri gib

durmadan dolaşmağa mecbuetmeleri yetişmiyor muydu?

Onları görür görmez içim

merhametten parça parça oluyor



kendi iradesizliğime, talihime kızıyor

başımı saatlerce duvarlara çarpma

stiyordum. O zaman işte Emine, evibir tarafından çıkıyor, yavaşça

yanıma yaklaşıyor, her vakit yaptığ

gibi elleriyle omuzuma dokunuyorKendine gel!” diyordu.

Ve ben kendime geliyordum

Kararlar, yeminler, ahitler, karanlıktadökülen gözyaşları birbirin

kovalıyordu. Fakat ne faydası vardı

Ne yaşadığım hayatı beğeniyor, nyenisine gidebilecek kudre

kendimde buluyordum. Her şeyde

düpedüz kopmuştum. Çocuklarım



karşı beslediğim acıma hissinde

başka etrafımla hiç bir bağım yoktu.

Her şeye, herkese sadeckatlanıyordum. Sokağa adımımı ata

atmaz, kendimi bir yığın muvazaanın

gafletin esiri görüyordum vebulunduğum yerden, yaptığım işte

gayri her yer, bana erişilmez şekilde

güzel ve harikulâde görünüyordu.Postanede elime geçen uza

yerlerden gelmiş her mektup zarf

her kartpostal beni çıldırtıyorduPeru, Arjantin, Kanada, Mısır, Kap

nerelerden gelmiyordu b

mektuplar? İki sokak ötede, tek b



odada tahtakurularıyla haşır neş

olan şu ihtiyar Yahudi kadını

Meksika’da bir kardeşi vardKomşusu hahamın kızkardeş

Arjantin’de kürk ticareti ediyordu

Öte taraftaki Rum bakkalın oğlMısır’da idi. Yeğeni Chicago’d

hocalık yapıyordu. Ve ben onlara

gelen mektupların zarflarına bakabakmaz, gözlerim kendiliğinde

kapanıyor, etrafım değişiyor, kendim

başka bir adam oluyordum. Kaçmakher şeyi bırakıp gitmek!..

Fakat hayır, bütün bunlar

yapabilmek, kendisin



alışkanlıklarının dışında deneme

çin başka türlü adam olmak lâzımd

Koşmak, kımıldamak, atılmakstemek, isteyişinde devam etme

âzımdı. Bütün bunlar benim içi

değildi. Ben biçare bir gölge idimYanımdan biraz sürtünerek geçe

her adamın peşine takılan, onda

ayrılır ayrılmaz, iki kedi yavrusu gibbirbirine sokulan, birbirinin kucağında

gülen, ağlayan, bilhassa ağlayan ik

çocukla çapaçul, biçare bir gölge.Gül! dedikleri yerde gülen, ağla vey

konuş dedikleri yerde konuşan

ağlayan, enteresan buldukları zama



enteresan olan, yüzüne bakmadıklar

gün mevcut olmayan biçarenin biri.

Bunları hatırlar hatırlamaz, orayakahveye, az çok benden başka türl

yaşayanların, kendilerini hiç olmazsa

benim gibi göz hapsinde tutmayansanların arasına gidiyordum

Onların yanında benim de hayatım

oluyor, onlarla düşünüyor, onlarlaberaber yaşıyordum.

Belki de böyle değildi. İşin aslınd

başka şeyler de vardı. Bu adamlaramamiyle beğenmiyordum

Aralarında sadece bir muhacir gib

yaşıyordum. Bir tipi gecesinde, ıssı



dağ başında soğuktan ve yükl

rüzgârdan boğulmak üzere olan b

adamın sığındığı sıcak, bol gübrekokulu, atların tepişmesinin insa

sesine, taze çay ve kahve kokusuna

karıştığı o yarı ahır, yarı han odasyerlerden biri gibi onların arasın

sığınmış, bu karışık ve yüklü havada

sınıyor, mesut oluyordum.Şüphesiz bir gün b

beğenmemezlik, işlerin biraz müsa

gittiği bir zamanda büyüyüp benkurtaracağını zannettiğim o küçü

noktada kaybolacak ve tamamiyle b

havaya teslim olacaktım. Dah



şimdiden zaman zaman, “Ah! İşt

güzel hayat! Rahat ve mesut... N

adamlar!” demeğe başlamıştım bile. Ahmet’in geçirdiği büyükçe b

hastalık beni kendime getirene kada

böyle yaşadım. Ancak onu dakaybetmek korkusuyla talihime raz

oldum.

Bu esnada Doktor Ramiz alseneden beri üzerinde düşündüğ

projeyi fiile koymuş, Psikanali

Cemiyeti’ni açmıştı. Kendisindebaşka doktor bulunmayan yirmi b

azası içinde, hem de müesseseni

müdürü sıfatıyla ben de vardım



Evet, şimdi itiraf edeyim ki, Saatle

Ayarlama Enstitüsü’ne müdü

muavini olduğum zaman, hiç de bcins işlerde tecrübesiz değildim

Daha evvel Psikanaliz Cemiyeti’n

müdürü ve hemen hemen onabenzeyen İspritizmacılar Kulübü’nü

de muhasibi idim. Aziz dostumun

senelerce kirasını verdiği bir odadeessüs eden bu cemiyetin anahtar

müdür sıfatıyla daima yeleğimi

cebinde durdu. Ve kapısı ancak ikdefa, verdiği konferanslar dolayısıyla

gerek kendisine ve gerek umuma

açıldı. Bu konferanslarda



birincisinde Doktor Ramiz

dinleyicilerine beni, Türkiye’de tedav

ettiği ilk hasta sıfatıyla ve tüyleürpertici izahatla takdim etti. İşte b

sayede, ikinci karım Pakize’ni

dikkatini çektim. İkinci konferanstse, yetmiş sahifelik taş basması b

âbirnameyi başından sonuna kadar

ufak tefek izahlar mukayeselerleokudu.

Mevsim yazdı. Odaya açı

pencerelerden dalga dalga sıcak brüzgâr giriyor, yüzlerimizi alazlıyor

bizi çok başka derinliklere çeki

götürüyor ve sonra esneyerek



hatibin iyi niyetine teslim ediyordu

Bir arı, küçük cüssesinde birka

dizel motörünün sesini bulmuşdurmadan başımızın üstünde

vızıldıyor, havada üst üste çeli

evhalar deliyor, onların aralarındageçerek Doktor Ramiz’in sesin

sarılıp, onu örtüyordu.

İlk önce Yangeldi Asaf Bey arksırada seçtiği yerinde uyumağa

başladı. Fahrî müdür sıfatıyla hatibi

bir basamak aşağısında, iki elimdizimde, ayakkaplarımın söküğ

görülmesin diye gayretler ederek

erbiyeli terbiyeli oturduğum



sandalyeden -Avrupa’da böyl

yapılırmış, tabiî müdür sıfatıyl

oturmam için söylüyorumayakkapların eskiliği için değil-onu

ki kolunu işgal ettiği iki sandalyede

çektiğini, sonra tam önündeki umacşapkalı kadının ensesine doğr

dikkatle baktığını bir lahza görür gib

oldum. Sonra birdenbire başı bşapkanın arkasında kayboldu ve

binlerce melek kemanların

dinliyormuş gibi İlâhî bir mışılbaşladı. Üçüncü sahifeye doğru b

mışıltıların, arının vızıltısıyla berabe

eşkil ettikleri küçük, hafif ve seri



çalkantılı körfezde bizim grupta

genç bir şairin rüyaları yelken açtı ve

ek başına şiddetli bir geçmiş zamadeniz muharebesine girdi. Halatla

gıcırdıyor, ağızdan dolma topla

simsiyah gürlüyor, hücumlarvaveylâlar arasında yangınla

büyüyordu. En ön sırada otura

kırklık bir hanım bu karışıklıktaderhal istifade etti ve şüphesi

gelirken cebine gizlediği bir düzine

kadar ördek yavrusunu usulcacıyere bıraktı ve kendini onları

vakvaklan arkasında maskeledi. On

biraz ötede bir başkası takip etti v



derhal bitmez tükenmez bir iştahla

boşanan bir banyo oldu.

Onuncu sahifeye doğru evlerindve daha rahat şartlar altında uyuma

çin salonu terk edenler müstesna

hemen herkes uyudu. Hepsi uyuuyumaz hançeresinin müstait olduğ

yahut tercih ettiği sesi derha

buluyor, derhal o ses ve harekeoluyor, onu bütün rahatlığıyla

yaşıyordu.

Doktor Ramiz, bu kollektif ihanetlelinden geldiği kadar mücadele ett

Hiçbir zaman onu bu kada

kahraman ve vaziyete hâkim olm



kararında görmemiştim. Sesi, Asa

Beyin mırıltılarının her lahza yenide

yetiştirdiği yumuşak otlar ve nebatlaarasında kükremiş bir aslan gib

ırlıyor, sağa sola en beklenmedi

şekilde hücum ediyor, görünmedüşmanlarıyla boğuşuyor, atılıyor

yakaladığını boğuyor, boğamadığın

sindiriyordu.Yüzü ter içindeydi, elleriyl

durmadan işaretler yapıyor, sank

yirmi ağızdan birden üzerine hücumeden horlamaları iterek, kakara

kendisine yol açmağa çalışıyor

kelimeler, dudaklarından kırba



şakırtılarıyla çıkıyor, ateşli öksele

gibi dört yana fırlıyor, itfaiye

hortumları gibi sağa sola uzanıyorduFakat, bir insan tek başına bu kada

çok, bu kadar terbiyeli, kaçmasın

değişmesini, sinmesini bu kadar iybilen bir düşmanla nasıl mücadele

edebilirdi!

İki saniye evvel hakladığı, bsaniye sonra tekrar diriliyor, tekra

gölgede pusu başlıyor, örde

yavruları telâşlı telâşlı vaklıyorlardelinmiş su borusu, bir kobra yılan

gibi ıslık çalıyor, banyo dünyanı

bütün sularını döndüre döndüre



boşaltıyor, imkânsız yokuşlarda

kamyonlar vites değiştiriyor, e

gürültülü tren kazaları birbirinkovalıyordu.

Ve Doktor Ramiz’in sesi, her a

uyanık, her an tetikte her hâdiseyanında karşılıyor, durmadan şek

değiştiriyor, yalvarıyor, vaat ediyor

ehdit ediyor, üst üste ebeklenmedik nizamlar kuruyor, örf

dareler ilân ediyordu.

Ben, ellerim dizimde, ikide bağırlaşan göz kapaklarım

parmaklarımla açarak, onun b

gayretini seyrediyor, gösterdiğ



cesarete, kudrete, her an biraz dah

hayran oluyordum.

- Dahî bir avrat rüyasında azgıbir deli görse iyi niyet değildir

Hemen tövbe ve istiğfar eyleye...

Yan tarafta, üçüncü sırada ozamana kadar farkına varmadığım

genç kadın ağır uykusundan derin b

oh” çekerek yerinde gerindi. DoktoRamiz bu ilk ümit işaretine âdeta b

kurtarıcıya yapışır gibi yapıştı ve e

gür sesiyle devam etti.- Ve dahî bu mecnun er kişi ise ve

çıplak ise ol avrat behemehal zina

şler, zevci mukayyet ola...



Kırklık hanımın boynu birdenbir

ri bir kumru oldu ve dem çekmeğ

başladı. Ördek yavruları artıortalıkta görünmüyordu. Hatip b

değişiklikten habersiz, devam

ediyordu.- Ve dahî bir er kişi rüyasında

kendisini cümlesi uyur bir taifeni

arasında görse büyük beşarettircümle ef’alinde fâilimutlak olur ve

kimseye hesap verme zorunda

bulunmaz.Doktor Ramiz bu cümlenin verdiğ

hürriyetten istifade etti ve başın

hemen oracıkta, boynunun üstünde



eğerek o da uyumağa başladı.



VIII

Evlendiğimiz zaman Pakize’niiroit guddeleri henüz bozulmamışt

binaenaleyh huysuz ve sinirli değild

Hayat hakkında hiçbir fikri yoktubinaenaleyh neşeli ve rahattı. Annes

le babası henüz ölmemişlerdi. Hatt

böyle bir ihtimal kimsenin aklıngelmeyecek kadar sıhhatli, din

görünüyorlardı. Bu itibarla kardeşle

henüz bizimle beraber yaşamağa



karar vermemişlerdi. Ayrıca büyü

baldızım musikîye olan istidadın

henüz keşfetmemiş, küçük baldızımsadece irade ve ısrarıyla dünya

güzeli olabileceği fikrine düşmemişt

Ben, İspritizma Cemiyeti’ndanıdığım Cemal Beyin sözüne uyu

Fener Postanesi’ndeki vazifemde

henüz istifa ederek, onun idaremeclisi azası bulunduğu ve sonrada

reisi olduğu Türlü İşler Bankası’n

memur olmamıştım. Binaenaleyelimde henüz güvenebileceğim b

şim vardı ve hayatımız emniyette id

Üstelik Selma Hanımefendiye d



henüz âşık olmamıştım.

Evet, bunların hiçbiri henü

olmamıştı. Onun için evliliğimizin ilsenesini küçük evimizde, Mübarek’i

sakin bakışları altında, nisbete

rahat ve mesut geçirdik. Şüphesiz bhayat, Emine’nin zamanındaki haya

değildi. İkinci karım hiç de on

benzemiyordu. Onun ciddiliğsaadeti kendi içinde bulan cömer

yaratılışı, ne de sakin güzelliği vard

Pakize’de. Fakat gençti, kendisingöre neşeliydi, kendi âleminde

yaşamasını biliyordu.

Hayatta sevdiği tek bir şey vard



o da sinema idi. Pakize sinemanı

sade terbiye değil, tatmin ettiğ

nsandı da. Beyaz perdenikarşısında o kadar kendinden geçer

o kadar her şeyi bırakırdı k

sonunda yaşadığı hayatla seyrettiğmacerayı birbirinden ayıramaz hâle

gelirdi.

Bir gün dünyanın en büyüciddiyetiyle bana, eskisi gibi İspanyo

dansını yapamadığını söylemişti. B

evlendiğimizin ikinci yılında bir pazasabahı oldu. O, yatakta, saçların

yastığa dağıtmış, tembel tembe

kendisini kaldıracak bir vin



bekliyordu. Ben pencerenin önünde

ayakta, yataktan kalkmak hususunda

daha atik, kahvaltı meselelerindebiraz daha sabırsız bir kadınla

esadüfen evlenmiş olmanın insana

verebileceği saadetledüşünüyordum. Birdenbire karım:

- Hayri! diye beni çağırdı. Sana bi

şey söyleyeyim mi, ben galibaspanyol dansım unuttum.

Pakize’nin danstan hoşlandığın

bilirdim. Fakat İspanyol dansınbildiğini hiç işitmemiştim. Zate

doğru dürüst yürümesini bile

bilmeyen, bastığı yeri görmeyen b



nsandan bu pek beklenmezdi.

- Hayırdır inşallah! Hangi İspanyo

dansı?- Vallahi unutmuşum... Dün b

deneyeyim, dedim, bir türl

beceremedim. İnsan üç günde bildiğşeyi unutur mu?

- Ben senin İspanyol dansı ettiğin

bilmiyorum.- Canım unuttun mu? Geçen gü

etmedim mi? Hani çok beğenmiştin

Gazinoda... Herkes alkışlamıştSonra o zabit geldi...

Evlendiğimizden beri sinemada

başka yere gitmemiştik. Nede



sonra anladım ki, karım, kendisin

beraber seyrettiğimiz bir filmin artis

le, Jeanette Mac Donald’lkarıştırıyordu, onu kendis

sanıyordu. Birkaç gün sonra kırmız

sabahlıklarını aradı, benim süvaceketimi bulamadığı için üzüldü

Beyaz saten tuvalet elbisesi ortad

görünmüyordu, bu felâkete ağladBir başka sabah daireye giderke

boynuma sarıldı ve dikkatli olmam

ekrar tekrar tembih etti.Kendisini bazen Jeanette Ma

Donald, bazen Rosalinne Russe

sanan, beni Charles Boyer ile, Clar



Gable ile, William Povvel il

karıştıran, bir gün evvel komşu kızın

Martha Egerth’e benzettikten sonrertesi gün pencereden, “Martha

kardeşim, nereye gidiyorsun böyle?

diye seslenen bir kadınlaevlenmedinizse bu işin acayipliğin

size anlatamam.

Filhakika çok güç bir şeydi bu. Hean tehlikeli yanlışlıklar oluyor

hesaplar karışıyordu. Bununl

beraber işin eğlenceli, hattâ faydaarafları da vardı. Karım, dediğim

gibi sinema ile tatmin oluyor

hayatımızın aksak taraflarına



bakmıyordu. Vâkıa Adolf Menjou gib

en aşağı yüz otuz kat elbisem olduğ

çin artık düğmelerim dikilmiyorduFakat ceketimin dirsek yerlerini

çıktığını da pek fark etmiyordu

Gördüğü filmlerdeki her şey bizimdşatolar, elmaslar, bahçeler, asî

kibar dostlar... Bu itibarla b

akşamki yemeğe mutfaktayememizin veya hi

yememekliğimizin ehemmiyeti yoktu

Hulâsa onun da bir firar anahtavardı. Bununla beraber üzerind

düşünmemem imkânsızdı.

Hangi zemberek bozulmuştu k



böyle durmadan sürükleniyor ve

orda kalıyordu? Acaba can sıkıntıs

mı onu zaman zaman böyle çocuyapıyordu? Böyle olsa bile yine d

kendisinde esaslı bir şeyin, bir çeş

zeminin bu işe hazırlanmasgerekirdi. Lodostan uyuyamadığım

gecelerden birinin sabahında

Pakize’ye yirmi dakika yatıuyuyacağımı söyledim. Halbuki b

saat sonra eve gelecek komşularla

pikniğe gidecektik. Pakize hakolarak uyanamayacağımı söyled

Hayır, dedim, uyanırım. Hem

göreceksin tam zamanında”. Vâkı



daha beklediğimiz insanlar gelmede

Pakize’nin alabildiğine açtığı rady

le on beş, yirmi dakika sonruyandım. Karım buna çok şaşırd

Laf olsun diye kim bilir kimde

öğrendiğim o nadir tarih bilgilerimdebirini yumurtladım: “Napolyon bun

her zaman yaparmış!” Söyle

söylemez gözlerinden geçen küçüparıltıyı görerek pişman oldum

Fakat olan olmuştu. Daha o gü

Pakize benimle Napolyon arasındmukayeselere başladı. Vâkı

Napolyon’u bilmiyordu ama, “Yusuf’

bilmeziz amma seni rânâ tanırız



ehvasınca, beni iyi biliyordu

Heybeli’nin çamları altında yalanc

dolmalarımızı yerken veyahazmederken saatlerce büyü

kumandanın da benim gibi sel

zeytininden hoşlandığını, kovboilimlerine bayıldığını, daima sağ

arafına yatarak uyuduğunu ve anca

sabaha karşı horladığını anlattdurdu. Bu henüz birinci kademeyd

Üç dört gün sonra benzeyiş bu sefe

benim tarafımdan başladı: İhtiyazabitliğimden kalma elbiselerim tava

arasından çıktı. Temizlendi, ütülend

evvelâ yatak odamıza, sonra



misafir odasına asıldı. Ertesi gü

behemehal onları giymem için ısrara

başladı. “Kendini unutturacaksındiye bana çıkıştı. Yarabbim b

budalalıkları yaparken ne kada

güzeldi. Sarışın yüzü nasatlılaşıyordu. Nihayet sıra ta

giymemiz merasimine geldi. Bayağ

bu iş için sabırsızlandı. Bu ikincyahut üçüncü kademe oldu. Nihaye

kendisini Josephine Beauharnai

sanarak üvey çocuklarını benimsedve ilk izdivacının mahsulle

addetmeğe başladı. Eve

çocuklarım benim ve Emine’ni



çocukları olmaktan o gün çıktılar v

Pakize’nin oldular. Ben birdenbir

üvey baba oluyordum. Bu defteokuyanlar belki de bu işi lat

bulabilirler. Fakat hayatıma getirdiğ

karışıklığı da inkâr edemezlerHayır, Pakize’de aksayan bir tara

vardı. Bunu anladığım zama

kollarımın arasında sıktığımhayatımın mesuliyetlerini paylaştığım

nsan bana imkânsız şekilde yarım

ve sakat görünmeğe başladı. SelmHanıma, o kadar budalaca âşı

olmamın, Cemal Beyin peşine

kadar iradesizce takılmamın as



sebebi elbette birazcık olsu

Pakize’dir.

Annesinin, babasının birbiardınca ölümleri üzerine iş bira

değişti. Baldızlarım eve gelinc

karımın ayakları yere değdi. FakaPakize’de her inkılâp ters tarafında

ve beklenmedik şekilde oluyordu. B

sefer de hayatımızın mihvekardeşleri oldu. Ben, kendis

çocuklarım, ikinci, üçüncü planlara

ndik. Biri otuz beşinde, öteki yirmsekizinde olan bu iki öksüze o kada

çok acıdı ki, asıl acınacak kendisi ile

biz olduk. Ve ondan sonra yava



yavaş Halit Ayarcı’ya tesadüfüme

kadar gittikçe hızını arttıran b

sefalet başladı. Sanki dibi olmayabir kuyuya indiriliyormuşum gibi he

ahza biraz daha derine, biraz daha

karanlıklara gömüldüm. Fakat dahevvel İspritizma Cemiyeti’ndek

hayatımı anlatmalıyım.



IX

İspritizma Cemiyeti hiç dPsikanaliz Cemiyeti’n

benzemiyordu. Orası şenlikli id

Bitmez tükenmez münakaşalarecrübeler yapılırdı. Hemen her ü

günde bir yukarı âlemden gele

ebliğler yayınlanır, onlar tefsir edilirçok âlimane fikirler söylenirdi. B

arkı da kadın azasının bolluğu id

Medyum olanlardan başka sadec



meraklı yedi sekiz kadın azamı

vardı. Ben, cemiyetin muhasebecis

ve kâtibi sıfatıyla her akşam işteçıkınca uğrar, yazılacak yazılarım

yazar, boş zamanlarımda aidat

oplar, defterleri tutardım. İşteCemal Beyi her an yeni v

beklenmedik hâdiselerle dolu b

muhitte tanıdım.Cemal Bey itikadımca b

spritizma Cemiyeti azası olaca

nsanların en sonuncusu idi. Böylcemiyetler, daha ziyade beraberce

yalan söyleyip, beraberce aldanı

hoşça vakit geçirmek isteye



nsanların işidir. Cemal Bey is

kollektif yalandan hoşlanacak adam

değildi. Yalan, onun için ferdî bisilâh, bazen da kendisini ve hayatın

süslemek için müracaat ettiği b

vasıta idi. Öyle herkesin dut hasırgibi, bir ucundan tuttuğu yalana

enezzül edemezdi. Zaten kendisi içi

her şeyi mubah gören bu asil vmühim adam, başkasında yakaladığ

en küçük kusuru bile affetmediği içi

karşısında öyle düpedüz yalasöylemek kabil değildi. O, he

mânasıyla oyunu bozan adamd

Siyasî hayatı da bu yüzden yarıd



kalmıştı.

Bununla beraber muntazama

gelir, içtimalarda, tecrübelerdebulunur, dudaklarında hep ayn

etrafını küçümseyen tebessüm, biz

muhtelif meselelerde aydınlatırdBazı ruh meseleleriyle alâkada

olduğu, bu bahislerden hoşlandığ

muhakkaktı. Ayrıca da cemiyetiazasından Nevzat Hanımefendiy

hafifçe âşıktı.

Nevzat Hanımla olan alâkascemiyete rağmen ilerlememişti. B

genç ve güzel kadın kocasını

öldüğünden beri cinsî hayat



kapılarını sıkı sıkıya kapatmı

gibiydi. Şişli’de ihtiyar kaynanasıyl

beraber oturduğu büyükçe bapartmanda masa tecrübele

yaparak, ispritizmaya dair kitapla

okuyarak yaşıyordu. Bu yaşamarzı az çok sıhhatini de bozmuştu

Daima yarım baş ağrılarından v

uykusuzluktan şikâyet ederdi.Uykusuzluğun belli baş

sebeplerinden biri geç vakte kada

süren ispritizima tecrübeleri ise, bbaşka sebebi de Murat’tı. Mura

Nevzat Hanımın masa tecrübelerind

eve alışan bir ruhtu. Hemen heme



apartmanı karargâh ittihaz etmişti. E

ayak çekilince mutlaka ortaya çıkar

camları siler, halıları silker, eşyanınyerini değiştirir, kitapları düzeltir

Nevzat Hanımın okumasını münasi

bulmadıklarını yırtar, kaybederdCemal Beyin Nevzat Hanıma verdiğ

çapkınca bir romanı daha ilk geced

yırttığını hepimiz biliyorduk. Vebütün bu işleri âşikâr şekilde gürült

le yapardı.

Murat’ın bir başka huyu dhayatını gizlemesiydi. Masa başınd

sıkıştırıldığı zaman bazen on sene

evvel ölmüş Adanalı bir riyaziye



hocası, bazen Kırım muharebesind

şehit olmuş bir nefer, bazen Nevza

Hanımın kocası Sezai Beyin ihtiyazabiti iken tanıdığı bir mühendi

olurdu. Fakat adı hiç değişmezd

Kendisini hangi medenî hâl altındgösterirse göstersin bu vefalı v

şgüzar ve ahlâk prensiplerine so

derecede bağlı ruh daima otoriteli vdaima kendi başına idi. Onun içi

çok defa masa tecrübelerinde

kendisine sorulan suallere “Böylşeyleri düşünmeyin!” diye aksi ceva

verirdi.

Nevzat Hanımın hizmetçisiz kaldığ



zaman evi Murat’ın muhafaza ettiğin

hattâ bazen kadıncağız çantasında

anahtarını çıkarmadan onun kapıyaçtığını hepimiz bilirdik. Bazen bun

misafirlere yaptığı da söylenirdi. B

yüzdendir ki Cemal Beyipusulalarını ve ufak tefek hediyelerin

götürdüğüm zaman kapıyı çalarke

bayağı korkardım. Nevzat Hanım isbundan bilâkis memnun olur, hattâ

övünürdü. Bazen ona emniye

ederek anahtarsız sokağa çıktığı davardı. Bu yüzden bir balo dönüşünd

kapıda kaldığını kendi ağzında

şittim. Kadıncağız, “Ben



kıskanmağa ne hakkı var?” diye

şikâyet ediyordu. “Bu yaştan sonr

hürriyetime ne diye karışır?” Arkadaşlar içinde Murat’l

elefonda konuştuklarını iddia

edenler bile vardı. Bittabi arkadan bmühim işin tafsilâtı geliyordu. Ve b

afsilât, tabiatıyla maceranı

sahibine göre değişiyordu.- Çok boğuk bir ses... Sanki ço

uzaktan geliyordu. Âdet

kilometrelerce derin sis tabakalarındelerek... Bununla beraber sözlerin

şitiyordum. Daha doğrusu kend

çimde buluyordum. Ses ço



mahzundu. Ancak ölenler böyle

darılabilir, dargın konuşabilirdi!

Bu kahvedeki grubumuzun bebaşlı bir uzvu olan genç bir şairi

hikâyesi idi.

- İşitmekle sarih şekilddüşünmek arasında bir şey... diye

amamlıyordu. “Nevzat Hanım evd

mi?” diye sorunca, bana, “Evdamma gelmeseniz iyi olur, ço

rahatsız.” cevabını verdi.

Zengin bir tüccar olan Şuayp Bebüsbütün başka türlü anlatıyordu:

- Telefon açılınca ömrümde il

defa sessizlik denen şeyi duydum



Bu bizim tanıdığımız sessizlik değild

başka bir şeydi. Sonra “Kimsiniz?

diye birisi adımı sordu. Ben adımsöyledim ve “Nevzat Hanımın ban

vereceği kitabı sormak istiyorum

dedim. O zaman: “Bırakın kitabı filâda çabuk evinize gidin. Karınız b

kaza geçirdi. Koşun, durmayın

Adını sordum, “Ben Murat’ım!” dedve telefonu kapattı. Sesi insan

azarlar gibiydi.

Şuayp Bey, anlattığına göre, evgidince karısını merdivende

düşmüş bulmuştu.

Öbür hayatın derinliğinden bizim



dünyamızın işleriyle bu kadar sık

sıkıya alâkadar olan, karşısındakin

azarlayan, uyandıran, nasihat vereMuratlara üç hafta sonra avukat Na

Bey bir başka Murat ilâve etti:

- Gayet garip bir şeydi budiyordu. İlk önce müthiş bir gürült

duydum. Düdükler ötüyor, çanla

çalıyor, sanki kıyamet kopuyorduSonra ses duydum. “Burası değil

diyordu. Kapattım, bir daha açtım

Aynı şey tekrarlandı. Üçüncdefasında aynı ses: “Anlamıyo

musunuz canım, hanımefend

gelemez... Meşgul...” diye ceva



verdi. “îyi amma, dedim, apartma

meselesini konuşacaktım. Ço

mühim bir şey!” Ses bu sefer âşikâbir şekilde şikâyet etti. “Tabiatın

bilmiyor musunuz? Gelemez, işi var

Ruhlarla konuşuyor! Israr etmeyinBu sefer ben: “Kimsiniz?” diy

sordum. “Tanımadınız mı?.. Murat!

diye cevap verdi. Bütün konuşmesnasında çıngıraklar, çanlar, ziller

vapur düdükleri, hepsi devam

ediyordu. Fakat asıl garibi Murat’ısesinin alaydan âdeta katılmasıydı.

Yalnız Cemal Beyle ben, Murat’l

elefonda konuşmadık ve Şişli 'dek



apartmanda karşılaşmadık

Doğrusunu isterseniz kend

hesabıma bundan hiç de şikâyetçdeğilim.

İspritizma Cemiyeti’ndeki hayatım

Cemal Beye rastlamasaydıhakikaten eğlenceli olurdu ve hiçb

şey pahasına bu cemiyette

ayrılmazdım. Kim belkemiğinde tatbir üşüme ile yaşamasını sevmez?

Yazık ki Cemal Bey vardı ve yin

daha yazık ki ben çok uysaldımÜstelik ufak tefek kazançları ihma

edecek vaziyette değildim. Cema

Bey beni ilk günden itibare



benimsedi. Yani evvelâ kılı

kıyafetime şaşırdı. Sonra şahsım

gülünç buldu. Yüzüme karşDemek böyle adam olurmuş!” diy

açıktan açığa hayret etti ve heme

arkasından hususî işine koşturdu. Vbu sonuna kadar böyle devam ett

Cemiyete gelip de beni görü

görmez aklına, yapılacak mühim bşin gelmemesi imkânı yoktu. Söze

Kuzum Hayri Bey... Eğe

mümkünse...” diye en tatlı sesiylebaşlar ve sonra bir lahzada i

değişirdi. Ayaklan burnuma nişa

almadan benimle konuştuğunu pe



az gördüm. Konuşmanın kendisi d

gerçekten acayipti. Tekrar dediğimi

şey onda bir çeşit hakarevasıtasıydı:

- Yarın, saat on birde..

Unutmazsınız değil mi?.. Evet, saaon birde, tam on birde, anladınız mı!

Ve bütün bunları her kelimey

sanki beynim denen odun kütüğünçakı ile kazmak istiyormuş gibi ince

sivri, insana baş dönmesi, bulant

verecek kadar dikkatli bir seslsöylerdi. İşte o zaman gözümde he

şey perdelenir, farkında olmada

yumruğumu sıkardım. Bu çeney



dağıtmak, bu krem içinde yüze

ombul yanağı, bu yolunmuş, İtina

kaşları birbirine geçirmek, mânâsıbozuk bir gramofon plağı gib

parçalamak için ömrümün yarısın

nasıl seve seve verirdim. Fakat bancak bir saniye sürer, heme

arkasından Selma Hanımın, keme

bir lahza çözülse bir yığın ince, zarifdüz ve kavisli çizgi hâlinde dağılaca

vücudu, sade üslûp ve eda bakışlar

küçük tatlı kahkahaları hayalimdecanlanır, hulâsa sabrın ucunda ben

bekleyen mükâfatı düşünür, kendim

oplardım:



- Baş üstüne beyefendi.

Bazen doğrudan doğruy

gideceğim terzinin, ayakkabıcınınbüyük mağazanın, limanda vapurda

çıkışını bekleyeceğim ve eşyalar

otomobile taşınırken yardımedeceğim, yahut bu eşyaları kendim

aşıyacağım, zengin bezirgânı

adını, adresini, hulâsa yapacağım işbütün teferruatıyla söylerdi. O

zaman iş tahammülsüz bir hâle gelir

hiddetten, iğrenmeden âdetboğulurdum. Çünkü bu adlar

adresleri, yapılacak işi bir kâğıd

yazmak yetmezdi. Ayrıca da Cema



Bey’in karşısında, yedi sekiz def

okumak, tekrarlamak, on

unutmayacağıma, sıralarınbozmayacağıma kendisin

nandırmak lâzım gelirdi.

Bütün bunlara sadece esonunda, yahut bu defa olmazsa

gelecek defa Selma Hanımı görme

ümidiyle katlanırdım. Bazen son bmüdafaa hissiyle dudaklarım

küçük, yarı mağrur, yarı alaycı bi

gülümseme yapıştırır vetraftakilere, “Görüyorsunuz ya, b

budaladan neler çekiyorum? Ama

ben işin alayındayım, siz aldırmayın



Öyle tadını çıkarıyorum ki, bu işin..

mânasında güya yaptığım eğlence

alaya onları da katan, kendimecürüm ve eğlence arkadaşı yapa

bakışlar atardım.

Benim biçare, ürkeebessümümün, yan bakışlarımı

kim farkında idi? Orada, karşılarınd

Cemal Beyefendi, kendinden eminkudretli, zalim, kırıcı hüviyetiyle he

şeyi yangın kulesinin tepesinde

seyreden otoritesi ve sevimsizliğiyleparlarken benim yüzümdek

değişikliği fener tutsam bile kimse

göremezdi.



Hayır, Cemal Bey hiç sevim

değildi. İnsana şöyle bir sıcaklı

aşılaması bir yana dursun, tahammüedilecek tek tarafı yoktu... Dostluğ

kayıtsızlığından beterdi. Çok def

söyleyeceklerini yalnız banaşittirmek için koluma girdiği zama

bütün vücudumu acayip, felc

benzeyen bir üşüme kaplardı. Bherkes için aşağı yukarı böyleyd

Şuayp Bey, o yanına gelip oturunc

elini kanapeden yavaşça çekeroparlanır, Avukat Nail Bey olduğ

yerde âdeta kakılırdı. Bu böyle ike

yine herkes onu gözetir, sayar



ondan çekinir, hattâ hoş görmeğe

çalışırdı. Diyebilirim ki, bu adamd

bazı soğuk ve tehlikeli hayvanlarıavlarını büyüleyen ve kımıldamasın

mkân vermeyen çekiciliği vardı. B

kuvvetle şüphesiz, hiç olmazsa şebabında, çok büyük şeyle

yapabilirdi. Fakat ileride anlaşılacağ

gibi o da bir çeşit eksiklikldoğmuştu. Talih ve tesadüf etrafın

sanki bu adamdan korumak istermi

gibi bu iradeye ne tam bir hedef, nede kendisini toparlamak imkânın

vermişti.

Hayatına girdikçe etrafına yaptığ



esiri daha iyi anlıyordum. Bir gü

erzisi bana hesap defterini gösterd

Rakamlar yıkıcı idi. Adam iyicyüzüme baktıktan sonra başın

sallayarak, “Dün de şu iki yüz liray

götürdüm. İstemişti...” diyparmağıyla son rakamı işaret etti, ve

birdenbire gözümün önünde

çıldırıyormuş gibi bir hiddet içindehesap puslasanı yırttı. Üç gün sonr

Cemal Beyi sırtındaki elbiseni

omuzunda, bana göre hiç de mevcuolmayan bir pot için adam

azarlarken gördüm ve zavallını

sabrına şaşırdım. Görmede



nanılacak şey değildi bu. Adamcağı

mahcubiyetinden omuzlarını

arasında âdeta kaybolmuştuDurmadan özür diliyor, ağzından

Emredersiniz efendim!”den başk

bir şey çıkmıyordu.Gömlekçisi, ayakkabıcıs

sapkacısı, oturduğu katın sahib

hepsi aynı şekilde paralarınalıyordu. Zavallı ev sahibi ik

seneden beri birikmiş kiraya mukab

birkaç yüz lira olsun behemehakoparmak kararıyla gittiği evde, e

sahipliği denen mukaddes vazifeye

dair sıkı bir ders almış, ayrıca da



banyonun fayanslarını değiştirmey

arka balkona bir camekâ

yaptırmayı vaat etmeğe mecbukalmıştı. Keskin Boşnak şivesiyl

durmadan, “Fayanslar...” diyordu

hanımefendinin ropdöşambrınuymuyormuş! Ve hakikaten b

alihsizlikten mustarip görünüyordu.

İspritizma Cemiyeti’nde CemaBeyin otoritesine ehemmiye

vermiyen, hattâ böyle bir şeyi

arkında bile olmayan tek insaMadmazel Afroditi idi. Afrodit

sımsıkı bir ten, her ağzını açışta b

spirto alevi gibi parlayan otuz iki diş



uzun kirpikleri arkasında telkinleri b

ufuk gibi derinleşen bakışlar

konuştukça sizin boğazınızddüğümlenen Italyan babasında

kalmış ağdalı, hardal gibi sert ve dik

ve yine de son derecede tatlı bses, isteyerek çolpalaştırdığ

hareketleriyle bir örümcek gibi dör

bir tarafınızı saran eller, bir yığıcazibe ve dostluk, hulâsa belki de

arkına varmadan hareket ve hücum

hâlinae bütün kadınlıktı. Afroditi’de her şey uzviyetinin b

nevi emri, ilhamı, hattâ

gizleyememekten müteessir olduğ



hediyeleriydi.

Afroditi Cemal Beyi görür görme

bir elini yanağına götürerek tıraşareti yapar, “Yaktı...” diye arsız

arsız bağırır, kaçar, ya benim

çalıştığım odaya, yahut da kahveocağına girer, sıkı sıkı örttüğü

kapının arkasına dayanır, hardal

sesiyle gülerdi. Ancak kendisindaffedilebilen bu kışkırtıcı şaka biz

aldatmazdı. Onu Cemal Beyde

böyle kaçıran şeyin bir türlyenemediği bir tiksinme olduğun

hepimiz bilirdik. Zaten o da bun

gizlemezdi:



- Ne yapayım! Tahammü

edemiyorum... derdi. Bu adamd

çok kötü bir şey var. Ne olduğunbilmiyorum.

Fakat Cemal Beye bunla

görmezlikten gelir, daima kibardaima üstten bakışlı, “Gençliğe v

güzelliğe affedilmeyecek kusu

yoktur, ne yapsın biçare, terbiyeskıt!” der gibi tavırlar alırdı. Hakikatt

se Afroditi’nin bu hâlleri onu sıkar

bir zırh gibi büründüğü haysiyetinzedelerdi. Cemal Bey haysiyet

adamdı. Haysiyeti, zengini

otomobili, generalin yaveri, polisi



abancası, bekçinin düdüğü gib

daima yanı başında, daima en göze

çarpar yerde idi. Bu haysiyegörmeden, ona dikkat etmeden

onunla karşılaşmadan ve onu

arafından rahatsız edilmeden CemaBeyle münasebet kabil değildi. Yirm

yaşında iken, annesinin ağır hast

olduğu bir gece, onun başı ucundabeklerken, elindeki kalemle masanı

üzerine oynar gibi bir şeyler çizmeğe

başlamış, hiç ehemmiyet vermediğbir hâdise, ertesi gece ve daha

ertesi gece aynı saatte, yine

arkında olmadan tekrarlanmışt



Üçüncü gecenin sabahında Afrodi

bu hâdiseyi olduğu gibi görmüş ve o

zamana kadar başıboş eğleniyorumsandığı kâğıtlara dikkat etmiş

Doktor değiştir!” cümlesini iğ

büğrü çizgilerin arasından okumuşlk önce, aldırmak istememiş, sonr

bir dosta açılmış ve bilhassa

beraber yaşadıkları dayısınısrarıyla doktoru değiştirmişler ve

kadın ölüm tehlikesinden kurtulmuş.

O zamandan sonra ne vakit elindkalem, başı boş birkaç dakika mas

başında beklese kendiliğinden b

şeyler yazmağa başlamış. İlk önc



kısa ve çok defa mânâsız kelimeler

karışık cümleler hâlindeki bu yazıla

gitgide genişlemişler, günüolaylarını, yahut aileyi veya gen

kızı, hattâ şehrin hayatını alâkada

eden meselelere bağlı haberaçıklama gibi şeyler olmağ

başlamışlardı. Uzun müddet birka

dost arasında bu kabiliyetindenedikten sonra, etrafın ısrarıyl

kendisini muayyen mevzular üzerinde

oparlamayı öğrenmiş ve müsacevaplar da almıştı.

Daha sonra geceleri sık sı

yatağından önüne geçilmez b



kuvvetle sürüklenir gibi kalkmağa

masanın başına oturmaya v

sahifeler dolusu yazılar yazmağabaşladı. Çok defa böyle geceleyi

yazdığı şeyleri ne kendisi, ne de

başkası okuyabiliyordu. Bazen dmânası doğru dürüst kavranmaya

bir yığın başı boş kelimeler, isimler

hattâ rakamlar, birbirini takipediyordu. Bu rakamların içinde e

sık geçeni 17 ve 153 rakamları id

Kelimeler çok defa İtalyancaRumca, Fransızca ve Türkç

oluyordu.

Afroditi’nin babası Cenovalı b



talyan’dı. Gençliğinde hayatına ma

olması ihtimali bulunan mühimce b

hâdise yüzünden İzmir’e kaçmışoradan İstanbul’a gelmiş, bir Ru

kızıyla evlenerek burada yerleşmişt

yi kuyumcu ve tenordu. Tünecivarında açtığı küçük dükkânı a

zamanda tutunmuş, para, mül

sahibi olmuştu. Fakat aradan epeyczaman geçtiği, hattâ adını bil

değiştirerek yaşadığı hâlde kendisin

emniyette addetmediği için ailesiylmünasebetini kesmişti. O kadar k

1915 yılında öldüğü zama

etrafındakiler ailesinin Cenova



olduğunu, orada bir anası, babası v

bir de kız kardeşi bulunduğunu anca

biliyorlarmış. İskaçeri’nin ölümüzerine zaten dükkânda yetiştirdiğ

kayını işin başına geçmiş, Mütarek

yıllarının değişiklikleri arasınddükkân birdenbire büyümüş, büyü

bir mağaza olmuştu. Faka

Afroditi’nin babasının zamanındakşçilik artık kalmamıştı. Bu geniş

zengin, işlerini en iyi ustalara

gördüren mağazada, hâlâ onuyaptığı işlerin arandığı söylenirdi.

O yıllarda Afroditi ile annesini

belli başlı düşünceleri bu adamı



hayatı; varsa eğer Afroditi’ni

uzaktaki hısım akrabası idi. Gen

kızı medyumlukta ilerleten bu meraolmuştu. Dostlarının yanında, yaptığ

ecrübelerde zihnini yavaş yavaş esk

ehemmiyeti gözünden kaybolan bmesele üzerinde tutmağa başlamı

ve nihayetinde kendisini gece

yarılarında uyandıran, gündüzleeline her kalem alıp gözün

yumdukça kargacık burgacı

yazılarla varlığım anlatan kuvvetin1923’te kardeşini ve onun çolu

çocuğunu bekleye bekleye öle

halası olduğunu öğrenmişti.



Ondan sonra tebliğler büsbütü

sarihleşmiş, ölü hala onları daha

yakından sıkıştırmağa başlamıştı:- Niye gelmiyorsunuz? Niy

evimizde oturmuyorsunuz? Niçi

mirasınızı aramıyorsunuz? diyüstlerine düşüyordu. Be

evlenmedim, yemedim içmedim, he

şeyi size sakladım. Niygelmiyorsunuz?

Kocasının adı ile, Cenova

olduğundan başka hiçbir şebilmeyen, elinde hiçbir vesik

bulunmayan kadıncağız gittikçe ağı

basan bu davete uyarak seyahate



çıkmayı ilk önceleri hiç de akıllı bir i

gibi görmemişti. Fakat kızının v

etrafındakilerin ısrarı karşısındaHiç olmazsa şöyle bir gezmiş oluruz

diye yola çıkmışlardı. Ondan sonr

en şaşırtıcı tesadüfler birbirinkovalamış, miras meselesi kolayc

halledilmişti.

Ortada büyük bir servet yoktuMiras dar, fakat uzun bir sokakta bi

17 numarada, öbürü 153 numarada

ki evle ihtiyar kadının biriktirdiği beon paradan ibaretti. Afroditi il

annesi bu iki mülkün parasından ço

azlasını bu yolculukta sar



etmişlerdi. Fakat tek başlarına ve b

kadar eşine rastlanmaz şartla

altında bu işi halletmeleri iki kadınson derecede şaşırtmış v

düşündürmüştü. Asıl hazini, ihtiya

halanın kardeşine bu evleri vemobilyaları olduğu gibi saklamak içi

her türlü fedakârlığı yapmış olmas

bir pansiyon işleterek, ömrünüsonuna kadar dantelâ örere

hayatını kazanması idi. Ayrıca da

onlara bir yığın dantelâ bırakmıştFakat bu biriktirme ve saklam

merakı yüzünden evler de bakımsı

kalmıştı.



Afroditi ile annesi bu kadar gari

şekilde kendilerine gelen bu mallar

satmağa kıyamamışlar, ihtiyahalanın emrini tutarak İtalya’d

kalmağa da gönülleri razı olmadığ

çin -zaten işleri İstanbul’da idevlere hafif bir tamir geçtikten sonra

dönmüşlerdi.

O tarihten itibaren hala ortadyoktu. Afroditi her boş kaldığı anda

masa başına geçiyor, eline bir kalem

alıyor, kaşlarım hafif çatıyor, alnıngeriyor, yüzü mermerdenmiş gib

kaskatı ve bütün çizgileri âdeta

çeriye geçmiş, saatlerce şefkat



halanın tekrar konuşmasın

bekliyordu.

Fakat hala görünmüyordu. Sanküzerindeki ağır yükü attıktan sonr

bu fedakâr ruh ölümün vaat ettiğ

hakiki istirahate çekilmişti. Hakkı dvardı. Bütün hayatını uzaktak

kardeşinin ve onun kaç tane

olduklarını, yahut hakikaten mevcuolup olmadıklarını dahi bilmediğ

çocuklarının düşüncesine vakfetmiş

elinde avucunda ne varsa onlar içisaklamış; onlara, “İşte eviniz, işt

benim sizin için biriktirdiğim şeyler...

diyebilmek için gözleri yolda



beklemişti.

Hayatta, yapamadığı bu vazifey

ölümden sonra da unutmamışsonsuz boşluk içinde, dayanacağ

hiçbir maddî mesnedi olmaya

radesi yıllarca bu kardeşin peşindedolaşmış, onları araya taray

Afroditi’nin genç kız yatağının başın

kadar gelmişti. Bu kadarı onlaryetmeliydi.

Fakat Afroditi böyl

düşünmüyordu. Birdenbire alıştığı vbağlandığı bir iradeyi -İspritizm

Cemiyeti’nde Afroditi’nin halasını

adı İrade idi- daima etrafında hazı



görmek istiyor ve bulamadğı için d

stırap çekiyordu. Ona kâfi dereced

eşekkür bile edememiş, bir kereolsun, “Niye bu kadar zahmet ettin

halacığım... Bil-sen ne kada

üzüldük bu iş için...” diyememiştSonuna doğru bu minnet hissine v

stıraba bir nevi azap da karışıyordu

- Bana ne mirastan? deyiduruyordu. Benim param var. Bizim

çin ne diye yorulur, ne diye

evlenmez? Bu yapılır iş mi? Haydbunları yaptı, şimdi ne diye

görünmüyor?

Kanaatımca Afroditi’nin as



stediği şey, halasını hiç olmazsa bi

kere eline geçirip ona iyice b

eşekkür ettikten sonra, bütün bzahmetlere beyhude yere

katlandığını anlatmak ve belki d

birdenbire kendisini unuttuğu içibiraz paylamaktı. Fakat bu kada

şefkatli ve iradeli bir ruhun birdenbire

vefasızlaşabileceğine de penanmadığı için:

- Bu işte bir şey var, diyordu. Ya

bize darıldı, yahut da başına bkaza geldi...

Ve halasına geniş ve tıka basa

gidip gelişlerle dolu feza yollarında



birdenbire sakatlanmış, her türl

hareket imkânından mahrum

bakımsız, olduğundan daha biçareasavvur ediyordu.

- Belki de orada, evimizd

kalmamızı istiyordu. Amma bistanbulluyuz! diyordu. İstanbul’

alıştık. Babam bile buradan gitme

stemezdi. Bütün ahbaplarımıburada...

Benim, biraz da Pakize’nin v

kardeşlerinin huysuzlukları yüzündeâdeta İspritizma Cemiyeti’ni

demirbaşı olduğum günlerde Afrodi

bu işe bir başka hal çaresi bulmaya



yeni başlamıştı. İkide bir elbisesini

bir tarafını süsleyen halasını

dantelâlarından birini iki parmağınıarasında tutup bize göstererek:

- İnsan birisini bu kadar severs

nasıl darılır? diyordu. Hiç darılabilmi? Muhakkak yorulmuştur. Yahu

da bizim yüzümüzden bu dünyada

evlenemedi. Öbür dünyada birisinbuldu ve evlendi.

Bu fikre biraz inanır gibi olduğ

zamanlar Afroditi hakikaten mesuttuO zaman gülüyor, şarkı söylüyor

beğendiği erkekleri kucaklayı

öpüyordu. Çünkü bu haşarı çocu



halasının kendileri yüzünde

evlenmemiş olmasını kendisine b

ürlü affetmiyor, onun yarım kalmışhayatından içten içe kendisini suçl

utuyordu. Ona göre bir kadını

behemehal evlenmesi lâzımdı. Aksam bir felâketti. Bu yüzden benim

halamın o yaşta evlenmiş olmasın

beğeniyordu:- Elbette! diyordu, elbett

evlenecek... Herkes hayatın

yaşamalı!Ve sadece bizleri hiç düşünmede

evlenmiş olduğu için halamın bizlere

karşı olan muamelesini, haksızlığın



affediyor, hattâ hoş görüyordu. Ve

evlenmemiş halasıyla benim, Naş

Beyin ölümünden sonra, şimdüçüncü bir izdivaca hazırlandığın

şittiğimiz halam arasında yaptığı b

canlılık ve irade mukayesesindekendisini mağlûp gördüğü için horoz

dövüşte yenilmiş bir mahall

delikanlısı gibi üzülüyor, pis pisdüşünüyordu.

On sekiz yaşından be

Beyoğlu’nun en çok aranan kızıydTürk, ecnebi kendi cemaatlerinde

hemen hemen kalbur üstünde bütü

stanbul onu tanırdı. Her toplantıy



çağrılır, her gittiği yerde beş on âşı

bulurdu. Buna rağmen belki d

hürriyetini sevdiği için bir türlevlenmeğe razı olmuyordu. İyide

yiye uyandığı hâlde, biraz evvelk

rüyalarının havasından bir türlsıyrılamadığı için yatağında

çıkamayan bir insan gibi, o da

hakikaten yirmi yaşına doğru çogürültülü ve heyecanlı yaşadığı ve

bütün tadını çıkardığı genç kı

hayatını bir türlü bırakamıyoraradaki beş sene içinde birçok şeyi

esaslı şekilde değişmesine rağme

onu devam ettirmek istiyordu.



Her yaşta bir yığın erkek arkadaş

vardı ve hepsiyle aynı cömer

dostluk içinde yaşıyordu. Hepsi onbüyülenmiş gibi bağlı ve hepsi de b

yüzden az çok biçare idiler. Fakat b

müddet sonra, kadınlığının vegüzelliğinin ne kadar tehlikeli bir silâ

olduğunu bilmeyen bu genç kızda

ya büsbütün uzaklaşıyorlar, yahut damustarip ve huzursuz onun etrafında

her gün aynı mahremiyet ve

cazibelerin tesiri altında kala kalona alışıyorlardı.

Afroditi’nin macerası cemiyettek

kadın ve erkek bütün azanın devam



konusuydu. O, Nevzat Hanımı

Murat’ı gibi, bu topluluğun değişme

ve eskimez mevzularından biriydi. Bo kadar böyle idi ki elime beş o

para fazla geçsin diye aralarına

katıldığım zaman bu cemiyetin dahziyade bu ihtiyar kadınla Mura

üzerinde konuşmak, onları

mevcudiyetinden şüphe etmek, yahuonları kabul etmek için kurulduğun

sanmıştım.

Genç kızı, aralarındaki on yaarka rağmen Dame de Sion’da

anıyan (!) ve galiba hiç sevmediğ

hâlde son derecede sevdiğini iddia



eden asıl medyumumuz Sabriy

Hanımefendiye göre, mekte

arkadaşı öyle medyum filân değildve hiç de olmamıştı. O sadec

talyan sefaretinde genç bir kâtipl

birkaç sene sevişmişti. Yine SabriyHanıma göre bu aşk İstanbul’un

zamanki kibar muhitini çok meşgu

etmişti. Bütün ecnebi kolonisi vonlarla münasebette olan Tür

muhitleri son derecede güzel ve

kibar buldukları İtalyan diplomayüzünden bu aşkı her safhasında

akip etmişlerdi. Butun mesele gen

diplomatın birdenbire memlekete



dönmesiyle başlıyordu. Afrodi

sevgilisiyle bir daha buluşmak ve

evlenme şanslarını son defadenemek üzere yapmağa kara

verdiği bu seyahate annesini raz

edebilmek için bu macerayuydurmuştu. Miras meselesini

çarçabuk halli de bunu gösteriyordu

Bu iş daha evvelden hazırlanmıştEğer bu cinsten bir yardım olmasa

kadar kısa bir zamanda böyle

karışık işin halline imkân var mıydı ?Sabriye Hanımın hemen herkes

ayrı ayrı anlattığı bu hikâye acaba

şin asıl hakikati miydi? Burasını hi



kimse bilemezdi. Şurası muhakkak k

hakikat de olsa, ona inanma

cemiyet azasının hoşuna gidecek bşey değildi. Çünkü Nevzat Hanımı

Murat’ı gibi, Afroditi’nin halası da b

küçük topluluğun cakurtaranlarından biriydi. Bu masa

doğru veya yanlış, onlara lâzımd

Onun sayesinde ölümün bilinmezbirdenbire canlanmış, araların

girmiş, kendileriyle iş birliği etmişti.

Bu canlı ve son derecede merakmacera şöyle dursun, hayat yolların

darlaştıran, teklifler, tembihler

hatırlatmalar, öğütlerle dolu şeylerd



Bu tebliğleri bize dikte eden ruh

hiçbir akideyi incitmeden, sonunda

yine mahiyeti meçhul kalan tatsıuzsuz bir hakikatten bahsediyordu

Afroditi’nin halası ile Nevzat Hanımı

Murat’ı ise bizim hayatımıza iyideyiye uzanan varlıklarıyla âdeta yan

başımızda idiler. Onlar heme

hemen bizim gibi yaşıyorlardı. Byalan olsalar bile mevcuttular.

Mürşidimiz bile bu işte hakikati

peşinde değildi. O sadece vâkıalarıpeşinde idi. Vâkıa, Afroditi’nin halas

di. Bu kadarı kâfi gelmeliydi! B

sevimli ruhlar, karanlık ve kar



gecede, siz evinizde otururke

birdenbire kapıyı çalan ve sobanızı

önünde paltosunu ve boyun atkısınüzerlerindeki buzları çatırdat

çatırdata çıkaran bir misafir gib

gelmiş, hiç de kendisinin olmayan bâlemde içimizden birisine delâle

etmiş, ve böylece varlığını ve

yaşadığı şartların kudretingözümüzün önüne koymuştu.

Bunu romancı Atiye Hanım çok iy

anlıyordu. Onun için Sabriye Hanımıverdiği, akla yakın izahatı dinlemezd

bile. Afroditi’nin meselesinde öyle b

bedahet vardı ki inkâra kalkışma



beyhude idi. Zavallı kız, halas

kendisiyle artık meşgul olmadığı içi

acından, tahtından uzaklaştırılmıbir kıraliçe gibi meyus ve biçar

aramızda dolaşıyor, sadece geçmiş

kudretini hatırlayarak yaşıyordu. Bportre belki yalnız Atiye Hanımı

muhayyilesinden doğmuştu. Hakik

Afroditi’nin hiç de meyus bir hâyoktu. Fakat Atiye Hanımefendi b

romancı sıfatıyla işi böyle alıyordu.

Zaten Atiye Hanım bu noktada dbirdenbire, size herhangi bir itira

ırsatı vermeden sözü çeviriyor

bilmem nedense derhal gençliğinde



pek rağbet kazanmış olan Kıraliç

Kristin adlı bir filmi hatırlıyordu. O

zaman fikirleri biraz karışıyorduÇünkü Atiye Hanımefendi bu film

çok sevmişti. Kendi sanat hayatınd

bu film bir dönemeç yeri olmuştuÇoktan beri tıpkı ona benzer b

Kösem Sultan yazmak istiyordu. İşt

bu Kösem Sultan için, Afroditi’nibugünkü hâli canlı bir örnek olacakt

Fakat bu kitabı yazması için dah

epeyce beklemesi lâzımdı. ÇünkAtiye Hanım, henüz hayatını

kendisine hazırladığı mevzular

bitirmemişti. Birbiri ardınca çıkardığ



on altı romanı, bu yorulmaz erke

müstehlikini ancak on sene evvelk

aşkına kadar getirebilmişti . Halbukaradaki on sene içinde hiç olmazs

bir o kadar daha erkek harcamış, b

yüzden çok asil hislerle içlenmişüzülmüş, ıstırap çekmişti. V

yaşamak onun için sevmek

sevişmek, erkek değiştirmek, ıstıraçekmek olduğuna göre, başından hi

olmazsa yeniden bir on altı cild

doldurabilecek maceralar geçmiştBinaenaleyh Kösem Sultan roman

bir müddet daha bekleyecekti.

Böyle olması, Sabriye Hanımı



anlattığı şeylere inanmamasını ica

ettirmezdi. O halanın mevcudiyetini

üzumuna kanidi. Yoksa, gendiplomata hiçbir itirazı yoktu. Hatt

bir romancı sıfatıyla bunun lüzumuna

kanidi. Kaldı ki, kendi nefsindebiliyordu, dünyanın ölmüş ölmemi

bütün halaları bir araya gelse insan

böyle bir münasebet olmadan kalkıtalya’ya gidemezdi. Bittabi bütü

bunları Sabriye’ye söylemenin hi

üzumu yoktu. O biçare kız, ömrünüsonuna kadar kıskanmağa

mahkumdu.

Meşrutiyet senelerinde Türkiye’y



hicret etmiş Lehistanlı bir Yahudini

orunu olan Madam Plotkin, Atiy

Hanımefendinin tam zıddına olarakSabriye Hanıma inanıyordu. Faka

dedikoduyu hiç sevmediği için b

husustaki fikrini ancak, bahsi açılddiye, ve yanında bulunanlar

söylerdi. Madam Plotkin ayrıc

hakikati de severdi. Bu itibarla bildiğbazı tafsilâtı da saklamazdı. Mesel

genç diplomatın evlendiği Brezilya

dul kadını geçen sene kocası MösyPlotkin’le beraber Çekoslovakya’y

gittiği zaman Prag’da tanımıştı. O d

Afroditi’yi pek severdi, amm



doğrusu Brezilyalıyı daha güze

daha comme il faut ve daha ço

zengin bulmuştu. Sonra birdenbiryine sözü Afroditi’ye çevirirdi:

- Zavallı kızın hiç talihi yok! derd

Bu sefer de Semih Beyi seviyoHalbuki Semih Bey delicesine Nevza

Hanıma âşık...

O zaman Sabriye Hanım içiçekerek vaziyeti tasrih ederdi:

- Zavallı Semih Bey... derd

Beyhude yere akıntıya küreçekiyor. Nevzat Hanım, artı

dünyada kimseyi sevemez. Ne onu

ne de başkasını... Amma erkek akl



ne yaparsın!

Ve yan gözüyle, daima kibirl

daima dudaklarında küçümseyicebessümü kendilerini dinleye

Cemal Beye hafiften bakardı. Bu an

Sabriye Hanımın kül rengyanaklarını hafif bir kan dalgasını

kapladığı, gözlerinde acayi

parıltıların dolaştığı andır. Sonrancecik dudaklarını ısırır ve bir kut

kapatır gibi, sımsıkı kilitlerdi. B

şüphesiz susmak için değildMuhakkak ki bu anlarda Sabriy

Hanım içinden “Sevgilim, beni affet

derdi. “Senden bu şekilde intikam



almamalıydım!” Çünkü Sabriy

Hanım Cemal Beye âşıktı.

Fakat İspritizma Cemiyeti’nbunun için girmemiş, bu yüzde

medyum olmamıştı. Bunun büsbütü

başka sebebi vardı. O insan işlerinmeraklıydı. Daha beş yaşında

tibaren bir fareye benzeyen küçücü

yüzünde alabildiğine açılmıgözleriyle ve alabildiğine deli

kulaklarıyla evin içinde olan biten ne

varsa hepsinin aslını öğrenmeğeçalışmıştı. Bu tecessüs çocukt

belki üvey annesini babasında

kıskandığı için başlamıştı. Belki d



sadece böyle yaratıldığı içind

Büyüdükçe bu merak ve tecessüs

de kendisiyle beraber büyümüşsırasıyla sokağa, mahalleye, semte

oradan şehre, şehirden bütün hayata

aşmıştı. Böylece otuzuna kadayaşadığı dünyada olan bitenleri iyice

öğrendikten ve bilhassa öğrenme

cihazlarını adamakıllı kurduktasonra öbür dünyaya mera

sardırmıştı.

Nasıl ilim, dünyamızı iyiden iyiyanıdıktan sonra diğer yıldızlar

hedef almışsa, Sabriye Hanım d

şimdi öbür dünya ile, oradaki hayatla



meşguldü. Tecrübe masası

spritizma Cemiyeti bu gizli âlem

açılmış pencerelerdi. SabriyHanımefendi pencereleri severd

Evinde kaldığı zamanlar evin her ik

sokağa açılan pençelerinden hiçbirinhmal etmezdi. Şimdi ufku dah

geniş, daha sonsuz bir pencereni

önünde idi.Şurası da var ki Sabriye Hanı

bunu yaparken dünyamızla alâkasın

hiç de kesmiş olmuyordu. Öbüdünya Sabriye Hanıma göre buranı

bir devamıydı. Yüzlerce tanıdı

orada idi. Evet, hangi mesele il



meşgul olursa olsun y

alâkadarlardan biri, yahut en yakı

müşahit, muhakkak bir veya birkaçorada idi. İki dünya hakikatt

birbirlerine çok yakındılar. Meselâ

komşusu Zeynep Hanımın intihaşinde, hakikati anlamak için öbü

dünyadakilere müracaat âdeta zarur

olmuştu.Bu intihar Sabriye Hanım

kökünden sarsmıştı. Zeynep Hanım

çok sever ve beğenirdi. İyi, asikibar ve intihan da gösteriyor k

alihsiz bir kadındı. Vâkıa kendisi gib

yi bir mektepte okumamıştı, bira



kapalı yaşardı amma akıllı kadınd

Kocası zengindi ve kendisin

seviyordu. Hiçbir meselesi yoktuÖyle olduğu hâlde günün birinde

hem de tabanca ile intihar etmişt

Polis, işi asabî buhran diyerekapatmıştı. Fakat sinir denen şey

sadece başkalarının dalına binme

çin bir vasıta gibi gören SabriyHanım böyle bir şeye inanmazd

Zeynep Hanımın kocası aradan ik

sene geçtiği hâlde hâlevlenmemişti. O kadar peşin

düştüğü hâlde dışarda hiçb

münasebetini işitmemişti. Hep esk



sessiz sadasız, kibar adamd

Sırtından büyük bir yükü atmış

benzemiyordu. Meselâ, Allagöstermesin, böyle bir şey kend

başına gelse emindi ki bu Cemal Be

denen soğuk adam sevinirdi. FakaZeynep Hanımın intiharı hiçbir erkeğ

hafifletmişe benzemiyordu. Ne d

yine bu erkeklerden herhangi birinabiî kocasından başka, büyük b

eessüre düşürmemişti. Yin

anıdıklarından hiçbir kadın, nsevinmiş, ne de vicdan azab

duymuştu. Nevzat Hanım, ayn

apartmanda oturdukları hâlde he



aynı şaşkın, yeni doğmuş çocu

hâlini muhafaza etmiş, Atiye Hanım

yazmakta olduğu romana sadece bntiharı nakleden bir bahis ilâve

etmekle kalmış -hangi romancı böyle

bir fırsatı kaçırır?-, Selma Hanıyalancıktan biraz ağlar görünmüş -o

gün makyajı çok yerinde idi, gideceğ

yer de vardı... Hem son zamanlardgöz kenarlarındaki çizgilerde

korkmağa başladı-, Seher Hanım is

bir ay sonra haber almıştı. MadamPlotkin kocasının vekâletini aldığ

Çekoslovakya’daki fabrikalarda

gelecek mallarla o kadar meşguld



ki zaten böyle birşey aklın

gelemezdi. O hâlde?..

Zavallı Zeynep Hanımın ölümünsebep neydi? Bu intihar niçindi?

Bunun gibi ortada birço

halledilmemiş mesele vardYüzlerce, binlerce insan, orada, öbü

dünya dediğimiz büyük depoda

kendi sırlarının üzerlerine kapanmışkıskanç ve sessiz bekliyordu.

İşte Sabriye Hanım onla

konuşturmak istiyordu. İspritizmaybunun için merak etmişt

Hâfızasındaki dosyala

amamlamak, meçhulleri aydınlatma



çin.

Fakat işin içine bir talihsizli

karışmıştı. Tecrübelere başlabaşlamaz medyum olduğ

anlaşılmıştı. Medyum olmak Sabriy

Hanımın hiç işine gelmezdi. Ogeceleri kendi rahat yatağında bile

bir kulağı kirişte uyurdu. Şimd

başkası tarafından uyutulmak hihoşuna gitmiyordu.

Kaldı ki medyum hür değildir. Sua

soramaz. İradesi başkasınıelindedir. Bir çeşme lülesi gib

ağzından başka birisinin düşünces

akardı. Operatör, sualleri sorar, ru



cevap verir. Halbuki Sabriye Hanı

sualleri kendisinin sormasını isterd

Bu işe bunun için girmişti. Şimdi taersine oluyordu.

Bununla beraber Sabriye Hanı

radesi, -bu hakikaten olur şedeğildi- bu umumî kaideyi bozmağa

muvaffak olmuştu. Filhakika onu

ağzından konuşan ruhlar henedense çok defa mürşidin suallerine

cevap verecek yerde, alelâde düny

şleriyle meşgul olmayı terciediyorlardı. Operatör, bir başka

medyumda, meselâ eski bir Kadir

şeyhinin oğlu olan Hüsnü Beyde



daima çok tafsilâtlı cevaplar aldığ

ruhların tasfiyesi meselesini şaye

yanlışlıkla Sabriye Hanımın ağzındadinlemek ve öğrenmek isters

mesele derhal değişiyor, ispritizma

ûgatıyla ruhların çirkihtiraslarından kurtulup temizlenmes

mânasına gelen bu tasfiye kelimes

nsanların arasındaki alelâdemânasını alıyordu:

- Hayır, ne münasebet! Şirke

asfiye edilir mi hiç! Bilâkieskisinden daha itibarda. Aksiyonla

yükseldi, daha da yükselecek!

- Yüksek varlıkla hiç tema



edebildiniz mi? cinsinden bir sual

Hüsnü Beyin ağzından daima:

- O mertebeye gelebilmem için eaşağı on bin sene çile çekmem

âzım. Zaten o zaman sizinl

münasebette bulunamam! tarzındcevaplar gelmesine mukabil, Sabriy

Hanımın ağzında aynı ruh:

- Hayır, hiç teşebbüs etmedimHattâ düşünmedim bile. Ben burad

Rudolf Valentino’nun so

muaşakasıyla meşgulüm! İstersenianlatayım! cevabını veriyordu.

Çok defa da kendisini tam

mevzuuna vermişken birdenbire söz



keser:

- Bulamıyorum. Zeyne

Hanımefendiyi bulamıyorum; galibntihar edenlerin yeri ayrı... Ben d

buranın yenisiyim. Kusura bakmayın

diye itizar ederdi.Bazen de yine aynı dindar

erbiyeli ve iyiliksever ruh mürşidin

nsanların daha temiz ve daha saolabilmeleri çaresini sorduğu zaman:

- Siz budala mısınız? Bırakın b

meseleleri! Burnunuzun dibinde olaşeylere bakın. Bugünlerde içinizde

birini son derece şaşırtan bir hâdis

hazırlanıyor! diye söyleniyordu.



Sabriye Hanımın medyumlukta e

muvaffak olduğu şey, bedenini

dışına çıkabilmesi, düşüncesiyledolaşması idi. Böyle bir iş verildi m

derhal eski bir eteklik gibi vücudun

orada, aramızda bırakır, vegösterilen düz duvara tırmanır

stenilen pencereden seve seve

bakar, gördüklerini ballandıraballandıra anlatırdı. Filhakik

mütecessis tabiatına en uygun olan

da bu idi. Böyle bir fırsat eline geçmi, erken uyanmamak, aramız

çabuk dönmemek için her hileye ba

vurur, mürşide, “Karşıdak



apartmanın üçüncü katma da b

dakika bakayım mı?” diye yalvarırd

Ben, Suat Hanım zannediyordumHalbuki o değilmiş. Sarışın b

kadın... Uzun boylu, tanıyamadım

diye bize gördüklerini anlatırken iyicekatılaşmış yüzünde görmekten

bilmekten gelen saadet, bu çirki

kadını, âdeta tabiî uykusunda çomesut bir rüya görüyormuş gib

güzelleştirirdi.

Sabriye Hanım, bu cinsteecrübelere tek bir şart koşmuştu. O

da, operatörün kendisini, Nevza

Hanımın evine bir göz atmak fırsatın



vermeden uyandırmaması id

Uyandıktan ve kendine geldikte

sonra da ilk sözü: “Ne söyledimAcaba bir şey gördüm mü? Baktırd

mı?” suali olurdu.

Hakikat şu ki, Sabriye HanımNevzat Hanımla Zeynep Hanım

kocası arasındaki gizli bir aşkın gen

kadının intiharına sebep olduğunzannediyordu. O, Afroditi’nin halas

gibi, Murat’ın da bir yalan olduğun

ve bu yalanın, çok mücrim bir aşkbir insanın, hem de kendisinin ço

sevdiği bir insanın ölümüne sebe

olan bir aşkı örtmek için ica



edildiğine inanıyordu.

Bu meselede kulübü

efkârıumumiyesi Sabriye Hanımsadece iltihak etmemekle kalmıyor

onu düpedüz reddediyordu. Mura

Afroditi’nin halasına da benzemezdO bir vuruşta böyle hiç lüzumsu

yere yıkılacak cinsten değild

spritizma Cemiyeti’nin yarı nüfuzuşirinliği, dost havası, bu aksi, titiz

afını esirgemez, böyle olduğu için de

sevimli ruhtan geliyordu. Bir akşamonun bütün elektriklerimizi söndürü

dakikalarca hepimizi heyecandan

korkudan olduğumuz yerd



itretmesini kim unutabilirdi? B

hâdisenin olduğu günün haftasında

cemiyet yeni aza kabul etmemekararını almağa mecbur olmuştu. B

kadar sevilmiş ve benimsenmiş b

uzuv feda edilemezdi.Onun için operatörümüz, Sabriy

Hanıma bu iş için verdiği vaatle

utmaz ve Sabriye Hanımı NevzaHanımın evinden daima uzakt

bulundurmağa dikkat ederdi. Çünk

Nevzat Hanıma belki laf anlatmakabildi ama, Murat’a ne dereced

mümkündür, bunu hiç kimse

bilemezdi. Ve hiçbirimiz on



darıltmak istemezdik.

Bununla beraber, bu şüphe ve

onun getirdiği küçük facia havası dahoşa gitmez değildi. Mesele biraz d

kendisini meraklı, oldukça dehşet

bir vaziyette görmek olduğuna görebu da ihmal edilecek şeylerde

değildi.

Sabriye Hanım, bunun farkındolduğu için uyutulmağa daim

nazlanır, alelâde masa tecrübelerin

ercih ederdi. Gerek evinde, gerekulüpte sık sık bu cins tecrübele

yapar ve nasılsa davetini kabul etmi

olan ruhlara hakikî âhiret azabının n



olduğunu öğretirdi. Filhakika onu

sualleri karşısında şaşırmama

hemen hemen imkânsızdı. Barzdaki tecrübelerde mürşidin

yahut operatörün usulüne alışık ola

ruhları çağırmamayı tercih ederdHikâyesini benden dinlediği Sey

Lûtfullah’ı seçmesi ve aşağıd

anlatacağım gibi onunla büyük bir ibirliği yapması bu yüzdend

Filhakika Sabriye Hanım, Sey

Lûtfullah’ı benim delâletimlçağırdıktan bir hafta sonra

spritizmacılar Cemiyeti’nde verdiğ

bir konferansta, “İspritizma ve sosya



emizlik” mevzuu üzerinde bir hay

srar etmiş ve ruhlardan müteşekk

bir istihbarat servisinin ne şartlarlakurulabileceğini ve ne gibi faydala

emin edebileceğini iyice anlatmışt

Bu hususta Taflan Deva Beyikendisine sıkı sıkıya yardım ettiğin

biliyorduk. Bu zengin, kibar ve ço

okumuş adam hakikaten büyük vateşli bir temizlik meraklısıydı. Ço

defa düşünürüm, bizim

memleketimizde istidatlar hakikyerlerini bulsa hayatımız ne kada

değişir ve güzelleşir. Taflan Deva

Beyi on dakika dinleyip de kayd



hayat şartıyla, İstanbul’a vey

herhangi bir şehrimize Belediye reis

yapma hülyasına kapılmayan, hattâbunun için varını yoğunu sarfa hazı

olmayan, aramızda hiç kimse yokt

zannederim. İrfanı, iyi terbiyesi, hesınıftan bir yığın insanı tanımış v

kendisine bağlamış olması, bun

pekâlâ mümkün kılabilirdi. Yazık kTaflan Deva Bey temizliği sadec

çtimâ ve ahlâkî mânasında alıyordu

Onun için sokak, ev, şehir, daimakinci, üçüncü derecede şeylerd

Asıl mühim olan cemiyetin muz

düşüncelerden kurtulmasıydı.



İşte Sabriye Hanımın bu merak

yüzünden Seyit Lûtfullah’la bir gec

hiç ummadığım bir zamandabirdenbire karşılaştım. Doğrusun

sterseniz bu cemiyete girdiğim

andan beri kendimi yeniden onyakınlaşmış hissediyordum. N

kadar ilmî gayelerle teşekkül etmi

olursa olsun, ne kadar ciddmeselelerle uğraşırsa uğraşsın

burası onun malikânesiydi. Daha il

gününde onu yanı başımda görügibi olmuştum. Bazı tebliğlerd

aşikâr şekilde müdahalesi oluyordu.



X

Bu hayat sonuna kadar böyldevam edebilirdi. Fakat Cemal Bey

hiç beklenmedik bir müdahalesi ben

cemiyetten birdenbire uzaklaştırdŞirkette bana çok iyi bir vazife tekl

etmişti. Bol para alacaktım. Onunl

beraber çalışacaktım. “Zatearkadaşız, değil mi?” diyordu. Faka

serbest kalmam bütün günüme sahi

olmam icap ediyordu. Fene



Postanesi’ndeki işim gibi, İspritizm

Cemiyeti’ni de bırakacaktım. Teklif o

kadar güzeldi ki ister istemez razoldum. Kendi tâbirince, artık sıray

giriyordum. Buradan daha büyü

mevkilere geçebilirdim. Kabiliyetadamdım, ne diye kendimi b

mânâsız işlerde israf ediyordum

Hele böyle alelâde hizmetçiliğbenzeyen bir işte kalmam hiçb

suretle doğru değildi.

Cemiyetteki hayatım beni dyormuştu. Akşam yemeklerimi evde

yemem mümkün değildi. Uykum

perişandı. İspritizmacılar heme



hemen bütün vaktimi alıyordu. Yirm

dört saatin içinde tek dinlenme

zamanım, Cemal Beyin bengönderdiği işlerde geçirdiğim

zamandı.

Kulüpten ayrılırken veda ettiğimNail Bey, meseleyi benden bir dah

dinledi. Sonra bir gözünü yumarak:

- Seyit Lûtfullah... dedi.Ben, anlamadığımı göstermek içi

yüzüne baktım. Sonra latife ediyo

sanarak cevap verdim:- O emin ellerde... Sabriye Hanı

onunla meşgul...

Nail Bey, elime bir gün evve



yayınlanmış bir tebliği tutuşturdu. B

ebliğde, İspritizma Cemiyeti’ne so

zamanlarda kötü ruhların musallaolduğu söyleniyor, bilhassa Sey

Lûtfullah’ın celselerde çağırılmamas

avsiye ediliyordu.Nail Bey:

- Seyit Lûtfullah çok şe

biliyordu... dedi. Sabriye Hanıkadar biliyordu. Sen de on

karmakarışık sualler soruyorsun.

Neyse, ayağını denk al!Nail Beyin sözlerinin hakik

mânasını çok sonra anladım. Ben

dakikada İspritizma Cemiyeti’nde



eski dostumla beraber ayrıldığım

düşünüyordum.

Cemal Beyin maiyetindeki işirahattı. Saat beşten sonrak

zamanım benimdi. Muhit değişmişt

Burada, Fener Postanesi’ndecıgara yanıklarıyla dolu tahta masa

elefon etmek için sıra bekleyen

tişen kakışan yüzlerce insan, onlarıbirbirine karışan konuşmaları yoktu

Her şey kibar, rahattı. Telefon benim

konuşmam içindi. Zil seslerine bekoşmuyordum. Bilâkis ben basınc

koşan adamlar vardı. İlk gün üs

üste sekiz defa aynı hademey



çağırdım.

Birinde havayı sordum, İkincisind

saati; üçüncüsünde paltomu tutugiydirmesini, dördüncüsünd

çıkarmama yardım etmesini istedim

beşincisinde adını öğrendim... Vâkısonunda iş biraz cıvıklaşt

Akıncısında cıgara ikram edere

karşıma oturtmuş, yedincisini kalkıgitmesi, sekizincisini tekrar gelmes

çin çalmıştım.

İster inanın, ister inanmayın, bbenim için hakikî zevkti. Sıray

girmiştim!

Akşamları Şehzadebaşı’ndak



kıraathanede Doktor Ramiz’l

buluşmağa başladık. Fakat kahved

eski cümbüş kalmamıştı. Dörsenede müşterilerin çoğu gitmişti. N

çıkar, biz vardık: Yangeldi Asaf Bey

Doktor Ramiz, iki üç ressamgazeteci... Ve ben aralarında yen

ecrübelerimle zengin bayağı b

şahsiyet olmuştum. Ara sıra şaEthem Bey geliyor, biz

spritizmacılara dair havadi

veriyordu. Nevzat Hanım sozamanlarda büsbütün dalgın v

neşesizdi. Sabriye Hanım heme

hemen cemiyete uğramıyordu.



Bir gün telefon çaldı. Sabriy

Hanımdı. Evinde yapacağı b

oplantıya çağırıyordu. İtizar ettimsrar etti. Kabule mecbur oldum

Fakat biraz sonra Cemal Bey

bahsedince birdenbire kızdı:- Sakın ha!., dedi. Sakın, zinhar.

Hiçbir suretle gitmeyeceksin!

Tabiî gitmedim.Bu esnada Cemal Beyle ola

hususî münasebetimiz eskisi gib

devam ediyordu. Kahve, ev, hearafta, bana ihtiyaç oldukç

aranıyordum. Fakat Cemal Be

değişmişti, Her gün biraz daha hırçı



oluyor, emirlerini ne kadar dikkatle

yaparsam yapayım, beni azarlıyor

tham ediyordu. Bu arada bazsıkıntılar da geçirdiğini bildiğim içi

buna yoruyordum. Müthiş parasızd

Her an hesaplar yapıyordu. Bazecebinden avuç dolusu para çıkarıyor

gözümün önünde sayıyor, birtakım

parçalara ayırıyor, sonra büyük biyeisle cüzdanına yerleştiriyordu.

- Ayı çıkaramayacağım! diyordu.

Halbuki önümde saydığı para ilbütün Karagümrük ahalisi hacc

gidip gelebilirdi. O yılın kışı b

hesaplarla geçti. Sonra vaziye



hayatına dair benden bazı ufak tefe

bilgi sızdırdı. Sonra karımla

baldızlarımla öpüşerek ayrıldı.Sabriye Hanımın evimize geliş

hayatımızı kökünden sarstı. Karım

baldızlarım bu şık kadının kıyafetinehayran olmuşlardı. İyi giyinmeni

paraya muhtaç olduğunu pe

kestiremedikleri için behemehal onaklide karar verdiler. Bu, onlarc

yalnız bir irade meselesiydi. Ve üç

de iradelerini şiddetle kullanmağabaşladılar. Bir ayın içinde ü

maaşımı birden sarf ettim. Faka

mkânsızdı. Yine her şeyleri eksikt



Sabriye Hanım giderken küçü

baldızımı pek beğendiğini söylemişt

Küçük baldızım bu iltifâtı o kadaciddî kabul etti, öyle inandı ki o

senenin güzellik müsabakasın

girmeğe karar verdi.Ondan iki ay sonra, nasıls

adresimi bulan Nevzat Hanım evimize

geldi. O da benden o gece SabriyHanımın neler sorduğunu öğrenme

stedi. Ayrıca Cemal Beyin kendis

hakkındaki düşüncelerini meraediyordu.

Üç kardeş bu sefer hakik

zarafetin Nevzat Hanımda olduğun



karar verdiler. Evcek, elbiseler

çamaşırlar değişecekti. Her şey yo

pahasına satıldı. Ben iki maaş dahpeşin sarf ettim. Üstelik Pakize b

sefer beni kıskanmağa başladı. O

zamana kadar hiç beğenmediğkocası birdenbire gözünd

kıymetlenmişti. Bu cinsten b

kadının beni araması için ortada çociddî bir sebep olmalıydı. Muhakka

aramızda bir şey vardı.

Nevzat Hanımın ziyaretini CemaBey nereden öğrenmişti? Dah

ertesi günden itibaren bana karş

buz gibi soğuktu. Hususî işlerind



yaktığı tenkitler resmî işlerine de

geçti. Hiçbir yaptığım

beğenmiyordu. Kâğıtları suratımatıyor, hademelerin karşısında bile

bağırıp çağırıyordu. Bu artık haya

değildi, hakikî cehennemdi. Hedakika mangal dolusu ate

yutuyordum. Evimizdeki kıyafe

nkılâbı yüzünden kendi elbiselerimde satılmıştı. Yama parçalan birbirin

utmaz bir elbiseyle dolaşıyordum

Fakat ne bu hâlim, ne de iki aylııraşım Pakize’yi beni kıskanmakta

alıkoyamıyordu. Günümün he

dakikası için hesap vermeğe



mecburdum.

Yukarıda cahil adam olduğum

söylemiştim. Hayatım kelimöğrenmekle geçti. Hemen he

safhasında sözlüğümü yenide

yapmıştım, hem de kendhayatımda, etimle, kemiğimle

yaşayarak. Şerbetçi Elması hikâyes

bana “abes” denen şeyi öğretmiştBu abesi o güne kadar dışımd

anımıştım. Şimdi o kendi hayatımı

malı olmuştu. Hiç tanımadığımcinsten bir korku içime yerleşmişt

Her saniye, biraz sonra olacak b

şeyden korkuyordum. Biliyordum k



şu yarım saat içinde ya karım, ya

baldızlarımdan biri daireye n

yaptığımı görmek için gelecekleronlar daha gitmeden Cemal Bey ben

azarlamak için yanına çağıracak

onun elinden kurtulduğum zamamuhakkak bir alacaklı ile

karşılaşacaktım.

Her dakikam yeni bir zilletti. Hesaat talihsizliğim başka bir çehresiyl

karşıma çıkıyordu. Halbuki bütü

bunlara hiçbir sebep yoktu. Hiçbibilerek yaptığım bir hata yüzünde

değildi. Hepsi kendi kendine gelmişt

Genç bir kadın, kendisin



vaziyetimi olduğu gibi anlattığım

hâlde, belki de yalnız bunun içi

benimle evlenmek istemişti. Hiarkında olmadan, sadece tesadüfle

yüzünden birtakım insanlarla

anışmıştım. İçlerinden birisi benimlalâkadar olmuştu. Artık ne yaparsam

yapayım, şimdi onun pençesind

dim. Ondan kurtulamıyordumMakina, dışarıda kurulmuş

dışarıdan gelen emirlerle işliyor

şimdi hızını arttırıyor, biraz sonraeksiltiyor, bazen duruyordu. O

zaman, ne testere, ne bıçak, hiçb

şey işlemiyordu. O zaman telâş v



azabın yerini derhal korku alıyordu

Biraz sonrası dediğimiz şeyde

korkuyordum.Yazın sonuna doğru Cemal Be

üç gün için Ankara’ya gitti. Bu üç gü

bana tam bir cennet gibi geldSıkıntılarım yine devam ediyordu

Fakat onun, kendi ağırlığıyla yaptığ

azyikten kurtulmuştum. Suyudibinde değildim. Sırtımda o korkun

ağırlığı hissetmiyor, kemiklerim onu

yüzünden çatırdamıyordu. Ötekilergüçlükler, yorgunluklar, birtakım

azap ve ıstıraplardı. İşte o zaman b

nsanın, başkalarının hayatındak



yerini öğrendim.

Bu üç günü yalnız Cemal Bey

düşünerek geçirdim. Bir bakımgöre hayatımda hiçbir şe

değişmemişti. Dairedekilerin heps

hemen hemen onu taklit ettikleri içinaşağı yukarı yine aynı şeylere maru

kalıyordum. Evim eski hâldeyd

Fakat yine ferahtım, rahattım. Ohâlde Cemal Bey diye bir şey vard

hayatımda. Bu korkunç bir realiteyd

Ve Cemal Bey sade benihayatımda değildi, bütün etrafımd

di.

Şu hakikati kendi hayatım ban



öğretti: İnsanoğlu insanoğlununu

cehennemidir. Bizi öldürecek belk

yüzlerce hastalık, yüzlerce vaziyevardır. Fakat başkasının yerini hiçbi

alamaz.

Bir hâdise bunun yalnız benim içiböyle olmadığını öğretti. Cemal Be

gitmeden evvel bana birtakım işle

vermişti. Bunlardan birisi içikarısıyla konuşmam lâzımdı. Ev

uğradım. Vâkıa Selma Hanı

boynuma sarılmadı, ne dsevincinden çiftetelli oynuyordu. He

şey eskisi gibiydi. Fakat yine d

arada bir şey değişmişti. Dah



rahattı, daha emniyetli idi ve

yüzünde o zamana kada

görmediğim bir hâl vardı. O da bağırlıktan kurtulmuştu.

Selma Hanım behemehal b

kahve içmemi istemişti. Salondkarşımda oturmuş, etekliğini

kıvrımlarıyla oynarken onu yakında

seyrediyordum. Hayır, o da kısa bmüddet için kurtulmuştu. Hâlind

mürebbiyesinden izin almış b

çocuğun rahatlığı vardı. Böyle miydiBelki daha ziyade masallardak

cadılardan kurtulmuş kızlara

benziyordu.



Nevzat Hanım da muhakkak böyl

olmalıydı. Onda da bir hafiflik, b

gevşeme bulunacaktı. Bir ara SelmHanım, Nevzat Hanımı görü

görmediğimi sordu. Artık İçtima

mevkiimi iyi benimsemiş olduğumgöstermek için Cemal Beyde

Beyefendi” diye bahsederek ceva

verdim:- Beyefendi, onlarla temasım

menetti...

Selma Hanım ilk önce anlamamıgöründü:

- Nevzat iyi değilmiş, dedi. Ben d

gidip göremedim.



Sonra birdenbire uyanmış gib

yüzüme dikkatle baktı. Bir şeyle

söylemek istedi, vazgeçti. Benanlamıştı.

Fakat ne çıkardı? Hangi meseley

hallederdi? Sadece talihin hediyettiği bu üç günü, bir başka mesel

le daha zehirlemekten başka hiçb

şe yaramazdı. En iyisdüşünmemekti. Kaçmaktı. Kend

çime kaçmak. Fakat bir içim va

mıydı? Hattâ ben var mıydım? Bedediğim şey, bir yığın ihtiyaç, azap

ve korku idi.

Onun içindir ki, Cemal Bey döne



dönmez beni işimden çıkardığ

zaman pek de müteessir olmadım

Hiç olmazsa kendisindekurtulmuştum. Onu görmeyecektim

Sesini duymayacaktım. Ellerini

şaretleri, dar alnının çizgileri rüyamagirmeyecekti. İçimdeki bulan

duracaktı. Hiddet, kin ben

kemirmeyecekti.Bununla beraber eve bu habe

nasıl vereceğimi düşünüyordum

Onlar üzüleceklerdi, şüphesizÜstelik de kabahatin bende olduğun

sanacaklardı. Nasıl geçineceğimi,

kadar düşünmüyordum. O sonr



gelecek işti. Evvelâ, ilk an denen şe

vardı. Tehlikeli bir geçit gibi ben

korkutuyordu. Evdekileri büyük bheyecan ve teessür içinde buldum

Hepsinin yüzü asıktı. Nerdeys

ağlayacaklardı.Demek biliyorlardı. Kim söylemiş

acaba? Nerden haber almışlardı?

Yavaşça Pakize’ye sordum:- Nerden öğrendiniz?

Pakize önündeki gazeteyi uzattı.

Bu, benim işten çıkarılmamolamazdı. Ben o kadar mühim adam

değildim. Alelâde bir kâtiptim. Hay

bu başka şeydi. Eliyle gösterdiği ye



okudum. O sene güzelli

müsabakasının jürisinden üç kiş

stifa etmişti. İçlerinde SabriyHanım da vardı. Küçük baldızı

hüngür hüngür ağlayarak:

- Bana vaat etmişti. Yardımedecekti, diyordu.

Bir iki defa bunun mühim

olmadığını, işimden çıkarıldığımı, akalmamız tehlikesi bulunduğunu, as

üzülecek şeyin bu olduğun

anlatmağa çalıştım. İmkânsızdOnlar kendi dertlerindeydiler.



Üçüncü Bölüm

-Sabaha Doğru-

I

Yanı başımdaki masada, daha o

gece Pakize ile ve kardeşleriyle çeti



bir kavgadan sonra, büyük kızım

Zehra’yı vermeğe razı olduğum

Topal İsmail domino oynuyordu. Bebir taraftan onun kirli sarı, etle

dökülecekmiş gibi ablak yüzünü

çiçek bozuğunun daha sakil yaptığküt burnunu, şişkin gözlerin

seyrederek bir taraftan da bu güze

bahar gününü bana zehreden talihimdüşünüyordum.

Zehra başka bir evde olsayd

etrafında biraz iyilik, biraz dikkagörseydi, şüphesiz tek talibi Topa

smail olmazdı. Yırtık elbileselerinin

bakımsız kıyafetinin arasında bile b



bahar gününü andıran serin, diş di

bir güzelliği vardı. Ne yazık ki ik

baldızım, musikî meraklısı ilegüzellik kıraliçesi namzedi, ikis

birden on iki senelik bir gayretle kız

çirkin ve sevimsiz olduğunanandırmışlardı. Önceleri Pakize

kardeşlerinin kızıma karşı ola

vaziyetlerini az çok değiştirmeğçalışmıştı. Sonra felâket devrimizd

alihin hesabını yalnız Zehra’da

sorabilirmiş gibi o da onayüklenmişti.

Dün akşam hiç yere evvelâ büyü

baldızım, Zehra’ya çatmış, Pakiz



onun bu haksızlığını örtmek için, hi

üzumsuz yere oğlum Ahmet

ağlatmıştı. Kendisine yapılahaksızlıklara ses çıkarmayan,faka

Ahmet’e dokunulmasını istemeye

Zehra, bu sefer annesiyle çetin bkavgaya girişmişti. Zehra’da e

hoşuma giden taraf, zaman zama

çok derinde kalmış bir şeyikendisinde uyanmasıdır. Zehra

benim bilmediğim, yapamadığım şey

biliyor ve yapıyor. Haksızlığa isyaedebiliyor. Yazık ki bu isyan benim

aleyhimde olmuştu. Çünkü Pakize’ni

bu gibi hâllerde tek bir tâbiyes



vardır. Başkalarıyla olan kavgalar

sadece aldatıcı bir karako

muharebesi addeder ve onlardaazla gecikmeğe lüzum görmeksizi

düşman kuvvetin bütünü addettiğ

bana karşı hücuma geçerdi. Bsefer de öyle oldu. Kavga heme

hemen gece yarısına kadar sürdü

Nihayet yastığım, yorganım sofadaksedire yığıldı. Pakize beni odasında

atmıştı.

Pakize’nin o zamanlarda bankarşı cefada tek yanıldığı nokta

burasıydı. Beni odasından kovmay

hakikî bir ceza addediyordu. Halbuk



otuz beşine geldiği hâlde hâlâ doğr

dürüst yatmasını öğrenmediği içi

onunla bir yatakta yatmaktansaayaklarımı sofadaki sediri

uzunluğuna uydurarak, orada

kurulmayı tercih ederdim.Pakize bu cezanın müeyyidesine

kadar inanmıştı ki onu kaybetmeme

çin yıllardan beri ayrı yatmamız içiyaptığım teklifleri, ricaları:

- A, nasıl olur, Alla

göstermesin... Ben odada yatayımkocam sofada... diyerek reddetmişt

Dünyada rahat edemem! Seni öyl

rahatsız yerde bildikçe gözüme uyk



girmez...

Halbuki asıl onun yanınd

rahatsızdım. Gündüz hayatındakavga zamanları, eğlence ve sinema

hariç, o kadar sâkin, tatlı surett

embelliğe müsait olan karım uykuyadalar dalmaz bir nevi cambaz kesilir

kolları, elleri, bacakları birdenbire

çoğalır, imkânları genişler, biörümcek gibi yüzükoyun yattığ

yerden her nevi plastik danstan zenc

badetlerine kadar perde perdeyükselip alçalan bir hareke

sar’asına tutulur, bu çoğalmış aza

beni dört bir tarafımdan sarar



dürter, acayip terkipler hâlinde

vücuduma yapışır, hoyrat itişlerle

ayrılırdı.Bu hareket bolluğuna, tiro

guddelerinin bozukluğundan gele

benirlemeleri, horlama vesayıklamaları da ilâve ederseni

gece hayatımın nasıl bir şenlik içinde

geçtiğini tasavvur edebilirsiniz.Pakize’nin bir huyu da rüyaların

sıcağı sıcağına anlatmak için ben

uyandırmasıydı. O zaman onugündüz hayatında mahrum olduğ

şeyleri uykuda nasıl ele geçirdiğin

öğrenirdim. Binaenaley



kavgalarımız ne kadar çetin biters

ben, ayrı yatacağım için mesu

olurdum.İşte o gece, sofada yatıyordum

Herkes uyuduktan sonra kızım

yavaşça yanıma geldi. Ve Topasmail’le evlenmeğe karar verdiğin

söyledi. Gözleri yaş içindeydi. “Artı

ahammülüm kalmadı, diyorduAhmet’i de alırım. Belki bakılır.

Yarın annesi gelecek... Her gün b

kere uğrayıp fikrimi soruyor. Razolduğumu söyleyeceğim.” Ve geldiğ

gibi sessiz adımlarla, hıçkırıkların

kısarak çekilip gitti.



Topal İsmail iki adım ötemizde id

Bütün çirkinliğiyle ve bu çirkinliğ

nsan ruhunun derinliklerine doğruzatan kötü huylarıyla onu olduğum

yerden görüyordum. İlm

menâfiülâzânın kaydettiği bütümenfi hasletler onda vardı. Alın

hemen hemen yok denecek kada

dardı. Binaenaleyh kendinbeğenmişti. Kollar uzun ve parmakla

küt, el ayaları geniş, katı ve yara

gibi kırmızıydı. Alt dudağın kalınlığgözlerin yanlara doğru akışı d

gösteriyordu ki zâlim ve ahmakça

hilekâr ve yalancı idi. Sesi bir fırç



gibi diken dikendi. Sadece bu ses

medeniyetin yanından bil

geçmediğini göstermeğe yeterdDişleri sarı, birbiri üstüne binmiş v

ers türstü. Bu da kısmetsizliğe v

hasisliğe delildi. Onda muhakkak kher kusur vardı. Zavallı Zehra onunl

ne yapacaktı?

Yavaş yavaş sıkılmağabaşlamıştım. Her an kalkıp gitme

stiyordum. Doktor Ramiz’i dört gözl

beklediğim bu kahvede müstakbedamadım beni olduğu yerde

zehirliyordu.

Oyun oynarken çenesi ve üs



dudağı bir saat zembereği gib

atıyor, gırtlak kemiği yerinde

ırlıyordu. Fakat en kötüsü elleri idBu geniş küt parmaklı, boğum

boğum, hiçbir işin terbiyesin

almamış eller, şüphesiz tabhâllerde akla gelmesi ihtima

olmayan zulümler ve cürümler içi

yaratılmışa benziyordu.“Ahmet’i de yanıma alırım..

Zehra’nın dün gece beni o kada

eselli eder gibi olan bu cümlesşimdi beni büsbütün korkutuyordu

Bir yerine iki kurban verecektik! Elim

alnıma götürdüm. “Hayri İrda



kendine gel” diye düşündüm

Bakamıyorsun! Bu çocuğ

bakmanın imkânı yok!..” Fakat nçıkardı? Talihi değişmeyecekti k

Bilakis daha kötüleşecekti.

Bir iki defa yerimden doğruldumFakat müstakbel damadımın attığ

çığlıkla büyülenmiş gibi tekra

oturdum. Ne kadar huysuzdu, nkadar kötülükle dolu idi. Ne kada

çirkin ve kaba idi. Hayır, ben buna

kızımı veremezdim. Ve nasıl korkunbir ihtirasla oynuyordu? Oyun

dışarıdan yaptığı bir hareket değild

onun içine girmiş bütün vücudun



ayrı ayrı çalıştırıyor, bir şeyler

didikletiyor, gagalıyordu. Yamal

kundurasından çorabının yırtığgörülen sağ ayağı masanın altında

bir dikiş makinesinin kolu gibi işliyor

gırtlağı durmadan etrafa hücumediyor, parmakları çengel gib

muttasıl bir şeylere takılıyor, bi

şeylere asılıyor, dudakları etrafsomuruyor, çene onları

somurduğunu kusuyor, ve buru

acayip homurtularıyla bütün hayatkokutmağa çalışıyordu.

- Çirkin, efendim çirkin! Çirkin v

ahmak, ahmak ve hayvan.



Birdenbire omuzuma bir el dokundu

Doktor Ramiz gülerek “Yin

dalgadasın!” diyordu. Yanı başındakırk iki, kır üç yaşlarında, uzu

boylu, hafif buğday renkli, iyi ve

emiz giyinmiş, gösterişli ve hattâgüzel bir adam duruyordu. Dokto

Ramiz ona:

“Arkadaşım Hayri Bey... diye benanıştırdı. Enteresan adamdır

Kıyafetine bakmayın!” Sonra ban

döndü:“Mektep arkadaşım Hal

Ayarcı...” Ve mutad suallerin

başladı. Bir taraftan soruyor, b



araftan da bakışıyla ileridek

masada boş bir yeri peyliyordu.

İnsan ne garip mahlûktur. Odakikada Halit Ayarcı’nın orada

bulunmasını âdeta bir şanssızlı

sanıyordum. Çünkü bu adamımevcudiyeti bana Doktor Ramiz’de

ki lira borç almama düpedüz mân

gibi geliyordu. Nerden bilecektim ki anda kahveye Dotor Ramiz’le gele

adam benim iyi talihimdir

Çocuklarımın sıhhati, karımın vbaldızlarımın istikbalidir.

“Hem de küstah bir adam

benziyor!” diye içimde



söyleniyordum. “Durmadan insan

bakıyor. Sanki satın alacak gibi.” Ve

yabancı adama hiddetim bu yüzdebir kat daha artıyordu. Bununl

beraber bakışlarında hiç de insan

rahatsız edecek bir şey yoktu. Bbakış, hiç de öbürlerine, kendim

bildim bileli üstümde hissettiklerime

hiç benzemiyordu. Onlarda nküçültme ne yadırgama, ne ala

vardı. Sadece herhangi bir şey

bakar gibi bakıyordu. Ne olduğumanlamak istiyordu, o kadar.

Tam ayrılacağımız, ben masama

oturacağım, onlar Doktor Ramiz’i



uzaktan peylediği masay

geçecekleri sırada, yani işlerim

büsbütün bozulduktan sonra DoktoRamiz, birdenbire peydahladığ

huyla, omuzuma vurmalar, çenem

yanağımı okşamalar ve bu esnadabaştan aşağıya kıyafetimi süzme

gibi mukaddemelere başlamak üzere

ken -son zamanlarda herkebenimle bu tarzda meşguldü, tam

ihristimi yapmadan kimse yanımda

ayrılmıyordu-birdenbire durdu varkadaşına:

- Sen saatinden şikâye

ediyordun... Bir de Hayri Bey görsü



şunu! Hayri Bey saatten çok iy

anlar...

Doktor Ramiz yaşlandıkçüzumsuz konuşmayı arttırdığı içi

devam etti:

- Bakma, deryadil, kalendeadamdır, dükkânı filân yoktur amma

saati bilir...

Sonra bana döndü, âdetekellüflü bir tavırla:

- Buyurmaz mısın Hayri Bey.

Şöyle bir kahve içelim!Ve benimle eski mektep arkadaş

arasındaki servet, seviye, refah

erbiye, tahsil farklarına rağmen ben



ne kadar sevdiğini Halit Ayarcı’ya

am gösterebilmek için bu sefe

sırtımdan, tam kamburumuüstünden beni kucakladı.

Son beş senedir böyle olmuştu

Eski ahbaplarım beni birçok şeylerrağmen sevdiklerini göstermeğ

kendilerini mecbur sanıyorlard

Doktor Ramiz bunların en masumdi. Boş masaya geçtikten sonr

doktor dişlerini içerden eme eme

emizleyerek meziyetlerimi saymağabaşladı:

- Hayri Bey, neler bilmez zaten.

lm-i menâfiü’l-âzâ, ilm-i sima, ilm



simya, ilm-i havas, ilm-i cifr, ilm-

sihr, ilm-i huruf... Elinden her şe

gelir... Eski tababet bile. Geçegünü bir teşhis koydu, ben bile

şaşırdım!

Doğru idi, beş senedir, SeyLûtfullah repertuvarını tekrarlayarak

nsanları aldatmakla geçiniyordum.

Halit Bey hem onu dinliyor, hemkendi kendine, “Elime bir par

geçerse muhakkak uğrar alırım

yerini biliyorum, amma ne işimeyarar?” der gibi bir tavırla ben

seyrediyordu. Halit Bey ameliyesin

nsanlar üzerinde, ve insanlarla



yapan cinstendi. Onun için bakışla

nsanı taciz etmiyordu. Sadece eşy

seviyesine indiriyordu. Birdenbirbana sordu:

- Hakikatten saaten anlar mısınız

Nasıl deryadil değilsem, nasıl ilmsimya, ilm-i cifr ve eski ta-bebe

bilmiyorsam, başımdaki bereye

birdenbire ağarmış saçlarımaıraşsız sakalıma ve derviş hâlime

rağmen nasıl hiçbir tarikat-te

değilsem, öylece saatten danlamıyordum. Fakat yalan

alışmıştım. Hayatım denen bu kal

akçeyi başka türlü süremezdim



nsanlar benim böyle olmam

stemişlerdi. Yalancı idim

Binaenaleyh saatten çok iyanladığımı mı söylemem lâzımdı

Fakat bu en aşağı otuz beş türl

söylenirdi. Cemal Beye, SelmHanıma, Doktor Ramiz’e, Sabriy

Hanıma, Yangeldi Asaf Beye

hepsine, herkese ayrı ayrı şekillerdesöylenirdi. Bir müddet Halit Ayarcı’y

baktım. Hayır, burada doğruda

doğruya hareket lâzımdı. En yavasesimle:

- Bir görelim, bakalım! dedim.

Cebinden kordonsuz, küçük b



altın saat çıkardı. Avucumu

ortasına bıraktı. Saat o kadar iy

şlenmişti ki avucumun içinde bküçük güneş var sandım. Hayır

büsbütün yıkılmamıştım. Sevdiğim

birkaç şey kalmıştı.Ben avucumdan kayıp kaça

korkusuyla parmaklarımı saati

üzerine kapatırken o:- İki aydır işlemiyor. Bab

yadigârı... Onun için çok severim

Nesi var acaba? diye tekrarlıyordu.- Hata, dedim. Hem de büyü

hata... Elbette işlemez. Kordonsu

saat, yularsız hayvan, nikâhsız kadı



gibidir. Saatini seven evvelâ b

kordonla kendisine bağlar.

Bu sözleri biraz karşımdakinyoklamak ve biraz da vak

kazanmak için söylemiştim.

Halit Ayarcı bana dikkatle baktı:- Hakkınız var! dedi, iki def

düşürdüm.

Ben:- Yazık! diye cevap verdim. Çünk

çok güzel iş. Bugün epeyce nadirdir

ngiliz malı. Ondokuzuncu asır ortasSizin anlayacağınız, bir harika.

Saat hakikaten güzeldi. Nerde is

smail’i de, kızımı da unutacaktım



Senelerdir Cemal Beyin karısını

saatini tamir ettiğimden beri b

kadar güzel işi elimde tutmamıştımHakikî bir heyecan içindeydim:

- Burada âlet de yok... Bir çak

olsaydı...Ve çakımı aradım. Elim il

soktuğum cebimden yanmış gib

çıktı. Çakı Malta çarşısındyaymacı Ali Efendide idi. So

zamanlarda böyle olmuştuk

Evimizde -baldızlarıma ait olaşeylerin dışında-, bize o anda lâzım

olan her şey, bizi hayalen ve

Bitpazarı’na, ya Malta çarşısın



götürüyordu. Yahut da aradığımı

şeyin yerini herhangi bir eskicini

çehresi, insanı çıldırtan dikkatburun bükmesi alıyordu. Sofrada

yatakta, giyinirken, soyunurken

konuşurken hep bu canlandırmaçinde yaşıyorduk. Hepsinin bizde

bir ayrılış hikâyesi ve içimizden b

ürlü gitmeyen bir hâtıra çehresvardı.

Doktor Ramiz çantasını açt

Çakısını çıkardı. Bir müddet, hazihazin tırnaklarına baktıktan sonra

çakıyı bana uzattı. Halit Ayarcı’nı

çehresinden hafif bir tebessüm geçt



Hayır, bakmasını, görmesini bile

adamdı.

Saati açtım. Lupa ihtiyaç yoktune de herhangi hususî bir dikkate

Sadece mıknatıslanmıştı.

Halit Ayarcı, çocuğunu muayeneettiriyormuş gibi âdeta heyecanl

bakıyordu.

- Hiçbir şeyciği yok... dedimSadece mıknatıslanmış. Sakı

söktürmeğe filân kalkmayın! Lüzum

yoktur. Bunun hususî bir âleti vardırbüyük saatçilerin hepsinde bulunur

Yarım saatlik bir iş.

Halit Ayarcı başını salladı:



- Nasıl oldu da bunu görmediler...

- Görmezler. Daha doğrusu dikka

etmezler. Saat de insan vücudgibidir. Çok defa alışılmış hastalıkla

aranır. Yalnız bir fark vardır

Doktorlar tedavi ettikleri insanlarıbünyesini bazen bozarlar amma

herhangi bir uzviyeti değiştiremezler

Halbuki bazen saat tamirinde bu olurYedek parça hikâyesi...

Doktor Ramiz sevincinde

çıldıracaktı. Hiç ümit etmediği brekoru kırmıştım. Doğru dürüs

konuşuyordum, beğeniliyordum.

- Bir şeyi mi değiştirmişler



Yapmayın yahu! Senelerd

anıdığım insan...

Hakikaten içimde İspritizmCemiyeti’nin azasının dilinde

düşmeyen o altıncı his mi uyanmışt

yoksa karşımdakileri kendimhayran mı etmek istiyordum? Belk

de bu kahveden sıkılmıştım

Etrafımda yeni baştan bulduğum bnsan sıcaklığını daha yakında

kavramak mı istiyordum? Hulâsa

bütün talâkatimle konuşmağabaşladım:

- Siz o adama gidin! Evvel

şuradan kaldırdığı taşı, veya



benzerini, hiç olmazsa aynı tartıda

bir taşı oraya koysun. Vâkıa mühim

bir şey değil amma... Orda o tartıyhtiyaç var. Böyle bir saati yapa

adam iki yakutun arasına b

mercimeği koymaz. Sonrmıknatıstan kurtarsın. Nihayet şu kı

da değiştirsin.

Halit Ayarcı birkaç dakika sustuBen, sanki talihimin anahtarın

yakalamışım gibi saate sıkı sıkıya

yapışmıştım. Hakikatte onbakmıyordum bile.

Arkamdaki masada deminden be

devam edegelen münakaşa tam



kıvamına girmiş, yumruk yumruğa

sille silleye, iskemle iskemleye

şiddetli bir kavga başlamıştMüstakbel damadım, gırtlak kemiğ

avını arayan şahin gibi dışarıya

ırlamış, sapsarı yüzü, diken dikesaçlarıyla alabildiğine küfrediyor

utmağa çalışanların üstünde

durmadan saldırıyordu. Kendkendime:

- Eyvahlar olsun! dedim. Eyvahla

olsun! Şimdi muhakkak birini, hattbirkaçını öldürecek. Zaten herifi

katil olacağı gözlerinden, dişlerinde

belliydi. En aşağısı idam, yahu



müebbet hapis!.. Eyvahlar olsun, b

ümit de gitti. Kız, yine başımd

kaldı. Ayağımıza kadar gelmiş b

kısmeti beğenmediğim, ho

gördüğüm, nazlandığım için şimdpişmandım.

- Sen mi beğenmezsin? İşte Allah

nsanı böyle mahrum eder. Herif bakşam hapiste. Haftaya da idamdır

Kızım evlenmeden dul oldu. Zaval

yavrucak, kim bilir işitince nasüzülür?

Kafamdan ancak gölgesi geçe

bir düşüncenin iki dakika sonra böyle



cezasını çekeceğimi nerede

bilebilirdim? Biz fakirler böyleyizdir

Kader sarayında bizim işlere bakabüro hiç şaşmaz, ihmal etmez

Zihnimizden geçen en uzak, e

mâsum ihtimallerin, sadece şiddet ilret için düşündüğümüz şeylerin bile

ceremesini öderiz.

Fakat düşündüğüm olmadMüstakbel damadım sanki üm

menâfiü’l-âzâyı ve ilm-i simayı iflâ

ettirmeğe karar vermişti. Hiç kimseyöldürmedi. Hattâ bir tokatçık bil

atamadı. Bilâkis evvelâ suratına

hangi pir aşkına olduğunu far



edemediğim iki sunturlu tokat yed

Ağzının tam üstünü birinci sınıfta

bir yumruk okşadı, sonra kafasındakahvenin en sağlam görünüşl

skemlesi parçalandı. Daha sonr

birbiri peşine gelen fâsılasıekmelerle âdeta ayakları yerde

kesildi, havada uçmağa başladı v

kahvenin kapısı önündeki kaldırımayığıldı. Ah Yârabbim, o andak

sevincim!

Evet, müthiş bir sevinçti buEvvelâ, kimseyi öldürmemişt

Binaenaleyh ne idam edilecek, ne d

hapsolunacaktı. Vâkıa bu iki ihtimali



kisi de, ortada yalnız kendisi olsayd

pek o kadar üzüleceğim şeylerde

değildi. Fakat arada kızım varddam olunmayacağına vey

hapsedilmeyeceğine göre istersem

kendisini damatlığa kabuedebilirdim.

Sonra, gözlerimin önünde temiz b

dayak yemişti. Artık bana karşeskisi gibi horozlanmasına imkâ

yoktu. O bana, “Moruk, ne var n

yok...” diye densizlik etmeğekalkınca, ben ona, “Hiç İsmailciğim

şöyle bir kahveye gittim de... Han

geçen günü senin dayak yediği



kahve yok mu? İşte orada

dönüyordum” diyebilirdim. Yahut da

sadece: “Kahve! SandalyeLokantacının Sabri!” der, geçerdim

Yahut, “İsmail, kuzum o sandalyeni

parasını ödedin mi? Aman yavrumböyle şeylere dikkat et! O sandaly

senin kafanda kırıldı. Kahve sahibini

suçu ne? Ne diye ziyan çeksin adamsenin yüzünden!”

Nihayet, sevincimin üçüncü b

sebebi vardı. İsmail bu dayaktasonra en aşağı üç gün yerinde

kalkamayacak, hiç olmazs

evlenmeyi hatırlayamayacakt



Düşünmeğe vaktim vardı. Baz

nsanların ömrü vakit kazanmakla

geçer... Ben zamana, kendzamanıma çelme atmakl

yaşıyordum.

Fakat ne diye burada böyloturuyordum? Niçin ayağ

kalkmıyor, onu dövenle

alkışlamıyordum, alınlarındaöpmüyordum?

- Kerata... Hem benim inci gib

kızıma göz korsun, hem karşımdaöyle saygısız saygısız sırıtırsın

Aptal aptal suratıma bakarsın! Nu

olsun o eller...



Halit Ayarcı bu içten konuşmalara

birdenbire son verdi:

- Çabuk yaparlar mı bunu?- Azamî bir saat... O da taşı

bulunması, yerine konmas

yüzünden...Halit Ayarcı, Doktor Ramiz’

döndü:

- Doktor, haydi, hep berabegidelim! Şu işi halledelim. Beyefend

siz de lutfunuzu tam yapın... Zahme

olmazsa. Sonra gider bir yerde vakgeçiririz.

- Aman efendim bendeniz b

kıyafetle...



İtirazım kıyafetimle herhangi b

yere gitmekten utandığım içi

değildi. Zaten düştüğüm vaziyettkıyafetimi ve her şeyimi olduğu gib

kabulden başka çarem yoktu. İnc

gibi kızını Topal İsmail budalasınavermeyi bir saniye bile düşüne

nsan için kıyafet, haysiyet, şeref gib

meseleler artık mevzubahis bileolamazdı. Nazlanmam, onlarl

beraber gitmezsem belki birkaç lira

verirler ümidiyleydi. Bir de öyle, izzekram davet edildiğim yerlerden ço

defa yayan döndüğüm

hatırlıyordum. Fakat Halit Ayarc



benim hesaplarımı nereden bilecekt

- Kıyafetinizde ne var? Sizi göre

kim olduğunuzu yüzünüzden anlar.Demek o da anlamıştı. Zaten be

kaderimin yüzümde yazılı olduğun

artık biliyordum. Şunu da söyleyeyimki Halit Ayarcı hiç de başkaları gib

kılık kıyafetimi saymamış, sadec

yüzüme bakmıştı.İlk geçen boş taksiyi çevirdiler

Ben kendiliğimden şoförün yanın

doğruldum; yerim elbette orasolacaktı. Fakat Halit Ayarc

kolumdan tutarak mâni oldu. Öbü

eliyle açtığı arabanın kapısında



zorla beni içeri tıktı. Sonra Dokto

Ramiz’i sürdü; nihayet kendi gird

Garip adamdı. Nezaketi bile emşeklindeydi ve icabında ellerini bile

kullanmaktan çekinmiyordu. Şuras

da var ki cüssesi müsaitti.Kaç senedir otomobil

binmemiştim. Bir kış gecesi, Selm

Hanımın balo elbisesini gerçekteHırka-i Şerifmiş gibi kucağımdan b

saniye ayırmadan ve ikide b

mukavva kutusunu öpüp okşayaraevlerine götürdüğüm geceden ber

O gece belki de hayatımın en mesu

gecelerinden biri olmuştu. Selm



Hanımefendi beni yukarıy

çağırtmış, kahve ikram etmiş, sonra

da saat dörtten dokuza kadapeşinde koştuğum tuvaletini giyere

yanıma gelmişti. Cemal Be

seyahatteydi ve Selma Hanıberaberce baloya gedeceğ

dostlarını bekliyordu. Hiçbir zama

benimle o kadar ahbap olmamışaradaki mesafeyi o kada

unutmamıştı. Bir ara, “Haydi siz d

gelin, ne çıkar sanki, Cemal’ielbiseleri var, bir tıraş olursunuz...

diye beni baloya götürmeğe bile

kalkmıştı. Sonra benim telâşımda



korkmuş gibi, “Vazgeçtim

vazgeçtim, dedi, amma bir şartla

unutmayın ki ben bu gece baloyagideceğim, eğer dostlar gelmezse

sizinle gideceğim...” Ve ben içimde

dostlarının hem geç kalmalarına, higelmemelerine, hem bir an evve

gelip beni nerdeyse boğacak olan b

saaddetten kurtarmalarına duediyordum. O gece ilk defa Selm

Hanımefendinin sade üslûp, sad

zarafet, sade iyi seçilmiş elbise, eatif duruş ve çıldırtıcı bir yığın gülü

olmadığını, ayrıca bir vücud

bulunduğunu, bu vücudun birinci sın



bir kadın vücudu olduğunu, bu gem

le dünyanın en güzel seyahatle

yapılabileceğini görmüştüm. Hiçbsaray aynası onun sırtı kadar güze

olamazdı, kolları ay ışığında gümü

rmaklar gibi akıyordu.Belki de müstakbel damadımı

karşımda yediği dayağın verdiğ

hafiflikle bu nadir saadeti birdenbirehatırlamıştım.

Topal İsmail’in gözümün önünde

yediği dayak bir türlü aklımdaçıkmıyor, düşündükçe bir yığın yen

eferruatı hatırlıyordum. Her toka

yiyişinde burnunu bir çekişi vardı k



bütün ömrümce muhakka

hatırlayacaktım. O kadar çirki

burun ancak bu işe yarayabilirdHayır, Selma Hanımın hâtırası n

kadar tatlı olursa olsun, benim

esadüfün hazırladığı bu nimettehakkıyla istifadem lâzımdı. Ya Alla

göstermesin, o anda kahved

bulunmasaydım hâlim ne olurdu? Vkafasının kırıldığını, yahu

öldürüldüğünü sadece gazetede

okusaydım, yahut mahalledekomşulardan biri şüphesiz içinde

sevine sevine ve şöyle gürünüşte

açıyormuş gibi bana söyleseydi, o



zaman içimden oh olsun kerataya

deyip geçecektim. Halbuki şimdi b

hâtıra, tıpkı Selma Hanımefendiningece beni saadetten neredeys

çıldırtacak olan iltifatları gibi içimd

daima hazır bulunacaktı. İstediğimzaman ona dönecek, tekmenin indiğ

arafı, yere kapanışını, yüzü ka

çinde yerden kalkışını, tekrayüzükoyun yere kapanmasını tat

atlı düşünecektim. Kapıda

çıkarken nasıl bana bakmıştı ahkalb kalbe karşıdır, mendebu

mahlûk, rezil adi herif... Belli k

dayak yediğinde bu kadar mustari



değildi. O zaten, dünyaya, tedi

edilmek için gelmişti. Onu asıl yıka

bu dayağı benim karşımdayemesiydi. Ta ciğerinde

zehirlenmişti. Mel’un kerata, hâlin

bakmazsın da kızıma göz koyarsıha...

Bayezıt’a geldiğimiz zama

alışkanlık yüzünden evvelâ cebimyokladım. Saatim bittabi yanımd

yoktu. Satılalı sekiz ay olmuştu

Sonra meydanın saatlerine baktımBiri üç buçukta durmuştu; öbür

belki dün gecenin on birinden rötar

bir tren gibi bugünün akşamına



yetişmeğe çalışıyordu... Bir sö

söylemek için:

- Bu saatler de bir türlü doğrdürüst işlemezler... dedim.

Sonra müstakbel damadımı

hâtırasını kafamdan bir yılaölüsünü atar gibi kovduğum içi

memnun ve rahat ilâve ettim.

- Bilirsiniz ki, şehrin hiçbir saabirbirini tutmaz. İsterseni

Eminönü’ndekine, sonra d

Karaköy’dekine bir bakalım...Hiç kimse buna cevap vermed

Herkes kendi düşüncesine dalmı

gibiydi. Omuzlarımı silktim. N



çıkardı! Zehra’yı o herif

vermeyecektim ya... Gerisini

ehemmiyeti yoktu. Fakat Yârabbimnasıl besleyecektim, nas

bakacaktım.

Kederimi dağıtmak için yenideTopal İsmail’e döndüm, olmadı; b

sefer Selma Hanımı düşünme

stedim, tutmadı. Şartlar ağbasıyordu. Eminönü’nde Dokto

Ramiz’in sesini duydum.

- Sahi yahu, yirmi beş dakika farvar.

Karaköy’de, Halit Ayarcı:

- Burada da yarım saat ileriyiz



dedi.

Saatçi, zengin ve son derec

kibarlık meraklısı bir Ermeniydi. Ongörüp de gömlekçisini, hele berberin

beğenmemek kabil değild

Ayakkabılarının cilâsına gelincekeratanın yatarken onları koynun

aldığı muhakkaktı. Halit Ayarcı’yı b

yığın Fransızca kelime ile karşıladFakat o aldırmadı. Saatini çıkard

bana dönerek:

- Lütfen Hayri Beyefendi, izabuyurun, dedi.

Agop Saatçiyan, evvelâ ben

epeden tırnağa kadar istihfaf ve



merhametle süzdü, sonra, e

enteresan yerimmiş gibi gözle

ayaklarıma dikildi kaldı. Belli kbaşka bir zamanda ve tek başıma

gelseydim hiç tereddüt etmede

Allah versin diyecekti.Belki bu yüzden en sert sesiml

elimdeki saatin vaziyetini anlattım.

- Hem, dedim, üç defa hoyratçsöküp bakmışsınız, bu saatler nazi

aletlerdir, böyle tartaklanmağa

gelmez, bakın şunun arkasına, babrika işi değil, el işi... Sank

ustadan ustaya mektup, ama, bel

ki, size yazılmamış..



Ve saatin iç kapağına hakkedilmi

resimleri gösterdim. Sonra yavaşç

dudaklarımı büktüm.- Zanaatkârın yerini tüccarı

alması acınacak şeydir hakikaten

dedim.Hey Nuri Efendi, aziz ustam, nu

çinde yat. O dakikada adamcağızı

beni dinlerkenki hâlini görmeliydin. Bdoğrudan doğruya senin zaferind

Senin cümlelerinden birini dinledikte

sonradır ki, Saatçiyan Efendgözlerini ayakkabılarımdan ayırd

daha doğrusu bu ayakkabıların te

başına oraya gelmediklerini, b



sahipleri bulunması lâzım geldiğini, o

biçarenin de bir başı ve bu başta da

bir çehrenin mevcut olabileceğindüşündü.

- Hayır, o ite kızımı vermem!

Yüzüme bakmayı hatırıngetirmesine oldukça nazik b

ebessümle teşekkür ettikten sonra

devam ettim:- Galiba çıraklarınız saati tam

ederken şu taşı düşürmü

olacaklar... Şuna da bir baksanız...Saatçi ellerini uğuştura uğuştur

bir şeyler kekeledi. Fakat artı

ahammülüm kalmamıştı.



- Siz, dedim, dediğimi yapın.

Daha doğrusu dediklerimi... Evvel

şu saati mıknatıstan kurtarın...Sonra Halit Ayarcı’ya döndüm:

- Eskiden, dedim, bu cins işler

yalnız sermaye meselesi değildSevenler ve işin içinde yetişenle

yaparlardı!

Nuri Efendi kulağımın dibindsanki bana: “Aferin oğlum!” diyordu.

Şüphesiz kafamdaki dertle

olmasaydı, kendimi songelmeyecek bir maceraya

sürüklenmiş sanmasaydım ve

evdekilerin akşam yiyecekleri beş o



para olsaydı zavallı saatçiye b

muameleyi yapmazdım. Bir ar

adamcağızın yüzüne baktımYaptığımdan utandım. Kend

kendime,“Hoş görsün! dedim. Beni

gibi akşam ne yiyeceğini düşünmeğemecbur değil ya...”

Yârabbim, kurulmuş, sağlam

şlerin arkasına çekilince insan nekadar rahat oluyor. Bütün dünyaya

meydan okuyabiliyor. Saatçi o

dakikada kendini toparladı. Saaelimize verip kovabilirdi de.

Dükkânda bir buçuk saat kaldık

Bu müddet zarfında saat tüccarına



Allah’ın inayeti ve ustamın ruhaniye

sayesinde sıkı ve çok faydalı b

meslek dersi verdim. Bilhasssaatinin hareketini bozmayacak, tam

denkleşmeyi kuracak taşın ağırlığ

üzerinde o kadar hassadavranmıştım ki, adamın yüzü te

çinde kalmıştı.

Son olarak saatçiye, bir daha bcins saatlerle meşgul olurken fazla

yağ kullanmamasını tembih ettim:

- İmambayıldı yapmıyorsunuzSaat işletiyorsunuz. Hem bu yağı d

kullanmayın artık! Şimdi çok haf

kemik yağlan var!



Bütün bunlar olup biterken Hal

Ayarcı bir kere bile gözlerini bende

ayırmamıştı. Biz çıkarken dükkâsahibi Fransızcasını tamamiyl

unutmuşa benziyordu. Büyük b

ltifat olsun diye:- Beyefendi, zatını

sviçrelisinizdir? diye sordu. Yoksa

orada tahsil ettiniz?- O da nereden çıktı?

- Saatten anlıyorsunuz da...

Ben kısaca:- Saatleri severim, dedim, hem

çok severim.

Keşke bu adama bu kadar haşi



davranmasaydım, belki ben

çıraklığa kabul ederdi.

Mağazanın kapısı önünde HalBeyle Doktor Ramiz kısa b

münakaşaya giriştiler. Gecey

nerede geçireceklerdi? Dahdoğrusu nerede geçirecektik

Nihayet Halit Ayarcı:

- Boğaz’a gidiyoruz... diye kesiattı. Hayri Beyefendi bize şere

verirler. Beraber bir rakı içeriz değ

mi beyefendi...Ben içimden, “Varan dört... diy

kaydettim. Bir saat içinde dört def

beyefendi olmuştum. Üstelik Topa



smail karşımda dayak yemişti. Belk

de bu yüzden kızımı hiçbir zama

almayacaktı. Sonra İstanbul’un emeşhur saatçisini bir buçuk saa

gagalamıştım. Tam benim hayatimd

bu. Evdekiler açtı ve ben kendimiolsa bile fabrikasının adını bir türl

öğrenemeyeceğim bir otomobilde

dim. Üstelik de Büyükdere’ye, rakçmeğe gidiyordum.

Büyükdere’ye son defa Selm

Hanımefendinin akrabasından bhanımın cenazesi dolayısıyl

gitmiştim. Ömrümde o günk

yorgunluğumu unutamam. Selm



Hanımefendiye olan bağlılığım

yüzünden hemen hemen merhumey

ek başıma sırtımda taşımıştımNeredeyse beraber gömülmeğe raz

olacaktım. Aşk insana nele

yaptırmaz?O günden kalan en korkun

hâtıram, bütün yol boyunca v

merasim esnasında nasırınbasılmış gibi sinirli, somurtkan dura

Cemal Beyin gözlerim

karşılaştıkça, hâlime için içigüldüğünü fark etmemdi. B

sonunda beni öyle rahatsız etti ki, b

ki defa açılan çukura, merhumeye



refakat için kendi yerime on

ırlatmayı ve kaçıp gitmey

düşündüm. "Bu işi yaptıktan sonrçıkar Hünkârtepe’de, serin rüzgârd

Gemilerde talim var!” türküsün

söylerim... Niçin başka türkü değilOnu da bilmiyordum. Bittab

yapamadım. Üstelik dönüşte kolum

girmek lutfunda bulunduğu için az çokendisini de taşımış oldum.

- Niçin hep fakir ve biçare adamla

dayak yer? Meselâ bizim CemaBeyi hiç kimse dövmez.

Son zamanda kendimle yükse

sesle konuşmayı âdet etmiştim



Doktor Ramiz :

- Yine mi o mesele? diye bana

şakadan çıkıştı. Ne istersiadamcağızdan?..

Sonra Halit Ayarcı’ya döndü:

- Hayri Bey, bizim Cemal’i hisevmez, diye izah etti.

Ben, bütün sırlarım yakalandığ

çin yüzüm kıpkırmızı penceredebaktım.

- Hakkı var ya!., dedi. Sonra ban

döndü. Ben birkaç defa düşünmedimdeğil. Fakat sonundan korktum. B

kere başlarsam bırakmam! diye

düşündüm. Düşün bir kere o surat



nsan tokatlamaya başlarsa!

Yan gözle ellerine baktım ve

hakikaten bu işin olmadığınüzüldüm.

Vapurda beni yanından bir dakika

ayırmamıştı. Ve hemen bedakikada bir, “Çok yoruldunuz Hay

Bey. Bugünkü lutfunuzu hi

unutamam!” diyerek yorgunluğumazeledi. “Merhume acayip kadınd

Hani sizin halanızdan bir numar

üstünü, falan gibi bir şey... Selmaabiî hiç sevmezdi. O da biz

düşman gibiydi. Ama, ne olsa

akraba idi. Son bir hizmette



çekinemezdik. Sabahleyin n

yapacağım?” diye düşünüyordum

Selma’ya da söylemiştim. O, banaÜzülme, Hayri Bey gazeted

okuyunca behemehal gelir” diyord

hep. Zaten ben de sizi düşünerelânı o kadar teferruatlı vermiştim

Doğrusu büyük zahmet ettiniz...”

Evet, böyle olmuştu. Bu işgönüllü gitmiştim.

Cemal Bey, ban

düpedüz,“Aptalsın! Tedavi edilmeşekilde aptalsın!” demiyordu

Sadece bu hikâyeyi on def

anlatarak beni, aptallığıma kend



çimden inandırıyordu. “Evet, Selm

bu kadını sevmezdi. Çok kötülü

görmüştü. Ama ne olsa size yineminnettardır.” Ve her ağzını açışında

ayaklarımın altından toprak kaya

gibi oluyordu. Ya o mezarın başındaoturup, abdestsiz, gusülsüz, yanı

yanık okuduğum aşir...

Halbuki ne hülyalar kurmuştumMeselâ ertesi gün veya bir haft

sonra Selma Hanımefendi ile tekra

karşılaşınca bana en şiriebessümlerinden biriyle bakacak

Hayri Bey, diyecek, Hayri Bey

eyzeme karşı gösterdiğini



bağlılığın hikâyesini Cemal’de

dinledim. Beni ne kada

duygulandırdınız, bilemezsinizDostluğunuza nasıl minnettarım

Fakat emindim Hayri Bey, sizin

benim en iyi dostum olduğunuzemindim!” Ve daha buna benzer ne

güzel şeyler söyleyecekti ve ben o

zaman şaşıracak, kekelemeğebaşlayacak, hiçbir şe

söyleyemediğim için ayakların

kapanacaktım. Bu sefer SelmHanımefendi, büsbütün tatlılaşa

sesiyle: “Hayır, hayır, bun

yapmayın! Hayri Bey... diyecekt



Bunu yapmayın, ben hepsin

biliyorum... Biçare, hislerini

arasında bunalmış kalmış, zavallı bkadına bunu yapmayın!”

Ben bütün o yorgunluğuma

hayalimde hep bu yerli film sahnesi, bittabi Selma Hanımefendi bizi

artistler gibi burnunda

konuşmayacaktı- tahammüetmiştim. Cemal Bey bu latif hülyay

beş dakikada bir kere yıkıyordu.

Bir ara, Halit Ayarcı’nın devameden sesini duydum:

- Cemal’i biraz tanıyıp d

öldürmek istememek kabil değildir



Ben daha Galatasaray’da iken birka

defa bunu düşünmüştüm.

O günden sonra bir dahBüyükdere’nin adını bil

anmamıştım. Rakı böyle değild

Onunla ülfetim daha sıkı, dahderindi. Vâkıa istersem o vesiled

Cemal Beyefendiyi hatırlıyabilirdim

Fakat bu benim değil, onun aleyhindedi. Bir gün evinde sofra başınd

ken, kendisini ziyaret ettiğim içi

beni de oturtmuş, ikram etmişti. İlyudumu ağzına alır almaz yüzünü

öyle mendebur bir buruşması vard

ki, birdenbire iştiham kapanmıştı ve



sırf kendisine rakı nasıl içil

göstermek için üst üste sekiz kadeh

bile yuvarlamış, evden zilzurnaçıkmıştım. Şimdi düşünüyorum da

acaba Cemal Beyle ola

münasebetlerimizde tamamiyle hakolan ben miydim? diyorum. Çünk

adamcağızın karısından başka hi

ve hiçbir hâlini beğenmediğim okadar âşikârdı ki...

İkinci defa işsiz kalınca bir ar

hakikaten rakıya düştüm. Bu yüzdeŞehzadebaşı’ndan Edirnekapı’y

kadar, yol boyunca rastladığını

eşiğinden atlar atlamaz ekşimiş pilak



ve yanmış zeytinyağı kokus

ciğerinizi haşlayan meyhaneleri

hepsine birkaç lira borcum vardYarı yıkık evimizin arasına gö

koyan ve bu yüzden bana oldukça

geniş bir kredi sağlayan sembakkalındaki hesabımı da her akşam

yalvara yakara aldığım kırk beşlikle

kabartmıştı. Bazen şişeyi evgötürmeğe cesaret edemez, heme

oracıkta, tezgâhın yanında çırağı

arsızlıkları ve Yusuf Efendiniborcum ve evim hakkındaki ima

sözleri arasında yarılar, arkamda

söylenecekleri hiç düşünmeden ve



hiçbir kimsenin bakışlarıyla da

karşılaşmamağa çalışarak âdet

boşlukla konuşuyormuşum gibi,“Şunbir kenara koy, yarın akşam

uğrarım...” derdim.

Hulâsa, rakıyı da, Büyükdere’yde tanıyordum. İkisinin de bende b

yığın hâtırası vardı. İkisinin yan yan

gelmeleri de pek mümkündü. ElbettBüyükdere’de rakı içenler vard

Fakat ben bu işe nereden gitmiştim

şte değişiklik burada idi. Ben, rakve Büyükdere... Hayır olmad

Büyükdere, rakı ve ben... Ne şekl

soksam, bu iki saat evvel aklımı



alacağı şey değildi. Üstelik buradak

ben, bugün dört defa “beyefend

olmuştum.Hayri Bey, Hayri Efendi, Hay

oğlum, falcı Hayri, saatçi Hayri

öksüz Hayri, şu büyücü Hayrmüsrif, ayyaş, esrarkeş Hayr

Pakize’nin kocası Hayr

baldızlarımın eniştesi Hayri... Şimdbir de Hayri Beyefendi ortay

çıkmıştı.

- Hayri Beyefendi, bir cıgara.Lütfen.

- Teşekkür ederim beyefendi!

Böyle denmesi lâzım. Eskiden, al



yıl evvel de böyle derdim. So

zamanda belki bunu da unutmuştum

Deminden beri cigarasızlıktadudaklarımın kenarı ve içi, bütün di

etlerim yanıyordu. Sevincimde

beşinci “beyefendi”yi az kaldkaçıracaktım.

Otomobil, ok gibi, bu güzel, buğul

bahar akşamını âdeta israf edereuçuyordu. Çemberlikuyu sırtlarınd

puslu havada, bir kat dah

güzelleşen akşam, göz alabildiğineyeşillik arasında, taze otlar kada

yumuşak, kır çiçekleri gibi ince ve

çekingen, şarap renginden altı



rengine kadar giden perdelerle, b

şerit gibi uzanıyordu. Bu şeridin b

ucu sanki bizde imiş gibi onu veetrafındaki akislerini toplaya toplaya

gidiyorduk.

Büyükdere, rakı ve ben, amHayri Beyefendi olarak ben. Ayrıc

otomobilin yetmiş kilometre sürat

Muhakkak tekrar çocukluğumdöndüm ve bir bayram yerindeyim!

- Pek dalgınsınız Hayri Beyefend

Bereket versin, Doktor Ramyanımda. O varken benim kendim

ait işlerde söz söylememe lüzum

yoktur. Şimdi de o cevap veriyor:



- Hayri Bey, daima böyledir!

Hayri Beyefendi, bizim Hayri, siz

Hayri, dalgın Hayri... Ne kadar çoHayri var. N’olur birkaçını yold

eksek. Herkes gibi ben de bir te

nsan, kendim olsam.Otomobil yerlerinden söktüğ

ağaçları tepemizden ata ata gidiyor

Her şeyde bir çocuk saçyumuşaklığı var. Altı sene evve

bakımsızlıktan ölen küçük kızımı

saçları da böyle yumuşaktı. Bari şhtiyarı çiğnemesek! Üstü baş

benden perişan. Belli ki kendind

değil! Aferin şoföre, adama hi



dokunmadan geçti. Şimdi geçirdiğ

ehlikeyi anlayacak ve ürkecek. B

gece belki de rüyasında ongörecek, kaybettiği sevgililerinden b

kazanın hâtırasıyla birdenbire

ayrılacak. Fakat niçin hep SelmHanımı ve Cemal Bey

düşünüyorum. Galiba bir otomobil

bindiğim için olacak.- Hayri Beyciğim, lütfen akşa

üstü bize uğrar masınız? Selma siz

bekliyor. Evet saat altı, yedide...Telefonda Cemal Beyin sesi, çiş

gelmiş çocuklar gibi iki ayağını

üstünde sallanıyor. Ben ceva



veriyorum:

- Baş üstüne beyefendi...

Ve üstümü kirletir korkusuylahemen telefonu kapatıyorum

Biliyorum, şimdi hiddette

sapsarıdır. Telefonu daima kendiskapatmak ister.

Saat yediyi bekliyorum, al

buçukta kapının önündeyim. Hizmetçkız yılışarak gülüyor. Dünyanın e

kötü kolonyasını sürünmüş

Gözlerinde fena bir pırıltı var. Sankholün ışığında çok derin b

karanlıktan bakıyor gibi. Eli âdet

ceketime asıldı. Niçin kızıyorum



sanki? Aynı insanlara, hemen heme

aynı şekilde hizmet etmiyor muyuz

Bende hiç meslek tesanüdü yok muHayır, kızmıyorum. Acele ediyorum.

Selma Hanımefendinin yata

odası indirilmiş perdeleri, abajurubüsbütün körlettiği ışığı ile bir deni

mağarasına benziyor. Yatak büyük

bir sedef gibi alaca ışıkta kabarıyorçinde Selma Hanım var.

Acaba hasta mı? Kızım da hasta

küçük kızım. Hem on günden berDün Doktor Ramiz uğramadı. Faka

bunun hastalığı başka türlü olmal

çünkü ötekilerin hepsini ban



unutturdu. Ne Ahmet’in göğsünü, n

Zehra’nın sinüzitini, ne karımın tiro

guddelerini, ne de en küçüğühummasını düşünüyorum

Sandalyenin, şezlongun üzerinde b

yığın ipekli çamaşır var. Cemal Beybir sandalyenin üzerine atılmı

robdöşambrıyla odada hazır.

- Geçmiş olsun efendim...Şakaklarım atıyor. Bir şeyler dah

bulup söylemem lâzım. Fakat n

söyleyebilirim? Küçük kızımın bsabah ateşi otuz sekizdi, yüzü ço

değişikti. Fakat Selma Hanım

bunlardan ne? Şimdi ben evimd



olmalıydım. Amma burada olduğum

çin mesudum.

- Hayri Beyciğim, sizi yine rahatsıettim. Fakat sizden başkası da bu iş

yapamaz...

Yine çok güzel ve şirin. Yüzçocukluğumun şekerci dükkânlarına

şimdiki çiçekçi vitrinlerine benziyor

şık ve renk içinde.Nuri Efendinin sesi içimd

konuşuyor.

- Sabır, insan oğlunun tekalesidir...

Ben bu kalenin içinden on

dinliyorum. Fakat duvarları bu odad



çok ince.

- Bir hediye göndermemiz lâzım

Görüyorsunuz ben hastayım. Bnezle yakamı hiç bırakmadı. Cema

gitmek istedi amma, onun da

sabahleyin ateşi vardı biraz... Bir şeçıkar başımıza diye korktum...

Yumruk tam yerine isabet ett

Cemal Beye gösterilen bu alâkkadar beni hiçbir şey mesut edemez

Fakat kadın aklı bu. Ne yaparsın

Güzel olmak kâfi değil. O devaediyor:

- Zaten bu gece başka yer

sözlü... Artık iş size düştü.



Şişli’de... Doğumevinde... Akrabada

bir hanım. Çok sevişiriz. Sizde

başkasını bulamadık!Hastalık muhakkak ki yakışıyor

Aksırma hiç güzel olur mu? Amma

elimden gelse alıp götüreceğimyatağımın baş ucuna avize diye

asacağım. Yatakta bir şeyle

aranıyor: “Lütfen şuradan bmendil...”

- Üşüyeceksiniz hanımefendi...

- Hayır... Oda sıcak!Oda sıcak, fakat siz yine örtünün

kollarınızı, boynunuzu, göğsünüz

örtün. Yatakta örtüler altında şeklini



kaybolsun. Vücudunuzu gizleyin ki b

köpek sadakati bende devam etsin

Yoksa, yoksa... İyi ama niçin bendesaklansın! Ben ona o kada

aşağılardan bakıyorum ki...

- Ben, hediyeyi almıştım. Oradsandalyenin üstünde. Ufak bir ricam

daha var. Ayşe size Cemal’i

elbiselerinden birini verecek. Bütüakımıyla. Anlıyorsunuz ya, zengi

nsanlar. Bizim de hediyemizi aileni

eski bir emektarıyla göndermemiâzım. Kim bilir ne kada

güzelleşeceksiniz!

Bir kahkaha daha. Bu kahkahay



da götürmeliyim. Fakat bunu nerey

asarım? Kendisine uşaklık etme

kâfi değil. Etrafa evlerinde doğubüyüdüğümü, beşiklerini salladığım

da zannettirmem lâzım. Üstüm

başım da temiz olmalı! Ve ayrıcüstümdeki elbise Cemal Beyi

üstünde görünmüş olmalı! V

görenler, “İyi bakıyorlar, doğrusu!demeli. “Geçenlerde Cemal’in giydiğ

elbise değil miydi? Adam boyl

poslu! Sonra efendiden adamBayağı kâmil bir hâli var.”

- Darılmadınız değil mi Hayri Bey

Zaten biliyorum, siz beni seversiniz



bana darılmazsınız!

Demek, benim sevdiğimi biliyor

Bu sevinç bana yetişir. Yüzü tekrayastığa gömüldü. Saçları dağıld

Yatak, yumuşak, ince bir plaj kum

gibi bu yüzükoyun yatan kadıvücudunun şeklini alıyor. Örtüle

dalganıyor. Şu paketi alı

kaçabilsem... Hayır, tekrar dönüyorekrar aynı cümbüşlü bakış, ayn

gülümseme... Belli ki o anda kendis

çin benden başka kimse yok. Belli kyine bana bir hakaret hazırlıyor

Ayşe, size para da verecek

Otomobille gider gelirsiniz!”



Ayşe hakikaten üç gün evve

Cemal Beyin sırtında gördüğü

kahverengi elbiseleri hazırlamışMutfağın yanındaki daracık yerd

soyunuyorum. Ayşe kapının önünde

Ayşe kapıyı açıyor. Emineçocuklarım, Pakize, hepsi burada.

Niye böyle anlarda hepsi birde

başıma üşüşürler? Yalnız SelmaHanım yok. O odasında yatağınd

bir kedi nazıyla dinleniyor. O girerse

onu unutmazsam bu iş olmazHalbuki ben ancak Ayşe gib

kadınlarda kısmetimi aramalıyım!

İkimizin boğazlarımızda bir yığı



şey düğümleniyor, çözülüyor. Faka

Ayşe’nin kolları hiç de onunkin

benzemiyor. İçimde bütün dünyaykrah ettirecek bir bulantı var. Hayı

ben Ayşe’den hoşlanacak insa

değilim. Selma Hanım da banancak bahşiş, eski elbise ve i

verebilir. Ben ikisinin ortasında

boşlukta sallanıyorum. Düşmemeçin bir tarafa tutunmam lâzım. Faka

nasıl, ne suretle?

Kapıdan bir başka Hayri İrdaçıkıyor, iki kolunda iki paket. Birisin

ütüncüye bırakırım, sonra geçerke

alması kolay. Şişli’ye kadar gitsem



bile sonra eve ne ile döneceğim

Tabiî tramvayla. Başka çaresi yok

Ayşe, benim gibi değil, peşin para ilçalışıyor. Ben de peşin para ile

çalışıyorum. Maaşımı kaç def

peşin alıyorum. Evvelâ mutemettensonra dostlardan, sonra herkesten.

Demek bu paranın ban

verilmesini istiyormuşum. O hâldAyşe’yi niçin beğenmiyorum? Ayşe

Pakize, Selma Hanımefendi. Emin

artık görünmez! Ona artık lâyıdeğilim. İçimde sevilmeyen insa

vücudunun cıvıklığının bulantısı hâl

devam ediyor. Buna tenezzü



etmemeliydim. Bu kadar güze

kadına, hem de hizmetçisiyle ihane

etmek... Ve Selma Hanımın, CemaBeyin bu düşünceye yine kend

çimden fırlattığı kahkahalar

Cemal’in de biraz ateşi var!”Otomobil birdenbire durdu

Lokantanın vitrinlerinde barbunyalar

yolda gördüğümüz akşamdaoplanmış gibi kırmızı ile mav

arasında perde değiştiriyorlar.

- Buyrunuz beyefendi...- Aman efendim, istirham

ederim...

Taşlıkta bizi lokanta sahib



karşılıyor. Halit Ayarcı elini sıkıyor

Demek bu da âdet. Param olurs

ben de yaparım. Fakat onun gibyapmam imkânsız. O güveni be

kendimde bulabilir miyim hiç? B

okantaya giriş değil, bütün bütuhat! O zamanlar el sıkmak âde

olsaydı, İskender Mısır’a, Dâr

Yunanistan’a girdikleri zamamuhakkak böyle yaparlardı. Adım

attıkça lokanta genişliyor, geriliyor

uzanıyor. Sade öyle mi ya? Baraftan da toparlanıyor, ona doğr

âdeta koşuyor. Bütün müşterileri

gözü bizde. Kenarda güzelce b



kadının başı önündeki tabağa

gömüldü. Keşke yeni ahbabımızı

yüzüne vaktinde bakabilseydimBiraz geç kaldım. Artık tanıyı

anımadığımı öğrenemem. Am

sırtını deniz tarafına çevirmesinisebebini biliyorum; kadının rahatın

bozmak istemiyor. Beni karşısın

aldı. Kadının başı tabaktan çıktFakat eski neşesi yok.

Dışarda deniz var, gece var

Garip, sessizliği insanın içinyerleşen, bir rüya balığı gibi insanı

çinde masmavi kımıldanan gece.

- Mehtap biraz sonra tam



karşıdan çıkacak...

Halit Bey düğün gecesind

abanca sıkar gibi emirler veriyor:- Rakı... Yani Kulüp rakısı. Amm

öbürlerinden, hani şu benim

getirttiklerimden!Demek Kulüp rakısının başk

cinsi de var. Niçin olmasın? Her şe

sınıf sınıf. Kadınlar da öyle değil miSelma Hanımefendi, Nevzat Hanım

Pakize, sonra Pakize’nin kardeş

olduğu hâlde meselâ büyübaldızım... Hepsi ayrı cinsten. Dah

niceleri var. Kâinat lâhana gib

yaprak yaprak, kat kat.



Lokantacı listeyi uzatıyor. Hal

Bey bana dönüyor:

- Buyurun mezeleri seçin!Birdenbire kendime geliyorum.

- Siz burayı daha iyi tanırsınız

Ben hazretin yalnız bir midydolmasını bilirim. O d

Balıkpazarında satıcı iken...

Devam etmek istemiyorum. “Beakir adamım. Siz getirmeseydiniz

ancak kapısının önünde

geçebilirdim. Belki adlarını bilbilmem. Ben Hayri İrdalım. Beş y

evvel ölen en küçük kızının cenazes

bekçi kucağında kalkan adam. Sizi



anlayacağınız, biçarenin bir

Büyüğünü de yarın Topal İsmail’

nikâhlayacağım. Hani kahvedehuzur-ı âlinizde dayak yeme

küstahlığını gösteren o

mendebura...”Fakat neye yarar? Bu kadar güze

başlayan geceyi niye bozmalı? Fele

bu gece beni Hayri Beyefendi yaptOnun tadını çıkaralım.

Bir ayağımı öbürünün üstün

atıyorum ve etrafa kayıtsız kayıtsıbakıyorum. Belki de ben, kendim

öyle yaptığımı sanıyorum. Belki d

yüzüm karmakarışıktır. Çünkü siz de



anladınız ya, o zamanlar ben bütü

hayatını sırtında bir kambur gib

gezdiren o biçare insanlardandım.Lokantacı yanı başımızda

ayrılmıyor. Yârabbim, Halit Ayarcı’ya

ne kadar şefkatle, sevgiyle bakıyorSevinç adamcağızın iki yanına âdet

Cebrail kanatları takmış. Gözleri on

her iliştikçe, neredeyse elindekmeze tabaklarıyla pencerede

dışarıya, denize, göklere doğr

uçacak, belki bütün lokantayberaberinde götürecek. Yok

şüphesiz fazla ileriye gitmeyecek

Ayasofya’nın kubbesindeki melekle



gibi oraya, pencerenin dışında cama

yapışıp kalacak. Oradan Hal

Ayarcı’ya: “Ah, ciğerlerimin kanı, vgözlerimin nuru...” diye her a

seslenecek.

- Uzat doktor kadehini! Siz dbeyefendi lütfen...

Bu işleri ne kadar iyi biliyor. Ses

ne rahat emir veriyor. Acabaaktörlüğü var mı? Hayır bu aktörlü

değil, başka şey. Hayat

benimsemiş! Hiç mağlup olmamış.- Biraz buz? Biraz daha... Şimdi i

kadehleri biraz acele içeriz... Sonr

yavaşlarız... Böylece istediğimi



zamana kadar eğleniriz.

Belli ki bu masa bizim bakkalı

ezgâhının arkasına hiç benzemiyorBurada rakı için geniş zama

ayrılıyor. Rakı kadehimde merme

bir saray birdenbire çökmüş gibdeğişti, tortulandı. İkinci günde ışı

böyle yaratılmış olmalı. Sonra il

yudumun zevki. Dilimle damağımhafif dokunuyorum, çok ince bir sakı

ezzeti var. Hayır, bu benim kır

beşlik değil. İkinci yudum, üçüncyudum. Kafamın içinde bir şey

kapak gibi ağır bir şey döndü. Bütü

vücudumda tanımadığım bir sıcaklı



var. Kulaklarım hamamda imişim gib

çınlıyor. Dördüncü yudum: Kade

boşaldı. Bu kadar da acele doğrmu ya? Biraz daha tadını çıkarma

âzım değil mi? Bu gece yediğim

çtiğim, gördüğüm şeyleri nasıl olsabir daha görecek, içecek, yiyece

değilim!

Halit Ayarcı kadehimi dolduruyorAh, herkes saatini onun kadar sevs

ve hepsi de Doktor Ramiz’in dost

olsa... Buz rakıyı damar damayaptı.

- Bir şey almıyorsunuz Hay

Beyefendi...



Artık sayamayacağım. Vazgeçtim

Hayır, teşekkür ederim. Benim

âdetim böyledir, hepsi önümdeolunca karnım birdenbire doyar

Doktor Ramiz hiç bana benzemiyo

Şehzadebaşı’ndaki küçümeyhanelere beni davet ettiği zama

verdiği bitmez tükenmez perhi

nasihatlerini birdenbire unutmuş gibyiyor. Tabaklar önünden resmigeçi

yapıyor. Ben sanki içinde büyük b

buz parçası eriyen büyük bir kadehiarkasından onu seyrediyorum.

- Psikanaliz, devrimizin en mühim

keşfidir.



Halit Ayarcı’nın sesi birdenbire

diken diken oldu.

- Bırak doktor şu psikanalizi.Allah belâsını versin! Biz şimdi rak

çiyoruz.

Doktor Ramiz derhal psikanalizbırakıyor ve hemen onun yerin

stakozu alıyor. Doğrusun

sterseniz, on senedir, onunlaberaber olduğumuz zamanlard

benim de yapmak istediğim hep b

di. Fakat beni davet ettiğmeyhanelerde, masanın üstünde

psikanalizden başka ağza konaca

doğru dürüst bir şey bulunmazdı.



- Bizim Saatçiyan’a adamakkıl

ders verdiniz bugün...

- Belki biraz fazla oldu. Mamafihak etmişti...

- Doğru, hak etmişti... He

azlasıyla!Halit Ayarcı tekrar beni satı

almağa karar vermiş gibi rahat raha

gözlerini yüzüme dikti:- Saatçiliği nerede öğrendini

Hayri Bey?

- Gençliğimde, çocuk denecek byaşta Muvakkit Nuri Efendi adınd

bir zatla tanıştım. Babamı

dostuydu...



Sözümü bitiremedim. Lokantay

en aşağı on kişilik bir kafile gird

Herkesin başı onlara çevrildi. Eönde yürüyen iriyarı, kalantor b

adam -şu gazetelerde günaşır

resimleri çıkanlardan biri olacaktmuhakkak- uzaktan Halit Ayarcı’ya

eliyle bir selâm verdi. O yarı ayağ

kalkarak son derecede haysiyetli bavırla selâmını aldı. Masalar çekild

sandalyeler oynatıldı. Garsonla

salonun içinde, bilardo masasındabileler gibi koşuşuyorlardı. Sonr

kalantor adam yanımıza geld

Kafilenin öbür kısmı, hazırlana



masanın etrafında, bir gözleri bizim

masaya doğru yürüyen adamda

öbür gözleri biraz sonra aynı adamıkendi aralarında oturacağ

sandalyede, hepsi birden bu uğurd

şaşı olmağa dünden razı, ayaktasözde büyük bir rahatlık içind

birbirleriyle konuşarak, şakalaşara

onu bekliyorlardı.Yeni gelen, bir elini omuzuna

koymak suretiyle Halit Ayarcı’y

ayağa kalkmak fırsatını vermedeltifat etti:

- E, ne var ne yok bakalım, Hal

Bey?



Ses diye işte buna derlerdi. B

Halit Ayarcı’nınkinin de üstünde

daha marifetli, daha kudretlyüzlerce mâna ile zengin bir şeyd

Hem iltifat ediyor, hem geriye alıyor

kucaklıyor, itiyor, üstüne çıkıyor, yayana, kol kola yürüyordu. Hepsini b

anda, hep beraber ve üç dört kelime

le yapıyordu. O dakika hepimianladık ki Halit Ayarcı mühim

adamdır; fakat ona iltifat eden daha

çok mühimdir ve o, çok mühim adamolduğu için Halit Ayarcı birkaç yü

daha mühimdir. Bu konuşma deği

ardı arası gelmeyen bir çarp



ameliyesiydi.

- Sağlığınız efendim...

- Kim bu arkadaşlar?..Yeni gelen adam bir el işaretiyle

bizi yeni baştan yarattı. Dokto

Ramiz’le ben Tevrat’ın yenyaratılmış adamı gibi, o anda

duyduğumuz sevinç, hayranlık ve

mahcubiyetle giyindik, örtündükFakat Halit Ayarcı şaşırmıyordu

Evvelâ Doktor Ramiz’i tanıştırd

Sonra beni takdim etti.-Aziz dostlarımdan Hayri İrda

Bey... Memleketimizin en tanımı

saat üstadı. Misli bulunmaz b



adam...

Bu takdim şeklinden bir dah

anladım ki Halit Ayarcı mazi vestikbalini hâlin arasından göre

zattır. Beni kırk yıllık dostu gib

anıtıyordu. Kalantor zat benimleşerrüf ettiği için son derec

mesuttu. Birdenbire yüzünde b

çocuk tebessümü belirdi. Belli ki bsaadeti bana birkaç kelime ile

anlatacaktı. Fakat birdenbir

masanın üstündeki barbunyaladikkatini çekti. Ben biraz dah

bekleyebilirdim. Fakat barbunyala

bekleyemezdi. Onlar beklerlers



anlaşıyorduk. Beni sevmişti. Ben d

onu sevmiştim. Bu emniyetle sağ e

bir kadın saçı okşar gibi masayuzandı. Tekrar bir barbunya döşeme

ahtasına şöyle kayıtsızca atılan b

kılçık oldu. Bu ameliye iki üç dafekrarlandı. Çatala lüzum yoktu

Çatal fazla külfetti. O samim

adamdı. Bana bakışlarından bsamimiliği okunuyordu. Niçin ayn

samimiliği barbunyalar

göstermeyecek, araya bir vasıtakoyacaktı. Hem çatal yemek yeme

çindi, böyle çerezler için değil!

Beşinci barbunyadan sonr



evvelkinden yüz defa daha anlayışla

gözlerimin içine baktı ve barbunyalar

ben yaratmışım, ben tutmuşum, bepişirmişim gibi hep bana bakarak:

- Nefis... dedi, çok nefis... Güze

pişmiş. Zaten mevsimi!.. Bütüağırlığiyle omuzuma basarak so

emirlerini verdi: -Aman yiyin! Tam

zamanıdır barbunyanın...Sonra beni bıraktı. Doğruda

doğruya masaya döndü. Ve artı

bana bir daha bakmadı. Barbunyadana baba bir kardeş olmuştuk

Gerisine ne lüzum vardı? Birdenbir

buzlu badem tabağı dikkatini çekt



Şüphesiz bu yeni icat edilmiş b

nesne olacaktı. Bir taraftan on

adıyor, diğer taraftan Halit Beylkonuşuyordu. Tuhaf bir konuşmayd

bu. Söyleneni dinlemiyor, badem

denen nesne ile meşgul olduğu içikendisi de konuşmuyor; faka

büsbütün boş durmak da hoşun

gitmediği için karşısındakinin bşeyler söylemesini istiyordu. Bir ar

Halit Bey kendisine:

- Bugünlerde sizi taciz edeceğimgaliba... dedi.

O kısaca cevap verdi:

- Muhakkak, hem yarın! Öğl



yemeğinde. Buraya gelin.

Sonra omuzumdan istemey

stemeye elini çekti. Fakat bu ihaneyaptığı için tatlı bir bakışla gönlüm

almayı da ihmal etmedi. Ve hep ayn

sevimli, dost, babacan, her zamaçin emrinize hazır ve her zaman içi

sizden çok farklı, tebessümlerinin

gözlüklerinin pırıltısıyla bizi ihyaederek çekilip gitti.

Biz tekrak yerimize oturduk

Doktor Ramiz’in yüzü sevinçtekıpkırmızıydı. Ben, en aşağ

dördüncü kat gökte Hazreti İsa il

sarmaş dolaştım. Niçin olmasın? B



samimiliğe, bu iltifata taş olsam yin

dayanamazdım. Bir ara so

omuzuma baktım. Mektekitaplarındaki Asur tanrılarını

omuzları gibi nur içinde bakıyordu

Ben, Hayri İrdal, bu biçare hayaartığı, bu iltifata mazhar olayım! B

akıl alacak şey değildi. Rabbim, n

büyüksün sen!Yalnız bir kişi, Halit Ayarc

oralarda değildi. Yerine oturu

oturmaz, “Hadise kapanmıştır” degibi bir sesle bana:

- Evet... dedi.

Galiba onun gelişiyle kesile



sözüme devam etmemi istiyordu.

Fakat ben ne istediğini anlayaca

hâlde değildim. Hele Nuri Efendideçok uzaktaydım.

Ramiz Bey hemen hemen Ha

Beyin evetiyle aynı zamanda:- Hakikaten büyük adam... diy

atıldı. Ne babacan, ne asil hâlle

var. Böyle olduğunu hiç bilmezdim.- Her zaman böyle midir? diy

Halit Ayarcı’ya sordum.

O dalgın dalgın cevap verdi:- Evet, dedi. Her zaman böyledi

Her zaman iştahlı ve dost.

Sonra omuzlarını silkti ve beni ço



muazzep eden hafif bir gülümseme

le -çünkü hakikaten bu büyü

adama gerçekten ısınmıştımbağlanmıştım, lehimlenmiştim

kaynamıştım, ne derseniz deyiniz, ve

Halit Ayarcı’nın onu küçümsemesinebeğenmemesine içerliyordum, şuras

da var ki rahmetli velinimeti daha pe

o kadar tanımıyordum- sözünedevam etti:

- Tabiî iktidarda olmadığ

zamanlar... İş başında iken az çodeğişir. İştahından bahsetmiyorum

O daimî ve edebîdir. Fakat bu şahs

ait bir hâl değildir. Haleflerinde



seleflerinde, hulâsa bütün ailede

hepsinde vardır. İltifatını, dostluğun

kastediyorum. Zaten iktidarda ikegörmek pek az nasip olur. O

zamanlar daha ziyade gazetelerde

resimlerini görürüz, düştükleri zamada kendilerini...

Cebinden çıkardığı bir akşam

gazetesini açarak ilk sahifedeki bresme işaret etti:

- Yerine gelen adam... Bir a

evvel onunla burada karşılaşmışkimiz de yalnız olduğumuz içi

saatlerce baş başa konuşmuştuk. O

zaman da cebimdeki gazetede bunu



resmi vardı. Garip değil mi?..

Ben ağzım hayretten bir karı

açık, dinliyordum.- Fakat öyle düşmüşe müşmüş

pek benzemiyor, dedim.

- Benzemez... Çünkü kudrebenimsemiştir. Daha doğrusu kudre

denen şey onu benimsemiştir. Âdeta

beraberlerinde gezer.Gözlerim önündeki fotoğrafta:

- Garip şey, dedim. Birbirlerine d

benziyorlar.Hayretimden kekeliyordum.

- Evet, benzerler. O benzeyen şe

yok mu, işte o hüviyetlerinesine



ktidardır. Dedim ya, bu bir hulû

hâdisedir, ben sende ve sen bende.

Ve eliyle, “Anlatılması güç!” degibi bir işaret yaptı.

Doktor Ramiz bu sözle

şitmekten âdeta mustarip, gözlehep devletlinin masasında, Hal

Beye çıkıştı:

- Ama, çok efendi adamhakikaten üstünden büyüklük akıyor

Halit Ayarcı omuzunu silkt

Kadehini kaldırdı:- İçelim!..

- İçelim!..

Ve içtik. Devletlinin eli omuzum



ve bakışı gözlerime değdiği anda

tibaren bende garip bir değişikli

olmuştu. Birdenbire iştiham artmışbütün vücudumu bir rahatlık hissi, b

nevi saadet ve ferahlık kaplamışt

Durmadan içiyor, yiyor, gülüyorkonuşuyordum. Alkol bütün hafifli

kapılarını açmıştı. Her kadehte, he

yudumda beni boğacağını sandığımsıkıntılar, fecir vakti cam

avlularındaki ağaçlardan kalka

karga sürüleri gibi üzerimdekalkıyor, bir daha dönmemek üzere

çok uzaklara uçuyorlardı.

Bu hafiflik, bu boşalma ve doluş,



çünkü giden sıkıntılarımın yerin

garip bir sevinç, bir iç rahatı, b

güvenme geliyordu- şüphesiz ondanonun omuzumu çökerten ağır v

heybetli elinden, gözlerime aka

mıknatıslı bakışlarındandı.Bu anlaşılamayacak bir şeyd

Çocukluğumda beni birçok türbeler

götürmüşler, bir yığın nefesi keskizatlara okutmuşlardı. Eyüpsultan’da

â Yuşâ tepesine, Kısıklı’dak

Selâmiefendi’ye kadar, FatihAksaray, Hırkaişerif, Edirnekap

Ayvansaray yolu, Topkapı, Yedikule

Kocamustafapaşa,Türbe, Sirkec



Eminönü taraflarına, hulâsa bütü

stanbul’da, surların içinde v

dışında, hemen her semtte mevcuevliya ve keramet sahibi zatları

yattıkları yeri tanır, zaman zama

ziyaret eder, dua eder, yalvarırmezarlarından taş alır

parmaklıklarına hiçbir şe

bulmazsam ceketimin astarınyırtarak bağlardım. Hiçbirisi bana b

esiri yapmamıştı.

Hepsinden biraz yeisli, biraz dahüzgün, içim daha kapalı dönerdim

Ne Bukağılı Dede, ne Elekçi Baba

ne Üryan Dede, ne Tezveren Sultan



hiçbiri, hattâ ayazmaların serinliğinde

yatan, yahut Heybeliada’nın

Büyükada’nın, Kınalı’nın en yükseepelerinde, rüzgârda köpüre köpüre

uyuyan Hıristiyan evliyaları da dahi

hiçbiri derdime çare bulamamışlarüzerimdeki maişet sıkıntısını b

parmak kaldırmamışlardı.

Kaldı ki bu mübareklerin hepsdünya işlerinden uzak, bizza

kendileri, ruhumuzu ve nefsimiz

erbiye edeceğiz diye benimkindebeter sıkıntılar içinde yaşamış mala

menale kıymet vermemiş, ellerine

geçeni de şuna buna dağıtmı



nsanlardı.

Seyit Lûtfullah harap b

medresede oturuyor, ben hiyanında görmediğim hâlde, onda

destur aldığı söylenen Yılanlı Dede

Çukurbostan’da bir mahzendyaşıyor, Karpuz Hoca Sütlüce’d

yıkık bir evde, Yekçeşim Ali Efend

Edirnekapı mezarlıklarında vakgeçiriyorlardı. Altıparmak’taki Şey

Mustafa Hazretleri, Deli Hafız, Şey

Viranı hepsi bu çeşit insanlardı. Bensabah akşam, giyebileceğim şöyl

emizce bir gömlek bulamıyorum

diye yanıp yakılırken, kısmetimi



açılmasını himmetinden beklediğim

Gömleksiz Dede, kendisine hediy

edilen gömlekleri sokak ortasındacayır cayır yırtıp atmakla meşguldü

Böylesi zevatın, daha ziyad

maddî meselelerde, dünya işlerindegelen sıkıntılarıma çare

bulamayacakları besbelli bir şeyd

Nitekim ölüleri yüzüme bilbakmıyor, dirileri yalnız sabır ve

kanaat dersi veriyorlardı.

Bunların arasında komşumusayılan Yedigelin Emine Hanım, ü

sene peşinden koştuktan ve o kada

yalvardıktan sonra, elimdeki piyango



biletini şöyle mübarek eliyle b

utmuş, “Haydi, demişti, ço

yalvardın, kalbim mahzun oldu. Duettim. Paranı geriye alacaksın

Amma bir daha böyle şey istemem

Beni günaha sokma!”Peki amma, benim gibi b

biçareye beş on kuruş para temi

etmek neden günah olsun? Bunu bürlü anlıyamadım.

Yedigelin Emine Hanıma o kada

yalvardım, ayaklarına kapandımŞunu biraz arttır, ya mübarek

dedim. Hiç olmazsa on senedir b

münasebetsiz icada verdiklerim



geriye alayım!” Mümkün mü? “Hayd

o kabil değil, bu sene içinde

verdiklerimi geriye versin! O da beon kuruş eder. N’olur, yapma

etme!..” Hayır, taşım da taşım

Evliya inadı bu, kabil değil. Mahzumahzun döndüm. Bütün ay, “Belk

mahsustan böyle söyledi. Bu kada

yalvardıktan sonra muhakkak bşeyler çıkarır!” diye bekledim. Faka

nafile, mübarek kadın sözünü tuttu

Eski zamanların cülus atiyeleri gibsağı solu ihya eden, servete batıra

mükâfatlar, ikramiyeler arasında

benim liram, kupkuru ve tek başına



kıra salınmış uyuz keçi gibi salm

salma döndü.

Devletli hiç de bu cinsten, yannefis, ruh terbiyesi diye kendin

azaba sokacak, kısmetin

köreltecek, ebedî saadetler uğrunddünya nimetlerini tepece

nsanlardan değildi. Bilâkis hoşun

gideni kapan, alan, yiyen, öğüten vbunları yaptıktan sonra da gerisin

arayan, bulamayınca canı sıkıla

akımdandı. Ömründe hiçbir riyazeyapmadığı, en çetin hastalıkları bile

perhizsiz yendiği aşikârdı. Masamız

bakışı, iltifat tarzı, barbunyalar



derhal görmesi, benim tabağımda

çatalımda takılı duran midye tavasın

bile lahzada fark edişi, kısmet vnimet tarlalarının üzerinde nas

şahinler gibi süzüldüğünü kend

malını velev âharın elinde olsa dahnasıl seçip aldığını iyice

gösteriyordu. Hayır, o başka

çeliktendi. Bu iş için yaratılmıştDüşünün bir kere, koskoc

Büyükdere’de, bu lokantada, kahv

köşelerinde yarı aç, yarı tok ömrüngeçiren Hayri İrdal’ın tabağındaki te

midyeyi bile, yemeğe kıyamadığ

am lezzetine varmak için önünde



uttuğu tek midyeyi bile hoşun

gidince almakta tereddüt etmiyordu

Ve o böyle yaptığı için de Hayri İrdadünyalar kadar mesuttu, yıllarda

beri kendisini tanıyan dostu Dokto

Ramiz ona bu yüzden âdeta gıpta ilbakıyor, âdeta onu kıskanıyordu.

Elbette böyle bir adaml

karşılaşma, göz göze gelme buğur, bir saadetti. Elbette insana b

yüzden birtakım iyilikler gelecekt

Nitekim öyle oldu. O geceden sonrahattâ o gece içinde hemen heme

hayatımın mahreki ve mânas

değişti.



Bu evvelâ üzerimden bahsettiğim

ağırlığın kalkmasıyla başladı. Sonr

yavaş yavaş mantığım değişti. Hattdünyaya bakışım, eşyayı görüşüm

nsanları anlayışım değişti. Vâkı

bunlar bir günde olmadı. Hattâ çogüçlükle ve adım adım oldu. Hatt

çok defa bana rağmen oldu. Faka

oldu.Halit Ayarcı o gece benden bütü

hayatımı öğrendi. Ona Nuri Efendiy

Seyyit Lûtfullah’ı, Abdüsselâm BeyFerhat Beyi, Aristidi Efendiyi, Naş

Beyi, Andronikos Kayser’in defines

ve cıvadan altın yapmanın en kola



usulünün ilm-i havâs sayesinde b

huddam tedarikiyle olabileceğ

üzerinde az çok ısrarla duraraanlattım. Talihimin bu küşayiş

anında hâlâ omuzumda devletlini

elinin ağırlığını hissediyordum, belkbu mühim ve zengin zata bu definey

bulma ve kâinatın gizli kuvvetlerin

asarruf etme ihtirasını aşılarımümidiyle bütün talâkatimi sarf ettim

Hattâ o zamana kadar hiç kimseni

bilmediği bazı izahat bile verdim.- Yirmi yedi altın direkli çadır

çlerindeki bütün eşya altın veya

gümüşten, ve hep mücevher ve inc



kakmalı. Ayrıca sandık sandı

mücevherat, altın ve gümüş evanî

kadın hulliyatı, yüzükler, çelenklermâşallahlar...

Halit Ayarcı gülerek:

- Olmaz, dedi, Bizanslılardmâşallah yoktur. O bizlere

mahsustur...

Burasını düşünmeliydim. Gâvukısmının mâşallah denecek nes

olabilirdi? Mâşallah kelimesi elbett

bizim olacaktı, bize lâyık bir şeydi.- Evet, amma, tabiî onlar da naza

değmesin, kem gözden korusun diy

bir şeyler takınıyorlardı. Hıristiya



devletlerinde verilmesi âdet olan ve

sonraları bize de geçen nişanları

hakikatte okunmuş, üflenmiş tılsımlaolduğunu Seyyit Lûtfullah’ta

şitmiştim. Ben onları kastediyorum..

Fakat Halit Ayarcı, SeyyLûtfullah’ı tutmuyordu. O dah

ziyade Nuri Efendi üzerind

çalışıyordu. Hattâ rahmetli üstadımıakvimlerine, ara sıra çıkarttığ

zayiçelere, yazma kitaplarda bulduğ

simya reçetelerine de pek kulaasmıyordu. Yalnız saatçiliğiyle

meşguldü.

Çaresiz ben de sözü o taraf



döktüm. Onun yukarıda bahsettiğim

sözlerini hafızamda kaldığı kada

naklettim. Halit Bey hemen hecümlemin arkasından:

- Olur şey değil... diyordu. Böyl

bir adam, aramızda bulunsun.Monşer, bu tam filozof, hem de

muhtaç olduğumuz filozof... Zama

elsefesi... Anladınız mı? Zamanyani çalışma felsefesi... Siz d

ilozofsunuz Hayri Bey, hem hakik

bir filozofsunuz! diyordu.Fakat ben onu dinlemiyordum

Ayağa kalkarak elimle işaret ed

ede:



- Orada, dedim, görmüyo

musunuz? Devletlinin masasında

abaklar, filân hepsi oynuyorMazallah...

Filhakika masadaki yeme

abaklarının bir kısmı lodoırtınasına tutulmuş gib

sallanıyorlardı. İşin garibi mas

başındakiler bundan korkacaklarkaçacakları, salâvat getirecekle

yerde kahkahadan kırılıyorlard

Sanki hepsini cin tutmuştu. İşienası benim bu sözlerim üzerine

kahkahaların ve onlarla berabe

abakların sallanmasının artmasıyd



Şimdi hepsi bana bakara

gülüyorlardı.

Halit Ayarcı beni teskin etti:-Aldırmayın, dedi. Bizim Faik’

huyudur. Gittiği yerlerde

hokkabazlık eşyası getirir. Saloeğlencelerine meraklıdır.

- Hayır, hayır, dedim. Ben

kandırıyorsunuz. Ben sarhoşumdemin de denizin dibinde Androniko

Kayser’in hâzinelerini gördüm. Ban

bir şey oldu. Bırakın evimgideyim...

Hakikaten evime gitme

stiyordum artık. Benim olmayan b



Tekrar içtik. Fakat ben artı

edirgindim. Bununla beraber Hal

Ayarcı’nın merakını elimden geldiğkadar gidermeğe çalıştım.

- Eski saatler el işiydiler. Yapanla

da maden işçiliğinden anlıyorlardHulâsa büyük mânad

kuyumcuydular. Bu itibarla yaptıklar

saatleri çok güzel eserlerlesüslerlerdi. Çizgiler, oymalar

ilânla... Ve bunların en güzel, e

ehemmiyetlileri saatlerin ikapaklarının iç tarafında yani ço

defa, ancak saatçilerin açtıklar

yerlerde olurdu. Rahmetli Nuri Efend



onun için bunlara ustadan ustaya

mektup derdi. Meselâ sizin saatin i

kapağının altındaki gibi. Hani ulgalı kadınla, onun elini omuzuna

koyduğu acayip, insan azman

herif... Bu saatin bir eşini NuEfendide görmüştüm.

Halit Ayarcı izah etti:

- Atena ile Herkül’debahsediyorsunuz...

Sonra bahse döndü:

- Öyle ya, ancak saatçi görüonları. Halit Bey tekrar kadeh

sarıldı:

- İçelim, diyordu. Bilhassa Hay



Bey siz için. Amma böyle asık çehr

le değil. İşsiz olmak, birtakım

meseleler içinde bulunmak bizeğlenmekten alıkoymamalı.

- Keşke ben de sizin gib

düşünebilseydim...- Bir gün gelir, düşünürsünüz

Fakat evvelâ vaziyetinizi anlatınız

şlerinizi şöyle beraberce gözdegeçirelim.

Ona evimi, karımı, baldızlarım

Ahmet’i, Zehra’yı anlattım. DoktoRamiz’in arada sırada baz

mütalâalarla haşiyelediği hikâyem

sonuna kadar dinledi. Sonra yüzüm



dik dik bakarak:

- Dünyanın en tabiî vaziyeti.

dedi. Evvelâ parasızsınız. Sonra devlendirilmesi lâzım üç genç kadı

var evinizde... Bir de umumî sıhha

bozukça. Hepsi aynı yere çıkar, yansadece para meselesi.

Kelimeler değiştirilince işler n

kadar kolaylaşıyordu. Para, üzdivaç, biraz bolca yiyip içme.

Hemen arkasından, bir iki kanu

eklifi ile meseleyi hallederizdemesini bekledim.

- Fakat, dedim. Topal İsmail’

kızımı ben nasıl veririm?



- Elbette vermeyeceksiniz. Kızını

anlattığınıza göre zarif ve güzel b

çocuk... Elbette vermezsiniz.Tekrar aynı çıkmaza girdiğim

hissettim.

- Vermem de ne yaparım?- Akranını bulursunuz... O

kendiliğinden gelir.

- Sonra, öbürleri, baldızlarımHele büyüğü, şu musikî meraklısı.

Kim alır!

Halit Ayarcı bir müddet düşündü:- Anlattığınıza göre duru

dururken kimsenin alacağı cinste

değil. Fakat bilinmez. Meselâ



radyoda büyükçe bir şöhret.

Herhangi bir gazinoda meşhur b

artist, muganniye sıfatıyla.Görüyorsunuz ki her şeyin bir çares

vardır. Ufak bir refah değişikliğ

biraz teşebbüs ve gayret, küçük bgörüş farkı her şeyi ıslah edebilir.

- İtiraf edeyim ki bunları hi

düşünmemiştim. Ben tek çare olarayalnız evcek bizi alıp götürecek b

salgın, bir felâketle bu işler hallolu

sanıyor, onu bekliyordum.- Hatâ... Hep hatâ... Ne istersin

kendinizden ve evinizin zaval

halkından?.. Şimdi sizde



dinlediklerime göre hepsi ihtirasl

yaşamaya azmetmiş insanlar. B

demektir ki hepsi muvaffakiyetlerinkendilerinde taşıyorlar ve onu

stırabını çekiyorlar. Alelâde hayata

razı değiller...- Hayır, hiç değiller. Karım

kendisini Hollyvvood’da zannediyor

büyük baldızım büyük bir muganniyeolduğuna kani. Küçüğü...

- Tabiî... Tabiî, öyle olacak! Ve

hepsi de size karşı biraz kırgınKendilerini anlamıyorsunuz diye...

Ben boynumu büktüm. Hi

olmazsa bu işte beni anlayacakların



sanıyordum. Altı saattir beraberinde

bulunduğum, her hareketine hayra

olduğum adam da deli idi. Bunuböyle olması için boğazım

sarılmasına, soyunup çırılçıplak orta

yerde takla atmasına hiç ihtiyayoktu. O devam etti:

- Evet, diyordu. Onla

anlamadığınız için size kırgıolmaları kadar tabiî ne olabilir

Darılmayınız ama sizin insan v

hayat tecrübeniz hiç yok. Siz harbgirmeden mağlûp olmuş bir orduya

benziyorsunuz... Teknenin üstüne

çıkacağınız yerde altında



kalmışsınız.

Hastalığım, yahut üzüntülerimi

sebebi böylece teşhis edildiktesonra içmekten başka yapacak b

şey kalmıyordu. Bereket versin b

akşam rakı boldu. İstediğim kadabu mesut hâdiseyi kutlayabilirdim.

O yine devam etti:

- Hele büyük baldızınız gibi hakikbir artiste karşı muameleniz, on

nkârınız...

Elimdeki kadehi bıraktım. Nolursa olsun akıl ve mantık namına

bir kere daha işe karışacaktım

Ondan sonra ağzımı bile açmam...”



- Aman beyefendi, dedim, hang

artist, hangi büyük...Arz ettim, ses

çirkin, sonra kabiliyetsiz... Sonrcahil. Daha İsfahanla Mahuru, Rast

Acemaşiranı birbirinden ayıramıyor

Hayır, imkânsız... Belki başkbilmediğim meziyetleri vardır. Belk

ne bileyim şahsen güzeldir, yan

değildir amma, söz gelişi diyorumgüzel olur da ben fark etmemi

olabilirim. Fakat o sesle musikîs

beğenilsin! Buna imkân yok. Kulağyok efendim, hiç yok. Sesle

ayıramıyor.

Halit Bey bana bir cıgara uzatt



Kendisi de bir tane yaktı. Dışard

bütün cümbüşüyle devam ede

mehtaba baktı. Sonra karşıkmasanın münakaşasına kula

kabartır gibi oldu, fakat heme

omuzunu silkti, bana döndü:- Güzel olamaz, dedi. Güzelde

anlıyorsunuz. Hayatınızı artı

biliyorum. Siz güzel kadındaanlıyorsunuz. Fakat sanattan

bugünün sanatından anlamıyorsunuz

Evvelâ bu bir kalabalık işidirKalabalık neyi sever, neyi sevmez?

Bunu kimse bilmez. Sonra bu mesel

ümitsiz bir kalabalığın işidir. Siz de



bilirsiniz ki zevk denen yüksek şeyi

bizim içimizde içgüdüden kolaylığ

kadar giden bir yığın karşılığı vardırZevkten ümit kesildi mi onlar

kolayca teslim oluruz. İşler karışınc

zevkten ümit kesilir. Musikî deninceherkes, evvelâ “Hangi musikî?

sualini kendisine soruyor. Bu sual b

kere soruldu mu sizin zevk, üslûdediğiniz şeyler yoktur artık. Sonr

kulağın herkeste ayarı bozuldu

Radyo devrindeyiz. Musikîyi nadir bşey gibi dinlemiyoruz. O, romatizma

nezle, para sıkıntısı, harp ihtimal

çok geçimsizlik gibi günlerimizin tab



arkadaşı oldu. Bu işe bir d

kalabalığı ilâve edin... Hayır, be

eminim ki bahsettiğimiz hanımefendbirkaç gün içinde yepyeni bir şöhre

olarak İstanbul’u fethedebilir. Bakın

Vaziyet çok müşkül olurdu, şayebaldızınız hanımefendi bat

musikîsine merak sarsaydı. Çünk

onu hakikaten yıllar boyu öğrenmeâzım.

Bir müddet yüzüme bakt

Hakikaten afallamıştım.- Bu meselelerde herkes işi

alayında... Farkında olmada

alayında. Burasını anlamıyo



musunuz?

- Hangi alay? Çıldırıyorlar...

- Tabiî... Hayatlarına biraz duygustisnaî zamanlar katmak istiyorlar

Herkes kendi boşluğunu bir parç

duygu ile doldurmak, kendinsüslemek istiyor, fakat musikîden o

kadar anlamıyorlar ki, şarkılar

güfteleri için seviyorlar. Zavallı HayBey, siz garip bir adamsınız. Sizi

bahsettiğiniz ölçüler geçmi

zamanda kaldı. Onlar, hani şu demisöylediğiniz, ustadan ustaya

mektuplardı. Şimdi artık o klasi

devirde değiliz. İsfahanl



Acemaşiranı birbirinden ayırma

kimsenin aklından geçmez. Siz ban

söyleyin, kimi taklit ediyor?- Meşhurların hemen hepsini.

Fakat hepsini aynı sesle, ayn

makamdan, aynı şekilde söylüyor...Demek son derecede şahsî

Mesele halloldu. Orijinal ve yeni.

Dikkat edin, yeni diyorum. En büyüharflerle yeni! Yeninin bulunduğ

yerde başka meziyete lüzum yoktur

Şimdi seçilecek yol kaldı. Halmusikîsi mi, alaturka mı? Yoksa

alafrangaya kaçan halk musikîsi m

yahut halk musikîsine kaça



alafranga mı?.. Amma, bunu burada

bu masa başında pek kesi

atamayız. Fakat öyle sanıyorum kisesin bahsettiğiniz meziyetlerin

göre -Halit Ayarcı burada yüzün

buruşturdu ve parmaklarıyla çok âdbir kumaşı yokluyormuş gibi b

hareket yaptı- daha ziyade

alafrangaya kaçan bazı mahallî halürkülerinde muvaffak olacaktır..

Evet öyle tahmin ediyorum. Meğer k

Türkçe tangoyu tercih etsin! Yahubazı şarkıları...

Yüzüme dalgın dalgın baktı:

- Evet, bütün mesele burada. S



eşebbüs fikrinden mahrumsunuz

Sonra idealistsiniz. Realitey

görmüyorsunuz... Hulâsa eskadamsınız. Yazık, çok yazık! Bira

realist olsanız bir parça, ufak b

miktarda, her şey değişirdi.Bu kadarı da fazlaydı artık.

- Ben mi realist değilim! Realis

olmasaydım size vak’ayı böylanlatabilir miydim? Size baldızım

hakkında en ufak bir ümitle

bahsettim mi? Hiçbir tarafındeğiştirdim mi? En ufak bir hâlin

methettim mi? Ben öyle sanıyorum k

her şeyi olduğu gibi görenlerdenim



Hattâ fazla realistim, rahatsı

edecek kadar...

Halit Ayarcı gülümsedi. Karşmasadan mütemadiyen el işaretle

yapılıyordu. Bir yudum rakı içti sonr

bana döndü.- Şu konuşmamızı bitirelim, biz d

onlara katılırız. Bu gece fen

olmayacak gibiye benziyor..Vaatkâr, demek istiyorum. Bakı

Hayri Bey, ben karar verdim

beraber çalışacağız bundan sonraOnun için anlaşmamız lâzım. Realis

olmak hiç de hakikati olduğu gib

görmek değildir. Belki onunla e



aydalı şekilde münasebetimizi tâyi

etmektir. Hakikati görmüşsün n

çıkar? Kendi başına hiçbir mânası vekıymeti olmayan bir yığın hüküm

vermekten başka neye yarar

stediğin kadar uzatabileceğin beksikler ve ihtiyaçlar listesinde

başka ne yapabilirsin? Bir şe

değiştirir mi bu? Bilâkis yolundaalıkor seni. Kötümser olursun, apış

kalırsın, ezilirsin. Hakikati olduğu gib

görmek... Yani bozguncu olmak..Evet bozgunculuk denen şey budur

bundan doğar. Siz kelimelerle

zehirlenen adamsınız, onun için size



eskisiniz, dedim. Yeni adamı

realizmi başkadır. Elinde bulunan b

mal, bu nesne ile, onun bvasıflarıyla ben ne yapabilirim? İşt

sorulacak sual. Meselâ bu bahist

en büyük hatanız musikîden, yanmücerret bir fikirden hareket edere

baldızınız hanımefendiyi mütalâ

etmenizdir. Halbuki baldızınıhanımefendi tarafından işi münakaş

ediniz, mesele ne kadar değişir

Nevvton başına düşen elmayı, elmolmak haysiyetiyle mütalâa etseyd

belki çürümüş diye atabilirdi. Fakat

böyle yapmadı. Şu elmadan nas



stifade edebilirim? diye kendin

sordu. Azamî istifadem ne olabilir

dedi. Siz de öyle yapın! Baldızımusikîden başka bir şeyde muvaffa

olmak istemiyor. O hâlde elimde ik

rakam var. Baldızım ve musikîBirincisini değiştiremeyeceğim

göre, ister istemez İkincisi hakkınd

ikirlerim değişecek. Baldızıma hangmusikî uyar? Böyle düşünün! Sonun

kadar bu çıkmazda mı kalacaksınız

Elbette ki hayır...Kendimi evimizin heme

arkasındaki Kamburkarg

çıkmazında bir taşa çömelmiş



başımın ucunda karımın kızkardeş

elinde udu şarkı söylüyor,düşündüm

- Elbette hayır... Bin defa hayır...- Onu değiştirebilir misiniz?

Birden sıçradım.

- Zerre kadar... imkânsız.Büsbütün imkânsız...

- O hâlde dediğimi yapacaksınız.

Bilin ki zamanımızda bu gibi işler içikuvvetle istemek kâfidir. Haya

yürüyor, Hayri Bey... Siz kelimelerl

zehirlenin durun, hayat her gün yenbir şey keşfediyor. Bakın ben dör

beş saat evvel sizi keşfettim, şimd

de muganniye olarak baldızınız



keşfediyorum.

- Allah razı olsun beyefendi...

Hakikaten teşekkürden başkyapacağım bir şey yoktu. Baldızım

keşfetmişti. Mübarek olsun. Doğdu

doğalı herkes bana dürbünün terarafından bakmayı teklif ediyordu

Ben bir türlü buna yanaşmıyordum

nat ediyordum. Neye yaramıştıBütün hayatım kepaze olmuştu. B

de bunu denesem ne çıkar sanki?..

Bununla beraber son itirazlarımoparladım.

- Ah bir görseniz, yahut dinlesiniz

karşısında fıçı gibi terleye terleye



parmaklarını çıtırdata çıtırdata

kırmızı topuklu iskarpinlerini

üstünde sallana sallana size birGelse o şuh meclise.,.”yi bir ker

okusa...

Halit Ayarcı yüzüme dostça bakt- Demek parmaklarını çıtırdatıyo

ha... Ne iyi, ne mükemmel, faka

azizim, bu başlıbaşına bmuvaffakiyet vasıtası... Düşünün b

kere, şarkı söylerken eşarbın

parmaklarına dolayıp çözmeğeçalışmayacak, mendilini yırtmağa

uğraşmayacak... Bundan iyi n

stersiniz? İki eli birden serbes



kalacak... İcabında halka, elleriyl

selâmlar, öpücükler gönderecek

alkış tufanına teşekkür edecek... Sihakikî bir hâzineye sahipsiniz

arkında değilsiniz. Toparlamağa

çalışalım: Çirkin, diyorsunuzbinaenaleyh bugünün telâkkilerine

göre sempatik demektir. Sesi kötü

diyorsunuz, şu hâlde dokunaklı vebazı havalara elverişli demektir

Kabiliyetsiz diyorsunuz, o hâld

muhakkak orijinaldir. Yarınbaldızınızla meşgul olurum.

Yarından itibaren baldızını

sahnededir, meşhurdur, gazetelerde



smi sık sık geçer...

O geceden vâzıh olarak bend

kalan hâtıra buraya kadardır. HattâHalit Ayarcı’nın son cümlesi üzerine

Vaat et, yarın unutacak oldukta

sonra...” diye düşündüğümü hayameyal hatırlıyorum. Ondan ötes

hakikî boşluk... Yalnız sabaha karş

kendimi, karşı masadakilerden biriylekarşı karşıya çiftetelli oynarke

buldum. İnce, tatlı, sisler içind

yumuk yumuk bir sabahtı bu. Açık bpencereden giren rüzgâr ve moto

sesleri henüz yanmakta ola

ambalara hücum ediyordu. Bi



ayakta bu güzel sabaha karş

durmadan göbek atıyorduk. İçimd

dünyanın en mesut hafifliği vardHalit Ayarcı geceki vaitlerini tutsu

veya tutmasın, bana dürbünü

bakılacak yerini göstermişti.



II

Bununla beraber Halit Ayarcbütün sözlerini tuttu. Daha o geceni

haftasında baldızım küçük b

gazinoda muganniye idi. İlk gecPakize, Halit Ayarcı, Doktor Ram

ve ailemizin bütün efradı dinleyicile

arasında idik. Bu hakikî bir zafeoldu. Halit Ayarcı, sanki o gece bana

söylediklerini tatbik için bu salonu ve

halkını tedarik etmişti. Baldızımı



her usul hatası çılgınca alkışland

Ben, her lahza mahcubiyetimden ye

açılıp da içine giriyorum sanırkekızcağız bayağı gecenin kahraman

oldu, “Yaşa” sesleri, yenge, abla

çığlıkları birbirini kovaladı. Pakizekide bir bana dönüyor, “Nasıl?” diy

soruyordu. Halit Ayarcı hiç se

çıkarmadan dinliyordu. Yalnıçıkarken.

- Evet, dedi, tahminim gibi.

Hanımefendi hakikaten muvaffaolacak... Hayata inanmak lâzım

Hayri Bey. Siz hayata deği

Acemaşirana inanıyordunuz.



Gördünüz mü nasıl beğenildi? B

canlı insanın insanla karşılaşmasıdır

Sizin klasik makamlarınız böyle bmuvaffakiyeti dünyada eld

edemezdi. Şimdiden sonra yol

açıktır. Göreceksiniz neler yapar.Bununla da kalmadı. Yine

günlerde Saatleri Ayarlam

Enstitüsü’nün çekirdeği olan küçüdairemiz açıldı. Bir sabah ben

sırtımda bir gece evvel Hal

Ayarcı’nın göndermiş olduğelbiseler, belediyenin civarındak

büromuzun kapısında göründüm

htiyar, aklı başında bir hademe ben



karşıladı ve içeri aldı. Hal

Ayarcı’nın akrabasından olduğun

bildiğim kalem şefimiz Nermin Hanıbeni görür görmez kırk yıllık ahba

gibi sevindi. Masamı gösterdi. İş içi

elindeki örgüyü bile bırakmıştNermin Hanımın daha o gün ya örg

ördüğünü, yahut konuştuğun

öğrendim. Daha doğrusu daimkonuşur, yalnız kalınca örgü örerdi.

O zamana kadar tanıdığım

kadınların hiçbirine benzemiyordunsanla dost olması için bir saniy

görmesi kâfiydi. Hayatında hiçb

sırrı yoktu. Sükûtu sevmezdi. Hi



kimse ile darılmak âdeti değildi. Ü

kocasından da darılmadan dostç

ayrılmağa muvaffak olmuştu. Hâlda ahbaplıkları devam ediyordu. İl

söz olarak:

- Elbiseniz yakışmış... dedi. HalBey sizi bana anlatınca bu elbiseni

size uyacağını tahmin etmiştim

Yalnız ayakkabılarınızı boyatmaâzım. Bir de berberinizi değiştirin

Bu adam saç kesmesini bilmiyor

Doğrusu sizin gibi bir arkadabulduğuma memnunum. Amcam b

vazifeye devamımı isteyince

ereddüt etmiştim. Daire deyinc



nsan çekiniyor. Ne olsa, birço

yabancı insan, filân vardır, sıkılırım

dedim. Fakat baş başa olduğumuzsöyleyince, hele sizi anlatınca

müsterih oldum. Yaşınız başınız da

ahbaplığa müsait. Kocamkıskanmaz. Zaten aklı başında insa

bu asırda karısını kıskanmaz. Bugü

aile artık arkadaşlık üzerinekurulmuş bir müessese oldu. Faka

erkeklerimizin fikrî terbiyesi henüz b

mertebeye gelmediği için... Mamafiartık ben de bıktım. Eskide

boşanma denen şey kolaydı. Şimd

birdenbire güçleştirdiler. Hâkimle



muttasıl barıştırmağa kalkıyor

dâvayı sallıyorlar. İlk kocamda

daha ne yaptığımı bilmedeboşanmıştım. İkincisinde mahkem

bir sene sürdü. Ayrıca da bir sene

yeniden evlenme için müddekoydular. Üçüncüsü büsbütün gü

oldu... Biliyorsunuz, siz de, ben d

şimdilik kâtibiz. Fakat amcameşkilâtı kabul ettirince siz müdü

muavini, ben kalem şefi olacağım

Halit amcam teşkilâtçıdır. Dahşimdiden muazzam bir proje

hazırladı. Biz Şişli’de oturduğumu

çin yemeğimi de berabe



getireceğim. Siz de getirirseni

öğleleri beyhude yere yorulmakta

kurtulursunuz... Mamafih sizigetirmenize lüzum da yok. Be

getiririm. Kayınvalidem yeme

pişirmesini sever. Hele bendekurtulsun da, icap ederse tepsi teps

gönderir. Doğrusunu isterseniz be

onun buraya kâtip olmasını isterdimFakat amcam, yakışık almaz, ded

Bu modern bir müessesedir. Gen

hanım lâzım. Şimdi de genci ihtiyarpek belli olmuyor ya... Etekleriniz

biraz kısaltıp saçlarınızı da kıs

kestirdiniz mi... Hele başınıza bir d



bere koyarsanız... Benim

arkadaşlarımdan birinin kocas

küçük kızlara meraklıymış. Zavalne yapacağını bilmiyordu. Nihaye

akıl öğrettim. Kardeş, sırtına bir ort

mektep önlüğü geçiriver, dedimBaşına da bir kasket... İlk önc

olmaz filân dedi ama şimdi de

adamcağız evden çıkmıyor. Ohdoğrusu çok iyi oldu sizinle berabe

bulunmamız... Ben sabahleyi

dairenin yolunu bulamazsınız belkdiye az kalsın otomobille eve kada

uğrayıp sizi alacaktım... Sonr

hanımefendiyi rahatsız etmekte



korktum, vazgeçtim. Amcam sizin iy

al baktığınızı söyledi. Doğrusu

kadar sevindim ki... Her gün falımbakarsınız değil mi?..

Nermin Hanım işte böyle b

Nermin Hanımdı. Hayret edilecenokta, üç kocasından da kendisini

stemesiyle ayrılmış olmasıyd

Halbuki bu konuşmasına göradamcağızların bunu kendilerini

düşünmüş olması lâzım gelird

Hakikatte günün on iki saatindkonuşan bir insandı.

Daire iç içe iki odadan ibarett

Birincisinde Nermin Hanımla beni



karşı karşıya masalarımız vard

Bizim odadan Halit Ayarcı’nı

bürosuna geçiliyordu.Şimdiden söyleyeyim ki alelâd

eşya ile döşenmiş bu odalarl

stanbul’un en asrî müessesesi olaenstitü binası arasında hiçb

münasebet yoktu. Hattâ aradak

arka terakki adı dahi verilemezOnlar ayrı ayrı iki âlemdir.

Nermin Hanıma bir ara işimizin n

olduğunu sordum. Birinci zevcine vakrabasına dair uzun bir izahatta

sonra şimdilik hiçbir işimi

olmadığını, sadece Halit Beyi



gelmesini bekleyeceğimizi söyled

Filhakika ilk ayımızı sadece bu işl

geçirdik. Halit Ayarcı ara sıra telefoediyor, bizim hâl ve hatırımız

soruyor, muntazam şekilde devam

etmemizi, kırtasiye eksikliklerimizamamlamamızı söylüyordu. Ayı

sonuna doğru daktilo makinalarımız

perdelerimiz geldi.İkinci ayın ortasına doğru Hal

Ayarcı bir gün daireye uğrad

Beraberce Nuri Efendinhatırlayabildiğim sözlerinden yü

kadar slogan tertip ettik: “Made

kendiliğinden ayar kabul etmez”



Ayar saniyenin peşinde koşmaktır”

Bazen bunlara Halit Ayarcı’nın kend

buluşları da karışıyor ve onlar dahamânalı oluyordu: “Müşterek zama

müşterek iştir”, “Hakikî insan zama

şuurudur”, “Refahın yolu sağlam bzaman anlayışından geçer” gib

şeylerdi bunlar.

Bundan sonra bunlarıbasılmasına nezaret işi başladı. He

birinden biner tane basıyor ve şehre

dağıtıyorduk. Üçüncü aya doğrHalit Ayarcı enstitünün teşkilâtın

hazırlamış olduğunu bir sabah bize

müjdeledi. Ondan sonr



esbabımucibe lâyihasını yazmağ

başladı. Böylece hiç işi olmaya

enstitümüz yavaş yavaş kendvarlığının etrafında bir yığın i

peydahlamış oldu.

Bu üç ay bütün hayatımda bstisna oldu. Onu hiçbir zama

unutamam. Bu istediğine erişm

sevinciyle kaybetme korkusunuberaberce vücuda getirdikleri acayip

karışık, sevinçle ve korku ile dolu b

devirdi.Tekrar bir iş sahibi olduğumumuayyen bir kazancım bulunduğun

düşündükçe her saniye başında

sanki ağır bir uykuda imişim gib



sevinçten benirleyerek yaşıyordum

Artık gün boyunca kahve kahve şun

buna rastlamak ümidiyle koşmayoktu.

Biraz sonra ne yapacağım

sualinden kurtulmuştum. Çalışmayanşsiz insan sıfatıyla evde

horlanmıyor, sokakta her ras

geldiğime talihsizliğimin hesabınvermeğe mecbur olmuyordum. Bütü

gün dairede kaldığım için esk

anıdıklarımın beni gördükçe yodeğiştirmelerine, görmemezlikte

gelmelerine, benden kaçışlarına

şahit olmuyordum. Kendimi hayat



yeniden başlamış sanıyordum. Ve b

hisle dünyanın en muntazam insan

gibi yaşıyordum. İçimde müthiş bgayret uyanmıştı. Dağlar devirme

stiyordum.

İşte burada mesele birdenbirdeğişiyordu. Bir işim vardı, faka

yapacağım iş yoktu. Bu yeni vazifem

öbürlerine hiç benzemiyordunsanlarla, hayatla hiçbir alâkasın

bulamıyordum. Hattâ İspritizm

Cemiyeti’nde bile birbirlerine vkendilerine yalan söylemekte

hoşlanan birtakım insanlara hizme

ettiğimi bildiğim için gülünç de olsa



bir iş yaptığıma inanıyordum. Burada

o bile yoktu. Bu, birkaç kelimeni

etrafında doğmuş bir şeydi. Dahziyade bir masala benziyordu. Be

Halit Beye bir şeyler anlatmıştım

Halit Bey birbirini tutmayan saatlerbakmış ve o esnada işsiz olduğun

hatırlamıştı. Başka insanlar on

nanmıştı. Bu esnada şehrin saatlebirbirini tutmadığı için büyük bir zata

ait cenazede mühimce bir za

bulunamamıştı. Bu yüzden on günüçinde bize bir bina bulmuşlar, ücre

ayırmışlar, iyi kötü döşemişler, bu

yetmiyormuş gibi gün geçtikç



eksiklerimizi tamamlıyorlardı. Böyl

ş olur muydu? Hayatta yeri neyd

bunun?İşin fenası Halit Ayarcı’nı

ortalıkta görünmemesiydi. Hi

olmazsa gelip gitseydi, aramızdabulunması biraz emniyet verirdi. Belk

o gelse biraz iş de çıkardı. Faka

gelmiyordu, görünmüyordu. Yalnıelefon ediyor, hâl hatır soruyor

yahut ufak tefek emirler veriyordu.

Fakat havadisleri geliyorduNermin Hanım durmadan yen

eşkilâttan, muazzam kadroda

bahsediyordu. Ben küçücü



dairemizin varlığını gülünç bulurke

o, amcam dediği Halit Ayarcı’nı

bizim için tasavvurlarını anlatıyorşubelerden, şefliklerden dem

vuruyordu. Bütün bunlar ben

endişelendiriyordu. Bana kalsayddairemiz hiç de böyle şeylere

kalkışmamalıydı. Mümkün merteb

kendimizi unutturmalıydık. Aybaşından ay başına ücretlerimiz

alırken görünmek en münasibiyd

Fakat hiç de böyle olmuyordu. HalAyarcı, hele son günlerde durmada

müsveddeler yolluyor, sağa sola

mektuplar yazıyor, dairenin lâyıkıyla



döşenmesini, kalem levazımını

gönderilmesini istiyordu. Bunla

yetişmiyormuş gibi Halit Ayarcsanki sahneye çıkacakmışım gib

benim kılık kıyafetimle de meşgu

oluyordu.Bir gün Nermin Hanıma onu

gönderdiği müsveddelerden birin

dikte ederken âdeta kederimdeağlayacaktım. “Saatleri Ayarlam

Enstitüsü gibi mühim b

müesseseye hâlâ gereği gibehemmiyet verilmediğinden

bahsediyor, yeni bütçeye ve tam

kadrosuyla teşekkülüne kada



ahsisat istiyor ve bir muhasiple b

başka kâtibin verilmesinde ısra

ediyordu.İşin garibi, üç gün sonra aldığımı

cevapta bir yığın itirazdan sonra

dediklerini yapmağa çalışılacağsöyleniyordu. Gün geçmiyordu k

küçücük dairemize birtakım yen

eşya gelmesin. Evvelmuşambalarımız değişti, sonra o

beş adım ötedeki telefon yetmezmi

gibi benim masama bir telefokondu. Ertesi gün yarım düzine gec

ambamız geldi. Daha sonra masala

değişti. Halit Ayarcı’ya birinci sınıfta



bir Amerikan yazıhanesi verdiler

Bana bir parça daha az gösterişlis

verildi. Nermin Hanıma üzerindkayabileceğiniz kadar cilâlı bir masa

geldi. Halit Ayarcı bütün bu eşyanı

geleceği saatleri biliyor, telefondayerlerini tâyin ediyordu. Benim

masamın üstündeki gec

ambasının, siyah parlak yazakımının, kurşun kaleminin nerede

duracağını hep o tarif etti.

Bütün bunların benim için tek bmânası vardı. Doğrudan doğruya b

evazım müdürlüğü, bir nevi depo

olmazsa dairemiz lâğvedilecek



hepimiz açıkta kalacaktık. Be

müdür muavinliğimin değil, almakta

olduğum Uç hademe ücretinipeşinde idim. Onu kaybederim

korkusuyla çıldırıyordum.

Bir gün Halit Ayarcı’ya telefondbunu açmağa çalıştım, beni sonun

kadar dinledikten sonra:

- Azizim Hayri Bey, dönüp dolaşıhep aynı yere geliyoruz. Realist olun

cevabıyla telefonu kapadı.

Bana Büyükdere’deki sözlerinhatırlatıyordu. Fakat sesi gülmekte

kırılıyordu. Bir saat sonra tekra

elefonu açtı, bana:



- Hayri Bey! dedi. Hâlâ küçü

ücretinizi kaybetmekten korkuyo

musunuz? Vazgeçin bu deliliklerdenrealist olun!

Ve tekrar telefonu kapadı.

Endişelerimi artık NermiHanımdan gizlemiyordum. Bana sö

söylemek, yahut sözümü bitirmek

ırsatını verdiği nisbette bu işin sonolamayacağını anlatmağ

çalışıyordum. Fakat Nermin Hanımı

Halit Ayarcı’ya itimadı vardı.- İmkân yok! diyordu. Halit amca

yanılmaz. O teşkilâtçıdır. Sonr

güvenmediği işe girmez. Siz Hal



amcamı daha tanımıyorsunuz!

- Fakat niye gelmiyor?

- Gelecek... Ama biraz işleyoluna koyduktan sonra... Yarı

Ankara’ya gidiyor. Bu işle

konuşacak!İçimden, “Bari anlatmasa

kimseye bir şey söylemese!” diye

dua etmekten başka nyapabilirdim?

Bununla beraber belki de benim

vesveselerimin tesiri altında o daüzülmeğe başladı:

- Paraya o kadar ihtiyacım yok.

diyordu. Fakat tekrar eve kapanmak



ev işi görmek, kaynanamla buru

buruna yaşamak hiç hoşuma

gitmiyor... İyi kadın ama iki çift laetmeğe gelmiyor. Derhal kaçıyor

nsan sadece susar mı? Bilir misin

ki bu işe tâyinimden beri kaynanamıhuyu değişti. Bütün ev işini üstün

aldı...

Fakat Nermin Hanım banbenzemiyordu. Onun konuşmas

başka türlü idi. Tıpkı daldan dal

sıçrayan serçeler gibi düşüncededüşünceye atladığı için, daha

üçüncü cümlede başladığı noktay

unutuyor, büsbütün başka mevzulara



dalıyordu. Bütün hayat

karmakarışık hâlde diliyle ik

dudağının arasında yaşıyordu. Onuçin kaynanasıyla tekrar evde

kapanmaktan bahsederke

birdenbire ilk kocasına atlıyororadan Küçük Mustafa Paş

araflarındaki konaklarında geçe

çocukluğuna sıçrıyor, daha sonrayeni aldığı şapkanın yakışı

yakışmadığını soruyordu.

Ve bütün bunlar daima küçübüyük birtakım istitratlarla oluyordu

Her defasında, “Belki tanırsınız..

mukaddimesiyle en aşağı yirm



kişiden bahsediyor, be

anımadığımı söyleyince üzülüyor

onları lâyıkıyla tanıtacak izahavermeğe kalkıyor; fakat tam

yarısında bahsettiği adamın kız

veya karısının adı geçince ameliyeekrarlanıyordu.

Nermin Hanımın dostluk yapmas

ve bütün hayatını parça parçanlatması için herhangi bir insanla b

kere karşılaşması kâfiyd

Muşambacı, elektrikçi, döşemechamal, bordrolarımızı imzalamağ

getiren kâtip, hepsi onun hayatında

bazı şeyleri bir kere olsu



dinliyorlardı. Bununla beraber o d

bu işin fazla süreceğinden şüphe

etmeğe başlamıştı. Sonuna doğrkonuşmasının başıboş, daldan dala

sıçrayışları muayyen bir merkezi

etrafında toplanmağa başladı.Biraz sonra bu telâş hadememi

Derviş Efendiye de geçti. Adamcağı

bu yeni daireyi pek beğenmiştVâkıa gelip gideni pek olmadığı içi

bahşiş filân alamıyordu. Fakat

ahattı, kimse kendisini tacietmiyordu. Üstelik, öyle kap

önlerinde, filân da beklemiyordu

Nermin Hanımın masasının yan



başındaki sandalyede oturuyor, on

dinliyor, her gün değişen şapkaların

bir “Mâşallah!” çekerek methediyorNermin Hanımın konuşmasında

yoruldukça kahve pişirme

bahanesiyle odadan sıvışıyordu.Şüphesiz onun için dünyanın e

rahat hayatıydı bu. Otuz beş sen

süren hademelik hayatındabirdenbire hiç beklemediği zamanda

olması icap ettiği şekilde bir daireye

kavuşmuştu. Fakat onun da aklı bşi almıyor, benim akşama kada

sağdan soldan bulduğum saatle

amir etmekliğim, Nermin Hanımı



süveter örerek hayatını anlatmas

kendisinin bizi seyretmesi için bütü

bu işin kurulmuş olmasına şaşıyorduOnu yormuyorlar, azarlamıyorlar

bunaltmıyorlardı. Binaenaleyh bu i

onun için de mantıksızdı. Bir gübana utana utana:

- Beyim, demişti, bu işe ben d

şaşıyorum. İçime acayip şüphelegirmeğe başladı. Acaba öldüm de

cennette miyim diye düşünüyorum.

O zamana kadar hademe denemahlûkun kendi hayatının şartların

göre ayrı bir cennet tasavvur

olabileceğini hiç düşünmemiştim



Fakat saadet telâkkimiz niçin haya

şartlarımıza göre olmasın?

Üçüncü ayın sonlarına doğru idi kbir gün bu tehlikeli durgunluk kırıld

ve müessesemiz birdenbire bir nev

canlılığa kavuştu. Bir sabah, HalAyarcı, önde belediye reis

yanlarında belediye reisini

yardımcılarından biri dairemize geldNermin Hanım bermutat Ha

Ayarcı’ya üçüncü süveterin

örüyordu. Ben ona Seyit Lûtfullah’lAselban’ın sevişmelerin

anlatıyordum. Bu beklenmedi

ziyaretle ikimiz birden şaşırmı



ayağa fırladık. Ben daha bu kada

mühim adamı nas

selâmlayacağıma karar vermedeHalit Ayarcı beni ona:

- En kıymetli yardımcım... diy

akdim etti. Hayri İrdal Bey, bu işten büyük şansımızdır.

Sonra ilâve etti.

- Bilir misiniz beyefendi, Hayri İrdaburada, sırf müesseseye hizmet içi

âdeta fahrî çalışıyor.

Belediye reisi, müessesemizin bek muvaffakiyet şansını “bir daha

bırakmayacağım” der gibi bir elinde

yakaladı.



- Kendisine verdiğimiz par

utanılacak bir şey... Hakikate

utanılacak şey... Aziz velinimetim hakikaten ban

yapılan haksızlığa ağlayacakmış gib

konuşuyordu. İşin garibi belediyreisinin de bu işe gerçekten sıkılmı

görünmesiydi. Başını eğmiş

durmadan ayakkabılarına bakıyordu- Bu işler başka türlü yürümez

Halit Bey...

Ve teşekkür makamında elimdaha kuvvetle sıktı.

- Tabiî, şimdiki vaziye

muvakkat... Teşkilâtımız, sayenizde



amamlanınca Hayri Bey müdü

muavinimiz olacak.

Bu müjde belediye reisini âdetkurtardı. Başını ayakkabılarından b

ahza ayırdı, gözlerimin içine sevinçle

baktı. Ben de ömrümde ilk defolarak bir başkasının saadetiyle

mesut olan bir adam gördüm.

- Nermin Hanım kalem şefimizdiBirinci sınıf bir entellektüel. Onunk

de büsbütün başka bir fedakârlık.

Bizim için o kadar sevdiği evinbıraktı...

Nermin Hanımın yüzü il

bayramlığını giymiş bir kız çocuğ



gibi kıpkırmızıydı. “Nasılsınız? İy

misiniz?” suali karşısında tatlı b

ebessüm dişlerinin üstünde bşekerleme gibi ezildi.

- Demek, aziz arkadaşımız

evinden çaldık...Halit Ayarcı bu fikri ço

beğendiğini göstermek için:

- Evet, öyle, çaldık, hem nasıl?Belediye reisi de kendi sözün

beğenmişti. Onun için daha parlak v

o zamana kadar hiç söylenmemiş bşekilde tamamladı:

- Amma, hayat namına da

kazandık! Ne dersiniz Hayri Bey?..



Benim tasdikim üzerine, İçtima

meseleler üzerinde açılan bu küçü

bahis kapandı.Halit Ayarcı:

- Emrederseniz bir gezelim! diy

eklif etti.Gezilecek ne vardı? Bizim odada

Halit Beyin odasına geçilecekti,

kadar. Fakat tecrübeli adamlabaşka türlü oluyor. Belediye reis

bulunduğu yerle öteki odanı

arasındaki birkaç adımı yarımsaatlik bir mesafe yapmasın

biliyordu. Dip duvardaki içi bo

etajerlere, dosya dolabına, fi



dolaplarına, masaların üzerind

ayniyattan alındığı gibi duran büyük

siyah ciltli defterlere, henükılıflarından çıkmamış daktilo

makinalarına, uzun ve fâsılasız gec

çalışmaları vaat eden ampulsumasa lambalarımıza, perdeler

dikkatle, teker teker ve tekrar tekra

baktı. Sonra bir eli öbür odayaçılan kapının topuzunda tekra

döndü ve bir daha odayı gözde

geçirdi. Meğer ne kadayanılıyormuşum? Bu cins gezme v

görmeler için ne öyle gezilecek geni

mesafeye, ne de görülecek şeye



htiyaç varmış. Esas olan sizin b

kararı vermenizmiş. Belediye reisi e

basit şeyin karşısında birkaç saniyeduruyor, bir şeyler düşündüğünü

gösteriyor, fakat söylemiyor tam

ağzını açacağı zaman vazgeçiyor, ikayağı üzerinde sallanıyor, yahut Hal

Ayarcı’nın koluna eliyle dokunuyordu

Halit Ayarcı’nın kapısı önündbizim odayı bir daha süzdükte

sonra:

- Perdeler güzel olmuş... dedi.Onun odasında da aynı dikka

gösterdi. Hatta perdelerin tülün

ayırarak o kadar senedir tanıdığ



sokağa uzun uzun baktı. Sonr

mobilyayı tekrar gözden geçird

Hayır, mobilyayı beğenmemişti:- Arkadaşlarınki neyse amma

sizinki pek hafif düşmüş... Bu kada

mühim bir merkezde...Halit Ayarcı gülümseyerek ceva

verdi:

- Evvelâ mesai arkadaşlarımızışartlarını düşünmeme müsaad

buyurun... Zaten nasıl olsa başka b

daireye geçmemiz icap edecekBuraya sığamayacağız! O zama

değiştiririz.

Belediye reisi bunu yardımcısın



not ettirdi. Böylece yeni binanı

emeli atılmış oldu. Tam odada

çıkacağı sırada Halit Beyin bir gecevvel duvara astırdığı grafik nazar

dikkatini çekti. Uzun uzun baktı:

- Demek böyle ha!- Evet efendim, bilhassa sinem

saatlerinde ve öğle yemeklerind

saat ayarları hatırlanır. Mamafih bam bir grafik değildir. Hayri Bey iş

daha ciddî şekilde derinleştiriyor

Muhtelif mesleklere göre ayameselesi çok değişiyor.

- Şu hâlde tam bir sosyal etüt...

- Gayemiz o değil mi?..



Çeşitli mesleklere göre saat ayar

hakkında hiçbir fikrim yoktu. Hel

böyle bir sosyal etüt hiç aklımdageçmemişti. Bununla beraber b

sosyal etüdü yaptığım için bayağ

memnundum.Tekrar bizim odaya geçtik

Belediye reisi boş klasörlere, kılıflar

çinde uyuyan yazı makinalarına vebüyük siyah defterlere bir müdde

daha baktı. Duvarda sloganlar

okudu:- Ayar saniyenin peşinde

koşmaktır... Mühim söz bu, Hal

Bey!..



- Tahmin ederim efendim...

Halit Bey hiç de mütevazı değild

mamafih belediye reisine NuEfendinin adını söylemeden, esk

saatçilerimiz tarafından bu cin

birçok sözlerin söylendiğini ve badamların cemiyet ve çalışma işlerin

çok iyi bildiklerini, enstitümüzü

gayelerinden birinin de bu ustalarhalkımıza tanıtmak olduğunu anlattı.

- Neşriyat büromuzun vazifesi b

olacak...Belediye reisi göz ucuyl

muavinine işaret etti. O, neşriya

bürosunun lüzumunu ve vazifesin



defterine kaydetti. Sonra gec

ambalarımıza bakarak Hal

Ayarcı’yı en ciddî sesiyle tebrik etti.- Demek geceleri de çalışılacak

Büyük fedakârlık, büyü

muvaffakiyet... Teşekkür ederimçok memnun oldum. Cidden teşekkü

ve tebrik ederim...

Halit Ayarcı birdenbire çok tatlı vcömert bir jestle kendini ortada

kaldırdı. Bütün bu klasörlerin, n

yazacaklarını henüz kimsenibilmediği makinaların, odamızın kir

ve sıvasız duvarlarıyla hi

bağdaşmayan perdelerin, etajerlerin



gece lambalarının, benimle v

Nermin Hanımla beraber buray

oplanmış olmalarındakmuvaffakiyeti olduğu gibi ona

sadece ona bağışladı.

- Estağfurullah, efendim.Muvaffakiyet efendimizin... Bunla

hep sayenizde oldu.

Bu hâliyle yeni yaptırdığı konağısenetlerini karısının bütün serve

külçe külçe mücevherler ve en güze

yazmalarla beraber, altın bir tepsüzerinde, evine ilk defa gelen Sulta

Aziz’e hediye eden Yusuf Kâm

Paşaya ne kadar benziyordu!



- Bütün bu muvaffakiyetle

sizindir... Alın, götürün, ben de

beraber hep size aidiz...Fakat karşısındaki de doğrus

stenirse Sultan Aziz’den daha a

kibar davranmadı. Nasıl, o kendisinuzatılan tepsiyi yani bütün Zeyne

Hanım servetini alıp kabul etme

alçak gönüllülüğünü gösterdiktesonra, bu servetin içinden kendisine

en lâyık olanı, bir yazma Kur’ân

seçerek gerisini olduğu gibsahiplerine hediye etmişse, belediy

reisi de öylece kendisine hediy

edilen muvaffakiyeti hafif ve ço



kibar bir tebessümle, “Zaten bun

bekliyordum...” der gibi kabul ett

sonra:- Hayır, hayır, biz yalnız vazifemiz

yaptık. Asıl himmet ve muvaffakiye

sizindir... diyerek muvaffakiyeekrar Halit Ayarcı’ya ve hattâ ya

bir bakışla biraz da bizlere -bizler

Nermin Hanımla ben, burada salonuyarı aralık kapısının arkasında

başında başörtüsü ayakta hünkârı

emirlerini bekleyen ZeyneHanımefendiye benziyorduk- iad

etti.

Fakat Halit Ayarcı dinlemiyordu



O, bu işteki muvaffakiyeti

amamiyle belediye reisine a

olduğuna kanidi. Ne çare kkarşısındaki de aynı şekilde ısra

ediyordu.

- Evet, dediğim gibi... Bizivazifemiz çalışanlara yardımdır, as

muvaffakiyet sizindir. Ben sadece

elimden gelen imkânı hazırladım.Ve tepsi olduğu gibi yine bize geldi.

Demek usul bu idi. Evvel

muvaffakiyet denen bir şey kabuedilecek, sonra sahibi aranı

bulunacak, o tebrik edilecek, b

sefer o, muvaffakiyetin as



karşısındakinin olduğunu iddi

ederek ona aynıyla devredecek

öteki çok mânalı bir kelime ile kendhissesini ayırdıktan sonra yine geriye

verecekti. Böylece üzerinde b

kadar devr ü teslim, iade ve tekraade muamelesi geçtikten sonra b

muvaffakiyetten artık kim şüphe

edebilirdi? Enstitümüzün kurulmasbir muvaffakiyetti. Bu resme

muamelesini görmüş bir vâkıa id

Artık müsterih olabilirdim.Bu anlaşmadan ve iki tarafı

vaziyetinin böylece sıkı sıkıy

esbitinden sonra belediye reis



eklifsizce Nermin Hanımı

sandalyesine oturdu.

Halit Ayarcı onun yanındakkoltuğa geçti, reis yardımcısı orta

masasının kenarına ilişti, biz de bire

sandalye bularak çemberi kapattıkBöylece herkes yerleştikten sonr

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü

kadrosunun münakaşası başladı.Halit Bey cebinden çıkardığı b

küçük defteri önüne açarak izaha

veriyordu. Son derecede modern bmetotla İçtimaî hayatın tetkikin

başlayan enstitümüzün, evvelâ b

müessese olmak haysiyetiyle mutla



kadro ve ihtiyaçlarını anlattı:

- Bir müdürümüz, bir müdü

yardımcımız var. Ayrıca bir neşriyamüdürüne, bir kalcın şefine, b

muamelât ve daire müdürün

muhtacız. Şimdilik mutlak kadromubundan ibarettir.

Bu mutlak kadrodan sonra ihtisa

kadrosu geliyordu. Bu da saatikendi bünyesinden ve içtima

hayattaki mevkiinden ve rolünde

doğan bir kadro idi. Birinci kısımdaşimdilik yalnız Zemberek, Mil v

Yelkovan şubeleri vardı. İkinc

kısımda ise İçtimaî Koordinasyon



Çalışma İstatistiği şubele

bulunacaktı.

- Bunların hepsi mütehassıs zatlaolacaklar. Zaten Çalışma İstatistiğin

Hayri Bey üzerine alacak. İçtima

Koordinasyon kısmını da bendenidare edeceğim, diyordu. Hattâ as

ahsisatımızı da oradan almay

düşündük. Böylece müdürlük vyardımcı müdür maaşları barem

hadlerini tecavüz etmez. Bittabi b

eşkilâtımız bu binaya sığmayacakEn iyisi yeni bir binanın yapılmasıdır

- Onu not ettik, Halit Bey. Yalnı

bu daire müdürü fazla değil mi? Yan



yukarıki kadrodaki... Siz ona mutla

kadro diyorsunuz...

- Evet efendim, her dairenin tabçatısı olan kadro olması itibariyle

Bir nevi idarî ve organik iskelet gibi.

- Bunu bilmiyordum. Bu mutlakadro ismini çok iyi bulmuşsunuz

Yalnız şu daire müdürlüğü bana

üzumsuz gibi görünüyor. Hattâmuamelât müdürlüğü de fazla gib

geliyor...

Halit Ayarcı bu iki yardımcolmaksızın çalışmanın gü

olacağında bir müddet ısrar ett

Nihayet daire müdürlüğünde



edakârlık yaptı. Böylece mutla

kadronun esası kabul edilmiş oldu.

Belediye reisinin burada gösterdiğhassasiyete hayran olmamak kab

değildi. Bir taraftan müessesemizi

yi çalışması hususunda hiçbedakârlığı esirgemiyor, diğe

araftan da israfın önüne geçiyordu

Bir ara benim de fikrimi sordu. HalAyarcı benden evvel cevap verdi.

- Hayri Bey, devlet hesabına

umumî menfaat hesabına daimaedakârdır.

Artık işi öğrenmiştim. Be

amamladım:



- Yani bu işi üzerime alabilirim...

Bu gayretim belediye reis

arafından derhal bir teşekkürlkarşılandı. Halit Ayarcı ise:

- Zaten siz olmasaydınız b

mesuliyetli işe dünyada girmezdimdiyordu.

Böylece parça parça bir adamı

muhayyilesinde yaratıldıktan sonrayrıca da büyük bir teşkilâtın mihve

olmuştum. Eskilerin teveccüh

hüsnünazar -iyi bakış- dedikleri şebu olacaktı. Ah elimden gelse de

vaktim olsa da bütün dünya tarihin

ekrar okuyabilsem, diye düşündüm



Bu işlerde aşağı yukarı mutabı

kalınca belediye reisi so

ereddütlerini söyledi.- Bu kadar mütehassısı nerede

bulacaksınız?

- O kolay! Hayri Beyle bizonhallederiz. Esasen Hayri Beyin b

hususta çok faydalı bir fikri var

Personelimizi kendimiz yetiştireceğizHayri Bey bu işte haklı. Daha em

şekilde çalışırlar.

Artık biliyordum, dairede sineavlarken Halit Beyin kalasında bo

bol düşünmüştüm.

- Dışardan ecnebî mütehassıs



ilân...

Halit Ayarcı bunu katiyetle

reddetti.- Bu iş son derecede mühim bir iş

Bütün kirimiz, pasımız burada

Buraya ecnebi alamayız. Bozamahveder. Anlamaz.

Belediye reisi hem memnu

görünüyordu, hem de çekingendi.- Doğrusu ecnebiyi ben d

stemiyorum. Hem laf anlatması gü

oluyor, hem de yadırgamalarınaahammül edilmiyor. En tabiî şeylere

bile intibak edemiyorlar.

Halil Bey dinlemiyordu bile. Y



böyle olurdu, ya vazgeçilirdi.

- Ecnebiye ihtiyacımız yok. Bu i

onların anlayacağı iş değil. Bimütehassıslarımızı kendi aramızda

yetiştireceğiz.

Ne kadar kesin, etrafı hiyoklamağa bile lüzum görmede

konuşuyordu! Ya belediye reis

numunelik bir iki ecnebi isliyorsa?Böyle şeylerde ben olsam dah

dikkatli davranır karşımdakinin fikrin

sonuna kadar yoklardım. Nitekimsonraları öyle yaptım. Resm

konuşmalarda daima yorgun, uyukla

gibi tavırlar aldım, küçük açmazlarla



karşımdakini iyice söylettim, sonr

karar verdim. Çünkü böyle şeylerd

asıl karar değil, o kararlamünasebetli olan insanlar mühimdir

nsan beyhude yere eşrefi mahlûka

olmadı.- Ben de sizin gibi düşünüyorum

Yalnız efkârıumumiye kâfi derecede

güvenir mi bize? Ecnebmütehassısa o kadar alışılmış ki...

- Sırf bunun için dahi yapmama

âzım. N’oluyoruz sanki? Her şeyonlardan mı öğreneceğiz? Memleke

evlâdını hiç mühim bir işte

görmeyecek miyiz? Esasen Hay



Bey vaat etti. Bu işi son dereced

sıkı tutacağız. Efkârıumumiye eninde

sonunda bizimle birleşecek.Belediye reisi ellerini birbirin

çarptı.

- İşte burada sizden ayrılıyorumdedi. Hayatı güçleştiren şeylerde

hoşlanacak yaşta değilim.

Halit Bey meseleyi şahsı taraftaalmıyordu. O daima cömert v

realistti.

- Hakikaten bir işe yarayacaklarınbilsek, haydi bir fedakârlık yapalım

deriz...

Sonra birdenbire katileşti:



- Yok efendim, kendi personelimiz

kendimiz yetiştireceğiz. Vi-yanalara

kadar ecnebî mütehassıslarla mgittik? O zamanlar herke

mütehassıstı. Çünkü kendimiz

güveniyorduk. Ah bu büyük kelimeler ve büyü

benzetmeler... Belediye reisi Kanun

Sultan Süleyman’ın topu, tüfeğmızrak ve zırhıyla ortaya atılan kim

bilir kaç yüz bin kişilik ordusuna karş

ne yapabilirdi; tek çaresi şöylehaysiyetli bir ricatti.

- Evet, meselenin başı bu.

- Esasen çok insan var. Hayri Be



şimdi listeyi tanzim etti.

Belediye reisinin tereddüdü başk

yerden geliyordu:-Yalnız, malûm ya, böyle

meselelerde... Bu kadar persone

birden bulmak... Dedikodu, filândabahsediyorum. Tavsiyeli, tavsiyesiz.

Halit Bey bir el işaretiyle bütün b

vehimlere son verdi:- Biz bu meseleyi hallettik

Müessesemize tam referans

olmayan, iyi tanımadığımız kimsegiremez. Bunun için de prensipimi

gayet sağlam. Memurlarımızı

yarısı, kendi akraba ve yakınlarımı



olacak. Yarısı da dışarda

güvendiğimiz yüksek insanları

avsiyelileri. Böylelikle her nevdedikoduyu önlemiş olacağız.

Herkes kefaleti umumiye altınd

çalışacak.Belediye reisi bunu çok beğendi.

- Hiç hatırıma gelmemişti, bu

Hakikaten kestirme yollabuluyorsunuz, Halit Bey. Bu prensi

bir yığın güçlüğü ortadan kaldırır

Demek imtihan yapmayacaksınız?- Hayır, asla...

- Şahadetname, filân?..

- Hayır efendim, hayır... Onla



alelâde memuriyetler için lâzım gele

şeylerdir. Halbuki bu hayatın bizatih

kendisi olan bir iş. Memur değimütehassıs ister... Hem böylece

barem müşkülâtından kurtuluruz.

İkisi de mânalı şekilde bakıştılar.Belediye reisi bir lahza durdu. B

şeyler söyleyecekti.

- İtiraz edemiyorum, çünkkarşıma tam bir sistemle çıktınız.

Halit Ayarcı tevazuyla gülümsedi.

- Sayenizde iyi hazırlandık.- O hâlde bizim de kend

arafımızdan bazı hazırlıkla

yapmamız, liyakatli insanla



aramamız lâzım geliyor...

- Bunu bilhassa rica edecektim

Yalnız şimdilik fazla insana ümvermeyelim.

- Doğru, çok doğru...

Halit Ayarcı tekrar elindeki defterebaktı. Bu ara ben bir fırsatını bulu

ayağa kalktım. Halit Ayarcı’nın ş

mucizeli defterinde yazılı şeylegörmek istiyordum. Sıra ile birka

rakamdan başka, sadece majüskü

birkaç harf vardı.- Nihayet daktilo, müstahdem

daha sonra da kontrol memurlarımı

gibi tâli işleri görecek arkadaşla



kalıyor. Bunlar da tabiî kadromu

kabul edildikten sonra ihtiyaca göre

âyin edilecek. Yalnız şimdilik bikâtibe daha ihtiyacımız var. Onu rica

edeceğiz.

Sonra bana döndü:- Sizin Zehra Hanım acaba kab

eder mi? Tabiî ufak bir ücretle...

Ama nihayet müessese onyabancı sayılmaz. Baba evi gibi b

şeydir.

Tekrar belediye reisine döndü:- Zehra Hanım, Hayri Bey

kızıdır.

Bu sağlam delil ve bürha



karşısında belediye reisi tek b

cevap bulabildi:

- Allah bağışlasın!Üç gün sonra Zehra da Saatle

Ayarlama Enstitüsü’nde Nermi

Hanımın maiyetinde işe başladYani o da içinde daha ziyade

uvalete yarar eşya buluna

çantasıyla ve Halit Beye teşekküçin örmeğe karar verdiği süveteri

yünleriyle geldi.

Şurasını söyleyeyim ki HalAyarcı birkaç sene içinde dünyanı

en zengin süveter koleksiyonuna

sahip oldu. Dairemizdeki daktiloları



hemen hepsi ona bir veya birka

süveter örmüştü. Fakat b

süveterlerin içinde şüphesiz egüzelleri Nermin Hanımınkilerd

Eleğim-sağma gibi rengârenk

güneşe tutulmuş billur gibi çınlayanüzerinde daima saate ait şeyle

bulunan bu süveterler hakik

şaheserlerdi.Belediye reisi birdenbire tekra

eski meseleye döndü. Hakikaten b

muamelât müdürüne ihtiyacımız oluolmadığını sordu. Dair

müdürlüğünü kaldırmış olmamızda

çok memnundu. Bu fedakârlığı d



yaparsak eğer, tamamiyle tatmi

edilmiş olacaktı.

- Ben daima bu işlerdhassasım... diyordu. Sonra ikinc

derecede personel kadrosunda

birisini kullanırsınız. Adı da güzedeğil. Muamelât müdürü. Hakikate

bir enstitü için yakışıksız bir isim. Ö

Türkçe devrinde.Zannederim ki bu son itiraz Hal

Beyi kandırdı.

- Madem ki öylemrediyorsunuz...

Adamcağız umumî menfaa

namına kazandığı bu zaferden çocu



gibi seviniyordu. Sonra birdenbir

hatırladı:

-Tabiî bir mucip sebepler lâyihasyazıyorsunuz!

Halit Ayarcı gülümsedi:

- Merak etmeyiniz. O çoktahazır. İki aydır üzerindeyiz. Evvelk

gece Hayri Beyle son bir def

gözden geçirdik. Ben bu sabah sizsormadan bazı yerlerini değiştirdim

O kadar mühim değil. Bir iki nokta

Sonra size gönderirim.Bunları bana bakarak söylemişti.

- İsterseniz size umumî çizgileriyl

anlatayım. Yahut daha iyis



okuyayım.

Ve Halit Ayarcı elini ceketinin i

cebine doğru uzattı.Belediye reisi, o ana kada

kendisinde görmediğim asık b

çehre ile:- Hay hay... dedi.

Ve gözlerini her cefaya razı adam

gibi kapadı. Fakat o da zeki, vherhangi vaziyette şaşıracak cinste

adam değildi. Nitekim birden saatin

baktı. Ve birden yerinden fırladı:- Yemek vakti... dedi. İsterseni

başka vakte bırakalım. Bugü

epeyce çalıştık.



Sonra hepimize birden baktı:

- Beraber yiyebiliriz değil mi?

Nermin Hanımla ben itiraz ettikHalit Ayarcı:

- Onların keyfi yerinde! dedi. Ki

bilir, Nermin Hanım neler getirmiştbugün. Arz ettim ya, mükemmel e

kadınıdır.

Dediği doğruydu. Btitün gügelinini dinlemekten kurtula

kaynanası, kadıncağızın daired

rahatı için elinden geleni esirgemiyorne masraftan, ne zahmette

çekiniyordu. Her gün saat on bir

doğru Nermin Hanımın evine uğraya



Derviş Efendinin bize getirmediği şe

yoktu.

Belediye reisi, Halit Beyle kapıdaçıkarlarken benden kadro üzerind

bir daha düşünmemi rica etti ve

sözünü,- Bu iki müdürlüğü kaldırmamı

çok iyi oldu. Belki biraz daha tasarru

yapabiliriz! diye bitirdi.Halit Bey benim yerime ceva

verdi:

- O benden beterdir beyefendBelki ben ufak tefek pazarlığa raz

olurum amma, asıl mütehassı

sıfatıyla onun fazla ileriye gideceğin



zannetmem.

Ben ilk uçuşunu yapan kırlangı

yavrusu gibi korka korka lafakarıştım:

- Bu gibi işlerde en doğrus

randımanı sağlamaktır. Ah Yârabbim o dakikad

karşımda bir ayna bulunmadığına

kendimi doya doyaseyredemediğime ne kada

müteessirdim. İlk defa, evet bütü

ömrümde ilk defa böyle mühim bcümle söylemiştim.

Kol kola çıktılar. Biz Nermi

Hanımla onları merdivene kada



eşyi ettik. Orada belediye reisi ban

ve Nermin Hanıma son def

eşekkür etti.Odaya girince başımı ellerimi

arasına alarak iyice yokladım

Büyükdere’deki meşhur gecedeberi bu âdeti edinmiştim. Çünk

bana hep iki elimin üstünde ve

ayaklarım havada yürüyorum gibgeliyordu. Etrafımda her şey öyl

ers ve tanınmaz bir mantık içinde

di.Nermin Hanım bütün bunlarda

habersiz:

- Belediye reisi cici adam değ



arkasına asmıştı. İki kolu sıvalı, baş

bitmek üzere bulunan büyük b

grafiğe eğilmişti. Bütün yüzündenomuzlarından kendisini işe verdiğ

anlaşılıyordu. Yanına yaklaştım:

- Kolay gelsin beyefendi, dedim.O yüzüme bakmadan:

- Evet böyle... dedi. Meslekle

arasında saat ayarı daima değişiyorMeselâ bakın buraya, ameleler

küçük işçiler, küçük memurlar saa

ayarlarında daha titiz oluyorlarHocalar da öyle. Halbuki ira

sahipleri, ev kadınları, bilhassa

hizmetçiler, hulâsa hiç işi olmayanlar



şlerinden başka işleri olmayanlar...

Ben bu “İşlerinden başka işle

olmayanlar” sözünden hiçbir şeanlamamıştım.

- Yani demek istiyorum k

kendilerine gösterilen işlerden başkaşi olmayanlar... Yani bütün

zamanlarını yalnız ona verenler

Meselâ okur yazar, yahut musikseven kadın için ev işi çarçabu

bitirilmesi gereken şeydir. Çünk

başka iş yapacaktır. O hâlde zamaonun için kıymetlidir. Dışarda çalışa

ev kadını da böyle. Gündelikç

hizmetçiler de, fakat ötekilerde saa



mefhumu azalır...

Halit Ayarcı tekrar grafiğin üzerine

eğildi.- Renkler güzel değil mi? ded

Nermin Hanım yaptı. Usulünü tar

ettim. Bir gecenin içinde hazırlamışŞimdi ben sıra ile her renkli sütun

bir meslek adı koyuyorum.

Bu bana bütün işittiklerimin vgördüklerimin en garibi geldi.

İtiraza çalıştım:

- Aman beyefendi, dedim, bu tamaksi olmuyor mu? Yani evvelâ

ncelemeler yapılır, rakamlar, yan

neticeler elde edilir. Sonra onları



fadesi olan kolonlar tanzim edilir. Hi

olmazsa benim bildiğim böyle...

Halit Ayarcı ilk defa görüyormugibi yüzüme baktı:

- Eski usul, dedi, eski ve mânâsız

Müthiş zaman yer. Sonra hiçbneticeye götürmez. Böylesi dah

doğrudur. Yanılma ihtimali burada

azalır. Çünkü kontrola imkâvermez. Meselâ şu sarı küçük sütun

kırmızı ile morun arasında, bakın

Hepsinden kısası, bu. Nermin Hanıbunu bu tarzda düşünmeyebilird

Amma düşünmüş. Mademk

düşünmüş, o hâlde bir sebebi vardır



Bu sebebi kendisine sabahleyi

sordum. Bilmiyorum, içimden öyl

geldi cevabını verdi. Demek kçinden gelmiş. İçten gelen her şe

doğrudur. Şimdi ben bu sütunu

onksiyonunu bulmak zorundayımYarım saattir bunun için kendim

yoruyorum. Rica ederim hang

sayma ameliyesi benim şu andasıkışmış zihnimin bulacağı mesle

smi kadar hakikate uygun olabilir

Saymak bizi daima aldatır. Gülünve eksik neticelere götürür. Zate

herhangi bir şeyi saymanın imkân

yoktur. İnsan tek bir hâl olsa



statistik denen bir şeye inanırım

nsan karışıktır, durmadan değişir. O

hâlde niye bu yorucu işe girmeliBen bu sarı sütunu ağır hastalard

saat ayarının azlığı için ayırıyorum

Yanı başındakilere nazaran altı miskısa olması da bunu gösterir

Nitekim buradaki tek siyah çizgi d

ölülerin zamanla hiç alâkaskalmadığına işaret eder.

- İyi ama, bunun yazılmas

behemehal lâzım mı? Bu o kadaabiî bir şey ki...

- Zannederim lâzım. Hatt

bilhassa yazılmalı. Çünkü bun



yazmazsak saat ve zamanl

alâkanın asıl yaşama şuuru olduğun

nasıl öğreteceğiz? Ne garip, sidaha enstitümüzün niçin kurulduğun

bilmiyor gibi konuşuyorsunuz. Bi

çtimaî bir dâvanın üzerindeyizHizmet için buraya geldik. Hayatt

benim için bundan başka bir iş yo

muydu sanıyorsunuz?- Sizin için bilmem ama, benim içi

yoktu. Ve olmadı da. Burasını gaye

yi biliyorum.Halit Ayarcı elindeki grafikte so

rötuşlarını da yaptı. Sonra ban

döndü:



- Bırakın bunları... Alışacaksınız

Bir gün alışırsınız. Belediye reisin

verdiğiniz cevap son derecmükemmeldi.

- Asıl sizin konuşmanı

mükemmeldi.- Ben eski arkadaşıyım. Mektept

beraber okuduk. O zamandan be

âsılasız dostuz.-Yalnız...

- Evet, yalnız?

- Bu muvaffakiyet meselesi benpek şaşırttı. Daha bir şey yapmı

değildik.

- Yanılıyorsunuz Hayri Bey



başlamak, başarmaktır. Bakın, b

şartlar içinde, bu küçük odada büyü

bir işe kendimizi vermemiz, bdaireyi kurmamız bir başarı değil mi?

Birdenbire durdu, yüzüme dik di

baktı:- Hayri Bey, bize niçi

nanmıyorsunuz? diye sordu.

Yan gözle masamın bir kenarınakoyduğum öteberiye baktım. Galib

oparlanıp gitmek zamanı gelmişt

O, bunu fark etmiş de beni temietmek istiyormuş gibi gülümsedi:

- Hayır, telâş etmeyin. Sizde

ayrılmak istemiyorum. Sizinle b



müessesede yapacağımız çok i

var. Fakat öğrenmek istiyorum. Niçi

nanmıyorsunuz?- Bana müsbet bir işimiz yok gib

geliyor...

- Müsbet işten kastınız nedirHerkesin inandığı aklın bir lahzad

kavradığı değil mi? Meselâ hamallık

Eşya var, bir yerden bir yergidecek, götürülecek.

- Sade bu kadar mı?

- Ama sizin aklınızla, yanmantığınızla hepsine itiraz edilebilir

On dakika, hattâ beş dakika, ü

dakika üzerinde düşünmek her iş



gülünç yapabilir. Herhangi bir şey

mantığın dışına çıkarmamız için ona

biraz dikkat etmemiz kâfidir.Bir müddet düşündü. Sonra tekra

grafiğe eğildi. Kâğıda uzakta

bakmak için ayağa kalktı. Birdenbirbana döndü:

- Dostum, işler bizden sonr

dünyaya gelmişlerdir. İşleri onlargörecek adamlar icat eder. Biz de

bunu icat ettik. Bunu bizden evve

kimsenin düşünmemesi veya başkaşekilde düşünmüş olması müsbe

olmasına mâni midir, sanıyorsunuz?

Biz bir iş yapıyoruz, hem mühim b



ş... Çalışmak, zamanına sahi

olmak, onu kullanmasını bilmektir

Biz bunun yolunu açacağızEtrafımıza zaman şuurunu vereceğiz

çinde yaşadığımız havaya bir yığı

kelime ve fikir atacağız. İnsan, heşeyden evvel iştir, iş ise zamandır

diyeceğiz. Bu müsbet bir hareke

değil midir?Bayağı müteessirdi. Konuşurke

ağır bir yük taşıyormuş gibi soluyor

rahatsız oluyordu.- Zannederim ki hep saatte kalıyo

onun arkasındaki şeyleri ihma

ediyorsunuz. Saat bir vasıta, b



âlettir. Tabiî mühim bir âlettir

Terakkî saatin tekâmülüyle başlar

nsanlar saatlerini ceplerindgezdirdikleri, onu güneşte

ayırdıkları zaman medeniyet e

büyük adımını attı. Tabiattan koptuMüstakil bir zamanı saymağ

başladı. Fakat bu kadarı kâfi deği

Saat zamandır, bunu düşünmemiâzım!

En iyisi eski teraneye dönmekti.

- Beyefendi, biliyorsunuz ki becahil bir adamım. Bütün bilgim, Nu

Efendi ile Doktor Ramiz’den ve bir de

sizden dinlediğim şeylerdir. Yan



kulaktan ne kaparsam, n

kapmışsam onlar. Nerede

bileceğim bunları?..Halit Bey güldü:

- Kendinizi beyaza çekmeyin. Be

de iddia ediyorum ki çok şebiliyorsunuz. Kâfi derecede zekisiniz

nancınız yok. İşte eksikliğiniz. S

mutlakın peşindesiniz. Ne garip, bsaatçinin mutlak değerler peşind

koşması. Zaman gibi izafi bir şeyl

meşgul olan bir adamın... Hakikateanlamıyorum.

Tekrar omuzumdan yakaladı ve

beni silkeledi:



- Değişeceksiniz, Hayri Be

değişeceksiniz... Saatleri Ayarlam

Enstitüsü her şeyden evvel kendisinnanılmağa muhtaçtır.

Ve birdenbire yerinden fırlad

yere çömeldi. Oturduğu sandalyeybir ayağından ve en dibinden tutara

havaya kaldırdı, sonra kolunu hi

bükmeden dimdik ayağa kalktı vhep aynı vaziyette odanın içinde

dolaştı. Sonra başını arkaya doğr

eğerek elindeki sandalyeyi bir ayağle tam burnunun ucuna oturttu ve ik

yana açtığı kollarıyla muvazenesin

araya araya odanın içinde yava



yavaş gezinmeğe başladı.

Sandalyeyi bırakınca geniş b

nefes aldı. O zamana kadavücudunun güzelliğini anlamamaştım

Hakikaten çok güzel ve çevi

adamdı. Her taraftan adalelekabarıyordu.

- Niye alkışlamadınız? diye ban

sordu. Şaşırdınız da onun için değmi? Benim bu cinsten seksene yakı

marifetim vardır. İstersem herhang

bir sirkte kendime daima iş bulurumFakat saatleri ayarlamayı terci

ettim...

Elini masaya indirdi:



- Ve ayarlayacağım da... Hem

beraber ayarlayacağız...

Sonra tekrar masaya oturdu, benkarşısına aldı:

- Doktor Ramiz’i unuttuk. Onun iç

bir iş lâzım. Doktor benimarafımdan giriyor. Siz kimi tekl

ediyorsunuz?

- Bilmem! dedim.Hakikatte ne söyleyeceğim

bilmiyordum, çünkü nede

bahsettiğini anlamamıştım. Zatehiçbir şey anlamıyordum. Sadec

deniz tutmuş gibi bir baş dönmes

çindeydim. Halit Bey sabırlı sabırlı:



- Bakın anlatayım, ded

Kadromuzun yarısı aramızda

olacak. Öyle konuşmadık mı o günBir onlardan, bir bizden. Biz sizinle ik

kişi olduğumuza göre o hâlde ben b

kişi teklif edince siz de birisini tekletmek hakkını kazanıyorsunuz. Şimd

ben Ramiz’i teklif ettim.

Bu sefer rahatladım. Bir çeşit ailoyunu oynuyorduk. Halit Bey Ramiz

eklif etmişti.

- Yangeldi Asaf Bey...- Güzel, hangi iş? Doğrusu adın

çok beğendim. Doktor Ram

mesleği icabı iş ve koordinasyo



kısmına girecek. Asaf Beyi nerey

eklif ediyorsunuz?

- Şubelerden birine... Meselâ çarşubesine...

- Yapabilir mi?

- Eskiden dişçi idi.- Şimdi değil mi?

- Hayır, müşterilerden biri elin

ağzında iken ısırdığından bemesleğini bıraktı. Zaten işte

hoşlanmayan bir adamdı. Dah

ziyade uyumayı severdi. Kahveduyurken, yahut konuşurken, b

müşteri gelirse hizmetçileri habe

verir, o da yavaş yavaş uyanır



giderdi. Ve çok defa hasta

beklemediği için hemen dönerd

Zannederim ki reddetmez.Halit Beyi bu hikâyeni

güldüreceğini sanmıştım. Fakat o hi

aldırmadı. Gayet sakin bir tavırla:- Şayanı dikkat adam... ded

Muhakkak bir şey var işin içinde. V

muhakkak ki bizde göreceğmuvaffak olacağı bir iş bulunur

Fakat ilk hamlede olmaz... Sonr

düşüneceğiz onu... Bir başkasınbulun.

- Şair Ekrem Bey... Beni ço

sever, ben de kendisini severim



Otuz yaşlarında var.

- İşte bu iyi... ne iş görür?

- Hemen hemen hiçbir iş görmedşimdiye kadar...

- Tamam... Genç bir insan

bozulmamış bir kabiliyet... Kabul. Asaf Beyi sonra düşüneceğiz

Başka teklifiniz?

- Zehra Hanımı söylemiyorumÇünkü o Nermin Hanımı karşılıyor...

- Bu kadro, tam kadromu

değildir. Ben teşkilâtımız münakaşaedilmeden kadro tekli

vermeyeceğim. Çünkü elimde

geldiği kadar geniş tutma



mecburiyetindeyim. İyi oturmuş

rahat müesseseler emniyet verirler

Onun için müessesenin tam beşkilât olmasını istiyorum. Öyle k

memuriyetlerimiz okununca saat v

zaman denen şey kendiliğindegörünsün. Herkes ne yapılacağın

anlasın! Binaenaleyh sizin icabınd

eklif edeceğimiz vazifeleri kabuedecek insanlar üzerinde

düşünmeniz lâzım...

- Daha az, dar bir kadro ile işbaşlamak, daha doğru değil mi?

- İmkânsız...

- İhtiyaç oldukça teşkilât genişler.



- Hayır. Siz bana yalnız dümen v

bacası olan bir gemi ile yolculuğa

çıkmamı teklif ediyorsunuz. Hayırgemi dediğin bir bütündür. Makinas

küpeştesi, güvertesi, daha bilmem

her şeyi, kamarası, kaptaköprüsü... Hepsi ile bütündür

Kaptandan farelerine varıncay

kadar! Bana, gemime tayfa, yolcu vare bulun, anladınız mı? Dar kadr

demek çalışmamak demektir. B

müessese canlı bir mahlûktur. Midekol, bacak... Hepsi lâzım. Hattâ dah

leriye giderek lüzumsuz unsurlar bile

bulunmalı, diyeceğim.



Bütün cesaretimi topladım.

- O da niçin? diye sordum.

- İcabında çıkartmak için... Siz dbilirsiniz ki dünyanın her tarafında

resmî, yarı resmî müesseseler

karşı bir kıskançlık vardır. Hemeher zaman iktisat, masrafı kısma gib

âflar çıkar, kararlar verilir. Böyle bi

edbiri almak mecburiyetinde kalsane yapacağız. Lüzumlu unsurlarımız

mı çıkaracağız? Yakı

akrabalarımızı, dostlarımızı mı fededeceğiz? Hayır. Ben bir iki güna

keçisi almak niyetindeyim

Biliyorsunuz değil mi? Eski Yahudile



her sene çöle günahların

yükledikleri bir keçi salarlarmış. Bi

de icabında öyle yapacağız. Heşeyi evvelden düşünmek lâzım

Kurulmamızdan iki sene sonra isra

âfı çıkar. Bu demektir ki, umumefkâra iyi niyetimizi göstermek içi

rahatça feda edebileceğimiz bir ik

kişi lâzımdır. O zaman nyapacağız? Kura mı çekeceği

aramızda? Belki onu da yaparı

ama... Biz yine başından tedbirolalım. Elimizde birkaç kişi bulunsun

Hemen her müessesenin kolaylıkl

vazgeçebileceği, hattâ takiba



yapacağı cinsten birkaç kişi... Tâ k

vicdan azabı çekmeyelim. Ayrıca

saat ayarı istasyonlarımız içipersonel arayacağız...

Ayakta, durmadan geziniyordu.

Ayar istasyonları, saatleri durmuhanımların ve beylerin saatlerini

ayarlarını düzeltmek için yol üstünde

uğrayacakları küçük yerlerdi. Buradagenç hanımlar, beylerin, genç ve

güzel delikanlılar da hanımları

saatlerini küçük ve makbuz mukabibir ücretle kurup ayarlayacaklard

Şehrin kibar ve zengin semtlerind

kalabalık caddelerinde açılacak il



stasyonlardan sonra yavaş yava

daha derine, mahalle içlerine kada

girecekti. Nitekim ilk ikstasyonumuzu Galatasaray’l

Teşvikiye’de açtık.

Böyle bir teşebbüs için muayyeşartları haiz oldukça kalabalık b

personele muhtaç olacağımı

abiiydi. Müşteri, yahut müracaasahibi ile meşgul olurken Ayarlama

Enstitüsü’nün asıl İçtimaî gayelerin

ona anlatması icap eden bu genunsurların zeki, sevimli ve konuşka

olmaları da lâzımdı.

Burda da maalesef yine Hal



Ayarcı’ya itiraz ettim:

- Bu kadar basit bir şey için kim

ayakkabı boyatır gibi bir dükkânagider? Kaldı ki modern hayat yava

yavaş berber ve boyacı gib

muhallebicilerden sonrmemleketimizin en işlek iş ve ticare

sahası olan meslekleri bile

söndürüyor. Herkes rast geldiğdükkânın kapısından başını şöyle b

uzatıp saatini düzeltir.

Halit Ayarcı:- Hayır, dedi, yanılıyorsun. Bilaki

koşacaklar. Bu istasyonlara öyl

zarif bir şekil vereceğiz, o kada



güzel elemanlar bulacağız ki en işle

mağazaları geçecek. Siz ban

nanın!Kadromuzun tasdikine dört a

vardı. Bu itibarla fazla üzülmedim

Dört ay daha rahat edecektimOndan sonrası için Allah kerimd

Kendi kendime, “Mademki dört a

sonra burası yoktur, o hâlde ilerisçin hazırlık yapalım!” diye

düşünüyordum. Benim elimden gele

bu idi.Talih herhangi bir adam gib

yaşamama imkân vermemişti. O

hâlde muvaffak olmam için daha



cesur, daha atılgan ve daha kayıtsız

nsanlarla münasebetinde daha diş

bir adam olmalıydım. “Halit Bey bşte belki muvaffak olmayabilir. Faka

muhakkak ki hiçbir zaman cesare

kırılmayacak ve daima aynkalacaktır. Acaba onu taklit edeme

miyim? Meselâ şu ayar istasyonla

bahsinde onu geçmeğe çalışayım!Ve müessesemiz açıldığından be

lk büyük gayretimi yaptım.

- Personelin muayyen üniformasolacak mı? diye sordum.

- Henüz düşünmedim.

- Biliyorsunuz ki ben tutacağın



nanmıyorum. Fakat tutması içi

böyle bir üniforma bana şar

görünüyor. Erkeklerde vücudubütün güzelliğini gösterecek, kadı

veya kızlarda icap ederse yaş

örtmeğe ve bilhassa az çok cindışına çıkararak güzelliği daha

keskin, ısırıcı daha sinema yapmağa

yarayacak bir üniforma... Hiolmazsa bir nevi kasketimsi bir şey

Daha ziyade genç erkek hâli verece

bir kıyafet!- O ne için?

- Dikkati çeksin diye... Bütün

başıbozuk kalabalığını halk n



yapsın?

Halit Bey bir iki dakika düşündü:

- Oldu diye bağırdı. KazandınızBir üniformamız olacak. Hattâ bütü

personelimiz için bunu yapacağız.

Müdürlerin dışında. Onlar için dküçük işaretler buluruz. Hiç olmazs

rozetimsi bir şey! Bütü

personelimizin kıyafeti olacakBöylece daha karakteristik, dah

ecessüsü gıcıklayan bir cihaz elde

ederiz.- Ayrıca, dedim, bu personeli

müşterilere hitap tarzını husus

şekilde öğretmemiz lâzım... Malûm



ya, son zamanlarda aldı yürüdü

baba, amca, dayı, usta, patron

yenge, abla gibi kelimeler gırlagidiyor! Bir hısım akrabalıktır gidiyo

ki sormayın!

Bunları söylerken hayalimde hebiraz evvel tramvayda beni, “Bab

uyuyor musun?” diye âdeta

artaklayan biletçi vardı.Halit Ayarcı’nın sevincine hudu

yoktu:

- Bu da iyi! dedi, bunu da kabul.Daha?

- Konuşurken de aynı şekild

yeknesak, tatlı ve ölçülü olurlarsa



bilhassa aynı zamanda so

derecede mültefit, nazik ve cidd

olmayı da öğretirsek rağbet artarSaatten, enstitüden hep ayn

kelimelerde, büyük bir ihtisa

ddiasıyla bahsederlerse, arayahiçbir şey katmazlarsa, ve bilhassa

bu iş için kurulmuş saatler gib

hareket ederlerse, yaşlarına göruhaf görünecek bir ciddilikle

söyleyeceklerini söyleyip birde

susarlarsa...- Yani bir nevi otomatizm..

Asrımızın asıl büyük zaafı v

kudreti. İçten içe hazırlanan aydınlı



ve düzenli yeni Orta Çağ’ın temeli v

belkemiği. Haklısınız. Hayri Bey.

Hayri Bey siz bir dâhisiniz. Öyle bşey buldunuz ki... Tam çalar saa

gibi konuşup susacak insanlar, değ

mi? Plak insan... Harika!Ve beni kucakladı:

- Tebrik ederim Hayri Bey

Asrımızın bütün psikolojik vakıasındokundunuz... Fakat çok güç... Bun

nasıl yapabiliriz?

- Ben bu işi becerebilecek birisinanıyorum, dedim. Daha doğrusu b

kadın... Zaten böyle bir işi ancak b

kadın yapabilir. Bir insan ki eline



geçen herkese istediği şekli verebilir

Sabriye Hanım sade öğretmez, taki

de eder.Ona, kendisinin de biraz tanıdığ

Sabriye Hanımdan bahsettim

spritizma Cemiyeti’ndeki ahbaplagece gündüz aklımdan çıkmıyordu.

- Yarından tezi yok, bir mektupla

kendisini davet edelim. İşimizyarayacağına eminim. Sevimsizd

amma yapar bu işi! Hele takib

mükemmel becerir...Bir müddet düşündü.

- Bana kalırsa bu ayar istasyonlar

personelini sadece genç kızlara ve



kadınlara inhisar ettirelim. Hiç erke

almayalım. Sizin dediğiniz şekilde b

erbiyeyi ancak genç kızlarverebiliriz. Erkekler için başka işle

ararız... Bir yığın delikanlıyı otoma

hâline ne diye sokalım! Zateyapamayız. Şimdi kadınlar d

erkekler kadar genç ve güze

kadınlarla anlaşabiliyorlar... Sinemaartistlerine hayranlıklarından belli.

Ben erkekler içinde hiç olmazs

kadınlar kadar beyinsiz bulunduğunaemindim. Hayır, her iki taraf ayn

şekilde muamele görmeliydi. Faka

srar etmedim. Çünkü aklıma başk



bir şey daha gelmişti. Bu üniforma ve

kıyafet meselesinde bizim bir esteti

müşavirine mutlaka ihtiyacımıolacaktı. Acaba Selm

Hanımefendiyi ve Nevzat Hanım

beraberce müesseseye alamamıydık? Yüzüm kızara kızara Hal

Ayarcı’ya bu meseleyi açtım. Esa

prensipi kabul ediyordu. Fakaşahıslar üzerinde müteredditti. İşte

zaman ben biraz evvel öğrendiğim

şekilde kozumu oynadım.Müessesenin müdürü sıfatıyl

zatıâliniz Sabriye Hanımı tekl

buyurdunuz. Bendeniz kabul ettim



kabul... Hattâ Nevzat Hanım dahi.

Fakat unutmayın ki kadr

paylaşılmıştır. Bir iki tavsiyeli degelsin, ondan sonra karar veririz

Selma için söylemiyorum. İkisiyle d

emas edin, konuşun. Benim bgünlerde çok işim var zaten

Meseleyi öğrendiniz. Cemal Beyl

Nevzat Hanım için biraz dahbekleyelim!

Çıkarken, çok ehemmiyetsiz b

şeyden bahseder gibi.-Ha! dedi, az kaldı unutacaktım

Belediye reisi kadronun çıkmasın

ntizaren ücretinizi biraz arttırdı. B



aydan itibaren Uç yüz lir

alacaksınız!

İlk önce teşekkür için boynunsarılmayı, iki elini öpmeyi düşündüm

akat birdenbire demin verdiğim

karar aklıma geldi. Ona yetişmeğeonun gibi hareket etmeğe kara

vermiştim. Bu benim tek çaremd

Yarı yolda kendimi tuttum.-Teşekkür ederim, dedim.

Ve en ciddî sesimle.

- Fakat bence asıl meselmüessesenin muvaffakiyetidir.

İkimiz birbirimize bir dakika kada

bakıştık:



- Evet, dedi, asıl mesele odur.

Bu suretle esaslarını beraberc

düşünmüş olduğumuz saat ayastasyonlarından birine iki sene sonr

uğradım. Uçak hosteslerini andıra

bir kıyafetle giyinmiş genç bir kıdünyanın en tatlı tebessümleriyle

beni birdenbire yakaladı, b

örümcek gibi sardı. Bileğimdeçıkartmama müsaade etmediğ

saatimi kurdu, tabiî kendi saatiyle

ayarladığı için ayarını bozdu. Vebütün bunları yaparken de saa

hakkında, insan hakkında benim

bildiklerimden yüz defa daha



ahmakça sözleri hep aynı şiri

ebessümle tekrarladı, hatt

suallerime cevap verdi, bana kozmisaat ayarından bile bahsett

Bilhassa sözü saatten gayrı bir şey

nakletmeme zerre kadar müsaadeetmedi. Ve çıkarken de elime

enstitüye ait yine az çok benim

kalemimden çıkmış bir yığıprospektüs tutuşturdu. Ayrıca

Hürriyet Tepesi’nde yapılmakta ola

yeni enstitü binamızı behemehaziyaret etmemi tavsiye etti ve bütü

bunlar yetmiyormuş gibi bir yıllı

ayar abonesi, yine enstitümüzü



bastığı takvimden üç nüsha birde

sattı.

Tam ayrılacağım sıradastasyonun duvarlarını süsleye

otoğraflar arasında beni göstere

bir resmin önünde durdum. SelmHanımefendinin bana göstermek içi

getirdiği yeni kıyafet modellerin

seçerken çekilmiş olan bu resimbenim en iyi resmimdi. Genç kız

gülerek beni tanıyıp tanımadığın

sordum. Evvelâ böyle bir sualin soderecede şahsî olduğunu ve aya

stasyonları nizamnamesind

kendisini buna cevap vermeğ



mecbur edecek bir madde

bulunmadığını söyledi. Sonra ısrarım

üzerine.- Tabiî tanıdım... dedi,faka

Sabriye Hanımın verdiği talimatı

dışına çıkmak istemedim. O bizmüşterilerin yüzlerine fazl

bakmadan gülümsememizi, so

derecede gayrişahsî davranmaşartıyla şahsî olmamızı ve daima

saattenbahsetmemizi, ezberlemi

gibi konuşmamızı, enstitüye dair heürlü izahatı en açık şekilde

vermemizi söylemişti.

Sabriye Hanımı bu işe tavsiy



ederken hiç de yanılmamıştım.

- Peki, şimdi tanıdınız! N

yapmanız lâzım geldiğindüşünüyorsunuz?

Duvardaki saate baktı:

- Yedide işim bitiyor... dedi. Ozaman sizi dinleyebilirim.

Zehra enstitüde pek az kaldı. O

ayar istasyonlarında çalışmayı tercietmişti. Ve o sayede evlendi. V

abiî evlenir evlenmez kocasın

yelkovan şubesi şefi ve mütehassısyaptık. Damadımı da dışard

bırakacak değildim ya! Küçü

baldızım, Zehra’dan boş kalan yer



âyin edilmişti. Onu da enstitümüzd

ş arayan tavsiyesiz bir genç

müesseseye girmek için başka çarekalmadığını anlayınca, hemen o gü

stedi. Bilhassa bu sonuncu izdiva

bana enstitüde ayrıca bir nikâmemurluğu tesisi fikrini verdi. Faka

Halit Ayarcı işin ciddiyetini boza

korkusuyla bu çok yerinde teklireddetti.

Sabriye Hanımı yukard

anlattığım konuşmadan iki gün sonrevinde ziyaret ettim. Beni gördüğün

son derecede memnun oldu. Geçmi

zamandan hakikaten bir kalbi varmı



gibi hüzün ve teessürle bahsett

Meseleyi kendisine açınca berabe

çalışmamız ihtimaline çok sevindAyrıca beni daha düzgün b

kıyafetle ve bayağı mesuliyetin

aşıdığım bir işin arasında gördüğçin memnundu.

- İspritizma Cemiyeti dağıldı.

dedi. Büsbütün canım sıkılıyorDaha doğrusu ben kendim de böyl

bir iş arıyordum. Ne zama

sterseniz emrinize hazırım.Kendisine şimdilik dah

personelimizi tanzim etmediğimiz

hattâ kadromuzun bile çıkmadığın



akat yakında bunların halledileceğin

ümit ettiğimizi söyledim.

- Siz de bu meseleyi düşününBeşer, onar grupluk genç kızlar b

bakıma mânâsız bir iş için toplanmı

olacaklar. Bütün muvaffakiyetleri bçocukların davranışlarında olacak

Hattâ müesseseyi bu tutturabilir

Niçin bunu yapıyoruz? Burasınbilmiyorum. Fakat tutması lâzım. He

şeyden evvel hoşa gitmeli ve

mümkün olduğu kadar fazlşaşırtmalı, fakat rahatsız etmemel

Öyle sanıyorum ki sonradan b

stasyonlara başka fonksiyonlar d



verebiliriz. Şimdi bunları yetiştirme

meselesi var.

Sabriye Hanım dudaklarını kısmıbeni dinliyordu.

- Halit Ayarcı ile berabe

olduğunuzu söylemeseydiniz de beonunla beraber olduğunuzu anlardım

Bunlar hep onun düşünebileceğ

cinsten şeyler. Bilir misiniz ki alelâdeşi sevmez. İş dediğin onun içi

evvelâ bir sergüzeşt olmalı. Kutu

seyahati, kaçakçılık, her şey elindegelir. Yalnız lâalettâyinden

hoşlanmaz. Sonra tuhaf olmal

mkânsız olmalı, herkesi şaşırtma



ve hattâ korkutmalı! Sonra da i

olmalı. Devlet memuriyetlerinde b

yüzden kalmadı. Bütün büyükledostudur. O da bir vakitler onları

arasında idi. Fakat bir türlü sevmed

Çünkü sergüzeşt değildi. Fakat aynzamanda inanacağı bir tarafı da

bulunmalı yaptığı işin... Meselâ si

zannetmem ki bu işleri ciddbulasınız. Halbuki Halit Ayarcı bu iş

manla girmiştir, buna eminim

Eminim ki Saatleri AyarlamEnstitüsü de böyledir. Yine cemiye

çin çok iyi bir şey, imkânsız bir şey

düşünüyor. Fakat faydalı olmas



büyük olması ona yetmez. Dedim y

herkesi şaşırtmak, kızdırmak

etrafta gürültü yapmak da lâzım.Zaten demin siz müesseseni

gayelerini anlatırken onu

kelimelerini kullandığınızı derhaanladım. Özetliyorum, candaşım

geliyorum. Göreceksiniz ne cümbü

olacak...Sabriye Hanımı konuşturmak içi

sual sormamak lâzım geldiğin

biliyordum.- Hiç böyle fırsatı kaybede

miyim? diyordu.

Sabriye Hanımın salonunda onunla



karşı karşıya oturmuş çay içerke

ster istemez hayatımdaki değişikliğ

düşünüyordum. Beş sene evvel dben bu eve sık sık gelir ve Sabriy

Hanımla böyle karşı karşıy

otururdum. Fakat o zaman banyapılan her ikramda bir nevi okşama

gönül alma, yüksek sevap, kend

kendini tatmin vardı. Ondan dahsonraki zamanlarda bu kapıy

çalmağa bile cesaret edemeyece

hâlde idim. O hâlde arada bir şedeğişmişti. Bu değişikliği, nas

yapacaktım da bütün hayatıma ma

edecektim? Bunu devam



ettirebilmenin çaresi neydi? Bu i

meselesini de geçiyordu. Başka b

şeydi. Sabriye Hanım zihnimdegeçenleri anlamış gibi birdenbire

sözü değiştirdi:

- Hayri Bey, biliyor musunuz ki siçok değiştiniz! dedi.

- Hayırdır inşallah! dedim.

- Hayır, çok değiştiniz! Sakıdarılmayın, sizi kırmak, küçültme

çin söylemiyorum. Hayatınıza, hatt

çinize bir rahatlık gelmiş. Evet öyleÇok rahatsınız. Biliyor musunuz ki b

Halit Beyin tesiridir. Halit Bey raha

adamdır.



Bütün mesele burada idi. Hal

Bey rahat insandı. Bu para meseles

ilân değildi. Alelâde kendinegüvenme hissi de değildi. Dah

başka bir şeydi. Hayatla, herhang

bir şeyle oynar gibi oynuyordu. Onanıdığımdan beri ister istemez he

onun verdiği çerçeveler içind

düşündüğümü, hattâ onu taklederek yaşadığımı bir daha anladım

Bu hakikatin yanı başında Sabriy

Hanımın bana anlattığı diğehususiyetleri ikinci, üçüncü dereced

kalıyordu.

- Halit Beyle iş görenlerin heme



hepsi kabiliyetleri derecesinde b

rahatlığı alırlar. Halit Bey ben

sevmez. Belki de kendisini iyanıdığım için sevmez. Fakat be

onu çok beğenirim...

Sabriye Hanıma, Nevzat HanımCemal Beyi ve Selma Hanımı d

Halit Ayarcı’nın müesseseye alma

ikrinde olduğunu söyledim. SelmHanımın adı geçer geçmez

Bekliyordum bunu...” der gib

gülümsedi.- Selma Hanım gelir, dedi. Hatt

çağırdığınız için çok memnun olur

Zannederim ki çalışmağa ihtiyac



var. O da benim gibi, fakat başka

sebeplerle bir şeyle meşgul olmas

âzım. Zannederim ki Cemal Beylaralan çok fena. Cemal’in de işle

pek bozuk... Bir yığın sıkıntısı var

Fakat Nevzat’ın geleceğindeşüpheliyim!

- Niçin?

- Nevzat, hiç de eski Nevzat değartık. Zaten Selma’yı da ço

değişmiş göreceksiniz. Fakat Nevza

gittikçe daha dalgınlaştı. Bütüdostlarıyla alâkasını kesti. Âdeta b

günahı ödüyor gibi yaşıyor. Ço

koyu bir dindarlık çöktü üstüne



Sabahtan akşama kadar Kur’â

okuyor, namaz kılıyor... Hattâ ruhlar

bile çağırmıyor.- Murat n’oldu?

- O da kayboldu. Dedim ya! Artı

eski Nevzat Hanım değil.Sonra birdenbire sözü değiştirdi:

- Bilir misiniz, bugünlerde be

kiminle dostum? Halanızla... Nmükemmel kadın, nasıl canlı, yaşın

nasıl yeniyor! Doğrusu aranızın açı

olmasına sizin hesabınızamüteessirim. O kadar açık fikirl

berrak görüşlü bir insan ki... O d

biliyorsunuz tasavvufa merak ett



Hattâ âşıkâne şiirleri bile var. Yarı

çayına gideceğim.

Konuşmanın bundan sonrasınıbeni sıkacağını anladım. Sabriy

Hanımdan kendisine telefon ede

etmez geleceği vaadini alarak evdeçıktım.

Sabriye Hanımın Selma Hanı

çin söylediği şeyler beni hakikateüzmüştü. Belki bu yüzden ilk ras

geldiğim dükkândan Cemal Beyi

evine telefon ettim. Karşıma CemaBey çıkarsa telefonu kapamağ

karar vermiştim. Beş seneden be

görmediğim, türlü sıkıntılar arasınd



çehresini bile unuttuğum kadı

birdenbire Sabriye Hanımın söylediğ

birkaç sözle şimdi dört bir tarafımbir yangın gibi sarmıştı. Halbuk

şlerimizin yavaş yavaş düzeldiği b

günlerde Pakize ile yeniden tatbalayı günleri geçiriyorduk.

Telefona Selma Hanım ceva

verdi.- Nerelerdesiniz a canım!

Cemal’e soruyorum, Hayri Bey bu

bilinir mi hiç? İstifa etti, gitti, diyor. Okadar ara! diye yalvardım

Zannederim her tarafa baş vurdu

Sizi ele geçiremedik vesselâm...



Ve bütün bunları hep, içine b

yığın çocuk neşesi karışan o ince

billûr sesle söylemişti. Demek böyldi, Cemal Bey ona benim istif

ettiğimi söylemişti. Ben huyu suy

bilinmeyen bir adamdım. Aramış, bürlü bulamamıştı!

Kendisine vaziyeti anlattım. Biz

yardım edip edemeyeceğini sordumSaatleri Ayarlama Enstitüsü’nün ad

pek hoşuna gitmişti:

- Bu nasıl iş canım? diyorduâdeta şakaya benziyor. Hakikate

şaka gibi bir şey... Hele bir anlatın...

Elimden geldiği kadar müessesey



zah ettim. Kendisinden rica ettiğimi

şeyi de söyledim. Ertesi saba

enstitüye geleceğini vaat etti. Onu günlerde kaleme devam etmeğe

başlayan Zehra’nın yüzünden Hal

Beyin odasına aldım. Daha ilk andkendisinde bir yığın şeyin değiştiğ

görülüyordu. Yine eskisi gibi güze

ve zarifti. Bütün hareketlerinhâkimdi. Gülüşü ateş oyunu gibi b

şeydi. Fakat makinada bozuk bir şe

vardı. Eski neşesi kalmamıştstırap denen çemberden geçtiğ

muhakkaktı. Sanki bilmediğimi

üzüntüler, düşünceler, belki de bi



korku arasından konuşuyordu. Belk

de yalnız bu sonuncusu vard

Korkuyu bütün ömrümce tatmıştımo yılanı gayet iyi bilirdim. Bir ker

çimize yerleşti mi bulandırmayacağ

hiçbir şey yoktu. Fakat nedekorkuyordu? Niçin telâşlıydı

Buralarını anlamam kabil değildi.

Benden ilk önce iş hakkında izahastedi. Çok çocukça bir saflıkla, “Be

böyle şeyleri yapamam ki...” diyordu

Bunu söylerken elleriyle yaptığşaret o kadar güzeldi ki bütü

konuşma boyunca bir dah

yapmasını bekledim.



- Zannettiğiniz gibi değil! dedim

Sadece müesseseye fik

vereceksiniz! Hiçbir güçlüğü yok.Hele siz ki bu işleri çok iyi bilirsiniz,

kadar mükemmel bir zevkiniz var...

Sonunda o da razı oldu. Eğlencebir iş olacağını tahmin ediyordu

Zaten giyim kuşam en sevdiği şeyd

Yalnız Cemal Beye bir kere sormasâzımdı.

- Belki istemez, diyordu. Onun içi

vaat etmeyeyim! Meselçıkarmayalım!

- Ne mesele çıkacak! Zannetme

ki Cemal Bey sizin herhangi b



arzunuzu reddetmeğe kalksın!

Bunu mahsus söylemiştim. Başın

salladı:- Cemal son zamanlarda hiç esk

Cemal değil!

O kadar kendisine hâkim olakadın neredeyse karşımda

ağlayacaktı. İçime yumruk gibi b

şey tıkandı. Asıl beni şaşırtan bu sözleri

altında Selma Hanımın bütü

hayatının bulunmasıydı. Demek ki Cemal Beyi hiç anlamadan, onda

hiç şüphe etmeden, gözü kapalı v

biçare yaşamıştı. Onu bütü



ömrünce insan olgunluklarının b

numunesi gibi görmüş ve öyl

sevmişti. Bununla da kalmıyorduOna bağlıydı. Onun emrinde idi. On

seviyor, kıskanıyor, ve ondan

korkuyordu. O zamana kadar bkadını bütün hayatından sıyırara

sevmiştim. Cemal Beyle ev

olduğunu biliyor ve sadece kabuediyordum. Fakat ikisinin arasındak

münasebetin üzerinde durmamıştım

Benim içimde ne Cemal Bey banSelma Hanımı, ne de Selma Hanı

zarurî şekilde Cemal Beyin varlığın

hatırlatmıştı. Kocası olduğu gib



herhangi bir hastalığı da olabilirdi.

Şimdi ise onu kıskandığın

anlayınca birdenbire vaziyedeğişmişti. O zamana kadar Cema

Beyden sadece nefret ederdim. B

yığın kinim vardı. Fakat onu hiçbzaman kıskanmamıştım. Şimdi b

anda onu kıskanmağa başlamıştım

Bileklerimden yukarıya doğru bütüdamarlarım çekile çekile:

- Peki sorun! dedim. Ümit ederi

ki reddetmez... Asıl felâketi o kadar beğendiğim

kadının birdenbire hayatında

şikâyet edecek kadar herkese



benzemesiydi. Fakat daha garib

hattâ daha gülüncü vard

Sıkıntılarımdan biraz çıkar çıkmakendime yeni ıstıraplar bulmamd

Gömüldüğü dalgaların içinden başın

çıkarır çıkarmaz karşı sahili görebir yüzücü gibi, ben de kendime b

ş bulur bulmaz Selma Hanım

dönmüştüm. “Buna niçin şaşmalıdiye düşünüyordum. Mademki yava

yavaş yine kendim oluyorum...”

İş meselesi böyle halledilincSelma Hanım, benim aradaki be

senelik hayatımı merak etti. He

şeyden evvel şirketten niçin istif



ettiğimi soruyordu:

- Biliyorsunuz ki o günlerde Cema

hep maaşınızın artacağındabahsediyordu.

Bir müddet yüzüne dalgın dalgı

baktım. Nerede ise her şeysöyleyecektim. Fakat ne diye acel

edecektim sanki? Belki de sözlerim

nanmayacaktı. Yahut hayatına yenbir üzüntü daha ilâve edecektim. E

yisi bir yalanla işin içinde

sıyrılmaktı:- İstanbul’dan uzakta idim.

dedim.

- İyi ama sizi görmüşler...



- Ben de hiç uğramadım, he

zmir’de kaldım, demedim ya...

Selma Hanım başını kaldırarayüzüme baktı:

- Niçin doğrusun

söylemiyorsunuz? dedi. Cemil’iyalan söylediğini ben biliyorum...

Tekrar bir sessizlik oldu, sonra

yavaşça ilâve etti:- Daha doğrusu şüphe ediyorum

Fakat şimdi eminim. Demink

duruşunuz bana her şeyi öğretti...Elimden geldiği kadar kendisin

atmine çalıştım. Fakat o kend

düşüncesinde devam ediyordu:



- Hayır! dedi. Bu mesel

zannettiğiniz kadar basit değil. Ço

karışık bir iş bu! Benden gizlemesino kadar ehemmiyet vermiyorum

Nihayet sizi sevdiğimi biliyordu. Ço

zahmetimi çekmiştiniz, ahbaptıkÜzülürüm, diye gizlemiş olabilir, ho

bu da affedilecek şey değil. Çünk

ortada bir sürü yalan var. Fakat sizşten ne diye çıkarttı, oraya kendis

getirdiği hâlde?

- Belki ötekiler çıkmamda ısraettiler...

- İmkânsız... Böyle olsa o zama

benden gizlemezdi. Fakat farz edin k



öyle, o zaman nasıl razı oldu? Hayır

bu işte mutlaka başka bir şey var.

Sonra gözlerini gözlerime dikti:- Kim bilir, ne kadar sıkınt

çektiniz...

- Aldırmayın! dedim. Her şedüzeldi şimdi. Benim için üzülmeyi

ve mesele yapmayın bunu. Hatt

bizim teklifimizi de unutun, belkkarşılaşmamızı istemez... Rahatını

bozulmasın!

Selma Hanım bir müddeçantasında mendilini aradı.

- Benim artık rahatım yok! dedi.

İnsan talihi bu idi. Hiç kimse yıldı



olarak kalamıyordu. Muhakka

hayalimizdeki yerinden inecek

herkese benzeyecekti.- Her neyse, sizi tekrar bulduğum

memnunun... İş meselesine gelince

daha düşünürüz. Ben size telefoederim.

Merdivenlerden beraber indik

Kapının önünde.- Hakikaten şaşılacak şey... B

kadar yalan söylesin! diyerek ayrıld

Hakikaten şaşılacak şeydi.



III

Belediye reisinin ziyaretinden ikay sonra daha mühim, daha

salâhiyetli, hattâ mutlak denece

kadar salâhiyetti bir zat dairemizegeldi. Fakat biz artık eski binad

değildik. Çok rahat, geniş bir yer

geçmiştik. Personelimiz dçoğalmıştı. Nermin Hanım, Zehra

Ekrem Bey, benimle beraber tam b

büro kadrosuyduk. İşlerimiz d



artmıştı. Halit Ayarcı her saba

geliyor, ya Nermin Hanıma, yahu

Zehra’ya bir yığın şey diktediyordu. Kızımın daktil

acemiliklerine ehemmiyet vermiyor

Ekrem Beyi iş fikrine yavaş yavaalıştırıyordu.

Halit Ayarcı’yı bu yeni misafir d

şaşırtmadı. Bir müddet ayaktabelediye reisiyle beraber izaha

verdi. Müessesenin esas gayesin

anlattı. Bu yeni ziyaretçinieskisinden bir farkı vardı. Bu hi

konuşmuyor, sadece gözlerin

gözlerinize dikerek dinliyor, icap



ederse kirpik işaretleriyle sizi tasdi

ediyordu. O da izahattan sonr

müesseseyi gezmeyi istedDuvarlara asılacak vecizeleri ço

beğendi. Bunları şehrin, hattâ yurdu

her tarafına dağıtmamızıüzumundan bahsetti. Halit Ayarcı b

eklifi yalnız bir, “Düşünüyoru

efendim.,.”le karşıladı.Fakat belediye reisi.

- Bu her şeyden evvel bir tahsisa

meselesi... diye cevap verdEnstitünün bu günkü parasıyla, hatt

bu sene bütçeye koyduğumuz par

le bunun yapılması imkânsız.



Mamafih Halit Bey çalışıyor.

Garip şekilde roller değişmişti. B

sefer Halit Bey benim yerimgeçmiş, belediye reisi onun yerin

almıştı. Ben dördüncü planda idim

Mamafih Halit Ayarcı yine benimunutulmama razı olmadı. Bana ço

açık, cevabı içinde sualler sordu ve

kendi üslûbunda cevaplar aldı.Salâhiyetli zat, belediye reisini,

- Tabiî... diye tasdik etti. Yalnız

her şeyi paraya bağlamamalıdırnsan iradesi daima maddî şartlar

yener...

Sözüne devam etsin diye ne kada



dua ettim. Bunun sırrını bir ker

öğrenseydim her şey halledilecekt

Fakat devam etmedi. Şüphesiz bmühim işin usullerini kendimizi

bulmasını istiyordu.

Belediye reisinin bu hususa hiçbtirazı yoktu. Binaenaleyh, gerçeği b

olmakla beraber, çünkü o da madd

şartları sadece iradesiyle yenmişebenziyordu, yeni kurulmuş b

müessesede, bilhassa bu kada

masraflı bir işin büsbütün de parasıyapılamayacağını, yapılsa bile bu i

çin sarf edilecek iradenin ço

pahalıya mal olacağını en münasi



dille, yani karşısındakinin fikrin

daima doğru bula bula tekra

hatırlatmağa çalıştı. İtikadımcbelediye reisinin bu işte hakkı vard

şsizlik samanlarımda sadec

rademle geçinebilmek için bu cevheo kadar sarf etmiştim ki çoktan be

bende zerresi bile kalmamıştı. Ve

belki de bu yüzden aylardır HalAyarcı’nın ayağıyla ittiği bir futbo

opuna benzemiştim.

Halit Ayarcı bütün bu konuşmaboyunca âdeta lâkayt kalmışt

Masanın bir köşesine hafifç

yaslanmış, sakin ve alâkasız



beyhude sözlerle israf edilen zamana

pek fazla fark ettirmeden acır gib

etrafına bakıyordu. Hiçbir zaman casıkıntısı denen şeyin bu kadar asî

bu kadar üstün şeklini görmemiştim

Etrafındaki konuşmanın bitmesinbirdenbire kabaran bir rüzgârı

savurduğu bir toz dalgasını

geçmesini bekler gibi bekliyorduBen işe karışacağım zaman

biliyorum. Fakat siz bir kere aranızda

anlaşın! Sizleri huyunuzdavazgeçiremem ki... Çaresi

ahammül edeceğim. Nasıl ols

olduğum yere geleceksiniz”. Bir insa



karşısındakine o anda yalnız sabı

ve tahammül olduğunu ancak b

kadar terbiyeli şekilde gösterebilirdi.Nihayet salahiyetli zat kararın

verdi.

- Para işini merak etmeyin... dedHer türlü fedakârlığı yapacağız

Mademki bu işe girdik... Be

mümkün olduğu kadar tutumlu olmagerektiğini söylemek istiyordum.

Belediye reisi bu çok bas

emenniye hemen hemen aynzikzaklardan geçen bir cümle ile

eşekkür etti. İşte o zaman Hal

Ayarcı dayandığı masadan ayrıldı v



seyirci vaziyetinden çıktı.

- İmkânlarımız biraz genişlers

elde bulunan çok faydalı bir eseri dneşretmeyi düşünüyoruz! dedi.

Hayır, bu adamı ben takl

edemezdim. Ona yetişmemkânsızdı.

- Demek hazır eserleriniz var! N

çabuk böyle?- Evvelâ büyük bir etüdümüz var

Arkadaşım Hayri Beyin heme

hemen bütün ömrünü sarf edereyazdığı bir kitap... En büyü

saadetimiz için...

Belediye reisi bu fırsattan istifad



ederek beni daha yakında

anıtmağa muvaffak oldu.

- Hayri Bey arkadaşımız esksaatçiliğimizin tarihini belki en iyi bile

adamdır. Zaten saatten ve

elsefesinden çok iyi anlar.Bu sefer dikkatli bakışların te

hedefi ben oldum. Kanunun anlattığ

mânada tam bir cürmümeşruttu buSuçüstü... Suçüstü... “Ah Yârabbi

bir kaçabilsem!” Fakat niy

kaçacaktım sanki? Böyle bir ilgiybütün ömrümde görmemiştim.

- Kitabınızın ismi nedir, Hay

Beyefendi?



Ben bu sualle birdenbir

yuvarlandığım karanlık uçurumda

utunacak bir yer ararken HalAyarcı benim yerime cevap verdi:

- Ahmet Zamanî Efendiye ait b

etüt. Ahmet Zamanî Efendi ve Eser- Ahmet Zamanî Efendi mi? H

şitmedim...

- On yedinci asrın meşhuâlimlerinden... Dördüncü Mehme

devri adamı. Tam klasi

devrimizde...- Ne yapmış bu adam?

- Devrin en mühim saatçisi... Hattâ

Graham’dan evvel rabia hesapların



bulmuş diyorlar. Hayri Bey doğruda

doğruya onun mektebinden gelen b

zatın talebesidir. Muvakkit NuEfendinin...

Tekrar bakışlar benden yana

çevrildi.- Kitabınız bitti mi?

Artık sıra bana gelmişti. B

kadarını yapabilirdim. Halit Ayarcbeni yolun ortasına kada

götürmüştü. Bundan sonrası benim

şimdi. Nereye gideceğimi biliyordum- Doğrusunu isterseniz henü

hayır! Yani halledilecek bir iki mesel

var. Fakat bitmek üzere... Hatt



bitmiş gibi...

Halit Ayarcı tekrar dinami

rehavetinden ve alâkasızlığındasıyrıldı. Bana,

- Zannederim ki gelecek nisan

yetiştirirsiniz...Sonra misafire döndü.

- Gelecek nisanın sekizi Ahme

Zamanî Efendinin ölümünün yüsekseninci yıldönümüdür de...

Sonra kendi kendine hesap etti.

- Evet, tam yüz seksen senoluyor.

- Demek büyük bir merasim

yapabiliriz?



Halit Ayarcı konuşmanın topun

yine belediye reisine bıraktı.

- Halit Beyin niyeti de öylefendim... Hayri Bey biraz yorulaca

ama...

Bu fırsat kaçırılmaz.Müessesenin açış resmini de

zaman yaparız, değil mi Hayri Bey

Bu vesile ile daha parlak olur.Halit Ayarcı tekrar konuşmağ

katıldı.

- Açış törenini bendeniz yenbinamızda düşünmüştüm... dedi.

Bu sefer ilk defa olarak iki tara

da itiraz etti.



- Hayır, hayır... O zaman ço

gecikir... Zaten yeni bina için ayrı b

açış töreni daima yapılabilir! Bu gibörenler ne kadar sık olursa o kada

aydalıdır!

Salâhiyettar zat tekrar bandöndü:

- Hayri Bey, bu kitap şubata kada

bitecek... Bunu sizden katî şekildstiyorum. Bu kadar mühim bir zatı

unutulmuş olması doğru değil.

Yaptığınız işin ehemmiyetini bilin veona göre çalışın... Siz de bana b

neşriyat meselesini hatırlatın...

- Baş üstüne efendim... Zate



Salâhiyettar zat Ahmet Zaman

Efendiden bir türlü vazgeçemiyordu.

- Mühim bir keşif, diyordu. Fakanasıl oldu da hiç adı işitilmedi?

Sanki demin kafamdan geçenle

düşünen ben değilmişim gibi, yavave en kandırıcı sesimle ceva

verdim:

- Eskiler malûm efendim.Şöhrete âfet diye bakarlardı. Sonr

çok genç yaşta öldü. Kırk iki yaşında

alanmış...- Rabia hesapları o devirde

aramızda?..

Bu sualle nefesim birdenbir



Salâhiyettar zat tekrar ban

döndü.

- Nasıl bir insanmış bu?..Halit Ayarcı bu sefer de ceketini

düğmeleriyle oynamağa başlamışt

Bu demekti ki, iş bana düşüyorduBütün kuvvetimi, cesaretim

opladım. “Ya pîr!” Faka

yalancıların piri kimdi acaba?- Uzun boylu, sarışın, kumra

sakallı, siyah gözlü bir adammış! D

gençliğinde biraz peltekmiş. Fakakendi kendine, iradesiyle düzeltmiş

diyorlar. Daha doğrusu hocam

rahmetli Nuri Efendi böyle söylerd



Garip huyları varmış. Meselâ çok iy

meyva yetiştidiği hâlde üzümde

başkasını yemezmiş. Bal ve şekegibi şeyler de kullanmazmış. Mevlev

arikatindenmiş. Zengin bir adamı

çocuğuymuş. Birden fazla kadıalmanın aleyhinde bulunduğu içi

devrinde pek sevilmezmiş...

- Demek modern bir adam.Âdeta bizden!

- Aşağı yukarı... Sarı rengi ço

severmiş. Hattâ pek mutat olmadığhâlde sarı cübbe, sarı kaplı kür

giydiğini hocam Nuri Efendi söylerd

Sarı, güneşin rengidir, dermiş. Ço



aradım ama bu kanaatin nerede

geldiğini bulamadım.

Ben söyledikçe belediye reisinide, salâhiyetli zatın da yüzle

ebessüme gark oluyordu. Ah, b

küçük teferruat... İki üç çizgi, birkakonuşma parçası, işte size bütün b

hayat...Tevekkeli değil eskiler yalnı

şiir söylemişler!- Bir işi, falan var mıymış?

Artık ne dönmem, ne de durmam

kabildi. İster istemez yoluma devamedecek, yeni yeni şeyle

uyduracaktım.

- Çengelköy’de küçük bir camii



müezziniymiş... Fakat evlenm

meselesindeki fikirleri yüzünde

çıkartmışlar. O da selâmlığınaçmış, yatsı namazların

misafirlerine evinde kıldırmış. Ezan

da evin penceresinden okurmuş!Halit Bey tekrar bana döndü:

- Bir Venedikli vasıtasıyla devri

garplı riyaziyecileriylmektuplaştığını söylüyordunuz...

- Evet ama, müsbet bir şe

bulunamadı. NuruosmaniyKütüphanesi’ndeki kita

kaybolmasaydı...

Salâhiyetli zat hayretler içinde idi:



- Mühim keşif doğrusu... Böyle b

adam...

Halit Ayarcı işi biraz dahaabiileştirmek ihtiyacını duydu.

- Bendenize öyle geliyor ki, Kâti

Çelebi’nin etrafındakilerden biolacak... Başka türlü izahı güç...

Bu ihtimal her ikisini de tatmin ett

Belediye reisi meselenin şimdilik barzda halledilmesinden memnun

dairenin gezilmesini teklif etti.

Bu aşağı yukarı iki ay evvelkeftişin hemen hemen aynıdır. Ş

şartla ki, binamız biraz dah

genişlemişti ve salâhiyettar za



belediye reisinden daha yükse

mevkide olduğu için daha dikkatl

daha titizdi. Binaenaleyh iki saasürdü. Hemen her şeyin önünd

durdu, yerinden kalkabilecek her şey

bir kere yerinden oynatıp altınabakıyor, sonra kendisini elinde iyice

evirip çevirip muayene ediyor, tekra

yerine koyuyordu. Bütün bodefterleri açıp bakıyor, grafikleri

önünde uzun murakabe saatle

geçiriyordu.Bir ara bana döndü, bir eli kılıfım

çıkarmağa çalıştığı yaz

makinasında:



- Neden öldüğünü biliyo

musunuz? diye sordu.

- Maalesef efendim... Ama...- Ben söyleyeyim, bakalım buldum

mu? Şekerden... dedi. Bende de va

da oradan biliyorum.Tabiî niçin böyle olması icap

ettiğini sormadık. Niçin soracaktık

Hattâ niçin şüphe etmeliydi? Herkebir şeyden öldüğüne göre Ahme

Zamanî Efendi de elbette b

hastalıktan ölecekti. Şekerden veycan sıkıntısından ölmesi arasında ne

ark vardı? Asıl mühim ola

salâhiyetti zatın bu işe getirdiği iy



niyet, bizimle böyle işbirliğ

etmesiydi. Hepimiz birden bu ihtima

kabul ettik. Hattâ ben:- Çok doğru buyurdunuz.

Üzümden başka bir şey yemediğin

göre... diye hafiften tasdik bile ettimSonra saatine baktı. Güzel, altı

kapaklı bir Lonjin’di. “Yoruldum...

dedi. Hepimiz yorulmuştuk. Onun içiHalit Ayarcı’nın odasına geldiğimi

zaman Derviş Ağanın getirdiğ

kahveler pek makbule geçti. Hattâ aşekerli olmasına bile ehemmiye

vermedi.

Kahvelerden sonra yine o gü



olduğu gibi kadro meselesine geçild

Ondan sonra tebrik faslı geldi. B

sefer altın tepsi belediye reisi ilonun arasında gidip gelmeğe başlad

ve nihayet kundaklanmış bir çocu

gibi Halit Beyin birdenbire açtığkollan arasında kaldı. Azi

velinimetim:

-Teveccühlerinizegüvenmeseydim, bu işe katiye

girmezdim. Bu itibarla ne kada

eşekkür etsem azdır. Bana bhizmet vesilesini verdiğiniz içi

bahtiyarım... diyerek meseley

halletmişti.



Bütün gün hep böyle yapmış, e

üzumlu noktada konuşmuş, hiçb

şey rica etmeden istediklerinihepsini kabul ettirmiş, şimdi de as

şin kendisi tarafından kurulduğunu

beyhude münakaşaya lüzumolmadığını iyice anlatmıştı.

Fakat salâhiyetli zat tecrübe

adamdı. Koskoca enstitüyü sadecbizlere bırakamazdı.

- Bu müesseseyi başında

tibaren benimsedim, dedi. O sizleriolduğu kadar benimdir de... Reis be

de size yardım edecekler...

Ayrılırken tekrar bana iltifat etti:



- Kitabı isterim... Bitecek anladını

mı Hayri Bey?

Ve yanağımı okşayarak kitaplaolan alâkasını bir daha teyit ett

Kapıdan çıkarken:

- Sloganları dağıtın! Biran evvel veher tarafa... diye tekrar emir verdi.

Tam merdivenin başında belediye

reisine yavaşça:- Bu rabia hesabı nedir siz biliyo

musunuz?diye sorduğunu işittim.

Onlar gittikten sonra Halit Ayarcekrar bana döndü:

- Artık bundan sonra da şüphe

etmezsiniz zannederim... dedi.



- Hayır, dedim. Müesses

kurulacak. Bir de işimizi bilsek!

- Hâlâ bilmiyor musunuz? Saatleayarlayacağız...

- Evet ama nasıl? Bu kada

kalabalık bir teşkilâtla...- Çaresini bulacağız... Herke

kendisine, tâyin olunduğu vazifeni

adından bir iş çıkaracak. Zatekurulur kurulmaz bir tâmimle bütü

arkadaşlardan rica edeceğim bunu.

Ve tabiî onlar da yapacaklar. Bodurmayacaklar ya...

Sonra bir eli odasının kapısını

okmağında:



- Siz kitabı ne vakit bitireceksiniz

Yani ne vakit bitirebilirsiniz, deme

stiyorum... diye sordu.- Nasıl yazarım ben bu kitabı?

diye cevap verdim. Mevcut olmaya

bir adam için...Halit Ayarcı’nın kaşları birdenbire

çatıldı. İlk defa hiddetleniyordu.

- Nasıl mevcut olmayan adam?Daha demin kendini

bahsediyordunuz... Dördünc

Mehmet zamanında yaşamış. Sarengi severmiş. Güneşin rengidir

dermiş. Mevlevî olduğunu bil

biliyorsunuz. Graham hesaplarıyl



meşgul olduğu malum... Şekerde

ölmüş. Yok azizim, ben bu cinste

sabotaj istemem. Bu müessesmuvaffak olacaktır. Herkes vazifesin

yapacak. Sizin ilk işiniz budur.

- İyi ama, bütün bunlar mânâsışeyler... Hepsi uydurma!

Birdenbire ceketimden tuttu:

- Bu kitap yazılacak!.. Yahut dagider içeriye istifanamenizi yaza

getirirsiniz! Ben bu kadar bağ

olduğum bir müessesede en yakıdostlarım tarafından ihanet görmem

stemem... Hem kendini

söylüyorsunuz, hem de yoktur



diyorsunuz...

- Ben Ahmet Zamanî’de

bahsetmedim...- Ama, Nuri Efendide

bahsettiniz... O da o demek...

Sonra birdenbire belki de bozulayüzüme dikkat ettiği için güldü:

- Adı olan her şey mevcuttur Hay

Bey! dedi. Binaenaleyh AhmeZamanî Efendi vardır. Biraz da ikim

böyle istediğimiz için vardır. Hattâ

şimdi büyük dostumuz da istiyor. Hiüzülmeyin... Çalışın sadece... Sonra

kadro meselesini ne yaptınız

stediklerimizi veriyorlar. Han



isteniz?..

Aksi aksi:

- Tanıdığım insan çok az... dedim- Bulun...

- Akrabam yok...

- Akrabasız adam olmaz...- Belki vardı ama meydand

yoklar... Şimdilik görünmüyorlar..

sterseniz gazetelere bir ilâvereyim!

Tekrar gülümsedi.

- Ah, Hayri Bey, ah Hayri Bey.dedi. Siz hakikaten ben

yoruyorsunuz. Bir türlü sizi baz

şeylere alıştıramadım. Hayır, ilâna



üzum yok, biraz daha bekleriz.

Onlar gelirler... Bir de Sabriy

Hanımla Selma Hanımı artık davezamanı geldi sanırım.

Odama girdiğim zaman Zehra’nı

beni beklediğini gördüm. Benden izistiyordu. Yeni elbiseleri içinde

hakikaten güzel ve mesuttu. Yen

aşındığımız evde odasını ne kadazevkle döşemişti. Pakize ile iki dos

gibi geçiniyorlardı artık. Karımı

iroit guddeleri tedavi edileliden beevde kavga yoktu. Ahmet üç ayda

altı kilo almıştı. Kızıma yarın dah

sterse evde kalabileceğin



söyledim... O teşekkür yerine b

kırıttıktan sonra çekilip gitti. Be

başım iki elimin arasındadüşünmeğe başladım. Hayır

stirahat etmemin imkânı yoktu

Birçok yalanın içinde olsam bilhmal edemeyeceğim bir hakikat

büyük bir hakikat vardı ortada

Saatleri Ayarlama Enstitüshayatımı kurtarmıştı.

Halit Ayarcı ile evime refah dene

güneş doğmuştu. Bütün bunladüşünürken iç telefon çaldı. Hal

Ayarcı, sanki aramızda geçe

şeyleri tamamiyle unutmuş gibi e



rahat sesiyle:

- Yarın size Ahmet Zamanî’y

yazmanıza yardım edecek tarikitaplarını getireceğim.

Göreceksiniz ne kadar kolay iş...

- Teşekkür ederim efendim...- Bir iki ayda çıkar...

- Zannederim efendim. Siz d

yardım edersiniz tabiî..- Selma Hanımla Sabriye Hanım

davet için biraz bekleyin! Be

gidiyorum, bir iş olursa evdeararsınız...

- Baş üstüne efendim...



IV

Başından beri gazetelerde enstithakkında havadisler çıkıyordu

Kadromuzun müzakere edileceğ

arih yaklaştıkça bu yazılar arttBayağı günün meselesi hâline geldik

Hemen her gün enstitünün teşkilât

çalışma tarzı, yapacağı iş münakaşaediliyor, bittabi bu arada müdürün

müdür yardımcısının ve diğe

personelin hayatları hakkında d



ufak tefek şeyler geçiyordu. Baz

gazeteler Halit Ayarcı’yı son derece

sempatik buluyorlar, bir kısmı bkadar mühim iddialı bir müesseseni

bu cinsten bir iş adamına verilmesine

şaşıyorlardı. Bir kısmı ise, “Ne igörecek bu müessese?” diy

soruyordu. Halit Ayarcı bütün b

yazıları dikkatle okuyor, tenkitleremüsamaha ile gülüyordu.

- Elbette, diyordu, bu kada

mühim bir iş yapılırken aleyhte dsöylenecek! Mesele münakaş

edilmesidir.

Bilhassa bir gazetenin, Saatle



Ayarlama Enstitüsü’nün gere

adının, gerek vazife ve öğrenilebildiğ

nisbette teşkilâtının bürokrasarihinde hakikî bir merhale olduğun

yazması pek hoşuna gitmişti.

- Kim yazdıysa bunu, işi anlamış.Zeki adam! Evvelâ asrını biliyor. B

asra birçok ad verilebilir. Fakat o he

şeyden evvel bürokrasi asrıdırSpingler’den Kayserling’e kada

bütün filozoflar bürokraside

bahsederler. Ben hattâ derim kbürokrasinin asıl kemal çağı istiklâ

devri bu devirdir. Bunu anlayan adam

mühim adamdır. Ben mutlak b



müessese kuruyorum. Fonksiyon

kendisi tâyin edecek bir cihaz.

Bundan mükemmel ne olabilir?Kadro müzakerelerinin zaman

yaklaştıkça sıklaşan bu havadisle

ve düşünceler sonuna doğrbirdenbire şahıslarımız etrafında

oplandı ve iki hafta içinde de Hal

Beyi bırakıp sadece beni hedealdılar.

Bu ağız değişmesi sayesind

müessesemizin lüzumuna dayapılan münakaşaların birdenbire

kesilmesine bakılırsa bu işte Hal

Ayarcı’nın bir tertibi olduğun



hükmetmek hiç de yanlış olmaz

Şurası da var ki, hayatımın gari

cilveleriyle ben Halit Beye nazaraefkârıumumiyeyi oyalamağa dah

müsaittim. İşte o andan itibare

benim için günlerce süren bhuzursuzluk başladı. Hemen gü

aşırı, bir gazetede resmim çıkıyor

hayatım münakaşa ediliyor, bu kadamühim bir işte bulunmamın doğr

olup olmadığı hakkında fikirle

yürütülüyordu. Takribî Ahmet EfendCamii’nin bir asra yaklaşan hikâyes

Şerbetçibaşı Elması, çocukluğumd

ve ilk gençliğimde tanıdığım insanlar



yetiştiğim muhit, işsizlik yıllarım

gördüğüm işler birbirine zıt bir yığı

efsire yol açıyordu.Bazı kimseler için bu işin âdet

ek favorisi bendim. Onlara gör

bütün ömrüm saat ve zamanlageçmişti. Binaenaleyh hayatımın he

safhası bu işe bir hazırlıktan başka

bir şey değildi. Nuri Efendinin soalebesi idim. Binaenaleyh Şey

Ahmet Zamanî’nin müsbet vey

esrarlı bütün bilgilerinin vârissayılırdım.

Tam bu sıralarda-yine şüphesi

Halit Ayarcı’nın gizli teşvikiyle



Muvakkit Nuri Efendin

Merkezefendi’deki mezarının tami

beni büsbütün Ön safa geçirdi. Bmerasimde verdiğim nutukta, Hal

Ayarcı’nın sıkı tembihleri yüzünde

Ahmet Zamanî’den bahsetmem işbüsbütün alevlendirdi. Bu sefe

zekâm, görüş kabiliyetim, hattâ

şahsî metodum methedilmeğebaşlandı.

Ertesi hafta gazetelerden birind

dünyanın en garip başlıkmakalelerinden biri vardı. “Hay

rdal’ın çıraklık seneleri” diy

başlayan bu yazıda, benim ü



yaşımdan itibaren saat ve zamanla

meşgul olduğum anlatılıyordu

Babama muttasıl evimizdeki büyüsaati, Mübarek’i göstererek nas

şlediğini sorarmışım. “Zengin

dindar, kibar cetler silsilesinden teaile mirası olarak büyükçe b

saatten başka bir şey bulunmaya

bu evde ihtiyar baba sabah akşamçocuğuna, saatin kâinatın timsa

olduğunu söylüyordu. İşte bütü

çocukluğu bu saat karşısında geçeHayri İrdal’ı talih doğmadan evvel b

şe hazırlamıştı.” cümlesiyle biten b

makale hakikî bir şaheserdi. B



hafta sonra bir başka muharrir, ben

Tanınmamış Voltaire’imiz” diye

akdim ediyor ve hayatındsaatçilikle zengin olan bu filozofl

aramızda ipe sapa gelmeyece

mukayeseler yapıyordu. Üçüncyazıda Nuri Efendi de, babam d

Voltaire de bir tarafa itiliyordu. B

yazıda benim hayatımın insanları vecemiyetimizi öğrenmek için girişmi

olduğum bir tecrübe olduğ

söyleniliyordu. “Hayri İrdaçocukluğundan beri zihniye

meselesiyle meşguldü, elbette ki b

devamlı çalışma bir gün geli



meyvalarını verecekti.” deniyordu.

Bittabi bu velveleye Doktor Ram

yabancı kalamazdı. Nitekimsonradan büyütüp kitap hâline

getirdiği bir makale yazdı ve benim

ruh tahlilimi yaptı. Nezredilmiş bcamiin para şartları yüzünden küçüle

küçüle indiği son had olan esk

saatimizi nasıl baba telâkkî ettiğimyice izah etti. Tâbirnamelerden, fa

kitaplarından. Seyit Lûtfullah’ta

bahsetti ve bendeki zaman sezişinövdü. Ona göre ben bir nevi Ebu A

Sinâ idim. “Evet, diyordu Dokto

Ramiz, Hayri İrdal, bu şar



Faust’unun modern hayatımızda yen

baştan görünüşünden başka bir şe

değildi. O nasıl ameliyelerini İzazamanda yapmışsa, Hayri Bey d

yaşanan zamanda yapıyor. B

yüzden dostum Halit Ayarcı’nıgirdiği mühim teşebbüste bu hakik

değeri bulup meydana çıkarmas

kadar övülecek bir hareket olamaz!”İşin en sıkıcı tarafı Halit Ayarcı’nı

bu budalalıklardan her şikâyetimde

bıyık altından gülmesi, beni teskinhiç aklına getirmemesiydi.

- Elbette, diyordu. Elbette az

dostum, böyle mühim b



müessesenin kurulma şerefin

paylaşan bir insanın etrafında bira

gürültü olur. Ne yapmamstiyorsunuz sanki? Çıkıp, “Hayır

yalan söylüyorsunuz!” mu diyeyim

Bu müesseseyi kökünden yıkarBırakın, bu bir dalgadır

kendiliğinden geçer...

Bazen de;- Voltaire’e veya Faust’

benziyorsanız kabahat benim mi

Yahut benzetiyorlarsa... Onlar dabizim bir şeylerimiz olmasın

stiyorlar. Elli senede bir medeniyete

bütün tarihiyle yetişmek kolay mı



şin içine elbette biraz mübalâğ

girecek! Nasıl filân romancımız

Balzac’a öbürünü Zola’ybenzettilerse, sizi de başkalarına

pekâlâ benzetirler. Hayret ediyorum

doğrusu! Sizi kıskanmadığım içibana teşekkür edeceğiniz yerde

kızıyor, hiddet ediyorsunuz! Ben sizi

yerinizde olsam hiç ses çıkarmazkendi işime bakardım. Siz oturun

kitabınızı yazın, enstitümüzü

ekâmül çarelerini arayın!.. Bunlar kadar basit şeyler ki... Göreceksiniz

sonunda nasıl alışırsınız! Ne hace

alışmadınız mı sanki? Bir hafta evve



aleyhinizde çıkan yazıya nas

kızmıştınız? Öyle sanıyorum k

kızılacak büyük bir tarafı da yoktuYani, şimdi söylediklerinizi

doğruluğuna inanmam lâzım gelirse

abiî bulmanız icap eden bir yazıyddemek istiyorum. Hayatınızdan kend

anlattığınız şekilde bahsediyorlard

Halbuki kızdınız. Demek köbürlerinden memnunsunuz!..

Filhakika aleyhimdeki yazı da pe

öyle kızılmayacak cinsten değildBütün İstanbul halkının tanıdığı b

meczubu öne sürmekle işlenen b

hata” diye başlıyor, beni nasılsa



adaletin elinden kurtulmuş alelâde b

sahtekâr olmakla itham ediyor

Şerbetçibaşı Elması rezaleti henüunutulmuşken, bir başka dalaver

daha mı?” diye hem bana, hem Hal

Ayarcı’ya yükleniyordu. Bu yazınımuharririne göre Halit Ayarc

efkârıumumiye ile alay eden bir i

adamı, bir sergüzeşçi idi ve beonun kuklasıydım!

Salâhiyettar zatın ziyaretinin ertes

günü mükâfat olarak bana kendkereste fabrikasında yüz liralık b

ücretle hiç işi olmayan bir kontrollü

veren Halit Ayarcı, bu yazı üzerine



de sabun fabrikasında aynı şekilde

bir vazife vermişti. Bu d

gösteriyordu ki yazı hakikatealeyhimde idi, ve doğrusu ben de

hakikaten kızmıştım.

- Şüphesiz ki o yazılara kızdımAleyhimde söylenirse elbett

kızarım. Siz de biliyorsunuz k

Şerbetçibaşı Elması dâvasındhiçbir kabahatim yok!..

- Hayır, siz kukla kelimesine

kızdınız...- Hayır ona kızmadım. Kukl

olduğumu biliyorum!

Halit Bey hep aynı soğukkanlılıkla



- Çok acayip insansınız, diyordu

ş arkadaşlığının ne olduğun

bilmiyorsunuz. Bütün ömrünüzcyalnız yaşadığınız ne kadar belli! Hi

cemiyet hayatına alışmamışsınız

Ancak insana alışmamış olanlabaşkalarının hürriyetine karışabilir

Hem aleyhinizde yazmayacaklar

hem de ölçülü şekildemethedecekler... Ne âlâ şey

Bulursanız bana da gönderi

böylesini... Hayır azizim, herkesihürriyeti var!

Pek haksız da değildi. Lehimd

yazılan şeyler hoşuma gidiyordu



Benim kızdığım şey, kendimin de

nanmayacağım mübalâğalard

Doktor Ramiz’in makalesinden sonrbir gazetecinin karımla yaptığ

röportaj çıktı. Ve bu sonuncus

hepsini bastırdı. Pakize şahsımkarşı, on seneyi geçe

alâkasızlığını, beni küçük görmesin

hmallerini, hulâsa evlendiğimizdeberi yaptığı bütün haksızlıkları yirm

dakikalık bir konuşmada ödemeğ

karar vermiş gibi, beni durmadaövüyordu. Fakat Pakize saatle

psikanalizle, yüksek bilgi ile alâkas

olan insan değildi. O moder



kadındı. Sinemayı seviyordu

Kâinata beyaz perdeden bakıyordu

Binaenaleyh ister istemez onun gözle ben de değişecek, sinema

olacaktım.

Karım kocasını çok seviyorduEsasen çocukluğumuzdan be

sevişmiştik. Benim bir yığın talihsizli

yüzünden Emine ile evlenmemüzerine o da ilk kocasıyla evlenmişt

Fakat hiçbir zaman ben

unutmamıştı, ne de ben onu... Zatelk evlenmemden bir gün evve

kendisiyle konuşmuş, bu iştek

zaruretleri anlatmıştım. Birinci karım



çok iyi kadındı. Fakat ben

anlayacak seviyede değildi. Onu

çin hayatta muvaffak olamamışkendimi tanıyamamıştım. Onu

ölümü üzerine Pakize de kocasında

ayrılmış, gelmiş, beni bulmuştuÇünkü ben bütün büyük adamlar gib

kadın meselesinde, çekingen

mağrur ve tabiatıyla dalgındım. İştondan sonra, Pakize’nin sayesind

asıl çalışma devrem başlamışt

Kendisini işine tam vermek içimemuriyetini bile bıraktı... Yed

sekiz sene ailemden kalan öteberiyl

geçindik. Neyimiz varsa hepsi sar



oldu...” Ama Pakize şikâyetçi değild

Esasen o, büyük bir adamın karıs

olmanın ne gibi fedakârlıklar icaettirdiğini biliyordu. Hususî hayatım

mı? Tabiî biraz dalgındım. Faka

kendimi büsbütün işe kaptırmadığımzamanlar neşeliydim. İyi at

binerdim, güzel yüzerdim, teni

oynardım. “Biraz kumarı severdama, hatırım için vazgeçti!” Kadı

uvaletinden hakikî zarafetten çok iy

anlıyordum. Küçük baldızımıuvaletleri hep benim tavsiyeml

yapılmıştı. Saatten başka sevdiğim

şeyler mi? Tabiî musikîy



seviyordum. Hem alaturka, hem

alafrangasını. Güzel piyano ve banj

çalardım. Büyük baldızım bütümuvaffakiyetini bana borçluydu. “A

bilmiyor musunuz?..Ablam Billu

Çağlayan Gazinosu’nda her akşasöyler... On bir buçukta giderseni

eğer, dinlersizin...” Evde çolu

çocuğumla sohbetten hoşlanırdımSabah kahvaltılarında meyva suy

çerdim. Bir huyum vardı, sık sı

âşık olurdum. Fakat karım bunu hogörüyordu. “Onun seviyesinde ola

bir insan için...” “Zaten kadın kısmın

bilirsiniz, rahat bırakmazlar ki...



Kendisine gelince, vaktiyle dansö

olmak istemişti ama... “İnsan, Hay

gibi bir erkekle evlenince kendisinseve seve feda etmeye alışıyor.

Saatleri Ayarlama Enstitüs

açılmadan evvel, yani tam kurulacağsıralarda iki teklif almıştım. Biris

Hollyvvood’dan... “Evet, eve

Hollywood’dan... Bir şark filmi için..Öbürü de büyük bir saa

abrikasından... İsviçr

abrikalarından biri. İsminsöyleyemeyecekti. O kadar ev işin

düşkündü ki bu gibi şeyle

birdenbire unuturdu. “Zaten artis



olarak başladı. Biz ailece artistiz

Gençliğinde tiyatroda çalıştı. So

zamanlarda bir filmde de rolü vardı!Filhakika işsizliğini sıralarında ik

defa figüranlık yapmıştım. Sevdiğim

yemekler mi? “Haşlanmış sebzezgara gibi şeyler...” Karıma gör

yemeyi severdim ama, perhize ço

riayet ederdim. En büyük kusurumda kendimi ihmal etmemdi! Anlaşıla

eğlence ile pek başım ho

olmayacaktı ki geceleri peçıkmazdık, nadiren sinemay

giderdik. Konuşmanın bunda

sonrası sevdiğim artistlerin adları id



Kısacası hangi mahkemeye v

hâkime gidersem gideyim, eğe

kimizi birden deli diye tımarhaneyeyahut yalancı diye hapishaneye

ıkmazsa, yirmi dakika içinde

ayrılmamıza karar verebileceği bröportajdı bu! İler tutar bir yerim

yoktu. “Geceleri çalışır... Sabah

doğru, yarım saat kadar ancauyur...” Ama bu sadece büyük mesa

zamanlarında böyleydi. Bazen d

yirmi dört saat uyurdum. Bilmemniçin, çırçıplak döşemenin üstünde

yatmaktan hoşlanırdım

Romatizmalarım ata binmeğe şimd



müsaade etmediği için sadec

imnastik yapıyordum. Akrabamda

çok zulüm görmüştüm. Fakat Pakizbunların üzerinde durmuyordu

Bilhassa halamdan bahsetme

stemediğini açıkça söylüyorduHayri onları çoktan affetti...”

Mülâkatı sabahleyin dairede Hal

Ayarcı bana kendisi okuduHiddetime hiç aldırmıyor, he

cümlede bir kahkaha savuruyordu.

- Harika... diyordu, harika.Bundan daha mükemmel bir mülaka

olamaz. îlk işim bir gazete çıkarma

olacak karınızın idaresinde... Ça



Saati. Adı Çay Saati olacak... B

stidat böyle bırakılır mı hiç? Siz

nasıl anlamış! Tam olduğunuz gibi...- Beni kepaze ediyor, deseni

daha doğru olur. Neremi anlamış

Baştan aşağı zevzeklik, herkese rezoldum.

Halit Ayarcı’nın yüzü birdenbir

değişti, ciddileşti:- Sizi ıslah ediyor, tanzim ediyor

sevebileceği şekle sokuyor... Niçi

ers tarafından alıyorsunuz hepBütün bunları da sizi sevdiği içi

yapıyor. Size hakikî çehreniz

veriyor.



- Baştan aşağı yalan v

hamakat!..

-Siz öyle zannedin. Herkeçıldıracak... Meselâ şu cümle

Ayakkabılarımı kendisi giydirir. B

en sevdiği şeydir!”- Doğru dürüst ayakkabısı bil

yok!

- Olmadıysa kabahat sizin! Böylkadının kocası olan adam he

şeyden evvel onun rahatım ve

saadetini düşünür. Yarın yarımdüzine ayakkabı alın! Sonra b

sviçre seyahati! “Kocam hiç seyaha

etmedi! Yalnız geçen yaz ben



sviçre’ye, kendisini davet ede

abrikaya misafir gönderdi. Doğrus

hoşuma gitti... Seyahati seviyorumama, ne yapayım, kocamı yalnı

bırakamam...” Niçin seyaha

sevmiyorsunuz Hayri Bey? Hakikatesevmiyorsanız çok yazık. Belk

vapur, şimendifer dokunuyor..

Halbuki ata biniyorsunuz! Ayağa kalktım:

- Bu kadın deli ve budala... dedim

Üstelik yalan söylüyorÇocukluğumuzda nasıl sevişebiliriz k

benden tam on altı yaş küçük...

- Ufak bir tarih hatası... Hepim



yaparız! Ne çıkar sanki? Farz et k

baştan aşağı doğru olmuş olsayd

pek mi kazanırdınız? Kardyürümekten hoşlanmazsınız far

edelim, bunu herkesin bilmesi size ne

kazandırır?O da ayağa kalktı ve omuzum

yakaladı:

- Değişiyorsunuz Hayri Beydeğişiyorsunuz... Asıl memnu

olacağınız şey bu... Yeni hayat, yen

nsan... Tekrar doğamayacağınızagöre bundan başka çareniz yoktur..

Ben sizin yerinizde olsam bugünde

tibaren karımın istediği adam



olmağa çalışırdım. Bu röportajı b

program gibi alın... Ve madd

madde tatbik edin!- Yani döşemede ve çırçıpla

yatayım, öyle mi?

Halit Ayarcı eli çenesindedüşündü:

- Burada zannediyorum ufak b

hata var, yani nasıl söyleyeyimküçük bir fantazi! Ondan vazgeçin!

- Banjo çalayım, Amerika

şarkıları söyleyeyim!- Niçin olmasın? Bende bir tan

var. Amerika’da iken almıştım. B

akşam size gönderirim. Dah



doğrusu kendim getiririm

Çalışırsınız. Hiç de fena olmaz

Sesiniz güzel... Derhal başlayınAcemaşiran’dan bıkmadınız mı

çinizde hiç başka şeylerin dâüssılas

yok mu?Ben hiç cevap vermeden telefon

açtım. Fakat mâni oldu.

- Hayır, dedi, dönemezsiniz artıkOlanın üzerinde ısrar etmeyin. Sonr

bu kadar iyi düşünceli bir kadın

üzmek doğru değil... Bakın sizi nasseviyor. Sizce yapılacak şey b

sevgiye lâyık olmaktır.

Bu ara Zehra odaya girdi. B



elinde gazete boynuma sarıldı:

- Ah babacağım! diyordu, be

zaten biliyordum böyle bir insaolduğunu senin! Ama, işte bizde

gizliyordun... İmkânı var mıydı başk

ürlü olmasının? Allah annemden razolsun...

Halit Ayarcı kızıma dikkatle ve

gülümseyerek baktı.- Siz de benim gib

düşünüyorsunuz... dedi. Anneni

harika bir insan! Ben çoktan beri bkadar güzel bir şey okumadım!

Bir kelime ile, çıldıracaktım.

Daha o gün ikindiye doğru b



harika mülâkatın ilk neticesiyle

karşılaştık. Halit Ayarcı’nı

odasında, kendisi, Doktor RamizYangeldi Asaf Bey, ben, oturmuş

konuşuyorduk. Daha doğrusu Hal

Ayarcı Bey bazı mukavemetlerimyüzünden bana hücum ediyor

Doktor Ramiz onun konuşmasıyl

çıktığı düz caddede -her zamayaptığı gibi- arabayı doludizgi

sürüyordu. Artık sadece Ahme

Zamanî Efendi mevzubahis değildAyrıca karımın sabahleyi

gazetelerde çıkan mülâkat

karşısındaki tavrım da bir cürüm



olmuştu.

Doktor Ramiz’e göre ben bütü

kabiliyetlerimi inkâr eden, asrına göyummakta inat eden, bu yüzde

dünyasını küçülttüğü için etrafına

karşı olan vazifelerinde bir yığıkusuru olan adamdım.

- Başkaları seni olduğu gib

görüyor da, sen kendingöremiyorsun! Birtakım miskinc

korkularda hapsoluyorsun. B

ahammül edilir iş mi?Ona göre Ahmet Zaman

Efendinin mevcut olmasındak

ereddütlerimle karımın anlattığ



banjo çalan ve ata binen adam

oluşumu kabul etmeyişim hep ayn

şeylerdi.- Karın seni bize dünyanın e

modern adamı diye takdim ediyor

Sen hâlâ şüpheci vaziyetleakınıyor, her şeyi inkâr ediyorsun!

- Karım delidir, evlendiğim

günlerde beni bir akşam evvegördüğü filmin artistleri zanneder

sabahleyin yataktan kalkınca Bağda

Hırsızı filminde giydiği İncili terliklerinarardı. Bunu sen de biliyorsun!

Doktor Ramiz bir an afallar gib

oldu. Fakat Halit Ayarcı aldırmadı:



-Tabiî! Karın deli, ben yalancı ve

madrabaz... Peki kızına ne dersin

Zehra Hanıma?...- Zehra işin alayında... Dah

evvelki gece, “Hayatımdan ço

memnunum... Kendimi bir opereyahut vodvilde sanıyorum... Yaşama

denen şeyin tadını almağ

başladım!” diyordu.Doktor Ramiz,

- Gördün mü? dedi. Demek k

artist ruhlu olduğunuzu o da kabuediyor. Zaten bu sabah kendis

söylemiş. Baba, sen busun, demiş!

Halit Ayarcı bana iyice dargın



artık yalnız onunla konuşuyordu:

- Bırak canım, o şüpheleriyle

natlarıyla övünsün dursun... Hayayürüyor. Bir gün kervanın dışında

kalınca anlar! Bu dünyada yeni diy

bir şey var! Onu inkâr edenin vahâline! Zorla değiştiremeyiz ya

Sağduyusu kendine mübarek olsun

Biz canlı hayatın peşindeyiz!Doktor Ramiz birdenbire dah

müşfik oldu:

- Ben kabiliyetlerini bildiğim içiacıyorum. Konuşmam, zorlamam

hep bu yüzden... Yoksa bana ne?

- Ben ona da acımıyorum. Yalnı



müessesemizi düşünüyorum!

Yangeldi Asaf Bey uykusunda

silkindi, avucunu sinek avlar gibbirden havaya uzattı:

- Ben de onu düşünüyorum. Yazı

bir frijider alacağız değil mi? Bir dvantilatör...

Halit Ayarcı gülmemek içi

dudağını kıstı.- İnanmayan bir adamla çalışma

dünyanın en güç işidir.

Artık bunalmıştım.- Bütün dediklerinizi yapıyorum

Bu yetişmez mi? İnanmağa ne lüzu

var?



- Hiçbir şey yapmayın, yalnı

nanın, bize bu yeter...

Halit Ayarcı bu sefer gerçektehiddetliydi:

- Çünkü bana evvelâ inanç lâzım

Saf kalbe bu işin doğruluğunnanç... Siz çürümüş insansınız.

Eski ruhsunuz! Hayata inanmaya

nsanla çalışılmaz. Daha AhmeZamanî’nin mevcudiyetini bile kabu

etmediniz...

- İyi ama, yok bu adam... YokTarihlerde yok! Bana tek bir kâğ

gösterin, sadece bir isim gösterin

yeter.



Doktor Ramiz.

- Eski moda laflar... diyordu

Tarih, günün emrindedir. Ben sanayüz meselede yüzlerce kâğ

gösteririm ki yalandır, bundan ne

çıkar? Mevcut olmasa adınbilmezdiniz, ondan konuşmazdınız.

Bütün mesele şuradan geliyo

Kendinizi zamanınızdan üstügörüyorsunuz... Entellektüel gururu

Ben bütün hakikatleri bilirim, deme

stiyorsunuz! Hayır, azizim, öyle bşey olamaz. Bir insan bütü

hakikatleri bilmez, bilemez...

Birdenbire kapının önünde kopa



bir gürültü, bana vermeğe

hazırlandığım cevabı unutturdu. İl

önce Derviş Ağanın sesi geldAdamcağız,

- Olmaz hanımefendi, sormada

olmaz! Resmî toplantı var! diyçırpınıyordu.

Dik bir ses ona cevap verdi:

- Ben bilirim onların toplantısını.Çekil bakayım oradan!

Derviş Ağa galiba bir şeyler dah

söylemek istedi.- Çekil diyorum sana herif...

Artık şüphe edemezdim, halamı

sesiydi. Yirmi dört yılın arasında



onu tanımıştım. Olduğum yerd

büzüldüm. Hiçbir kurtuluş imkân

yoktu.Birdenbire kapı ardına kada

açıldı. Halam, bir elinde başını

üstünde salladığı şemsiyesöbüründe bir yığın gazete ve bavu

kadar büyük bir çanta, beya

saçlarının üzerine kondurduğu siyahbüyük tüylü, bir kartal kada

azametli şapka, bir fırtına gibi içeriye

girdi. Merkezefendi mezarlığındadönüşü kadar garip, şaşırtıcı bir hâ

vardı. Makyajlı yüzü hiddetten a

üsttü. Pudra ve sürmelerini



arasından gözleri şimşek gib

parlıyordu. Bileklerinde

parmaklarında, boynundakulaklarında bir yığın mücevhe

vardı. Sırtında yeldirmeye benzeye

bej rengi pardösüsüyle yürürkedaha ziyade uçuyora benziyordu

Fırsat bulsaydım kahkahada

çıldırabilirdim. Hepimiz ayağkalkmıştık. Yalnız Halit Bey olduğ

yerde sakin, “Bu da nedir?” der gib

ona bakıyordu.- Toplantı varmış ha?.. Ne

oplantısıymış o bakayım?..

Sonra birdenbire beni gördü.



- Seni mendebur seni, sünep

herif seni... Yaptıkları

yetişmiyormuş gibi bir de gazetelereakrabam diye adımı geçirlisin ha!..

Ben yana fırladığım için ilk darb

Asaf Beyin omuzuna geldi. İkinciHalit Ayarcı’nın masasına indi. Ve

kocaman kristalle beraber şemsiy

de kırıldı.- Seni arsız, hayâsız

dolandırıcı... O şıllık karın deme

beni affediyor ha!- Aman halacığım... Allahaşkına

diyemeden kırık şemsiyenin di

arafı burnuma indi.



Dudaklarımın üstüne doğru sıca

bir şeyin aktığını duydum. Elleriml

yokladım, kandı.- Oh olsun... Dur bakalım, dah

neler yapacağım sana...

Tam üzerime doğru atılmak üzereken yorgunluktan, yahut da kan

görmesi asabını bozduğu için olduğ

yerde durdu. Nerdeyse düşecekmigibi bütün vücudu titriyordu.

İşte o zaman Halit Ayarcı yavaşç

yerinden kalktı. Hemen o andgelmiş bir misafiri ağırlar gib

sükûnetle masanın etrafını dolaşt

Halamın omuzlarından tutarak on



masanın tam yanı başındaki büyü

koltuğa oturttu. Elindeki çantay

gazeteleri camı kırılan masanıüstüne koydu.

- Zannederim ki Zarif

Hanımefendi ile teşerrüf ediyorum.dedi.

Halamın yüzü bembeyazdı. Faka

hiddeti hâlâ geçmemişti. Ağzı köpüreköpüre:

- Evet, dedi, Zarife Hanım... B

mendeburun halasıyım!Halit Ayarcı aynı soğukkanlılıkla

ve aynı tebessümle:

- Bendeniz Halit Ayarcı’yım! B



müessesenin müdürü...

Bu kadarı halamı yenide

çıldırtmağa kâfiydi.- Demek ki bu dolandırıcıların b

de müdürü var ha!.. Ne yaparmış b

müessese bakayım?Bana doğru dik dik bakarak ilâv

etti:

- Elbette! Bu sünepenin nhaddine böyle şeyler yapmak!..

Sonra tekrar Halit Ayarcı’y

döndü:- Babası olan herif de böyleydi.

Şunun bunun peşinden gitmekte

başka elinden bir şey gelmezd



Tabiî, öyle ya, birisi kurmada

hareket eder mi? Ata binermi

beyim, tenis oynarmış! Eşekle abirbirinden fark etmezsin sen! Bir d

benim adımı gazetelere geçirirsiniz

Ne zamandır beni affedecek adamoldu karın?..

Sonra tekrar Halit Ayarcı’y

döndü:- Ama siz, bir insan evlâdına

benzersiniz, nasıl girdiniz b

mendeburla bu işe?...Halit Ayarcı hiç istifin

bozmuyordu:

- Resmî bir müesseseni



aleyhinde bulunuyorsunuz! Ço

yazık! Halbuki biz de burad

kendimize göre hizmet ediyoruz.- Hizmet mi? Neymiş o hizme

bakayım? Saatle

ayarlayacakmışsınız öyle mi? Beyutar mıyım bunu? Benim adım

Kefen Yırtan Zarife’dir. Öyle laflar

gelmem...Birdenbire durdu, etrafına bakınd

- Bana ne sizin işlerinizden? ded

Vaktiyle uğraşırdım böyle şeylerleFakat şimdi vazgeçtim. Ben buray

karısı beni affettiğini gazetelere

yazan herifi görmeğe geldim. Dah



burnunun üstündeki iki damla kan

silmesini bilmiyor, şuna bakın! Bir de

büyük büyük laflar...Ben yavaşça cebimde

çıkardığım mendilimle yüzüm

sildim. Önünden geçmem lâzımgelmeseydi derhal dışarıya fırlardım

Halit Ayarcı zili çaldı. Hi

anımadığımız bir Derviş Ağa içeriygirdi. Alnı şiş içinde, yakası yırtıkt

Halamdan mümkün mertebe uza

bulunmak için odanın ta öbüucundan dolaştı.

- Ne emredersiniz hanımefend

kahve, çay...



- Bir kahve! dedi. Tiryaki işi olsun

Doktorlar yirmi senedir yasak ett

ama ben yine içiyorum. Ama bpasaklı herif yapacaksa, vazgeçin!

- Derviş Ağa çok iyi kahve pişirir

Memnun kalacaksınız! Biz de isterDerviş Ağa.

Sonra Derviş Ağa çıkarken ilâv

etti:- Amma daha evvel, bir sepet, bi

şey getir de şu camları kaldır! Biris

gelirse mahçup olmayalım!Ve bizzat kendisi şemsiyeni

parçasını masanın altına attı.

- Ne olsa resmî daire



hanımefendi!

Halam bayağı müteessir olmuştu.

- Ben buraya gelmezdim, ammeski evde bulamadım! Çıkmışlar

Adresi de bilen yok. İster isteme

geldim.Halit Bey en tatlı tebesümüyle on

eselli etti:

- Zarar yok efendim, zarar yok.Aile arasında olağan şeylerd

bunlar. Zaten siz gelmeseydiniz, bi

size geliyorduk!- Bana mı? Ne münasebet?

- Tabiî size! diye cevap verd

Şimdi konuşuyorduk. Bakını



anlatayım: Saatleri Ayarlama

Enstitüsü’nün çalışmaların

destekleyecek halk arasındaikirlerini yayacak, hattâ bunlar içi

neşriyat yapacak bir cemiyet

htiyacımız var. Onun için bir “SaaSevenler Cemiyeti” tesisine çokta

karar vermiştik. Bugün bu cemiyeti

müessisler heyeti üzerindekonuşuyorduk. Toplantımız bunu

çindi.

Arkadaşlarla ben bu cemiyetidaha ziyade kadınlar arasında aza

bulmasını istiyorduk. Reisi d

bilhassa bir kadın, ve muhterem b



hanımefendi, olmalıydı... Sabahta

beri düşünüyoruz, münasip, şahsiye

sahibi birini hatırlayamadık. NihayeHayri Bey, “Halam bu iş için e

elverişli insandır. Evvelâ başta

aşağı şahsiyettir. Bir orduyu bildare eder. Tecrübe sahibi insandır

Sonra da muhitinde çok sevilir. Yazı

ki bana dargındır. Ben tekledemem! Ricaya gitsem kovar

diyordu. Bunun üzerine ben he

birden size müracaat etmeyi teklettim. İşte tam o esnada siz teşr

ettiniz... Eğer reisliği kabu

ediyorsanız, lütfen yerime buyurun!



Halam bir müddet Halit Ayarcı’ya

sonra da onun yanı başında ayakta

durduğu boş koltuğa baktı. İlk defdans edecek bir kız gibi şaşkın ve

arzu ile dolu idi:

- Bilmem yapabilir miyim? Hele byaşta...

Halit Ayarcı gülümsedi:

- Hiç yapmaz olur musunuz? Kaldki sizi iş başında gördük!

Halam bana dik dik baktıkta

sonra:- Bu daha bir şey değil! dedi. Hel

bir karısı elime geçsin!

Halit Ayarcı rahat bir kahkaha attı



- Bu işte Pakize Hanımın kabaha

olamaz... Eminim! Görseniz pe

seversiniz. O cins kadın değil. Bunlaröportajı yapanın ilâvesi olacak. B

şey karışmış her hâlde. Görmedini

mi? diyordu, resimlerin çoğu HayBeyin değil!

Hakikaten röportajdaki resimleri

birçoğu benim değildi. Beni aüstünde gösteren resim aşikâ

şekilde bir İngiliz manzarasını

ortasında idi. Kütüphanem diyanıtılan yeri bütün ömrümce

görmemiştim, göremezdim. Saa

kolleksiyonum hayalimden bile



geçemezdi.

Bir sükût dakikası oldu. Sonr

Halit Ayarcı yerinden kalktı, halama:- Kabul buyurursanız, şöyle geçi

de içtimaa başlayalım! dedi.

Halam hiç ses çıkarmadayerinden kalktı ve masanın başın

geçti. Halit Bey yandaki sandalyey

oturdu.- Müsaade buyurursanız Dokto

Ramiz toplantımızın kâtipliğin

yapsın!Doktor Ramiz bir bloknotl

masanın yan tarafında yerini ald

Halam âdeta kadınca şikâyet



başladı:

- Bu işler hep böyle olur, he

benim üstüme yıkılır. Bununladördüncü cemiyetin reisliği olacak

Daha İttihat ve Terakkî zamanında

beri bu böyle gidiyor.Mamafih Halit Ayarcı hiç vak

kaybetmiyordu. İlk iş kurucula

meclisinin azalarını bulmaktHalamın bu husustaki fikrini sordu.

- Benimle Hayri Bey, bir de Dokto

bulunacağız... Gerisi kadın olmasazım...

Halam bu fikri beğenmiyordu

Bizim Saat Sevenler Cemiyet’ind



bulunmamız belki yerinde idi, böyl

cemiyetlerde reise yardım edece

genç ve sempatik bir iki erkeğin dbulunmasını istiyordu. Halit Bey Şa

Ekrem Beyi tavsiye etti. Onda

sonra kadın aza üzerindedüşünmeye başladık. Halam birka

sim söyledi. Halit Bey Sabriy

Hanımla Nevzat Hanımı teklif ettZarife Hanım birincisini kabul ediyo

akat İkincisini istemiyordu.

- Sabriye hoş kız! diyordu. Kulağdelik. Konuşmasını bilir. Ötekini n

yapayım! Mızmızın biri.

Sonra kendiliğinden Selm



Hanımın ismini ortaya attı. Böylec

on on iki isim kaydettikten sonr

ertesi hafta kendi evinde buluşmaüzere toplantıya son verildi.Tam

çıkacağı sırada kapı açıldı ve kızım

Zehra içeriye girdi. Halit Bey halama- Tanıdınız mı? diye sordu

Yeğeninizin kızı...

Halam yine düşman düşman banbaktıktan sonra Zehra’ya bir iki tat

kelime söyledi. Hâline bakılırs

akraba görmek hiç hoşunagitmiyordu. Bununla beraber kızım

odadan çıktıktan sonra bir müdde

arkasından düşünceli düşünce



baktı. Sonra bana döndü:

- Bu herhâlde öbüründen olacak

şu hani seni anlamayan karından.Bu yeni şıllıkla alâkası olamaz.

dedi.

Bir hafta sonraki içtimada SaaSevenler Cemiyeti’nin nizamnames

hazırlandı. İki hafta sonra cemiyeti

resmî formaliteleri bitmiş, her şedüzenlenmişti. Bu arada Halit Bey b

gün bana:

- Halanızla mutabık kaldık.Hürriyet Tepesi’ndeki arsay

enstitüye hediye etti. Yeni binamı

orada yapılacak! haberini verdi.



Birkaç gün sonra da Suadiye’ni

üstlerinde bir başka, daha büyükçe

arazinin yine halam tarafındaSaatleri Ayarlama Enstitüs

Kooperatifi’ne bedeli taksitl

ödenmek şartıyla devredildiğinöğrendim. Halit Beyin bunu ban

haber verdiği gün neşesi pe

yerindeydi.- Nasıl? dedi. Bir daha karınız

kızar mısınız? Pakize Hanım gib

akıllı bir kadın... Dün, halanızdgördüm, bilemezsiniz nas

sevişiyorlar. “Cemiyetin idare meclis

azalığına seçilmezse ben de



çekilirim” diyordu.

Pakize bunları bana anlatmışt

Zehra ise onun evinden artıçıkmıyordu.

- Güzel... dedim, çok güzel. Heps

yi. Yalnız ben anlamıyorumAnlayamayacağım da...

- Hayır, dedi, anlamıyorsunuz ve

anlamaya da çalışmıyorsunuz.Mamafih ehemmiyeti yok! Siz kitab

bitirin.



V

Halit Ayarcı’nın, halamın enstitüyo kadar gazapla geldiği günü

akşamı, bana uşağı ile gönderdiğ

banjo, çalışma odamda asıduruyor. Ara sıra ona bakar ve bi

zamanlar hayat yolunda ne kada

acemi olduğumu acı acı düşünürümRahmetli velinimeti bu kadar üzme

miydim? Şurası var ki bazı insanlar

hakikatin ışığı kendilerinde mevcu



olarak doğuyorlar. Ben ise, tam

zıddı idim. Meselâ halam bile benim

gibi değildi. O yaşta ve o kadaecrübeden sonra, daha iki saatlik b

konuşmanın veya kavganın sonunda

gözümün önünde Halit Ayarcı’nısözlerini kabul etmiş, ne olduğun

bilmediği bir cemiyetin reisi olmağa

razı olmuş, bize evini açmıştı. Bese her şeyi Halit Beyden beklediği

hâlde onu kırmaktan çekinmiyor

onunla devamlı kavga ediyordum.Kapıyı açıp da uşağın elinde b

acayip çalgıyı görür görme

hiddetten az kalsın çıldıracaktım



Hele içeriye getirip kanepeni

üzerine koyduğum zaman Pakize’ni

ve Zehra’nın sevinçleri, hattkarımın, “Çalsana şunu!” diye ısrar

beni büsbütün çileden çıkarttı. Dah

Pakize ile mülâkat üzerinkonuşmamış, bu kepazeliği niçi

yaptığını ona sormamıştım. Böyl

bir konuşmanın beni nerelere kadagötürebileceğini bilmiyordum. Faka

karım hiç oralarda değildi. B

hamlede yedi çocuk birdedoğurmuş bir dişi kedi gibi yaptığ

şten memnun, bütün uzviyetinde

sevinç aka aka etrafımd



dolaşıyordu. Onun bu şuursuzluğun

gördükçe kafam büsbütün atıyordu

Bu hiddete Zehra’nın küçük bmüdahalesi son verdi:

- Baba, dedi, bugün kimi gördüm

biliyor musunuz? Topal İsmail’Dairenin hemen kapısının önünd

gibi bir şey... Birdenbire ben

görünce nasıl şaşırdı! Benzi kül giboldu. Sonra uzun bir ıslık çaldı, koş

koşa gitti. Meğer ne kadar çirkinmiş

Az kalsın onunla evlenecektim. Allagöstermesin, ne yapardım o biçare

le?..

Hiddetim birdenbire söndü. Tam o



esnada Pakize:

- Bana hâlâ teşekkür etmedi

Hayri! dedi. Halit Bey bana, dünyadsen kocanı anlayamazsın! Onu

kadar mühim adamı anlayabilir misi

hiç? demişti. Hattâ bahis bilutuştuk. Amma kazandım

Sabahleyin telefonda beni nas

ebrik etti bilsen!Demek iş böyle olmuştu. Bunu d

Halit Ayarcı düşünmüş, Pakize’y

kışkırtmış, beni dosta düşmanagülünç etmişti. Karıma teşekkü

ettim:

- Fevkalâde... dedim, yalnı



döşemede çıplak yatmam nerede

aklına geldi? Başka bir şe

uyduramaz miydin? Bilirsin ki beakkesiz, hırkasız bile yatamam!

Karım son derece mahcup ilâv

etti:- Hamak kelimesini unutmuştum

dedi. Halit Bey senin bütü

gençliğinde hep hamakta uyuduğunsöylüyordu. Fakat kelime bir türl

aklıma gelmedi.

Bu ehemmiyetsiz teferruaböylece hallettikten sonra bana

ekrar velinimetin hediyesini uzattı:

- Haydi çal biraz n’olursun



diyordu.

Sazı elime alıp şurasına burasın

dokundum. Maksadım bilmediğimgöstermekti. Fakat Pakize’ni

yüzüne bakınca büsbütün şaşırdım

Yedi kat göklerde imiş gibi mesuttuNeredeyse gözünden yaşla

akacaktı. Fakat Zehra ortada

kaybolmuştu. Ahmet ise higörünmüyordu, odasınd

çalışıyordu. Yemekte bu bahislere

ekrar dönmedik!Yatmadan evvel bir ara Zehra’y

gördüm:

- Nasıl, dedim, banjomu beğendi



mi?

Zehra, büyük gözlerini üzerim

dikti:- Başka çaremiz var mıydı baba

diye sordu. Yalnız Ahmet beni ço

düşündürüyor, diye ilâve etti.Fakat ben Ahmet

düşünmüyordum:

- Topal İsmail’i hakikaten gördümü? dedim.

- Hayır, fakat hâliniz o kada

acayipti ki, bir şey söyleyip önlememâzımdı. Aklıma o geldi.

Sonra ceketimin düğmesini tuttu

Gözleri gözlerimin içinde:



- Fena mı yaptım? dedi. Beyhud

yere kavga edecektin! Ben kavgada

bıktım artık. Bütün çocukluğumkavga, dırıltı içinde geçti. Bilmezsi

neler çektim! Bağıran insan sesi ben

öyle korkutuyor ki... Hele hiddetideğiştirdiği insan yüzü! Öyl

kendinden çıkıyor, öyle katılaşıyor k

nsan... Dünyada bundan kötüğrenç bir şey olamaz.

- Ama sen de ara sıra

kızıyorsun... dedim.- Şimdi değil artık! Şimdi rahatım

Ben etrafımı sevmezsem raha

edemiyorum. Her şey içimde alt üs



oluyor sanki...

Zehra’nın konuşkan zamanıyd

Her genç kız gibi o da kendisinanlatmak istiyordu. Söylediklerind

ne kadar yalan vardı, bilmiyorum

Fakat bana açılması hoşumgidiyordu.

- Hem biz kavga edemeyiz! ded

Sen de öylesin... Kendisinden başkherkesi haklı bulan insan kavga ede

mi hiç?..

- Neler söylüyorsun kızım sen?- Öyle değil mi? dedi. Öyle değ

misiniz? Hiçbir kabahatim olmasa

hayatlarına karışmış olmayı kendim



affedemiyorum!

- Bari şimdi memnun musun?

diye sordum.Birdenbire yüzü güldü.

- Tabiî! dedi. Bir kere üst üst

değiliz artık! Herkesin bir hayatı varSonra bu işler de tuhafıma gidiyor

Hep sonu n’olacak? diye bakıyorum

Başka bir şey daha var, herkes okadar değişti ki, etrafımda...

Doğru söylüyordu. Herke

değişmişti.- Yalnız Ahmet değişmedi. O he

kapalı, hep ciddî. Sizden gizli bir şe

yaptık. Ahmet devlet imtihanların



girdi. Kazandı.

Demek bu idi. Bir aydır evi

çindeki sır havasının sebebi bu idi.- Niye bana haber vermediniz

Fena bir şey değil ki...

- Her şey olup bitince söylemestiyordu. Muvaffak olamazs

gizleyecektik.

Acaba anneleri sağ olsaydbirbirini bu kadar severler miydi

diye düşündüm.

- Darılmadın ya...Çocuklarımın bana karşı hâl

saygı ve sevgi göstermelerine

şaşıyordum. Ahmet bile beni açıkta



açığa üzmek istemiyordu. B

şüphesiz Emine’den gelen b

araflarıydı. Birdenbire içimdkorkunç bir yara sızladı. O

yaşasaydı bunların hiçbiri olmazd

Birbirine alışmış, birbirini tanıyan ikaraba atı gibi hayat yükünü hep ya

yana, birbirimizi gözeterek taşıma

ne iyi olacaktı. Gözümün önündeski evimizin taşlığında benim Ad

Tıptan döndüğüm günkü sevinc

canlandı.Gece geç vakte kadar oturm

odasında tek başıma, ne

yapacağımı bilmeden vakit geçirdim



Bir türlü içeri gitmek istemiyordum

Emine’nin hâtırası içimde o kada

kuvvetliydi ki, hattâ uyurken bilPakize’yi görmeğe tahammü

edemeyecektim. Bunun da ayrıca b

haksızlık olduğunu biliyordum.O akşam hava çok ağırdı, Saa

bir buçuğa doğru gök gürültüsü

şimşek başladı. Odanın perdelebirbiri ardınca bir tiyatro dekoru gib

yeşil ışıklarda kaybolup, sonra

ekrar eski yerlerine geliyordu. Sonrşiddetli bir yağmur boşandı. Pakiz

gök gürültüsünden korkard

stemeye istemeye yatak odasın



girdim ve yanma uzandım. Ben

yanında hissedince birdenbir

uyandı. Dünyanın en şefkatli sessandığı bir sesle, nazlana nazlana,

- Yine bu vakitlere kadar çalıştın

değil mi? Hayri, sen hiç kendinacımıyorsun! diye mırıldandı.

Radyoda kadın sesiyle yapılan

reklâm özentileri bile bu kadar soğuolamazdı. İlk önce alay ediyo

sandım. Keşke öyle olsaydı. Hayır

ciddî idi. Halbuki çalışmadığımçalışacak bir şeyim olmadığın

biliyordu. Sadece aklı başında, iy

niyetli, kocasının sıhhatine dikka



eden kadın rolünde idi. Boynum

uzattığı kolunun altında bütü

vücudum buz kesilmişti. Kurulmuş bsaatten, bir otomattan ne farkı vard

sanki bunun? O zaman tekrar iş

başladığımdan beri etrafımda hegün biraz daha artan dikkati, itinay

hatırladım. Hakikatte altı aydan be

bir buz dolabında yaşıyor gibiydimPakize’nin sadece uzvî iştihalarıyl

beni hatırladığı, bana geldiği, onu

dışında beni sünepe pısırık, tembebudala, beceriksiz bulduğu günlere

neredeyse hasret çekecektim. Hi

olmazsa o zamanlar kendisiydi.



İlk önce tekrar yataktan fırlama

stedim. Fakat bu sefer tam

uyanacak ve konuşmağbaşlayacaktı. En iyisi hi

kıpırdamadan olduğum yerd

kalmaktı. Her temastan bir parçkaçarak büzüle büzüle âdeta duvara

yapıştım ve oradan, gözlerim açık

sağanağın uğultusunu dinleye dinleyesabahı beklemeğe başladım. Hi

durmadan kendi kendime,“Ahma

mı, yalancı mı?” diye soruyordumHem ahmak, hem yalancıydı. Belk

de ahmak olduğu için yalancıyd

Belki de daha korkunç bir şeyd



Sadece şahsiyeti yoktu. Ara sır

sağanak hafifliyor, o zama

nefeslerini işitiyordum: “Hiç olmazsrüyasında biraz kendisi olsa!” Bir ar

yavaşça doğruldum ve yüzün

baktım. Hafif açık dudaklargülümsüyor gibiydi. Yüzü baz

uçanlarda olduğu gibi iyice için

doğru çekilmişti. İnsanın düpedüyokluğu idi bu! Bununla beraber

kapalı gözleriyle, yarı açı

dudağıyla, belirsiz nefes alışıyla vebilhassa kendisi olmayışıyla ne

kadar güzeldi. Fakat niçin uyurke

bu kadar mesuttu? Kime ve ney



böyle gülüyordu? Bu hiç de herhang

bir gülümseme değildi. Anca

kuvvetle duyulan bir hisle eldeedilebilecek bir şeydi bu. Demek k

o da kızım gibi memnundu. Belki d

kendisine düşeni yaptığını sandığçin bu huzuru duyuyordu. Yahut da

her şeyden ve hepimizden sıyrıldığ

kendi içinde bir köşeye çekildiği içindbu. Hulâsa onun da bir sırrı vard

Hattâ kendi yokluğunda olsa bil

buna eriştiği için mesut ve güzeldBir lahza bu bütünlüğü kıskanır gib

oldum. Neredeyse onu bozacak

dağıtacaktım. Fakat neye yarardı



Birkaç dakika sonra yine aynı insan

aynı taş bebek olacak değil miydi?

Bu düşünce ile tekrar köşembüzüldüm. Sabaha karşı bir ar

dalmışım. Bu kısa uykuda gördüğüm

rüya belki o günlerdeki ruh hâletimdaha iyi anlatır.

Rüyamda eski evimizin sofasınd

dim. Geniş, büyük bir aynanıönünde durmuş, dikkatle çehrem

seyrediyordum. Ve her defasınd

kendi kendime bu ben değilim ki.Bu ben miyim? İmkânı yok... diy

söyleniyordum. Filhakika gördüğüm

şey benim yüzüm değildi. Kaldı k



her an değişiyordu. Âdeta görme

ırsatını bulamayacak kada

değişiyordu. Sonra birdenbirhalamın sesini işittim. Haydi ge

kaldık! dedi ve beni çekmeğe

başladı. Dar ve sapa yollardan hızlyürümeğe çalışıyorduk. Fakat he

adımda ya halamın ya benim

birimizden birinin ayakkabısı çıkıyorbu yüzden duruyor, sonra tekra

koşmaya başlıyorduk. “ Nihayet işt

geldik!” diye haykırdı. Ve kendimbüyükçe bir meydanda, bir nev

bayram yerinde yapayalnız buldum

Davul zurna sesleri arasında büyük



çok büyük ve kat kat, çemberle

birbirinin içinden geçen bir at

karıncanın üstünde idim. Hedönüşünde bir tanıdığa rastlıyor v

gülmekten katıla katıla

selâmlaşıyorduk. Sonra yavaş yavasüratimiz artmağa başladı ve bizim

Halit Ayarcı’nın, benim, halamın

Selma Hanımın, Cemal Beybulunduğu çember mihverden fırlad

ve imkânsız yüksekliklere doğr

döne döne çıkmağa başladı. Bekorkudan ölecek gibi Sey

Lûtfullah’ın kaplumbağasını

boynuna asılmıştım. Üzerind



oturduğum hayvan o idi. Bir tarafta

ona sımsıkı sarılıyor, düşmemeğe

çalışıyor, öbür taraftan da durmadahalama bakıyordum. Filhakika halam

artık atlı karıncadaki hayvanlarda

herhangi birinde değildi. Boşlukta tebaşına uçuyordu. Pakize’nin ses

beni uyandırdı. Karım:

- Haydi uyan! Saat dokuz! Daireygeç kalacaksın! diyordu.

Halam koltuğunda oturmuş

karşısındakilere beni anlatıyordu.- Siz bu adamın kim olduğun

dünyada bilmezsiniz, kızım! Ona hi

güvenilmez. Rahmetli kardeşim adım



Hayri koyacağı yerde hayırsı

koymalıydı. Tam yirmi sene ben

arayıp sormadı. Ne yapar, ne ederdiye düşündüm durdum. Kolay mı

Ailenin tek erkeği! Elbette severim

Onsuz Takribî Ahmet Efendhanedanı söner giderdi. En sonund

adını gazetelerde gördüm. Bar

dedim, gidip arayayım! Bu yaştakkadına yapılır mı bu iş?

Sırtında siyah atkısı, elinde küçü

Japon yelpazesi, bütün mücevherleçinde parıl parıl Selma Hanıma

öbür kadınlara bakarak der

yanıyordu. Ben kanepenin b



köşesinde âdeta susta duruyordum

Daha doğrusu bir reçel kavanozun

düşmüşüm gibi bütün ömrümceatmadığım bir yığın tatlı serzenişle

çinde yavaş yavaş boğuluyordum.

- Bir ara harbde şehit olduğhaberi geldi. Rahmetli kocaml

aylarca matemini tuttuk. Üç def

mevlit okuttum, hatimler indirttimAmma yine içimden hiçbir şe

olmamıştır, sağ salim geli

diyordum... Öyle oldu.Hakikaten doğruydu. Askerde

yeni dönüşümde halamı tanıyan b

dostum bir gün ziyaretine gittiğ



zaman evi hıncahınç bulmuş, ve tam

duada benim adımın okunduğun

şitince şaşırmıştı. “Her şey bitincehalana eğer yeğeni benim tanıdığım

Hayri ise hayatta olduğunu, hi

üzülmemesini söyledim. Bana ndedi, bilir misin? Demek bu d

yalandı, ha! Tabiî o babanın öyle

oğlu olur! Sakın ha! Evime ayabasmağa kalkmasın! Sonra iş fen

olur.”

Şimdi aynı halam bana bakıgülümsüyor, babamdan rahmetle

bahsediyor, benimle övünüyordu

Kendisine babamın ben askerde ike



açlıktan öldüğünü, benim

Şerbetçibaşı Elması hikâyesind

kocasının ısrarı yüzünden az kalsıımarhaneyi boylamak üzer

olduğumu birisi söylemeğe kalks

muhakkak hayret edecek, imkânyok! diyecekti.

Zaten böyle şeylerde

bahsetmeyeceğimi, maziyi hihatırlatmayacağımı biliyordu. Be

artık sıraya girmiş, terbiyeli, mazbu

adam olmuştum. Halit Ayarcı gibhayatımı çekip çeviren bir dostum

mühimce bir işim vardı.

Halamın evine bu ilk gelişimd



Saat Sevenler Cemiyeti bu kokteyll

o gün ilk umumî toplantısın

yapmıştı. Halam devam etti.- Böyle günlerde ne beklenir

Hısım akraba, ev sahipliği yaparlar

değil mi? Sağ olsun. Hayriciğiaklına bile gelmez. Allah kızıyla

karısından razı olsun! Onlar geldile

de...Filhakika Zehra hole yakın b

sofada üç delikanlı ile tatlı tat

didişiyordu. Pakize iç salonda HalAyarcı ile Sabriye Hanımı

bulundukları grupta idi. Muhakkak k

büyük baldızım da, günün şöhret



artisti sıfatıyla, marifetin

göstermeğe çağırılacağı zaman

bekleyerek bir yerde yarış atlan gibsabırsızlıkla eşiniyordu. Halam

devam ediyordu.

- Hiç beklemezdim doğrusuçocukluğunda tanıdığım Hayri’nin b

kadar modern bir insan olacağını! İş

de kendisi gibi... Hem de kurucusu miş! O kadar sessiz sadasızdı ki.

Amma saati severdi doğrusu! Hatt

benim hastalığım esnasında bir güyemek odamızın saatini tamire

kalkmıştın, hatırlıyor musun? Sonr

rakkasını kaybetmiştin!



Halamın, “Ya rakkası şimd

bulursun, yahut bir daha gözüme

görünme!” demesinden bir lahzakorktum. Hayır, o maziy

düzeltmekle, hattâ güzelleştirmekle

meşguldü. Neden olmasın sankkendimize daima yaşanacak iklim

yaratmaktan başka ne yaparız? Hâ

denen keskin bıçak sırtındaoturamayacağımıza göre...

- İsterdim ki üvey kızım d

Zehra’ya benzesin! Ne gezer, şirretibiri çıktı!

Selma Hanımın gözlerinden b

parıltı geçti. Halamı bize getiren şey



o da, ben de öğrenmiştik. O tam

benim aksime yalnızlıktan mustaript

Üvey kızını ve damadını sevmiyorduFakat Halit Ayarcı bunu nerede

nasıl öğrenmişti? Ve neden bu kada

çapraşık yollardan yürümüştü? Nasher şeyi böyle tehlikeye atmağa raz

olmuştu?

Halam sözünü bu istikamettamamladı.

- Hayri ile evlendirmediğim için n

yi yaptım. Rahmetli Naşitçiğimibayağı hatırını kırdım.

Ne denirdi? Her şey değişmişt

Her şeyi olduğu gibi yani bugün ban



verildiği gibi kabule mecburdum.

- Ya oğlum! Talihin varmış...

Şair Ekrem Beyin görünmesüzerine halam bizi unuttu.

- İşte bir başka vefasız daha.

dare meclisinde aza olduğu hâldçtimalara bile gelmiyor. Hayd

Ekremciğim! Şöyle yürüyeli

bakalım, misafirlerimiz ne hâlde!..Zavallı Ekrem, bir gözü bizde

biraz uzakta. Cemal Beyin âdet

pençesinde çırpınan Nevzat Hanıda, halamla beraber uzaklaşt

Birkaç kişi daha eğlenceli arkadaşla

bulmak ümidiyle onları takip etti.



Selma Hanıma halamı nas

bulduğunu sordum. O bana ceva

vereceği yerde “Sizi çok seviyordedi. Bir saattir hep sizden bahsetti

Kendisine halamla olan hikâyemiz

anlattım. Evvelâ katılasıya güldüsonra ciddiyetle,

- Büyük insanların etrafı da acayi

olur... diye söylendi.Ben şaşkın şaşkın yüzüne baktım

Ne diyebilirdim ki?

Biraz sonra Sabriye Hanıyanımıza geldi. Bütün gün Taksim’de

açılacak “Ayar İstasyonu”nd

çalışmıştı. “Kızların üçü de çok iy



yetiştiler” diyordu. “Sabahtan be

prova yaptık! Tam istediğimiz gib

yalnız elbiseleri yok...” Selma Hanıstediğimiz zaman iş

başlayabileceğini söyledi. Bira

sonra Cemal Bey gelip karısını aldO zaman Sabriye Hanıma sordum:

- Cemal Beyden izin almış m

Selma Hanım?- İzne lüzum yok, boşandılar.

dedi,. Fakat şimdilik gizli? Cema

Beyin ihtilâsı var. Şirket iflâs etmeüzere... Kıyamet kopuyor. Si

nerelerdesiniz?

- Cemal Beyin hâlinde öyle bir şe



yoktu. Nevzat Hanımla gayet raha

konuşuyordu!

- Cemal ölürken de istifindeğiştirmez... dedi. Asıl mesele o

değil! Halanız nasıl? Harika değil mi

- Evet, dedim. Fakat hiçbir şeanlamıyorum. Nasıl barıştı? Niçi

barıştı? Karımın yazdığı budalalıkla

onu cemiyete getirmek için miydiHiçbir şey bilmiyorum.

- Halit Beyi tanımıyorsunuz d

onun için... Siz zannediyorsunuz kprogramla hareket eder, Halanı

zengin diye ona ağ kurdu. Hayır... O

sadece enstitünün sizin vasıtanızla



reklâmını yapmak istiyordu. O

esnada halanız geldi, o da istifade

etti. Halit Bey rahat ve uyanıadamdır. Sporu sever, menfaa

değil!

Saat Sevenler Cemiyeti’nde byığın genç, güzel kadın, yakışıkl

kibar erkek vardı. Bütün bir muhit

bu. Bununla beraber hemen hemebirçoğunu ya İspritizm

Cemiyeti’nden, yahut kahveden

yahut Halit Beyin etrafındanımıştım. Bir ara, Büyükdere’d

gördüğüm devletli de geldi. O geldiğ

zaman ben halamın yanında idim



Yeğeni olduğumu söyleyince bir ka

daha memnun oldu. Enstitü ile ço

alâkadardı.- İşler nasıl?..

Ben cevap vermek üzere ike

garson havyarlı sandviçler getirdDevletli, bir bana, bir de tepsiy

baktı. Sonra dünyanın en kayıtsı

çehresiyle tepsiyi masanın üstünekoymasını söyledi. Biraz sonra visk

getirildi. Viski ile beraber Halit Be

de bize iltihak etti. “Genişçe bkooperatif yapıyoruz, beyefend

dedi. Personelimiz için!” Planları hi

haberim olmadan bermutat be



etkik ediyordum. Ayrıca da

Saatleme Bankası” adlı bir bank

çin de bir projem bulunduğunu ogece yine Halit Beyden öğrendim

Bilerek, bilmeyerek, herhâld

hayatımda muvaffak olmuştumFakat eriştiğim şey neydi? B

acayip, birbirini tutmaz kalabalıkta

canım sıkılmaktan başka elime ngeçmişti?



VI

Şeyh Ahmet Zamanî’nin Hayatı vEseri adlı kitabımın neşri hakikate

büyük bir teveccühle karşılandı. Hal

Ayarcı’nın bir çırpıda bulduğu bmühim şahsiyet etraftan derhal kabu

edildi. Pek az insan Graha

hesaplarının bundan iki yüz seneevvel ve bilhassa aramızda yaşamı

bir adam tarafından bulunu

bulunamayacağını düşünüyordu



Esasen Halit Ayarcı’nın ısrarıyl

ecdadın riyazî bilgilere olan merak

üzerinde o kadar geniş tafsilâvermiştim ki Ahmet Zamanî’nin keşf

kendiliğinden herhangi bir hesa

ameliyesinin en tabiî neticesoluyordu. Bununla beraber kitabı

basılışı sona erdiği günlerde hakik

bir korku içinde idim. “Ya, diyordumkitap beğenilmezse... İşin yala

olduğu meydana çıkarsa...” Ve b

korku ile âdeta her saniyebenirleyerek yaşıyordum. Gecele

gözüme uyku girmez olmuştu. Hal

Ayarcı benim bu telâşıma gülüyor v



her fırsatta korktuklarımın tam aks

olacağını söylüyordu:

- Azizim Hayri İrdal, diyordusevgili dostum, göreceksin ki b

kitap çok sevilecek. Siz yalan diy

bir şey mevcuttur, sanıyorsunuzHayır, yalan yoktur. Böyle meseled

yalan olamaz. Ahmet Zamanı bugü

çin yalan olamaz, bilâkis hakikatin takendisi olur. Ne vakit yalan olurdu

bilir misiniz, hem de korkunç b

yalan? Eğer hakikaten bizimkendisine yüklediğimiz fikirlerl

yazdığını söylediğimiz eserlerle o

yedinci asır sonunda yaşasaydı, işt



o zaman yalan olurdu. Çünk

asrından ayrılırdı. Asrını deli

geçerdi. Bu da imkânsız tabiî! Bmeselelerde yalan veya hakikat diye

bir şey yoktur. Asrına uymak, onu

adamı olmak vardır. Ahmet ZamanEfendi bizim asrımızın bir ihtiyacıdır

Bu ihtiyacı on yedinci asrın sonund

atmin ediyor, işte bu kadar..Binaenaleyh gerçeklerin gerçeğidir

Geçen akşam halanızı hep berabe

dinledik. Takribî Ahmet Efendsülâlesini Fatih devrine çıkarıyordu

Kimse itiraz etti mi? Yok. Herke

pekâlâ kabul etti. Niçin? Çünkü b



ikir yaşayan iki büyük realitey

dayanıyordu, halanıza ve size! Si

kabul edildikten sonra mesele baştahalledilmişti. Bu kadar sevilen ik

şahsiyeti tarihin en uzak zamanına

götürmekten daha tabiî ne olabilirAmma yirmi sene evvel halanız bun

yapsaydı, herkes ayıplardı. Çünk

ne siz on sene evvel bugünksizdiniz, ne de Zarife Hanımefend

bugünkü Zarife Hanımdı. Herkes

zaman, “Allah Allah! derdi, doğmuolmaları bile mânâsız olan b

adamların Fatih devrinde kendilerin

ced aramaları kadar gülünç şey olu



mu? Tam, murdar öldüğüne yanma

kendisine öd ağacından tabut ister

sözü... Muhakkak yalan söylüyorlarAksi takdirde hâllerinde bir necabe

ve asalet bulunması gerekirdi...

Amma şimdi demiyorlar! Başka bmisal daha... Halanız sizi

muvaffakiyetlerinize şahit oldukç

sade hakkınızdaki fikri değipederiniz hakkındaki fikri dah

değişti. Yine geçen akşam

babanızdan nasıl bahsediyorduYalan mı söylüyordu? Hayır. Sadece

bugüne ait bir hissi maziy

aşıyordu. Ahmet Zamanî’nin Viyan



muhasarasına iştirak etmesi çok iy

oldu. Bu kadar mühim bir adam

böyle mühim bir hâdiseden uzakalamazdı. Bilir misiniz, sizin b

buluşunuzu fevkalâde beğendim

Aşağı yukarı Goethe’nin Franshtilâli harplerine, Valm

muharebesine gidişi gibi bir şey... B

büyük adam daima devriyle temahâlinde idi. Buna mukabil Ahme

Zamanî Efendinin harpde öyl

evkalâde bir şeyler yapmaması dölçü fikrinizin bulunduğuna delâle

eder. Herkes her işi yapmaz. Varsı

o cinsten kahramanlığı başkalar



yapsın! Esasen böyle bir şey olsayd

meselâ Ahmet Zamanî Efendi fala

veya filân kaleyi fethetseydi, bmüverrihlerin gözünden kaçmazd

Onun Akd-ül-Mizac fi-Umur-il-İzdiva

adlı risalesini gençliğinizde okumuolmanız hakikaten talih eseridir

Okumamış olsaydınız bu mühim

eserden kimse bahsetmeyecekkaybolup gidecekti. Gerek bu eserin

gerek saatçiliğe dair kitabını

kaybolmasına herkes nasıl üzülecekNuruosmaniye Kütüphanesi’ndek

eski yazmalardan birinin arkasına b

ki kitabın adını işaret etmeniz de



çok iyi oldu. Amma burada esk

mürekkepten anlamanızın da tesi

var. Hayır azizim şahane bir eseyazdınız!..

Bir başka defasında şöyl

demişti:- Bir harekette başlangıçtaki hız

utmak, onu yaratmak kada

mühimdir. Siz bizim hareketimizmaziye nakille hızlandırdınız. Ayrıca

da cedlerimizin daima inkılâpçı v

modern olduklarını gösterdinizHerhangi bir insan bile mazisiyl

dargın yaşayamaz. Tarih, sadece

enkit için midir? Beğendiğimiz v



sevdiğimiz bir insana hiç tesadü

etmeyecek miyiz? Bu işten herke

memnun olacak, göreceksin!Yazık ki etrafın gösterdiği ço

doştça ilgiyi birkaç âlim taslağ

bozmağa kalktı. Böyle bir insanımevcut olmadığını, kitabımın başta

aşağı uydurma olduğunu söyleme

küstahlığında bulundular.Bu esere başladığım zamanki ru

hâlinde olsaydım bütün tenkitlere

memnun olur, “Oh Yârabbimderdim, sana bin şükür... Hi

olmazsa aklı başında birkaç kişiy

rastlamak mümkün! İşte yalanı kabu



etmiyorlar. Bundan daha mesut ne

olabilir?” Fakat yazık ki değişmiştim

Bu kitapla uğraştığım altı ay içindHalit Ayarcı’nın disiplinini öyle

benimsemiştim ki, kolay kolay he

tirazı kabul edemezdim. Kaldı kmuharrir sıfatıyla ortada izzetinefsim

de mevzubahisti. Ayrıca da Ahme

Zamanî Efendiyi sevmiştimVarlığından şüphe etmek bana ağı

geliyordu. Tek kelime ile, Hal

Ayarcı’nın izafilik dediği şeyin, tabcaizse, bir hakikat olduğunu kend

hayatımda yaşıyordum.

Bu arada olan iki hâdis



nakledilmeğe değer. Bunlardan biris

beş altı göbekten beri Çengelköyl

bir zatın kendisini Ahmet Zamanî’nicedbeced torunu ilân etmesi ve

soyadını değiştirmeğe kalkması v

elindeki aile şeceresinin doğruluğunaşahadet etmemi benden istemesiyd

Maalesef gerek bu şecerenin, gere

vesika olarak göstermeğe kalktığvakıfnamenin asılları ortada yoktu

Elinde kendi el yazısıyla kopyala

vardı. Hakikat namına tabiatıylreddetmek mecburiyetinde kaldım

Bu hâdisenin matbuata aksi d

ayrıca övülmeme sebep oldu



Herkes benim bu gibi meselelerdek

dikkatime hayran olmuştu. Kitabı

rağbeti bu yüzden biraz daha arttHalit Bey bu işteki metanetimi pe

beğendi. Yalnız Zehra müteessird

Belki adamcağız hakikaten ZamanEfendinin oğludur...” diye üzülüyordu

- Olsa bile bizim Zamanî’nın oğl

olamaz. Çünkü herif yaşamadı! diysusturdum.

İkincisi, eski İspritizm

Cemiyeti’ndeki bazı dostların bir ageceli gündüzlü bir uğraşmada

sonra Ahmet Zamanî’nin ruhun

çağırmağa ve onunla konuşmağ



muvaffak olmalarıydı. Bu konuşmad

Ahmet Zamanî Efendi de kitabımı

bazı yerlerine itiraz etmişti. Ezcümlpeltek ve kekeme olmay

reddediyor, nisbet ve tarika

hakkında daha geniş malûmaveriyordu. Gazeteler bunu d

yazarak işi biraz daha alevlendirdiler

Asıl garibi bu mülakatın merhumarafından bana bir teşekkürle

bitmesiydi. Yazı hayatında ilk defa

görülen bu âhiretten teşekkür deâyık olduğu ehemmiyetle karşıland

Ahmet Zamanî için en son v

ortalığı en fazla karıştıran tenk



Cemal Beyden geldi. Selma Hanım

eski kocası zaten öteden beri ban

düşmandı. Boşadığı karısıylgittikçe artan münasebetim

öğrenince büsbütün küplere binmişt

Bu iş vesilesiyle hem bana, hem denstitüye adamakllı yüklenme

ırsatını kaçırmadı. Yalnı

yaratılıştan yalancı olduğu içinAhmet Zamanî’yi doğrudan doğruy

reddedeceği yerde, onun yerin

başka birisini çıkartıyordu. CemaBeye göre Ahmet Zamanî hiçb

zaman yaşamamıştı. Fakat

devirde yaşayan çiçek meraklıs



mihanikle meşgul, büyüklere dost b

Fennî Efendi vardı. Asıl saatle v

zamanla meşgul olan bu idi. BiFennî Efendinin eserini kend

uydurduğumuz Zamanî Efendiy

nakletmiştik. Bunun da sebebi gayebasitti. Zamanî adı enstitümüz içi

en tabiî, akla en yakın bir reklamd

Böylece tarihî bir hakikati reklam içiahrif etmiştik. İşin garibi Cema

Beyin bizim Zamanî Efendiy

atfettiğimiz saatçiliğe dair kitabkendisinin de görüp okuduğun

söylemesi, ve birden fazla kadı

alma aleyhindeki kitabı düpedü



uydurduğumuzu iddia etmesiydi.

Hiçbir tâbiye bu kadar ustalık

olamazdı. Cemal Bey bizi vurmaçin yalanımızı kabul ediyordu

Filhakika, “vardı, hayır yoktu

şeklinde sonuna kadar devamedebilecek bir münakaşaya

gitmektense, yalanın bir kısmın

kendisine bir ring yaptıktan sonraoradan bize hücum etmek, biz

vurmak daha tesirliydi. Bu acayi

enkidin çıktığı andan itibaren AhmeZamanî’nin varlığından şüph

edilmeğe başlandı. Ne Hal

Ayarcı’nın üst üste yaptığı bası



oplantıları, ne benim yazdığım

cevaplar bu şüpheyi bir dah

gideremedi. Kitabın şöhrekökünden sarsılmıştı.

Makalenin çıktığı gün Selma il

beraberdik. Daha doğrusu hezaman buluştuğumuz garsoniyere o

sabah gazeteyi alarak gelmişti.

- Bak, yılan seni nasıl sokmuş!diye bana uzattığı gazetede esk

resmimi onun resmiyle berabe

görünce az kalsın çıldıracaktım.Cemal Bey beni küçültmek içi

hiçbir şeyi esirgemiyordu.

“Vaktiyle şirketimde küçük bi



memur sıfatıyla çalışırken köt

ahlâkı ve yalancılığı dolayısıyla

çıkarmağa mecbur olduğum bşarlatan, pespaye bir dolandırıcı...

diye söze başlıyor, “Değil rabi

hesaplan üzerinde konuşmakalelâde bir toplam ameliyes

yapmaktan bile âciz olan bu adamı

arihî bir şahsın ismi, hayatı ve eseüzerinde yaptığı bu tahrifte

hakikatte mesul olan tek insan Hal

Ayarcı Beydir!” diye sözü bitiriyorduO gün bir an için her şeyi

yıkıldığını sandım ve asıl işte o

zaman bu bir yıl içinde ne kada



dönülmez yolları geçmiş olduğum

anladım. Hiçbir şey böyle bir âkıbe

kadar korkunç olamazdı. Hayatımmucizeli sihirbazlar gibi giren, bana

bir yığın yolu birden açan para

mevki, şöhret hepsi birden gidiyorduEn korkuncu Selma’nın gözlerinde

münasebetimizin başladığından be

rastladığım o acayip ve ürkeparıltıydı.

Zannederim ki enstitü işlerini

günden, daha iyisi bu korkudasonra asıl ciddiye aldım ve dört elle

sarıldım. Hayır bu iş bir yalan gerçe

meselesi değil, bir olmak v



olmamak meselesiydi. Kend

kendime. “Bazı düşünceler benim

çin sadece bir lüks ve fazla süstürbunu artık anlamalıyım!” dedim

Tekrar yarınsız ve hiçbir şeysiz insa

olacaktım. Tekrar sokağadüşecektim. Tekrar eski günler

arada alıştığım bu kadar nimette

sonra, ve şüphesiz onların yüzündedaha acı, daha çekilmez şekild

başlayacaktı. Yalnızlık, güvensizlik

küçülme... Karşımda yarı çıplagülümseyen güzel kadın dah

şimdiden benim için uzak bir haya

olmuşa benziyordu. Bu bahar sabah



sisli denize bakarak onu beklediğim

bu sıcak, güzel ve tenha apartman

onun ömrümde görmediğim eşyasbu mahremiyet, daha arkada as

hayatımı yapan bir yığın şeyle

beraber gidebilirdi. Selma’nıgelirken getirdiği, kendi eliyle

vazolarına yerleştirdiği baha

çiçekleri bir lahzada solmugibiydiler.

Birdenbire telefon çaldı. Asabım

kadar bozuktu ki zilin sesi bana bkıyamet alâmeti gibi korkunç v

dayanılmaz geldi. Hakikatte d

böyleydi. O bana dışardaki âlem



hatırlatıyordu. Onun bu oday

hücumuydu. Ve biliyordum ki dışarıs

bana düşmandır. Korka korka açtımHalit Ayarcı’nın yarı alaylı sesi içim

biraz serinletti.

- Gördün mü? diyordu.- Evet, şimdi okudum.

Mahvolduk! Ne yapacağız?

İlk önce:- Başımıza dünya yıkılıyor, se

eğlen! diye alay etti.

Sonra:- Ehemmiyet verme! dedi. Faka

şi sıkı tutmak lâzım! Sen derha

dikkatli bir cevap yazarsın! Be



kendi tarafımdan onun zay

damarını bulur basarım. Bunla

efkârıumumiyeyi bir zaman işgaeder. Fakat asıl mühim mesel

herkesi şaşırtacak bir şe

yapmamızdır. Anladın mı? Yeni, çokyeni bir şey... Öyle bir şey ki, dost

düşman herkes şaşırsın! Bizim gib

müesseseler bir lahza bile aktü-aliteolmaktan vazgeçemezler. Bun

kafana koy ve öyle çalış!.. Bir şey

unutma! Talihe güvenmek lâzım!- Lâf! dedim, hepsi lâf! Her şe

bitti. Sizi benimle vurdular. Hiç b

çaremiz yok! Tası tarağı toplayıp



gitmekten başka hiçbir şe

yapamayız!

Halit Ayarcı benim bu sözlerimüzerine en gürültülü kahkahalarında

birini attı.

- Yağma yok, Hayriciğim, yağmayok! Ben yerimdeyim, sen d

yerinde kalacaksın! Bizim gibi mühim

dâvalar peşinde olan insanlar kolakolay düşman karşısınd

çekilemezler...

Soğukkanlılığı, kendisine inanışneredeyse beni çıldırtacaktı. Bir a

aziz velinimetimin aklından şüphe

ettim. Acaba vaziyetin vahimliğin



ark etmiyor muydu? O düşüncem

anlamış gibi, sesi birdenbire

ciddileşti:- Tabiî! dedi, müthiş darbe. Hi

bunu tahmin etmezdim. Cemal Be

yalanla mücadele etmesini biliyorYalana ancak yalanla karşı konabilir

Bu işte hakikat üzerinde ısra

sadece sönük bir inat olurdu. Bizsilâhımızla vuruyor. Ama aldırma

Ben talihime güvenirim bu işlerde.

Akşama görüşelim!Halit Ayarcı vaziyeti tam

görmüştü. Yalnız bir yerde

aldanıyordu. Cemal Beyin bulunduğ



yerde ben talihime nas

güvenebilirdim? Zaten talihimin öbü

yüzü değil miydi? Yıllardır, HalAyarcı’ya tesadüfüme kadar he

onun darbesinin beni attığı çukurda

kalmıştım. Şimdi biraz nefes almağbaşladığım bir anda tekrar karşım

çıkıyordu. İnsan ruhu ne gariptir

bütün bunları düşünürken bu adamıkarısının yanı başımda bütü

vücuduyla omuzuma asılmı

kulaklarımı ısırdığını, bendeokşama ve sevgi beklediğin

düşünmüyordum. Vâkıa Selma il

ayrılmasında hiçbir dahlim



olmamıştı. Bununla beraber işi

çinde yine hoşuna gitmemesi ica

eden bir taraf vardı.Halit Ayarcı kapar kapama

elefon tekrar çaldı. Bu sefer Cema

Beydi. Her zamanki sesiyle kibarmağrur, tek başına bütün bir kutb

yeniden donduracak soğuk sesiyle

ıpkı eski zamanlarda olduğu gibi.- Hayri Bey, diyordu, lütfen eğe

boş bir vaktiniz olursa gazetelere b

göz gezdirin. Sizi memnun edecek bhavadis göreceksiniz!

- Hacet yok Cemal Bey, hace

yok... diye cevap verdim. Çok esk



bir dostum bu sabah gelirken getird

Ve telefonu kapadım. Cemal Bey

Selma’yı boşamasına rağmebenden kıskanıyordu. Cemal Be

yerimizi öğrenmişti. Cemal Bey biz

akip ediyordu. Cemal Bey için bmesele idik. Birdenbire bütü

kâinatım Cemal Bey olmuştu. Selm

bir kaşını kaldırmış düşünüyordu.- Bunu hiç anlamıyorum! diyordu

hem hiç... Bilmiyorsun, bilemezsin

beni ne kadar sevmezdi. Ve nasküçük, biçare görürdü. Adım evd

yapma çiçekti. Beni göğsümde

mantomda yapma bir çiçek olmada



sokağa çıkarmazdı. “Sen de taş

derdi hep! Sen de taşı! Çünkü be

seni yanımda öyle taşıyorum!” Vbirisi çiçeğimi överse sevincinde

bayılırdı. Ah o sinsi sinsi bakı

gülüşü...Söylemeğe hacet yok ki Selm

benim sadece sevgilim değildi. O

biraz da mazim dediğim korkunşeyden aldığım öçtü. Onu

sayesinde arkamda bıraktığım

günlere, “haydi siz de...diyebiliyordum. “Hacalet... İşt

önünde küçüldüğüm tek insa

kollarımın arasında. Onun dışınd



ne vardı sanki?” Eski efendimin ben

kıskanmasında hoşuma giden

saadetimi bir kat daha arttıran tuhabir şey bir nevi gıcıklayıcı bir zev

de vardı. Benim bu kadında kendim

müdafaa etmem lâzımdı.Cemal Beye, Halit Ayarcı ve ben

kimiz de cevap verdik. Ben kend

yazımda sadece mazlûm bir adamavrı takındım. Talihin kötü cilvelerin

herkes uğrayabilirdi. Ben d

uğramıştım. Haksızlığı aşikârdYalancılığımın veya herhangi bi

ahlâksızlığımın tek delilin

gösterebileceğini zannetmiyordum



Yalnız yaratılıştan ahlâklı adamdım

beni çürütemeyeceğini bildiği içi

şirketten çıkartmıştı. İkinci makalemyine hep aynı mazlûm ağzıyla id

Fakat bu sefer şirkete da

bildiklerimi hafifçe çıtlatıyordumHalit Ayarcı’nın basın toplantısı bira

daha şiddetli oldu. Saat Sevenle

Cemiyeti’nin bu mesele hakkındneşrettiği tebliğ ise hakikaten ate

püskürüyordu. Fakat Cemal Bey d

durmuyor, hücumlarına devamediyordu. Başka, büsbütün başka b

şey lâzımdı. Öyle bir şey k

meseleyi unuttursun ve bizi büsbütü



başka kapıdan temize çıkartsın

Bugünlerde olduğu kadar hiçb

zaman kafamı zorladığımhatırlamıyordum. Fakat hiçbir şe

bulamıyordum. Ne ben, ne Hal

Ayarcı, hiçbirimiz efkârıumumiyeyyeni baştan lehimize çevirecek b

catta bulunamıyorduk. Sank

boşlukta yüzüyorduk. Düşüncemialelâde şeylerden bir adım ileriy

gitmiyordu.

Beri taraftan Cemal Bey Selma imünasebetimizi sıkı sıkıya taki

ediyordu. Her buluştuğumuz yerd

muhakkak bir telefonunu alıyorduk



Ayrıca Pakize’ye imzasız bir yığı

mektup geliyordu.

İşte tam bu sırada bir gece evdHalit Ayarcı ile karımın tavl

oyunlarını seyrederken yukarda

anlattığım nakitli ceza sistemi aklımageldi. Halit Ayarcı’ya ne kadar gü

ve biçare vaziyette olduğumuz

göstermek için onu hemen o andanlattım.

- Bula bula bunu buldum.

Düşünün artık hâlimi!..Fakat Halit Ayarcı çoktan zarlar

bırakmış, ayağa kalkmışt

Gözlerinde acayip bir donukluk vard



- Şunu bir daha anlat bakayım

diye bana tekrarlattı.

Ve daha bitirmeden karımıboynuna sarıldı.

- Kurtulduk... Tam zafer, Hay

Bey, tam zafer... diyordu.Üç gün sonra ikramiyesiyle

piyangosuyla, zamanlarıyla

enzilâtıyla nakit ceza usulümübütün bir sistem olmuştu. Hal

Ayarcı benim keşfimi tam Hollywoo

metoduyla ilân etti. Birkaç haftçinde Ahmet Zamanî Efendiy

herkes unutmuştu. Saatleri Ayarlama

Enstitüsü ilk kuruluş anlarında dah



erişemediği bir teveccüh ve

muhabbet kazandı. Bunu

arkasından Saat Sevenler Cemiyevasıtasıyla tesis ettiğimiz köyler içi

Saat Ayar Ekipleri geldi. Zaten Saa

Ayar İstasyonlarımız çoğalmıştŞehir bizimdi. Bir yığın genç kız v

erkek, sırtlarında Samiye Hanımı

cadı üniformalar, yakalarındarozetlerimiz, gidip geliyorlar, umum

hayata neşe katıyorlardı.

Böylece her şey yoluna girdi. Vbiz tekrar, hattâ eskisinden daha

kuvvetle günün adamı olduk

Babacanca hâllerim halkın hoşun



gidiyordu. Acayip mazim, ica

kabiliyetim, açık kalbim her gün b

kere daha övülüyordu. Hiçbir topluluyoktu ki bulunmam istenilmesin

Doğrusunu isterseniz ben de b

şöhretin tam tadını çıkarmaktan hiçekinmiyordum. Gözlüğüm

şemsiyem, hiçbir zaman yerine tam

oturmayan şapkam, biraz bokesilmiş elbiselerim, babayan

hâllerim, hulâsa elimdeki teşbih

varıncaya kadar her şeyim bmuvaffakiyeti besleyecek şekild

anzim edilmişti. Gittiğim her yerd

etrafım çevriliyor, her meselede



ikrim soruluyordu. Umuma a

ölçüleri hiç rahatsız etmeyece

şekilde yaşadığım için seviliyordum.Bununla beraber Cemal Bey vard

o benim kötü talihimdi. Nasıl olsa, b

yerden, bir gün çıkacaktı ve o tekraçıktığı gün her şey bitecekti. Bütü

bunları Halit Ayarcı’ya anlattıkça o

kızıyor, beni paylıyordu:- Yaptığınız işe inanmadığınız içi

böyle düşünüyorsunuz, diyordu

nsan yaptığı işe sade menfaati içigirerse, yalnız onu düşünürse

kendisini sonunda sizin gibi itham

eder!



- İyi ama ayrı şeyler değil m

bunlar?

- Hayır, hiçbir suretle... Eğeçinizde bu kurt olmasa, Cema

Beyden veya herhangi bir adamda

korkmanıza imkân yoktur. Sizdekkorku kendinize imansızlıktan. Si

siniksiniz. Sadece para için çalışıyor

erdî saadetinizi düşünüyorsunuzMüessesenin yeni açıldığı devird

de öyle değil miydi? Hadem

maaşınızı keserler diye korkmuyomuydunuz? Beni her teşebbüste

menetmeğe kalkmadınız mı?

Aziz velinimetim tehlike bira



geçer geçmez tekrar eski ağzın

almış, büyük idealler namına

konuşmağa başlamıştı. Şüphesihaksız da değildi. O bu işte oyun

dare edendi. Böyle düşünmes

böyle davranması lâzımdı.Halbuki mesele benim içi

büsbütün başka idi. Cemal Be

benim mazideki ıstırabımdı. O benimhayatımın bir tarafıydı. Gizli, her a

epmesi beklenen bir hastalık gib

bende yaşıyordu.



VII

Nitekim öyle oldu. Hibeklenmedik bir şekilde onunla so

bir defa daha karşılaştım. Vâkıa b

son karşılaşmada ne enstitü yıkıldne param azaldı, ne mevkiim

sarsıldı. Bununla beraber ben de

Selma da aylarca tesiri altındkaldık.

Bir sabah gazeteleri elime al

almaz onun Nevzat Hanımla berabe



Zeynep Hanımın eski kocası Tayfu

Bey taralından öldürüldüğün

okudum. Tayfur Bey çiftecinayetinden sonra intihar etmişt

Onun bıraktığı mektup, Sabriy

Hanımın o kadar çapraşık yollardasenelerce peşinde koştuğu meseley

açıklıyordu. Sabriye Hanım haklıyd

Zeynep Hanım, sanıldığı gibi intihaetmemişti. Nevzat Hanıma çılgınc

âşık olan kocası tarafında

öldürülmüştü. Polis genç kadınıselelerdir tuttuğu hâtıra defterini d

ele geçirmişti.

Bu üçüzlü cinayetin benim içi



acıklılığından büsbütün başka b

mânası vardı. Sevimsiz, huysuz

geçimsiz, hodbin, her girdiği yerdebir yığın insanı kendine düşma

eden, insanlar içinde küçük bir akre

gibi, sağa sola kuyruğunu çarpaçarpa dolaşan Cemal Bey, hi

olmaması lâzım gelen bir şey olarak

bir aşk kahramanı gibi ölmüştüŞüphesiz işin bu tarafı da, hatt

üzumundan fazla gülünç bir şeyd

Ve belki de talih, her an kendisinhâkim olmak iddiasında bulunan v

nsan kalbinin bütün zaaflarını inkâ

etmekle övünen bu adamdan intikam



almak, onunla alay etmek için b

âkıbeti böyle hazırlamıştı. Seven v

bu sevgi uğrunda bilmeden olsa dahölen bir Cemal Bey bu aklın alacağ

şey değildi. Şüphesiz bu işin gülün

ve maskara tarafına, alayın farkındaolmasa bile, ilk gülecek insan yine

kendisiydi. “Ben mi? diye duda

bükerdi. İmkânsız!...” O insanlamaşa ile tutmağa, gizli ve kir

dizginlerle idare etmeğe ve küçü

kuyruk darbeleriyle zehirlemeğealışıktı. Ve yalnız böyle olmasın

sterdi. Bununla beraber bu tarzd

ölüşü, çehresini o kada



değiştiriyordu ki kendisini az ço

anıyanlar bile bu işte aldanabilirlerd

Hele onu hiç tanımayan, adınsadece bu ölümün aydınlığında

şitenlerin hâtırasında büsbütü

başka bir adam gibi yaşayacaktşin garibi, onu böyle sadece gazet

havadisinden tanıyanlar için tesadü

steseydi, Cemal Bey bir veli, cömeruhlu bir cemiyet adamı, filân gibi de

ölebilirdi. Cinayet, şüphesiz daim

kötü bir şeydir. Bununla berabemuhakkak insan eliyle öldürülmes

mukadder idiyse, Cemal Beyin il

rast geldiği insan tarafından ve sır



Cemal Bey olduğu için, burnu

kadar kısa, alnı o kadar dar ve

karışık, yüzü o kadar parlak vetinalı, sesi öyle nazlı ve hımhım

gözleri öyle küçük ve parlak ve

bakışları öyle yırtıcı kuş bakışolduğu için, öldürülmesi icap ederd

Halbuki böyle olmuyordu. Acıkl

baştan başa yanlış anlama ile dolbir romanın içine zorla giriyor, üsteli

güzel, kendi içine kapanmış, tatlı ve

bedbaht, bir türlü etrafına kendisinanlatamamış bir kadının ölümüne d

sebep oluyordu. İşte mantıksızlı

burada idi.



Daha beş yaşında iken annesiyl

beraber misafir gittiği bir evde, cam

kavanozdaki balıkları teker tekesudan çıkarıp eliyle gözlerini kö

ettikten sonra tekrar suya atan ve

onların can çekişmesini gülereseyreden adam için bu iş, hakikate

yadırganacak bir talihti. Cemal Beyi

bütün hayatı bu idi. Her tanıdığnsana aşağı yukarı bu balıklara

yaptığı şeyi yapmıştı. Vâkıa hi

kimsenin gözünü oymamıştı. Fakaher rast geldiğinin benliğiyle

oynamıştı. O kadar güzel, faka

bütün ömrünce beyhude kalmı



Selma ondan ayrılır ayrılma

yaşamağa başlamıştı. Kibar

ecrübeli avukat Nail Beyin dahagün astımları geçmişti. Nail Bey hi

kimseye Cemal Beyle aralarınd

geçen şeylerden bahsetmemiştHattâ Selma’ya dair birçok şeyle

bile kendisinden -bittabi bu sefe

sormadan, hattâ istemeye istemeyve söz arasında- öğrendiğim kulağı o

kadar delik dostumuz Sabriye Hanı

bile bu hususta bir şey bilmiyorduFakat aynı araba içinde Cemal Bey

son hürmetimizi yaptığımız gün on

başka bir adam olarak görmüştüm



Âdeta yeni doğmuş gibi bir şeydi. B

ara bana, “Kendimden utanıyorum

demişti.Bütün bunları yapan adam, şimd

kendisini hiç tanımayan ve haya

ecrübesi, hattâ saadet rüyası bassevda hikâyelerinin ötesine

geçmeyen yüz binlerce insanı

kafasında, kendisiyle hiçbir suretlemünasebeti olmayan genç ve güze

bir kadının hayatına birdenbire

eklenivermişti. Nasıl hiçbir suretldengi olmadığı Selma’nın bütü

ömrü boyunca hayatına girmişse

onun da ölümüne öylece girmişti.



Tayfur Beyi bir iki defa

görmüştüm. Bazı anlard

soğukkanlı, içten hesaplı, yahut dahziyade kendisi tarafından kurulmağa

müsait bir insandı. Terbiyeli ve kiba

görünüşlerinin altında bir yığın zaafsaklayabilirdi. Evvelden hazırlanma

şartıyla herhangi bir cinaye

şleyebilirdi. Fakat kolay kolay kendöldürdüğü adamın vücudunu âdeta

doğrar gibi parça parça edece

nsan değildi. Bununla berabeCemal Beyi âdeta tanınmayaca

hâle sokmuştu. İşin garibi bıça

yaralarının birçoğunun çehred



olmasıydı. Bu bence çok mânalıyd

Her şey bittikten sonra hâdisele

baştan sonuna kadar bütüvuzuhuyla yazacak kadar ak

başında olan katil, bu çehreni

karşısında kendisinden geçmiştNitekim mektubun bir yerinde bun

şaret ediyordu.

Cemal Bey zorla insanlarıhayatına girenlerdendi. Nevza

Hanımın da hayatına öyl

kayıvermişti. O ölümünü insanlardarayanlardandı. Fakat asıl abes

nsan hayatı namına isyanda

çıldırtacak şey Nevzat Hanımı



hayatı idi.

Şair dostumuz Ekrem’in bu sessiz

kendi köşesine kapanmış kadınsevmesi çok tabiî bir şeydi. Nevza

Hanımın hâdisede hiçbir kabaha

yoktu. Ömründe kocasından başkkimseyi tanımamıştı. Dediğim gib

cinsî hayata, kocasının öldüğü gü

uzviyeti kapanmıştı. Bütün ömrevvelâ, onunla izdivacı kafasın

koyan ve bunun için karısını öldüre

Tayfur Beyin şantajı içinde geçmiş, oyetişmiyormuş gibi sonra da nasılsa

bu hâdiseyi haber alan Cemal Be

ona musallat olmuştu.



Nevzat Hanım bütün ömr

boyunca etrafındakilerin tazyik

altında yaşamıştı. Kıskançlık, sevgnat, benlik dâvası, itisaf manis

alelâde çapkınlık ve sahip olma

hırsı, tecessüs, hulâsa insan ruhunubütün korkunç ve zalim çarkları onu

etrafında, bu güzel kadını kend

kendisinin gölgesi yapmak içiçalışmıştı. Etrafındakilerin heme

hepsi onun hayatına, bir kere bile

onu anlamağa çalışmadan, hep onaçullanmak için girmişlerdi.

Çocukluğu boyunca kendisinde

çirkin ve huysuz olan ablas



arafından kıskanılmıştı. Onun

babasının zenginliği sayesind

evlenip de biraz rahata kavuştuğzaman ortaya kocası Salim Be

çıkmıştı. Bu hastalıklı, korkak

hodbin ve sızlanmaktan hoşlananşahsiyetsiz insan birdenbire on

sevdiğini zannetmiş ve tecrübesi

kıza seneler boyu ısrarıyla kendisinsevdirmese bile, hiç olmazsa onda

bu zannı yaratmağa muvaffa

olmuştu. Fakat daha evlendiklerinikinci haftasında genç kadın kocasın

hiçbir zaman sevmediğini ve hiçb

suretle sevemeyeceğini anlamışt



Salim Bey şahsiyetsiz ve üstelik he

şeyde hasis bir insandı. Üsteli

karısını da sevmiyordu. Sevgi dediğşey hakikatte musallat bir fikirdi. O

ancak elde etmekten hoşlana

nsandı. Bir de kaybedeceğinanladığı zaman sevebilirdi. Ayrıca

uhaf bir izzetinefis anlayışı vard

Bütün şahsiyetsizler gibi o detrafıyla ve etrafında yaşıyordu

Nevzat Hanım bu işi

yürümeyeceğini anlayıp da boşanmaeklifinde bulununca, “İmkân mı var

sonra etraf, arkadaşlarım ne der

Beni herkese rezil mi etme



stiyorsun? Bırak ki ben sensi

dünyada yaşayamam!” diye ceva

vermişti. Ve bu hâl Uç sensürmüştü. Bu arada Nevzat Hanımı

öteden beri kalbden rahatsız ola

babası bir gece âni bir krizlölmüştü. Küçük kızını çok seven v

mesut olmadığını hisseden adamın

ölümünden bir iki gün evvel söylediğbirkaç cümle, aile arasında, Nevza

Hanımın Salim Beyle evlenmesini b

ölümün tek sebebi yapmıştı. ZavalNevzat Hanım böylece çifte ate

arasında kalmıştı. İşte, kocasını

akrabası, komşuları, arkadaşlar



belki de apartmanın kapıcısı ne

demez? diye sürüklediği bu acayi

ve tatsız hayatın üçüncü senesindeSalim Bey, askerde iken, dah

ziyade kendisinin sebebiyet verdiğ

bir kaza neticesinde ölmüştü. NevzaHanımın talihsizliği, evlilik hayatında

patlıyasıya canı sıkılan, aşktan ve

kadından hiçbir şey anlamayan veancak kıskandığı veya bırakılacağın

anladığı zaman karısını sevmeğe

kalkan bu münasebetsiz kocanıkendi korkaklığının sebep olduğuna

hemen bütün taburun şahadet ettiğ

bu kazadan bir gece evvel, karısına



yazdığı mektubunda yin

ümitsizlikten, intiharda

bahsetmesindeydi. Filhakika bütügörenler kazada kastı hiçbir şe

olmadığını söylüyorlardı. Salim

Beyin bindiği at taburun en yumuşaâlim atıydı. Sicilinde bira

ürkeklikten başka hiçbir şey yoktu

Salim Bey eğer birdenbirkorkmamış olsaydı, hayvan gem

azıya almayacaktı. Hattâ kendisin

bu vaziyette doğrudan doğruya yereırlatsaydı at yanı başında dururdu

Nitekim yine tanımadığı bir biniciy

bu tecrübe yaptırılmış ve atı



kendiliğinden durduğu görülmüştü

Hulâsa bir yığın acemilik ve korkaklı

yüzünden atı çileden çıkartmış vekazaya sebep olmuştu.

Herkes bunu bildiği hâlde aldığ

mektup yüzünden Nevzat Hanıkocasının intihar ettiğine inanmışt

Kaldı ki Salim Beyin akrabaları d

yine onun mektupları yüzünden bunananıyorlardı. Bu mektuplar kendisin

yazılanlar gibi de değildi. Onlardak

şikâyet daha başka türlü ve genkadının daha aleyhinde idi.

Üstelik oğlunu hiç sevmeyen

pısırık, hasis ve mânâsız bula



annesi de bu ölümü fırsat bilmiş ve

dul kadının evine yerleşmişti. Onu

esiriyle Nevzat Hanımın asabbüsbütün bozulmuştu. Biraz sonra b

şantaja ve içten yıkılmağa kocasını

Nevzat Hanıma âşık olduğunanlayan Zeynep Hanımın onda

şüphesi katılmıştı. Nevzat Hanım

çok seven Tayfur Bey karısınonunla evlenmek ümidiyle ortada

kaldırmak gibi delice bir iş yapmış

üstelik dünyanın en garip mantığıylaonu bu izdivaca mecbur etmek için

cinayetini de genç kadına itira

etmişti. Böylece babası da dahil ü



ölüm biçare kadının sırtına

yüklenmişti. İşte bizim rüyalarını

ağırlığı altında perişan gördüğümüNevzat Hanım içten ve sess

ebessümlerinin arkasında bu acayi

alihi yaşıyordu. Onun hiç kabahaolmadan insanlar ölüyorlar

birbirlerini öldürüyorlar ve mesuliye

ona yüklüyorlardı. Şüphesiz biraradeli bir insan olsaydı, yaratılışında

küçük bir hodbinlik, yahut müdafaa

hissi bulunsaydı, bütün bu beyhudeyükleri sırtından atar, hepsinde

kurtulurdu. Hele Zeynep Hanımı

ölümünü polisten gizlemesini hi



kimse anlamıyordu.

Bütün bu hâdiseleri öğrendiğim

zaman ister istemez kızımın yukardbahsettiğim sözünü hatırladım. O

bana, evimizin bir zamanlardak

curcunası içinde hayatımızanlamağa çalışırken, “Biz kabaha

üzerine yüklenen insanlarız” demişt

Zannediyorum ki bütün bu hâdisedek anahtar bu cümledir. Nevza

Hanım kendisini yapmadığ

şeylerden mücrim addedenlerdendBelki aile terbiyesi, belki ablasını

kıskançlığı altında geçen çocukluğ

onu buna alıştırmıştı. Bu ruh hâ



Sabriye Hanımın anlattıklarına göre

çocukluğunda ablasının yalancıkta

bir intihar teşebbüsü ile başladHerhâlde müdafaasız insandı.

Bununla beraber onun as

kendisini itham ettiği nokta Salim’iölümü meselesiydi. İspritizmay

merakı da buradan başlamışt

Murat hikâyesi, genç kadını elindegeldiği kadar etrafından tecr

etmeğe çalışan kaynanasının icad

di. Ve telefonlara cevap veren dekendisi idi. Bu kadının dik sesi dah

lk gördüğüm gün dikkatimi çekmişt

Zil, zurna, vapur düdüğü gibi sesle



harikulâdenin karşısınd

muhayyilenin icatları olmalıydı. Be

bütün ömrümde yalanın alâkalı vealâkasız insanlar tarafında

beslendiğini çok gördüm. Onun içi

Sabriye Hanımın bu izahına hişaşırmadım.

Biraz sonra bu çift şantaja

Zeynep’i çok seven Sabriye Hanıgirmiş ve o daha ziyade evde kalmı

kız psikolojisiyle Tayfur Beyle Nevza

arasında ciddî bir münasebebulunduğuna inandığı için işe âdeta

bir tahkikat şekli vermiş, hulâsa gen

kadının etrafındaki tazyiki bir mis



daha arttırmıştı. Daha sonra d

Cemal Beyin müdahalesi başlamıştı

Şurası var ki ne Cemal Bey, nTayfur Bey, ne de Sabriye Hanım

Salim Beyin annesi yaşadığ

müddetçe eve fazlasokulamamışlardı. Hattâ evd

yapıldığı söylenilen ispritizma

ecrübeleri bile Murat’ımübalâğasıydı. İhtiyar kadın ölünc

kisi de meydanı boş bulmuşlardı.

Sabriye Hanıma göre CemaBeyin Nevzat Hanıma ola

düşkünlüğü para meselesiyd

Şirketteki işinden ihtilâs yüzünde



atılan ve Selma Hanımın babada

kalma servetiyle açığı kapatara

vaziyeti kurtaran Cemal Bey NevzaHanımla parası için evlenme

stiyordu. Ve tek ümidi de bu olduğ

çin genç kadına o kadar fazlayüklenmişti.

Selma’ya gelince o par

meselesinin bu işteki rolünü inkâetmemekle beraber, Cemal Beyi

öteden beri Nevzat’a zaafı olduğun

söylüyordu. “Cemal çapkındı vbilhassa güç şeylerden hoşlanırd

Nevzat’ın öyle kendine kapanmı

yaşayışı onu meşgul etmiş olabilir...



diyordu. Hattâ yine Selma’ya gör

Cemal Beyin daha evvel de Zeyne

Hanımla bu cinsten münasebeolmuştu.

Tayfur Beye gelince, o Nevza

Hanımı hiç anlamamıştı. Genkadının kendisini Cemal Beyin sins

dostluğuna teslim ettiğini zannetmişt

Filhakika Tayfur Beyin ölmeden evvebıraktığı mektupta sevgiden ziyad

kıskançlık, hiddet, hattâ kin vardı.

Nevzat Hanımın talihsizliği banesi bile bir ömrü yıkmağa kâ

gelecek bu dört insanın, dördünü

birden onun hayatına yüklenmesi idi.



Enstitünün personel meselesini

ve kadro işlerinin bizi çok yoracağın

daha evvelden tahmin etmiş, byüzden mümkün mertebe çok dar b

kadro ile işe başlanmasın

stemiştim. Fakat gerek bizimarafımızdan gösterilen, gerek biz

avsiye edilen namzetler birdenbire o

kadar çoğalmıştı ki, buna imkâkalmadı. Hemen her gün bir vey

birkaç müracaat karşısında

kalıyorduk. Benim ve Halit Ayarcı’nıdairedeki çift telefonlarımı

durmadan işliyordu. Enstitünü

açıldığı günlerde akraba ve tanıdı



azlığı yüzünden geçirdiğim telâşı

hakikaten çocukça bir şey olduğun

daha ilk ayda öğrendim. Meğer nkadar çok hısım ve akrabam varmış

Hele mektep ve mahall

arkadaşlarımın hatırşinaslığvefakârlığı her türlü tahminimi

üstünde idi. Namzet defterinin ban

ait olan hanesi dolmuş taşmıştFelâket senelerimde beni o kada

sıkıntım içinde rahatsız etmeme

dirayetini gösterenler şimdi banhısım akraba sevgisi ve dostluk gib

yüksek İnsanî meziyetlerin bende d

bol bol mevcut olduğunu ispa



edebilmem için lâzım gelen fırsat

vermekte birbirleriyle âdeta gö

açtırmayacak şekilde yarışgirmişlerdi.

Bu hücum karşısında Hal

Ayarcı’ya ne yapabileceğimsorduğum zaman bana şu cevab

verdi:

- Azizim Hayri İrdal, bu gibi işlerdki usûl vardır. Ya işi tamamiyle

esadüfe bırakırsın, yahut da

namzetleri muayyen kategorilerayırarak içlerinden birini terci

edersin. Ben de aynı vaziyett

olduğum için bu iki şıktan birisin



beraberce düşünelim. İşi talihe v

esadüfe bırakmayı kabul ederse

kuraya müracaat ederiz. Fakazannederim ki, bu pek lehimiz

olmaz. Dışardan işitilirse yanlış tefs

edilir.- O hâlde sınıflara ayıracağız!

- Evet, ama hangi sınıflara?..

- İçlerinden tecrübelileri seçsek.Meselâ muayyen bir meslekte a

çok çalışmış olanları...

- Asla... Siz tecrübe kelimesinihakikî mânasını bilmiyorsunuz

Tecrübe sahibi demek, yıpratılmış

olmak, muayyen hudutta ve muayye



ikirlerde donmuş olmak demektir

Bu cins insanlardan bize hiçb

zaman hayır gelmez.Başka çare yoktu, tecrübesizle

seçecektik.

- O hâlde, dedim, tecrübesizleseçelim!

Halit Ayarcı burada bir lahza

durakladı. Odasının duvarında asıyeni grafiklerden birini dikkatle

süzdü. Sonra beni kolumdan çekere

önüne kadar götürdü.- Bu grafiği, dedi, çocuklarda saa

sevgisi hakkında bir deneme olara

yaptım. Fakat bazı yerleri ban



yanlış gibi geliyor. Bu lâcivert haney

daha ziyade okur yazar aileleri

çocuklarına ayırmalı! Halbuki behediye saatlere ayırmıştım. Hayır

onları daha küçük olan bu sar

haneye geçireceğiz. Lütfen tashieder misiniz?

Dediği tashihi yaptım. Fakat, “N

aydası var bunların?” diyesormaktan da kendimi alamadım. O

bana ciddî ciddî baktı.

- Bilmek daima faydalıdır.Sonra tekrar asıl mevzua döndüm

- Hiç tecrübesiz olanları da nas

bileceksiniz?



- Meselâ hiçbir işt

bulunmayanlar...

- İşsizliğin tecrübesini yapmıolurlar ki, daha güçtür. İdares

hakikaten güçtür. Olmaz.

- O hâlde?..- O hâlde bir tek çare var.

Müracaat sırası... Fazla terci

ettiklerinizin haricinde müracaasırası... Yahut büsbütün bu tesadüfe

bağlanmamak için birinciden itibare

atlaya atlaya müracaat sırası. Bşansımızı daha çoğaltır. Anladını

mı? Defterinizde yazılı ilk ismi kabu

ediyorsunuz. İkincisini geçiyorsunuz



Üçüncüsünü kabul ediyorsunuz.

Hattâ burada da bir değişikli

yapabiliriz: Meselâ üçüncüsündesonra dördüncü ve beşinciy

geçiyorsunuz, akıncıyı, ondan sonra

onuncuyu... İlk numaranız kimdir?- Bildiğiniz gibi Asaf Bey! Şimdil

muvakkat ücret veriyoruz ama, b

vazifesi yok!Yüzünü buruşturdu.

- Asaf Bey, tembel insan! ded

Ben tembel insanlardan hoşlanmamHususuyla bizimki gibi ferdî hürriyet

riayet eden ve personeline muayye

bir iş göstermeyen ve görecekle



şin mahiyet ve kabiliyetini kendi ica

kabiliyetlerinden bekleyen modern b

müessesede böylesi insanlar daimehlikeli olur. Her gün muntazam

geliyor, değil mi?

- Hepimizden evvel!Filhakika Asaf Bey hepimizde

evvel geliyor ve hepimizden sonra

gidiyordu.- Ne iş görüyor?

- Şimdilik hiç... Yalnız gazetele

okuyor, daha doğrusu gazetelerokumasını emretmiştiniz!

- Okuyor mu?

- Hayır... Fakat Nermin Hanı



onun yerine okuyor.

- Devam etsin bu işe...

- Evet ama kadroya mal olmasâzım! Aksi takdirde muvakkat bütç

bitince...

Halit Ayarcı bir müddet dahadüşündü.

- Dostumuza kendisine göre bir i

bulun... dedi. Çalışmaması icaeden, ataleti müessese için fayda

bir iş... O zaman mesele hallolur.

- Böyle bir iş için kadro ayırmabiraz tuhaf olmaz mı?

- Hayır, dedi. Daha doğrus

bilmiyorum. Hiçbir fikrim yok.



Ama koskoca bir müessesede b

cinsten bir iş de bulunabilir

zannediyorum. Gecikmesini icaeden işleri havale edeceğimiz b

büro... Hattâ aziz dostunuzu

kabiliyetlerine göre hiyapılmamasını da temin edeceğine

şüphe etmem!

- Fakat isim? Ne ismini veririz?- Bir isme ihtiyaç var mı? Ah b

ormaliteler! İş görmek isteye

nsana kımıldamak imkânımbırakmıyor. Bu kadar sıkı kayıtlar

ormaliteler içinde nasıl çalışılır?

Odanın içinde sağa sola dolaşt



Tekrar önümde durdu:

- Hakikaten bir isim lâzım mı?

- Zannederim...İçini hakikî bir teessürle çekt

Hakikaten mustaripti.

- Aziz Hayri Beyciğim, eğer bgün bu kadar sevdiğim ve şevkl

kurulmasına çalıştığım b

müesseseden ayrılırsam, emin oluki, tek sebebi bu kayıtlardır, diye

hayıflandı. Zannetmeyin ki bu isim

çin söylüyorum bunu. Onu çoktahallettim! Fakat ne diye bu kada

abes şeyler için vaktimizi isra

edelim? Beni üzen işin bu taraf



SAJE.’nde bu cinsten bir vakit isra

hakikaten hazin bir şey!..

Zili çaldı. Derviş Ağaya:- Lütfen Ekrem Beye söyleyin

Pingpong odasına geçsin, bir par

yapalım! Siz de bulunursunuz değmi?

Halit Ayarcı pingpong oyununu ço

seviyordu ve üst katta bunun için boda ayırtmıştı. Çok defa ben d

beraber bulunduğum için büsbütü

canım sıkılmasın diye, pasyanaçmam için bir masa koydurmuştum

Hay hay!” dedim.

O tekrar koluma girdi ve odanı



kapısından beni âdeta iterek çıkard

- Evet, dedi, çok zamakaybediyoruz. Bunlardan ekonom

yapmalı! Bu hususta bir grafi

hazırlayacağım! Bu gece halanızde-vetli olduğumuzu unutmayın.

- Baş üstüne... Ama şu isim?

- Ha evet! Tamamlama bürosuAnladınız mı? Gecikmesin

stediğimiz işleri oraya havale ederiz

ki kâtip yeter değil mi? Rica ederiazla insan vermeyelim!

- Hattâ bir tane bile kâfi!

- Hayır, hayır, iki tane... Biris



halanızın tavsiye ettiği bir gen

öbürü de benim tanıdığım çok kiba

bir genç kız... Fakat istersenihalanızın tavsiye ettiği genci başka

bir daireye nakledelim ve oraya b

hanım verelim! İki kadın daha iyçalışırlar... Yani daha rahat olurlar.

Buna karar verdikten sonr

vakitten ekonomi, hakikî ve tehedefi olan S. A. E.’nde vak

geçirmek için pingpong odasın

çıktık.



VIII

Halit Ayarcı ile Ekrem Beyipingpong oyunlarını seyretmekte

hoşlanırdım. İkisi de güzel insandı v

aralarındaki yaş farkına rağmen aynçeviklikle, vücuda mal edilmiş ayn

dikkatle ve bittabi rahatlıkl

oynarlardı. Bu cins bedeatminlerinden tamamiyle mahrum

olduğum için araya hafif b

kıskançlık girse bile, bu iki insanı



birbirine o kadar ahenkle ceva

vermelerini, müşterek harekette he

an birleşip ayrılmalarını seyretmebeni hem şaşırtır, hem de tuhaf bi

şekilde, kendimden intikam alır gib

mesut ederdi.Ekrem’i öteden beri severdim. O

da benim gibi bir yere, bir insana

dayanmadan yaşayamayacacinstendi. Bana karşı yedi sene hi

muamelesi değişmemişti. En düşkü

zamanımda bile kibar ve dosdavranmıştı. Anlayışsızlığımı v

cehaletimi hiç yüzüme vurmamışt

Acayip hâllerimi tuhaf bir şekild



gülümseyerek karşılardı. Enstitüd

ona ilk fırsatta bırakmasını tavsiye

edeceğim bir iş bulduğum için çomemnundum. Halit Beyin onda

hoşlanması da beni korkutmuyordu

Bildiğimiz hesapların öylesindışında idi ki herhangi bir kimseni

ona tesir etmesine imkân yoktu.

O gün Ekrem hiç de iyoynamıyordu. Sanki kendisi değild

Ve şüphesiz ki değildi. Hareketle

çolpa, dikkati dağınık, tepkileri geve kesikti. İleriye doğru he

hücumunda eli âdeta vücudunun b

adım ötesinde, kendi düşüncelerin



yüzünden hiç eksilmeye

ebessümün mânasını anlamağ

başlamıştı. Bu, trapezindepartnerinin-kendine doğru uzattığ

ellerine yapışmak için kendisin

boşluğa doğru fırlatan cambazınhesabında bir milimetre şaşırsa

kendisini ölüme götüreceğini bildiğ

bir hareketi yaparken dudaklarındaeksilmeyen tebessümün aynıydı. O

bir süs değil, çok kahramanca b

şeydi. Ve bütün bir ömür boyuncasürmüş bir kendisiyle anlaşmazlığ

gizliyordu. Zavallı Ekrem şimdi belk

de bu tebessümün üstünd



düşünürken kitaplarda okuduğu v

beğendiği cinsten bir gölgeyi deği

canlı bir mahlûku sevdiğini anlıyorduVe belki de bu yüzden içi pişmanlıka

doluydu. Çünkü bu hafif gülümsem

herkes gibi ona da çekilen bir imdaşaretine benziyordu.

Ekrem, Nevzat Hanımın soluk v

sessiz tebessümünde Şehzadebaşkahvelerinde bana uzun uzadıy

anlattığı estetiğinin kadının

bulduğunu zannetmişti. Şimdi isminhatırlamadığım bir İngiliz muharririni

acayip, hattâ korkunç hikâyelerinde

çıkarttığı bu estetiğe Ekrem Bey sa



şiir estetiği derdi. Bu kadınlar Dokto

Ramiz’e göre hiç de şiirle, saf vey

gayri saf, alâkalı değildiler. DoktoRamiz huyu tuttuğu zaman çoğ

ntihar eden veya ölen bu kadınları

psikanalizini yapmak ister, nadiolarak doktor olduğu zamanlar da

kansızlıktan mustarip oldukların

söylerdi. Ekrem Bey, bir çeşakılma telâkkî ettiği bu sözlere pe

kulak asmaz, belki de en uysa

dinleyicisi olduğum için bana, yedsekiz şair filozofun birden ad

karışan, bu saflığı nisbetinde karışı

estetiği anlatmağa devam ederdi.



Ekrem’in bu konuşmalarını n

dereceye kadar anlardım, bun

ahmin edersiniz. Yalnız şurasmuhakkak ki Nevzat Hanımefendi il

lk karşılaştığım gün, kendi kendime

şte Ekrem Beyin ömrünün sonunkadar sevebileceği bir kadın

demiştim. Hayatımızın bir devrinde

sonra başımıza gelen şeylere okadar hazırlanmış oluyoruz k

kederimizi kendi içimizde taşır gib

yaşıyoruz. Ekrem kütüphane doluskitapları okuyarak Nevzat Hanım

âşık olmağa hazırlanmıştı. Fakat b

hazırlıkla, onun hayatımızda aldığ



şekil her zaman birbirini tutmuyor

Ekrem Bey bir estetiğin en olgu

örneğini bulduğunu sandığı bir yerdeüçüzlü bir cinayetle karşılaştı.

Nevzat Hanımı üstün bir sana

eseri yapan bu tebessüm, hakikatteEkrem Beyin istediği gibi bütü

meselelerini halletmiş, maddesini

ötesine geçmiş, orda gözümüzüönünde bir yıldız uzaklığıyla parlaya

bir ruhun saltanatı değildi. Onu

arkasında türlü tehdit ve ıstıraçinde yaşayan, sıkışmış bir insanı

biçareliği vardı. İşte Ekrem, şimdi hi

ark etmediği bu biçareliğ



görüyordu.

Yukarda bahsettiğim gec

halamın evinde geç vakte doğrNevzat Hanımla konuşmuştum

Nasılsa Cemal Beyin elinde

kurtulmuştu. Daha doğrusu halam bara Cemal Beyi yakalamıştı. Nevza

Hanım bu fırsattan istifade ederek t

uzakta bir pencerenin yanınçekilmiş, ayakta dışarıya bakıyordu

lk defa olarak yüzünden tat

maskesini atmıştı. Çizgileri sert vâdeta bütün canlılığıyla dışarda id

Bu hâliyle belki eski tanıdığımı

Nevzat Hanımdan çok başka, ateş



hazır bir silâh gibi güzeldi. Yavaşça

yanına yaklaştım ve babacanlığımı

verdiği cesaretle:- Burada ne diye beyhude yer

sıkılıyorsunuz? diye sordum. Bakın

Ekrem orada sizi bekliyor. Biçareybiraz iltifat etsenize... Senelerd

bunu bekliyor...

Yüzü birdenbire yumuşadı. Dahdoğrusu biraz evvelki hâlinden çıkt

akat eski alışılmış çehresini de

bulamadı. Âdeta yarı yolda kalmıgibi bir şeydi.

- Ekrem Bey... diye mırıldand

Ekrem biraz daha kuvvetli olsayd



ne meseleler hallolurdu, bilir misiniz?

O zaman kendisine dünyanın e

ahmakça sualini sordum:- Bunu kendisine söyleyeyim mi?

Yüzü tekrar sertleşti:

- Sakın ha!., dedi. Hem neyyarar? Böyle şeyler kendiliğinde

olur. İyi anlayın. Belki de kabaha

bendedir. Bu işlerden öyle iğrendimki ben...

Sonra kolumdan tuttu:

- Benimle hiç meşgul olmayın.dedi. Olmaz mı? Siz olsun beni raha

bırakın! Bir zaman, Sabriye ile sık

ıkı olmuştunuz! Sizden nefre



etmiştim. Hayatımı kurcalamağ

kalktınız. Sırf onun gözüne girme

çin... Sonra ortadan kayboldunuz...Gözlerini yummuş, bir yastık ara

gibi başını arkaya atmıştı.

- Ama siz beni aradınız, evimde...- Biliyorum. Sabriye’nin size n

söylediğini öğrenmek istiyordum

Mümkünse pazarlık edecektimNeyse, geçti... Şimdi yin

ortadasınız! Herkes yine ortada. B

kadar çok insanı etrafında görmene demektir bilir misiniz?

Bir müddet yüzüme baktı, sonra:

- Beni rahat bırakın! Ve bende



bahsetmeyin. Olmaz mı? diye ısra

etti.

Sakin adımlarıyla orada HalBeyin bulunduğu kalabalığa karışt

O geceden sonra bu konuşm

çimde düğüm olmuştu. İnsanlaarasına karışmak, biraz müsav

muamele görmek için nelere kada

enezzül ettiğimi biliyordum. Fakabunun acılığını, başkalarındak

esirini hiçbir zaman bu kada

kuvvetle ölçmemiştim. Kendimsadece kendi gözümle görmüştüm

Şimdi beğendiğim, sevdiğim, kendis

çin bir şeyler yapmak istediğim nad



nsanlardan birinin gözüyle

görüyordum.

Bu konuşmadan on beş gün sonrNevzat Hanımla bir daha karşılaştım

Bu, Seher Hanımın evinde idi. Be

halamla beraber gitmiştim. Dahsalonun kapasından onun sesini işit

şitmez geriye dönmek istedim

Fakat kabil değildi. İki saat karşkarşıya oturduk. Nevzat Hanım ban

ek bir kelime söylemedi. Yalnı

beraber çıktığınız zaman -halamevine bırakmayı teklif etmişti- yalnı

kaldığımız bir anda.

- Ben sizi kırdım o akşam.



Affedin! diye fısıldadı.

- Ben size değil, kendim

dargınım! diye cevap verdim.Hâdiseden sonra Ekrem’i he

görüşümde onun sözünü hatırlamı

ve genç adama acımıştım. Banâdeta yarım insan gibi görünmüştü

Bir ara oyunda kendini toparlar gib

oldu. Üst üste birkaç dakika HalAyarcı’ya oynamak fırsatını bil

vermedi. Sonra kendi hareketlerind

dağıldı gitti. Bütün ömrü böylgeçecekti. Omuzumu silktim.

Yanı başımdan bir el beni dürttü

Sabriye Hanımdı. Vücudum kaska



kesildi. Kaç gündür böyle oluyordu

Onu görmemek için yo

değiştiriyordum. Halbuki bu kadınaramıza kendim sokmuştum! Sabriye

Hanım benimle konuşmak kab

olmadığını görünce uzaklaştı. Oyumasasının arkasını dolaştı ve küçü

masanın önüne oturdu. İskamb

destesiyle oynamağa başladDudakları kısık, vücudu dimdikt

Yüzünde garip bir sarılık vardı.

Halit Bey bir müddet daha Ekremcanlandırmağa çalıştı. Sonra ümidin

kesmiş gibi oyunu bıraktı. Ekrem

Bey yüzünü sildi. Ben Cemal Bey



doğranmış vücudunu tekra

hâfızamın torbasına tıktım. Bu dah

ne kadar sürecekti? Aşağı ininceYangeldi Asaf Beyin bulunduğ

odanın kapısından şöyle bir baktık

Tamamlama Büromuzun müstakbeşefi elli beşlik biçare bir kadın ola

hademe Gülsüm Hanım

kucaklamağa çalışıyordu. Bu kadar beklenmedik ve komik b

şeydi ki, neredeyse kahkahay

ırlatacaktık. Halit Ayarcı kolumdaçekti ve ayaklarımızın ucuna basa

basa uzaklaştık.

- Ne dersiniz beyefendi? dedim



sterseniz listenin ikinc

numarasından başlayalım!

Hakikaten insan seçmektmahirdim. Ekrem Bey bir posa id

Sabriye Hanım zalim bir acuze, Asa

Bey bir bunak...- Bereket versin ki, Doktor Ramiz

siz de tanıyorsunuz...

Halit Ayarcı paltosunu giyerkecevap verdi:

- Tamamlama bürosu fena

şlemeyecek... Hattâ vaitkâr. Siütfen, söylediğim genç kızları başka

bir arkadaşın yanına verin. Yahu

bütün daktilo hanımları bir yere



oplayalım. Size gelince, azizim, hi

üzülmeyin... Emin olunuz ki

hâlinizde dostlarınızı seçemezdiniz.Siz onların dostluklarıyla size sadak

verdiklerini sanıyorsunuz, halbuk

size onlar iltica etmişlerdi...- Sabriye de mi? dedim.

- Hayır, dedi. O sizi kullanma

stedi. Burası aşikâr, ama, yinbilinmez...

- Yolda Halit Bey Ekrem’le oyu

oynarken çektiği sıkıntıyı anlattı:- Ben aşktan daima kaçtım. Hi

sevmedim. Belki bir eksiğim oldu

Fakat rahatım. Aşkın kötü taraf



nsanlara verdiği zevki eninde

sonunda ödetmesidir. Şu veya b

şekilde... Fakat daima ödersiniz.Hiçbir şey olmasa, bir insanı

hayatına lüzumundan fazla girersini

ki bundan daha korkunç bir şeolamaz...

Filhakika ben ödemeğ

başlamıştım. Zavallı Selma’nın asabümitsiz denecek dereced

bozulmuştu. Ne Cemal Beyi, n

Nevzat Hanımı unutabiliyorduGeceleri sabaha kadar benirliyere

yatağından sıçrıyordu.

Fakat hangimiz unutabilmiştik



Şüphesiz Cemal Beye acımamıştım

Ölüm ve cinayet gibi büyük darala

eraziye girmeseydi, belki ondakurtulduğumdan memnun bile

olurdum. Fakat ne olsa bir şey vard

çimde, bunu lâalettâyin bir vakıa gibalamıyordum. Sonra Nevzat Hanımı

benimle konuşurken hep o rahat b

yastık arayan başı gözümüönünden gitmiyordu.

Halamın tam kapısı önünde Hal

Ayarcı birden kolumu tuttu.- Hem musıkîşinasa da iş bulmu

oluruz. Adı Macit Beydi, değil mi? Ş

şef dorkestr olmak isteyen... Evet



yüz kişilik bir salon! Bütün daktil

genç kızlar makinalarının önünde

Karşılarında bir sedir üzerinde elinddeğneği, bir şef dorkestr!.. Onu

daresiyle çalışıyorlar. Hep birde

A”lara “B”lere vuruyorlar, muntazamve yekpare... Azizim, bu hiç de fen

olmayacak. Bak siz demin Asaf Bey

anıdığınıza pişmandınız. Halbukeselli edici jestiyle bize ne ori jina

bir fikir hazırladı. Evet, husus

kâtiplerimiz hariç, hepsi büyük bsalonda... Modern dünya, moder

çalışma...

Eve girdiğimiz zaman iki salonu



holü hıncahınç kalabalık bulduk

Fakat bu seferki kalabalık benim

alışık olduğum cinsten değildTanıdıklarımızdan başka, he

milletten ecnebî vardı. Şimall

cenuplu, yakınşarklı, şarklı... İlyarım saat bir elim Halit Ayarcı’nı

elinde -bazen de onun yerine halam

geçiyordu- muhtelif milletlerdensanlara takdim edilmemle geçt

Böylece hemen herkes benim kim

olduğumu öğrendi. Sonra bir kenarçekilmek fırsatını buldum. İşte

zaman evin bütün duvarlarında

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü



grafiklerinin ve sloganlarının ası

olduğunu gördüm.

Saat sekize doğru ışıklasöndürüldü ve kısa metraj bir film

gösterildi. İlk ayar istasyonumuzu

açılış resmi idi bu! Herkes, ben ddahil Hayri İrdal’ı bir yığın mühi

adamın arasında kurdelenin önünde

biraz sonra elinde bir kâğıt parçasnutuk verirken, daha sonra genç b

kız saatini ayarlarken -Yârabbim, n

şeker gülümsemeydi kızınki! Niçin zaman dikkat etmemiştim!- seyrettik

kinci film, bizzat enstitünün açılış

di. Fakat burada Halit Ayarcı ben



gölgede bırakmıştı. Kimler yoktu

Ve nasıl, tıpkı bu gece gibi, Hal

Ayarcı sadece orada bulunuşuylhemen hepsini gölgede bırakıyordu

şıklar açılınca biraz evvel takdim

edildiğim insanlar benimle HalAyarcı arasında âdeta meki

dokudular. Halit Ayarcı bana

sezdirmeden işleri öyle tanzimetmişti ki hemen herkes ben

evvelden tanıyordu. Şerbetçibaş

Elması, Seyit Lûtfullah, AhmeZamanî, Mübarek, Nuri Efend

simleri âdeta konfetiler gibi üstüme

yağıyordu. Her yeni kadeh benim v



Ayarcı’nın etrafımızdaki alâka v

çoşkunluğu bir kat daha arttırıyordu.

O geceki kadar fazlkonuştuğumu bilmiyorum. Heme

herkese her şeyi anlatıyordum ve

şin garibi hangi dilde hitap edilsebeni derhal anlayan bir tercüma

yanı başımda mırıldanıyordu. Faka

Halit Ayarcı neleri düşünememiştiBir ara yüz, yüz elli kadar, büyükçe

bir duvar saatinin fotoğrafın

mzaladım. Biraz sonra bilmeckendiliğinden çözüldü. Halam, ikinc

salonda bizim eski saatimizde

oldukça büyük, rokoko süslü, faka



dört tarafı sonradan fil dişi üzerine

Arapça yazılarla çevrilmiş bir saat

misafirlerini takdim ediyordu. İşigaribi herkesin onu bilmesi ve

hayretle bakması idi. Gözlüklü

gözlüksüz, levinyonlu yüzlerce göüzerinde idi ve bütün salon önünde

âdeta bir resmigeçit yapıyordu. Bu

onsekizinci asır başlarındAlmanya’da mihanikin ve otoma

zevkinin en parlak devrinde yapılmış

büyük, zengin, gösterişli, hakikateam işletecek, hattâ kurabilece

ustası bulunursa çeşit çeşit marife

göstermeğe hazır nadir saatlerde



biriydi. Fakat merasim ciddiliğiyle

kadar acayipti ve saatin önü öyle

kalabalıktı ki ancak bir göz atabildimHalam, omuzunda siyah şalı, siya

kostümü içinde, göğsü dantelâla

çinde yarı dekolte, boyalı saçlarmakyajlı yüzü, elmasları, incileri ile

her zamankinden fevkalâde ve

şaşırtıcı, bir eli bastonunda, öbürsahte Mübarek’e takdim edilmek içi

lerleyen misafirinde, evvelâ yen

gelenin adını söylüyor, sonra daMübarek, bizim aile saatimi

Mübarek” diye onu tanıtıyor v

hemen arkasından, “Şimdilik bizd



misafir kalıyor...” filân gibi bir cümle

söylüyordu.

Bir ara, çeyrek başı olacak galibasaat vurmağa başladı. Ses

Mübarek’inkinden daha güzeld

Fakat öyle bir gürültü koptu kâyıkıyla dinliyemedim. Filhakik

kadranın üstündeki kapı açılmış ve

Hamdi Beyin tablolarında görülehtiyar derviş kılıklı bir adam dışarıya

çıkarak, “Hoş geldiniz” diy

bağırmış, sonra derhal içeri girmiştHalam hiç şaşırmadan:

- Şeyh Ahmet Zamanî Efendi.

diye bu marifeti izah etti.



İşte o zaman, sevinç, hayranlık

alkış, bir kıyamettir koptu.

İşin garibi saatimizi o kadar iyanıyan, günlerce ziyaret eden

sattığımı yakından bilen Dokto

Ramiz’in Mübarek’teki bu değişiklikarşısında hayretiydi. Nihaye

dayanamadı, beni bir köşeye çekt

gayet mahrem ve hakikaten endişebir sesle:

- Kardeşim, dedi, bu gece be

Mübarek’i çok değişmiş gördümNasıl diyeyim, fazla süslü gibi geld

bana!

Elimdeki viski kadehini on



utuşturdum.

- Doğru! diye cevap verdim. Para

refah, fazla kazanmak hırsı hepimigibi onu da değiştirdi.

- Ama onunki biraz fazla! ded

Eskiden daha sade ve güzeldÖnüne geçemiyor musunuz?

- Kabil değil! Hiçbir şe

yapamıyoruz. Yapamayız da... Çonasihat verdim, bir türlü dinlemiyor...

- Herhâlde bir çaresini aramal

Hiçbir şey yapamasak bile o nişangöğsünden çıkartmağa razı etme

âzım!

- İstersen sen dene. Bana Sulta



Aziz verdi diyor, başka bir şe

demiyor. Halamı görmüyor musun

O yaştaki kadına yakışacak kıyafemi o? Bizim aile böyle! Yaşlandıkç

azıyoruz. O da ne olsa, ailede

sayılır. Sana doğrusunu söyleyeyimmi? Ben bile, bunadığım zaman nele

yapacağım, diye korkmağa

başladım.Burada aziz dostum isyan etti.

- Hayır, dedi. Ben varken sen hi

korkma! Zaten seni tedavi ettimDostuma teşekkür etmeğe vak

bulamadım. Halamın misafirle

etrafımı almışlardı. Hemen heme



kendisi kadar yaşlı ve bir mekkâre

katırı kadar boncukla, küçük zillerle

zincirlerle, halkalarla süslü bir kadıbana asıl ailemizin Ahme

Zamanî’den mi, Mübarek’ten m

geldiğini sordu. Ben tercümana, “Asdedemizin Mübarek olduğunu söyle

dedim. Bir başkası Mübarek’in böyl

yer değiştirmelerinin, misafirliğgitmelerinin sık sık vâki olu

olmadığını sordu. Tabiatıyla bu işi

nadir olduğunu, ancak doktoavsiyesiyle razı olduğumu söyledim

Bu sefer doktorunun kim olduğun

merak ettiler.



- O kadar yaşlı adamın elbette b

yığın doktoru olur. Amma sonuncus

Doktor Ramiz Beydir, diye azdostumu işaret ettim.

İşin bundan sonrasını onu

memnuniyetle idare edeceğineemindim. Kalabalık Doktor Ramiz’

doğru akarken ben de hole çıktım.

Ne garipti, hepimiz Halit Ayarcı’nıelinde bir kukla gibiydik. O biz

stediği noktaya getiriyor ve orada

bırakıyordu. Ve biz o zaman, sankevvelden rolümüzü ezberlemiş gib

oynuyorduk. İçimde ona karşı hiddet

kin, isyan ve hayranlık birbirine



karışıyordu.

Holde sol tarafta büyük sofanı

üzerinde Zehra yeni yaptırdığuvaletin uzun eteklerini yayara

oturmuş, elindeki içki kadehin

sallaya sallaya etrafındakdelikanlılarla bilmediği dillerle

veyahut o anda hepsinin birde

bildikleri tek dille konuşuyorduTakribî Ahmet Efendinin torunu b

akşam hakikaten güzeldi ve

etrafındakilerin hepsi ona hayrandKüçük el işaretlerine, çenesini

kendinden çok memnun dikliğin

baktım, gerçekten mesuttu. Fakat n



kadar annesine benziyordu! Bir ar

gençlerden biri eline bir tabak içinde

biraz yiyecek tutuşturdu. Kızımdizleri üzerinde rahat rahat yemeğe

başladı. Evimizin eski ananesini b

ki yıl içinde tamamiyle unutmamıolduğuna sevindim. Senelerce kur

ekmeğimizi böyle dizlerimiz üzerinde

yemiştik.Bu ara yanıma Pakize yaklaşt

Güzel giyinmişti. Bu elbiseleri n

zaman yaptırmıştı, bilmiyorumFakat kumaşı tanır gibi oldum. Alac

eşarpını, küçük çantasını o kada

rahat tutuyordu, öyle içten memnu



gülüyordu ki... Kendi kendime

Acaba bu akşam hangi artis

olduğunu zannediyor?” diyedüşündüm. Yüzü sevinç içind

koluma girdi.

- Ah Hayri.... Ne kadar mesudubilsen! dedi. Ben zaten seni alırke

böyle olacağımı biliyordum.

- İyi amma ben seni aldığımsanıyorum, yoksa âdetler değişti mi

- Beni görünce de hep esk

kafalılığın tutar. Neyse... İştmemnunum. Hele bu gece Mübarek

gördüğüme öyle sevindim ki... Bilirsi

ya, ben onu çok severdim



Bayramları hep elini öperdim...

- Hoşuna gidiyor değil mİ bütü

bunlar?- Gitmez mi hiç! Hep bun

bekliyordum senden. Se

geciktiriyordun!Karımın arkasında ellilik, buldo

köpeği kılıklı bir herif bir elinde ik

kadeh içki, ben çekilir çekilmeatılmağa hazır gibi bekliyordu.

- Kimdir bu Allah’ı

münasebetsizi? diye sordum. Dahyisini bulamaz miydin?

- Hayranlarından biri.

Mütemadiyen seni soruyor, gazetec



miş!

Arkasından yavaşça ilâve etti:

- Muvaffakiyetin müthiş bu gece...Sonra benim hep sırtındak

kumaşa baktığımı görerek,

- Tanıdın, değil mi? dedi. Hankimse para vermediği içi

satamamıştık! Babanın kürkünü

kabı canım! Güve yeniklerinşlettim... Amma çok para gitti.

Demek yeşil kumaşın üzerind

parlayan altın yıldızlar güveyenikleriydi.

Karımı, “Allah iyilik versin!” diy

arkasında bekleyen buldoğ



bıraktım. “Elbette bütün bütü

yemez ya!..” Eşiğe yakın bir yerde

bir “hello” sesi geldi. Döndüm. Küçübaldızımdı. Kendisine hi

yakışmayan kıpkırmızı tuvaletini

çinde, her an sıyrılmağa hazır bhançer gibi, etrafındaki erkeklerl

dalaşıyordu. Kulaklarında at nalı gib

kalın maden küpeler vardAskerlikte bedava yere çürüğ

çıkartıp attığımız eski nallara

acıdım. Bugünün modasıyla nservet kazanılırdı. Baldızım yanım

yaklaşınca etrafındakileri bıraktı ve

bütün vücuduyla bana abandı:



- Bu gecenin en güzel erkeğ

sensin, enişteciğim!

Pakize’nin kızkardeşi son günlerdbu acayip huyu peydahlamışt

Doktor Ramiz’in psikanal

edavilerinin bir neticesi olacaktYavaşça iteledim:

- Haydi git, eğlen! dedim. Hem b

başka defasında bu kokuyu değiştir!O hiç aldırmadan küçük mendilin

burnuna tıkadı ve kokunun ömrüm

boyunca hatırlayamayacağım adınsöyledi. Gülmekten kırılıyordu.

Şüphesiz neredeyse öbü

baldızım da gelecekti. Saat on bird



gazinoda işi bitiyordu. Ve o gel

gelmez şöhretini yapan şarkılar

okuyacaktı. Tekrar salona girdimarkadaki odaya geçtim. Buras

nisbeten tenha idi. Yerde büyük bi

konak mangalının etrafında SeheHanım, Sabriye Hanım, Nerm

Hanım bir yığın erkekle berabe

oplanmışlar, Doktor Ramiz’ikendilerine öğrettiği şekilde, güya

Bektaşi âyinine göre birbirlerin

selâmlayarak, kadehlerini elleriyleyarım kapayarak rakı içiyorlard

Beni de içmem için sıkıştırdılar. Be

rakıyı sevmediğimi, yalnız visk



çtiğimi, zaten başkasına Mübarek’i

müsaade etmediğini söyledim

Hemen hemen Ahmet’in yaşında bdelikanlı sallana sallana ayağa kalkt

ve ceketinin arka cebinden çıkardığ

yassı bir şişeyi bana uzatthtiyarsız oğlumu düşündüm. “Zaval

budala!” diye söylendim. “Zaval

budala, namuslu olacağım diye şimdmektepte kör bir elektrik ışığı altınd

kim bilir neler çekiyordun.. Bâ

olabilse... Hiçbir tâvizat vermedeyaşayabilse! Fakat imkânı mı var?

Delikanlıya şişesini iade ettim

Asitfenik gibi kokuyordu. Dokto



Ramiz yarı kucağına devrilmiş ihtiya

bir kokonanın arkasında

anınmayacak bir, “ nereyegidiyorsun?”la beni teşyi etti.

Bu arada hizmetçiler durmada

sağa sola kenarlarına tahta kaşıkladizilmiş etli pilâv lengerle

aşıyorlardı. Her lengerin peşinde

elinde keşkül yerine bir tabak tutabir sürü kadın, erkek koşuyordu

Kibar bir Fransız gülümseyerek v

şüphesiz aynı yaşlarda olduğumuçin dilini behemehal anlayacağım

sanarak bana bir şeyler söyled

Zorla, “Pilâva hücum!” dediğin



anlıyabildim. Yaşadığı zamanda

hiçbir şey anlamayan bu biçareye

hayretle baktım. Fakat o hayretimanlamadı. Bana şampanyanı

verildiği yeri gösterdi. Kol kola oray

kadar gittik. “Belki bu iyi gelirdiyordum. Elbette birinden biri iy

gelecek ve ben de etrafımdakilere

benzeyecektim. Muhakkabenzemeliydim. Benzemezsem

yaşamak çok güçtü.

Şampanya bana hafif bir serinligetirdi. “Selma nerede?” diy

etrafıma baktım. “Selma gelseyd

ne iyi olacaktı!” Fakat Selma yoktu



Sevgilim, Cemal Beyin ölümünde

beri hasta idi. Bir ara Ekrem Bey

gördüm. Bütün vücudu dikkat hâlindkarşıda bir yere bakıyordu. Nede

sonra Naşit Beyin fotoğrafını

altında bir buçuk ay evvel NevzaHanımla oturup konuştuğu kanepey

baktığını anladım. Bu da gülünç v

budala bir işti. Bunu dbeğenmemiştim.

Tekrar hole çıktım. Sağ taraftak

kapıdan içeri girdim. Burası rahmetNaşit Beyin bürosuydu. Hiçbir zama

sevmediğim ve sevemeyeceğim b

adamın odasına o zamana kada



girmemiştim. Fakat halam evini ban

gezdirirken orda çok rahat bir koltu

bulunduğunu söylemişti. Kapıyarkamdan kapattım. İyi, zevkl

döşenmiş bir oda idi. Duvarda b

yığın resim vardı. Fakat asıl dikkatdeğeri koltuğun tam karşısında

Naşit Beyin av tüfeklerinden sank

hakikaten karacalar, daha büyük veehlikeli hayvanlar avlıyormuş gibi he

cins av bıçaklarından yapılmı

armamsı süstü. Bu süsün tamortasından rahmetli Aristidi Efendini

eczanesinin camekânında

yeşillenmiş formül içinde, iki cenini



yumuk gözleriyle acı acı haya

elsefesi yaptıkları kavanozları

üzerinde senelerce fersiz tüylkanatlarıyla uçmağa hazır gibi dura

kartal bana canlanmış gözleriyle

bakıyordu. “Vaktiyle ne kadamasum yalanlar söylermişiz!” diy

kendi kendime mırıldandım.

Uyandığım zaman sabahyakındı. Eğlence sesleri hâlâ devam

ediyordu. Gözlerimi açınca karşımd

Halit Ayarcı’yı gördüm.- Nasıl? diyordu. Fevkalâde old

değil mi?Deminden beri siz

arıyordum. İnsan böyle güze



geceden kaçar mı?

O kadar rahat ve saki

konuşuyordu ki ne diyeceğimşaşırmıştım.

- Halanız harikulâde idi. Zaten he

zaman harikulâde... Siz de fendavranmadınız! Haydi kalkın da siz

görmek için buralara kadar gelmi

bir dostu tanıyın! Van Humbertbirinci sınıf bir âlimdir!

Gerine gerine:

- Bitmedi mi hâlâ, Halit Bey, hâlbitmedi mi? Bitmeyecek mi?

- Hayır dostum, hayır, yen

başlıyoruz. Daha dün doğmuş çocu



gibiyiz.

- İyi amma, oyunun esası nedir

Şunu anlatın bana... Her şey yolundgidiyor işte. Bu maskaralığa lüzum

var mıydı?

Halit Bey, Naşit Beyin masasınoturdu.

- Her şey yolunda... Faka

yalnızız. Bütün dünyada yalnızızYalnızlık benim hoşuma gitmez

Anladınız mı? Bu kadar güzel v

ciddî bir müessese bütün dünyacaaklit edilmelidir. Ben bunu istiyorum

Zannederim ki siz de istersiniz!



IX

Konuşmamızı Doktor Ramiz’inbütün bir gürültü ile odaya giriş

kesti. Aziz dostumuz tam kıvamında

di. Saçları birbirine karışmışboyunbağı, yaka bir tarafta idi. İk

eliyle biraz evvel sözüm ona âyin

Cem mangalının etrafında yaryarıya kendisini ezen şişman kadın

odanın ortasına doğru itti. B

kadıncağızın bundan sekiz sene



evvel sevgili doktorun İlmî mesaisin

servetinin yardımını ve husus

hayatının yalnızlığına da yüz otukiloluk bir vücudun bütün güzelliklerin

getiren, sonra birincisini olduğu gib

doktora bırakıp İkincisiyle beraberbu son evlilik hayatını

yorgunluklarından dinlenmek için

psikanaliz usulleriyle muaşakanıhenüz bulunmadığı daha raha

dünyalara giden rahmetli karısına

benzeyişi hakikaten şaşırtıcı bşeydi. Doktor bizi görür görme

birinci sınıftan bir sinema edasıyla

yeni sevgilisinin beline yapıştı ve sağ



omuzuna yapışık çenesin

konuşmağa daha müsait bir vaziyete

soktu. Fakat Halit Bey bir parmağınağzına götürerek susmasını işare

etti, sonra kanepede sarhoş yata

bir kadını göstererek:- Gir, gir, doktor, yalnız fazla

gürültü etmeyin... dedi. B

çocukçağız rahatsız!Sonra benim kalktığım koltuğ

gösterdi.

- Koltuk rahattır. Biz çıkıyoruzkeyfinize bakın!

Yüzündeki tebessüme hayra

oldum. İnsan bu istihzayı buldukta



sonra ebediyete kadar müsamaha

olurdu. Çünkü bu istihz

nsanoğlunun toptan inkârıydı. Onerişen insanın yapmayacağ

yapamayacağı şey yoktur. Eğe

çine yerleşmiş yalnızlık hissinden bahza zehirlenmezse.

Kolumdan çekerek dışarıy

çıkardı:- Doktor eğlenmesini biliyor,ded

O sizin gibi değil! Siz her girdiğin

yerde, evvelâ nelerden iğrenebilirimnelerden azap çekebilirim, diye

etrafınıza bakıyor, ondan sonra da

hep burnunuzun altına bir tutam



sırgan otu asmışlar gibi silkine

silkine dolaşıyorsunuz...

Sözü kendimden uzaklaştırmaçin:

- Hâlinize bakılırsa pe

çmemişsiniz! dedim.- Yalnız birkaç kadeh... dedi. B

gece kendime hâkim olmam lâzım.

Mamafih şimdi içeceğim. İçebilirimDaha şampanya var! Halanı

mükemmel ev sahibi. Masraftan hi

çekinmiyor... Biraz hoşunuzgitmeyecek amma, artık muhta

olmadığınıza göre söyleyebilirim

Parasını son meteliğine kada



yemeden bu dünyadan gitmeye

niyeti yok!

Büyük salonda ve holde danbütün hızıyla devam ediyordu

Pudra, lâvanta, ter kokusu, çıpla

omuz, vıcık vıcık koltuk altebessüme bulaşmış ruj, havayı b

macun gibi keşifleştirmişti. Bir ar

küçük baldızım beni görür gibi olduat yapılı kavalyesini bırakıp bize

doğru gelmeğe teşebbüs ett

Bereket versin delikanlı daha atiçıktı.

Mübarek’in bulunduğu oda dah

sakince idi. Yalnız şampanya



dağıtılan masa oraya taşınmıştı.Ve

etrafı bir karınca yuvasına

benziyordu. Halit Ayarcı elimdeçekerek beni halamla ve karımla

konuşan Van Humbert’in yanm

kadar götürdü. Bu sevimli âlimmeyva ile sade soda içerken bulduk

Karım ve halam daha mâkul v

nsanî düşünüyorlardı. Ellerindşampanya kadehleri vardı. Halam

bakarken ister istemez, “Acab

serveti ölümüne kadar idare edecemi?” diye düşündüm. Sonr

omuzlarımı silktim. “Şimdi paramı

var, aldırma!” dedim. “Zaten esk



âhiret kardeşi de bizim evde defte

amamlamıştı. Pekâlâ o da aynı şey

yapabilir! İdaresi biraz güçtür ammaçekerim... İnsan böyle halası olunc

her şeye katlanır...” Hakikaten de

sevilmeyecek insan değildi! Hayaaşkı bereketli bir arpa tarlası gibi he

arafından fışkırıyordu.

Van Humbert altmış beyaşlarında daha ziyade çocuk yüzlü

orta boylu, sakin, güçlü kuvvet

adamdı. Bütün hâlinde öyle bir çocuedası vardı ki geniş sakalını takma

zannetmek kabildi. Halit Bey ben

akdim edince:



- Nasıl, diye sordu, konferansını

yi geçti mi. Bendeniz de bulunma

stiyordum çok. Amma hanımefendve beyefendi istemediler bana

müsaade etmek...

Karım benim şaşırmama zamabırakmadan:

- Ne güzel Türkçe konuşuyor değ

mi? diye bana misafirimizin methinetti.

Halam onun estağfurullahını ço

kısa kesti.- Bu gece aksilik oldu, ço

müteessirim... Lâkin ne yapalım k

bu aile toplantısında konuşmay



yeğenim evvelden vaat etmişti.

Dikkat! Evvelâ bir konferanst

dim, Naşit Beyin odasında tüylesolmuş kartala baka baka

uyumamıştım. Sonra da konferan

bir aile toplantısında olmuştu. O dabiî idi. Saat on birde umumî b

konuşma yapılamazdı ya. Hayatım

zannedildiğinden çok kolaydı.Hiç şikâyete hakkım yoktu. Küçti

bir baldır tazyiki, bir dizgin çekiş

kırbacın ucu ile ufak bir işaret, bengideceğim yola koyuyordu. Elbett

birisi konuşmamın mevzuunu d

ütfedip söyleyecekti. Söylemesele



bile ben bulabilirdim. Amma bu bira

ehlikeliydi. Daha iyisi sabretmekt

Şimdilik benim Van Humbert’in elinsıkıp ona sırıtmaktan, daha doğrus

parmaklarımı onun elini

mengenesinden kurtarana kadagözlerinin içine bakıp tebessüm

etmekten başka yapacağım bir şe

yoktu. “Parmaklarımın yerini biradeğiştirebilsem ben ona gösteririm

amma...”

Halamdan sonra karım atıldı:- Hayriciğim, çok alkışladılar m

seni? Bulunamadım, yanınd

değildim, diye çok üzüldüm... Amma



yeni dostumuzu da bırakamazdım

ki... Sonra oraya kadar yormağ

razı olmadım. Ne mükemmel adamgöreceksin! Bize öyle tatlı şeyle

anlattı ki...

Sonra misafirimize dönerek:- Kocam, ben yanında bulununc

daha rahat konuşur... diye ilâve etti.

Ve sonra bütün ciddiyetiyle, yanhayasız hayasız gülerek ve anca

böyle kalabalıkta olduğ

zamanlardaki o acayip bakışladamın içini alt üst ederek hak ettiğ

ltifatı bekledi. Türkçe kelimeler b

sefer daha şevkle desteklendi.



-Tabiî efendim, insanın sizin gib

bir ilham perisi bulunduğu zaman...

Van Humbert, lügatten öğrendiğbu “ilham perisi” tabirini tam yerinde

kullandığı için dünyalar verilmi

kadar mesuttu. Bu hızla parmaklarımve bütün elimin ayası yeni başta

ezildi. “Elbette bir daha karşılaşırı

ve ben de senin elini bir kerutarım...” Karım hakkı olan bu iltifat

yakalar yakalamaz misafir hanımı

yere düşürdüğü mendilini ağzındkendi sahibine getiren bir fino

yaltaklığıyla bana döndü.

- İnşallah, yine müsveddele



birbirine karıştırmadım?.

Bu tip uyandırma, “Biraz kendin

gel!” demekti. Rolümü benimsememâzımdı. Büyük bir gayretle elimi Va

Humbert’ten kurtardım, ve şara

şişesinin kenarına sarılmış ıslapeşkirde parmaklarımın sızısın

hafiflettim.

- Hayır şeker karıcığım, hayırkarıştırmadım... Yani doğruda

doğruya evde unutmuşum.

Ezberden konuştum...İlk kahkahayı Halit Ayarcı att

Sonra hepimiz birden koro hâlind

güldük. Van Humbert ilham perime



bakarak:

- Öyle olunca daha iyi oluyor.

Benim de başıma birkaç kere geldi.Amma insan daha rahat konuşuyor.

Karımın telâşı bu teminat üzerin

sükûnet buldu. Bana da, ona da şirişirin güldü.

- Senin şempanze nerede? Dah

doğrusu o buldok, diye sordum.Halit Ayarcı bu zevzekliğim

beğenmediğini gösterir bir şekilde

hafiften kaşını çattı. Ve ben işderhal anladığım için misafirimize

döndüm.

- Yolculuğunuz iyi geçti m



efendim?

- Tabiî efendim, çok tabiî..

Gönderdiğiniz bilet en lüks kamardi...

Demek böyle, bu baş belâsın

belki de kendi imzamla daveetmişlerdi. Fakat mevzuu, b

akşamki konuşmamın mevzuunu b

ürlü söylemiyorlardı. “Söylemesinlevarsın! Mademki ezberde

konuştum, bir şey uydururum

Değiştirdim, derim!”Van Humbert’e bu sefer Hal

Ayarcı İstanbul’u nasıl bulduğun

sordu. Buna da münasip cevapla



aldık. Emrine verilen otomobil ço

rahattı. Otelin banyo odasını pe

beğenmişti. Kendisini gezdiren adamHollandaca bilmiyordu amma

Almancası iyiydi.

- Efendim KapalıçarşBedesten,Bakırcılar...

Fakat heyhat, hazre

Kapalıçarşı’da pek az kaldı vderhal Ahmet Zamanî’ye geçt

Kitabımı hallaç pamuğu gib

didiklemişti. Beni tam bir suayağmuruna tuttu. Bizimkilere n

kadar az benziyordu? Her kelimeni

üzerinde ayrı ayrı durmuş gibiyd



Cemal Beyin tenkitleri bil

bununkilerin yanında solda sıfı

kalıyordu. Bir ara cebinden kocamabir kâğıt çıkardı. Bu bana soracağ

suallerin listesiydi. Gecenin b

saatinde hiç de çekilir şey değildi buFakat ne diye Halit Ayarcı ban

sormadan yaptı bu işi? Ne diye he

an beni emrivaki karşısındbırakıyor?

İlk sualler kolay geçti. Faka

derinleştikçe bende acayiimnastikler başladı. “Tamam, dedim

on dakika sonra sarhoşluğ

vururum.” Amma on dakikayı nas



geçirmeliydi!

İlk imdat Halit Ayarcı’dan geld

Doldurduğu şampanya kadehinmisafire uzattı:

- Mideniz düzelmiştir artık.

diyordu.Van Humbert bir, elindeki sua

istesine, bir de şampanyaya bakt

Çok büyük bir iç mücadelesgeçirdiği aşikârdı. Kahraman m

nsan mı olacaktı? Fânilik taraf

galebe etti. Arkasından Pakizkendisine o meşhu

ebessümlerinden biriyle gülere

dansı sevip sevmediğini kayıtsızca



sordu. İkinci kadehin ortasınd

henüz kendisini dansa dave

etmediğini söyledi. Hazresevincinden uçtu. Halit Ayarcı b

sefer halamın beline sarıldı. Halam

bir bavul yükü eşyayı benimkucağıma bırakarak onunla gitt

Halit Bey bu sefer de kendisine n

kadar kızdığımı söylemek fırsatınbana vermeden meseleyi halletmişti.

Olduğum yerde kadehimi bitirdim

Kucağımda halamın şalı, yelpazessaplı dürbünü, dış salonu

arkasındaki odada büyük baldızımı

avaz avaz söylediği şarkılar



dinlemeğe gittim.

Yârabbim ne emniyetti o! Nas

bağırıyordu! Nasıl kendindememnundu! Ve o bağırdıkça bütü

etraf onunla beraber nas

coşuyordu! Beni görür görmecoşkunluğu bir kat daha arttı. Ortad

mor elbiseleri içinde olduğunda

şişman ve çirkin, fakat yine de garibir şekilde sevimli, küçük bir f

yavrusu gibi yüksek ökçe

skarpinlerinin üstündeetrafındakilere doğru -şüphesi

korsası yüzünden- güçlükle eğile

eğile, parmaklarını çıtırdata çıtırdat



okumakta olduğu şarkı bitince

alkışları bile doğru dürüs

beklemeden benim yıllarca kendisineöğretmeğe çalıştığım hâld

muvaffak olamadığım bir semaiye

başladı. Zavallı semaî acemi terzeline düşmüş Hint kumaşı gib

gözümün önünde doğrandı gitti. B

ahribat hayran dinleyiciler tarafındaaynı şekilde alkışlandı. Bu sefe

halamın eşyasını, yanı başımda

duran Ekrem Beye devrettiğim içialkışa ben de katılmıştım. Semaini

arkasından Dede’nin güzel b

bestesini tuzla buz etti. Bir ord



çiğneseydi zavallı beste bu hâle

giremezdi. Tabiatıyla alkış ayn

derecede şiddetli oldu. Ondan sonrçok hazin bir maya başladı. Fakat b

musikî değildi artık! Bu bir sür

kurdun açlıktan uluması gibi bşeydi. İkisini de askerliğimde Şeyta

Dağlarının yalnızlığında sık sı

dinlemiştim. Maya, bölüğümüneferlerinin ağzında yıldızlarla

konuşma gibi bir şeydi. Onları

erkek seslerinden bu keder taştı mbütün tabiat canlanırdı. Halbuk

büyük baldızımınki... Bununl

beraber herkes teessüründe



ağlıyordu. Bu umumî bir matem, filâ

gibi bir şeydi. Belki de böyle olduğ

çin onu bitirir bitirmez, kıvrak boyun havasına başladı. Bu seferk

muvaffakiyetinin artık hududu yoktu

Dans edenlerin yarısı etrafımızdoplandılar. Herkes el çırpıyordu

Ben aklımda hep Halit Ayarcı il

Büyükdere’deki ilk konuşmamızhayretten ağzım bir karış açık, Va

Humbert’i de, kendimi de unutmu

onun bu coşkunluğu idare edişini, onbesleyişini seyrediyordum. Oyu

havasının yarısına doğru genç b

kadın dayanamadı, çiftetelliye



başladı. Oyundan hiç anlamıyordu

Fakat ne çıkardı, herkes memnundu

Orta yaşlı bir erkek, şüphesiz kocasveya sevgilisi, genç kadını yalnı

bırakmağa razı olmadı. İleriye atıld

Ben kalabalıktan yavaşçsıyrıldım. Karımla sevgi

misafirlerimizi aramağa çıktım. Faka

hayret, cazın etrafında büsbütübaşka bir manzara beni bekliyordu

Burda da rekor yine bizim ailede id

Küçük baldızım genç bir Amerikale salonun ortasında kırasıya b

dansa girmişlerdi. Daha doğrus

dans ediyoruz, diye birbirlerine



yapmadıkları zulüm, işkenc

kalmıyordu. Küçük baldızım

çoraplarını, iskarpinlerini çıkarmışbir eli partnerinde, bir eli kâ

derecede kısa bulmadığ

eteklerinde, halısı kaldırılmış cilâparkenin üzerinde zıplıyor, kendin

yerden yere atıyor, tam bir yer

kırıldı diye imdadına koşacağımzaman tekrar kalkıyor, tekra

zıplıyor, kavalyesine sarılıyor acayip

çifteler atıyor, bilinmez düşmanlarbaşı ile süsüyor, tekrar yerlere

yatıyordu.

Hey gidi hey! Ne gafletmiş beni



gafletim! Karımın ailesini meğer hi

anımamışım! Zavallılar hapsedilmi

stidattan az kalsın çatlayacaklarmışHele karıma karşı olan gafletim.

Âdeta görmemişim, kör yaşamışım

Bütün o dalgınlıkları, budalalıklarsadece hayat çerçevesini

darlığındanmış biçarenin! Faka

hangisi öyle değildi? Küçübaldızımın etrafında şehrin e

mükemmel caz takımı aciz içinde

çırpınıyordu. Davulcu dokuz eolmuş, yine onun savruluşlarına

yetişemiyordu. İçerde büyü

baldızım şehrin yarı halkını başına



oplamış hora teptiriyordu. Karım

birdenbire dünyanın en raha

konuşan salon kadını olmuş, higörmediği bir adamı, galiba

hayatında hiç görmediği şekilde

ağırlıyordu.Halam uzaktan bana işaret ett

bin müşkülâtla yanma yaklaştım

Eski hoyrat sesiyle:- Düdüğüm, dedi, gördün m

baldızını? İnsan diye ben buna derim

şte! Hele karın... Aşk olsun vallahi!- Tabiî halacığım! Başkasıyla

evlenir miydim ben?

- Haydi oradan miskin



dedi.Talihim varmış desene... Sana

kalsa kim bilir hangi sünepe il

evlenirdin...- Karım, haydi öyle... Kızım nası

onu nasıl buluyorsun?

Halam bana baktı.- Eğer paramın hepsini yemem

Allah fırsat vermezse mirasımı on

bırakacağım! Anladın mı?Halit Ayarcı geldi.

- Doktor Ramiz’e bakmağ

gitmiştim... dedi. Uyuyor, mışıl mışuyuyor!

- Yalnız mı? diye sordum.

- Hayır, hayır, dedi, seçtiği ru



kardeşiyle... Her şey iyi gidiyor

Haydi gidelim bir şey içelim!

Tekrar masaya döndük. Fakat bsefer büfenin başında kimse yoktu

Zorla bir hizmetçi ele geçirdik. Biz

bir şişe açtı. Halam, kızımımüstakbel mirası zararına havyar

sandviçler istedi. Bu masrafa par

dayanmazdı. “Bize gelecek... Sonefesini kucağımda verecek! diye

mırıldandım... Sonra Halit Ayarcı’y

döndüm.- Mücevherler halis, değil mi? diy

sordum.

- Tabii... Amma bunlar değil, ded



Bankadakiler. Muazzam servet.

Korkma o kadar kolay olmaz o iş...

Sonra mevzuu değiştirdi:- Güzel idare ettiniz doğrusu.

dedi.

Birdenbire tepem attı:- Neden haber vermediniz?dedim

Ben böyle hep emrivâkiler karşısınd

mı kalacağım?Gülerek bana baktı:

- Aziz dostum dedi, zavallı azi

dostum! Yahut zavallı ben! Çünkasıl zavallı olan benim bu işte. B

ürlü size iyi niyetimi anlatamıyorum

Beni bu kadarcık olsu



anlamalıydınız! Size rol filân yaptıra

yok. Emrivâki de yok. Sadec

hürmet eden, inanan insan varTasavvurlarımı tabii hayatını

şeklinde yaşamanızı istiyorum

Evvelden haber versem hürriyetinizhlâl etmiş olurum. Asıl o zaman ro

yapmış olurdunuz... Sokağ

çıktığınız zaman kime tesadüedeceğinizi bilmediğiniz gibi, bu gece

de olacakları bilmiyordunuz. Geldiniz

gördünüz ve karşılaştığınız şeylehepimiz birden yaşadık. Burad

emrivâki yok ki...

- Amma bir yanlış yapabilirdim



her şey berbat olurdu.

Bir kahkaha savurdu.

- Yapsanız ne çıkardı? Hatdenen şey yoktur ki zaten... İy

anlayın! Farz ediniz ki hakikaten b

yanlış yaptınız! Oradan yürürüz vdoğruya çıkarız. Hata denen şey

ashih etmek budalalığınd

bulunanlar için mevcuttur. Bizim içideğil... Biz onun varlığını kabu

ettiğimiz andan itibaren her türl

hatanın üstündeyiz. Hayır, HayBey, hayır, yanlış yoktur ve olma

da. Bütün mesele bir vaziyeti iy

hazırlamaktır. Ve insana itimattır



Kaldı ki ben sizin kudretlerinizi bilirim

Siz benim keşfimsiniz.

Ne demek işitiyordu bununla?Kadehlerimizi doldurdu v

kendisininkini bir yudumda boşalttı:

- İnsanla uğraşmak çok güçtür vzaman ister. Mesele vaziyeti iy

hazırlamaktadır. İnsanlar on

kendiliklerinden yaşarlar. Bütümesele insanoğluna yaratıcılığın

vermektedir. Ben tiyatroyu sevmem

Ben kendiliğinden olan şeyleriadamıyım!

- Bu akşam hiç kimseye yapacağ

şeyi söylemediniz mi?



- Tabiî bazılarına biraz çıtlattım

Uyuyordunuz. Adam geld

Konferansta, dedim. Şimdi gelirdedim. Gerisi kendiliğinden oldu

Bakın dedi, bu işlerde tek güçlü

varsa o da insanını seçmektedirBurada haklısınız. Daima takımı iy

seçerim!

- Hayır, hiç olmazsa bendealdandınız. Ben bu iş

nanamıyorum. Bunu siz d

biliyorsunuz. Azap çekiyorum...- Daha iyi ya! Onun için he

adımda, her harekette muvaffa

oluyorsunuz. Başkalarının otoma



gibi hareket edecekleri yerde si

canlı insan olarak yaşıyorsunuz!

Bu esnada Pakize yalnız olarageldi.

- Hani misafir ? dedim.

- Zehra’da, Zehra’ya verdimZeybek öğretiyor... Bir şey içeyim de

gidelim hep birden seyredelim!

Kadehlerimiz ellerimizde gittik. Bartık filânın veya falanın tasavvur

değildi. Tabiatı eşyanın ta kendisi id

Caz alabildiğine bir zeybeutturmuştu. Ve kızım biraz evve

baldızımın marifet gösterdiği yerde

yani salonun ortasında, karşısınd



Van Humbert, dünyanın en garip, e

akıl almaz zeybeğini oynuyorlard

Etraf sadece göz olmuş onlarbakıyordu. Biz de bir müddet Va

Humbert’in havada acemi acem

sarkan kollarına, yere indikten sonrgüçlükle kalkan dizlerine baktık.

Halit Ayarcı yavaşça kulağıma:

- Burada ben de pes! derim, diymırıldandı.

Dünyanın en harika ailesinin reis

dim. Ve bu haysiyetle deminden bebana çapkınca dirseğini çarpa

karıma aynı şekilde cevap verdim.

Halit Bey ilâve etti:



- Nasıl, hoşununuza gitti değil mi

Babalık gururunuzu bir taraf

bırakın, sadece kadınlarımızın bmuvaffakiyeti muazzam iş değil mi?

Böye bir şeyle karşılaşacağınızı üm

eder miydiniz?Ben bir gözüm kızımın Va

Humbert’in hantal ve alabildiğin

geniş vücuduna yaptırdığı acayip veehlikeli cambazlıklarda:

- İmkân mı var? dedim. Hayalim

bile gelmezdi. Hele kızım Zehra’nın.- Hakkınız var... Bu kadar sürat

erakki, görülmemiş şey...

- Yalnız biraz da bilselerd



Meselâ kızım hakikate

zeybek oyununu bilseydi, baldızım

demin tepindiği zıkkımdan biraanlasaydı. Büyüğü sandalye ile aviz

kırar gibi besteleri hara

etmeseydi....Halit Ayarcı çok terbiyeli b

şekilde esnedi:

- Yine aynı mesele... dedi. Dahdoğrusu hep aynı mesele! Azi

dostum, siz şifa kabul etmez b

gayrimemnunsunuz... Bu işlerdbilmek ikinci derecede kalır. Yapmak

vardır, sadece yapmak!.. Sonra

kendi kendine konuşur gibi ilâve etti:



- Bilgi bizi geciktirir. Zaten n

sonu, ne de gayesi vardır. Mesele

yapmak ve yaratmaktadır. Bilselerdbilselerdi... Fakat bilselerdi bun

yapamazlardı. Bu heyecana, b

cada, bu kendiliğinden bulmağaerişemezlerdi. Bilgileri buna mân

olurdu. Kızınız bu geceyi yarattı. N

le? Yaratma kabiliyetiyle... Çünkyaratmak, yaşamanın ta kendisidir

Biz yaşayan, yaşamayı tercih ede

nsanlarız. Siz istediğiniz kadasomurtun!

- Ben somurtmuyorum, düşüncem

söylüyorum...



- Kendinize saklayın o düşüncey

de, şu karşınızdaki harikulâde

manzaraya bakın!Filhakika manzara harikulâde id

Van Humbert yeni öğrendiğ

zeybekle kızımın yardımındavazgeçmiş, şimdi tek başına düşe

kalka, bir yığın cambazca hareketle

yapıyordu. Salon alkış içinde idi.- Bakın, aziz dostum, bakın ş

adamın iradesine! Bu ne gayrettir

ne yaşamak kudreti, yaşamaneşesidir! Bu kudretin yanında bilg

dediğiniz şeyin lafı olur mu?

Sonra eğildi, yavaşça kulağım



ısıldadı:

- Evet, aziz dostum, ben sizi böyl

görmek isterdim...Bir lahza kendimi misafirimizi

yerinde tasavvur ettim.

- İnsaf ve merhamet! dedim. Benımarhaneye mi yollayacaksınız?

Halit Ayarcı ince ince gülümsedi:

- Garip bir tımarhaneniz vabeyefendi! dedi. İşe yarar herkes

oraya gönderebilirsiniz, tabiî başta

bendeniz bulunmak üzere... Ammaher yaptığıma da iştirak ediyorsunuz

Fena alınmıştı. Bu kadar iy

başlayan bir gecenin böyle bitmesin



hiç istememekle beraber geriy

dönmem de imkânsızdı.

- Hangi şartlar altında sizanıdığımı pekâlâ biliyorsunuz! diye

cevap verdim.

- Evet, onu biliyorum. Zaten siz dsaklamadınız. Bir huyunuz var, hiçb

şeyi saklamıyorsunuz. Hakikat şu

değil mi aziz dostum, biraz refahakavuşunca eski dünyanız içinizde

epmeğe başladı. Fedakârlığ

üzumsuz ve fazla buluyorsunuz!- Hayır, sadece eski hâlime hasre

çekiyorum...

- Dönünüz! Hasretini çekiyorsanız



dönünüz!

Sonra birdenbire sesi değişti:

- Amma, dönemezsiniz. Demihesap ettiniz. Bir an içinizden geçen

okudum. “Halamla barıştım, işlerim

de oldukça iyi” dediniz... “Birkaç yçin hiç olmazsa her şey yolunda

gidebilir. Niçin şu anda her şey

bitirmeli?” Öyle düşünmediniz miAmma sonra vazgeçtiniz... İlerisinde

korktunuz!

İçimi olduğu gibi okumuştuOmuzuma elini koydu ve beni i

salona götürdü. Görenler en tat

şekilde konuştuğumuz



zannederlerdi.

- Size kendi hakikatiniz

söyleyeyim! Artık dönemezsinizÇünkü hiçbir şeyde

vazgeçemezsiniz. Bütün tenkitleriniz

ve küçük görmelerinize rağmen rahave güzel bir karınız var, ayrıca bi

metresiniz var ki çıldırıyorsunuz

Kızınız, oğlunuz için her an kendinizedaya hazır olduğunuza da eminim

Üstelik şöhreti, hattâ abes telâkk

ettiğiniz işler içinde olsa bile harekeseviyorsunuz. Hulâsa bir ahtapot gib

sayısız kollarla dünyay

yapışmışsınız! Hiçbir şeyde



ayrılamazsınız. Nasıl döneceksiniz?

- Dönmek istemiyorum, dedim

sadece biraz daha mâkul...Tekrar güldü:

- Mâkul... Mâkul... diye başın

salladı. Hayır siz mâkularamıyorsunuz! O kadar budal

değilsiniz. Aklın kendisi için işleye

bir cihaz olduğuna kaniyseniz obaşka... Hayır, sizin aradığını

başka bir şey.

- Ben doğruyu arıyorum. Yahustiyorum, bir parçacık olsun...

- Doğru, ya bütün olur, ya hi

olmaz... Dostum, sizin bahsettiğini



sağlam kıymetler ancak bir lokma

bir hırka yaşamağa razı olanla

çindir. Sizin gibi her şeyi ve hepsinbirden isteyenler için değil! Bütün v

halis şahsiyet her şeyden evve

kendisiyle yetinmeyi icap ettirir.Bir tekme ile bütün iç dünyamda

uzaklaşmıştım.

- O kadarını isteyen yok... dedim.- Demek pazarlığa geliyorsunuz

Ama bu iş, pazarlığa gelmez! B

masada biri de, bini de kazanan heaynı şeylerin üzerinde ve sonuna

kadar kaybetmek üzere oynar

Kazanç belki tesadüf olabilir, faka



kaybettiğimiz şey tam ve katîdir

Oyuna girdiğiniz anda onu kaybettini

demektir. Fazilet pazarlık götürümesele değildir. Onun içindir k

eskiler insan tabiatını olduğu gib

kabul ederek söze başlarlardı. Hanşu: “Cümlenin malûmudur ki tabiatı

beşeriyye...”

Sonra birdenbire masaya yaklaştki kadeh doldurdu. Uzakta acayi

süsleri içinde sahte Mübarek biz

hayretle süzüyor gibiydi.- Bu âlemde hiçbir hesap, hiçb

bağlanma bedava değildir. Heps

aynı fedakârlıkları ister. Ve en iyide



en kötüye bir adımda geçilebilir

Razı mısınız, vazgeçiyor musunuz?

Bir müddet düşündüm.- Hayır, dedim. Olmayacağım

biliyorum. Fakat niçin böyl

konuşuyorsunuz?Halit Ayarcı tekrar kadehin

doldurdu. Çok sevimli bir bakışl

evvelâ kadehe, sonra Mübarek’esonra bana baktı.

- Bilmiyorum,dedi, belki sarhoşum

belki de kendi kendime hesaveriyorum. En doğrusu bu meseleni

üstüne çıkmaktır.

- Hayır, dedim, siz kendinize



hesap vermiyorsunuz! Bende b

şeyleri daha yıkmak istiyorsunuz

Hem taş taş yıkıyorsunuz! Ammniçin?

- Söyleyeyim: Aynı yollarda

geçtiğim için. Sizi çok seviyorum vaynı zamanda size düşmanım. Ban

kendimi çok hatırlatıyorsunuz... Yo

beyhude böbürlenmeyin! Hiçbzaman sizin gibi olmadım. Hiçb

zaman şaşırmadım ve ezilmedim.

Fakat bir tarafınız var ki...Pürüzsüz bir kahkaha ile güldü:

- Ömrünüzde bir kere böyl

güldünüz mü? diye bana sordu



Hiçbir zaman benim kadar temi

ruhlu olmadınız! Çünkü ben bu işleri

üstündeyim...Sonra birdenbire beni kucakladı:

- Siz bana hayatı sevdirdiniz! ded

Şehzadebaşı’nda o kahvedekhâliniz, o gülünç meyusiyetiniz

biçare kederleriniz, silkinip altında

bir türlü çıkamadığınız yükler..Büyükdere’deki şaşkınlığınız

ereddütleriniz, saadetleriniz... Küçü

zeytin çekirdeği gibi dünyanız, hepsbana hayatı yeniden sevdirdi. O

gece hemen oracıkta elinize beş lira

sıkıştırsaydım, nasıl mesu



olacaktınız! Evet, bana haya

sevdirdiniz. Siz benim en güze

aynamsınız!Yüzüm hacaletten kıpkırmızı:

- Keşke öyle yapsaydınız! dedim

ve zorla kollarından kurtuldum.- İşte asıl abes bu sözdür, dedi.

Tekrar gülümsedi ve kadeh

kaldırdı.- İstediğiniz gibi olsun... ded

Zaten sizi tam değiştirmek niyetind

değilim! O zaman ikimizden biüzumsuz olur. Yalnız ufak tefek baz

adilât lâzım. Hiç olmazs

yaşayanlara karışmayın!



Bir müddet durakladım. Tereddü

çinde idim.

- Hiçbir şeye inanmıyorsunuzdeğil mi? dedim.

O kadehini içti. Yan cebinde

çıkardığı mendille alnını sildi:- Artık yeter, dedi. Bakı

dostlarımız geliyor. Yaşasın Saatler

Ayarlama Enstitüsü, yaşasın S. AE. Ve Van Humbert’in koluna girmi

halamla beraber bütün ailemizi âdeta

bu çığlıkla karşıladı.Van Humbert’in sevincine paya

yoktu. Bir muharebe kazanmı

gibiydi. Beni karımdan ve kızımda



dolayı tebrik ediyor, ikisini birde

Hollanda’ya davet ediyordu. Onlar

bisiklete binmeyi öğreteceğinsöylüyordru.

- Biz burada hep berabe

atlıkarıncadayız... dedim.Halit Ayarcı serzenişle bakt

Birbirimizin kalbini kırdığımız belliyd

Van Humbert İstanbul’da bir akaldı. Onunla geçen bütü

maceramızı burada anlatmak ço

zaman ister. Şu kadarını söyleyeyimki benden çok memnun ayrılmışt

stanbul’da geçirdiği zamanda

yıllarca muhtelif yazılarında bahsett



Ne kızımla oynadığı zeybeği, n

Halit Ayarcı’dan gördüğü ikramı, ne

de Ahmet Zamanî’nin kahirini ziyareettiğimiz gün kendisine Çamlıca’d

çektiğim yoğurtlu kebap ziyafetini hi

unutmuyordu.Her şekilde memnun ettiğime kan

olduğum bu adamın sonrada

aleyhimde bulunması hakikateşaşılacak şeydir. Fakat, “Düşeni

dostu olmaz!” sözü Van Humbert’te

ve benden çok evvel söylenmisözdür. Onun için kendisine karş

hiçbir hiddet ve kin duymadım

Sadece olmasa daha iyi olurdu, diy



düşündüm. Şurası da var ki Va

Humbert bizim yüzümüzden epeyc

ziyanlarda görmüştü. Bilhasskarımdan ve büyük baldızımda

aldığı, sözüm ona malumatla esk

oyunlarımıza dair yazdığı kitabepeyce hırpalamışlardı. Bununl

beraber sonradan yazdığı yazılarda

da şahsımdan yine dostça bahsettEn son yazısını şu cümle il

bitiriyordu: “Hayri İrdal ve ailes

efradı, insanı kabuğundaçıkarmasını çok iyi bilen insanlar. Ne

olursa olsun onlarla İstanbul’d

geçirdiğim zamanı hiçbir suretl



unutmayacağım. Kendilerinin dah

ziyade atlıkarıncaya binmekte

hoşlanmalarına rağmen, yine dHollanda’ya gelirlerse, onlara vaa

ettiğim gibi bisiklete binmey

öğreteceğim...”



Dördüncü Bölüm

-Her Mevsimin Bir Sonu Vardır-

I

Halit Ayarcı’nın tahmini doğr



çıktı. Halamın kokteylinden birkaç a

sonra ajans telgrafları altı Cenub

Amerika şehrinde birer SaaSevenler Cemiyeti’nin kurulduğun

haber verdiler. Bir müddet sonra d

bu cemiyetler bizim İstanbul’dakSaat Sevenler”le münasebet

girdiler ve Saatleri Ayarlama

Enstitüsü’nün esbabımucibâyihasıyla nizamnamesini istediler

Bunu uzak ve yakınşarkla, baz

Avrupa memleketlerindeki hareketleakip etti. Böylece iki buçuk sen

çinde yurt dışında otuzdan fazla

Saat Sevenler Cemiyeti ve üç enstit



kurulmuş bulundu. İşin garib

enstitünün kurulmasını kabu

etmeyen memleketlerde bu husustaefkârıumumiyeye sarih sebe

gösterilerek izahat verilmesiyd

Filhakika hemen hepsi, “Sanayhayatı kâfi derecede gelişmiş olduğ

çin böyle bir müessesey

htiyacımız yoktur” diyorlardı.Bu suretle kabul edenler v

etmeyenler müessesemizi

üzumunda birleşmiş oluyorlardı. HalAyarcı bu hususta gelen her ajan

elgrafının arkasından bir bası

oplantısı yaparak müesseseni



ehemmiyetini bir kere daha

belirtiyordu. Kendisi meşgul olduğ

zaman bu iş bana düşüyordu. Halamse bu vesile ile büsbütün faaliye

kesilmişti. Dışarı memleketlerde sı

sık yapılan Milletlerarası SaaSevenler Cemiyeti kongrelerini

hiçbirini kaçırmadı. Bir zaman geld

ki bavulları evvelâ yatak odasındasonra daha kolaylık olsun diye holde

hazır durmağa başladı. B

seyahatlerin çoğunda kızım, bazede kocasıyla kendisine refaka

ediyorlardı. İstanbul gümrüğünü

anıdığı belli başlı simalardan bi



olmuştu. Yıllık pasaportları fasılası

yenileşiyordu. Süpürgeciler Kâhyas

ailesinden kalan mücevher süsleriniyanı başında yedi sekiz devleti

nişanı peyda olmuştu. Bu arada bi

de boş durmamıştık. Vidolu nakcezasının temin ettiği sermaye ile

Hürriyet Tepesi’ndeki yeni binamız

yapmış, Milletlerarası SaaTröstü’nün büyük yardımına mazha

olan Saatleme Bankamızı

himmetiyle kurduğumuz kooperatiflede Saat Evleri dediğim

personelimize mahsus mahalley

vücuda getirmiştik.



Yukardan beri bahsettiğim gib

cezayınakdî sistemimizi

bulunmasından sonra enstitümüzdeken belli başlı hizmetim, hiç olmazsa

beni en fazla yoranı enstitümüzü

binası olmuştur. Zannederim kefkârıumumiyeyi de yine nak

cezasından sonra hattâ ondan daha

azla meşgul eden şey de bu binaoldu. Bana Beynelmilel Mimarla

Cemiyeti’nin fahrî azalığını temi

eden bu bina ile başlangıçta himeşgul değildim. Bu cins işlerd

daima yapıldığı gibi bir yarışma

açmıştık. Bu yarışma için yazdığım



şartnameye Halit Ayarcı’nın ısrarı ile

müessesinin modern mahiyetine ve

adına uygun bir şekilde orijinal veyeni üslûpta” kaydını ilâve etmiştik

Daha doğrusu, başlangıçta hiç lüzum

görmediğim bu kaydın behemehakonulması hususunda Halit Ayarcı’nı

srarı üzerine, hiddetimden ve bira

da alay için cümlenin sonunu küçübir ilâve ile değiştirmiş, “...ve adına

dıştan ve içerden uygun şekilde...

hâline sokmuştum.İşte bu sonradan ilâve ettiğim

dıştan ve içten” şartı beni aylarca

plan üzerinde uğraşmağa mecbu



etti.

Şartnamemiz gazetelerde ilâ

edildiği zaman herkes onu gayeabiî bulmuştu. Bizde üstünkör

okumak âdettir. Kaldı ki, “moder

mahiyet”, “uygunluk”, “içten vedıştan” gibi tâbirler kullana kullana

yıprandırdığımız, yalama hâline

gelmiş nesnelerdendir. Bu itibarlagelen projeler, bazı basmakalıp

yenilikleri olan bildiğimiz bin

planlarından başka bir şey değildHiç kimse Halit Ayarcı gibi söylediğ

sözü sonuna kadar unutmayan ve

mânası üzerinde kendisinde



başkasının tefsirine müsaad

etmeyen bir insanla karşılaşacağın

ahmin etmemişti. Halbuki HalAyarcı, projelerin hepsini -bilhass

benim, inadımdan ve sırf alay içi

koyduğum “içten ve dıştanâbirlerine dayanarak- reddediyordu

-Bunun dışardan neresi saat

benziyor?İlk suali bu idi. Hemen arkasında

kinci sual geliyordu:

- Saat, zaman ve ayar fikrinbinanın içinde ne suretle ifad

ettiniz?

Ve bittabi gelen mimarlar verece



cevap bulamadan gidiyorlardı. Hiçb

zaman, hattâ müessesemizi

ağvedildiği günlerde bile aleyhimizdebu kadar yazı yazılmadı. Koltuğunu

altına projesini sıkıştırıp kapıda

çıkan herkes soluğu gazetelerdalıyordu. Sütun sütun makalele

birbirini takip etmeğe başladı. Biz d

boş durmuyor, cevap veriyordukHalit Ayarcı üst üste yaptığı bası

oplantılarında, “Modern adam

beyhude konuşmaz. Biz müphemkabul edemeyiz. Şartname har

harfine tatbik edilecektir.” diyordu.

İkinci yarışmada saat fikrine bira



yanaşanlar oldu. Fakat onlar d

alelâde dört dılı'lı bina fikrinde

kalıyorlardı. Bu itibarla geleprojelerin hemen hepsi masa veya

duvar saatlerini dışardan ilâv

süslerle yahut da kaidelerinin darlığve katların çokluğu ile telki

ediyorlardı. Bazıları ise daha ileriy

gitmişler, yapının ön cephesindekinci ve üçüncü katlara genişçe b

saat kadranı şeklini vermişlerd

Böylece pencerelerin mühim bkısmı büyükçe bir yuvarlağın içinde

bulunuyordu. Halit Ayarcı bunları da

beğenmedi. Bir kısmı için:



- Bunlar herhangi bir binad

yapılabilecek şeylerdir. Bunun neres

modern? diyordu. Neresi modern vneresi saat?

Bir kısım için de:

- İyi ama, bu kadran çizgisincepheden herhangi bir tamirde

kaldırırsam pencereler tabiatıyl

kendiliklerinden kat çizgisini verirlerO zaman saatliği nerede kalır? diy

tiraz ediyordu.

Bittabi bu sualin de cevabı başkaraflardan geliyordu. Bir bina hiçb

zaman saat olamazdı. Saatin kend

çatısı ve karoserisi vardı. Ve bu da



herhangi bir binaya zate

kendiliğinden benzerdi. Halit Ayarc

bütün bunlara karşı artık masasınıcamının altında büyük harflerle

yazılmış bir nüshasını bulundurduğ

şartnamenin yukardaki cümlesingösteriyor, yahut yazdırıp tam

karşısına duvara astırdığı “içten ve

dıştan” kaydını işaret ediyordu.Bu konkura iştirak edenlerden b

anesi işi biraz daha ileriy

götürmüş, ikinci ve üçüncü katlarıaydınlığını pencere yerine doğruda

doğruya saat kadranına benzeye

bir boşluktan vermişti. Ayrıca binay



dört genişçe ayak üzerine almışt

Fakat Halit Ayarcı bunu d

reddetmişti:- Zoraki! diyordu. Pencere

penceredir. Bu pencere değil ki.

Kenarındaki işaretleri silerim. Gotikiliselerin renkli cam gülü olur. Bi

başka şey istiyoruz. Saat fikrini

binanın bünyesine girmesini istiyoruzOnunla birleşmesi lâzım! Lehim v

ek istemiyoruz. Binanın kendisind

programımızı ve gayemizi görmestiyoruz.

İtiraf edeyim ki beni asıl uyandıra

Halit Ayacı’nın bu cümlesi oldu



Kendi kendime, “Saat fikri binanı

bünyesine girerse, bina binalıkta

çıkar” diye düşündüm. Ve zavaldostuma âdeta acıyarak güldüm

Fakat ertesi sabah şöyle b

düşünceye kendiliğimden vardımBinalıktan çıkan, yani onu

kanunlarınına riayet etmeyen b

bina, pekâlâ saat fikrini insanverebilir!” Ve ilk rast geldiğim

mimara o gün bu fikrimi açtım. Faka

hiç hazırlıklı değildim. Bir türlâyıkıyla anlatamadım. Bununl

beraber bu konuşmadan kafamda b

kütle” fikri kaldı.“Bu som kütley



saate benzetmek için yıkarsan bu i

olur!” diye düşündüm.

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nsessiz sedasız protesto eden ve

evimize ancak bayramdan bayrama

gelen Ahmet’in nasılsa evdebulunduğu gecelerden biriydi bu

Meseleyi onunla münakaşa ettim. O

da mimarın fikrinde idi: “Bir yapı heşeyden evvel kütledir” diyordu. Ertes

günü bir saati baştan aşağı söktüm

ekrar taktım. Hayır, imkânı yoktuBuradan yürüyemezdim. Belki dahi

ertiplerde bundan istifade

edebilirdim. O hâlde elimizde yin



kadran kalıyordu. Halit Ayarc

cepheye verilen kadran manzarasın

beğenmemişti. O hâlde başka türlarayacaktım.

Bu arada sık sık Halit Ayarcı il

konuşuyor, kendisini ve müesseseybu azaptan kurtarmasını rica ediyor

herhangi bir yapının da pekâlâ bu iş

görebileceğini söylüyordum. Okatiyen yanaşmıyordu.

- Saatleri Ayarlama Enstitüs

şimdiye kadar vaat etttiği her şeyyaptı, diyordu. Vâkıa, şehrin saatler

ne de hususî saatler hâlâ gereği gib

muntazam işlemiyor. Faka



nsanlarımız sık sık saate bakmağa

ve vakti ölçmeğe alıştılar

köylerimize tamamıyla saasokmadıksa bile saat zevkini soktuk

Bugün bir milyon köylü çocuğunu

kolunda bizim sattığımız oyuncasaatler var! Bu demektir k

büyüdükleri zaman Saatlem

Bankamızın gösterdiği kolaylıklasayesinde hepsi birer saat sahib

olacak. Hiçbir faydası olmas

başları sıkıldığı zaman rehineverebilecekleri veya satabilecekle

az çok para eder bir mallar

bulunacak demektir. Saat süsün



kadınlarda bilezik şeklinden çıkarttık

Alelumum mücevher süslere tatbi

ettik. Bilhassa bizim icadımız olasaatli jartiyerler bütün dünyada

rağbet kazandı. Siz bu jartiyerler

pek itiraz etmiştiniz. Ancamüzikhollerde kullanılır, diyordunuz

Halbuki şimdi İstanbul’da böyle saat

artiyer taşıyan binlerce hanım varDünyanın en zarif hareketleriyl

yolda eteklerini kaldırıp saatlerine

bakıyorlar. Hattâ daha ileriye gidildMilletlerarası Saat Sevenle

kongresinde bazı devlet nişanlarını

saat olması bile benim teklifim



üzerine kabul edildi. Bu husust

büyük bir propaganda başlıyor

Hattâ bu yüzden ve sizin sokongrede verdiğiniz izahat üzerine

sevdiklerine ve takdir ettiklerine altı

saatler hediye eden İkinci Mahmubütün dünyada alâkayı celbett

Hakkında kitap üzerine kita

yazılıyor. Bütün bu muvaffakiyetlemeydanda iken ne diye sözümde

döneyim? Vâkıa bir saat sanay

henüz kuramadık. Amma saat ithalinkolaylaştıran birtakım tedbirleri

alınmasına bile sebep olduk! Yurdu

en iyi saat mağazaları bizim



nhisarımızda! Bu kadar başarı

çalışan bir müessese, kendini ne

hakla ve nasıl tekzip eder? Ve benasıl başkalarının oldu bittisini kabu

ederim? Her şeyi bırakın, ne diy

kendimi mağlup, yahut yanılmıgöstereyim? Ben yanılmadım ki!

Ben bir şart koştum. Yapan yapar!

- Güzel, beyefendi, çok güzeFakat görüyorsunuz yapamıyorlar.

Tatbik edilmesi güç...

- Edilmesi lâzım!Ben onu dinlemeden devam ettim

- Kaldı ki bu sizin kabahatini

değil! O “içten ve dıştan” tabirin



nsan hâli, size kızdığım, b

husustaki ısrarınızı lüzumsu

bulduğum için ben koydum orayaBinaenaleyh sizin mağlubiyetiniz d

sayılmaz!

Yüzümün kızardığınhissediyordum. Başım önüme eğik

cevap bekledim. Halit Ayarcı hafifç

ebessüm etti, daha doğruskonuşurken âdeta ses

gülümsüyordu.

- Biliyorum, dedi, hepsinbiliyorum! Söylediğiniz için de ayrıc

eşekkür ederim. Fakat bir teşekkü

daha edeceğim. O da, hak-kındak



yanlış fikirleriniz, yahut aksi tabiatını

dolayısıyla da olsa, o tâbi

kullandığınız içindir. Onun sayesindeorijinal bir bina sahibi olacağız! Be

netice adamıyım, niyet adam

değilim! Koydunuz, iyi yaptınız! Şimdsebat edeceğiz. Unutmayın ki b

sonraki yılın nisanında beynelmile

kongre bizde olacak. Ben bu yenbinada olmasını istiyorum. Fik

bizden aldılar, bizi geçtiler. Hiç

olmazsa binamızın orijinalliği ile bşteki kıdemimize lâyık olalım!

Filhakika Ahmet Zamanî’ni

doğum tarihi milletlerarası saa



bayramı günü olarak kabul edilmişt

Kongreler hep bu tarihlerd

yapılıyordu...- Peki amma, dedim, nas

yapılacak? Saat bünyeye nas

girecek? Yani yapının bünyesine...Başını ellerinin arasına aldı.

- Bilmiyorum, dedi, orasını ben d

bilmiyorum. Mimarların işi. Onladüşünsün. Daha doğrusu sizin işini

bu. Mademki siz koydunuz o şart

siz düşünün! Ayağa kalktı. Gözlerini gözlerimi

çine dikti ve en ciddî sesiyle so

sözünü söyledi:



- Bu binayı siz yapacaksınız, Hay

Bey, anlaşıldı mı? Bunu sizden kat

şekilde bekliyorum. Bu sizin banşahsî bir borcunuzdur!

Dediği oldu. Fakat ne güçlükl

bunu ancak ben bilirim. Sebebi dzihnimin başından itibaren hep ce

saatime takılmış olmasıydı. Hayatt

uğradığımız bütün güçlükler az çokafamıza gelen ilk fikirden bir türl

silkinip çıkamayışımız yüzünde

değil midir? Hayatım türlü türlü cinve şekilde saatler içinde geçmi

olmasına rağmen hep cep saatim

düşünüyordum ve mutlaka binamızı



sırrını onda arıyordum. İlk önce tıpk

onun gibi yuvarlak bir bina tasavvu

ettim. Günün on iki saatini göstereon iki pavyon daire şeklinde merkez

bir holün etrafına dizilecekti. Faka

biraz kâğıt üzerinde çalışınca bunumkânsızlığını gördüm. Bu sefe

saatimi dik tutarak düşünmeğe

başladım. Sağlam, merdivenleri dçine alan dört blok ayaktan büyük

şişkin, kabarık bir saate benzeye

bir binaya çıkılacaktı. Bittabi saatiyüzü ve arkası asıl cepheler olacakt

ve yan tarafları da bina boyunca ine

pencerelerin çizgisi süsleyecekt



Böylece her iki cepheye de on ik

saati gösteren büyük işaretle

koyacak asıl kadranın bulunduğbüyük cephenin ortasında da

ayaklardan çıkılan büyük kap

bulunacaktı.Fakat bundan da vazgeçmeğ

mecbur kaldım. Pakize bu son fik

azla beğenmişti. Ve itiraf edeyim kPakize’nin zevki benim için bir çeş

miyar olmuştu. Onun beğendiğ

heyecan duyduğu her şeydekorkmağa başlamıştım. Bununl

beraber asıl fikir yine Pakize’de

geldi. Ona bu ilk projeyi anlattığım



zaman, her zamanki mesu

ebessümüyle:

- Ben biliyorum zaten, dün akşamMübarek’e kurban kestirmiştim

Rûhaniyeti yardım etti.

İlk önce şaşırdım.- Hangi Mübarek? diye sordum.

da nerden çıktı?

Karım sükûnetle:- A! Kocacığım, dedi. Mübare

şte! Bizim evliya saatimiz. Hani şimd

halanın evinde bulunan! İşte yardım etti bize!

İlk önce hiddetten boğulaca

gibiydim. Sonra birdenbire karım



kucakladım. Binanın behemeha

yuvarlak bir saat olması ica

etmediğini, dünyada cep saatindebaşka çeşit saatler de bulunduğunu

herhangi bir namuslu bina gibi uzu

bir dörtgen olabileceğini banhatırlatmıştı.

- Karıcığım, dedim, zate

hayatımın her başarısını sanborçluyum. Bak senin sayend

Mübarek bize yardım etti. Ço

eşekkür ederim.Filhakika uzun bir dörtgene b

saat manzarası vermek o kadar gü

değildi. Ufak tefek çıkıntılarla günü



on iki saatini bu dört çizgiye

koymaktan başka bir şe

kalmıyordu. Aradaki hol de böylecelk düşüncemdeki, şaşırtıcı tanzim

mkânsız büyüklüğünü kaybedecekt

Asıl cephe saati on ikiyi göstereyuvarlak bir bina olacaktı. Sonra ik

arafta dört küçük blok bizi saa

altıya ayıracağımız arka cepheygetirecekti. Bu üç katlı olacaktı. He

blokun arasına asma merdivenler

küçük çemen şeritleri koymak gayekolay bir şeydi. Ortadaki büyük ho

camla örtülecekti. Her bloku

cephesinde tıpkı saatlerde olduğ



gibi geniş bir çember içinde sağda

sola gitmek üzere birden on ikiye

kadar Romen rakamları yazılıydYalnız on ikinci dıl’ı, ki asıl cephe

olacaktı, biraz geniş tuttum ve onu

üzerine rakam koymadım. Saaikrini tam verebilmek için giri

kapısına da tam bir kadra

manzarası verdim. Altı metrrtifaında olan bu kapıda kadranın b

arzda tanzimi beni epeyce yordu

Herhangi bir dikdörtgenin kenarlarınrakamlar koymakla hiçbir şey elde

edemezdim. Başka bir şey bulma

âzımdı. Bursa’ya Konya’ya kada



gittim. İstanbul camilerini dolaştım

Bütün kapı şekillerine baktım. Faka

hiçbiri benim işime yarayacak şeyledeğildi. Daha doğrusu hepsi düzgün

yi işlenmiş dik dörtgenleriyle

harikulâde şeylerdi amma, benimaradığıma cevap vermiyorlard

Nihayet bir gece küçük İstanbu

camilerinden birinin yana doğrkaldırılmış perdesi bana bir fik

verdi. Akreple yelkovandan bir perde

gibi istifade edecektim. Şimdi hangrakamlar üzerinde kapının boşluğun

ayarlayacağım meselesi kalıyordu

ki kanatlı perdesi kaldırılmış kap



ikrini bulduktan sonra gerisi kolaydı

Yaz aylarıydı. Ahmet tatilini he

zaman yaptığı gibi mekteptegeçirmek istiyordu. Fakat benim

srarlı ricam üzerine, sırf bana

yardım etmek için evde bizimlekalmağa razı olmuştu. Benim güçlü

çinde olduğumu biliyor, ayrıca b

cinsten bir iş üzerinde çalışmahoşuna gidiyordu. Beni saatlerce

velevki mânasını anlamadığı, hatt

mânâsız bulduğu bir iş üzerindgörünce yalnız bırakmağa raz

olmamıştı. Hayatımda Emine’ni

ölümünden sonra ilk defa olara



hakikî saadeti tanıyordum. Oğlum

sade beni affetmiş görünmüyordu

Ayrıca bana yardım ediyordu. Onyanı başımda, yaşı ile hi

münasebeti olmayan birtakım

meselelere, sırf güçlükleri içilgilenmiş, her ihtimalin üstünde cidd

ciddî düşünür gördükçe sevinçte

çıldırıyordum. Bu iş denen şeyiazileti idi.

İş insanı temizliyor, güzelleştiriyor

kendisi yapıyor, etrafıyla arasındabir yığın münasebet kuruyordu

Fakat iş aynı zamanda insan

zaptediyordu. Ne kadar abes v



mânâsız olursa olsun bir işi

mesuliyetini alan ve benimseye

adam, ister istemez onudairesinden çıkmıyor, onun mahpus

oluyordu. İnsan kaderinin ve tarihi

büyük sırrı burada idi.Baba oğlu, daha ilk münakaşad

kadranla akrebin aynı yüksekliklerde

durmamasına karar verdik. Bu çokolay ve çok alışılmış bir tenazu

olacaktı.

Binaenaleyh akreple yelkovanıeşkil edecekleri perdenin iki dıl’ını

niş zaviyelerini tanzim etmek içi

baba oğul saatlerce elimizde bire



saat, ayar değiştirerek en münasi

açıklığı aradık. Bu açının hem il

bakışta göze batmayacak, hem dgörür görmez tabiî bir şey gibi kabu

edilmeyecek şekilde olması lâzımd

nsanı birkaç dakika olsudüşündürmeli, hattâ kapıdan acele

geçen yolcu, birdenbire işin gay

abiîliğini hatırlayarak geriye dönmeve kapının beyaz mermerde

pervazlarına kakılmış büyük tunçta

rakamlara bakmağa mecbuolmalıydı. Hiç olmazsa, “Aman

çıkarken şuna bir iyi dikkat edeyim!

diye kendi kendine söylenmeliyd



Nihayet dördü kırk iki geçede kara

verdik. Böylece altı metre yüksekliğ

olan kapının kiriş taşından bir buçumetre aşağıda başlamak üzere, ik

arafın taş perdeleri birbirinden pe

az farklı bir nisbetsizlikte asıl kapboşluğunu yapacaklardı. Bu suretl

sağ taraf boşluğu sol taraftan bira

daha yüksekçe olacak, fakat her ikaraf da, somaki taştan kapını

perde pervazına en yakın yerde bile

nsan boyundan biraz yüksektasılacaktı. Taş perdelerin kena

kıvrımları arasında akrepl

yelkovanın düz millerini yine işlenmiş



hattâ savatlı tunç, belki de çelik ve

unç karışık kalın çubuklar verecekt

Üstünde, perdenin iki ucunubirleştiği düzlükte de yine böyle b

madenden büyük bir rakkas kalı

mihveri etrafında fakat bu sefer ucyukarıya çevrili, durmadan sağa sola

giderek ayar fikrini temsil edecekt

Kapının üstüne koyacağımısayvanın yapacağı gölgede yeş

somaki, beyaz mermer, kararmış

unç iyi bir renk tesiri bırakacaktHiç olmazsa Ahmet böyl

düşünüyordu.

Bütün bunları kararlaştırdığımı



zaman saat on iki idi. Oğluma kork

korka:

- Bu rakamı tanıdın mı? diysordum.

- Hayır, bilmiyorum! diye ceva

verdi. Nesi var?- Senin doğduğun saat...

Birdenbire yüzü kızardı v

gülümsedi. Memnun olduğu belliydSonra kaşları çatıldı, ve önün

bakmağa başladı. Söyleyeceğ

sözün hatırımı kırmasındaçekindiğini anladım. Nihaye

dayanamadı.

- Baba! dedi, zayıf tarafım



beyhude arama. Biz henüz, bun

hepimiz için söylüyorum, fikirlerimi

çin birbirimizden vazgeçeceseviyeye gelmedik. Fakat şimdik

vaziyette ben daha rahat ediyorum.

Belki de bu sözlere muhataolmaktan gelen sıkıntı içinde

birdenbire yaptığımız işin eksi

arafını gördüm. Bu 72metrekarelik holü ne yapacaktım? O

geceyi sabaha kadar bun

düşünmekle geçirdim. Nihayesabaha karşı Kahvecibaşı Cam

mezarlığının şimdi evimde buluna

parmaklığına benzer bir parmaklıkla



kiye bölmeyi, bu suretle geni

mesafeyi hiç olmazsa ilk gören içi

daraltmayı düşündüm. Fakat bu dkifayet etmezdi. Bu boşluğu kıraca

şeyler lâzımdı. Ahmet’i

mektebinden, arkadaşlarından bulugetirttiği mimârî mecmualarında

gördüğüm birkaç resim bana bir fik

verdi. Parmaklığın tam orta yerineher biri başka bir istikamette gide

ve tıpkı mazotlu gemilerin bacaların

benzeyen dört büyük sütun koymağakarar verdim. Fakat holün cam

abanının sütuna ihtiyacı yoktu. İşt

o zaman asıl büyük fikir geld



Mademki sütuna ihtiyaç vardı,

hâlde holün bir üst katı bulunacakt

Ve böyle bir üst kat, SaatleAyarlama Enstitüsü’nün kendisiyl

gayet uygun düşüyordu. Nas

kendimize iş bulmak için bu enstitüykurduysak bu üst salonu da öylece

holün büyüklüğünün zarurî kıldığ

dört sütuna iş bulmak içiyapacaktık. Sabaha karşı ikinci b

ikir hole ait bu çalışmayı tamamlad

Dört sütun yan yana bulunacaktı vçlerinden geçilecekti. Sağda

gelecek, sol tarafa geçmek içi

Sabah sütunun kapısından girece



Öğle sütunundan geçtikten sonr

Akşam sütununun merdiveninde

çıkarak, Gece sütunundan holüöbür tarafına inmiş olacaktı. Bun

mukabil sol taraftan sağa geçme

steyen ziyaretçi, Gece sütunundaAkşam’a ve Öğle’ye geçerek Saba

sütununun parmaklıklı kapısında

çıkacaktı.Sabah kahvaltısında Ahmet’l

biraz konuştuktan sonra bu fikrimi de

amamladım. O bana Üç Şerefeli’nminarelerini hatırlatmıştı. Ü

Şerefeli’nin minarelerine bilindiği gib

müezzinler birbirini görmeden ayr



ayrı merdivenlerden çıkar. Bizim

sütunlar bunun aksi olacaktı.

Dövme bakırdan, geniş kafescamlarından her iki merdivenden ini

çıkanlar görülecekti. Bir yonc

yaprağı gibi aynı merkezdeyükselen bu dört sütunu

yeknesaklığını büsbütün kırmak içi

holün ortasına diyagonal olarayerleştirmeği daha münasi

bulmuştum. Bittabi, sütunlar he

birbirlerine kaidelerinin birayukarısından, inip çıkanları

geçebilmesi için, küçük köprülerle

birleştirilmişti.



Buraya kadar her şey iyiydi. Faka

üst kattaki salon beni rahatsı

ediyordu. Ne sütunlar, ne parmaklımeseleyi halletmemiş, sadece

problemi bir kat yukarıya nakletmişt

Burada yine mazim, yani işsizlizamanlarımda oturduğum kahvelerde

hatmetmeğe mecbur kaldığım

gazetelerden öğrendiğim şemdadıma yetişti. Salon yerine tıpk

gökdelenlerde olduğu gibi bir üst ka

bahçe yapmak en iyisi olacaktBuna karar verdikten sonra dö

sütunun arasında ve iki yanda uzu

birer kalın camdan, hole ışı



vermenin de kabil olacağın

düşündüm. Vâkıa bahçemiz çoktu v

gökdelenlerin bahçesi de otuzuncuotuz beşinci kattaydılar. Faka

çalışacak arkadaşlarımızı

pencereden başlarını çevirdiğzaman biraz çiçek görmesi ve hi

olmazsa ikinci katın avluya baka

pencerelerinin ışık alması ancabununla kabildi. Bu bahçenin d

gerek cephe kapısının bahçes

gerek altı numaralı pavyonuönündeki bahçe gibi saat şeklinde

arh edilmesini kararlaştırdım. Yalnı

küçük bir fark olarak bir Ahme



Zamanî büstü konacaktı. Böylec

holümüz hem eski mimarimizi, hem

de modern mimariyi birleştirecektNitekim asıl başarılı tarafımız da b

hol addedildi.

Binanın yalnız dört pavyonunubirden fazla katlı olmasına kara

verdim. Asıl cephe pavyonu olan ve

saat on ikiyi temsil eden, büyük girikapısının bulunduğu pavyonla ik

yanındaki 1 ve 11 numara

pavyonlar ikişer katlı olacaktı. Bcephe binasının mukabili olan saa

altı pavyonunu ise üç kat

düşündüm. Bu pavyonun ilk katın



hiçbir daire taksimatı olmayan, ik

araflı geniş pencerelerl

aydınlanmış bir salon hâlindbıraktım. Bunun üstündeki ka

birinden öbürüne geçilen iki yuvarla

salon hâlinde tanzim ettim. Dahüstündeki kat ise diğer pavyonla

gibi daire bölmesine tâbi idi. Yalnı

her iki katın merdivenini doğrudadoğruya binanın içinde

çıkartacağım yerde ikinci katı

merdivenini beş numaradan, vüçüncü katın merdivenini yed

numaralı pavyondan çıkarttım

Böylece altı numaralı pavyon ik



arafındaki boşluktan geçen etraf

camla örtülü, biri nisbeten daha kısa

kincisi daha uzun ve dolambaçlı ikmerdivenle yanındaki pavyonlara

bağlı oluyordu. Alt kat ise doğruda

doğruya hole bağlıydı.Hiçbir mimarî zaruret olmadan

sırf Doktor Mussak’ın hâtırasın

yaşatmak için, ve biraz da psikanaliedavim esnasında aziz dostum

Doktor Ramiz’in insan dimağını v

şuurunu bana anlatırken yaptığı ebenzetmesini düşünerek yaptığım b

üzumsuz yenilikler de holdek

sütunlar kadar makbule geçti ve be



yukarda söylediğim gibi onları

sayesinde Milletlerarası Mimarlı

Cemiyeti’nin fahrî azası oldumbirkaç cemiyetten madalya ve galiba

ki ecnebî devletten nişan aldım.

Söylemeğe hacet yok ki numaralı pavyonun ilk katı büyü

çtima salonumuz olacaktı. Onu

üstündeki iç içe küçük daireşeklindeki salonlar küçük toplantılara

ahsis edilecekti. En üst kat ise

etrafla münasebetin güçlüğündeSabriye Hanıma bırakılıyordu

Filhakika arkadaşımızın öğrenme

ve bilmek, tetkik etmek hırsında



başka türlü kurtulmak imkânı yoktu.

Yine söylemeğe hacet yok ki b

pavyonun ikinci katındaki iç içesalonların daire şeklinde olmasını

sebebi saatin çark ve dişlilerini tems

etmesi içindi. Nitekim dördüncpavyonda da saniye kadranın

hatırlatmak için böyle bir yuvarla

salon tanzim etmiştim.Böylece sırf Halit Ayarcı’ya ina

olsun diye, onu muztar vaziyette

bırakmak için şartnameye koyduğumiçten ve dıştan” saate benzeme

kaydını bir yığın abes şeyler ica

ederek ödemiştim.



Bütün bu çalışma arasında te

kazancım, Ahmet’le berabe

olmamdı. Oğluma hakikatehasrettim. Bu yüzden işler bitece

diye üzülüyordum. Ne çare k

ayrılmamız mukadderdi, Ahmet benseviyor, fakat hayatıma, gördüğüm

şe tahammül edemiyordu. So

geceyi , yine Doktor Mussak’ıhâtırasıyla, yüzlerce kibr

kutusundan yaptığımız acayi

maketin karşısında geçirdik. Sodeğiştirmeleri yaptık.

Oğlum merdivenlere, binaya

sütunlara dair bir yığın fikir söylüyor



benimle alay ediyordu. Ben onu

yeni terlemeğe başlamış bıyıklarını

yavaş yavaş değiştirdiği yüzünesiyah üzüm gibi gözlerine, ince

dudaklarına bakıyordum. Bana hi

kendisini açmayan, düşünceleriniüzerinden atlayarak bana dostlu

gösteren, yardım eden bu küçücü

nsanı, bu benden parçayı, bendebu kadar ayrı yapan şey

düşünüyordum. Bana benzemediğ

bütün düşüncesinde beni inkâr ettiğçin ona kızmıyordum. Hi

dargınlığım yoktu. Biliyordum ki bana

benzememesi tek kurtuluş çaresidir



ve buna razı oluyordum. Hatt

bundan memnundum bile. Fakat b

kuvvetin nereden geldiğini ayrıcamerak ediyordum. Takribî Ahme

Efendi ailesinin bu son erkeği hang

düşüncenin peşinden yürüyereburaya varmıştı? Asıl beni şaşırta

şey, hiçbir nefret ve hiddetin işi

çinde bulunmaması idi. Halbuki bu ibu kadar sükûnetle olacak şe

değildi. Demek ki oğlum sadec

kendi içinde servetimin hayatınagetireceği kolaylıkları, aile bağların

yenmekle kalmamıştı, daha çetin b

mücadele de yapmıştı. Kendisini d



yenmişti.

Birdenbire hatırıma Emine’ni

ölümünden sonraki senelerde hegece, âdeta kapı eşiklerinde onu

Zehra ile kucak kucağa, birbirin

sokularak ağlaya ağlaya benbekleyişlerini düşündüm. Gözlerim

yaşardı. Biraz yüz bulsaydım he

şeyi söyleyecek, af dileyecektimFakat Ahmet, ciddî, işi bittiği anda

tibaren o kadar her türl

mücadeleden uzak, sadece son sınise talebesi olmuştu ki böyle b

bahsi açmama ihtimal yoktu. Bir ara

- Ablanla aran nasıl? dedim.



Gözlerinde güzel bir ışık parladı.

- Ben Zehra’yı çok severim, dedi.

Sonra elini göğsüne götürdü, yensüveterini gösterdi.

- Bunu bana o ördü...

Tekrar aynı sükûta düştük. Bekendi içimden, “Oğlum, karşımda.

Fakat düşüncelerimiz yenide

birbirinden ayrıldı, diye düşündümMüşterek iş bitince aramızda esk

uçurum açıldı. Artık yine anca

hastalandığımı haber alınca, yahumuayyen günlerde gelip göreceği b

adam oldum.”

Bu zalim bir düşünce idi. He



arafından bir çıkmaza benziyordu

O kendisi olmak için beni unutmağ

belki muhtaç! Fakat ben ancak onusayesinde biraz kendim olabiliyorum

Bu, belki de onun hiç anlamayacağ

bir şey. O benim kaderimi bitmibiliyor ve bunda haklı! Fakat be

onun kaderi üstüne acz içinde

itriyorum.”Fakat arada bu uçurum daim

kalacaktı. Ara sıra onun üstünde

ellerimiz birbirine uzanacak, sonraben küskün, o ümitli kend

dünyalarımıza dönecektik

Biliyordum, bu düşünceler sade b



akşamın düşünceleriydi. Yarı

sabah ben kibrit kutularımı b

sepete tıkıp enstitüye gittiğim zamabaşka adam olacaktım. Daha ertes

günü belki etrafımda müthiş bir alkı

ufanı kopacaktı. Halit Ayarcöldürdüğüm köpeği bana sürükletmi

olmanın kendisine bahşettiğ

memnuniyeti en cömert şekildeödeyecekti. Sade bu mu? Yarı

akşam Selma’mn gecesiydi. Berabe

olunca ben yine her şeyunutacaktım. Belki bir iki hafta sonr

Sabriye Hanımın, üç aydan be

enstitünün içinde tecrit için çare



aradığım kadının, sırf Selma’ya v

Pakize’ye inat olsun diye, haftalardır

bana peşkeş çektiği genç kızlayatacaktım. Bu başka türl

değişmek, başka türlü unutma

olacaktı. Dün ikindi vakti SeheHanım benimle dikkati çekece

kadar manalı konuşmuştu. Bu kadın

bundan sonra ihmal etmeyeceğimbiliyordum. Hulâsa ben kend

bataklığımda durmadan gömülecek

durmadan unutacaktım. Fakat hiçbzaman bu saati, bu üç ayın lezzetin

bulamayacaktım.

Bütün bunlar hayatımda tek b



hâdisenin doğurduğu şeylerdi.

Emine ölmeseydi hiçbi

olmayacaktı. Oğlum bütün bdüşünceleri anlamış gibi yavaşç

yerinden kalktı:

- Korkma, dedi, bundan sonrdaha sık gelirim. Artık kâfi derecede

kuvvetliyim!

Ve ilk defa beni candan öptü. Benolduğum gibi kabul etmeğe alışmışt

O odadan çıkarken arkasında

baktım. Belki şu anda sevdiği, belkyarın seveceği kızı düşündüm

Bütün talihini düşündüm. Her çocu

babasından bu yaşta kopar. Faka



benimki benden iki defa kopmuştu. O

gece yatağımda hep eski fak

evimizi hatırladım. Küçücük Ahmet’ikafesi sarkan cumbadan kırık kenar

bir saksıda yetiştirdiği sarduny

çiçeği sabaha kadar gözümüönünden gitmedi. İkide b

yatağımda silkiniyor, onu sabahleyi

kahvaltıda bir kere daha göreceğimeseviniyordum.



II

Halit Ayarcı, getirdiğim projeydaha doğrusu oğlumun çizdiği ço

acemice planla, benim boş kibr

kutularından yaptığım acayip makebüyük bir heyecanla karşılad

Verdiğim izahatı dinledikç

memnuniyeti artıyordu. Ben her şeyanlatıp bitirince ayağa kalktı ve

ciddiyetle beni tebrik etti. Kendisin

birkaç defa:



- Acele etmeyin! Daha çok eksik

çok sakat tarafı var On, on iki salon

kırk kadar oda, bunu ne yapacağızdiye hatırlatmak istedim.

O dinlemiyordu bile.

- Azizim! dedi, nafile yeryaptığınız işi küçültmeğe çalışmayın

Harikulâde bir iş yaptınız. Asıl büyü

müşkülü de halletmişsiniz. Şortadaki hol iki aydır beni de meşgu

ediyordu. Burada bulduğunuz hâ

çaresi en iyisi!- Fakat ben size bunda

bahsetmemiştim...

- Düşüncelerimizi birbirimiz



söylemeğe ihtiyaç olmadığın

konuşmadan anlaştığımızı artı

anlamanız lâzım! diye cevap verdkimizin de hatası cep saatlerimizde

harekette ısrar oldu. Fakat vakta k

siz de, ben de cep saatlerimiziyerine Mübarek’i düşünmeğ

başladık; mesele değişti. Yalnız si

beni geçtiniz. Odalara ve salonlargelince bu hususta zerre kada

üzülmeyin! İkimizin de bir yığın yen

akrabası bulunduğu gibi, tavsiyeedilenler, ayar ekiplerinden terf

zamanı gelenler var. Deme

stiyorum ki nasıl bir memuriyet ad



kendi fonksiyonunu yaratırsa, bizimk

gibi bir enstitüde boş bir oda ve

salon da kendi fonksiyonunu yaratırSabriye Hanıma bulduğunuz ye

harikulâde. Aziz arkadaşımızı böyl

kartal gibi binanın en yükseepesinde yuva yapmış görmek ben

cidden mesut edecek. Fakat bunla

sonra düşüneceğiniz şeyler! Şimdi ilyapılacak iş bir basın toplantısı il

efkârıumumiyeye bu muvaffakiyetiniz

lân etmektir...Kibrit kutularıyla yaptığım b

sökülür, takılır, acayip ve şüphesiz

gülünç ve berbat -şimdi ki her şe



bitti, niçin itiraf etmeyeyim?- maketi

başında çekilen resimlerimizi elbette

okuyucularım arasında birçoğhatırlarlar. Söylemeğe hacet yok k

gerek binanın projesi, gerek make

bir taraftan şiddetle alkışlanırkenöbür taraftan da hemen hemen ayn

şiddetle tenkit edilen ben, talihim

cabı burada da amatör dâhi ilesahtekâr, şarlatan oldum. Faka

artık vaziyete alışmıştım; holün bel

başlı süsü ve buluşu olan dörsütunla, Altıncı pavyonun her ik

katma ayrı merdivenlerden ve o

kadar görülmemiş şekilde çıkılmas



yenilik taraftarlarını sevinçten

heyecandan çıldırtmıştı. Bir dostum

günlerce gazetesinde “Yenbaşından sonuna kadar, ak

almayacak kadar yeni! Yaşası

yenilik!” diye bağırdı. Bir başkasKokmuş ve klasik şekillerde

ayrıldığımız için” bahtiya

olduğumuzu söylüyordu. Büçüncüsü ise bu acayip merdivenler

onları binaya bağlayan hiç lüzumsu

ki küçük köprüyü -çünkü üpavyonun arasını sırf bu küçü

köprücükler için açık bırakmıştım

bir yığın övdükten sonra, “İşte



diyordu, Türkçe’de yeni sentaksı

başladığı devirde yeni mimarî de

eyzini verdi. Devrik cümldüşmanları Hayri İrdal’ı

muvaffakiyeti karşısında bakalım ne

yapacaklar?” Dördünceleştirmecinin övmesi daha parlakt

Ona göre ben, sade devrik cümley

âyık bir bina yapmamıştım, aynzamanda soyut mimarî yapmıştım

Kibrit kutularından yapılan maket is

âdeta piyasaya tesir etti. İnhisarladaresi bu yeni mimarlı

çalışmalarına lâzım olan maddey

eminden âciz kaldı. Durmada



gazetelere verdiğimiz beyanat

yapılan münakaşayı her gün bira

daha körüklüyordu. Her pavyonuayrı şekilde boyanacağını söylediğim

zaman münakaşa tekrar alevlendi.

Buna mukabil hakikî mimarlar, bürlü eserimi kabul etme

stemiyorlardı. Öyle ki binanı

nşasına nezaret etmek, betonarmehesaplarını yaptırmak için güçlükle

eleman bulduk.

Gerek makette, gerek merdivemeselesinde Doktor Mussak’a nele

borçlu olduğumu yukarıd

söylemiştim. Niçin aramızd



doğmadığını bir türlü anlamadığım

bu kafa dengi dostun hâtırasın

burada bir kere daha yâdetmesterim. Bu bina yapıldığı zama

şüphesiz beni tebrik edecekti. Faka

asıl memnun olacağı şey, alelâde biunutkanlığını o kadar şiddetle

cezalandıran bir zihniyetten onu

hesabına aldığım intikamdHakikatte bana gelen her alkış on

bir nevi tarziye demekti. Bu bin

dolayısıyla gerek SaatlemBankasından, gerek enstitünü

bütçesinden aldığım ikramiyeyi de

onunla taksim etmeğe canda



razıydım.

Gariptir ki bu parlak muvaffakiyet

rağmen, Saat Evleri’ni yaptırmağbaşladığımız zaman bütün mahall

çin yapılacak planların tarafımda

yapılmasını Halit Ayarcı teklif edeetmez beni o kadar alkışlaya

arkadaşların hiçbiri bu işe raz

olmadılar. Enstitünün son derecorijinal olduğunu aylarca iddia eden

bundan son derecede mesu

görünen, günde değilse bile haftadahiç olmazsa iki defa inşaat yerin

gidip seyredenler, dönüşte tebrik içi

odamın kapısında birbiriyle itişen e



yakın dostlarımız buna itiraz ettiler

En insaflıları:

- Bunlar hususî evlerdir. Bizdesonra çoluk çocuğumuza kalacak

Fazla orijinal olmasına ihtiyaç yoktur

Sağlam, ucuz, emniyetli olmaskâfidir! diyorlardı.

Bazıları ise daha ileriye giderek:

- Dişimizden tırnağımızdaarttırdığımız para ile tecrübey

girmeyiz. Biz ev istiyoruz, dâhiyan

eser değil! diye haykırıyorlardı.Hattâ beni o kadar iyi anladığın

sandığım Doktor Rainiz bile b

ikirde idi.



- Olmaz azizim, olmaz! Diyordu

Bir de bakarsın ki merdivenleri ter

araftan koymuşsun! Olur mu hiç?Doktor Ramiz’e, dilimin döndüğ

kadar bu merdivensiz ka

hikâyesinde mesuliyetin biraz dakendisine ait olduğunu, asıl ilham

bana onun insan zihni hakkında

verdiği izahattan aldığımı anlatmağçalıştım. Her defasında:

- Karıştırma, azizim! Ev başka

nsan şuuru ve ilim başka! cevabınaldım.

Yalnız, Yangeldi Asaf Bey b

hususta hiçbir fikir beyan etmiyordu



Elinde sinekliği -yaz sonuydu v

dostumuz bu yeni âdeti çıkartmıştı

üç içtima boyunca münakaşaları hianlamadan dinledi, dördüncüsünde

yavaşça yanıma geldi:

- Hayriciğim, bu dâvadan sevazgeç! Dedi. İstersen babada

kalma bir evim var, tami

ettireceğim, sana onu bırakayımMerakını tatmin edersin!

Karım da bu fikirde idi. Maketi

başı ucunda otuz beş defa resimçektiren Pakize, evimizin tarafımda

yapılması ihtimalini işitince küpler

bindi. İlk defa karımla, kızımın v



damadımın aynı fikirde oldukların

gördüm. Karım durmadan:

- Allah göstermesin! diyordu. Hisenin yapacağın evde oturulur mu?

Zehra ise beni bu fikirde

vazgeçirtmek için elinden geleyosmalığı esirgemiyordu.

Doğrusu istenirse ben de Saa

Evleri’ni kendim yapmaystemiyordum. Benim merakım

zevkim insan ruhunu öğrenmekt

Herkes benim gibi mi, yoksa biraarklı mı? Bunu öğrenmek için ısra

ediyordum. Hayır, onlar da benim

gibiydi, hattâ daha beterdiler. Hi



şüphe etmeden hodbindiler

Umumum parası sarf edilirken

kadar cömert, hasbî, kayıtsız şartsıyenilik taraftarı olan, benim eserimle

övünen insanlar, şimdi kend

menfaatleri ortaya konuncabirdenbire dönmüşlerdi. Hattâ Hal

Ayarcı’yı bile artık dinlemiyorlardı.

“İnsanla bu kadar oynanmaz ki, canım!..” sözü dillerinde

düşmüyordu. Hulâsa herkes kendis

olmuştu. Ve bunun için herkebirbirine benziyordu. Halit Ayarc

bütün bunlardan mustarip, n

yapacağını şaşırmış, ikide bir geli



bana şikâyet ediyordu.

- Nasıl olur? diyordu, nasıl olur

Dünyanın en modermüessesesinde, en mükemmel ve

yeni şartlar altında ve bu kada

yenilik içinde çalışan bu insanlar bşi nasıl anlamazlar? O hâld

enstitüde ne işleri var? Niçin yen

binayı alkışladılar? Niçin bizi tebriettiler? Demek yalan söylüyorlar!..

Ben Halit Ayarcı’ya vaziye

anlatmağa çalışıyordum.- Hayır, yalan söylemiyorlar

diyordum. İkisinde de samimî idiler

Yeniliği kendilerine ucu dokunmama



şartıyla seviyorlardı. Hâlâ da o şartl

severler. Fakat hayatlarınd

emniyetli ve sağlam olmayı terciediyorlar.

- Böyle şey olur mu? Bir insan ik

ürlü düşünür mü? İki türlü mantıbir kafada bulunur mu?

Halit Ayarcı hakikaten meyustu.

- Tabiî bulunur. Daha doğrusmenfaatler istikametini değiştirirse

mantık da değişir.

- Ben anlamıyorum doğrusbunu!.. Bütün eserim yıkıldı. B

müessese artık benim değil!

Şakaklarından ter akıyordu. Hiçb



zaman onu bu hâlde görmemiştim

Karşısındaki kalabalıktan dah

çetinlerine, çok büyüklerine laanlatmıştı. Burada, hepsi kendisini

yetiştirmesi bir avuç insan on

şaşırtmıştı. Bir rüyada gibi etrafınbakınıyordu.

- Hiç boks maçına gitmediniz mi

lk önce bakamayız bile! Sonrbirdenbire heyecanlanırız, bir taraf

utarız. Bir an evvel, kâfi dereced

kuvvetli olmamasına kızarızhaykırırız. Haydi! deriz, dah

kuvvetli! Daha müthiş! deriz ve öyl

olmadığı için üzülürüz. Faka



hangimiz o esnada o adamın yerinde

bulunmayı isteriz? Hiçbirimiz, değ

mi? Bunlar da öyle işte... Mücadeleybizim tarafımızdan seyrettiler. Ve biz

alkışladılar. O anda çok samim

diler. Fakat şimdi siz, “ringebuyurun!” deyince iş değişti. Burad

kendi menfaatleri, kendi emniyetle

var!- O hâlde bu adamlar ban

nanmıyorlar! Beyhude yere buray

oplanmışız! Beyhude yeruğraşmışız!

- Hayır... Yine size inanırlar. Faka

menfaatlerine dokunmama



şartıyla... Zaten niçin inanmaların

stiyorsunuz, onu anlamıyorum...

- Fakat iş, iş!..Böylece Saat Evleri’nin uzun v

çetin münakaşası hiç farkında

olmadan Halit Ayarcı’yı içindeyıkmıştı.

Dördüncü içtima en çetini oldu

Halit Ayarcı işi tehdide kadagötürdü. Fakat heyhat! Sih

bozulmuştu. Karşısındakile

kendilerini kuvvetli buluyorlardSözlerini bile dinletemedi. Saat Evle

herkesin evleri gibi olacakt

Çoğunluk öyle istiyordu.



Toplantı salonunu yerini bana

bırakarak herkesten evvel terk ett

Ben ilk defa olarak enstitü azasınait bu cins içtimalarda reye müracaa

ettim ve mutlak çoğunluğun hakkın

eslim ederek çıktım.Odasına girdiğim zaman büsbütü

başka bir Halit Ayarcı ile karşılaştım

Vaktiyle halamı oturttuğu büyükoltukta, ayaklarını masay

dayamış, düşünüyordu. Ben

görünce:- Ben bir yerde aldandım.

Nerede? diye sordu. Nered

aldandım? Onu bulsam bana yeter.



- Bilmiyorum... diye cevap verdim

En iyisi düşünmeyin bunu artık

Nihayet kendi evleri... İstedikleşekilde yaparlar. Güle güle

otursunlar, der, geçeriz...

O yüzüme, ısrarla, inatla baktı:- Niçin, dedi, ben

anlamıyorsunuz? Ben bir yerd

aldandım!Gülerek kendisini teselli ettim.

- Belki mimarlık dehamda! dedim

tiraf edin ki bu işten hianlamıyordum, anlıyamazdım da...

Omuzlarını silkti:

- Bundan ne çıkar sanki?



- Fazla oynadık etrafla... Kabu

etmiyor musunuz?

Tekrar yüzüme baktı.- Hayır, dedi, oynamadık. Hi

oynamadık. Bizi aldattılar. Biz fazl

nandık onlara...Sonra ayağa kalktı, odanın içind

dolaşmağa başladı.

- Bu müessese artık benim değiBundan sonra ben de herkes gibiyim

burada... dedi.

Ve şapkasını dahi almadan çıkıgitti.

Bu, Halit Ayarcı’nın kapıldığı il

yeisti. Bütün meseleyi biraz d



hiçten yere alevlendirmişti. Bununl

beraber fazla devam etmed

Milletlerarası Saatleri AyarlamEnstitüleri’nin umumî kongresi yen

binamızda açıldığı zaman herke

yine eski Halit Ayarcı ile karşılaştMütebessim, kibar, üstün, hakik

centilmen, bütün kongreyi kendisine

hayran etti. Kongrenin kapanımerasiminde iki saat konuştu. V

birbiri ardınca çılgınca alkışlandı.

Bununla beraber kendisine eyakın insan sıfatıyla onun artık esk

Halit Ayarcı olmadığını gayet iy

hissediyordum.



Şüphesiz ki, enstitümüzün o kada

âni şekilde lağvında onun bu ru

haletinin çok tesiri olmuştur. Filhakikeski heyecanı ve harareti kalsayd

bu hazin akıbetle bu kada

beklenmedik şekilde karşılaşmazdıkDaima vaziyetleri karşılamasın

bildiğine göre, hatta lağva sebe

olan hâdisenin vuku bulduğu güenstitüde bulunmuş olsaydı iş yine

değişirdi. Fakat yoktu. Aylardan be

zaten gelmiyordu. Enstitüde, ecnebheyet geldiği zaman, yalnız be

vardım. Ve yazık ki, ben de bütü

ecrübeme rağmen bu heyeti



ehemmiyetini takdir edemedim. Kald

ki, artık eskisi gibi müessesede

şüphe de etmiyordum. HalAyarcı’nın itişleriyle yavaş yava

müessesenin hakikaten lüzumlu bir i

gördüğüne, hakikaten modern beşekkül olduğuna inanmıştım. Etra

gerek bina hususunda, gerek diğe

meselelerde bizi o kadar beğenmişo kadar alkışa garketmişti ki, böyle

bir şüphe aklıma bile gelmiyordu. B

tibarla heyete herkes tarafındabeğenilen müessesemizi başta

aşağı gezdirdim. Ve yaptığımız işle

hakkında lüzumlu gördüğüm bütü



zahatı verdim.

Yazık ki, bu gelen heyet Öbürle

gibi değildi. Ne kapının sembolisaati, ne katların acayip ve takma

merdivenleri, ne de büyük daktilo

salonumuzda elinde değneği bir şedorkestr gibi işaret veren kalem

âmirimizin emri altında son derece

ritmik çalışan yetmiş daktilomuzuhep bir anda makinaya basıp yaz

yazmaları onları şaşırttı. Öyle k

dostça başladığımız gezinti hemehemen tam bir kayıtsızlık içinde bitt

Tekrar odama döndüğümü

zaman heyetin reisi kendisine ikram



ettiğim içkiyi kabul edeceği yerde

doğruca telefona koştu ve 0135

arayarak saatin kaç olduğunu sorduAldığı cevap üzerine evvel

duvardaki saate, sonra yüzüme

baktı.- Böyle bir kolaylık varken b

müesseseye ne lüzum var? diye

sordu.Bu aşağı yukarı kurulduğu günde

beri benim Halit Ayarcı’ya sorduğum

sualdi. O her defasında bana çociddî, mantıkî cevaplar vermiş

amamiyle ikna edememişse bile hi

olmazsa susturmuştu. Yazık ki, be



Halit Ayarcı değildim. Bende ne onu

alâkati ve keskin mantığı vardı, ne

de karşımdaki adam behemehal iknaedilmek arzusuyla bu suali sormuştu

Bu itibarla verdiğim cevapları

hiçbirini doğru dürüst dinlemedi bileHer ağzımı açışta:

- Böyle bir müesseseye ne lüzum

var? diyordu.Nihayet bütün dünyada bun

benzer müesseseler bulunduğun

söyledim ve tekrar Halit Ayarcı’daöğrendiğim şekilde mutlak v

muayyen kadroları anlattım

Sonunda adam bana



Allahaısmarladık!” bile demede

çıkıp gitti.

Bununla beraber bu acayiziyaretin böyle bir netice

vereceğinden hiç de şüphe etmedim

Fakat ne olur ne olmaz HalAyarcı’yı aradım. Evinde yoktu

Sağa sola sordum. Hiçbir yerd

bulamadım. Üç gün sonrmüessesenin lâğvedildiği emri geld

Bu benim için bir bakıma büyü

darbe değildi. Çoktan beri artık bşin bitmesi lüzumuna kani olmuştum

Hele Amerikalının ziyaretinden sonr

büsbütün soğumuştum. Saatle



Ayarlama Enstitüsü rolünü yapmışt

Fakat ne olsa hayatıma girmişt

Ona çok emek vermiştik. Planınkendi çizdiğim binadaki odama, onu

yanında bazı geceler kaldığım

stirahat odama, küçük baamerikanıma, banyo dairesine

mobilyaya, duvardaki resimlere, he

şeye bağlıydım. Kendi elimle vzevkle tanzim ettiğim bahçesine

çıldırıyordum. Diktiğim ağaçları

büyümesini artık göremeyecektim.Emri alır almaz Halit Ayarcı’y

ekrar aradım. Yarım saat sonra eve

geleceğini ümit ediyorlardı. Masamı



başında, bir elim telefonda, oturu

düşünüyordum. Bu müessese belk

de bir gün bir işe yarayabilirdi. HalBey, “Fonksiyonunu kendis

yaratacak!” diyordu. Bu fırsatı

verilmediğine üzülüyordum. Diğearaftan vaziyeti hiç de bizler gib

olmayan üç yüze yakın müstahdem

ilân vardı.Onların istikballeri beni sıkıyordu

Bu adamların hayatı ne olacaktı

Nasıl iş bulacaktık? Ne yapacaktıkAbes dahi olsa, bir iş işti. Haydi be

hâtıratımı yazdırdım, onlar n

yapacaklardı?



Yarım saat sonra Halit Ayarcı’y

elefonla buldum. Durumu anlattığım

zaman;- Galiba çok kederlisiniz... diy

benimle alay etti.

- Siz üzülmüyor musunuz?- Hayır, dedi. Biliyorsunuz k

müessese ile artık eski alâkam

kalmadı. O beni inkâr etti.- Burada olsaydınız belki önün

geçerdiniz...

- Ama, yoktum, dedi. Olmamamda artık eski bağların koptuğun

göstermiyor mu?

- Fakat, dedim, mesele yalnı



bizim meselemiz değil! Bu kada

arkadaş, müstahdem var... Üç yüze

yakın insan...Bir müddet düşünür gibi oldu.

- Evet, onlar var!.. dedi.

- Sizi bu akşam görebilir miyim?- Zannetmem! diye cevap verdi v

elefonu kapadı.

Bu bir cevap değildi. İçimde eskhiddet yine kabardı. Akşama bana

geleceğini umdum. Yine ortada

yoktu. Ertesi günü evine uğradımErkenden seyahate çıktığın

söylediler. O haftayı hemen heme

dairenin tasfiyesi işleriyle geçirdim.



Hafta sonunda evimde evvelde

kararlaştırılmış büyük bir toplant

vardı. Bu acı havadis üzerine bdavetten vazgeçmek istemiş faka

karımı bir türlü kandıramamıştım.

Villa Saat’teki bu son toplantı hide parlak başlamadı. Zaten ayn

mahallede yaşamağa başladığında

beri yarısından fazlası birbiriyleakraba olan ve eskiden olmayanla

da yeni evlenmelerle birbirine

bağlanan bu insanlar, sadece gecegündüz hep bir arada oldukları içi

daha altıncı ayında birbirine düşma

olmuşlardı. Öyle ki, gerek bu cin



davetlerde, gerek alelâd

ziyaretlerde gelip gidenler b

zahmete, daha ziyade birbiriniayıbını, kusurunu görmek, tenk

etmek, küçük tarizlerle hırpalama

çin katlanıyor gibiydiler. Bungittikleri yerde insanın yüzüne karş

söylemezlerse -ki çoğunun nezake

ve birikmiş kini buna müsaitti- hiolmazsa arkadan dedikodu yapma

mkanını buluyorlardı.

Bu itibarla çoktan beri bu cinoplantıları istemiyor, davetlerde

kaçıyor ve mümkün oldukça kendim

de hemen kimseyi dave



etmiyordum. Fakat küçük kızım

Halide’nin doğum gününü büyük b

davetle kutlamayı üç yıldan beri âdeetmiştik. Pakize bir türlü yen

evimizin bu ananesini bırakma

stemiyordu.Şurası da var ki karım, tam benim

zıddıma olarak bu cins toplantılarda

hiç de çekinme itiyadında değildi. Oetrafındaki düşmanlık halkasına

ehemmiyet vermiyor, hattâ üzerine

yürüyordu. Hafif bir tebessümleküçük bir kahkaha ile taşı gediğine

koymaktan hangi kadın kendisin

alabilir? Nedense kadın kısmı bu gib



şlerde erkeklerden dah

mukavemetli ve daha cesur oluyor

Yeni aldığımız sofra takımıkendisinin bu gece için yaptırdığ

uvalet varken Pakize’nin b

münasebetsiz davettevazgeçmesine imkân yoktu. O

refahımızla, güzelliğiyle, gençliğiyle

gün boyunca aleyhimizde bulunanlarbir kere daha ezmeyi aklına

koymuştu.

Şurası da var ki Pakize enstitünüaffedilmesinin uyandırdığı ruh hâlin

hiç hesaba katmamıştı. O hâlâ, he

zamanki gibi tatlı sohbet arasında



yapılacak tarizlerle karşılaşacağın

sanıyordu. Halbuki hiç de böyl

olmadı. Davetlilerimiz âdeta bir kiçıkını hâlinde eve geldiler. Daha

yüzlerine bakar bakmaz, bütün gece

neler çekeceğimizi anladım. Nitekimbiraz sonra hiddet, birikmiş kin

kıskançlık birdenbire infilâk etti. İşi

garibi bu çok İnsanî duygularabenim tahmin ettiğim gibi sadece bi

hedef olmuyorduk. Hemen heme

herkes birbirine düşmandı. Kadınlakocalarına karşı, nişanlılar birbirine

karşı hep ay nı hislerle

mütehassistiler. Bütün ayıplar, bütü



kusurlar ortada idi. Bütün kazançla

biliniyordu. Hulâsa enstitünün lâğvın

hiçbiri öbürüne affetmiyordu. Herkeöbürünün nazarında mücrimd

Bununla beraber müesseseni

mesuliyetini taşıdığımız için en fazlmücrim olan tabiatıyla Halit Bey il

bendim. Kadehler arttıkça bu kin v

düşmanlık hissi de artıyordu. HalAyarcı’nın ısrarıyla hiç yoktan ortay

çıkarttığımız, etrafımız

opladığımız insanlar şimdi bizdehesap sormakla iktifa etmiyorlar

açıktan açığa bizi itham ediyorlardı.

İlk darbeyi Pakize yedi. Yen



uvaletini methetmek şöyle dursun

davetlilerimiz alelâde nezake

kaidelerini bile unuttular. O zamanakadar ona kompliman yapmayı bel

başlı vazifelerinden bilen gen

memurlarımız karımın etrafınyanaşmadılar bile. En yakı

dostlarımızın hanımları gözümü

önünde onun yaşını hesapladılarSaçının boyasını sordular.

Sonra yavaş yavaş evimizi

büyüklüğünden, mobilyamızızevksizliğinden, bu masrafı hang

gelirle karşıladığımızdan bahsedild

Ben üç kişilik bir grupa yaklaşırken



Sansar...” kelimesiyle kendimde

bahsedildiğini duydum.

Bununla beraber, dediğim gibi kisadece bize karşı değildi. Enstitünü

âğvı ile bir yığın kombinezo

ortadan kaybolmuş, bir yığın dostluâdeta uçmuştu. Bu itibarla heme

her taralta, her grupta aynı soğukluk

aynı dargınlık havası, aynı çekişmvardı.

Saat ona kadar, yarım saatte

beri iki kanadı açık yemek odasınıkapısında beklediğim hâlde

münakaşaları kesip bir türl

davetlilerimizi içeriye alamamıştım



Biraz evvel etrafa meydan okuya

Pakize âdeta gizlenmek istiyor gib

kardeşlerinin arasına sığınmıştYalnız halam istifini bozmamıştı. He

zamanki hiddetli feveranlarıyl

etrafındakilere cevap yetiştiriyordu.İşte tam bu esnada birdenbir

Halit Ayarcı elinde seyahat çantas

saatleri ayarlama enstitusu

Documents